Φλογθτά Τα Φλογθτά βρίςκονται εντόσ τθσ περιοχισ του Μπουντάκ Οβαςί1 του Βαγδαονικοφ οροπεδίου, δυτικά τθσ Μαλακοπισ2, ανάμεςα ςτα χωριά Ανακοφ, Σφλλατα, Λίμναι, Τροχόσ, Ροταμιά, Διλα, Νάξοσ3, κ.α. Ιταν μια κοινότθτα που διοικθτικά υπαγότανε4 ςτο Μουτεςαριφλίκ (ι) τθσ Νίγδθσ, μιασ από τισ οκτϊ περιφζρειεσ τθσ Καππαδοκίασ, ςτο Καϊμακαμλίκ (ι) του Νεβ-Σεχίρ και ςτο μεγάλο Βαλελίκ (ι) του Λκονίου που ςφμφωνα με τον Ρ. Κοντογιάννθ το μζγεκόσ του «…ιςοφται ςχεδόν προσ τθν παλαιάν Ελλάδα ολόκλθρον, θυξθμζνθν κατά το ιμιςυ αυτισ…»5 Σφμφωνα, επίςθσ, με όλεσ τισ υπάρχουςεσ πλθροφορίεσ, επρόκειτο περί ενόσ ελλθνόφωνου μικτοφ χωριοφ του οποίου ο αρικμόσ των κατοίκων τθσ ιταν περίπου παρόμοιοσ ςε όλουσ τουσ ιςτορικοφσ. Τθν πρϊτθ μασ, ζςτω και ελλιπι, πλθροφορία, αντλοφμε από τθ μελζτθ του Οικουμενικοφ Ρατριάρχθ Κφριλλου «Λςτορικι Ρεριγραφι του εν Βιζννθ Ρροεκδοκζντοσ Χωρογραφικοφ Ρίνακοσ τθσ Μεγάλθσ Αρχιςατραπείασ του Λκονίου» όπου αναφζρει επί λζξει ο Σεπτόσ Λεράρχθσ. «Ρροσ βορράν του Χαςά Κιόϊ (τθσ Νάξου) 4 ϊρασ κείται χωρίον χριςτιανικόν, Σουβερμζη λεγόμενον, κοινϊσ Φλογετά….»,6 χωρίσ βεβαίωσ τθν παράκεςθ κανενόσ άλλου ςτοιχείου, πλθν τθσ επιςθμάνςεωσ πωσ επρόκειτο για μια περιοχι παντελϊσ άνυδρθ. Ρλθροφορία που επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα ςτθν ςελίδα 99 και χωρίσ καμία άλλθ προςκικθ ςτο βιβλίο του Σιναςίτθ ιςτορικοφ Ν. ίηου «Καππαδοκικά ιτοι Δοκίμιον ιςτορικισ περιγραφισ τθσ αρχαίασ Καππαδοκίασ και ιδίωσ των επαρχιϊν Καιςαρείασ και Λκονίου» Στα 1895 ο ιατρόσ Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, που καταγότανε από τθν Καππαδοκία, μασ πλθροφορεί ςε μελζτθ του πωσ, «…Θ κοινότθτα ζχει 3200 κατοίκουσ…εκ των οποίων οι 2800 χριςτιανοί»,7 ενϊ λίγο αργότερα, το 1897, ο Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ μασ γνωρίηει πωσ «…Κατοικοφςι δε αυτι χριςτιανοί ορκόδοξοι ομιλοφντεσ τθν ελλθνικιν παρεφκαρμζνωσ…»8 Ο προαναφερόμενοσ αρικμόσ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ επαναλαμβάνεται και πάλι από τον Αρχζλαο Σαραντίδθ ςτο βιβλίο του «Θ Σιναςόσ» ςε ζκδοςθ του 1899.
1
Μπνπληάθ Οβαζί= πεδηάδα ηνπ Μπνπληάθ. «Καηά ηελ παξάδνζηλ ν ετληί Μπαηάι Γαδή ( κνπζνπικάλνο ήξσαο), θαηά ηελ εμάπισζηλ ησλ Σνύξθσλ εηο ηελ πεξηνρήλ ηνπ Ηθνλίνπ επνιέκεζε επί επηά έηε ελαληίνλ ησλ ρσξηώλ ηεο πεξηνρήο, αιιά δελ θαηόξζσζε λα ηα θαηαιάβε. Γηα ηνύην είπε (κπνπληάθ θαιζίλ κπνπξαληά) δειαδή (αο κείλε θαη έλα θιαδί εδώ), ππνλνώληαο πσο ν ρώξνο πνπ θαηέιαβε είλαη αξθεηόο θαη αο κείλεη θάηη ειεύζεξνλ» «Οη πξνζθπγηθέο εγθαηαζηάζεηο ζηελ πεξηνρή ηεο Θεζζαινλίθεο» Μ Μαξαβειάθε- Α Βαθαιόπνπινπ ζει 54 2 «Φιντηά, θσκόπνιηο θεηκέλε πξνο Γ. ηεο Μαιαθνπήο θαη απέρνπζα κίαλ ώξαλ …» «Σα ύιιαηα, κειέηε ηνπ λνκνύ Ηθνλίνπ» . Φαξαζόπνπινο, ζει 62, 1895 3 Σα ηνπξθηθά νλόκαηα ησλ πξναλαθεξνκέλσλ ρσξηώλ είλαη: Φιόγεηά=νπ-βεξκέδ, Μαιαθνπή= Μειεγθόπ ή Νηεξίλθνπγηνπ, Αλαθνύ=Δλεγί, ύιιαηα=Είιε, Λίκλαη= Γθηνιηδηθ, Σξνρόο=Σηξρίλ, Πνηακηά= Οξηάθηότ, Γήια=Σει, Νάμνο=Υαζάθηντ 4 «Μνπηεζαξηθιίθ αιιά θαη αληδάθη = δηνίθεζε, Κατκαθακιίθ αιιά θαη Καδάο =ππνδηνίθεζε, Βαιειίθ= γεληθή δηνίθεζεο, Μνπδνπξιίθ = δήκνο, θσκόπνιε» «Σν κεηαιιείν ηνπ Σαύξνπ» Κπξ. Υαηδεθπξηαθίδε, ζει 47 5 α-«Γεσγξαθία ηεο Μηθξάο Αζίαο» Π. Κνληνγηάλλεο ζει. 144 β-«Πόληνο- Μηθξά Αζία Θεζζαινλίθε» Κ.Η.Θ.ζει.34 «Βηιαέηη Ηθνλίνπ: Με πέληε ζαληδάθηα, ηνπ Ηθνλίνπ(Κόληα), ηεο Νίγδεο (Νίγδε), ηνπ Πνιπδώξνπ(Πνπιηνύξ), ηεο Βάξηδνο( πάξηεο), θαη ηεο Αηηάιεηαο (Αηάιηα). Ο ειιεληθόο πιεζπζκόο αξηζκνύζε 180000 ςπρέο, πεξίπνπ ην 16.5% ηνπ πιεζπζκνύ, κε ζεκαληηθέο πόιεηο: ηελ Νεάπνιε, ηελ Μαιαθνπή, ηα Φινγεηά…» 6 ει.20 7 πκ. Φαξαζόπνπινο «Σα ύιιαηα…» ό.π. ζει. 62 8 Λεβίδεο Αλαζηάζηνο « Ηζηνξηθόλ Γνθίκηνλ πεξηέρνλ ηελ ζξεζθεπηηθήλ θαη πνιηηηθήλ ηζηνξίαλ ηελ ρσξνγξαθίαλ θαη αξραηνινγίαλ ηεο Καππαδνθίαο» ζει 554
« Φλογθτά. Κωμόπολισ γεωργικι απζχουςα μίαν ϊραν τθσ Μαλακοπισ, κατοικείται υπό 3.200 εξ ων οι 2800 είνε χριςτιανοί ορκόδοξοι ελλθνόφωνοι…»,9ενϊ λίγο αργότερα, δθλαδι ςτα 1905, θ κοινότθτα κα πρζπει, ςφμφωνα με τθν πλθροφορία που καταγράφεται ςτο περιοδικό «Ξενοφάνθσ»10 να είχε 2500 Ζλλθνεσ και 500 Τοφρκουσ. Σε μια διαφορετικι προςζγγιςθ, πάλι, οι ςυντάκτεσ του μικραςιατικοφ θμερολογίου ο «Αςτιρ» ςτα 1913, μεταξφ των άλλων αναφζρουν πωσ θ κοινότθτα των Φλογθτϊν διακζτει 600 ςπίτια από τα οποία μόνο τα 70 ιταν μουςουλμανικά ενϊ τα υπόλοιπα ορκοδόξων χριςτιανϊν11. Τϊρα, θ πλζον ςθμαντικι πλθροφορία για τθν πλθκυςμιακι ανάπτυξθ τθσ περιοχισ τθσ Καππαδοκίασ και κατά ςυνζπεια τθσ κοινότθτοσ των Φλογθτϊν, δίδεται από τον αρμόδιο Ρρόξενο τθσ Ελλάδοσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ το 1916. Μεςοφντοσ του πρϊτου μεγάλου πολζμου και λίγο μετά τθν επανάςταςθ των Νεότουρκων και τισ γενικζσ ανακατατάξεισ ςτθν απζραντθ οκωμανικι αυτοκρατορία, παρατθρεί, ςθμειϊνει, και μεταξφ των άλλων καταγράφει χαρακτθριςτικά ςτθν επίςθμθ αναφορά του προσ το ΥΡ.ΕΞ: «Θ τθσ Φλογθτισ χωρίου βορειοδυτικϊσ τθσ Τροχοφ…ελλθνόφωνοσ αρικμοφςα περί τασ 500 οικογενείασ γεωργικάσ θμετζρασ παρά 50-60 Μωαμεκανικαίσ…»12 Τζλοσ και ςτο ςθμείο αυτό παρακζτουμε τισ πλθροφορίεσ που αντλιςαμε από δυο νεότερεσ και ςφγχρονεσ ιςτορικζσ πθγζσ. Θ πρϊτθ προζρχεται από το βιβλίο13 των ιςτορικϊν Μ. Μαραβελάκθ- Α. Βακαλόπουλου οι οποίοι αςχολικθκαν και κατζγραψαν πολλά για το «προςφυγικό πρόβλθμα». Σφμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτιν, τα Φλογθτά, που απείχαν μόλισ 5 χλμ από τθν Μαλακοπι, είχαν «500 ελλθνόφωνεσ οικογζνειεσ και 150 τουρκ. οικογζνειεσ», χωρίσ περαιτζρω διευκρινιςεισ για καταγωγι κλπ. Το επιςθμαίνουμε δε αυτό διότι, είναι καταγεγραμμζνο, πωσ υπιρχανε πολλά τουρκόφωνα χριςτιανικά χωριά ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ.14 Θ δεφτερθ προζρχεται από τθν ερευνιτρια Μαρία Αςβζςτθ. Σφμφωνα, λοιπόν, με αυτιν, ςτθν καταγραφι –ανάλυςθ που κάμει για τισ επαγγελματικζσ αςχολίεσ των κατοίκων τθσ Καππαδοκίασ, ςθμειϊνει μεταξφ των άλλων πωσ, με βάςθ τουσ πίνακεσ των Ελλινων που ιρκαν από τθν Τουρκία ςτθν Ελλάδα το 1924, «…μετοίκθςαν υποχρεωτικά από τα Φλογθτά 546 ελλθνικζσ οικογζνειεσ με 2280 άτομα»15 Στο ςθμείο αυτό να ςθμειϊςουμε πωσ οι αυξομειϊςεισ του πλθκυςμοφ ιταν και αποτζλεςμα διαφόρων εξωγενϊν παραγόντων. Για παράδειγμα, οι κατά καιροφσ «πιζςεισ» προσ τον χριςτιανικό πλθκυςμό, ο προςποριςμόσ του εφκολου χριματοσ, το άνυδρο, άρα και εν πολλοίσ ανεκμετάλλευτο τθσ περιοχισ, οδθγοφςαν προσ τθν εςωτερικι και εξωτερικι μετανάςτευςθ, του νεαροφ, κυρίωσ, πλθκυςμοφ, με προοριςμοφσ τθν Κωνςταντινοφπολθ, τθν Σμφρνθ αλλά και τισ Θ.Ρ.Α16. Μάλιςτα δε και ςφμφωνα με τον γιατρό Συμεϊν Φαραςόπουλο ιταν αρκετοί ϊςτε επικυμοφντεσ να βοθκιςουν ουςιαςτικά τθν ιδιαίτερι τουσ πατρίδα, ςυνζςτθςαν «αδελφότθτα» που ςκοπό ιερό είχε ακριβϊσ τθν ςυλλογι χρθμάτων και τθν αποςτολι τουσ για τθν καταςκευι διδακτθρίου, εκκλθςιϊν κλπ «Ρρο τινων ετϊν ιρξαντο οι κάτοικοι αυτισ (Φλογθτά) να μεταβαίνωςιν εισ τθν Κωνςταντινοφπολιν, ζνκα ςυνζςτθςαν αδελφότθτα…»17 Θ αποδθμία αυτι, όπωσ ιταν επόμενο, άφθςε πίςω τθσ τθν εριμωςθ, θ οποία με τθ ςειρά τθσ επανατροφοδότθςε μια νζα αποδθμία ςε τζτοιο ςθμείο, ϊςτε θ εγκατάλειψθ των χωριϊν ιτανε ορατι από τον ενεργό τουσ πλθκυςμό.
9
Αξρειάνπ αξαληίδνπ «Ζ ηλαζόο» ζει 124 «Ξελνθάλεο» Πεξηνδηθό, ηόκνο ηξίηνο, ηεύρνο πξώην, Δλ Αζήλαηο 1905 πίλαθαο «Δπαξρία Ηθνλίνπ». 11 «Αζηήξ» Μηθξαζηαηηθό εκεξνιόγην 1913 ζει 246 12 Η.Α.ΤΠ.ΔΞ. «Πξνμεληθή αλαθνξά γηα ηελ Καππαδνθία» 1916 13 Μ. Μαξαβειάθε-Α. Βαθαιόπνπινπ. «Οη πξνζθπγηθέο εγθαηαζηάζεηο ζηελ πεξηνρή ηεο Θεζζαινλίθεο» ζει. 28 14 Σν Αληαβάι, γηα παξάδεηγκα, πνπ ήηαλε εμ νινθιήξνπ Σνπξθόθσλν Υξηζηηαληθό ρσξηό ‘ε αθόκε θαη ε Λίκλαη… 15 Αζβέζηε Μαξία. «Δπαγγεικαηηθέο αζρνιίεο////////////» ζει. 99 16 Η.Α.ΤΠ.ΔΞ. «Πξνμεληθή αλαθνξά» ν.π. «Ηθαλνί ησλ εληαύζα νκνγελώλ (νκηιεί γηα ηνπο Φινγεηηλνύο) μεληηεύνληαη εηο ηελ Κσλζηαληηλνππνιηλ, ηελ κύξλελ θαη αιιαρνύ…» 17 . Φαξαζόπνπινο «Σα ύιιαηα…» ν.π. ζει 63 10
Τθν πρϊτθ μασ, ζςτω και ελλιπι, πλθροφορία, αντλοφμε από τθ μελζτθ του Οικουμενικοφ Ρατριάρχθ Κφριλλου «Λςτορικι Ρεριγραφι του εν Βιζννθ Ρροεκδοκζντοσ Χωρογραφικοφ Ρίνακοσ τθσ Μεγάλθσ Αρχιςατραπείασ του Λκονίου» όπου αναφζρει επί λζξει ο Σεπτόσ Λεράρχθσ. «Ρροσ βορράν του Χαςά Κιόϊ (τθσ Νάξου) 4 ϊρασ κείται χωρίον χριςτιανικόν, Σουβερμζη λεγόμενον, κοινϊσ Φλογετά….»,18 χωρίσ βεβαίωσ τθν παράκεςθ κανενόσ άλλου ςτοιχείου, πλθν τθσ επιςθμάνςεωσ πωσ επρόκειτο για μια περιοχι παντελϊσ άνυδρθ. Ρλθροφορία που επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα ςτθν ςελίδα 99 και χωρίσ καμία άλλθ προςκικθ ςτο βιβλίο του Σιναςίτθ ιςτορικοφ Ν. ίηου «Καππαδοκικά ιτοι Δοκίμιον ιςτορικισ περιγραφισ τθσ αρχαίασ Καππαδοκίασ και ιδίωσ των επαρχιϊν Καιςαρείασ και Λκονίου» Στα 1895 ο ιατρόσ Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, που καταγότανε από τθν Καππαδοκία, μασ πλθροφορεί ςε μελζτθ του πωσ, «…Θ κοινότθτα ζχει 3200 κατοίκουσ…εκ των οποίων οι 2800 χριςτιανοί»,19 ενϊ λίγο αργότερα, το 1897, ο Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ μασ γνωρίηει πωσ «…Κατοικοφςι δε αυτι χριςτιανοί ορκόδοξοι ομιλοφντεσ τθν ελλθνικιν παρεφκαρμζνωσ…»20 Ο προαναφερόμενοσ αρικμόσ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ επαναλαμβάνεται και πάλι από τον Αρχζλαο Σαραντίδθ ςτο βιβλίο του «Θ Σιναςόσ» ςε ζκδοςθ του 1899. « Φλογθτά. Κωμόπολισ γεωργικι απζχουςα μίαν ϊραν τθσ Μαλακοπισ, κατοικείται υπό 3.200 εξ ων οι 2800 είνε χριςτιανοί ορκόδοξοι ελλθνόφωνοι…»,21ενϊ λίγο αργότερα, δθλαδι ςτα 1905, θ κοινότθτα κα πρζπει, ςφμφωνα με τθν πλθροφορία που καταγράφεται ςτο περιοδικό «Ξενοφάνθσ»22 να είχε 2500 Ζλλθνεσ και 500 Τοφρκουσ. Σε μια διαφορετικι προςζγγιςθ, πάλι, οι ςυντάκτεσ του μικραςιατικοφ θμερολογίου ο «Αςτιρ» ςτα 1913, μεταξφ των άλλων αναφζρουν πωσ θ κοινότθτα των Φλογθτϊν διακζτει 600 ςπίτια από τα οποία μόνο τα 70 ιταν μουςουλμανικά ενϊ τα υπόλοιπα ορκοδόξων χριςτιανϊν23. Τϊρα, θ πλζον ςθμαντικι πλθροφορία για τθν πλθκυςμιακι ανάπτυξθ τθσ περιοχισ τθσ Καππαδοκίασ και κατά ςυνζπεια τθσ κοινότθτοσ των Φλογθτϊν, δίδεται από τον αρμόδιο Ρρόξενο τθσ Ελλάδοσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ το 1916. Μεςοφντοσ του πρϊτου μεγάλου πολζμου και λίγο μετά τθν επανάςταςθ των Νεότουρκων και τισ γενικζσ ανακατατάξεισ ςτθν απζραντθ οκωμανικι αυτοκρατορία, παρατθρεί, ςθμειϊνει, και μεταξφ των άλλων καταγράφει χαρακτθριςτικά ςτθν επίςθμθ αναφορά του προσ το ΥΡ.ΕΞ: «Θ τθσ Φλογθτισ χωρίου βορειοδυτικϊσ τθσ Τροχοφ…ελλθνόφωνοσ αρικμοφςα περί τασ 500 οικογενείασ γεωργικάσ θμετζρασ παρά 50-60 Μωαμεκανικαίσ…»24 Τζλοσ και ςτο ςθμείο αυτό παρακζτουμε τισ πλθροφορίεσ που αντλιςαμε από δυο νεότερεσ και ςφγχρονεσ ιςτορικζσ πθγζσ. Θ πρϊτθ προζρχεται από το βιβλίο25 των ιςτορικϊν Μ. Μαραβελάκθ- Α. Βακαλόπουλου οι οποίοι αςχολικθκαν και κατζγραψαν πολλά για το «προςφυγικό πρόβλθμα». Σφμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτιν, τα Φλογθτά, που απείχαν μόλισ 5 χλμ από τθν Μαλακοπι, είχαν «500 ελλθνόφωνεσ οικογζνειεσ και 150 τουρκ. οικογζνειεσ», χωρίσ περαιτζρω διευκρινιςεισ για καταγωγι κλπ. Το επιςθμαίνουμε δε αυτό διότι, είναι καταγεγραμμζνο, πωσ υπιρχανε πολλά τουρκόφωνα χριςτιανικά χωριά ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ.26 Θ δεφτερθ προζρχεται από τθν ερευνιτρια Μαρία Αςβζςτθ. Σφμφωνα, λοιπόν, με αυτιν, ςτθν καταγραφι –ανάλυςθ που κάμει για τισ επαγγελματικζσ αςχολίεσ των κατοίκων τθσ Καππαδοκίασ, ςθμειϊνει μεταξφ των άλλων πωσ, με βάςθ τουσ πίνακεσ των Ελλινων που ιρκαν από τθν Τουρκία ςτθν Ελλάδα το 1924, «…μετοίκθςαν υποχρεωτικά από τα Φλογθτά 546 ελλθνικζσ οικογζνειεσ με 2280 άτομα»27 Στο ςθμείο αυτό να ςθμειϊςουμε πωσ οι αυξομειϊςεισ του πλθκυςμοφ ιταν και αποτζλεςμα διαφόρων εξωγενϊν παραγόντων. Για παράδειγμα, οι κατά καιροφσ «πιζςεισ» προσ τον χριςτιανικό πλθκυςμό, ο προςποριςμόσ του εφκολου χριματοσ, το άνυδρο, άρα και εν πολλοίσ ανεκμετάλλευτο τθσ περιοχισ, οδθγοφςαν προσ τθν εςωτερικι και εξωτερικι μετανάςτευςθ, του νεαροφ, κυρίωσ, πλθκυςμοφ, με προοριςμοφσ τθν Κωνςταντινοφπολθ, τθν Σμφρνθ αλλά και τισ Θ.Ρ.Α28. Μάλιςτα δε και ςφμφωνα με τον γιατρό Συμεϊν Φαραςόπουλο ιταν αρκετοί ϊςτε επικυμοφντεσ να βοθκιςουν ουςιαςτικά τθν ιδιαίτερι τουσ πατρίδα, ςυνζςτθςαν «αδελφότθτα» που ςκοπό ιερό είχε ακριβϊσ τθν ςυλλογι χρθμάτων και τθν αποςτολι τουσ για τθν καταςκευι διδακτθρίου, εκκλθςιϊν κλπ «Ρρο τινων ετϊν ιρξαντο οι κάτοικοι αυτισ (Φλογθτά) να μεταβαίνωςιν εισ τθν Κωνςταντινοφπολιν, ζνκα ςυνζςτθςαν αδελφότθτα…»29 Θ αποδθμία αυτι, όπωσ ιταν επόμενο, άφθςε πίςω τθσ τθν εριμωςθ, θ οποία με τθ ςειρά τθσ επανατροφοδότθςε μια νζα αποδθμία ςε τζτοιο ςθμείο, ϊςτε θ εγκατάλειψθ των χωριϊν ιτανε ορατι από τον ενεργό τουσ πλθκυςμό.
18
ει.20 πκ. Φαξαζόπνπινο «Σα ύιιαηα…» ό.π. ζει. 62 20 Λεβίδεο Αλαζηάζηνο « Ηζηνξηθόλ Γνθίκηνλ πεξηέρνλ ηελ ζξεζθεπηηθήλ θαη πνιηηηθήλ ηζηνξίαλ ηελ ρσξνγξαθίαλ θαη αξραηνινγίαλ ηεο Καππαδνθίαο» ζει 554 21 Αξρειάνπ αξαληίδνπ «Ζ ηλαζόο» ζει 124 22 «Ξελνθάλεο» Πεξηνδηθό, ηόκνο ηξίηνο, ηεύρνο πξώην, Δλ Αζήλαηο 1905 πίλαθαο «Δπαξρία Ηθνλίνπ». 23 «Αζηήξ» Μηθξαζηαηηθό εκεξνιόγην 1913 ζει 246 24 Η.Α.ΤΠ.ΔΞ. «Πξνμεληθή αλαθνξά γηα ηελ Καππαδνθία» 1916 25 Μ. Μαξαβειάθε-Α. Βαθαιόπνπινπ. «Οη πξνζθπγηθέο εγθαηαζηάζεηο ζηελ πεξηνρή ηεο Θεζζαινλίθεο» ζει. 28 26 Σν Αληαβάι, γηα παξάδεηγκα, πνπ ήηαλε εμ νινθιήξνπ Σνπξθόθσλν Υξηζηηαληθό ρσξηό ‘ε αθόκε θαη ε Λίκλαη… 27 Αζβέζηε Μαξία. «Δπαγγεικαηηθέο αζρνιίεο////////////» ζει. 99 28 Η.Α.ΤΠ.ΔΞ. «Πξνμεληθή αλαθνξά» ν.π. «Ηθαλνί ησλ εληαύζα νκνγελώλ (νκηιεί γηα ηνπο Φινγεηηλνύο) μεληηεύνληαη εηο ηελ Κσλζηαληηλνππνιηλ, ηελ κύξλελ θαη αιιαρνύ…» 29 . Φαξαζόπνπινο «Σα ύιιαηα…» ν.π. ζει 63 19
Εκκλθςιαςτικά
Εκκλθςιαςτικά τα Φλογθτά ανικαν ςτθ Μθτρόπολθ του Λκονίου τθσ οποίασ θ ζδρα ιταν θ πόλθ τθσ Νίγδθσ30. Ταυτόχρονα ςτθν κωμόπολθ αυτι διατθροφςε τθν ζδρα τθσ και θ επιςκοπι των Σαβάςτρων31. Θ κφρια και βαςικι αιτία για τοφτο το ιδιαίτερο εκκλθςιαςτικό κακεςτϊσ υπιρξε θ ςυγκζντρωςθ του ςυνόλου ςχεδόν του χριςτιανικοφ πλθκυςμοφ ςτθν πόλθ τθσ Νίγδθσ, ςε αντίκεςθ με το Λκόνιο ςτο οποίο κυριαρχοφςε αςφυκτικά το μουςουλμανικό ςτοιχείο. Θ Νίγδθ, για παράδειγμα, με 17.000 πλθκυςμό είχε 5.000 χριςτιανοφσ, με πάμπολλεσ εκκλθςίεσ και πάρα πολλά χριςτιανικά χωριά32, ενϊ το Λκόνιο που είχε 60.000 πλθκυςμό, ςυγκζντρωνε μόλισ και μετά βίασ 3.000 χριςτιανοφσ. Επιπρόςκετα ς’ αυτό υπιρχανε 44 τηαμιά, 42 μενδρεςζδεσ και μόνο τρεισ χριςτιανικζσ εκκλθςίεσ33.
30
Αλ. Λεβίδεο «Αη ελ κνλνιίζνηο κνλαί…» ν.π. ζει. 67 « Ζ έδξα ηνπ Μεηξνπνιίηνπ Ηθνλίνπ είλε ε θσκόπνιηο Νίγδε, ήηηο ην πάιαη εθαιείην Κάδελα σο ιέγεη ν ξάβσλ…» 31 Αλαζη. Λεβίδεο « Ηζηνξηθό Γνθίκηνλ…» ν.π. ζει 252 «…ηελ επαξρίαλ ηεο Λπθανλίαο πεξηέρνπζα ηε Μεηξόπνιελ Ηθνλίνπ θαη ηαο επηζθνπάο Λύζηξσλ, Οπαζάδσλ, Ακβιάδσλ, Οκνλάδσλ, Βαξάησλ, Γέξβεο, Ύδεο, Σαβάστρων, Κάλλσλ, Βεξηλνππόιεσο, Γαιβάλσλ ήηνη Δπδνθηάδνο, Ηιίζηξσλ, Πέξησλ θαη Μηζζίσλ» 32 Γύξσ από ηε Νίγδε ππήξραλε: Ναδηαλδόο, Κέιβειε, Αληαβάι (ηνπξθόθσλν ρξηζηηαληθό ρσξηό), Μηζηί, Νάμνο, Σξνρόο, Δλερίι, Μαιαθνπή, Φεξηέθηνλ, Γνύξδνλνο, Πόξνο, Σειεικεζόο, εκέληεξε, Σζαξηθιή, Οπινύ Αγάηο, Αξαβάλ θ.α. 33 Παλη. Κνληνγηάλλεο « Γεσγξαθία ηεο Μηθξάο Αζίαο» ζει. 150
Τϊρα, ςφμφωνα με τισ υπάρχουςεσ πθγζσ και όλεσ τισ μαρτυρίεσ ςτα Φλογθτά υπιρχανε οι παρακάτω εκκλθςίεσ. α- Ο Λερόσ Ναόσ του Αγίου Γεωργίου. Ζνασ πραγματικά πανζμορφοσ ναόσ ςτθν ςυνοικία του «μπασ μαχλζ», ςτον οποίο μζχρι το 1913 λειτουργοφςαν τρεισ ιερείσ34 και με ιερατικό προϊςτάμενο τον πατζρα Ευςτάκιο, ενϊ ςτα τελευταία χρόνια και προ τθσ ανταλλαγισ παρευρίςκονταν μόνο δφο35. Σιμερα δυςτυχϊσ ςϊηονται ελάχιςτα τμιματά του. β- Το παρεκκλιςιο του Αγίου Βαςιλείου, ςτο κζντρο του χωριοφ. γ- Το παρεκκλιςιο του Αγίου Νικολάου, ςτον μαχαλά του Χατηθςαϊ. δ-Το παρεκκλιςιο τθσ Αγίασ Αναςταςίασ, ςτον μαχαλά Τογάν. ε- Το παρεκκλιςιο τθσ Αγίασ Σοφίασ, ςτον μαχαλά Τςεκλόγλου, δίπλα ςτον δρόμο τθσ Μαλακοπισ.36 η- Θ εκκλθςιά τθσ Αγίασ Κυριακισ, ςτο μαχαλά Χαμάλ θ- Το πρεκκλιςιο τθσ Μαρμάλεξασ ςτο μαχαλά Καραφϊτ. Για τισ εκκλθςίεσ του χωριοφ υπάρχουν και άλλεσ ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ από παλαιοφσ κατοίκουσ. Ρλθροφορίεσ οι οποίεσ ζρχονται ςε αντίκεςθ με τα προθγοφμενα ι και λειτουργοφςεσ ςυμπλθρωμτικά. Για παράδειγμα ο Φλοθτενόσ Χαρ. Μαυρομιχάλθσ αναφζρει για τισ εκκλθςίεσ του χωριοφ του: « Θ πρϊτθ εκκλθςιά ιταν Αγία Βλάςια(ςτο μαχαλά Τοπάν). Το δεφτερο το ’πανε Άγιο Νικόλα(ςτο μαχαλά Τςεκλόγλου) και το τρίτο του Αι Γιϊργθ το βάλανε όταν ζγιναν οι γενίτςαροι και λεθλατοφςαν τα μικρά χωριά…»37 Ειδικά για τον τελευταίο άγιο αλλά και για τθν πράξθ τουσ αυτι, δθλαδι, ςφνδεςθ του ονόματόσ του με εκκλθςία, υπάρχει και εξιγθςθ αλλά και δικαιολογία. Αυτι τθσ αποφυγισ από τισ λεθλαςίεσ.
34
Απνηεινύζα απηνδίθαηα κέιε ηνπ κνπρηαξηθνύ ζπκβνπιίνπ Μηθξαζηαηηθό Ζκεξνιόγην «Αζηήξ» ν.π. ζει 246 36 ν.π. ζει. 246 37 ν.π. Υαξ. Μαπξνκηράιεο ζει 182 θαη . Κνηκίζνγινπ « Καππαδνθία…» ν.π. ζε΄//// 35
Και περιςςότερο ςυγκεκριμζνα. Ο Άγιοσ Γεϊργιοσ38 από ανζκακεν υπιρξε ο αγαπθμζνοσ άγιοσ και του μουςουλμανικοφ ςτοιχείου και του αποδίδονταν οι δζουςεσ τιμζσ από όλουσ. Ρίςτευαν ςτισ «ειδικζσ» δυνάμεισ του, παρακαλοφςαν για το ζλεοσ και τθν προςταςία του, φοβοφνταν δε τθν «οργι»του. Στο ςθμείο αυτό να αναφζρουμε και τθν πλθροφορία που αντλιςαμε από τον Συμεϊν Φαραςόπουλο, κακόλου όμωσ κολακευτικι, για το χωριό, και που ςφμφωνα με τθν οποία, «…2800 χριςτιανοί ορκόδοξοι, οι οποίοι πάντεσ είναι αγράμματοι, μθ εξαιρουμζνων μθδζ και αυτϊν των ιερζων39, οι οποίοι ωσ εκ περιςςοφ είνε και μζκυςοι».40 Καταγραφι μάλλον απαξιωτικι και μθ ςτθριηόμενθ πουκενά, τουλάχιςτον εξ όςων γνωρίηουμε και από τισ άλλεσ πθγζσ, για τουσ ανκρϊπουσ εκείνουσ που ζςτω και με πολλαπλζσ δυςκολίεσ προςπάκθςαν να βάλουν το λικαράκι τουσ κόντρα ςτισ διϊξεισ, ςτθν μουςουλμανικι πίεςθ, κλπ. Πταν μάλιςτα ςκεφκεί και κανείσ ότι ομιλοφμε για περιοχζσ και χωριά ςτα βάκθ τθσ Μικράσ Αςίασ και άρα αρκοφντωσ απομονωμζνα από τον λοιπό Ελλθνικό και χριςτιανικό πλθκυςμό. Τϊρα, για το πότε κτίςκθκαν οι παραπάνω εκκλθςίεσ ι και για διάφορα άλλα ςτοιχεία, δυςτυχϊσ, υπάρχει παντελισ ζλλειψθσ οποιαςδιποτε πθγισ, ζςτω και προφορικισ. Μόνο ςτουσ μφκουσ και τα μουχαμπζτια τουσ, ςτουσ κρφλουσ και τισ παλιζσ ιςτορίεσ, κάποιοι εκ των παλαιϊν κατοίκων του Σουβερμζη μετζφεραν τισ «αναμνιςεισ» πωσ θ εκκλθςιά του Αι Γιϊργθ είναι πολφ παλαιά και μάλιςτα από τα χρόνια των διωγμϊν.41 Και πωσ θ «τωρινι εκκλθςιά» απλά ξανακτίςκθκε πάνω ςτα ερείπια τθσ παλαιάσ. Κάτι που φυςικά δεν επιβεβαιϊνεται από πουκενά αν και ςτθ βάςθ αυτισ τθσ «μνιμθσ» υπάρχει μια κάποια δόςθ αλθκείασ. Και εξθγοφμαςτε. Τουλάχιςτον και μζχρι το πρϊτο τζταρτο του 19ου αιϊνα, το οκωμανικό κακεςτϊσ ιταν αρκοφντωσ ςκλθρό ακόμα και ςτα κρθςκευτικά ηθτιματα που απαςχολοφςαν τουσ μθ μουςουλμάνουσ υπθκόουσ του. Μετά από πολλζσ ηυμϊςεισ, και ςτα πλαίςια ενόσ «φιλελευκεριςμοφ», το οκωμανικό κακεςτϊσ με δυο διατάγματα δίδει ςε μεγάλο βακμό το ζναυςμα μεγάλων και γενικϊν ανακατατάξεων. Ζτςι με τα διατάγματα του «Χάττι Σερίφ του Γκιουχανζ», το 1839, και του «Χάττι Χουμαγιοφμ», το 1856, ςτακμοί και ορόςθμα μεταρρυκμίςεωσ, αναγνωρίηεται για πρϊτθ φορά ςτουσ υπθκόουσ τθσ αυτοκρατορίασ κάποια υπόςταςθ, ειςάγονται νζεσ ρυκμίςεισ ςτο κλίμα τθσ γενικότερθσ φιλελευκεροποίθςθσ, αλλά και κεςμοποιοφνται πράξεισ που προθγουμζνωσ ίςχυαν άτυπα»42 Αποτζλεςμα τοφτων των αποφάςεων ιταν θ εκδιλωςθ, ςτθν περιοχι, άμεςα, μιασ ζντονθσ δραςτθριότθτασ ςε όλα τα πεδία όπου αίρονταν με τα παραπάνω διατάγματα οι περιοριςμοί και οι απαγορεφςεισ και κφρια ς’ αυτά που αφοροφςαν τθν ανζγερςθ των χϊρων λατρείασ και ςχολείων. Ζτςι, «…όπωσ ορίηει το διάταγμα του 1856 επιτρζπεται θ επιςκευι κρθςκευτικϊν οικοδομθμάτων –υπό το αρχαίον ςχζδιον- ςχολείων, νοςοκομείων, νεκροταφείων, ενϊ για τθν ανζγερςθ νζου κτιρίου οι διατάξεισ μοιάηουν αυςτθρότερεσ. Επαναξιολόγθςθ, ανακαίνιςθ, εκκλθςιαςτικϊν κτιςμάτων, επαναλειτουργία παλαιϊν ναϊν με νζο όνομα, αφιερωμζνων ςε άλλον, αυτι τθ φορά, άγιο. Ο ιςτοριοδίφθσ τθσ Καππαδοκίασ Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ αναφζρει ότι από τθν δεκαετία του’30 ζωσ εκείνθ του ’70 ξαναηωντανεφουν από ερειπιϊνεσ που ςυχνά ιταν, μονζσ και ναχδρια δεκαπζντε, τουλάχιςτον, χωριϊν. Τα απαρικμεί με ςειρά χρονολογικι, ςφμφωνα με το ζτουσ που επιςκευάςκθκαν ζχοντασ ωσ απαρχιν το 1832, τθν Τελμθςςό. Ακολουκοφν το Γκζλβελι, το Φερτζκι, τα Ροτάμια, θ Ηιλα, θ Σεμζντρα, θ Αξόσ, το Μιςκί, το Γοφρδουνοσ, θ Λιμνοσ, το Ουλαγάτσ, τα Τφανα, θ Νίγδθ, το Σιβριχιςάρ και καταλιγει, τθν δεκαετία του 70, ςτθν Σιναςό και τθν Μαλακοπι»43 Συμπεραςματικά, λοιπόν, μποροφμε να καταλιξουμε πωσ ςτα πλαίςια των παραπάνω διαταγμάτων και τθν γενικότερθ προςπάκεια του Οικουμενικοφ Ρατριαρχείου, εκείνο το χρονικό διάςτθμα ανακαταςκευάςκθκαν οι εκκλθςιζσ των Φλογθτϊν. Στο ςθμείο αυτό να τονίςουμε και τθ μεγάλθ ςθμαςία τθν οποία απζδιδε το χριςτιανικό ςτοιχείο ςτουσ τόπουσ λατρείασ του, αλλά και τουσ τρόπουσ καταςκευισ του. Για το μεν πρϊτο ςθμειϊνουμε πωσ, όχι μόνο είχαν ςχετικι οικονομικι ευχζρεια με ζςοδα από ενοίκια ιδιοκτθςιϊν, γαιϊν, μαγαηιϊν, κλπ, αλλά και πωσ θ ςυμβολι τουσ ςτα «δρϊμενα», ιταν ςθμαντικότατθ. Ειδικότερα ςτα Φλογθτά θ εκκλθςιαςτικι περιουςία ιταν ςεβαςτι αποτελοφμενθ, ςφμφωνα με τισ μαρτυρίεσ μασ,44από τουλάχιςτον 12 καταςτιματα ςτο κζντρο του χωριοφ, ελαχίςτων χωραφιϊν, ενόσ μφλου και ενόσ χανιοφ. Ρράγμα που τουσ επζτρεπε να ζχουν ςχετικι οικονομικι ευχζρεια και τθν δυνατότθτα να καλφψουν τισ εκκλθςιαςτικζσ μα και εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ του χωριοφ. Για το δεφτερο πωσ αποτελοφν μοναδικά μνθμεία απαράμιλλθσ τεχνικισ, φτιαγμζνα από θφαιςτειογενι ντόπια πζτρα με καλοκομμζνουσ δόμουσ και αρκετά μεγάλων διαςτάςεων, «εμπλουτιςμζνα», μάλιςτα, με αψιδωτά παράκυρα, ανάγλυφα πλαίςια, γλυπτά γείςα ςτουσ εςωτερικοφσ χϊρουσ και πανζμορφεσ εικονογραφιςεισ… Να ςθμειϊςουμε, επίςθσ, τθν φπαρξθ ςτο κζντρο του χωριοφ δίπλα ςτα μαγαηιά τθσ εκκλθςιά του Αγίου Γεωργίου, ενόσ Λεροφ Τουρκικοφ Τεμζνουσ (τηαμί)κακϊσ και δυο νεκροταφείων. α- Ενόσ χριςτιανικοφ, ςτον μαχαλά Καραφϊτ, δίπλα ςτον μάγγανο του Ανκόπουλου β- Ενόσ μουςουλμανικοφ κοντά ςτα παρεκκλιςια του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Χαραλάμπουσ, ςτο δρόμο προσ τθν τοποκεςία «Ροφτρα».
38
Ο «Αη Γησξ» ή «Υηδδήξ» ή Υηδδήξ» Με ηε ίδξπζε ηεο ζενινγηθήο ζρνιήο ηεο Υάιθεο πξαγκαηνπνηείηαη έλαο θεληξηθόο ζρεδηαζκόο από πιεπξάο ηνπ Οηθνπκεληθνύ παηξηαξρείνπ γηα ηελ εμάιεηςε ηέηνησλ «θαηλνκέλσλ» θαη ηελ «εηζξνή» κνξθσκέλσλ ηεξέσλ ζην ζώκα ηεο εθθιεζίαο. 40 πκ.Φαξαζόπνπινο,»Σα ύιιαηα…» ν.π. ζει 63 41 Πιεξνθνξεηέο. Μάιινλ κηινύλ γηα ηελ πεξίνδν ηεο εηθνλνκαρίαο κηαο θαη ε πεξηνρή θαη όρη κόλν, απνηέιεζε ην ζέξεηξν ησλ ζπλερώλ δηώμεσλ, απνθαηαζηάζεσλ, θιπ. 42 Άλλα Μπαιιηάλ, Νόηα Παληειεάθε, Ησάλλα Πεηξνπνύινπ. « Καππαδνθία, πεξηήγεζε ζηε Υξηζηηαληθή Αλαηνιή» ζει. 44 43 ν.π. ζει. 44 44 Σζηηζόπνπινο- Μαπξνκηράιεο 39
Η ςχολικι ηωι Το πρϊτο, οργανωμζνο ςχολείο, ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ ζγινε μόλισ το 1792 από τον ιερομόναχο Γερμανό, χριςτιανό από τθν Συρία, με ζδρα του τθν Καιςάρεια45. Μια πρϊτθ προςπάκεια θ οποία όμωσ απετζλεςε τθ βάςθ για τθ δθμιουργία, μετά τα ςχετικά διατάγματα φιλελευκεροποίθςθσ, νζων ςχολείων, υπό κεντρικι εποπτεία και κακοδιγθςθ, μιασ και μζχρι τότε μόνο οι πλοφςιεσ οικογζνειεσ είχαν τθν όποια δυνατότθτα κατά μόνασ46 για τθν μόρφωςθ των παιδιϊν τουσ. Βεβαίωσ δεν κα πρζπει να παραλείψουμε και όλουσ τουσ άλλουσ παράγοντεσ που ςυνετζλεςαν ςε τοφτθ τθν ζλλειψθ μόρφωςθσ του πλθκυςμοφ. α-Θ γλϊςςα, για παράδειγμα, που ςίγουρα ιταν ζνασ από τουσ πλζον ςθμαντικοφσ παράγοντεσ για τοφτθ τθν «πενία» περί τα γράμματα, μιασ και είναι γνωςτό πωσ ςχεδόν κάκε κοινότθτα διατθροφςε το δικό τθσ γλωςςολογικό ςτίγμα. Ρράγμα που κακιςτοφςε αδφνατθ, από πλευράσ του οικουμενικοφ Ρατριαρχείου, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, οποιαςδιποτε προςπάκειασ για γενικό προγραμματιςμό. Υπιρχανε, για παράδειγμα, χριςτιανοί τουρκόφωνοι47 που δεν γνϊριηαν κακόλου τα ελλθνικά, αλλά και χριςτιανικά χωριά που μιλοφςανε παραφκαρμζνθ τθν ελλθνικι γλϊςςα και μάλιςτα «διαφορετικά»48 από κοινότθτα ςε κοινότθτα. β- Ο «δανειςμόσ», ςε μεγάλο βακμό, των ςυνθκειϊν και των αντιλιψεων ςε μια ςειρά κεμάτων από τθν κυρίαρχθ ιδεολογία-τάςθ όπωσ, για παράδειγμα, αυτό του απαραίτθτου ι μθ τθσ μάκθςθσ. Σε τζτοιο ςθμείο μάλιςτα που «διαποτίςτθκαν» από τθν αντίλθψθ του «περιττοφ» γραμμάτων49. Και βεβαίωσ δεν μιλοφμε για τθν πολφ παλιά εποχι όπου τα «μακιματα» γινόντουςαν ςτο χϊρο τθσ εκκλθςιάσ ι όταν για κακίςματα είχαν «το δζρμα κανενόσ προβάτου» ι όταν για πλάκα και κοντφλι είχαν τθν «άμμο και το δάκτυλό τουσ»,50αλλά για το τζλοσ του 19ου αιϊνα. Χαρακτθριςτικά το μόνο βιβλίο που χρθςιμοποιοφνταν ιταν θ φυλλάδα «Σταυρζ βοικα με» με δζκα πζντε περίπου ςελίδεσ και που αποτελοφςε το «αλφαβθτάριο, το αναγνωςματάριο και το προςευχθτάριο».51 γ- Θ ζλλειψθ εργατικοφ δυναμικοφ, άρα ικανϊν εργατικϊν χεριϊν για τισ γεωργικζσ και κτθνοτροφικζσ εργαςίεσ. Αυτό οδθγοφςε από τθ νεαρά θλικία τα παιδιά τουσ ςτισ αςχολίεσ τθσ οικιακισ παραγωγισ. Επιπλζον να υπενκυμίςουμε και τθν ςθμαντικι αποδθμία των νζων ανκρϊπων ςτα οικονομικά κζντρα τθσ εποχισ, όπωσ τθν Κωνςταντινοφπολθ, τθ Σμφρνθ, άρα ςθμαντικότατθ ζλλειψθ χεριϊν, κλπ.
Τϊρα, οι τφποι των ςχολείων που παρατθροφνται ςτθν ευρφτερθ περιοχι τθσ Καππαδοκίασ ποικίλουν από περιοχι εισ περιοχι, αλλά και του χρόνου. Ζτςι για παράδειγμα ζχουμε : Α- Κοινοτικά ςχολεία.52 1- Αλλθλοδιδακτικό. Ονομάηονταν ζτςι το ςχολείο ςτο οποίο ο δάςκαλοσ χϊριηε τουσ μακθτζσ ςε ομάδεσ ανάλογα με τθν επίδοςι τουσ και ςτισ οποίεσ δίδαςκαν οι πιο καλοί μακθτζσ, οι «πρωτόςχολοι». 2- Αςτικι Σχολι. Το δθμοτικό ςχολείο, δθλαδι, με τουλάχιςτον τζςςερισ αρχικά και επτά τάξεισ αργότερα 3- Δθμοτικά Αρρεναγωγεία και Ραρκεναγωγεία 4- Νθπιαγωγεία. 5- Νυκτερινά, Ορφανοτροφεία
Β- Δευτεροβάκμια ςχολεία. 1-Το Ελλθνικό Σχολείο. Ανικε ςτθ δεφτερθ βακμίδα τθσ εκπαίδευςθ και ιταν τριτάξιο. 2-Σχολαρχείο. 45
« Καππαδνθία, πεξηήγεζε ζηε Υξηζηηαληθή Αλαηνιή» ν.π. ζει. 43 Κσλ/λνπ Νίγδειε- πκ Κνηκίζνγινπ, «Ζ Μαιαθνπή» «…ειάρηζηνη εγλώξηδνλ γξαθήλ θαη αλάγλσζηλ δηδαζθόκελνη νη επηζπκνύληεο ή κάιινλ νη ησλ εππνξσηέξσλ νηθνγελεηώλ πηνί κόλν ηνλ ρεηκώλα εηο ηαο νηθίαο ησλ ηεξέσλ ςαιηήξη θαη νθηώερνλ…» ζει 39 47 Σν Αληαβάι= εμ νινθιήξνπ ηνπξθόθσλν ρσξηό, Ζ Μαιαθνπή= Διιελόθσλν ρσξηό, Μηζζί= ειιελόθσλν κε δηθό ηεο ζηίγκα θιπ 48 Κσλ.λνπ Νίγδειε- πκεώλ Κνηκίζνγινπ, «Σν Αληαβάι» ζει 41 «Σν ζύλνιν ηνπ πιεζπζκνύ είρε ηνπξθνθσλήζεη ή θαιύηεξα κηινύζε ηε ηνπξθηθή ελζσκαησκέλε κε πνιιαπινύο ηνπηθνύο ηδησκαηηζκνύο ζε ζεκείν ηέηνην πνπ θαζηζηνύζε δύζθνιε ηελ επαθή κε ηα ινηπά ρσξηά…» 49 Η. Αξρέιανο «Ζ ηλαζόο» «… ΄ απηό ην δηάζηεκα κάζαηλε ιίγν γξάςηκν, ηηο ηξεηο πξάμεηο ηεο αξηζκεηηθήο, ε δηαίξεζε ήηαλ ηα αλώηεξα καζεκαηηθά, θαη έηζη ην παηδί ινγαξηαδεην πεηα δηαβαζκέλν …» 50 Κ. Νίγδειε- .Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 41 « …ν ρώξνο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο ήηαλε έλα πνιύ κηθξό δσκάηην ελόο ρακεινύ ζπηηηνύ κέλα κηθξό άλνηγκα γηα παξάζπξν. Όινη θαζόκαζηαλ θάησ ζε δηθά καο καμηιάξηα ή δέξκα πξόβαηνπ θαη ν έλαο δίπια ζην άιιν. Αληί ηεηξαδίνπ ρξεζηκνπνηνύζακε ζήθε κε ηελ άκκν ζηελ νπνία ραξάζζακε κε ην δάθηπιό καο απηά πνπ καο κάζαηλαλ νη δάζθαινη θαη αξγόηεξα ζηηο κεγαιύηεξεο ηάμεηο ηνλ θνδπινθόξν…» 51 Η.Αξρέιανο ν.π. ζει 23 52 Κσλ/λνπ Νίγδειε- πκεώλ Κνηκίζνγινπ «Ζ Μαιαθνπή…» ν.π. ζει 107 θαη Γήκνο Θεζζαινλίθεο «Πόληνο-Μηθξά Αζία- Θεζζαινλίθε» ζει.36. 46
Ο παλαιότεροσ τφποσ του Ελλθνικοφ Σχολείου 3-Θμιγυμνάςιο. Μετεξζλιξθ του Ελλθνικοφ ςχολείου ςε ςτενά τοπικά πλαίςια. 4- Γυμνάςια.
Είναι γνωςτό, επίςθσ, πωσ ςτα ςχολεία ακολουκοφνται τα προγράμματα που ςυντάχτθκαν, κατά καιροφσ, με τθν Ρατριαρχικι Ραιδαγωγικι Εποπτεία53, αλλά και με τισ κατά τόπουσ ιδιαιτερότθτεσ54. Ζτςι ςτα «Ελλθνικά Σχολεία» διδάςκονται, μεταξφ άλλων, Αρχαία Ελλθνικά, Μακθματικά, Φυςικι, Λςτορία, Λχνογραφία, Ωδικι, Γυμναςτικι, Γαλλικά αλλά και Λατινικά, ενϊ ςτισ «Αςτικζσ ςχολζσ» και μάλιςτα ςτισ προχωρθμζνεσ τάξεισ, Κρθςκευτικά, Ελλθνικά, Τουρκικά, Γαλλικά, Λςτορία, Γεωγραφία Φυςιογνωςία κ.α. Βεβαίωσ και ςτο ςθμείο αυτό νϋ αναφζρουμε πωσ κατά τα πρϊτα χρόνια, τουλάχιςτον, οι «διδακτικζσ μζκοδοι55 ιταν παντελϊσ άγνωςτοι και επιβλαβείσ»,56 πάντοτε δε υπό τθν εποπτεία και τθν «δαμόκλειο ςπάκθ» των «ειδικϊν» τθσ ςχολικισ εφορείασ των οποίων τα δικαιϊματα ιταν δυςανάλογα απζναντι των δαςκάλων που τυχόν ζμπαιναν ςτο ςτόχαςτρό τουσ για οποιαδιποτε λόγο και αιτία. Σε τζτοιο ςθμείο μάλιςτα που παρατθροφνταν ελλείψεισ που οφειλότανε ςτθν κατάχρθςθ των απολφςεων δαςκάλων από μζρουσ τουσ.57 Ραπαγαλίςτικθ58 εκμάκθςθ άχρθςτων και νεκρϊν κανόνων, άφκονο ξφλο, διαρκισ φοβζρα τθσ επαπειλοφμενθσ για οτιδιποτε τιμωρίασ, χωρίσ ωρολόγιο και αναλυτικό πρόγραμμα, κάτι που προξενοφςε αντιδράςεισ, μα και απωκοφςε το μακθτι από το μάκθμα. Επιπλζον εκτόσ των δαςκάλων λειτουργοφςε και ο κεςμόσ των παιδονόμων που ωσ αντικείμενο είχε τθν «ευταξία» περί τθν ζνδυςθ αλλά και τθν «ευπρεπι» παρουςία των μακθτϊν ςε όλουσ τουσ χϊρουσ, ο κεςμόσ των γραπτϊν και προφορικϊν εξετάςεων, ο κεςμόσ των ποινϊν, που ποικίλουν κατά παράπτωμα, οι τίτλοι ςπουδϊν, όπωσ ενδεικτικά και απολυτιρια κλπ. Στο ςθμείο αυτό αξίηει να παρακζςουμε αυτοφςια και τθν πλθροφορία που κζλει τθν εργαςία των δαςκάλων, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, να αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευςθσ. Ζτςι, «…ςτθν Κωνςταντινοφπολθ υπιρχε το βιβλιοπωλείο του Σεϊτανίδθ όπου γινότανε το δαςκαλοπάηαρο. Κάκε αδελφότθτα που ικελε να ςτείλει δάςκαλο ςτο μακρινό τθσ χωριό ζςτελνε αντιπρόςωπο ςτο βιβλιοπωλείο. Εκεί υπιρχαν υποψιφιοι. Μετά το παηάρι για τισ ϊρεσ δουλειάσ, το μιςκό και τισ ςυνκικεσ εργαςίασ, ςυμφωνοφςαν και ο δάςκαλοσ ξεκινοφςε για το χωριό όπου κα αναλάμβανε τθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν…».59 Σθμειϊνουμε επίςθσ πωσ τθν ανϊτατθ εποπτεία και ςε κζματα εκπαίδευςθσ ςτισ ελλθνικζσ κοινότθτεσ τθν είχε θ δθμογεροντία, εκτελεςτικό όργανο για τισ εςωτερικζσ μα και εξωτερικζσ υποκζςεισ. Ζτςι ζνα από τα βαςικά τθσ μελιματα ιταν και θ εφρυκμθ λειτουργία των ςχολείων. Μζςω, λοιπόν, των ςχολικϊν εφορειϊν τισ οποίεσ διόριηε, επζβλεπε ςε ςυνεργαςία και με τισ «αδελφότθτεσ», για τθν ορκι διαχείριςθ των ευριςκομζνων
κονδυλίων,60 τθν επίλυςθ των όποιων κακθμερινϊν προβλθμάτων, για τα βιβλία των μακθτϊν, ωσ ζνα βακμό για τον κακοριςμό τθσ διδακτζασ φλθσ, τθν ζγκαιρθ προετοιμαςία για τισ χειμερινζσ μα και καλοκαιρινζσ εξετάςεισ, κλπ. Σθμειϊνουμε, επίςθσ, πωσ θ διοριςμζνθ ςχολικι εφορεία ιταν πάντοτε πενταμελισ αποτελοφμενθ από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, το γραμματζα και δυο μζλθ.
Ειδικότερα, τϊρα, για τα Φλογθτά, παρατθροφμε τα εξισ: Για τθν εκπαίδευςθ ςτα Φλογθτά οι πλθροφορίεσ μασ είναι ελλιπείσ και μάλλον ςυγκεχυμζνεσ, θ δε κατάςταςθ που επικρατοφςε κα πρζπει να ιταν αρκοφντωσ απογοθτευτικι, κάτι που καταγράφεται από όλουσ τουσ μελετθτζσ. Ιδθ, ςτα 1895, ζχουμε μια πρϊτθ πλθροφορία που ςφμφωνα με τθν οποία «…πάντεσ είνε αγράμματοι ςτεροφμενοι ςχολείου…»61, κάτι που προξενεί αλγεινι εντφπωςθ, αν αναλογιςκεί κανείσ πωσ ςτα διπλανά και παραδιπλανά χωριά ανκοφςαν οι ςχολικζσ κοινότθτεσ. Θ αιτία ι αιτίεσ, για τοφτθ τθν ομολογουμζνωσ πρωτοφανι κακυςτζρθςθ, είναι πολλζσ και οφείλονται, κατά ζνα μεγάλο μζροσ, ςτθν ψυχοςφνκεςθ του πλθκυςμοφ. Διότι ναι μεν οι ξενιτεμζνοι Φλοθτιανοί οι οποίοι επικυμοφςαν τθν πρόοδο για παιδιά τουσ αλλά και για τθν 53
Διέλεο Καξαηδά ν.π. ζει 217«Μεγάιν ξόιν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο παηδείαο ζηελ Μηθξά Αζία έπαημε ν Διιεληθόο Φηινινγηθόο ύιινγνο ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο κε ηε δηθή ηνπ εθπαηδεπηηθή επηηξνπή. Μειέηεζε ηα εθπαηδεπηηθά πξνβιήκαηα ηνπ ππόδνπινπ ειιεληζκνύ θαη ηδηαίηεξα ησλ ηνπξθόθσλσλ» 54 Γεληθόο Καλνληζκόο ησλ εθπαηδεπηεξίσλ ηεο ειιελνξζόδνμνπ θνηλόηεηνο Καξβάιεο-Κειβειη, επαξρίαο Ηθνλίνπ 1911 55 Η. Αξρειάνπ ν.π. ζει 24 «…δάζθαιν είραλε θαλέλα παπά, γηα θαλέλα μεπεζκέλν κπαθάιε θαη ππνςήθην παπά, κε άγξην πξόζσπν θαη βινζπξό θνίηαγκα πνπ ε κέζνδνο ηεο δαζθαιηθήο ηνπ όιεο βαζηδόηαλε ζηελ θάιαγγα θαη ζην μύιν, πνπ βγήθε από ηνπ παξάδεηζν…» 56 Κσλ/λνπ Νίγδειε- πκ. Κνηκίζνγινπ «Σν Αληαβαι ηεο Καππαδνθίαο» ζει 45. 57 Διέλεο Καξαηδά ν.π. «…έιιεηςε κνλίκνπ πξνζσπηθνύ γηαηί ν δαζθαινη θεύγνπλ ή δηώρλνληαη από ηνπο εθόξνπο γηα ην ηίπνηα…» 58 Φηηηαθηζκόο 59 πκ Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 102 60 Κ Νίγδειεο- .Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει. 43 « Βεβαίσο εθηόο ησλ ηαθηηθώλ θνηλνηηθώλ πόξσλ ππήξραλε θαη νη έθηαθηνη όπσο: Οηθνλνκηθή ελίζρπζε ησλ ζρνιείσλ από δσξεέο θαη θιεξνδνηήκαηα (θπξίσο ησλ μεληηεκέλσλ), ηα έζνδα από ηνπο εξάλνπο πνπ δηελεξγνύληαλ πάληνηε ηελ πξσηνρξνληά, ε νηθνλνκηθή ελίζρπζε από ηελ εθθιεζία, ιαρεηνθόξεο αγνξέο, αιιά θαη από ηε δηνξγάλσζε ζεαηξηθώλ παξαζηάζεσλ» 61 . Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει 62
ιδιαίτερθ πατρίδα τουσ προςζτρεξαν και βοικθςαν, προφανϊσ όμωσ οι αποδζκτεσ τοφτθσ τθσ προςπάκειασ δε ςυμφϊνθςαν ςτα τυπικά και ζτςι θ όλθ προςπάκεια, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, ναυάγθςε. Κάτι που παραςτατικότατα μασ περιγράφει ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ. «…Ρρο τινϊν ετϊν ιρξαντο οι κάτοικοι αυτισ να μεταβαίνωςιν εισ τθν Κωνςταντινοφπολιν, ζνκα κατανοιςαντεσ τθν ςπουδαιοτάτθν ζλλειψιν τθσ πατρίδοσ των τθν των ςχολείων, ςυνζςτθςαν αδελφότθτα, ιτισ ςυνζλεξεν εκατόν περίπου λίρασ προσ ςφςταςιν ςχολείου, αλλά ερίςαντεσ περί τθσ κζςεωσ, εισ θν ζπρεπε να κτιςκι ανζβαλον επϋ αόριςτον. Κατόπιν ελκόντεσ εισ ςυνεννόθςιν τθ ςυμβουλι και προτροπι του ιερολογιωτάτου Λ. Ραντελεθμονίδου απεφάςιςαν ν’ ανεγείρωςι παρά τθ μεγάλθ εκκλθςία άλλ’ άμα τθ αναχωριςει αυτοφ εισ τθν ιδιαιτζραν αυτοφ πατρίδα, ιλκον πάλιν εισ ζριδασ δι άλλουσ λόγουσ και μζχρι ςιμερον οι Φλοϊτενοί ςτεροφνται ςχολείου κυλιόμενοι εισ τον βόρβορον τθ αμακείασ…».62 Λίγο αργότερα όμωσ και προφανϊσ κάτω από τθν πίεςθ του κόςμου που βλζπει και πλθροφορείται, μακαίνει και επικυμεί, αλλά κατευκφνεται και οδθγείται, από τθν «αδελφότθτα» των Φλοθτιανϊν τθσ πόλθσ, αρχίηει θ διαδικαςία ανζγερςθσ του πρϊτου διδακτθρίου δίπλα ςτο χϊρο τθσ εκκλθςιά του Άγιου Νικολάου, ςτον μαχαλά Τςεκλόγλου, κάτι για το οποίο είχαν διαφωνιςει παλαιότερα. Να ςθμειϊςουμε πωσ θ αρχικι ςκζψθ- πρόταςθ για το ςχολείο ιταν το κτίςιμό του ςε οικόπεδο που βριςκόταν κοντά ςτα παρεκκλιςια του Αγίου Μθνά και τθσ Ραναγιάσ, δίπλα ςτον μάγγανο του Γοαμοφρογλου, ςτον μαχαλά Μάϊ μιασ και ιταν θ πολυανκρωπότερθ και αμιγϊσ χριςτιανικι, αλλά ναυάγθςε.
62
. Φαξαζόπνπινο. Ο.π. ζει. 63
Σθμειϊνει ςχετικά ο Α. Σαραντίδθσ το 1899 μεταξφ των άλλων: «…οι χριςτιανοί ευριςκόμενοι μζχρι προ τινοσ εν παχυλι αμακεία, κακότι εςτεροφντο ςχολϊν, ιδθ όμωσ ανεγείρουςι ςχολιν και εκπαιδεφουςι διδάςκαλον…».63 Με το πζραςμα του χρόνου και τθν είςοδο του 20ο αιϊνα τα πράγματα ομαλοποιοφνται και εδϊ. Κάτι που καταγράφεται από τουσ μετζπειτα μελετθτζσ ςτισ ζρευνζσ τουσ για τθν κατάςταςθ των ςχολείων ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ. Ζτςι το 1913 τα Φλογθτά είχαν ζνα μεγάλο, ωραίο, μονϊροφο ςχολείο64 ςτο οποίο φοιτοφςαν 200 μακθτζσ και 100 μακιτριεσ και υπθρετοφςαν τζςςερισ δάςκαλοι και δυο δαςκάλεσ, κάτι το εξαιρετικά επαινετό, για τόςο ςφντομο χρονικό διάςτθμα65. Ρλθροφορία που καταγράφεται και ςτθν προξενικι αναφορά του 1916 και που ςφμφωνα με τθν οποία, «…Μζχρι προ δφο ετϊν ςυνετθρείτο αρκετά καλϊσ κατθρτιςμζνθ επτάτακτοσ Αςτικι Σχολι με τρεισ διδαςκάλουσ και δυο διδαςκαλίςςασ. Από τθσ επιςτρατεφςεωσ όμωσ πικρότατα δοκιμαςκείςα δια διαφόρων κεμιτϊν και ακεμίτων μζςων θναγκάςκθ να περιοριςκι ελλείψει και μζςων και διδαςκάλων ςτρατολογθκζντων…».66 Τζλοσ να αναφζρουμε πωσ κατά τον χρόνο τθσ ανταλλαγισ των πλθκυςμϊν ςτο ςχολείο υπθρετοφςαν ζξι δάςκαλοι.
63
Πιεξνθνξία πνπ αληινύκε από ηνλ . Κνηκίζνγινπ .ν.π. ζει/// ηνλ καραιά Σζεθιόγινπ Μαξηπξία Μαπξνκηράιε Υαξ. 65 Μηθξαζηαηηθό εκεξνιόγην «Αζηήξ» ν.π. ζει 246 66 Η.Α. ΤΠ. ΔΞ.ν.π. 64
Γλώςςα Γενικά Θ γλωςςικι κατάςταςθ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ κατά το τζλοσ του 19ου και αρχζσ του 20ου αιϊνα είναι υπερβολικά περίπλοκθ, κάτι που καταγράφεται ςε όλθ του τθν ζκταςθ και με λεπτομζρειεσ, από όλουσ τουσ ιςτορικοφσ εκείνθσ τθσ περιόδου. Μια πανςπερμία τοπικϊν γλωςςικϊν ιδιωμάτων με ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά, επιρροζσ, αντιδάνεια, και αλλοιϊςεισ. Ο ιςτοριοδίφθσ Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, για παράδειγμα, ςθμειϊνει αναλυτικά και εμπεριςτατωμζνα.«Εκάςτθ δε κϊμθ ι κωμόπολθ ζχει ιδίαν ςχεδόν διάλεκτον, εισ τινασ όμωσ εξ αυτϊν ζνεκα τθσ οςθμζραι αυξανομζνθσ ειρθνικισ επιμιξίασ μετά των Οκωμανϊν και μθ εχοφςασ ςχολάσ Ελλθνικάσ αντικακίςτανται θ πάτριοσ γλϊςςα υπό Οκωμανικισ, νυν δε Οκωνικά άςματα αντικατζςτθςαν τα Ελλθνικά…».67 Το ίδιο επιςθμαίνεται και από τον Καππαδόκθ κακθγθτι του Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν Ραφλο Καρολίδθ, και που ςφμφωνα με τον οποίο, «…εκ των μικρϊν ερευνϊν, ασ θδυνικθν εγϊ επί του αντικειμζνου τοφτου να ποιιςω, επείςκθν ότι ςιμερον εν τιςι τθσ Καππαδοκίασ μζρεςι λαλουμζνθ διάλεκτοσ είναι κακαρϊσ Ελλθνικι, ουχί πολφ διαφζρουςα των αλλαχοφ λαλουμζνων Ελλθνικϊν διαλζκτων κατά τε το λεξικόν και τθν γραμματικιν. Θ προφορά όμωσ είναι τοςοφτον θλλοιωμζνθ, ϊςτε δυςκόλωσ πιςτεφει τισ, κατά πρϊτον ακοφων Καππαδόκασ ομιλοφντασ, ότι θ γλϊςςα θ λαλουμζνθ υπό τοφτων είναι Ελλθνικι. Θ τοιαφτθ αλλοίωςισ τθσ προφοράσ δεν προζρχεται εκ τθσ αναμείξεωσ τθσ γλϊςςθσ μετά των τουρκικϊν ι άλλων ξενικϊν λζξεων, αλλά από τθσ επιρροισ, θν ιςκθςεν επϋαυτισ θ αρχαία Καππαδοκικι γλϊςςα. Ο τφποσ και το φφοσ τθσ αρχαίασ Καππαδοκικισ είναι προφανζςτατα εν τθ προφορά τθσ Ελλθνικισ ταφτθσ διαλζκτου, ιτισ είναι αυτι θ μιξοβάρβαροσ Ελλθνικι, θ λαλουμζνθ υπό των χωρικϊν τθσ Καππαδοκίασ ….Αν θ διάλεκτοσ αφτθ ετιρθςε λζξεισ τινάσ τθσ αρχαίασ Καππαδοκικισ, δεν είναι εφκολον να γνωςκι διότι θ προφορά αυτισ είναι οφτωσ θλλοιωμζνθ, ϊςτε και αυταί αι λζξεισ, αίτινεσ οφτε εισ τθν Ελλθνικιν οφτε εισ τθν Τουρκικιν φαίνονται ανικουςαι, δφνανται δια τθσ ακριβοφσ μελζτθσ τθσ προφοράσ νϋ αποδειχκϊςιν Ελλθνικαί…»68 Στο ςθμείο αυτό αξίηει να αναφζρουμε τισ επιςθμάνςεισ του Λ. Αρχελάου και που ςφμφωνα με τισ οποίεσ υπάρχουν τόςεσ πολλζσ διάλεκτοι ϊςτε, «…θ Ελλθνικι γλϊςςα που ομιλοφνταν ςτα ελλθνόφωνα χωριά τθσ Καππαδοκίασ άλλαηε ςε διάφορα μζρθ ςτο φφοσ, ςτθν προφορά και ςτισ λζξεισ ακόμα. Αλλοιϊσ μιλοφνταν ςτα βορεινά, αλλοιϊσ ςτα νότια και αλλοιϊσ ςτα κεντρικά και νοτιοανατολικά μζρθ. Μπορεί γι’ αυτό να διαιρεκι ςε ζξ ντοπολαλιζσ: α- Θ ντοπολαλιά τθσ Β. Καππαδοκίασ. Θ Λάηικθ. β- Τθσ Ν.Α. Καππαδοκίασ. Θ Φαραςιϊτικθ. γ- Τθσ Βαγδαονίασ (Ρουτάκ οβά) Μιςτιϊτικθ δ- Τθσ Ν. Καππαδοκίασ. Θ Φερτεκιϊτικθ, ε- Τθσ Ν.Δ. Καππαδοκίασ, Λυκαονίασ. Θ Σιλιϊτικθ και ςτ- Τθσ κοιλάδοσ του προκοπίου, Θ Σιναςίτικθ… Τθ γλωςςικι ντοπολαλιά τθσ Βαγδαονίασ ι Μιςτιϊτικθ, μιλοφςαν τα χωριά Μιςκί, Αξόσ, Τροχόσ, Φλογθτά…»69 Ραρ’ όλα αυτά όμωσ αξιοςθμείωτο παραμζνει το γεγονόσ τθσ διατιρθςθσ τθσ Ελλθνικισ γλϊςςασ, ζςτω και υπό αυτζσ τισ χαρακτθριςτικζσ «αδυναμίεσ», κάτι που επετεφχκθ από πολλοφσ παράγοντεσ, αλλά κυρίωσ από δυο. 1-Από τθν ςχεδόν πλιρθ απομόνωςθ των κοινοτιτων αυτϊν από τισ υπόλοιπεσ και τθν απουςία οποιαςδιποτε επικοινωνίασ ακόμθ και με τα υπόλοιπα ελλθνόφωνα χωριά. Αιτία, το δυςκολοδιάβατο τθσ περιοχισ, θ ζλλειψθ υποδομϊν κλπ.70 Για παράδειγμα το ςφνολο των κοινοτιτων του Βαγδαονικοφ οροπεδίου, μιασ πραγματικά δυςπρόςιτθσ και απομονωμζνθσ περιοχισ, ιταν ελλθνόφωνοι. Φυςικά απουςίαςε οποιαςδιποτε μορφι ςχζςεων και επικοινωνίασ με τον μουςουλμανικό πλθκυςμό. Τουναντίον οι κάτοικοι του Ανταβάλ ιταν τουρκόφωνοι, μιασ και θ κοινότθτα απείχε μόλισ 3 χιλιόμετρα από τθ Νίγδθ, μεγάλο μουςουλμανικό κζντρο, και που κεωροφνταν ςχεδόν προάςτιό τθσ. 2- Το ςυμπαγζςτατο του χριςτιανικοφ πλθκυςμοφ ζναντι ελάχιςτων μουςουλμάνων, ςτισ υπό εξζταςθ κοινότθτεσ. Θ Μαλακοπι, για παράδειγμα, είναι ςχεδόν εξολοκλιρου ελλθνόφωνοσ χριςτιανικι, ςτον Τριχό ηοφνε μόνο 150 χριςτιανικζσ οικογζνειεσ, ςτθν Νάξο το ίδιο επίςθσ με 600 χριςτιανικζσ οικογζνειεσ, ςτα Φλογθτά 500 ελλθνόφωνεσ χριςτιανικζσ οικογζνειεσ ζναντι των 120 περίπου μουςουλμανικϊν κλπ. Βεβαίωσ και πάρα πολλζσ κοινότθτεσ, ίςωσ οι περιςςότερεσ, αν και διατιρθςαν τα φυλετικά τουσ ςτοιχεία, δεν επζτυχαν το ίδιο και ςτθ γλωςςικι τουσ ςυνζχεια. Θ πατρικι γλϊςςα για διαφόρουσ λόγουσ και αιτίεσ εξαςκζνθςε και αναγκάςκθκαν «δια πυρόσ και ςιδιρου»71, να τουρκοφωνιςουν. Το πότε και υπό ποίεσ ςυνκικεσ επετεφχκθ αυτό είναι δφςκολο να απαντθκεί και πάντωσ δεν αποτελεί αντικείμενο τοφτθσ τθσ μελζτθσ. Ραρόλα αυτά, με ελάχιςτεσ αράδεσ, μποροφμε να ποφμε πϊσ ξζχωρα από τθν παράδοςθ, αλλά και τα ιςτορικά γεγονότα, που κζλουν να γίνεται αυτι θ γλωςςικι μεταβολι μετά από πιζςεισ, διϊξεισ, «γλωςςοκοπίεσ» κλπ, νομίηουμε πωσ επί πλζον θ ςυνικεια, οι ςυναλλαγζσ, θ ςυνεχισ επαφι με τον πλεονάηοντα αρικμθτικά μουςουλμανικό πλθκυςμό, απετζλεςαν ςιγά μα ςτακερά ςτο διάβα του χρόνου, τισ αιτίεσ για
67
πκ. Φαξαζόππινο «Σα ύιιαηα…», ν.π. ζει 2 Π. Καξνιίδεο «Καππαδνθηθά ζει 135 69 Η. Αξρέιανο «ηλαζόο» 1924 70 Α. Παπαδόπνπινο «Ο ππόδνπινο Διιεληζκόο ηεο Αζηαηηθήο Διιάδνο, εζληθώο θαη γισζζηθώο εμεηαδόκελνο» «…Καη επεηδή όρη κόλνλ πξνο ηα ινηπά απνκεκαθξπζκέλα θέληξα ηνπ ειιελνθώλνπ Διιεληζκνύ δελ εδύλαλην λα επηθνηλσλνύλ νη θάηνηθνη ησλ θσκώλ απηώλ, αιιά θαη πξνο αιιήινπο ….απέβε θαηά ην κάιινλ ή ήηηνλ αλεμάξηεηνο ηεο ελ εηέξα ιαινπκέλεο, νύησ εξκελεύεηαη ηζηνξηθώο ε πνηθηιία ησλ ιεθηηθώλ ηδησκάησλ ηεο Καππαδνθίαο…». ζει 110 71 . Κνηκίζνγινπ. ν.π. ζει… 68
τοφτθ τθν αλλαγι. Ζτςι και ενϊ ςτθν αρχι ζγιναν δίγλωςςοι, λόγω τθσ μακραίωνθσ και καταπιεςτικισ ςυμβίωςθσ με τουσ Τοφρκουσ αναγκάςκθκαν να μιλοφν τουρκικά ακόμα και ςτθν κακθμερινι τουσ ηωι «ξεχνϊντασ τθν προγονικι τουσ γλϊςςα».72 Ραρ’ όλα αυτά επιςθμαίνουμε πωσ τόςο οι ελλθνόφωνοι όςο και οι τουρκόφωνοι χριςτιανικοί πλθκυςμοί τθσ Καππαδοκίασ αποτελοφςαν ζνα ενιαίο και αδιαίρετο πλθκυςμιακό ςφνολο, με τα ίδια κρθςκευτικά πιςτεφω, τα αυτά ικθ και ζκιμα, τισ παραδόςεισ και ςυνικειεσ, αλλά επιπλζον με βακιά ριηωμζνθ μζςα τουσ τθν πίςτθ για τισ κοινζσ ιςτορικζσ τουσ καταβολζσ.
Ειδικότερα, τϊρα, για τα Φλογθτά. Το χωριό, ςφμφωνα με όλουσ τουσ μελετθτζσ, ιταν χριςτιανικό και ελλθνόφωνο. Ο Λεβίδθσ Αναςτάςιοσ, για παράδειγμα, μασ πλθροφορεί πωσ, «…ομιλείται θ απλοελλθνικι διεφκαρμζνθ…».73 Ο Φαραςόπουλοσ Συμεϊν, επίςθσ, αναφζρει πωσ, « …οι κάτοικοι τθσ Φλοϊτάσ, είνε όλωσ άξεςτοι και ομιλοφςι τθν παρεφκαρμζνθ Ελλθνικιν….»,74 ενϊ το ίδιο βεβαίωσ καταγράφεται, «Φλογθτά, ςε απόςταςιν 5 χιλιομζτρων από τθν Μαλακοπι, με 500 ελλθνοφϊνουσ οικογενείασ…»75 από τουσ Μ. Μαραβελάκθ- Α. Βακαλόπουλο, τθν Ελζνθ Καρατηά,76αλλά και ςτθν αναφορά του προξζνου τθσ Κωνςταντινοφπολθσ προσ το ΥΡΕΞ το 1916. «…Φλογθτισ, ελλθνόφωνοσ αρικμοφςα περί τασ …».77 Ελλθνικά, μεν, αλλά όμωσ με το γλωςςικό ιδίωμα που ανικε ςτθ «ντοπολαλιά» τθσ Βαγδαονίασ (Μπουτάκ οβά ι Μιςτιϊτικθ»,78 ενόσ από τα ζξι που επικρατοφςαν79 ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, δείγμα τθσ οποίασ παρακζτουμε : «Εχτζσ ιτομαι ’σ το χωριό, παρζμα να γιω τθ μάννα μ’ ζνα χατρά. Ροτζ ερόμεςτε ’σ ταλϊνια, τ’ ορταλίκ, βράεν, όλιοσ βοφτηεν, καιρόσ πιρε ςκοτείνιανε, βρζϊςκεν και βροχόσ, ςάψα απ’ εκειάρτα ’σ τθ ςτράτα να τηακοντίςω λίο, ιξα αρκζπ ςεσ πεαίνω ομπρό, τρανϊ νιόταν ζνα μεγάλο τουγιοφσ. Του Ταμλαμάηογλου το παιϊ, ασ(=επειδι) το εμίτ ζςπειρε το κομμάτ’ κ’ ζκρεψε το δηερζτ’ ασ το και ντοκζν το χόλιαςεντο και μιλεξαν και κείνο λίο τερλικςίη νε α! πιρε ζνα χτερ, ντόκεντο ’σ το γαφάτ γιαραλάτηεντο, άχςεν τόϊμα, βρεϊςτθν τ’ εμίτ ζνα φοράσ, τεβρίλτηεν κάτω και ξζβεν ψθ τ’ είπατο κι ογϊ… ίπρε παίϊ, ζτη μι γαφά τεν ζχεισ μι, τι γιαβόλ κλάκ ςε, αβοφτηα, ςιάηουντομι αβοφτηα κροφντομι, αδαρά τι ’πκεσ; Απ’ εκεί ςωρεφταν τα χ(ο)ιςίμιατ’ τηαγίρςαν, παγίρςαν, ιψαν το τηιρζκ, τρανοφντο χάεν. Φςτερα πιανε ’σ το Νζγτε, ιρκε το χοκουμζτ με ταναίπ τάματ και χεκίμθσ, τράνςαν το ψόφο, χεκίμθσ λάχςεν το μαζρ γιάρςεν το καριζτ, κείπε, ασ το φαϊνε ξζβεν ψθτ, αράτηαν και του Ταμλαμάηογλου το παιϊ να το chάςουν ιςτιντάχ αμά κείνον λίςπαρτο…»,80που ςθμαίνει : «Χτζσ ιμθν εισ τθν πατρίδα, υπιγον δια να επιςκεφκϊ ολίγον τθν μθτζρα μου, ότε μετά τθν δφςιν του θλίου ζφκαςα πλθςίον των αλωνίων. Είχεν ιδθ νυκτϊςει, ςυγχρόνωσ δε ζβρεχεν, εγϊ δε είχον εξζλκει τθσ οδοφ και ενϊ ζβαινον προσ τουσ αγροφσ δι ανάγκθν μου ικουςα φωνάσ ανκρϊπων, πλθςιάηω και βλζπω ότι εγίνετο μζγασ διαπλθκτιςμόσ. Του Ταμναμάηογλου ο υιόσ εηιτει παρά του κείου του το επιμίςκιον του υπ αυτοφ ςπαρζντοσ επί εκμιςκϊςει αγροφ του, οφτοσ δε θρνείτο τθν πλθρωμιν. Ωργίςκθ λοιπόν ο ανιψιόσ και ιλκον εισ λόγουσ, επειδι δε είνε ολίγον ηωθρόσ ζλαβε λίκον τινά ον ζρριψε κατά τθσ κεφαλισ του κείου του, και τον επλιγωςεν, ευκφσ δε ζρρευςεν αίμα άφκονον, μόλισ δε οφτοσ θδυνικθ να εκβάλθ φωνιν πόνου εξθπλϊκθ κατά γθσ νεκρόσ, τότε τω είπον… Βρε παιδί μου κακόλου δεν ςκζφτεςαι; Οφτω φζρονται; Τι ζπραξασ τϊρα; Αφοφ δε ςυνθκροίςκθςαν οι οικείοι του κανόντοσ, ιναψαν φωσ και είδον ότι απζκανε, μετζβθςαν ευκφσ εισ Νίγδθν ειδοποίθςαν, και ιλκε το δικαςτιριον μετά του ιεροδικαςτοφ και του ιατροφ προσ εξζταςιν, ο ιατρόσ ϊκθςε τθν μάχαιραν και ζςχιςεν τθν κοιλίαν του και είπε (δωροδοκθκείσ) ότι εκ τθσ τροφισ και ουχί εκ τθσ πλθγισ επιλκεν ο κάνατοσ, εηιτθςαν να ανακρίνωςι τον δραςτθν αλλά ο οφτοσ εγζνετο άφαντοσ»81 Τϊρα, για το γλωςςικό ιδίωμα τθσ ευρφτερθσ περιοχισ μποροφμε να αναφζρουμε πολλά. Ζχουνε γίνει μελζτεσ, αναλφκθκαν κατά τόπουσ, εξθγικθκαν τόςο από Ζλλθνεσ όςο και από ξζνουσ επιςτιμονεσ και μάλιςτα μζςα ςε δφςκολεσ πραγματικά ςυνκικεσ και ελλείψεισ.82 Εμείσ, με τθ ςειρά μασ, κα προςπακιςουμε να δϊςουμε ζνα γενικό περίγραμμα τοφτθσ τθσ ιδιομορφίασ, να εξθγιςουμε κατά το όςο δυνατόν μποροφμε ςε τοφτθ μασ τθ μελζτθ τον όρο «παραφκαρμζνα ελλθνικά», τουσ γενικοφσ κανόνεσ και τισ παρατθριςεισ που διζπουν τοφτο το γλωςςικό ιδίωμα. Ζτςι λοιπόν ςε γενικζσ γραμμζσ και ςαν μια πρϊτθ παρατιρθςθ κα λζγαμε ότι όλοι ςυμφωνοφν πωσ το γλωςςικό ιδίωμα τθσ περιοχισ παρουςιάηει μια πολφ ιςχυρι επίδραςθ τθσ τουρκικισ γλϊςςασ χάνοντασ τθ διάκριςθ του γραμματικοφ γζνουσ του άρκρου των ονομάτων, υποκακιςτϊντασ και τα τρία γζνθ με το ουδζτερο άρκρο «το».83 Αλλά επιπλζον με τθν ζντονθ γλωςςικι πίεςθ αντικαταςτάκθκε, ςε γενικζσ γραμμζσ, το ςφμφωνο «δ» με το «d». Ενδεικτικά και μόνο ζχουμε τα παρακάτω:
72
. Κνηκίζνπγινπ ν.π. ζει Αλαζηάζηνο Λεβίδεο. Ο.π.ζει 162-163 74 πκεώλ Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει. 64. 75 Μ. Μαξαβειάθε- Α. Βαθαιόπνπιν, ν.π. ζει28 76 Διέλε Καξαηδά ν.π.ζει 102 77 Η.Α.ΤΠ.ΔΞ. «Πξνμεληθή αλαθνξά» ν.π. ζει 246 78 Η. Αξρέιανο ν.π. ζει 21 «…Σε γισζζηθή ληνπνιαιηά ηεο βαγδανλίαο ή Μηζηηώηηθε κηινύζαλ ηα ρσξηά Μηζζί, Αμόο, Σξνρόο, Φινγεηά…» 79 Τπήξραλ θαη άιια αιιά επηθξαηνύζαλ ζε κηθξόηεξε έθηαζε. 80 . Η .Αξρέιανο ν.π. ζει 21 81 Η Αξρειάνπ ν.π. ζει 140 82 Αζρνιήζεθαλ πνιινί κεηαμύ ησλ νπνίσλ νη: Γ. Μαπξνραιπβίδεο, Η Κεζίζνγινπ, R. Dawkins, Η. Αξρέιανο. Π. Καξνιίδεο, Α. Λεθηνξίδεο, Α. Σνπξγνύηεο θιπ Δηδηθόηεξα ν Dawkins ήηαλ ν πξώηνο πνπ δελ πεξηνξίζζεθε απιά ζηε εμέηαζε όισλ ησλ γξακκαηηθώλ θαηλνκέλσλ θαη ηνπ ιεμηινγίνπ, αιιά πξνρώξεζε ζηε ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ ηνπηθώλ ηδησκάησλ, ζηνλ θαζνξηζκό ηνπ βαζκνύ ηεο ειιεληθήο θαζαξόηεηαο αθ΄ ελόο θαη ηνπ βαζκνύ ηεο ηνπξθηθήο επίδξαζεο αθ’ εηέξνπ, ζέηνληαο έηζη όια ηα βαζηθά κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα. 83 Γ. Μαπξνραιπβίδε- Η Κεζίζνγινπ « Σν γισζζηθό ηδίσκα ηεο Αμνύ» ζει 14 73
1- Ρολφ ςυχνά ςτο γλωςςικό ιδίωμα τθσ περιοχισ, αλλά και γενικότερα, παρατθρείται θ αλλοίωςθ του «θ» ςε «e». Ζτςι ζχουμε τουσ παρακάτω τφπουσ όπωσ : μάκθμα= μάχεμα, μινυμα= μζνεμα πλθρϊνω= πλερϊνω, τθγάνι= τεγάν’, ψθλϊνω= ψελϊνω κλπ.
2- Το «θ» επίςθσ προφζρεται και ωσ «e» και ςτα παράγωγα από περιςπϊμενα ριματα. Ζτςι ζχουμε: αγαπϊ= αγάπθμα= αγζπεμα λαλϊ= λάλθμα =λάλεμα, λαχτϊ= λάχτθμα= λάχτεμα πατϊ= πάτθμα = πάτεμα.
3- Το τονιςμζνο «θ» πολλζσ φορζσ προφζρεται και ωσ «e» ιλιοσ= ζλιοσ μθ = με, ςκωλιλι = ςκωλζκ’
3- Σποραδικά επίςθσ παρατθροφνται και οι παρακάτω ιδιωματιςμοί οι οποίοι μετατρζπουν το «υ» ςε «ου». Ζτςι ζχουμε: Μφγα = μοφγια, Χρυςάνκθσ= Χρουςάνθσ, Χρυςάφα = Χρουςάφα
4- Ρολφ ςυχνά ανάμεςα ςε άφωνο και υγρό τοποκετείται το «ι». Θ ανάπτυξθ αυτι παρατθρείται και ςε άλλεσ λζξεισ. Ζτςι ζχουμε: Αλζτρι = αλζτιρι =αλζτιρ’ Δάκρυ =dάκιρυ = dάκιρ’ Ψαλτιρι = ψαλιτιρι = ψαλετιρ’ Αρνιά = αρινιά = αρνίj
5- Χαρακτθριςτικι, επίςθσ, είναι ςχεδόν ςε ολόκλθρθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ θ μετατροπι του «α», τονιςμζνου αλλά και άτονου ςε «ε» κοντά ςε ζνρινα και υγρά. Θ ανάπτυξθ αυτι παρατθρείται και αλλαχοφ. Ζτςι ζχουμε: Βραχιόλι = βλαχιόρι = βλεχζρ’ Άνοιξθ =νενζξ’ Αυγι = νευγι, ςαλιάρθσ = ςελιάρ’ αυγό = ευγό πινάκι =πινζκ’
6- Σε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ ζχουμε τθν μετατροπι του «ε» ςε «ο». π.χ. Ρερπατϊ = πορπατϊ, κζμα =χζμα =χιόμα
7- Το άτονο «ο» ςε πολλζσ περιπτϊςεισ μετατρζπεται ςε «ου». Ζτςι ενδεικτικά παρατθροφμε τισ παρακάτω περιπτϊςεισ: καίομαι =κάγουμαι, ζρχομαι =ζρουμαι, κάκομαι = κάχουμαι, μοςχάρι = μουςχάρ’ όνομα =όνουμα, Το ίδιο παρατθρείται και ςε ρθματικοφσ τφπουσ όπωσ: ζχομε =ζχουμε, παίηομε =παίηουμ’ φζρομε = φζρουμ’
8- Θ ίδια αλλοίωςθ, αλλά ςε αντίκετθ φορά παρατθρείται ςε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ. Δθλαδι θ μετατροπι του «ου» ςε «ο» κουρκοφτι =κορκότ’ ςιγουρεφω = τςιγορεφω, ςουγλί = ςογλί
9- Σε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ, επίςθσ, ζχουμε τθν μετατροπι του «ω», τονιςμζνου ι και άτονου, ςε «ου». Μυρωδιά = μυρουδιά, βρυχϊμαι =βρεχοφμαι πϊμα =ποφμα χωνί = χουνί.
10- Ρολφ ςυχνό φαινόμενο ςτα καππαδοκικά ιδιϊματα είναι οι αφομοιϊςεισ φωνθζντων «α, ε, ι, ο». Ζτςι παρατθροφμε: Μεγαρίηω =μαγαρίηω, (α) Σεβαςτι = Σαβαςτι (α) Κυριακι = Κυρεκι = Κερεκι (ε) Αγζλθ = νεγζλ’ (ε) Ροντικόσ =πινdικόσ, (ι) εβίκι =ριβιj (ι) Άνεμοσ= άνομοσ (ο) Βελόνι = βολόν’ (ο) Μνθμόρι = μορμόρ’ (ο)
11- Το ίδιο φαινόμενο παρατθρείται και από το «ου». Λειτουργία = λουτουργιά, μυρουδιά = μυρουδιά κοπριά =κουπιριά = κουπουριά
12-Μια από τισ ςθμαντικότερεσ αλλοιϊςεισ που παρατθροφνται ςτισ Καππαδοκικζσ διαλζκτουσ είναι αυτζσ που αφοροφν τισ αφαιρζςεισ των αρχικϊν φωνθζντων των λζξεων. Ζτςι παρατθροφμε: Αρςενικόσ =ςερνικό απόμεινα =πόμνα αγοράηω = γοράηω εβλογιά =βλογιά, ευαγγζλιον=βαγγζλ’ εγγόνι =γγόν’ εικόνα = κόνα, είμαι= μαι οραματίηομαι =ροματίηουμαι οςτράκι = ςτρακ’ ονομάτθσ =νουμάτθσ
13- Ζχουμε, επίςθσ, ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ και αποβολι των φωνθζντων όπωσ : Βελάηω =βλάηω, φορεςιά =φορςιά Μαλακοπι =Μελεκόπ’ ςυχωρϊ =ςχωρνϊ γζννθμα =γζνμα γυρεφω= κρεφω περιςτζρι = πεςτζρ’ ζριψαν =ζρψαν ακόνι = ακόν’ αλϊνι = αλϊν’ βελόνι =βολόν’ ηυμάρι = ηυμάρ’ χουλιάρι =χουλιάρ’ κόρθ = κορ’ νφφθ =νυφ’ ςτζκει = ςτεκ’ δίνει =dιν’ βουβάλι = βάλ’ πουλάρι =πλαρ’
κουλοφρι = κλουρ’ ζχουνε= εχ’νε παίηουνε =παιη’νε γράφουνε= γραβ’νε
14- Αξιοπρόςεκτεσ είναι, επίςθσ, και οι αλλοιϊςεισ, οι αποβολζσ, αλλά και οι αναπτφξεισ των ςυμφϊνων αλλά ςυμφωνικϊν ςυμπλεγμάτων. Ζτςι παρατθροφμε: Κλϊκω =κλϊω =κλϊγω πεκερά =πεερά =πεγερά άκρα = νάκρα αυγι =νευγι δάκρυ = dάκρυ
θ μετατροπι του «δ» κυρίωσ γίνεται ςτθν αρχι τθσ λζξθσ…
δίνω=dίνω, δζνω= dζνω ποφλθςα = ποφλτςα κουβάλθςα = κουβάλτςα κτινοσ =χνινο μοςχάρι = μουςκάρ’ πτζρνα =φτζρνα
15- Μερικά ονόματα ςε «οσ» και «θσ» που ςθμαίνουν κυρίωσ ζμψυχα ςχθματίηουν τθν γενικι του ενικοφ με τθν αποβολι του «ου». Ζτςι ζχουμε: Επίτροποσ =μίτροποσ = τα’ μιτρόπ’ Αλογάτθσ = τ’ αλογάτ’
16- Ραραδείγματα πτϊςεωσ : ενικόσ
πλθκυντκόσ
ονομαςτικι : λφκοσ
τ’ όρουμα
γενικι
: τ’ λυκιοφ
τ’ ορουμάτ’
αιτιατικι
: το λφκο (σ)
τ’ όρουμα
λφκ’
τα οροφματα
τ’ λυκιοφσ τα οροφματα
17- Αλλοιϊςεισ, αναπτφξεισ κλπ ςτισ αντωνυμίεσ. Ονομαςτικι : Εγϊ, Αιτιατικι
: εμζνα, εμζ με
εςφ,
ετά (ετό, ατό)
εςζνα, εςζ, ςε ετά (ετό, ατό, το dο)
Ονομαςτικι :εμείσ
εςείσ
ετjά, ατjα
Αιτιατικι :
εςάσ, ςασ
ετjά, ατjα τα «dα»
εμάσ, μασ
Αλλά και: το ’μο(ν), το ςο(ν), του τουτ’.
Ι και κανείσ, κανείνοσ, κανείνα κι για τα τρία γζνθ
18- Αξιοςθμείωτεσ και πάμπολλεσ είναι επίςθσ και οι αλλοιϊςεισ, αναπτφξεισ κλπ των ρθμάτων. Λδοφ μερικζσ: Βοθκθτικό είμαι: (ειν)μαι, (ειν)ςαι εν’ και ’ναι (είν)μεςτε (ειν)ςτε (ειν)νdαι
Ενεςτϊτασ:
λαχτϊ
λαλϊ
Ραρατατικόσ: λάχτανα
λάλνα
Μζλλων:
να λαχτιςω
να λαλιςω
Αόριςτοσ:
λάχςα
λάλτςα
Υπερςυντζλ:
λάχςα χτον
λάλτςα χτον
Δυν. Οριςτικι: Να λαχτιςω χτον
να λαλιςω χτον
19- Μεγάλθ ποικιλία παρατθρείται και ςτουσ ςυνδζςμουσ, αλλά και ςτα επιφωνιματα. Ζχουμε λοιπόν : και-κι,
άμ- μα= αλλά
ασ =είτε,
για =ι
το = ότι
’τον= όταν
’φον =αφοφ
αν, α =εάν
εμζ θbοί, εbζ, αχ, βαχ, βάι, ειβάχ ζο, ε bρε, άjdε, χάϊdε, χάϊdετ’
όρςε = ορίςτε, Κυριαλζθςον =Κφριε ελζθςον, αϊ να =ε που να, ετ-να = ε που να
20- Λζξεισ, προτάςεισ, αρχαϊςμοί, (ενδεικτικά)κλπ… Το αγάπεμα= οφρτςα αγάπεμα dεν εdραντςα = ζτςι (τζτοια αγάπθ δεν είδα )
Αdρό
= γζνν’ μα αdρό
=ςιτάρι μεςτωμζνο.
Άλεςμα
= τ’ άλεςμα άλεςά το
=το ςιτάρι το άλεςα.
Το φςάχ αναγελιζται
= το μωρό χαμογελά.
Ανακροφμαι = ανά+ακροϊμαι
=αφουγκράηομαι
Ανίπθςτο = ανάψθτοσ
= άψθτοσ
Αφορόσ
=αφοριςμζνοσ
Βλάηω= το ςκυλί βλάη
=το ςκυλί γαβγίηει
Βορίηω
= λιχνίηω
Jίνα= ίνα, τρίχα = ςζμεν’σ το μάτι μ’ jίνα
= μπικε ςτο μάτι μου τρίχα
Νφφ’ μασ γοφλτωςεν
= θ νφφθ μασ γζννθςε
Gελζτηεμα =gελετηεφω
= κουβζντα, λόγοσ
Ζρουμαι
=ζρχομαι
Ζρςιμο
= ερχομόσ
Ζλα’σ το ιμαρτον
=μετάνιωςε
Ηερβόσ,
= αριςτερόχειρασ, αδζξιοσ
Gαμάρα= ασ το βρεχό φςτερα ξζβεν gαμάρα =μετά τθ βροχι βγικε το ουράνιο τόξο Κάτα
= γάτα αλλά και δφςτροπθ γυναίκα
Καταχάρα = καταχαράςςω
= θ φυςιογνωμία
Ασ καταχάρα τα’ γροίκ’ ςα το
=από τθν φυςιογνωμία τον κατάλαβα
Κονdφλτςεν κι ζπεςεν
= ςκόνταψε και ζπεςε
Ασ το φόβοη ουτ κόπεν τα’ λαλια τ’
=από το φόβο του κόπθκε θ φωνι του
Λογαρjαηω
= κατθγορϊ, ψεγαδιάηω
Μαγαρίηομαι
=λερϊνομαι , ταπεινϊνομαι
Μαγάρςεν dο’σ χϊρα κονdα
= με ταπείνωςε ςτουσ ξζνουσ κοντά.
Μελ’ το, μελίς’
= Το μζλι, το μελίςςι
Μερϊνω
=κακθςυχάηω κάποιον
Φςάχ μζρω το
= θμζρωςε το παιδί
Μορμόρ’ το = μνθμόρι
= μνιμα
Μοφγια
= μφγα
Νουη
= νουσ
Νουμάτθσ
= άτομο
Νυφχοτ
= θ ςυνικεια τθσ νφφθσ να μθ μιλά ςτα πεκερικά
Ξοβωτά
= αυγά μάτια
Ομαςά =ομοςία
= όρκοσ
Πνουμα
= όνομα και γιορτι
Ασ παμ’’σ τα’ ’ονουμα Ράτεμα= πάτθμα ιφ’ το Σεμαγιεφω
= ασ πάμε ςτθ γιορτι του = επιχείρθμα = ερίφιον
=ςθμαδεφω
= αρραβωνιάηω
Σόνdυλο= ςπόνδυλοσ
=τράχθλοσ
Συφτάνω
=προφταίνω, μεταφζρω ειδιςεισ
Τειά, τείοσ το
=κεία , κείοσ
Τςανεφω
= τρελαίνομαι
Φκαλϊ =φιλοκαλϊ
= ςκουπίηω, ςαρϊνω.
Φορτςά
= φορεςιά
Χερ’ το= dωη’ να χερ’
= δϊςε ζνα χζρι, βοικθςε
Χολιάηομαι
=κυμϊνω.
Ψθφϊ
= λογαριάηω
21- Δάνεια…εκ τθσ τουρκικισ διαλζκτου. Αβανάκ= χαηόσ Άμ-μα = αλλά Αρκαdασ το = φίλοσ Αντηάκ =μόλισ Αςκζρ το =ςτρατιϊτθσ bάρι = τουλάχιςτον bεκτςισ =αγροφφλακασ γαηάν το = καηάνι γαπάχ το = καπάκι γαρςοφ =απζναντι gεβεηζσ = φλφαροσ gεμίκ = κόκαλο, gιουηελίκ το =ομορφιά, dιλεdίηω =ηθτϊ, επικυμϊ ειβάχ= αλλοίμονο κερπζτσ το = πλικί μεςελζ το =υπόκεςθ μιρζβ το =υδρονομζασ ουλουdοφηω= ουρλιάηω πεηβάνdθσ = νυκτοφφλακασ πεςκζςα = τα δϊρα ςεβdά το = αγάπθ, ζρωτασ ταςά = ζγνοια, ςτενοχϊρια τερτίπ το = τρόποσ τςιφτςισ το = χωρικόσ φςάχ = μωρό χαbάρ το = είδθςθ χαράρ το = τςουβάλι
22- Αντιδάνεια, δθλαδι ελλθνικζσ λζξεισ τισ οποίεσ πιραν οι Τοφρκοι, τισ αλλοίωςαν και ζτςι τισ ξαναπιρανε πίςω… Αναχτιρ’ το =anahtar = ανοικτιριον Gενεβίρ’ το = kenevir = κάνναβισ
Gobiρjια = gubre= κοπριά Μαχανά το = mahana = μθχανι Μερμζρ’ το =mermer = μάρμαρον Ρινζκ’ το =pinek =πινάκιον Χενdζκ το = hendek χανδάκιον Χουτ-τι το = kutu =κυτίον
23- Στερεότυπεσ εκφράςεισ… Αη νάκρα ωσ το κεφάλ’ = από τθν άκρθ ζωσ το κεφάλι ι αρχι ζωσ το τζλοσ. Ασ τα νφjα’σ τθν gολφι = από τα νφχια ςτθν κορφι, λεπτομερϊσ. Bόικεν τ’ όιμα μ’ λερό = με ςτεναχϊρθςε πολφ. Dίνω πρόςωπο = ενκαρρφνω. Dίνω ‘φτι = αφουγκράηομαι, προςζχω Μζρα φαρμάκ’ = μζρα φαρμάκι, κρφα… Ουρανόσ γαπάντςεν ’σ τθ χθ =ςκοτείνιαςε. Ριρεν do και πιγεν gιρjιόσ = το πιρε ο άνεμοσ, το ςκόρπιςε. Σάνω ςε πζνdε παραjου = ςε κάνω πζντε παράδεσ, ςε ξευτελίηω. Τάρφςεν το κεφάλ’ =μζκυςε, τα ιπιε.84
84
Γ. Μαπξνραιπβίδε – Η Κεζίζνγινπ ν.π. «1-23»
Η οικονομία Θ περιοχι τθσ Καππαδοκίασ είναι θφαιςτειογενισ, άνυδροσ και άξυλοσ, άρα όχι προςοδοφόρα και πάντωσ πολφ φτωχικι για να ςυντθριςει καλά τουσ ντόπιουσ πλθκυςμοφσ. Γεγονόσ που τουσ ανάγκαςε από τα πολφ παλιά χρόνια να ξενιτεφονται ςτισ μεγαλουπόλεισ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ και ςτα κζντρα παραγωγισ,85 για βελτίωςθ των οικονομικϊν τουσ και καλφτερθ ηωι86. Φαινόμενο το οποίο πιρε τρομακτικζσ διαςτάςεισ και από άλλουσ παράγοντεσ όπωσ ιταν θ αναςφάλεια του πλθκυςμοφ, οι πιζςεισ κατά τθν διάρκεια των πολζμων87, το κλίμα κ.α. Επιπλζον ςτα «ειδικά» χαρακτθριςτικά κα πρζπει να προςκζςουμε και αυτό του χαμθλοφ μορφωτικοφ επιπζδου, τθσ ελλείψεωσ τω ςτοιχειωδϊν ανζςεων και κάκε κρατικοφ προγραμματιςμοφ για τθν ορκολογικι εκμετάλλευςθ των πόρων, τθν νοοτροπία των διαμεςολαβθτϊν88 να βγάλουν «πολλά φακοφδια» από τθν αφζλεια και τθν αδυναμία των παραγωγϊν,89 αλλά και των καταναλωτϊν κ.α. Τα παραπάνω περιγραφόμενα γενικά χαρακτθριςτικά είναι αυτά που επικρατοφν και ςτθν κοινότθτα των Φλογθτϊν. Θφαιςτιογενισ, όπωσ όλθ θ περιοχι, άνυδροσ, κάτι που υποδθλϊνεται και από τθν ονομαςία, άξυλοσ και κατά ςυνζπεια πολφ φτωχικι, κάτι που καταγράφεται από όλουσ ανεξαιρζτωσ τουσ μελετθτζσ τθσ. «Το πάντθ άνυδρον»90 μασ αναφζρει ο Ρατριάρχθσ Κφριλλοσ, οι «κάτοικοι επιδίδονται αποκλειςτικϊσ εισ τθν γεωργία»91 ςθμειϊνει ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, «πρόβατα εκτρζφειν καυμαςτϊσ…»92 καταγράφει ο Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ, ενϊ ο Συμεϊν Κοιμίςογλου τθ χαρακτθρίηει «…απόμερθ και φτωχικι κοινότθτα…».93 Είναι γεγονόσ πάντωσ πωσ οι δυο αυτοί τομείσ τθσ πρωτογενοφσ παραγωγικισ διαδικαςίασ ιταν οι κυριότερεσ πθγζσ πλουτιςμοφ και ςυντιρθςθσ του ντόπιου πλθκυςμοφ αυτισ τθσ κοινότθτοσ. Θ γεωργία, κάτι που παρατθρείται ςχεδόν και ςε όλθ τθν Καππαδοκία, με τθν παραγωγι ςε τοπικό94 πια επίπεδο, κυρίωσ ςιτθρϊν αλλά και «…ςίκαλθσ, ρεβικιϊν, κρικαριοφ και βίκου…».95 Στο ςθμείο αυτό να ςθμειϊςουμε πωσ τοφτα τα παραγόμενα προϊόντα αποτελοφςαν και τθν διατροφικι βάςθ του πλθκυςμοφ μιασ και οι κάτοικοι κατανάλωναν μεγάλεσ ποςότθτεσ πλιγουριοφ και ςπιτικϊν ηυμαρικϊν, αλλά αποτελοφςαν και τθν βάςθ του «αντιπραγματιςμοφ» για άλλα προϊόντα. Βεβαίωσ εκτόσ από τα παραπάνω ςτθν περιοχι παριγαγαν όςπρια, φακι, φαςόλια, λίγα κουκιά αλλά και οπωροκθπευτικά μιασ και θ οικονομία ςτθριηότανε ςτα νοικοκυριά… Μικροί λαχανόκθποι προμικευαν τθν οικογζνεια με τα χρειϊδθ για τουσ δφςκολουσ μινεσ του χειμϊνα και για τισ ςπιτικζσ ανάγκεσ, τα οποία μετά από τθν ςχετικι επεξεργαςία και τθν τοποκζτθςι τουσ ςε «ειδικοφσ» χϊρουσ, τα ςυντθροφςαν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα. Για παράδειγμα και ςτα πλαίςια του ετιςιου εφοδιαςμοφ μιασ οικογζνειασ με τι απαραίτθτεσ τροφζσ θ τακτοποίθςι τουσ γινότανε ςτο ειδικά διαςκευαςμζνο κελάρι του ςπιτιοφ, το «μπαντεςτζνι», δθλαδι, τον υπόςκαφο96 χϊρο όπου ο κερμοκραςίεσ ςχεδόν κακ’ όλθ τθ διάρκεια του ζτουσ παρζμεναν ςτακερζσ. Επιπλζον τα προσ ςυντιρθςθ ευπακι προϊόντα τα τοποκετοφςαν «δίκθν ψυγείου» ανάμεςα ςε άμμο και άχυρα, ενϊ τα παραγόμενα τυριά, κραςιά ςε καταςκευαςμζνα προσ τοφτο δοχεία. Αξιοςθμείωτοσ παραμζνει ακόμθ και ο τρόποσ τθσ παραγωγισ και ςυντιρθςθσ αυτϊν των προϊόντων, θ μεκοδολογία αλλά κι θ ςχετικι προετοιμαςία, όπωσ επίςθσ τα περίφθμα λιαςτά κλπ κάτι για το οποίο κα μιλιςουμε παρακάτω. Ο δεφτεροσ τομζασ τθσ πρωτογενοφσ παραγωγικισ διαδικαςίασ είναι αυτό τθσ κτθνοτροφίασ. Βεβαίωσ λόγω τθσ τρομακτικισ λειψυδρίασ ιταν αδφνατον να υπάρξει επικερδισ κτθνοτροφικι παραγωγι. Ραρόλα αυτά όμωσ από αρχαιοτάτων χρόνων ζχουμε τισ πρϊτεσ καταγραφζσ και επιςθμάνεισ, για τθν φπαρξθ τοφτθσ τθσ αςχολίασ και μάλιςτα οι αρικμοί που παρατίκενται είναι ςθμαντικότατοι. Ραρουςιάηει, για παράδειγμα, ο Αναςτάςιοσ λεβίδθσ, ςχετικι παράγραφο από το βιβλίο του Στράβωνα όπου ςφμφωνα με τθν οποία «…ζςτι δε κωμόπολισ …όμωσ δε καίπερ άνυδροσ οφςα θ χϊρα, πρόβατα εκτρζφειν καυμαςτϊσ, τραχείασ δε ερζασ. Και τινεσ εξ αυτϊν τοφτων μεγίςτουσ πλοφτουσ εκτιςαντο, Αμφντασ δε υπζρ τριακοςίασ ζςχε ποίμνασ εν τοισ τόποισ τοφτοισ».97 Βεβαίωσ και ςτο ςθμείο αυτό κα πρζπει να τονίςουμε πωσ ελλείπουν παντελϊσ τα ςτοιχεία για τον αρικμό των ηϊων ςτθν περιοχι, το είδοσ και τισ όποιεσ δυνατότθτεσ. Πμωσ οφείλουμε να τονίςουμε πωσ πρόκειται για οικόςιτθ κτθνοτροφία, όπου ςφμφωνα με όλεσ τισ ενδείξεισ, μαρτυρίεσ πλθροφοριϊν κλπ, ο αρικμόσ των ηϊων δεν ξεπερνοφςε κατά οικογζνεια μια δυο αγελάδεσ και μερικά πρόβατα ι και κατςίκια. τα προϊόντα των οποίων, γάλα, μαλλί, δζρματα, κοπριζσ98, χρθςιμοποιοφςαν αποκλειςτικά και μόνο οι οικογζνειεσ. Σπάνια τϊρα και ελάχιςτεσ οικογζνειεσ είχαν υπό τθν κατοχι τουσ μουλάρια και όνουσ, για τισ μεταφορζσ των ιδίων και των προϊόντων τουσ, τισ εργαςίεσ του χωραφιοφ και ςπανιότατα άλογα… 85
. Κνηκίζνγινπ, ν.π. ζει 366 «…Γελ ήηαλ ιίγνη εθείλνη πνπ πήγαλ κεηαλάζηεο αθόκα θαη ζηελ καθξηλή Ακεξηθή. Ο Υαξ. Μαπξνκηράιήο, Φινεηηαλόο αλαθέξεη πσο : …από ην ρσξηό καο ζηελ Ακεξηθή πήγαλε 52 νηθνγέλεηεο από ην 1887 κέρξη ην 1918. Από απηνπλνύο γύξηζαλ θακηά δεθαξηά, νη ππόινηπνη έκεηλαλ ζηελ Ακεξηθή…» θαη, Δι. Καξαηδά ν.π. ζει 123 «…όπσο ηελ έιεγαλ νη Φιντηηαλνί πνπ εξγάδνληαλ εθεί επνρηαθά, είρε…» 86 Διέλεο Καξαηδά ν.π. «Οη άλδξεο αθνύ παληξεπηνύλ λσξίο θεύγνπλ γηα ηελ Πόιε ή ηε κύξλε αθήλνληαο ηελ θξνληίδα γηα ηα θηήκαηα ζηηο γπλαίθεο …» ζει 288 87 1897, 1912. 1914-18, θιπ 88 εκπόξσλ 89 Δι. Καξαηδά ν.π. ζει 199-200, « …γηα ηελ θηώρεηα ηνπ ρσξηάηε δε θηαίεη κόλν πξσηόγνλνο ηξόπνο θαιιηέξγεηαο θη ε έιιεηςε θάζε θξαηηθνύ πξνγξακκαηηζκνύ γηα ηελ νξζνινγηθή εθκεηάιιέπζε ησλ πόξσλ ηεο πεξηνρήο. Οη δπζθνιίεο ηεο κεηαθνξάο θάλνπλ ηνλ θαιιηεξγεηή λα πνπιά θηελά ηα πξντόληα ηνπ. Οη έκπνξνη ησλ αζηηθώλ θέληξσλ η’ αγνξάδνπλ κηζνηηκήο πνιιέο θνξέο ζηνπο ηόπνπο παξαγσγήο θη εθκεηαιιεύνληαη ηελ αθέιεηά ηνπ θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ αδπλακία…» 90 Παηξηάξρνπ Κπξίιινπ ν.π. ζει 20 91 πκεώλ Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει 63 92 Αλαζηαζίνπ ιεβίδε ν.π. ζει.162 93 πκεώλ Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 366 94 ην ρώκα δελ ήηαλε παληνύ θαιό θαη άθζνλν… 95 πκεώλ Κνηκίζνγινπ ν.π. 367 96 θαβόηαλε εύθνια ιόγσ ηνπ εθαηζηεηνγελνύο εδάθνπο. 97 Αλαζηάζηνο Λεβίδεο ν.π. ζει 162 98 Λίπαζκα αιιά θαη θαύζηκν ύιε γηα ηα ηαληνύξηα ε νξηζκέλα ρσξηά ηα νλόκαδαλ «καιαρηά», ύκθσλα κε ηνλ . Φαξαζόπνπιν, ν.π. ζει 120, «Μαιαθηό είλαη ε θόπξνο ησλ ρνξηνθάγσλ νηθηαθώλ δώσλ, απεμεξακέλε ρξεζηκεύνπζα σο θαύζηκνο ύιε…»
Στα Φλογθτά, επίςθσ, αλλά και ςε όλα τα χωριά τθσ Καππαδοκίασ ιταν ανεπτυγμζνθ και θ οικόςιτοσ πτθνοτροφία, μιασ και εξ αυτισ παριγαγαν τισ ικανζσ ποςότθτεσ που τουσ χρειάηονταν για τα αυγά, αλλά και το κρζασ.
Β- Για τθν δευτερογενι παραγωγικι διαδικαςία μάλλον είναι αδόκιμο να μιλιςουμε με τουσ ςφγχρονουσ όρουσ και ζννοιεσ, μιασ κάτι τζτοιο δεν υπιρξε ποτζ. Εν τοφτοισ μετά βεβαιότθτασ μποροφμε να μιλιςουμε για τθν παραγωγι λαδιοφ, άρα μεταποίθςθσ, από λιναρόςπορο και ζνα άλλο φυτό που το ονόμαηαν «κουςκοφτ». Γράφει ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ ςτο βιβλίο του, «…πάντεσ οι κάτοικοι επιδίδονται αποκλειςτικϊσ εισ τθν γεωργίαν και εισ τθν εξαγωγιν ελαίου εν τινοσ χόρτου ονομαηομζνου κουςκοφτ και εκ λιναροςπόρου, το δε ζλαιον τοφτο μεταχειρίηονται δι οικιακάσ ανάγκασ εισ όλον τον νομόν Λκονίου»,99 κάτι που επαναλαμβάνεται από όλουσ τουσ μελετθτζσ.100 Εδϊ οφείλουμε να τονίςουμε τθν παντελι ζλλειψθ ελαιόδενδρων, παρόλο που ςτθν περιοχι ευδοκιμοφςαν τα οπωροφόρα δζνδρα και το λάδι αποτελοφςε είδοσ πολυτελείασ101. Συνεπϊσ αντικαταςτάκθκε από το «λάδι» που βγάηανε από το λινόςπορο και το κουςκοφτ, μάλιςτα δε ιταν καταπλθκτικοί μάςτορεσ, ειδικοί, ςτθν παραγωγι του ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ. Το λινζλαιο λοιπόν ι «μπεηίρ –γιακ» ςτα τουρκικά, ιταν πολυχρθςιμοποιοφμενο προϊόν. Κατάλλθλο για βρϊςθ, για φωτιςμό, αλλά και για τθν τροφι των ηϊων, τα εναπομείναντα υπολείμματα. Γράφει θ Σοφλα Μπόηθ ςτο πόνθμά τθσ ι καλφτερα μεταφζρει τισ μνιμεσ από το βιβλίο του Γεωργίου Μαυροχαλυβίδθ, Καππαδόκθ από τθν παραδιπλανι Αξό. «Θ χριςθ του λινελαίου ιταν πλατιά, γενικι μπορεί κανείσ να πει. Το λινζλαιο ιταν φαγϊςιμο γιατί είχε λιγότερθ οξφτθτα, μα πίκριηε κάπωσ κι είχε βαριά οςμι. Για να εξουδετερωκεί θ πίκρα του προτοφ το μεταχειριςτοφν ςτα φαγθτά το καίγανε, το βράηανε μζςα ςε τετηερζδεσ ι πιλινεσ εκετηοφκεσ, ρίχνοντασ και μια φζτα ψωμί που’ παίρνε τθν πικράδα. Μεγάλθ χριςθ γινότανε για τισ λαλαγγίτεσ, τουσ λουκουμάδεσ και για το τθγάνιςμα.».102 Βεβαίωσ θ ιδία μασ παρακζτει και άλλεσ πλθροφορίεσ για τοφτο το πολυτιμότατο υλικό. Ρωσ «…χρθςίμευε ςτα ςπίτια ωσ φωτιςτικι φλθ,103 αλλά και ωσ πρϊτθ φλθ για τθν παραγωγι λαδομπογιϊν ςτθν Σμφρνθ και τθν Ρόλθ….και πωσ για να το βγάλουν καβοφρντιηαν τον ςπόρο του λαναριοφ ςτο φοφρνο, τον άλεκαν ςτο ςποροτριβείο, το ζβρεχαν για να γίνει πολτόσ και τον άδειαηαν ςε ψάκινα καλάκια. Μετά τοποκετοφςαν το ζνα καλάκι πάνω ςτο άλλο, τα πίεηαν με το μάγκανο και ζβγαηαν το λινζλαιο.»104 Μασ κατακζτει επίςθσ και μια αξιοςθμείωτθ πλθροφορία, ιατρικισ φφςεωσ, για όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ και μάλιςτα γι’ αυτοφσ που χρθςιμοποιοφςαν τοφτα τα δοκιμαςμζνα προϊόντα. Σφμφωνα λοιπόν με αυτιν οι κάτοικοι τθσ περιοχισ, που χρθςιμοποιοφςαν το λινζλαιο, δεν είχαν ποτζ τουσ χολθςτερίνθ, οφτε και παρατθρικθκαν υψθλζσ τιμζσ και τοφτο διότι θ ςφνκεςθ του προϊόντοσ είναι τζτοια που εμποδίηει τθν ανάπτυξι τθσ. Γράφει λοιπόν θ ςυγγραφζασ πωσ «…το λινζλαιο περιζχει τρία ακόρεςτα λιπαρά οξζα. Το λινολικό, το λινελαιλικό, και το ιςολινολαιλικό οξφ. Ρικανότατα θ ςφνκεςθ αυτι να εμποδίηει τθ δθμιουργία χολθςτερίνθσ. Ράντωσ ςφμφωνα με όλεσ τισ εκτιμιςεισ οι τιμζσ χολθςτερίνθσ ιταν χαμθλζσ ςτουσ Καππαδόκεσ…»105 Βεβαίωσ και ςτο ςθμείο αυτό νομίηουμε πωσ είναι ςκόπιμο ν’ αναφερκοφμε ςτουσ κυριότερουσ παράγοντεσ τθσ δευτερογενοφσ παραγωγικισ διαδικαςίασ που είναι το «κεφάλαιο και οι εγκαταςτάςεισ κλπ» και ακριβζςτερα ς’ αυτό που οι Φλογθτιανοί ιταν γνωςτοί ςτθν ευρφτερθ περιοχι τθσ Καππαδοκίασ: Δθλαδι καλοί καταςκευαςτζσ μαγγάνου αλλά και πωσ «…όλοι οι κάτοικοι επιδίδονται αποκλειςτικϊσ εισ τθν γεωργίαν και εισ τθν εξαγωγιν ελαίου εκ τινοσ χόρτου ονομαηομζνου κουςκοφτ και εκ λιναρόςπορου…». Με μια δόςθ αφοπλιςτικισ ειλικρίνειασ, αλλά τοπικισ ζξαρςθσ, ο Γ. Μαυροχαλυβίδθσ ςθμειϊνει ςτο βιβλίο του πωσ, «…ξακουςμζνοι μαςτόροι ιςαν προ παντόσ οι Αξενοί και κατά δεφτερο λόγο οι Φλοϊτενοί, ελάχιςτοι Αραβιςςονιϊτεσ και ςπανιότατα Τοφρκοσ…»106, αλλά λίγο παρακάτω, ςε μια κατάςταςθ με τουσ υπάρχοντεσ μαγκάνουσ τθσ Καππαδοκίασ διαπιςτϊνει κανείσ πωσ μόνο τα Φλοϊτά διακζτουν 4 τζτοιουσ τφπουσ βιομθχανικισ μονάδασ ςε ςφγκριςθ με όλα τα υπόλοιπα χωριά και κωμοπόλεισ. Και επιπλζον πωσ οι Φλοϊτενοί «εξάγουν» τεχνογνωςία μιασ και οι ίδιοι δουλεφουν τοφτα τα «εργοςτάςια» ςτθν Ανακοφ, τθν Καλβαρι κ.α. Μια άμεςθ απάντθςθ για το τι είναι ο μάγγανοσ μασ δίδουν οι ντόπιοι ςυγγραφείσ οι οποίοι είχαν προςωπικζσ εμπειρίεσ και γνϊςεισ για τοφτθ τθν «παράξενθ» καταςκευι. «Μάγγανοσ = Ελαιοτριβείον κυρίωσ αι ζλικεσ και αι δοκοί αυτοφ εξ ων και το όλον,» ςθμειϊνει ο Α. Αρχζλαοσ,107 ενϊ «…οφτω λζγεται παρ’ θμίν και ο άξων πολυςπάςτου μθχανισ και ολόκλθρα βιομθχανικά καταςτιματα. Αλλαχοφ μάγγανοσ λζγεται και θ μθχανι δι θσ αντλοφςι το φδωρ…» γράφει ο Ν. ίηοσ.108
99
πκεώλ Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει 63 Μηθξ.Ζκεξνιόγην «Αζηήξ» ν.π ζει 246 101 Γ. Μαπξνραιπβίδεο « Ζ Αμόο ηεο Καππαδνθίαο…» «γηα θακηά ζαιαηίηζα ή γηα γηαηξηθό…» 102 νύια Μπόδε «Καππαδνθία- Ησλία – Πόληνο, γεύζεηο θαη παξαδόζεηο» ζει 22 103 Σα ιαδνιύρλαξα κε ηα ρεηξνπνίεηα βακβαθνθίηηια, ήηαλ πνιύ ζπλεζηζκέλα ζηελ Καππαδνθία, ή ηα «ιατνύ ηζηξέθηα» 104 νύια Μπόδε ν.π. ζει 22 105 νύια Μπόδε, ν.π. ζει 22 106 Γ. Μαπξνραιπβίδεο ν.π. ζει 119 107 Η Αξρέιανο ν.π. ζει 251 108 Ν. Ρίδνο ν.π. ζει. 97 100
Τϊρα ο μάγγανοσ ι ο μπεηιρχανζ ιταν ζνα παράξενο, πρωτότυπο, μα και «πρωτόγονο εργοςτάςιο» παραγωγισ ςπορζλαιου από τα προαναφερόμενα προϊόντα τα οποία ιταν «είδοσ εν αφκονία» ςε ολάκερθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκία. Θ λειτουργία του ιταν απλι, ευρθματικι και ςτθριηότανε ςε ζνα τροχό, ςε μια ανζμθ και τθ βοικεοια ενόσ ηωντανοφ, κυρίωσ βοδιοφ. Ο μεγάλοσ τροχόσ αποτελοφταν από δυο κυκλικζσ ρόδεσ τοποκετθμζνεσ παράλλθλα μεταξφ τουσ, ςυνδεδεμζνεσ με ξφλινουσ οριηοντίουσ ςτφλουσ τοποκετθμζνουσ ςε ίςα διαςτιματα που ονομάηονταν «ςκαλιά»109 (ςκαλοπάτια). Από το κζντρο τουσ περνοφςε ο οριηόντιοσ άξονασ. Θ ανζμθ, πάλι, ιταν μια ξφλινθ κυκλικι ρόδα με κάκετα κατά διαςτιματα ςτυλάκια, ςτθριηομζνθ ςτον κάκετο άξονα και ςυνδεδεμζνθ με τθ «ςτρόφα». Ράνω ςτο ςφςτθμα αυτό προςαρμοηότανε το χαλινάρι του ηϊου που προχωροφςε κυκλικά. Με τθν πορεία του αυτι μετζδιδε τθν κίνθςθ ςτο «γυρναίο» και αυτό με τθ ςειρά του ςτο όλο ςφςτθμα, επιτυγχάνοντασ το επικυμθτό αποτζλεςμα. Δυο χρθςιμότατεσ πλθροφορίεσ για τισ επαγγελματικζσ εναςχολιςεισ των Φογθτιανϊν αντλοφμε, επιπλζον, από το μικραςιατικό θμερολόγιο «Αςτιρ»,110 που ςφμφωνα με το οποίο «…πολλοί διακρίκθκαν ωσ τεχνίτεσ και καταςκευαςτζσ μαγγάνων αλλά και τθν παραγωγι κεριϊν…»111. Στο ςθμείο αυτό να τονίςουμε πωσ εκτόσ από τουσ μεγάλουσ μάγγανουσ ςχεδόν κάκε οικογζνεια διζκεται τον δικό τθσ μικρότερο με τον οποίο «βολευότανε».Ζτςι ςφμφωνα με τισ μαρτυρίεσ υπιρχανε και οι παρακάτω μάγγανοι: 1-Μαχαλάσ Τογάν (Τογανίδθ) Του Χατηθςαϊλ, του Τςαγκαρλόγλου (Τςογκαρίδθσ), του Τςελζπογλου (Τςελεπίδθ) 2-Μαχαλάσ Χατηθςαϊ. Του Καραϊορδάν, του Αράπογλου, 3-Μαχαλάσ Ραυλόγλου (Ραυλίδθσ) Του Γιαμοφρογλου, 4-Μαχαλάσ Μάϊ. Του Σιμιόνογλου(Συμεωνίδθσ) του Μωχςόγλου, του Κοκονιοφ (Ρετεινόπουλοσ) 5-Μαχαλάσ Καραφϊτ. Του Τςεκλόγλου (Ανκόπουλοσ), του Μάϊογλου.
Επίςθσ να τονίςουμε και τθν φπαρξθ δυο άλλων «μονάδων» που ανικουν ςτθν δευτερογενι παραγωγικι διαδικαςία. Αυτισ των μφλων. Ο πρϊτοσ, εκκλθςιαςτικισ ιδιοκτθςίασ, βριςκότανε ςτον μαχαλά Βαςίλογλου, δίπλα ςτο πθγάδι του Κόργιαννθ και ο δεφτεροσ ιδιοκτθςίασ του Μάϊογλου, ςτον μαχαλά Καραφϊτ ςτο δρόμο προσ τθν τοποκεςία «Ροφτρα».
Γ- Εδϊ να επαναλάβουμε και πάλι πωσ οι ςφγχρονοι οικονομικοί όροι απζχουν πολφ από τθν πραγματικότθτα και θχοφν μάλλον βαρφγδουπα. Είναι όμωσ βζβαιο και πάντωσ καταγράφεται, θ φπαρξθ ςτθν κοινότθτα των Φλογθτϊν του τρίτου τομζα τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ που φυςικά είχε να κάμει με τθν παροχι υπθρεςιϊν. Ζτςι, κάτι που παρουςιάηεται ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, βρίςκουμε τθν φπαρξθ του «τομζα εμπορίου», ενόσ δυναμικοφ τομζα που προςζφερε πολλά ςτουσ ελλθνόφωνουσ χριςτιανοφσ, μιασ και το ςφνολο τοφτθσ τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ βριςκότανε ςτα χζρια τουσ. Ζμποροι του ποδαριοφ, πραματευτάδεσ, «αλϊνιηαν» τισ κοινότθτεσ προςφζροντασ τα προϊόντα τουσ ζναντι άλλων προϊόντων ι και χρθμάτων, μιασ και το εμπόριο ςυνολικά γινότανε με τθ διαδικαςία του «αντιπραγματιςμοφ». Ο Σ. Κοιμίςογλου, για παράδειγμα, επιςθμαίνει πωσ, «…μάηευαν από τα γφρω βουνά βότανα και χορταρικά τα οποία πουλοφςαν ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, περιβόθτα δε ιταν τα βότανα από το Σουβερμζη…»,112 ενϊ από ςτον «Αςτζρα»113 αντλοφμε άλλεσ δυο πλθροφορίεσ κατά τισ οποίεσ οι Φλογιτιανοί «… αςχολοφνταν με τθν μπακαλικι και το εμπόριο λαδιοφ…».
109
Κ. Νίγδειε –. Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 33 «Αζηήξ» ν.π. 111 δεπηεξνγελήο παξαγσγή. 112 . Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 369 113 «Αζηήξ», ν.π.ζει 246 110
Σθμαντικότατθ είναι επίςθσ θ πλθροφορία που καταγράφεται από τθν Ελζνθ Καρατηά και που ςφμφωνα με τθν οποία, «…Τα ςπορελαιοτριβεία – μάγγανουσ όπωσ τα’ λζγαν οι ελλθνόγλωςςοι- τα δοφλευαν ςυνικωσ Φλοϊτανιοί που ζπαιρναν κάποτε ςυνεταίρουσ Χριςτιανοφσ του Σιβριχιςάρ. Γφριηαν από χωριό ςε χωριό και άλεκαν του λινάρι που τουσ ζφερναν οι χωριάτεσ, είτε νοικιάηοντασ το μάγγανο είτε κάνοντασ ςυνεταιριςμό με το νοικοκφρθ. Επειδι πλθρϊνονταν τα περιςςότερεσ φορζσ ςε είδοσ, γίνονταν ζμποροι ςτο τζλοσ και ποφλαγαν ςε αςκιά το λάδι ςτα τουρκοχϊρια και ςτα παηάρια…»114 Κατακζτουμε, επίςθσ, τθν πλθροφορία που αντλιςαμε από τθν μελζτθ του Καππαδόκθ Μαυροχαλυβίδθ και που ςφμφωνα με τθν οποία οι κάτοικοι των Φλογθτϊν ιςαν πολλοί καλοί ζμποροι ξυδιοφ. Ενόσ πολυτίμου προϊόντοσ, πολφ απαραίτθτου για όλα τα νοικοκυριά και με ευρφτατθ χριςθ. Το φόρτωναν ςε «τουλοφμια» και το διάνεμαν οκά, οκά, ςτα διπλανά και παραδιπλανά χωριά τθσ περιοχισ. «…Το ξφδι το πουλοφςαν οι Φλοϊτενοί ςτο χωριό που το κουβαλοφςαν με αγγειά από αιγοδζρματα (αςκιά, τουλοφμια) φορτωμζνα ςε ηϊα…»115 Τζλοσ να αναφζρουμε πωσ οι Φλοθτιανοί ιςαν «χαρακτθριςμζνοι» και ωσ πολφ καλοί ζμποροι αςχολοφμενοι με τθν διάκεςθ ειδϊν πρϊτθσ ανάγκθσ που κάλυπταν τισ διατροφικζσ ςυνικειεσ των αςτϊν,116 αλλά και πολφ καλοί παντοπϊλεσ.117
Οικοτεχνία. Ζνασ από τουσ πλζον ςθμαντικοφσ κλάδουσ τθσ οικονομίασ ςτθν περιοχι τθ Καππαδοκίασ και κατά ςυνζπεια και ςτθν κοινότθτα του Σουβερμζη είναι ο κλάδοσ τθσ «οικοτεχνίασ». Κλάδοσ ςθμαντικόσ που κάλυπτε κατά το δυνατόν το μεγαλφτερο κομμάτι των αναγκϊν του πλθκυςμοφ τθσ κοινότθτοσ, από τισ διατροφικζσ ανάγκεσ ζωσ και τισ ενδυματολογικζσ και που οφειλότανε ςτθν φτϊχια αλλά και ςτθν ζλλειψθ επικοινωνίασ με τα μεγάλα αςτικά κζντρα, μιασ και θ κοινότθτα ιταν απομονωμζνθ. Ζτςι όλα τα ςπίτια των Φλογθτϊν, για παράδειγμα, ι καλφτερα όλεσ οι οικογζνειεσ τθσ προαναφερομζνθσ κοινότθτοσ, με πρωτοςτατοφςεσ τισ νοικοκυρζσ «τα βόλευε» εξ ιδίων, δθλαδι με τθν προςωπικι εργαςία και από τθ δικι τουσ παραγωγι. Στο τομζα τθσ ζνδυςθσ για παράδειγμα. Ιταν αυτζσ που παίρνοντασ το μαλλί ωσ πρϊτθ φλθ από τα δικά τουσ αιγοπρόβατα το επεξεργάηονταν, το ζβαφαν, ζφτιαχναν ανδρικά, γυναικεία μα και παιδικά ροφχα, καταςκεφαηαν τα λοιπά χρειϊδθ όπωσ κιλίμια, κουρελοφδεσ, χαλιά και ότι άλλο ιταν απαραίτθτο για τθν οικογζνεια. Στο ςθμείο αυτό να υπενκυμίςουμε πωσ οι Φλογθτιανοί φοροφςαν «γελζκι, ηουνάρι και πουτοφρια ι ςαλβάρια και κουντοφρεσ», ενϊ οι γυναίκεσ τουσ φορζματα από «ντουλαμά και γεμενιά ςτα πόδια». Ντφςιμο απλό και αρμόηον με τισ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ τθσ περιοχισ αλλά και τισ όποιεσ οικονομικζσ δυνατότθτεσ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ. Να ςθμειϊςουμε, φυςικά, πωσ υπιρχαν και άλλα ενδυματολογικά «εξαρτιματα» τα περιςςότερα των οποίων ιταν ιδιοκαταςκευζσ, όπωσ118: -
Το «πουκάμιςο», ςχεδόν ωσ τα γόνατα που το φοροφςαν κατάςαρκα. Το «ςϊβρακο», μζχρι τα ςκζλθ και που δενότανε ςτθ μζςθ Το «εντερί», πάνω από το πουκάμιςο, χρωματιςτό, ςε τρία φφλλα και μζχρι τα γόνατα. Τθν «κάπα», με τα μακριά μανίκια, αντί για ςακάκι. Θ «Κεπενζκα», είδοσ κάπασ. Οι «κάλτςεσ», μακρόλαιμεσ, άςπρεσ ςυνικωσ και μάλλνεσ. Τα παποφτςια. α- τα γεμενιά, για το καλοκαίρι, β- τα τςαροφχια για τον χειμϊνα Τα «ςάλια», μάλλινα πλεχτά, για τουσ χειμωνιάτικουσ μινεσ. Το «παμπουκλοφ», δθλαδι το γυναικείο μεςοφόρι. Το «γεμενί», κεφαλόδεςμοσ ςοβαροφ χρϊματοσ για τισ θλικιωμζνεσ και ανοιχτοφ για τισ νεότερεσ γυναίκεσ.
Οι πλζον ςθμαντικζσ εργαςίεσ, όμωσ, γινότανε ςτον τομζα τθσ διατροφισ, μιασ και « …θ βαςικι διατροφι του πλθκυςμοφ ιταν τα ςιτθρά, το ψωμί, και τα παράγωγα του ςιταριοφ…»119 . Ζτςι κάκε ςπίτι είχε τισ δικζσ τθσ παραγωγζσ για τισ οποίεσ φρόντιηε θ Φλογθτιανι νοικοκυρά όπωσ: Θ καταςκευι πλιγουριοφ, το πλφςιμο και το ςτζγνωμα του ςιταριοφ για τθν παραγωγι του «χαβοφτ»,120 του «ντογιοφ»,121 το «κεςκζκ» για τθ ςοφπα κ.α. Ππωσ επίςθσ θ παραγωγι των ςπιτικϊν ηυμαρικϊν των «εριςτζ» ι «εριςτουδια» ι «μαχάρνεσ» και θ διατιρθςι τουσ ςε ειδικοφσ υφαςμάτινουσ χϊρουσ για να μθ «μαγαριςτοφν». Και βεβαίωσ για τουσ χειμερινοφσ μινεσ θ καταςκευι του παςτουρμά, του παςτοφ κρζατοσ για τθν ςυνεχι διατιρθςι του αλλά και του γνωςτοφ καβουρμά που τον «κρατοφςαν», ειδικά τον τελευταίο, μζςα ςε χοντρό ςτρϊμα λίπουσ με πολφ αλάτι και άλλα καρυκεφματα ςτοιβαγμζνα ςε πιλινα πικάρια.
114
Διέλε Καξαηδά ν.π. ζει 273 Γ. Μαπξνραιπβίδεο ν.π. ζει 237 116 Γεληθό εκπόξην 117 Αζαλάζηνο Καξαζαλάζεο, « Καππαδνθία, ηζηνξία, ζενινγία,παηδεία, πνιηηηζκόο… Μεηαβπδαληηληλήο Καππαδνθίαο πόιεηο θαη ρσξηά» ζει 75 118 Πιεξνθνξεηέο 119 νύια Μπόδε ν.π. ζει 19-20 120 ζηηάιεπξν ή ζηκηληίξη 121 ζηκηγδάιη 115
Αξιοςθμείωτοσ ιταν, επίςθσ, και ο τρόποσ με τον οποίο οι νοικοκυρζσ φρόντιηαν και για τισ λοιπζσ διατροφικζσ ςυνικειεσ, όπωσ αυτζσ που είχαν να κάνουν με τα «ξινά», μια ςυνικεια πολφ διαδεδομζνθ ςτθν ανατολι. Αλάτιηαν υπερβολικά τα διάφορα λαχανικά και τα διατθροφςαν ςτο ξφδι, μια μζκοδοσ που ονομάςκθκε «τουρςί» και που ςτα Ρερςικά ςθμαίνει ξινό. Θ προετοιμαςία τουσ ιταν απλι αλλά αρκετά χρονοβόρα. Τθν κατάλλθλθ εποχι αφοφ κακάριηαν επιμελϊσ τα προϊόντα που ικελαν122 να διατθριςουν τα ζβαηαν ςε άλμθ αφοφ προθγουμζνωσ τα ηεμάτιηαν με καυτό νερό. Μετά τα ςτοίβαηαν ςε ςινιά, τα ξαναλάτιηαν κατά ςτρϊματα και ζτςι τα κρατοφςαν επϋ ολίγον γιατί ςτθν ςυνζχεια τα τοποκετοφςαν ςτα κιοφπια που ’τανε γεμλατα με ξφδι. Βεβαίωσ για τθν καλφτερθ διατιρθςθ των προϊόντων, αλλά και για να «μεςτϊςουν,» καλά τα τουρςιά τοποκετοφςαν ςτο ςτόμιο του δοχείου μια βαριά πζτρα για να «πατικιϊςουν» αλλά και δικισ τουσ καταςκευισ πϊματα. Επίςθσ θ μζκοδοσ διατιρθςθσ των κερινϊν λαχανικϊν για το χειμϊνα από τισ Φλοϊτινζσ, αλλά και ςε όλθ τθν Καππαδοκία, γινότανε με τθ μζκοδο τθσ αποξιρανςθσ ι του υπερβολικοφ αλατίςματοσ. « Ρερνοφςαν ςε αρμακιζσ τισ μπάμιεσ, τισ μελιτηάνεσ και τισ καυτερζσ πιπεριζσ και τισ ζκαμαν λιαςτζσ. Με τον ίδιο τρόπο διατθροφςαν κομμζνα ςε φζτεσ μιλα και αχλάδια».123
Λοιπζσ υπθρεςίεσ. Τονίςαμε, προθγοφμενα, πωσ θ τοπογραφικι διάρκρωςθ του χωριοφ ιταν απλοφςτατθ, άνευ γενικοφ ςχεδιαςμοφ και καμίασ «ιδιαίτερθσ» αρχιτεκτονικι χροιάσ. Ζνασ κεντρικόσ κακοτράχαλοσ δρόμοσ, παρακαμπτιριοσ τθσ οδοφ Αξοφ, Αγ Τηζςερ, Μαλακοπισ, Ανακοφ, Νεάπολθσ, ςυνζδεε το χωριό με τον υπόλοιπο κόςμο, «διαςχίηοντάσ τον πζρα για πζρα».124 Δρόμοσ που από δεξιά και αριςτερά του «ξεπρόβαλαν» ελικοειδι ςτενοςόκακα, ςπίτια, και απειροελάχιςτα καταςτιματα, όπωσ: Τρία, τουλάχιςτον, «μπακάλικα- καφενεία»,125 ενόσ κουρείου (;), δυο ςιδεράδων- πεταλωτϊν, και «…κανα δυο μαγαηιά που πουλοφςαν τα πάντα».126 Σφμφωνα με τισ πλθροφορίεσ μασ, επίςθσ, ςτο χωριό δεν υπιρχανε «επίςθμεσ» ιατρικζσ υπθρεςίεσ τόςο για τουσ ανκρϊπουσ, όςο και για τα ηωντανά.. Τα διάφορα μικροπροβλιματα των ςυντοπιτϊν, κατοίκων τθσ κοινότθτοσ των Φλογθτϊν, αλλά και των ηωντανϊν τουσ, αντιμετωπιηότανε «εξ ιδίων» και με τθν «προςικουςα» βοικεια των πρακτικϊν γιατρϊν, ενϊ για τα ςοβαρότερα προβλιματα «…φόρτωναν τον άρρωςτο ςτο κάρο και ντογροφ για τθν διπλανι Μαλακοπιά θ οποία είχε γιατροφσ…».127 Βεβαίωσ για τισ «αποψίσ»128 θ βοικεια ιταν πολλαπλι και άμεςθ. Θ «άνωκεν» και εκ Κεοφ, τθσ φφςεωσ, αλλά και αυτι των δφο πρακτικϊν μαιϊν, θ μία εκ των οποίων μάλιςτα ιταν μουςουλμάνα. Να τονίςουμε επίςθσ πωσ ςτισ λοιπζσ υπθρεςίεσ μποροφμε να τοποκετιςουμε και αυτζσ τθσ παροχισ υπθρεςιϊν ςτζγθσ από τθν «ξενοδοχειακι» μονάδα του χωριοφ. Επρόκειτο περί ενόσ χανιοφ, διϊροφο παλαιό κτίριο, ιδιοκτθςίασ τθσ εκκλθςίασ που βριςκόταν ςτο κζντρο του χωριοφ ανάμεςα ςτισ εκκλθςιζσ του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου βαςιλείου και του μουςουλμανικοφ τεμζνουσ. Τα ζςοδα από τθν εκμετάλλευςι του με απόφαςθ του εκκλθςιαςτικοφ ςυμβουλίου και τθσ δθμογεροντίασ διανζμονταν για τθν κάλυψθ των πολλαπλϊν αναγκϊν τθσ κοινότθτοσ …
122
Κπξίσο πηπεξηέο, ιάραλα, παληδάξηα, κειηηδάλεο νύια Μπόδε ν.π. ζει 23 124 Μαξηπξία πιεξνθνξεηώλ 125 ζπλδπαζκόο πνπ παξαηεξνύληαλ θαη κέρξη πξόζθαηα 126 Πξόθεηηαη γηα καγαδηά γεληθνύ εκπνξίνπ. 127 Πιεξνθνξηηέο. 128 ε ελδηαθέξνπζα θαηάζηαζε, γθαζηξσκέλεο… Ζ ιέμε είλαη ην ππόινηπν ηεο θξάζεσο «…λπθ’ καο από ςπρήδ ’λαη» = απνςίο, δειαδή ε λύθε καο έρεη κηα δεύηεξε ςπρή κέζα ηεο. 123
Κρφλοι, Μφκοι, Ραραδόςεισ… α- Σε προθγοφμενα κεφάλαια αναφζραμε πωσ τα Φλογθτά είναι θ πόλθσ των αρχαίων Σαβάςτρων ι Σαυάςτρων ι Σόατρων, όπωσ τα ονόμαςε ο Στράβων ςε ςχετικό βιβλίο του, ταυτόχρονα δε καταγράφεται πωσ «τα Σόατρα δε είνε τανφν κοινϊσ λεγομζνθ Φλογθτά, τουρκιςτί δε Σουβερμζη…»129 Το πότε και από ποίουσ ιδρφκθκε τοφτθ θ αρχαία κωμόπολθσ παραμζνει ακόμα αδιευκρίνιςτο. Υπάρχουν απλζσ αναφορζσ -καταγραφζσ ςε διάφορα πονιματα που όμωσ δεν διευκρινίηουν επαρκϊσ τα ηθτοφμενα ςτοιχεία. Για παράδειγμα θ πρϊτθ καταγραφι είναι μεν θ ανωτζρω και μάλιςτα από τον Στράβωνα που μασ πλθροφορεί για τθν ονομαςία τθσ κοινότθτοσ, καταγράφει τθν φπαρξθ πολλϊν αιγοπροβάτων κλπ αλλά ουδζν ζτερον. β-Μια δεφτερθ αναφορά για τθν από αρχαιοτάτων χρόνων φπαρξθ τθσ κοινότθτοσ τθν βρίςκουμε ςτον Συμεϊν Φαραςόπουλο ςτα 1895. Γράφει, λοιπόν, ο Καππαδόκθσ μελετθτισ ςε ςχετικό πόνθμά του: «…Ρλθςίον και εισ απόςταςιν ςχεδόν θμιςείασ ϊρασ του Φλοϊτά υπάρχει μικρόν βουνόν αρκοφντωσ υψθλόν. Επί τθσ κορυφισ του βουνοφ τοφτου εςϊηετο μζχρι τινόσ μικρά κυρίσ και επί τθσ κζςεωσ ταφτθσ ευρίςκεται ςιμερον πλαξ ζχουςα μικοσ ενόσ μζτρου και πλάτοσ ενόσ πιχεωσ και φζρουςα τασ εξισ λζξεισ «Ηευσ Διμθτρα», ονομάηεται δε το βουνό τοφτο Σεϊοφτελε».130 γ-Ρλθροφορία που απλά καταγράφεται επαναλαμβανόμενθ και ςτον Λ Αρχζλαο λίγο αργότερα. «…Ρλθςίον τθσ κωμοπόλεωσ επί όρουσ υπάρχει μαρμάρινθ πλαξ εφ’ θσ επιγζγραπται - Ηευσ Διμθτρα-».131 δ-Ο ερευνθτισ Συμεϊν Κοιμίςογλου αναφερόμενοσ ςτα Φλογθτά καταγράφει μια ακόμα πλθροφορία που είχε να κάμει με τθν ονομαςία τθσ κοινότθτοσ, αλλά είναι αρκοφντωσ διαφωτιςτικι και για τουσ μφκουσ και τα μουχαμπζτια των κατοίκων τθσ οι οποίοι με πολφ υπερθφάνεια διλωναν τθν επίςκεψθ του Μεγάλου Αλεξάνδρου ςτθν κοινότθτά τουσ.. Γράφει λοιπόν πωσ «…ονομάςκθκαν Φλογθτά από το κάςτρο Καλζ που βρίςκεται ζξω από το χωριό. Το κάςτρο αυτό ιταν λζνε πάνω ςε ζνα θφαίςτειο που ζβγαηε ακόμα φλόγεσ όταν ςτρατοπζδευςε εκεί ο Μζγασ Αλζξανδροσ, γι’ αυτό το μζροσ ονομάςκθκε Φλογθτά, από τθ φλόγα που ζβγαινε από το Καλζ…»132 Στο ςθμείο αυτό να αναφζρουμε πωσ τα ιδθ προαναφερκζντα χαλάςματα υπάρχουν πραγματικά ςτο λόφο, ςτθ βάςθ του οποίου είναι κτιςμζνθ θ κοινότθτα, ορατά, κακοδιατθρθμζνα, και επιςκζψιμα. ε- Υπάρχει μια παράδοςθ που ζχει να κάμει με το παραδιπλανό χωριό που ονομάηεται Σορςοβί ι Σορςογί και που απζχει ελάχιςτα από τα Φλογθτά. Ρρόκειται για χωριό που βρίςκεται ςε μια τοποκεςία γεμάτθ «απείρων παρεκκλθςιϊν και μονϊν λελαξευμζνων διωρόφων και τριωρόφων εντόσ των βράχων ωσ είδοσ πυραμίδων…Και ταφτα μεν ευρίςκονται επί του βουνοφ, κάτωκεν αυτοφ υπάρχει λίμνθ ζχουςα περιφζρεια ¾ τθσ ϊρασ περικυκλουμζνθ πανταχόκεν υπό λόφων και δια τον λόγον τοφτον είνε απρόςιτοσ. Ρερί τθν λίμνθν ταφτθν αναβλφηει πανταχοφ φδωρ κερμόν κειοφχον, όπερ χφνεται εισ ταφτθν, τα δε φδατα αυτισ βρίςκονται πάντοτε εισ το αυτό ςθμείον χωρίσ ποτζ μιτε να αυξθκϊςι, μιτε να ελαττωκϊςι Εισ τθν λίμνθν προςτρζχουςιν εκ των πζριξ μερϊν οι πάςχοντεσ από ρευματιςμοφσ ι παραλφςεισ άκρων ι ανιάτων νόςων, όπωσ λοφωνται εντόσ λάκκου καταλλιλου προσ τοφτο κατεςκευαςμζνου εντόσ του οποίου αναβλφηει κερμόν φδωρ ζχον κερμοκραςία 37ο.. Υπάρχει παράδοςισ κακ’ θν θ λϋμνθ αφτθ το πάλαι ιτο χωρίον και ζνεκα τθσ εξαχρειϊςεωσ των κατοίκων ζπακεν ότι και τα Σόδομα και Γόμορρα.».133 Ραράδοςθ που επαναλαμβάνεται αλλά και αναλφεται από τθν Ελζνθ Καρατηά ςε ςχετικό πόνθμά τθσ για τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ. Γράφει λοιπόν θ ςυγγραφζασ : «…Ραράδοςθ γνωςτι ςε χριςτιανοφσ και Τοφρκουσ, κζλει τθν περιοχι τθσ λίμνθσ παλιά πολιτεία που καταςτράφθκε από τισ αμαρτίεσ των κατοίκων τθσ. Οι ελλθνόφωνοι Φλοϊτανοί που ξζρουν το χωριό και τθ λίμνθ πιςτεφουν κι αυτοί ότι το παλιό χωριό ιταν ςτθ κζςθ τθσ πολιτείασ που βοφλιαξε και που κανείσ δε κυμάται ςιμερα τ’ όνομά τθσ. Δίδουν επίςθσ μια ερμθνεία για το όνομα του χωριοφ Σορςοβοφ ςφμφωνα με τθν τοπικι τουσ διάλεκτο : Πταν ζνασ τόποσ γκρεμιςτεί και χαλάςει, τότε, λζνε ζγινε - ςορςοβί ι ςορςοφί -, δθλαδι καταςτράφθκε, κι από αυτό βγικε πρϊτα το όνομα τθσ λίμνθσ και κατόπιν του χωριοφ που ζγινε μετά τθν καταςτροφι.. Πςο όμωσ γνωρίηουμε, ουςιαςτικό προςθγορικό ςορςοφί ι ςρςοβί δε υπάρχει εκτόσ από τα Φλοϊτά ςε καμιά καππαδοκικι διάλεκτο. Να υποκζςουμε ότι το όνομα του βυκιςμζνου χωριοφ δθμιοφργθςε τθ ςθμαςία αυτι μόνο ςτθ διάλεκτο των Φλοϊτιανϊν; Ο κρφλοσ που αναφζρεται ςτθν καταςτροφι αυτι κυμίηει τθν ιςτορία τθσ γυναίκασ του Λωτ και ςυνδζεται με μια μικρι πθγι, ς’ ζνα φψωμα, όπου το νερό αναβλφηει από ζνα βράχο που ζχει κάπωσ το ςχιμα γυναίκασ με παιδί ςτθν αγκαλιά. Θ γυναίκα αυτι, θ μόνθ που κα ςωηότανε από τθν αμαρτωλι πολιτεία, γιατί ζδωςε, μόνθ αυτι, ψωμί ς’ ζνα ηθτιάνο που ιταν, κατά τουσ χριςτιανοφσ, ο ίδιοσ ο Χριςτόσ και, κατά τουσ Τοφρκουσ, ο εβλιά (άγιοσ) τθσ γθσ, γφριςε να δει πίςω τθσ, ενϊ είχε διαταχκεί από το Χριςτό να μθν το κάμει, κι απολικϊκθκε μαηί με το παιδί τθσ. Κατά παράδοςθ των Φλοϊτϊν, θ γυναίκα που πζτρωςε είχε δυο παιδιά. Το μεγάλο το ζλεγαν Κωνςταντίνι. Αυτό ζγινε άγιαςμα κι το λζνε Αϊ Κωνςταντίνι τ’ άγιαςμα…».134 129
Αλαζηάζηνο Λεβηδεο ν.π. ζει 162 θιπ πκεώλ Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει 64 131 Η Αξρέιανο ν.π. ζει. 124 132 πκεώ Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει… 133 πκεώλ Φαξαζόπνπινο ν.π. ζει 66 130
η- Σφμφωνα και μζνα άλλο κρφλο των Φλοϊτιανϊν που καταγράφεται από τθν προαναφερόμενθ ερευνιτρια «…βριςκόταν μια μεγάλθ πολιτεία πάνω ςτο Νζνεηι Νταγ…»,135θ οποία με τα χρόνια εξαφανίςκθκε… Κρφλοσ που προερχότανε από τα πολφ παλιά χρόνια και είχε να κάμει με τθν πραγματικι φπαρξθ ερειπίων μιασ μεγάλθσ εκκλθςιάσ πάνω ςτο βουνό Νζνεηι Νταγ.136 Εκκλθςιάσ λαξευτισ που προφανϊσ μθ διατθροφμενθσ ςωςτά, βοφλιαξε και τελικά χάλαςε από τθν διάβρωςθ των βράχων. Βεβαίωσ ανεξάρτθτα με το εάν θ καταςτροφι επιλκε από τα ςτοιχεία τθσ φφςεωσ ι τθν ανκρϊπινθ αδιαφορία ι και επζμβαςθ, το γεγονόσ αυτό κακ’ εαυτό, δθλαδι θ φπαρξθ μιασ εκκλθςιάσ, ζςτω και πολφ μεγάλθσ, δεν ςθμαίνει υποχρεωτικά και με τίποτα τθν αντίςτοιχθ φπαρξθ μιασ μεγάλθσ κωμοπόλεωσ. Και μάλιςτα τθν εξαφάνιςθ ενόσ ολάκερου χωριοφ χωρίσ να προχπάρξουν γεγονότα, φυςικά ι και ανκρϊπινα,137 που να δικαιολογοφν τοφτθ τθν πορεία. θ-Μια άλλθ παράδοςθ των Φλοϊτιανϊν, επίςθσ, κζλει τουσ κατοίκουσ του Σορςοβί να είναι εξιςλαμιςμζνοι χριςτιανοί που όμωσ διατθροφςαν ςτο ακζραιο τα χριςτιανικά τουσ επίκετα. Κάτι που γίνονταν μάλλον αποδεκτό, αναγνωρίηονταν και από το μουςουλμανικό ςτοιχείο μιασ και τθν περιοχι τθν ονόμαηαν παλαιά «Γουνανιςτάν».
134
Διέλε Καξαηδά ν.π. ζει 114 Διέλε Καηαηδά ν.π. ζει 118 136 Αλαζηάζηνο Λεβίδεο ν.π. ζει 125. « …επί δε ηε θνξπθή ηνπ πιεζίνλ όξνπο εξείπηα κεγάιεο εθθιεζίαο ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ θαινπκέλεο…» 137 εηζκνί, ιεζηέο, δηώμεηο από πιεπξάο ηνπ κνπζνπικαληθνύ ζηνηρείνπ θιπ. 135
Η ηωι… Γενικά. Στθν κοινότθτα των Φλογθτϊν, όπωσ φυςικά και ςτισ λοιπζσ τθσ περιοχισ, θ διοικθτικι διάρκρωςθ και θ λειτουργία όλων των «υπθρεςιϊν» ιταν απλοφςτατθ και πάντοτε ςφμφωνθ με τουσ υπάρχοντεσ νόμουσ του τουρκικοφ κράτουσ το οποίο από το 1862 επικφρωςε τουσ «Εκνικοφσ Κανονιςμοφσ». Κανονιςμοί οι οποίοι απετζλεςαν τθ βάςθ για τθ ρφκμιςθ των κοινοτικϊν πραγμάτων όπωσ κακθκοντολόγια, δικαιϊματα δθμογεροντίασ κλπ, πάντοτε βεβαίωσ ςτθν αρχι τθσ «…προβολισ ενόσ ςυςτιματοσ τθσ αυτοδιοίκθςθσ του ζκνουσ με αντιπροςϊπουσ του κλιρου και του λαοφ…».138 Ειδικότερα, τϊρα, για τα Φλογθτά, μιασ απομονωμζνθσ ελλθνοφϊνου κοινότθτοσ θ διοικθτικι διάρκρωςθ, ςφμφωνα με τισ μαρτυρίεσ των πλθροφορθτϊν,139 ιταν θ ακόλουκθ: Θ «κεφαλι» του χωριοφ αποτελοφνταν από τουσ δυο Μουχτάρθδεσ140, ενόσ Χριςτιανοφ και ενόσ Μουςουλμάνου, που κάκε ζνασ εκ των οποίων διατθροφςε ςτο ακζραιο τισ «αρμοδιότθτζσ» του απζναντι ςτον «δικό» του πλθκυςμό. Να ςθμειωκεί πωσ το χωριό ιταν μικτό, δθλαδι καταγράφεται θ φπαρξθ 150, τουλάχιςτον, μουςουλμανικϊν οικογενειϊν. Βεβαίωσ και πάντοτε με τθν βοικεια του ςυμβουλίου τθσ δθμογεροντίασ,141 ενόσ οργάνου που επανδρϊνοντασ από τουσ πλζον «εξζχοντεσ»142 κατοίκουσ του χωριοφ και των οποίων θ κθτεία ιταν τιμθτικι και «άνευ ουδεμιάσ αντιμιςκίασ».143 Να ςθμειωκεί, επίςθσ, πωσ θ κθτεία τουσ ιταν τετραετισ και κακείσ εκπροςωποφςε τον δικό του «μαχαλά». Μεταξφ των κακθκόντων τουσ, τα οποία βεβαίωσ περιγράφονται ςτουσ οικείουσ κανονιςμοφσ, περιλαμβάνονταν : «…θ γενικι ευκφνθ τθσ οικονομικισ ηωισ τθσ κοινότθτοσ, τθσ ευταξίασ, τθσ διατιρθςθσ και ενθμζρωςθσ του κτθματολογίου, τθσ διατιρθςθσ καταλόγου των δθμοτϊν, τθσ επίλυςθσ παντόσ αναφυομζνου προβλιματοσ, τθσ είςπραξθσ φόρων, τθσ πρόςλθψθσ του απαραίτθτου προςωπικοφ τθσ κοινότθτοσ, είχαν τθν εποπτεία μαηί με τθ ςχολικι εφορεία144 για τθν επίλυςθ των προβλθμάτων τθσ εκπαίδευςθσ, επζβαλαν μικρά πρόςτιμα, διαχειρίηονταν τα οικονομικά του χωριοφ, θ ςτρατολογία του χριςτιανικοφ πλθκυςμοφ,145 εκπροςωποφςαν το χωριό κλπ».146 Σθμειϊνουμε πωσ απ’ όςο τουλάχιςτον γνωρίηουμε Δθμοτολόγιο, δθλαδι Κϊδικασ ςτον οποίο να καταχωροφνται από τουσ επιτρόπουσ τα παιδιά που γεννιόνταν, θ κοινότθτα των Φλογθτϊν δεν διζκετε. Απλά τα νεογζννθτα αρςενικά147 ςθμειϊνονταν πρόχειρα από τουσ μουχτάρθδεσ οι οποίοι ςτθν ςυνζχεια μετζφεραν τα όποια ςτοιχεία ςτα Δθμοτολόγια τθσ Νίγδθσ που ιταν καλφτερα οργανωμζνα, για φορολογικοφσ και ςτρατολογικοφσ λόγουσ.148 Να διευκρινίςουμε, επίςθσ, πωσ όταν μιλάμε για προςωπικό εννοοφμε φυςικά το «ειδικό» προςωπικό, όπωσ: Τον υδρονομζα, τον τελάλθ, τον κλθτιρα,149τουσ αγροφφλακεσ,150 αλλά και τουσ νυκτοφφλακεσ.151 Να ςθμειϊςουμε δε πωσ θ πρόςλθψι τουσ γινότανε επί ετθςίασ βάςεωσ. Από τισ ανωτζρω «ειδικότθτεσ» τα Φλογθτά διζκεταν, ςφμφωνα με τουσ πλθροφορθτζσ μασ, μόνο δυο αγροφφλακεσ, τον τελάλθ -κλθτιρα, κακϊσ κι ζνα νυκτοφφλακα οι οποίοι βεβαίωσ ιςαν «πολλαπλισ» χριςεωσ υπάλλθλοι χρθςιμοποιοφμενοι για κάκε προκφπτουςα εργαςία όπωσ και αυτισ τθσ είςπραξθσ των ςχετικϊν φόρων.
Οι άνδρεσ… «Λδιαίτερο» είδοσ ανκρϊπων γαλουχθμζνων με τθ νοοτροπία του «αρςενικοφ», άρα απαραίτθτου και κυρίαρχου όντοσ τθσ κοινωνίασ. Σε μια πατριαρχικι οικογζνεια που κζλει τον «πατζρα –βαβά» να αποτελεί το Α και Ω τθσ οικογζνειασ, τθν πθγι εξουςίασ αλλά και τθν αρχι των όποιων και για οτιδιποτε αποφάςεων152…Από τα απλά κακθμερινά ζωσ και τα υπαρξιακά.153 Σε μια μικρι κοινωνία 2000 ψυχϊν, απομονωμζνων ςτθν κοιλάδα του Μπουντά Οβάκ, χωρίσ επαφζσ με άλλεσ περιςςότερο εξελιγμζνεσ κοινότθτεσ τθσ ευρφτερθσ περιοχισ και χωρίσ λοιπά ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά.
138
Κπξηάθνο Υαηδεθπξηαθίδεο «Σν κεηαιιείν ηνπ Σαύξνπ» ζει 105. Να ζεκεησζεί πσο ιείπνπλ παληειώο ηα γξαπηά ζηνηρεία. 140 Σνπξθηθό Muhtar, λόκνο βηιαεηίσλ 1864. Ζ αλάδεημή ηνπο γηλόηαλε δηα εθινγήο θαη αλά ηεηξαεηία. 141 πκβνύιην δεκνγεξνληίαο, «Μνπρηνύξ κελδειί», ην νπνίν αλαδεηθλπόηαλε δηα εθινγήο από ηνπο «ώξηκνπο» άλδξεο ηεο θνηλόηεηνο. 142 Κπξίσο νη έρνληεο θαη θαηέρνληεο ε εθινγή ησλ νπνίσλ επηθπξσλόηαλε πάληνηε από ηνλ Μνπηεζεξίθε, δειαδή ηνλ λνκάξρε ηεο πεξηνρήο. 143 Γελ ήηαλε βεβαίσο θαη ηόζν επίδεια αμηώκαηα κηαο θαη ήηαλ αθελόο άκηζζα, αιιά θαη αθεηέξνπ ζπλεπάγνληαλ ζπρλά θαη εμεπηειηζκνύο από ηα όξγαλα ηεο Κεληξηθήο Γηνίθεζεο. 144 πλήζσο ήηαλ ηα ίδηα πξόζσπα 145 Δπηβιήζεθε κεηά ηελ επαλάζηαζε ησ Νεόηνπξθσλ ην 1908 ζηα πιαίζηα κηαο εηθνληθήο ηζόηεηαο, ελώ ηελ νπζία ήηαλ κηα πξώηε πξνζπάζεηα εμόλησζεο ηνπ πιεζπζκνύ. ηελ πεξηνρή ηεο Καππαδνθίαο θα εηδηθά ζηα ρσξηά ηνπ Μπνπηάθ νβά, ν ζεζκόο- λόκνο νπδέπνηε πέηπρε απνηειεζκαηηθά. 146 Κ. Νίγδειεο –. Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 64 147 Σα θνξίηζηα δελ ππήξρε ιόγνο λα δειώλνληαη. 148 Καηαβνιή ηνπ ζηξαηησηηθνύ θόξνπ γηα όια ηα αξζεληθά παηδηά ησλ ρξηζηηαλώλ. ύκθσλα κε ηνλ Γ Μαπξνραιπβίδε όζα δελ δειώλνληαλ «ζεσξνύληαλ θεηίκ, δειαδή θξπκκέλα, αγλννύκελα, αδήισηα, πξάγκα πνπ επέθεξε βαξηά πξόζηηκα από πιεπξάο δηνίθεζεο».ν.π. ζει 145 149 Σηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ήηαλ ην απηό πξόζσπν . Κιεηήξαο- ηειάιεο. 150 Σνπξθηθά «πεθηζί». Ο δηνξηζκόο ηνπο γηλόηαλε γηα ηελ πεξηθξνύξεζε θαη πξνζηαζία ησλ θαιιηεξγνύκελσλ εθηάζεσλ ηεο θνηλόηεηνο. Ζ ακνηβή ηνπο ήηαλ ρξεκαηηθή, θαηά ζηξέκκα ή ζε είδνο. 151 Σνπξθηθά «Γθόιηζη» 152 Η Αξρειάνπ ν.π. ζει 67 « Οη νηθνγελεηαθνί δεζκνί ελ Καππαδνθία εηζί ιίαλ ζηελνί, πάληα ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηα νθείινπζη ζέβαο θαη ππαθνήλ πξνο ηνπο πξεζβύηεξνπο….» 153 Από ην θαζεκεξηλό θαγεηό, ηελ πνξεία θαη ην κέιινλ ησλ παηδηώλ, ηελ όπνηα απόθαζε γηα ην γάκν ηνπο, κνίξαζκα θιεξνλνκηθώλ ζηνηρείσλ…θιπ 139
Με τθ ηωι να κυλά ανάμεςα ςτουσ πατροπαράδοτουσ καφενζδεσ, τα χωράφια ι και ενίοτε με τισ εςωτερικζσ μετακινιςεισ για τθν εφρεςθ εργαςίασ. Με αντιλιψεισ και νοοτροπίεσ που είχαν να κάμουν με τθν κεοκρατία, το κιςμζτ,154 χωρίσ μόρφωςθ ακόμα και αυτισ τθσ πλζον απαραίτθτθσ, κόντρα ςε κάκε ξενόφερτο νεωτεριςμό, ζςτω και αυτόν των Ελλινων των μεγαλουπόλεων.
Οι γυναίκεσ… Δεν κα ιταν υπερβολι αν, τουλάχιςτον ςτθν αρχι, λζγαμε πωσ θ ηωι τθσ ιταν αυτι του κάκε «ανδράποδου», πολλζσ φορζσ μάλιςτα ίςωσ και λιγότερθσ αξίασ. Αποτζλεςμα μιασ αρχζγονθσ πορείασ τθσ ςε μια «δφςκολθ» κοινωνία που είχε να κάμει: 1- Με αυτά που ορίηουν τα «καταγεγραμμζνα από αρχαιοτάτων χρόνων» για τθν αποςτολι τθσ. 2- Οι κρθςκευτικοί κανόνεσ και κυρίωσ αυτοί που είχαν να κάμουν με τθν λεγόμενθ παρουςία τθσ ςτο χϊρο, τθν ανάλθψθ των ευκυνϊν, αλλά και κακθκόντων τθσ. Δθλαδι αυτά που ζλεγαν, διετφπωναν μετά πάκουσ, αγράμματοι πολλζσ φορζσ κλθρικοί ι «μορφωμζνοι» που κατά το δοκοφν ερμινευαν τα ιερά κείμενα, αλλά επικυμοφςαν τθν δφναμθ τθσ «εξουςίασ». 3- Το ευρφτερο πολιτικό πλαίςιο με τισ αυςτθρά προςδιοριςμζνεσ ςχζςεισ κατά τα «ειωκότα» 4- Με τθ επιρροι του μουςουλμανικοφ ςτοιχείου μιασ και θ κοινότθτα ιταν και μικτι αλλά και υπό το ςτοιχείο αυτό ευρφτερα, άρα ελεγχόμενθ. Ζτςι θ κζςθ τθσ μα και θ ςυμπεριφορά τθσ ιταν περίπου όμοια με αυτι τθσ Οκωμανίδασ, μάλιςτα δε κάλυπτε όπωσ και αυτι το κεφάλι τθσ με το πατροπαράδοτο «γιαςμάχ ι γεμενί», δθλαδι τθ μαντίλα που τοποκετοφνταν ζτςι ϊςτε περιελάμβανε μαλλιά, λαιμό, ςτόμα, τα μάγουλα το μιςό κοφτελο κλπ. Μια ηωι, λοιπόν, «φυλακι», με το χρόνο να μοιράηεται ανάμεςα ςτισ υποχρεϊςεισ του ςπιτιοφ και των εξωτερικϊν εργαςιϊν υπό τθν επίβλεψθ των «πεκερικϊν»155 αλλά και ολάκερου του ςογιοφ τουσ οποίουσ υπθρετοφςε πάντοτε αδιαμαρτφρθτα και μετά του δζοντοσ ςεβαςμοφ. Στο ςθμείο αυτό να ςθμειϊςουμε μερικζσ από τισ χαρακτθριςτικότερεσ των περιπτϊςεων από τισ οποίεσ μπορεί κανείσ να ςυνάγει ςίγουρα ςυμπεράςματα για τθ ηωι τθσ Φλοϊτιανισ αλλά και τθσ Καππαδόκιςςασ γενικότερα. α- «Το να κρυψ’ νυφχότ’», για τθ νεαρά νφφθ. «…άλλοτε δε επί μινασ και ζτθ διετζλει οφςα άφωνοσ και κεκαλυμμζνθ προ των πρεςβυτζρων τθσ ςυνεννοοφμενθ μετά τοφτων δια νευμάτων ι εμμζςωσ δι άλλων προςϊπων, τθ αδεία δε μόνον ι τθ απαιτιςει των ςυγγενϊν απεκαλφπτετο και ωμίλει μετά πολλά ζτθ. Το ζκιμον από τινοσ ιρξατο ν’ αργι…»156 Κανείσ από τουσ ςπιτικοφσ, χωρίσ μάλιςτα να εξαιρεκοφν οφτε οι μικροί κουνιάδοι, δεν άκουγαν ποτζ τθ λαλιά τθσ, ζνεκα του «κακωςπρεπιςμοφ», μα και ενόσ περίεργου ςεβαςμοφ. β- Ο χρόνοσ τθσ εγκυμοςφνθσ δεν διζφερε από καμιά άλλθ περίοδο για τθ γυναίκα, θ οποία ιταν υποχρεωμζνθ να κάμει όλεσ τισ δουλειζσ του ςπιτιοφ αλλά ταυτόχρονα να βοθκά και ςτισ «εξωτερικζσ». Ιδθ ςτθ ςυλλογικι μνιμθ υπάρχουν καταγεγραμμζνεσ περιπτϊςεισ γυναικϊν που γζννθςαν μόνεσ τουσ ςτουσ αγροφσ, που ςπαργάνωςαν τα μωρά με ότι πρόχειρο είχαν και…ξανά ςτθ δουλειά, ζςτω και αποκαμωμζνεσ. γ- Υπόκειντο ςε φβρεισ προςωπικζσ αλλά και οικογενειακζσ (μάνα, πατζρασ) ςτα ξεςπάςματα οργισ των πεκερικϊν… δ- Στθν αρχι του γάμου, τουλάχιςτον, ο πεκερόσ κεωροφνταν ιερό πρόςωπο και μάλιςτα ο ςεβαςμόσ τθσ εκδθλωνόταν με τισ πολλαπλζσ και για διάφορεσ αιτίεσ γονυκλιςίεσ. Γονυκλιςίεσ που τζλειωναν μόνο όταν και εφόςον ικελε εκείνοσ και ζλεγε «…νυφ’ ςων’ το άλλο…» ε- Κεωροφνταν περίπου ωσ άμιςκο υπθρετικό προςωπικό, χωρίσ προςωπικι αξία και μάλιςτα ζκαμνε τα πάντα αδιαμαρτφρθτα, πάντοτε δε υπό τισ ευλογίεσ του ανδρόσ τθσ που κεωροφςε τοφτεσ τισ ενζργειεσ ωσ πρζπουςεσ και αρμόηουςεσ προσ τθ γυναίκα. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ οι προςφωνιςεισ τθσ, όταν και όποτε μποροφςε, γινότανε πάντοτε με τθν λζξθ «πάςα…», λζξθ που περίπου αντικατζςτθςε το κφριε… η-
154
Να ςθμειϊςουμε, επίςθσ, πωσ θ γυναίκα κεωροφνταν ενιλικθ, άρα κατάλλθλθ για το γάμο, από πολφ ενωρίσ και μόλισ «ωρίμαηε». Θ ςυνθκζςτερθ θλικία του αρραβϊνα ιταν αυτι των 14 χρόνων, ενϊ για το γάμο αυτι των 15 χρόνων.
κνίξα Βαβά θαη κακά 156 Κ. Νίγδειε-. Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 129 155
Μνλαδηθέο ηεο δηαζθεδάζεηο, νάζεηο μεθνύξαζεο, αλ απηέο ζεσξνύληαλ σο ηέηνηεο, ήηαλ: -
Οι απειροελάχιςτεσ κοινωνικζσ εκδθλϊςεισ του χωριοφ, όπωσ τα πανθγφρια ανιμερα των εορτϊν των εκκλθςιϊν,157 φυςικά και πάντοτε υπό τθν επιβλθτικι παρουςία ολάκερθσ τθσ οικογζνειασ…
-
Οι ςτζψεισ ςυγγενϊν μα και ςυγχωριανϊν… Οι ονομαςτικζσ εορτζσ ςυγγενϊν και φίλων… Το «Χελεςζ», δθλαδι οι γυναικείεσ κακαρά ςυγκεντρϊςεισ, κυρίωσ τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ μπροςτά ςτθν εξϊκυρα του ςπιτιοφ. Τα οικογενειακά παιχνίδια, ςτον απειροελάχιςτο χρόνο που απζμενε, με τα παιδιά όπωσ: Το δακτυλίδι. Κάτω από αναποδογυριςμζνα φλιτηάνια ι από κουρελάκια κρφβανε ζνα δακτυλίδι. Εκείνοσ που αποτφγχανε να το ανακαλφψει κεωροφνταν ωσ ο αποτυχϊν και άρα αντικείμενο τιμωρίασ όπωσ, το μουτηοφρωμα με κάπνα, ι τουσ μιμθτιςμοφσ ηϊων.
Σν Δι-ιέκ, ει-ιέκ Ρρόκειται για παραλλαγι ανδρικοφ παιχνιδιοφ όπου ςφμφωνα με τθν οποία ζνασ, ο οποίο αποτελεί τθ βάςθ του παιχνιδιοφ, δζχεται αφοφ κλείςει τα μάτια ενοχλιςεισ, τςιμπιματα, αλλά και ερωτιςεισ, με τισ οποίεσ τον ελζγχουν- ρωτοφν, για το « είδοσ φαγϊςιμο» κρατοφν… « εjα ςκόρda, εjα κρομμφjα, εjιά λάχανα»… κλπ
Τα κουτςοφjα, πετραδάκια ι βότςαλα. Το καλό βότςαλο, ο άνακασ, αιωρείται από τθν παίχτρια θ οποία προτοφ το αφιςει να ακουμπιςει το ζδαφοσ κα πρζπει να «χουφτϊςει» τα υπάρχοντα κάτω …
Σα κνλά ε δπγά (αξρ. Αξηηαζκόο)158 Κλείνανε ςτθ χοφφτα ζνα μικροαντικείμενο ι και μικροαντικείμενα, όπωσ κζρματα, ςτραγάλια, κλπ και ρωτοφςανε μονά ι ηυγά. Κερδιςμζνοσ, που πάντα τα ζπαιρνε ιταν αυτόσ που τα εφριςκε…
Το Καλατηιά Σε κφκλο όλα τα κορίτςια και τα μικρά παιδιά, όπου κάκε μια ζλεγε ςαν αίνιγμα ζνα προσ εφρεςθ αντικείμενο. Εκείνθ που το εφριςκε ζπαιρνε τθ ςειρά τθσ κλπ.
157
Σνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ ζηηο 23 ηνπ Απξίιε γηλόηαλε ην κεγαιύηεξν παλεγύξη ηεο πεξηνρήο κε ε ζπκκεηνρή πνιιώλ θνηλνηήησλ από ηε γύξσ πεξηνρή « Γξαμάκελόο ηηο θαξύσλ ή ηη ησλ ηνηνύησλ εξσηά, άξηηνο ή πεξηηηόο ν ελ ηε ρεηξί κνπ αξηζκόο; Δάλ κελ επηηύρε ιακβάλεη όζα ελ ηε ρεηξί έρεη, εάλ δε ακάξηε απνηίεη, όζαο ν εξσηήζαο έρεη.» Αξηζηνθάλεο. Πινύηνο ζρ 816 158
Ήκθ, ζκιμα, δοξαςίεσ, παραδόςεισ, ςθμάδια…
Κάκε λαόσ, «ράτςα», ομάδα ανκρϊπων, είχε, ζχει και κα ζχει τα πολφτιμα μα και ιδιαίτερά του. Στοιχεία που τον «κακιςτοφν» ξεχωριςτό απζναντι των άλλων, υπεριφανο για τοφτα, τα οποία «διατθρεί» ωσ κόρθ οφκαλμοφ, τα μεταβιβάηει από γενιά ςε γενιά, τα «διδάςκει» και μυεί τουσ νεότερουσ, επταςφράγιςτα μυςτικά μιασ αρχζγονθσ παράδοςθσ. Ραρακάτω παρακζτουμε μια ςειρά από τζτοια «ιδιαίτερα» ςτοιχεία που ςυλλζξαμε από τουσ πλθροφορθτζσ μασ και τα οποία αφοροφν και τθν κοινότθτα των Φλογθτϊν, παραλλαγζσ των οποίων μποροφμε να βροφμε παντοφ. Α 1- Το bεςίκ κερτμεςί, δθλαδι τα παιδικά αρραβωνιάςματα, ζκιμο που κράτθςε μζχρι και το τζλοσ του 19ου αιϊνα και που μζχρι πρόςφατα γινότανε μεταξφ των οικογενειϊν χάριν παιδειάσ. Τότε όμωσ ιταν ςοβαρι υπόςχεςθ και είχε να κάμει με τθν περιρρζουςα ατμόςφαιρα, τισ πολιτικζσ καταςτάςεισ αλλά και το πρζπον κυρίωσ γι’ αυτοφσ που είχαν κορίτςια. Κατά τθ μικρι τελετι λοιπόν ο ιερζασ του χωριοφ ζκοβε λίγα μαλλάκια από το κεφάλι τθσ μικρισ και τα ζδινε ςτθ μζλλουςα πεκερά θ οποία τα κρατοφςε μζχρι που κα ερχότανε θ ϊρα.
2- Αρραβϊνασ…ςθμάδεμα Συνικωσ και ςτθν αρχι τουλάχιςτον ιταν διπλόσ. α- ο μικρόσ, που δινότανε «…ωσ ςθμείον τθσ μελλοφςθσ μνθςτείασ» και γι’ αυτό λεγότανε ςθμάδεμα. β- ο «μζγασ αρραβϊν», που γινότανε παρουςία του ιερζωσ τθσ περίπου ζνα μινα προ τθσ ςτζψεωσ. Β
3- Τθσ νιόνυφθσ ςαν πρωτόμπαινε ςτο ςπίτι του γαμπροφ και προτοφ δραςκελίςει μζςα, τθσ δίνανε να κρατά ζνα αρςενικό μωράκι. Γοφρι, αλλά και επικυμία το πρϊτο παιδί να ’ναι αρςενικό.
4- Κατά τθν κυοφορία « θ γυνι εργάηεται και κινείται τακτικϊσ αποφεφγει τθν όψιν τεράτων, ηϊων γατιδϊν κλπ ίνα μθ το ζμβρυον παρομοιάςθ προσ ταφτα, …όταν δε ςκιρτιςθ το ζμβρυον προςβλζπουςι προσ εικόνα τινά ι ωραίον τι αντικείμενον, ίνα αποκτιςθ χαρακτθριςτικά του προςϊπου κανονικά…»159
5- Θ αποψίσ κιςςά (κακοψυχά ι τθσ μφριςε κάτι) Ράντοτε ςε τζτοιεσ περιπτϊςεισ ζπρεπε να ικανοποιθκεί θ επικυμία τθσ.160
6- Το ευχολόνερο… Αγιαςμζνο από τθν εκκλθςία νερό με το οποίο ράντιηαν τθ ζγκυο γυναίκα για να ζχει καλι γζννα αλλά και το παιδί να «βγει» κατάγερο.
7- Ρριν τον τοκετό και με τθν ζναρξθ των πόνων ςικωναν τθ γυναίκα και τθν ζβαηαν να περπατιςει μζςα ςτο δωμάτιο αλλά και πάνω ςε ςίδερο οφτωσ ϊςτε το παιδί που κα ζβγαινε να ’ταν αρςενικό αλλά και γερό ςαν αυτό. Μετά τθν γζννα ςτθν διαδικαςία αυτι ζμπαιναν όλοι οι επιςκζπτεσ του ςπιτιοφ τουσ οποίουσ φρόντιηαν πάντοτε να οδθγοφν πάνω από το ίδιο ςίδερο.
8- Πταν ο τοκετόσ ιταν δφςκολοσ ι και με επιπλοκζσ και υπιρχαν κίνδυνοι για τθ ηωι τθσ μάνασ και του παιδιοφ προσ βοικεια, εκτόσ τθσ επιςιμου
159
Η Αξρειάνπ ν.π. ζει 69 Σν ίδην γηλόηαλε θαη ζε «πάζα ζειάδνπζα εάλ κνπζνπληίζε, ήηνη νζθξαλζή ηη εδώδηκνλ θαη δελ γεπζή ηνύηνπ βιάπηεηαη ηνπο καζηνύο, δηα ηνύην δε πξνζπαζνύζη λα ηθαλνπνηήζσζη πάζαλ επηζπκίαλ ηεο ζειαδνύζεο» 160
ιατρικισ βοικειασ, μαίασ ζςτω και πρακτικισ, προςζτρεχαν πολλοί όπωσ. Ο ιερζασ του χωριοφ που διάβαηε τθν ειδικι προσ τοφτο ευχι ςτθν εκκλθςιά αλλά ενίοτε και ςτο ςπίτι μετά του ςχετικοφ ραντίςματοσ τθσ εγκφου. Οι αυτοδίδακτεσ τθσ ιατρικισ επιςτιμθσ που τοποκετοφςαν τθν ζγκυο με τθ δφςκολθ περίπτωςθ ςε μια κουβζρτα τθν οποία «κυλοφςαν» για να πάρει κζςθ το «φςαχ»… Γ
9- Θ λεχϊνα τουλάχιςτον και μζχρι το ςαράντιςμα δεν αφινεται ποτζ μονάχθ για να μθν τθν «πατιςθ ο Άλθσ ι το κακό». Ρροφανϊσ πρόκειται για τον επιλόχειο πυρετό, αποτζλεςμα θσ κακισ παροχισ υπθρεςιϊν και των μολφνςεων τθσ μιτρασ, τον οποίο μετζτρεψαν ςε «δαίμονα» που καιροφυλακτοφςε να «πάρει μάνα και παιδί». 10- Το γλφκεμα των μοιρϊν… Τθν τρίτθ θμζρα από τθν γζννθςθ θ λεχϊνα ςθκϊνεται και ςυγυρίηει το δωμάτιό τθσ, πάντοτε φυςικά με τθν βοικεια των οικείων τθσ. Στο τραπζηι βάηει ζνα ποτιρι νερό, μζλι και λίγουσ ξθροφσ καρποφσ. Σκοπόσ τθσ να «γλυκαίνει» τισ τρεισ μοίρεσ που κα μυρϊςουν το «φςάχ’ τθσ» και που ςφμφωνα με τθν παράδοςθ θ μια κρατά ψαλίδι και κομπολόι, θ άλλθ ρόκα και αδράχτι και θ τελευταία ψαλίδι. Ζτςι και ςφμφωνα με τα μουχαμπζτια, όςουσ γφρουσ κα μαηζψει το αδράχτι ζωσ ότου κοπεί από εκείνθ που κρατά το ψαλίδι τόςα χρόνια κα ηιςει το παιδί…
10- Ζνα από τα πλζον περίεργα που παρατθροφνταν ςτα Φλογθτά, κοινό και για το μουςουλμανικό πλθκυςμό, είναι και αυτό που είχε να κάμει με τα ρουχαλάκια του μικροφ παιδιοφ. Και τοφτο διότι αφενόσ μεν δεν κα ζπρεπε ποτζ να μζνουν κρεμαςμζνα μετά τθ δφςθ του θλίου και αφετζρου προτοφ του τα φορζςει θ μάνα τα ςταφρωνε και τα ζφτυνε τρεισ φορζσ. Να τονίςουμε βεβαίωσ πωσ το παιδί το «γουνdαχλάτηαν dο» δθλαδι το φάςκιωναν κανονικά, ςφμφωνα με τα ειωκότα τθσ περιοχισ, με τα «φαρτςιά», ςπάργανα φτιαγμζνα από ςκλθρό ντόπιο φφαςμα.
12-Θ «ςωπά»… Τα αρχζγονο μπιμπερό φτιαγμζνο μζνα αραιοπλεγμζνο πανί, το τουλουπάνι, και λίγο ροδοηάχαρθ. Αυτι τθν ιδιοκαταςκευι τθν ζδιναν ςτο παιδί για να πιπιλά και φυςικά να θςυχάηει...
13-Θ ζναρξθ του κθλαςμοφ, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, γινότανε τελετουργικά. Θ μθτζρα ζπαιρνε το παιδί ςτθν αγκαλιά τθσ,161 ςταυροκοποφςε πρϊτα τθ κθλι162 τρεισ φορζσ και κατόπιν αφοφ άρχιηε το παιδί το «γεφμα» του, ςκζπαηε το κεφάλι του για να μθν το ματιάξουν. Το ίδιο, δθλαδι το ςταυροκόπθμα, επαναλαμβάνονταν και με το τζλοσ του φαγθτοφ… Δ 14-Τα ςθμάδια… 161 162
άπ-παια = αγθαιηά Οπκ-κά = βπδί
-Θ ςκζπθ, δθλαδι μια λεπτι μεμβράνθ ςτο πρόςωπο του νεογζννθτου κεωροφταν καλό ςθμάδι για τθν τφχθ και τθ μελλοντικι πορεία τθ ηωισ του. -Οι ελιζσ ςτο ςϊμα του παιδιοφ επίςθσ, ςφμφωνα με τισ δοξαςίεσ αποτελοφςαν ζνα πολφ καλό ςθμάδι για τθ ηωι του και προμινυμα καλοτυχίασ. -Τα αραιά δόντια ιταν δείγμα πωσ το παιδί κα γίνει «ηαγκίνθσ»… -Τα μικρά μάτια δείχνουν ζξυπνο άνκρωπο, τα μεγάλα μάλλον οκνθρό, ενϊ τα χαμθλοβλζποντα πονθριά. Ε 15-Τα αςτζρια ςτον ουρανό είναι τόςα όςα και οι άνκρωποι. Μόλισ γεννθκεί ζνα παιδί αναφαίνεται ταυτόχρονα κα το αςτζρι του, ενϊ μόλισ πεκάνει κάποιοσ άνκρωποσ αυτό χάνεται. Οι φωτεινζσ γραμμζσ που αφινουν πίςω τουσ οι διάττοντεσ αςτζρεσ είναι θ καταγραφι του κανάτου. Πςο μεγαλφτερθ είναι θ γραμμι τόςο πιο «τρανόσ» ιτανε αυτόσ που ςυχωρζκθκε.
16-Ο ςειςμόσ είναι αποτζλεςμα μασ απότομθσ μετακίνθςθσ του κόςμου που βρίςκεται πάνω ςτα κζρατα ενόσ τεράςτιου βουβαλιοφ…
17-Το ουράνιο τόξο είναι «Χεγοφ καμάρα». Ζνα ςθμάδι κεϊκό, υπόςχεςθσ Του προσ τουσ ανκρϊπουσ πωσ δεν κα ξανακαταςτραφοφν με κατακλυςμό.
18- Τθν βροντι τθν απζδιδαν ςτον προφιτθ Θλία που με το κάρο του, που το ’ςερναν τζςςερα άλογα, διζςχιηε τουσ ουρανοφσ ζχοντασ τα «τςακμάχ του».163 Μάλιςτα δε κατά τθν διάρκεια τθσ ραγδαίασ βροντισ που ςυνοδεφονταν με αςτραπζσ, τοποκετοφςαν ςτα ςκαλοπάτια το «χαρτςικάτ» για τθν απόκρουςθ του αςτροπελεκιοφ. Η
19- Το ψωμί ιταν άγιο164 και το αλάτι ιερό. Ζτςι κεωροφνταν αμαρτία να πετά κανείσ ψωμί, αυτό δε που ζβριςκαν κάτω το μαηεφανε με ευλάβεια, το φιλοφςαν και το τοποκετοφςαν ςτισ τρφπεσ κάποιου ντουβαριοφ ι κάπου για να μθν ποδοπατείται. Το αλάτι πάλι δε το ζδιναν ποτζ τισ νυκτερινζσ ϊρεσ γιατί πίςτευαν πωσ ζτςι κα φφγει και θ ευτυχία από το ςπίτι.
20- Τ’ αμίλθτο νερό. (το ςογιοφ) Ζκιμο που παρατθρείται μόνο κατά τθν πρωτοχρονιά. Ανιμερα και πρωί πρωί θ νοικοκυρά χωρίσ να μιλά ςε κανζνα τοποκετεί μια μεγάλθ πζτρα ςτο τηάκι του ςπιτιοφ. Στθν ςυνζχεια και αφοφ γεμίςει το γκιοφμι με νερό ζρχεται και χωρίσ να μιλά χφνει το νερό ςτισ «τζςςερισ γωνιζσ» του ςπιτιοφ για να ζρκουν «όλα βολικά και καλά».
21- Τα τελωνιακά (διϊβολοσ του Χάρωνοσ) Κατά τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του ανκρϊπου οι ςυγγενείσ μοίραηαν ςτουσ φτωχοφσ ςιτάρι, λάδι, ενδφματα κλπ ανάλογα με τθν οικονομικι κατάςταςθ, απαραίτθτα δε χριματα, για το μεγάλο ταξίδι. Βεβαίωσ και επί του νεκροφ τοποκετοφςαν είτε οβολό, είτε επί του ςτόματόσ μικρό του ςταυρό για να μθ μαγαριςτεί από τουσ δαίμονεσ κλπ. Κ .
22-Σε περίπτωςθ ατεκνίασ του ηευγαριοφ ςυνθκιςμζνο φαινόμενο ιταν θ
163 164
Αζηξνπειέθηα ηνπ «Νάλη αδίδ» θαηά ηελ ηνπξθηθήδηάιεθην
υιοκεςία παιδιοφ από κάποια πολυμελι ςυγγενικι οικογζνεια, χωρίσ πολλζσ τυπικζσ διαδικαςίεσ. Βεβαίωσ ςε περίπτωςθ υιοκεςίασ απϋ αλλοφ αυτι γινότανε κανονικά με τθν καταγραφι ςτουσ οικείουσ καταλόγουσ και τισ απαιτοφμενεσ νομικζσ διατυπϊςεισ.
23-
Τςιράχ το, τςιράκι ι υποταχτικόσ.
Κεςμόσ που ςφμφωνα με τον οποίο δίδονταν λφςεισ ςτο πρόβλθμα τθσ εφρεςθσ εργαςίασ, αλλά και του μζλλοντοσ του παιδιοφ, με να τον «τοποκετοφν» δίπλα ςε μάςτορα ι κατ’ αποκοπι να χρθςιμοποιείται από κάποιον. Το είδοσ και το ποςό τθσ αμοιβισ ιταν αποτζλεςμα μιασ «εςωτερικισ» ςυμφωνίασ του «εργοδότθ» με τον πατζρα.
Λ24- Θ κζλθςθ του διακζτθ ιταν πάντοτε ςεβαςτι. Ο λόγοσ του, νόμοσ και θ διάκεςθ των κλθρονομικϊν ςτοιχείων κάτι το ιερό. Σε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ και κυρίωσ ςτισ αρχζσ του 20αιϊνα παρουςιάηονται οι γραπτζσ διακικεσ που δεν ιτανε τίποτε άλλο παρά θ καταγραφι, κυρίωσ από τον δάςκαλο ι τον ιερζα του χωριοφ, τθσ τελευταίασ επικυμίασ του πατζρα, παρουςία γειτόνων με κφροσ.
25-
Οι Φλοθτιανοί ξεχϊριηαν τα χωράφια τουσ με διάφορα ςθμάδια που τα ζλεγαν «τορμϊνια» Τοφρκικθ λζξθ που ςιμαινε βακιζσ αυλακιζσ ι πζτρεσ μπθγμζνεσ κατά διαςτιματα.
26-
Θ μεταβίβαςθ τθσ κυριότθτοσ των ακινιτων γινότανε με ςυμβόλαια τα οποία ονομάηονταν «ςενζτ», ςυντάςςονταν από νομικοφσ ι γραμματιηοφμενουσ, που ανάφεραν όλα τα ςχετικά ςτοιχεία του ακινιτου, το τίμθμα τθσ αγοραπωλθςίασ, υπογράφονταν από τουσ ςυμβαλλόμενουσ και τουσ μάρτυρεσ και καταχωροφνταν ςτο κτθματολογικό γραφείο τθσ Νίγδθσ. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ ο τίτλοσ τθσ ιδιοκτθςίασ λεγότανε «κοτςάν».
27-
Ο κυριότεροσ τρόποσ των αγοραπωλθςιϊν ιταν ο αντιπραγματιςμόσ, που λεγότανε «τραμ-πα». Βεβαίωσ φςτερα από τισ ςχετικζσ διαπραγματεφςεισ, για τον κακοριςμό τθσ τιμισ κάκε διδόμενου προϊόντοσ.
28-
Τα μιςιακά. Κεςμόσ που είχε να κάμει με το ςχετικό ςυνεταιριςμό των αγροτϊν και πάντα κατόπιν ςυμφωνίασ μεταξφ τουσ. Για τθ ςπορά, το όργωμα, το χρόνο που μποροφςαν να διακζςουν, τα κζρδθ κλπ.
Ραρατθριςεισ: Στον τομζα των τραγουδιϊν και των χορϊν υπάρχει μια πραγματικι και ουςιαςτικι αδυναμία για τθν οποιαδιποτε καταγραφι και τοφτο διότι ελλείπουν παντελϊσ οι πλθροφορίεσ, προφορικζσ μα και γραπτζσ. Και εξθγοφμαςτε. Στο πραγματικά αξιόλογο ζργο τοφ Γεωργίου Ραχτίκου,165 ενόσ φιλολόγου μουςικοφ που «όργωςε» κυριολεκτικά τθν Καππαδοκία και κατζγραψε τουσ χοροφσ και τα τραγοφδια των ελλθνόφωνων και τουρκόφωνων χωριϊν,166 δεν αναφζρεται πουκενά, δεν καταγράφεται πωσ τοφτο ι το άλλο παιηότανε ι τραγουδιότανε ςτα Φλογθτά, όπωσ για παράδειγμα για αρκετά άλλα. Να υποκζςουμε πωσ ομαδοποίθςε τα χωριά και τισ περιοχζσ; Ενδεχόμενα, και νομίηουμε πωσ αυτι θ άποψθ ευςτακι περιςςότερο, μιασ και οι διαφορζσ μεταξφ των κοντινϊν χωριϊν167 ιταν απειροελάχιςτεσ ζωσ και μθδαμινζσ. Για παράδειγμα τα χωριά του Μπουτάκ Οβά, ςτο Βαγδαονικό Οροπζδιο ιταν όλα ελλθνόφωνα και ςφμφωνα με τουσ μελετθτζσ είχαν κοινό γλωςςικό ιδίωμα. Συνεπϊσ γιατί να υπάρχουν διαφορζσ ςτουσ χοροφσ και τα τραγοφδια, κάτι που αποτελεί τθ βάςθ, κοινό ςτοιχείο, του πολιτιςτικοφ γίγνεςκαι; Το «Συννζφιασ’ και ο ουρανόσ», για παράδειγμα, που καταγράφεται ωσ «αδόμενο εν Μαλακοπι – υπαγόρευςισ Λωάννου Αιγίδου»168 είναι κοινότατο τραγοφδι ςε και για όλεσ τισ περιοχζσ τισ Καππαδοκίασ. Ππωσ επίςθσ και το «Ιρκ’ θ Μεγάλθ Κερεκι» που καταγράφεται ωσ «αδόμενο εν Μαλακοπι και Ανακοφ κατά τασ τρεισ θμζρασ του Ράςχα- Χορόσ κφκλιοσ»169 Κατωτζρω παρουςιάηουμε τα δυο προαναφερόμενα τραγοφδια από τθ μεγάλθ ςυλλογι - καταγραφι του Γ. Ραχτίκου. 1- Συννζφιας’ και ο ουρανόσ. Συννζφιας’ ςυννζφιας’ και ο ουρανόσ 165
«260 Γεκώδε Διιεληθά Άζκαηα από ηνπ ζηόκαηνο ηνπ Διιεληθνύ ιανύ» 1905 Γ.Παρηίθνο ν.π. ζει ιε «…ε πξνζπκία δε ησλ ρσξηθώλ ήην ηόζνλ κεγάιε, ώζηε πνιιάθηο νη δσεξόηαηνη ηνύησλ ππερξένπλ κε όπσο θαηαβώ ηνπ ίππνπ θαζ’ νδόλ θαη γξάςσ ηα άζκαηα ηεο παηξίδνο απησλ…» 167 Ζ απόζηαζε κεηαμύ Μαιαθνπήο θαη Φινγεηώλ ήηαλ κόιηο 5 ρικ θαη κε ηελ Αλαθνύ 7 ρικ 168 Γ.Παρηίθνο ν.π. ζει 5 169 Γ. Παρηίθνο ν.π. ζει 21 166
και πάλι κε να βρζξθ.
Ρερνάσ και περνάσ και δεν με χαιρετάσ και δεν καλθμερίηεισ.
Καρςοφ για καρςοφ ’σ τα παρακφρια ςου κακοφταν δυο αδελφάδεσ (θμιτελζσ)
2- Ήρκ’ θ Μεγάλθ Κερεκι. Ιρκ’ θ Μεγάλθ Κερεκι και το «Χριςτόσ Ανζςτθ», «Χριςτόσ Ανζςτθ» ’μμάτια μου, ζλα ασ φιλθκοφμε! Τα παλλικάρια ςιαίρονται κι’ οι γθόρ’ αναςτενοφνε, οφλα κθφαλιν ζκλιναν, Βαγγζλια ανακριοφνται. Κι ’γω κθφαλιν ζκλινα τθν κόρθ ςυντιchιζμαι. -Ραπά, κοινϊνθςζ κι εμζ, ’φφγαν τα κοραςοφλεσ, κοινϊνθςεσ, κοινϊνθςεσ τθν Ρλουμιςτιν αφικεσ. -Άμε αρνιςτ’ τον κφρκο ςου κι ζλ’ ασ ςε κοινωνιςω. -Δεν αρνιζμαι τον κφρκα μου, κι ζρουμαι με ταςζνα. Ραίνω εγϊ’σ το ςπίτι μου, ’μαίνω’σ τον εγκελιό μου. Ρζρνω καυκί το νάμα μου, ψθφϊ το’σ κοινωνιά μου τρϊγω μοφκα τθν προςφορά, ψθφϊ το’σ αντίδρο μου (θμιτελζσ)
Ανακριοφνται =ακροϊνται, Συντιchιζμαι =ςυνομιλϊ, Κφρκοσ = πατζρασ, Ζρουμαι = ζρχομαι, Καυκί= μικρό δοχείο, Μοφκα= βοφκα.
Τζλοσ και ςτο ςθμείο αυτό παρακζτουμε τα «Φλογθταινίτικα Κάλαντα» όπωσ καταγράφονται ςε φυλλάδιο τθσ Αδελφότθτασ Φλογθταινϊν Βορ. Ελλάδοσ ο «Άγιοσ Γεϊργιοσ» τα οποία διαςϊκθκαν από τον Γεϊργιο Ραπαευςτακίου Αβραμίδθ.
Ζρχιν Άρχιν τα Κάλαντα κιάρχιν καλά χρόνια. «Τα πουλιά λαλοφν και χερολόγια κράηνε» (δισ)
Άγιον Βαςίλειομ καλόν ηευγάρι λάμνει «καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον (δισ)
Ζχει και τα βόδια του παραδείςου πουλίτςθ ζχει και το τςίφτςι του παν όλιομ παλλθκάρι. Ζχει και τ’ αλζτιρθτ Σάγχου βουτυμζνο ζχει και το γφνι του Σαςιμι κονωμζνο. Καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον.
Ζχει και το βζρκενιτ κιπρικιοφ καλζμι ζχει και τα ηεφγουλατ κουκιά μαργαριτάρια. Ζχει και τα ράματα ξανά κλωςτιά μετάξια καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον.
Στον ξερόν το πζτρα ζςπειρα πολφ φακουδίτςι δϊκεν ο Κεόσ και γζνεν παρουρίτςι. Ιρτεν να πουλίτςι τόκα τςάκωςα το κίτςθτ. Ιρτεν μαυρομάνατ κλζγ και καμουρίτςθ. (δισ)
Άκουτα Νουνάκαμ αν κείςαι κι αν κοιμάςε. Φψε το τςιρζκισ και ςζμα ςοκελάρθσ Σζμα ςοκελάρθσ και φϊτςε το φενζρθσ. Φϊτςε το φενζρμασ κι όλθ τθ γεννιά μασ Φϊτςε το φενζρ μασ κι αςζ φωτίς’ Κε’οσ Και του χρον…
Το τουντοφρι… Κα ιτανε ςοβαρότατθ παράλειψθ εάν δεν αναφερόμαςταν και ςτον κυριότερο τρόπο με τον οποίο οι Φλοθτιανοί, αλλά βεβαίωσ και όλοι οι Καππαδόκεσ, αντιμετϊπιηαν τισ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ του χειμϊνα. Και τοφτοσ είχε να κάμει με το γνωςτότατο «τουντοφρ»170 ι «ταντοφρ» ι «κουλβάν».171 Το ταντοφρι, λοιπόν, αποτελοφςε μια ιδιοκαταςκευι φτιαγμζνθ και ραμμζνθ για τθν εκεί περιοχι, μιασ και παρείχε τθ δυνατότθτα ςτουσ κατοίκουσ με απειροελάχιςτθ πρϊτθ φλθ να ζχουνε πολλζσ δυνατότθτεσ κζρμανςθσ, αλλά και μαγειρικισ. Σθμειϊνουμε πωσ θ περιοχι, όπωσ ζχει προαναφερκεί, ιταν παντελϊσ «άξυλθ»»172 και ωσ εκ τοφτου θ ξυλεία, ωσ καφςιμθ φλθ, εντελϊσ ανφπαρκτθ. Το ίδιο φυςικά και για τισ λοιπζσ δυνατότθτεσ κζρμανςθσ, δθλαδι το κάρβουνο μα και το πετρζλαιο. Συνεπϊσ θ ευρθματικότθτα τουσ οδιγθςε ςε μια καταπλθκτικι επινόθςθ- δθμιουργία μιασ ςυςκευισ, με τθν οποία ζκαμαν όλεσ τισ δουλειζσ τουσ χρθςιμοποιϊντασ τισ λιγότερεσ πρϊτεσ φλεσ. Θ ςυςκευι λοιπόν αυτι ιταν ζνασ μικρόσ πιλινοσ κυλινδρικόσ ςωλινασ τοποκετθμζνοσ ςε βάκοσ 60- 70 εκατοςτϊν με το ςτόμιό του ςτο αυτό επίπεδο με αυτό του δωματίου ςτο οποίο τοποκετοφνταν. Για τθν καλφτερθ δυνατι απόδοςθ καταςκεφαηαν τοφτθ τθ ςυςκευι με κόκκινο πθλό και άργιλο, φυςικά από εξειδικευμζνουσ τεχνίτεσ και τζτοιοι είχαν τθν φιμθ πωσ ιταν οι Μαλακοπίτεσ. Θ εν λόγω καταςκευι για να ζχει καλφτερθ απόδοςθ, επικοινωνοφςε με τον ατμοςφαιρικό αζρα με το «ςουντοφκι», ςωλινα ςτο κάτω μζροσ του, απορροφϊντασ το απαραίτθτο για το κάψιμο οξυγόνο. Ταυτόχρονα και για τθ μθ διαρροι τθσ κερμότθτασ, γφρω από αυτόν τοποκετοφςαν αλάτι χονδρό, χαλίκια και άμμο. Επίςθσ, για τθν απορρόφθςθ των καπνϊν, αλλά και διάφορων άλλων ενοχλιςεων, ςτο πάνω μζροσ του δωματίου υπιρχε θ «καπινι», δθλαδι ζξοδοσ ςε ςχιμα ανεςτραμμζνου κϊνου. Τζλοσ να ςθμειϊςουμε πωσ οι νοικοκυρζσ χρθςιμοποιοφςαν ςτθν εν λόγω εςτία ξερά φφλλα δζνδρων, ςτεγνά κόπρανα173 αγελάδασ ανακατεμζνα με άχυρα και απειροελάχιςτα ξφλα. Βεβαίωσ για να γίνει κατανοθτόσ ο τρόποσ λειτουργίασ, ν’ αναφζρουμε πωσ πάνω από το ςτόμιο τοποκετοφςαν μια ςιδερζνια ςχάρα174 επί τθσ οποίασ ζβαηαν τα πιλινα δοχεία και τουσ τεντηερζδεσ με νερό ι και τα φαγθτά για να ςιγοψθκοφν. Τισ χειμωνιάτικεσ μζρεσ «…πάνω ςτθ ηεςταμζνθ πλάκα άπλωναν μάλλινα κιλίμια και πάνω ςε αυτά μαλακά μαξιλάρια για όλθ τθν οικογζνεια που κατάχαμα βολευότανε προφυλαςςόμενθ από το κρφο…».175 Στο ςθμείο αυτό παρακζτουμε αυτοφςιο όλο το ςχετικό απόςπαςμα καταγράφεται από τον Λ Αρχζλαο και αφορά τθν παραπάνω περιγραφόμενθ ςυςκευι. « Επιτοπίωσ καλείται τουντοφρ παρά τιςι δε Καππαδόκαισ κουλβάν ιτοι κλίβανοσ. Τθν χριςιν τθσ οικονομικισ ταφτθσ εςτίασ απαιτεί αυτι θ φφςισ τθσ χϊρασ, ιτισ ςτερείται δαςϊν και επαρκοφσ ξυλείασ. Είνε δε αφτθ ςωλιν εξ αργίλλου φψουσ ενόσ μζτρου και διαμζτρου άνω μεν ενόσ ςχεδόν πιχεωσ κάτω δε ολίγον πλατφτεροσ όςτισ τοποκετείται εντόσ τθσ γθσ ι εν τθ εςτία και ιςοπεδοφται το ςτόμιον αυτοφ μετά του εδάφουσ του μαγειρείου ι τθσ εςτίασ, πζριξ δε του ςωλινοσ τίκενται χάλικεσ ι άλασ , οίτινεσ πυροφμενοι άπαξ διατθροφςι τθν κερμότθτα. Εκ του κάτω μζρουσ ο ςωλιν ςυγκοινωνεί μετά του ατμοςφαιρικοφ αζροσ δι’ οπισ λεγόμενον ςουντοφνι, δι θσ ο κλίβανοσ απορροφά το αναγκαίον δια τθν καφςιν οξυγόνον, ανάπτουςι δε τον κλίβανον αφοφ κεφαλϊςωςι τοφτον ιτοι κζςωςι περί το ςουντοφνιον γωνιωδϊσ δυο ι τρία ξφλα πάχουσ βραχίονοσ και τινα καμπρά ι και μόνο τα δεφτερα, ωσ και τινα φρφγανα και οφτω κζτουςι το πυρ, όπερ υποκάλπουςι ρίπτοντεσ εκ διαλειμμάτων άχυρα ι απομεινάρια τθσ τροφισ των ηϊων (καψίματα), εφϋ όςον διαρκεί το πυρ ι εφ’ όςον ζχουςι ανάγκθν αυτοφ, και αφτθ είνε θ μόνθ ξυλεία, θν απαιτεί. Ζνεκα δε του ιςχυροφ ρεφματοσ του αζροσ, όπερ ςχθματίηεται κάτωκεν ο κλίβανοσ εξάγει δυνατιν φλόγαν άνευ καπνοφ, θν χρθςιμοποιοφςι κζτοντεσ επί του χείλουσ του κλιβάνου ςταυροειδι εςχάραν εφϋ θσ κζτουςι λζβθτασ φδατοσ προσ πλφςιν ι γάλακτοσ προσ τυροκομίαν ι ψινουςι τα φαγθτά τθσ θμζρασ, αφοφ δε κερμανκι καλϊσ ο κλίβανοσ παφουςι να ρίπτωςι καφςιμον φλθν και ςυνακροίηοντεσ τθν ςχθματιςκείςα ανκρακιά εισ το μζςον ψινουςι τουσ άρτουσ προςκολλϊντεσ τθν ηφμθν εισ τασ παρειάσ του κλιβάνου ι κζτουςι περί τθν ανκρακιάν αγγεία (τηικιά) πιλινα πλιρθ φαγθτϊν προσ ζψθςιν, κλείοντεσ το ςτόμιον του κλιβάνου δια λικίνου δίςκου ( ποφμπου) και το εξωτερικόν ςτόμιον του ςουνδουνίου δια πϊματοσ (φράγματοσ) θ δε κερμότθσ αυτοφ και θ ανκρακιά διατθρείται επί 24 και πλζον ϊρασ. Είνε τρόπον τινά πρόχειροσ εςτία κερμότθτοσ δυναμζνθ να χρθςιμοποιθκι κατά πάςαν ϊραν και ςτιγμιν εν καιρϊ δε χειμϊνοσ δια τασ απόρουσ οικογενείασ επζχει τόπον κερμάςτρασ»176
170
Κ. Νίγδειεο- Κνηκίζνγινπ. ει 111, «Ζ ιέμε είλαη Πεξζηθή θαη πξνέξρεηαη από ην ηελνύξ πνπ ζεκαίλεη ζεξκαίλνκαη». Από ην θιίβαλνο 172 Καηά ηνλ ηξάβσλα «θύζεη άμπινο» 173 Σα θακπξέηα ή θακπξάδηα ή ηεδέθ 174 ηαπξνεηδήο εζράξα πνπ ηε ιέγαλε ραξηδνπθάηηνλ. 175 Κ. Νίγδειε – Κνηκίζνγινπ ν.π. ζει 85 176 Η Αξρειάνπ ν.π. ζει 66 171
Η ζξοδοσ
1-Με τθν πτϊςθ του μετϊπου τον Σεπτζμβριο του 22, τθν άτακτθ φυγι των ςτρατευμάτων, του πλθκυςμοφ και τθν ςυνκικθ τθσ 30/1/1923, ζλθξε ουςιαςτικά μα και τυπικά θ μακρόχρονθ παρουςία του ελλθνικοφ ςτοιχείου ςτθν ευρφτερθ περιοχι τθσ Μικράσ Αςίασ. Μιασ ηωντανισ και δθμιουργικισ παρουςίασ ςτο διάβα του χρόνου… Το ζκνοσ υπζςτθ ηθμιζσ καταλυτικζσ, ςυρρικνϊκθκε απελπιςτικά, με ςυνζπειεσ ςτο εςωτερικό του κατά πολφ μεγαλφτερεσ απ’ ότι αρχικά διαπιςτϊκθκε, μιασ και θ «εγκατάλειψθ των βωμϊν και των εςτιϊν», θ ςυλλογικι τραγωδία, τα τραφματα, εξακολουκοφν να το επθρεάηουν ακόμθ και ςιμερα… Το ρολόι ςταμάτθςε τότε και εκεί….θ αδιατάρακτθ δθμιουργικι ιςτορία χιλιάδων ετϊν «τελείωςε» ςτα άγια μζρθ, εκεί που γαλουχικθκαν γενιζσ και γενιζσ μζςα από τα νάματα τθσ ιςτορικισ μνιμθσ…ο ιλιοσ του Ελλθνιςμοφ ςκεπάςτθκε με τισ ςτάχτεσ τθσ καταςτροφισ αλλά ,φευ, και τθσ λικθσ… Και χιλιάδεσ χιλιάδων ανκρϊπινεσ ψυχζσ αναγκάςκθκαν με τισ υπογραφζσ κάποιων να πάρουν τον δρόμο του «πθγαιμοφ»…ςτο άγνωςτο…ανκρϊπινα ράκθ, ατζλειωτο μπουλοφκι κουρελιδων, αποςτεωμζνα φαντάςματα, μάςκεσ πόνου, ατζλειωτθσ υπομονισ και προςμονισ… Ιταν οι τουρκομεριτεσ…οι τουρκόςποροι…που ιρκαν ςτα πλαίςια τθσ ςυνκικθσ τθσ Λοηάννθσ, μιασ διπλωματικισ ςυνκικθσ, ανταλλαγι τθ λζγανε, που γινότανε για πρϊτθ φορά ςτθν ιςτορία τθσ ανκρωπότθτασ, τραγικισ λφςθσ για τον ελλθνιςμό… Μιασ διεργαςίασ που υποχρζωςε μυριάδεσ ανκρϊπων να εγκαταλείψουν τον τόπο, τθν βολι, τθ ηωι τουσ, με βάςθ τθν καταγωγι και τα κρθςκευτικά τουσ πιςτεφω….που τουσ κατζγραφε και τουσ καταχωροφςε ωσ: Μιλλζτι ουμ, μεηχεπί Ορτοτόξ, δθλαδι ελλθνικισ καταγωγισ Χριςτιανοφσ ορκόδοξουσ. Ζτςι απλά… Με μια μονοκονδυλιά ζςβθςε θ φλόγα, εγκαταλείφκθκαν περιοχζσ ολάκερεσ, «χάλαςαν» και «χαλάςτθκαν» ανκρϊπινεσ ψυχζσ που δεν κόςτιηαν και τίποτε και ςε κανζνα… Τόςο απλά… Ρου θ ανκρϊπινθ φπαρξθ δεν ιταν παρά «μπεσ παρά οκαςί», δθλαδι κρζασ μια δεκάρα θ οκά… Με τθν μεγάλθ πορεία να ξεκινά, ατζλειωτοσ κρινοσ, καταρράκωςθ κάκε ανκρϊπινθσ αξιοπρζπειασ, πείνα, ταλαιπωρίεσ, κακουχίεσ, τα ανκρϊπινα ράκθ ςτοιβαγμζνα κακιν κακϊσ, προσ τθ «φιλικι» πατρίδα… Για όλουσ.. Μαλακοπίτεσ, Φαραςιϊτεσ, Μιςτιϊτεσ, Φλοθτιανοφσ, ζνα πράγμα, μια μάηα…απρόςωπθ, λίγο καλφτερθ ι περίπου όμοια με αυτι των ηϊων, αν και τα τελευταία είχαν μάλλον μεγαλφτερα αξία και χρθςιμότθτα….
2-Οι κάτοικοι των Φλογθτϊν ακολοφκθςαν το ςυγκεκριμζνο και προδιαγεγραμμζνο ςχζδιο αποχϊρθςθσ που εκτελζςτθκε τον Αφγουςτο του 1924. Ρορεφτθκαν μαηί με τα υπόλοιπα χωριά τθσ περιοχισ ςτθν μεγάλθ πορεία που ικελε ωσ πρϊτο ςτακμό «διαφυγισ» τθ Νίγδθ, παραμονι επί τριιμερο, τθν ςυνζχιςθ τθσ πορείασ προσ το λιμάνι τθσ Μερςίνασ, τθν επιβίβαςι τουσ ςτα καράβια και μετά από εξαιμερο ταξίδι… να φτάνουν ςτο λοιμοκακαρτιριο του Αγίου Γεωργίου ςτον Ρειραιά… Από εκεί διαμοιράςτθκαν παντοφ. Οι περιςςότεροι, για παράδειγμα, εγκαταςτάκθκαν ςτθν περιοχι τθσ Χαλκιδικισ όπου και δθμιοφργθςαν εκ του μθδενόσ τα Νζα Φλογθτά… Σε ανάμνθςθ, μάλιςτα, τθσ αλθςμόνθτθσ πατρίδασ, ανζγειραν περικαλλι ναό ςτθ μνιμθ του προςτάτθ τουσ αγίου Γεωργίου, τοποκετϊντασ τα όςια και ιερά που με περιςςό κόπο, μα και ςεβαςμό μετζφεραν από εκεί, δείγματα τθσ ανείπωτθσ χριςτιανοςφνθσ τουσ. Τθν καμπάνα και πολλζσ από τισ εικόνεσ… Τζλοσ κάποιοι άλλοι διαςκορπίςτθκαν και εγκαταςτάκθκαν ςτθ Κεςςαλονίκθ, τθ Δράμα, ςτο Γρανίτθ, ςτο Κάτω Νεροκόπι, ςτθν Τοφμπα του Κιλκίσ αλλά και ςτθν Κριτθ ακόμα. «Μνιμθσ χάριν» ςυνεπϊσ, αλλά και οφειλομζνθσ τιμισ, παρακζτουμε πίνακα με τα ονόματα αυτϊν που ιρκαν τότε με τθν επιςιμανςθ πωσ ζχουν εμφιλοχωριςει λάκθ και υπάρχουν παραλείψεισ αρκετζσ
Επίκετο
Όνομα
Όνομα πατζρα
Όνομα μθτζρα ι γζνουσ ςυηφγου
ζτοσ γζννθςθσ
Αγγειίδεο
Φίιηππνο
Πξόδξνκνο
πκέια
1905
Αγγειίδεο
Αζαλάζηνο
Άλζηκνο
Μαξία
1880
Αγγειίδεο
Άγγεινο
Πξόδξνκνο
Κπξηαθίηζα
1919
Αγγειίδεο
Αζαλάζηνο
Πξόδξνκνο
Κπξηαθίηζα
1898
Αγγειίδεο
Ηωάλλεο
Πξόδξνκνο
Κπξηαθίηζα
1911
Αγγειίδεο
Απόζηνινο
Αζαλάζηνο
Σακάκα
1921
Αγγειίδεο
Γξεγόξεο
Αζαλάζηνο
Σακάκα
1923
Αγγειίδεο
Καιιίληθνο
Πξόδξνκνο
πκέια
1901
Αγγειίδνπ
Σξηαληαθπιιηά Βαζίιεηνο
Βαζ.Μαπξίδεο
1921
Αγγειίδνπ
ωηεξία
Αιέμαλδξνο
Αι.Αβξαακίδνπ
1908
Αγγειίδνπ
Σακάκα
Γξεγόξεο
Γξ. Παζαιίδε
1891
Αγγειίδνπ
Χαξίθιεηα
Κωλ/λνο
Κ.Πεξζίδεο
1902
Αγγειίδνπ
Οζία
Φώηηνο
Φωη. ελιόγινπ
1910
Αγγειίδνπ
Κηγκάηα
Γεώξγηνο
Γ. Μηραειίδεο
1909
Αγγειόπνπινο
ηαύξνο
Λάδαξνο
Διηζάβεη
1915
Αϊβαηίδεο
Γξεγόξεο
Αζαλάζηνο
Μαγδαιελή
1901
Αϊβαηίδνπ
Άλλα
Χαξάιακπνο
Χαξ. Χωιίδνπ
1903
Αηγίδεο
Λάδαξνο
Νηθόιανο
πκέια
1896
Αηγίδνπ
Οζία
Άγγεινο
Αγ. Μαιιηαξά
1900
Αιεμηάδε
Αηθαηεξίλε
Νηθόιανο
Ν.Αλδξνπθιήο
1914
Αιεμηάδεο
Χαξάιακπνο
Μάξθνο
Κιενπάηξα
1905
Αιεμηάδεο
Αιέμηνο
Μάξθνο
Κιενπάηξα
1901
Αιεμηάδεο
Νηθόιανο
Γεώξγηνο
Κπξηαθίηζα
1900
Αιεμηάδεο
Γεώξγηνο
Αιέμαλδξνο
Κπξηαθίηζα
1865
Αιεμηάδνπ
Μαγδαιελή
Κνζκάο
Αξκαήδνπ
1910
Αιεμηάδνπ
Αλαζηαζία
Σξηαληαθπιιηά
Αλαληάδεο
Γξεγόξεο
Χαξάιακπνο
Βαζηιηθή
1912
Αλαληάδεο
Αλαλίαο
Χαξάιακπνο
Βαζηιηθή
1905
Αλαληάδεο
Αλάξγπξνο
Διεπζέξηνο
Αηθαηεξίλε
Αλαληάδνπ
Φωηεηλή
Κωλ/λνο
Κ. Σζειεπίδε
1913
Αλαληάδνπ
Διηζάβεη
άββαο
. Θενθαλίδε
1910
Αλαληάδνπ
Κωλζηαληία
Θεόδωξνο
Θ. Μαξθνπνύινπ
1909
Αλζόπνπινο
Χαξάιακπνο
Παξαζθεπάο
Γέζπνηλα
1891
Αλζόπνπινο
Βαζίιεηνο
Μεηξνθάλεο
Χξηζηίλα
1902
Αλζόπνπινο
Νηθόιανο
Παξαζθεπάο
Γέζπνηλα
1879
Αλζόπνπινο
Ηωάλλεο
Νηθόιανο
ωηεξία
1918
Αλζόπνπινο
Απόζηνινο
ωηιεξηνο
ηαπξηαλή
1907
Αλζόπνπινο
Άλζηκνο
Μεηξνθάλεο
Χξηζηίλα
1915
Αλζνπνύινπ
Άλλα
Χαξάιακπνο
Χαξ. Αλαληάδε
1896
Αλζνπνύινπ
Μάξζα
Παληειήο
Π. Αζαλαζηάδε
1910
Αλζνπνύινπ
ωηεξία
Άλζηκνο
Α. Καιιηαλίδε
1886
Αλζνπνύινπ
Μαξία
Αζαλάζηνο
Αζ. Καξαζαλάζε
1922
Αλζνπνύινπ
Γέζπνηλα
Μηραήι
Κπξηαθή
1915
Αλζνπνύινπ
Διεπζεξία
Χαξάιακπνο
Χ.Παληειίδε
1914
Αξκααλίδεο
Κνζκάο
Γεκήηξηνο
Γέζπνηλα
1875
Αξκααλίδεο
Κωλ/λνο
Κιήκεο
Βαζηιηθή
1891
Αξκααλίδεο
Βαζίιεηνο
Ηωάλλεο
Παξαζθεπή
1900
1904
908
Αξκααλίδεο
Ηγλάηηνο
Δπζηαζηνο
Κπξηαθίηζα
1902
Αξκααλίδνπ
Μαθξίλα
Νηθόιανο
Ν.Χαξηηόπνπινπ
1896
Αξκααλίδνπ
Αηθαηεξίλε
Διεπζέξηνο
Δι.Διεπζεξηάδεο
1903
Αξκααλίδνπ
Κπξηαθίηζα
Αθξίηαο
Αθ. Μαπξίδεο
1904
Αξκααλίδνπ
Διεπζεξία
Διεπζέξηνο
Αξκαλίδεο
Γξεγόξεο
Χαξάιακπνο
Γέζπνηλα
1914
Βαζηειηάδνπ
Μαθξίλα
Μηραήι
Μ.Ννηαξίδνπ
1908
Βαζηιεηάδεο
Θεόδωξνο
Βαζίιεηνο
Γαξπθαιιηά
1860
Βαζηιεηάδεο
Γεώξγηνο
Διεπζέξηνο
Διέλε
1883
Βαζηιεηάδεο
Χαξάιακπνο
Νηθόιανο
Κιενπάηξα
1918
Βαζηιεηάδεο
Παύινο
Νηθόιανο
Κιενπάηξα
1900
Βαζηιεηάδεο
Γξεγόξεο
Νηθόιανο
Κιενπάηξα
1922
Βαζηιεηάδεο
Κνζκάο
Ηωάλλεο
νπζάλα
1910
Βαζηιεηάδεο
Χαξάιακπνο
Βαζίιεηνο
Άλλα
1905
Βαζηιεηάδεο
Βαζίιεηνο
Απόζηνινο
Κπξηαθίηζα
1879
Βαζηιεηάδεο
Βαζίιεηνο
Νηθόιανο
Κιενπάηξα
1906
Βαζηιεηάδεο
Νηθόιανο
Βαζίιεηνο
Παξαζθεπή
1886
Βαζηιεηάδεο
Ηωάλλεο
Βαζίιεηνο
Παξαζθεπή
1874
Βαζηιεηάδεο
Γεκήηξηνο
Χξήζηνο
Μαξία
1890
Βαζηιεηάδεο
Αβξαάκ
Απόζηνινο
Κπξηαθίηζα
1890
Βαζηιεηάδεο
ππξίδωλ
Θεόδωξνο
Άλλα
1911
Βαζηιεηάδνπ
Διεπζεξία
Απόζηνινο
Βαζηιεηάδνπ
Αηθαηεξίλε
Θωκάο
Θ.Πηιόγινπ
1901
Βαζηιεηάδνπ
Γέζπνηλα
Γεώξγηνο
Γ. Αιεμηάδεο
1918
Βαζηιεηάδνπ
Παξζελία
αρίλεο
1905
Βαζηιεηάδνπ
Δπκνξθνύια
Ηωάλλεο
1914
Βαζηιεηάδνπ
Άλλα
Ηάθωβνο
Η. Αϊβαηίδνπ
1882
Βαζηιεηάδνπ
Αηθαηεξίλε
Μωϋζήο
Μ. Μωϋζηάδε
1911
Βαζηιεηάδνπ
Αηθαηεξίλε
Βαζίιεηνο
Η. Παξζελίνπ
1890
Βαζηιεηάδνπ
νζάλα
Κνζκάο
Κ.Μωϋζηάδε
1883
Βαζηιεηάδνπ
Άλλα
ηαύξνο
η. Ννηαξίδνπ
1901
Βαζηιεηάδνπ
Διέλε
Ηωάλλεο
Η.Ηωαλλίδνπ
1895
Βαζηιεηάδνπ
Κπξηαθίηζα
ηαύξνο
η. Ζιηάδε
1919
Γαβξηειίδεο
Γαβξηήι
Πξόδξνκνο
Αηθαηεξίλε
1903
Γαβξηειίδνπ
Μαθξίλα
πκεώλ
Γαιόπνπινο
ππξίδωλ
Μηραήι
Σακάκα
1889
Γαιόπνπινο
Κπξηαθνο
ππξίδωλ
Μαξία
1920
Γαιόπνπινο
Κωλ/λνο
Μηραήι
Σακάκα
1916
Γαιόπνπινο
Γεώξγηνο
ππξίδωλ
Μαθξίλα
1913
Γαινπνύινπ
Φωηεηλή
Κωλ/λνο
Γαινπνύινπ
Γέζπνηλα
πκεώλ
. Παληειίδνπ
1917
Γαινπνύινπ
Φωηεηλή
ηαύξνο
η. Ζιηάδε
1917
Γαινπνύινπ
Σακάκα
Ηνξδάλεο
Γεζζεκαλή
1915
Γεξαζηκίδεο
Αληώληνο
Γξεγόξεο
Αγαζή
1910
Γεξαζηκίδεο
Γξεγόξεο
Κωλ/λνο
πκέια
1882
1905
1885
1909
1901
Γεξαζηκίδνπ
Διηζάβεη
Κνζκάο
1915
Γεξαζηκίδνπ
Αγαζή
Γεώξγηνο
1878
Γεξαζηκίδνπ
Καζαξή
Γξεγόξεο
Αγαζή
1900
Γεωξγηάδεο
Βαζίιεηνο
άββαο
Γέζπνηλα
1871
Γεωξγηάδνπ
ηαξηαλή
Ηνξδάλεο
Η.Παπίδε
1877
Γηαιαγθνιίδεο
Γεκήηξηνο
Ηάθωβνο
Μαθξίλα
1886
Γηαιαγθνιίδνπ
Γεζζεκαλή
Παύινο
Αγαζή
1895
Γηαλλαθίδεο
Βαζίιεηνο
Θεόδωξνο
Γέζπνηλα
1910
Γηαλλαθίδεο
Κωλ/λνο
Χαξάιακπνο
Βαζηιηθή
1912
Γηαλλαθίδεο
Θεόδωξνο
Πξόδξνκνο
Κπξηαθίηζα
1874
Γηαλλαθίδνπ
εβαζηή
Ηνξδάλεο
Η. Γηακαληίδε
1912
Γηαλλαθίδνπ
Μαξία
Θεόδωξνο
Θ.Ξαλζνπνύινπ
1912
Γηαλλαθίδνπ
Γέζπνηλα
Κωλ/λνο
Κ. Ωξαηόπνπινο
1883
Εαραξηάδεο
Κνζκάο
ηαύξνο
Γέζπνηλα
1910
Εαραξηάδεο
ππξίδωλ
Κνζκάο
Αλαζηαζία
1878
Εαραξηάδνπ
Μαξία
Πνξθύξηνο
Π. Παζραιίδε
1909
Εαραξηάδνπ
Γέζπνηλα
Αβξαάκ
Αβξ. Αϊβαηίδε
1881
Ζιηάδεο
Αλέζηεο
ππξίδωλ
Διεπζεξία
1897
Ζιηάδεο
Κωλ/λνο
Ηωάλλεο
Μάξζα
1868
Ζιηάδεο
Θεόδωξνο
Πξόδξνκνο
Αλαζηαζία
1905
Ζιηάδεο
Φώηηνο
Απόζηνινο
Δπζπκία
1911
Ζιηάδεο
Ηωάλλεο
ππξίδωλ
Διεπζεξία
1906
Ζιηάδεο
Φώηηνο
ππξίδωλ
Διεπζεξία
1911
Ζιηάδεο
ηαύξνο
Ηωάλλεο
Φωηεηλή
1873
Ζιηάδεο
Αζαλάζηνο
Αλαζηάζηνο
Θενδώξα
1887
Ζιηάδεο
Βαζίιεηνο
ηαύξνο
Άλλα
1914
Ζιηάδεο
ηαπξνύια
Πξόδξνκνο
Ζιηάδνπ
Σξηαληαθπιιηά Εαθίξεο
1908
Ζιηάδνπ
Δπζηξαηία
πκεώλ
1880
Ζιηάδνπ
Θενδώξα
Παύινο
Ζιηάδνπ
Κπξηαθίηζα
Ηωάλλεο
1914
Ζιηάδνπ
Μαθξίλα
Ηωάλλεο
1911
Ζιηάδνπ
Μαξία
Διεπζέξηνο
Δι.Αηγίδνπ
1914
Ζιηάδνπ
Άλλα
Ηωάλλεο
Η. Αξκαλίδεο
1885
Ζιηάδνπ
Οπξαλία
πκεώλ
Διηζάβεη
1903
Θενθαλίδεο
Γξεγόξεο
Κωλ/λνο
Άλλα
1900
Θενθαλίδεο
Γξεγόξεο
Θενθάλεο
Αξρνληνύια
1912
Θενθαλίδεο
ηαύξνο
Διεπζέξηνο
Μαξία
1913
Θενθαλίδνπ
Μαξία
Χξπζόζηνκνο
Γέζπνηλα
1905
Θενθαλίδνπ
Διηζάβεη
Γεώξγηνο
Κπξηαθίηζα
1915
Θενθαλίδνπ
Αηθαηεξίλε
Αλέζηεο
Διέλε
1915
Ηωαλλίδεο
Χαξάιακπνο
Ηωάλλεο
Αλαζηαζία
1902
Ηωαλλίδνπ
Γέζπνηλα
Θεόδωξνο
Θ. Σζειεπίδε
1909
Καβάινγινπ
Ηωάλλεο
Χξήζηνο
Κπξηαθίηζα
1919
Καζπδόπνπινο
Χξήζηνο
Πξόδξνκνο
Μαξία
1887
1913
Αγαζή
1910
Καζπδνπνύινπ
ωηεξία
Καιιηαλίδεο
Θεόδωξνο
άββαο
Δπζηξαηία
1898
Καιιηαλίδνπ
πκέια
Κωλ/λνο
Κ. Ζιηάδνπ
1904
Κεξαζίδεο
Λάδαξνο
Θεόδωξνο
Γέζπνηλα
1870
Κεξαζίδνπ
Φωηεηλή
Χξήζηνο
Κνπιιόγινπ
Αλάξγπξνο
Ηνξδάλεο
Γεζζεκαλή
1917
Κνπιιόγινπ
Ηνξδάλεο
Χαξάιακπνο
Διηζάβεη
1879
Κνπιπαιίδεο
Χαξάιακπνο
Αβξαάκ
νθία
1911
Κνπιπαιίδεο
Πξόδξνκνο
Βαζίιεηνο
Δπαγγειία
1885
Κνπιπαιίδνπ
Μάγδα
Μηραήι
Μ.Πεηεηλόπνπινο
1912
Κνπιπαιίδνπ
Οζία
Ηωάλλεο
Κνύξηνγινπ
Βαζίιεηνο
Πξόδξνκνο
Χξηζηίλα
1883
Κνύξηνγινπ
Σακάκα
Σξύθωλ
Σξ. Σνγαλίδε
1889
Κνύξηνγινπ
Παξαζθεπάο
Βαζίιεηνο
Σακάκα
1922
Κπξηαθίδεο
Κπξηάθνο
Αλέζηεο
Παξαζθεπή
1884
Κπξηαθίδεο
Γξεγόξεο
Αβξαάκ
Κωλζηαληία
1898
Κπξηαθίδεο
πκεώλ
Βαζίιεηνο
Σακάκα
1901
Κπξηαθίδεο
Κωλ/λνο
Κπξηάθνο
Διηζάβεη
1920
Κπξηαθίδνπ
Διηζάβεη
Γξεγόξεο
Γξ. πκεωλίδε
1892
Κπξηαθίδνπ
Οζία
Χξήζηνο
Κπξηαθίδνπ
Γέζπνηλα
Ηωάλλεο
Κπξηαθίδνπ
Φωηεηλή
Χξπζόζηνκνο
Κπξηόγινπ
Κωλ/λνο
Χξήζηνο
Μάξζα
1916
Κπξηόγινπ
Αλέζηεο
Βαζίιεηνο
Σακάκα
1916
Κπξηόγινπ
Χξήζηνο
Κωλ/λνο
Καζαξή
1880
Κπξηόγινπ
Μάξζα
Παϊζηνο
Π.Παϊζίδεο
1889
Κωλζηαληηλίδεο
Φώηηνο
Κωλ/λνο
πκέια
1881
Μαιιηαξά
Μαθξίλα
Δπζύκηνο
Μαιιηαξάο
Άγγεινο
Βιάζηνο
Μαπξiδνπ
Γέζπνηλα
Ηωάλλεο
Μαπξίδεο
Ηωζήθ
Ηνξδάλεο
Διηζάβεη
1894
Μαπξίδεο
Αλαζηάζηνο
Βαζίιεηνο
πκέια
1916
Μαπξίδεο
Βαζίιεηνο
Ηνξδάλεο
Διηζάβεη
1888
Μαπξίδεο
Ηωάλλεο
Ηνξδάλεο
Διηζάβεη
1887
Μαπξίδεο
Παύινο
Ηνξδάλεο
Διηζάβεη
1895
Μαπξίδεο
Γξεγόξεο
Ηωάλλεο
Αλαζηαζία
1916
Μαπξίδεο
Χαξάιακπνο
Ηνξδάλεο
Φωηεηλή
1868
Μαπξίδεο
Αλαζηάζηνο
Χαξάιακπνο
Σακάκα
1916
Μαπξίδεο
Γξεγόξεο
Χαξάιακπνο
Σακάκα
1914
Μαπξίδεο
Αθξίηαο
Αζαλάζηνο
πκέια
1880
Μαπξίδεο
Ηωάλλεο
Αθξίηαο
Γέζπνηλα
1920
Μαπξίδεο
Χξήζηνο
Αζαλάζηνο
πκέια
1889
Μαπξίδεο
Γεκήηξηνο
Χαξάιακπνο
Σακάκα
1887
Μαπξίδεο
Ηωάλλεο
Αθξίηαο
Γέζπνηλα
1920
Μαπξίδεο
Γξεγόξεο
Αθξίηαο
Γέζπνηλα
1911
1894
1895
1898
1909 Η. Ηωάλλνπ
1910 1920
1883 Άλλα
1873 1888
Μαπξίδεο
Άγγεινο
Ηωάλλεο
Αλαζηαζία
1915
Μαπξίδνπ
Διηζάβεη
Αβξαάκ
Αβ. ηδεξνπνύινπ
1905
Μαπξίδνπ
Οζία
ΒαΪαλόο
1919
Μαπξίδνπ
Παξαζθεπή
Ηωάλλεο
1897
Μαπξίδνπ
Σακάκα
Ηωζήθ
1893
Μαπξίδνπ
Γαξπθαιιηά
πκεώλ
1900
Μαπξίδνπ
Σακάκα
Γεώξγηνο
1885
Μαπξίδνπ
Διέλε
Βαζίιεηνο
1921
Μαπξίδνπ
ωθξνλία
Θεόδωξνο
Θ.ακνύξη
1898
Μαπξίδνπ
Φωηεηλή
Κωλ/λνο
Κ.Ζιηάδνπ
1913
Μαπξίδνπ
Μάξζα
Βαζίιεηνο
Β.Κπξγηόγινπ
1915
Μαπξνκηράιε
Άλλα
Κιήκεληνο
1891
Μαπξνκηράιε
Διελε
Κωλ/λνο
1898
Μαπξνκηράιε
Κπξηαθίηζα
πκεώλ
Οζία
1913
Μαπξνκηράιεο
Μηραήι
Κπξηάθνο
Παξαζθεπή
1874
Μαπξνκηράιεο
Κιήκεο
Μηραήι
Άλλα
1920
Μαπξνκηράιεο
ηαύξνο
Μηραήι
Άλλα
1916
Μαπξνκηράιεο
ηαύξνο
Μηραήι
Άλλα
1916
Μαπξνκηράιεο
Αλέζηεο
πκεώλ
Αλαζηαζία
1878
Μαπξνκηράιεο
Γξεγόξεο
Μηραήι
Άλλα
1914
Μαπξνκηράιεο
Βαϊαλόο
Βαζίιεηνο
Μαθξίλα
1921
Μνλαζηεξίδεο
Βαζίιεηνο
Διηζαίνο
Διηζάβεη
1893
Μνλαζηεξίδνπ
Μαγδαιελή
ηαύξνο
1895
Μνλαζηεξίδνπ
Άλλα
Ηνξδάλεο
1899
Μνζηαζηεξίδεο
Χξήζηνο
Ηγλάηηνο
Διηζάβεη
1894
Μνζρόπνινο
Κωλ/λνο
Μεξθνύξηνο
Μαθξίλα
1895
Μνζρνπνύινπ
Αλαζηαζία
Ηωάλλεο
Γεζζεκαλή
1908
Μπζηαθίδεο
Ηζαάθ
Διεπζέξηνο
Απνζηνιία
1920
Μωϋζηάδεο
Πξόδξνκνο
Ηωάλλεο
Παξαζθεπή
1901
Μωϋζηάδεο
Γξεγόξεο
Νηθόιανο
Μαξία
1919
Μωϋζηάδεο
Νηθόιανο
Μωϋζήο
Άλλα
1915
Μωϋζηάδεο
Νηθεθόξνο
Γξεγόξεο
Μαγδαιελή
1889
Μωϋζηάδνπ
Αηθαηεξίλε
Μωϋζηάδνπ
Μαθξίλα
Θενθάλεο
πκέια
1918
Μωϋζηάδνπ
Παξαζθεπή
Φώηηνο
Φ.ελιόγινπ
1902
Νηθεθνξίδεο
Θεόδωξνο
Πξόδξνκνο
Γέζπνηλα
1907
Νηθεθνξίδεο
Πξόδξνκνο
Νηθεθόξνο
Μαξία
1885
Νηθεθνξίδνπ
Βαζηιηθή
Πξόδξνκνο
Πξ. Ζιηάδνπ
1913
Νηθεθνξίδνπ
Γέζπνηλα
Αλέζηεο
Α.Κπξηαθίδε
1888
Ννηαξίδεο
Αλάξγπξνο
Πξόδξνκνο
Παξαζθεπή
1878
Ννηαξίδεο
Θωκάο
άββαο
Θενδώξα
1909
Ννηαξίδεο
άββαο
Γξεγόξεο
Μαθξίλα
1869
Ννηαξίδεο
Παλαγηώηεο
άββαο
Θενδώξα
1906
Ννηαξίδεο
Γξεγόξεο
άββαο
Οζία
1917
Ννηαξίδνπ
Αηθαηεξίλε
Νηθόιανο
Ν.Χαξηηνπνύινπ
1892
1907
Ννηαξίδνπ
Μαθξίλα
Παύινο
Ξαλζόπνπινο
Αλδξέαο
Θεόδωξνο
Μαθξίλα
1893
Ξαλζόπνπινο
Αληώληνο
Θεόδωξνο
Μαθξίλα
1907
Ξαλζνπνύινπ
Σξηαληαθπιιηά ηαύξνο
Ξαλζνπνύινπ
Παξαζθεπή
Κπξηάθνο
Μάξζα
1918
Παληειίδεο
Ηγλάηηνο
Δθξαίκ
ηακαηνύια
1905
Παπαδόπνπινο
Βαζίιεηνο
Θενθάλεο
άξξα
1891
Παπαδόπνπινο
Νηθόιανο
ηέθαλνο
νθία
1887
Παπαδόπνπινο
εξαθείκ
Γαληήι
Παξαζθεπή
1887
Παπαδόπνπινο
Ηωαθείκ
Ηνξδάλεο
Μαξία
1906
Παπαδόπνπινο
Χξύζαλζνο
Πξόδξνκνο
Αλαζηαζία
1904
Παπαδνπνύινπ
Οζία
Κωλ/λνο
1895
Παπαδνπνύινπ
Διηζάβεη
Σξύθωλ
1900
Παπακαλώιεο
Κωλ/λνο
ηπιηαλόο
Μαξία
1900
Παζαιίδεο
Άγγεινο
Νηθεθόξνο
Γέζπνηλα
1892
Παζαιίδεο
Δπζπκία
Αβξαάκ
Κωλζηαληία
1900
Παζραιίδεο
Χξήζηνο
Πνξθύξηνο
Διηζάβεη
1889
Παζραιίδεο
ππξίδωλ
Παζράιεο
Γέζπνηλα
1881
Παζραιίδεο
Βαζίιεηνο
Παζράιεο
Γέζπνηλα
1893
Παζραιίδνπ
Χαξίθιεηα
Γξεγόξεο
Γξ.Γηαλλόπνπινπ
1894
Παζραιίδνπ
Χξηζηίλα
Βαζίιεηνο
Παπιίδεο
Αληώληνο
Θεόδωξνο
Κηγκάηα
1901
Παπιίδνπ
Σαηηαλή
Θεόδωξνο
Αλαζηαζία
1905
Πεηεηλόπνπινο
Θεόδωξνο
Γξεγόξεο
Φωηεηλή
1914
Πεηεηλνπνύινπ
Διέλε
Βαζίιεηνο
ηαπξηαλή
1915
Πεηξνκειίδεο
Χαξάιακπνο
Ηωάλλεο
Μαξία
1906
Πεηξνκειίδνπ
Αηθαηεξίλε
Αθξίηαο
Γέζπνηλα
1910
Πιεκκπξίδεο
Κωλ/λνο
Χξπζόζηνκνο
Γέζπνηλα
1919
Ρήγαο
Γεκήηξηνο
Θενιόγνο
Βαϊα
1914
ακνπξθαζίδεο
Πξόδξνκνο
Παξαζθεπάο
Κπξηαθίηζα
1889
ακνπξθαζίδεο
Αλάξγπξνο
Παλαγηώηεο
Διηζάβεη
1886
ακνπξθαζίδεο
Ηωάλλεο
Παύινο
Αλαζηαζία
1902
ακνπξθαζίδεο
Βαζίιεηνο
Γαβξηήι
Αηθαηεξίλε
1919
ακνπξθαζίδεο
Κωλ/λνο
Αλαζηάζηνο
Μαγδαιελή
1893
ακνπξθαζίδεο
Αληώληνο
Κωλ/λνο
Απνζηνιία
1894
ακνπξθαζίδεο
Νηθόιανο
Θενθάλεο
πκέια
1911
ακνπξθαζίδεο
Άγγεινο
Πξόδξνκνο
Βαζηιηθή
1922
ακνπξθαζίδεο
Κωλ/λνο
Χαξάιακπνο
Μαθξίλα
1889
ακνπξθαζίδεο
Μειέηηνο
Δθξαίκ
Δπζπκία
1884
ακνπξθαζίδνπ
Φωηεηλή
Κωλ/λνο
Κ. Χαξηηόπνπινο
1890
ακνπξθαζίδνπ
Δπζπκία
Αιέμαλδξνο
Μαξία
1920
ακνπξθαζίδνπ
Χαξίθιεηα
Κωλ/λνο
Κ.Σζνγθαξίδε
1904
ακνπζαξθίδεο
Παύινο
Παλαγηώηεο
1875
ακνπζαξθίδνπ
Αηθαηεξίλε
Αβξαάκ
1890
ακνπζαξθίδνπ
Δπζπκία
Μειέηηνο
1911
1901
1900
Αηθαηεξίλε
1903
ακνπζαξθίδνπ
Αλαζηαζία
Χξήζηνο
εϋκελίδεο
Κωλ/λνο
Χαξάιακπνο
Γέζπνηλα
1906
εϋκελίδνπ
Γεζζεκαλή
Δπζηάζηνο
Χξηζηίλα
1906
ηδεξόπνπινο
Λάδαξνο
Αβξαάκ
Αλαζηαζία
1911
ηδεξόπνπινο
Κπξηάθνο
Αβξαάκ
Αλαζηαζία
1918
ηδεξνπνύινπ
Οζία
Ηωάλλεο
Η. Νίγδειεο
1906
ρηζηνρείιε
Πειαγία
Δθξαίκ
Δ.Παληειίδνπ
1888
ρηζηνρείιεο
ηέθαλνο
άββαο
ωηεξία
1880
Σαρηεβξελίδεο
Αξγύξηνο
Νηθόιανο
Αλαζηαζία
1894
Σαρηεβξελίδεο
Νηθήηαο
Αξγύξηνο
Άλλα
1923
Σαρηεβξελίδεο
Νηθόιανο
Αξγύξηνο
Άλλα
1921
Σαρηεβξελίδεο
Νηθόιανο
Αξγύξηνο
Άλλα
1921
Σαρηεβξελίδνπ
Άλλα
Σεπεξίδε
Βαζηιηθή
Παξαζθεπάο
Σεπεξίδεο
Ηωάλλεο
Βαζίιεηνο
Άλλα
1884
Σνγαλίδεο
Μειέηηνο
Σξύθωλ
Γέζπνηλα
1889
Σνγαλίδεο
Γακηαλόο
Νηθόιανο
Μαθξίλα
1908
Σνγαλίδεο
Πξόδξνκνο
Νηθόιανο
Οζία
1900
Σνγαλίδεο
Νηθόιανο
Αλαζηάζηνο
Βαζηιηθή
1875
Σνγαλίδεο
Μειέηηνο
Νηθόιανο
Οζία
1908
Σνγαλίδεο
Ηωάλλεο
Νηθόιανο
Μαθξίλα
1921
Σνγαλίδνπ
Φωηεηλή
Λάδαξνο
Λ.Μαπξίδεο
1893
Σνγαλίδνπ
Μαξία
Θεόδωξνο
Μαγδαιελή
1916
Σνγαλίδνπ
Κωλ/ληά
Αζαλάζηνο
Αζ.Αγγειίδνπ
1907
Σνγηαλίδεο
Μελάο
Νηθόιανο
Μαθξίλα
1914
Σνγηαλίδεο
Πξόδξνκνο
Ηάθωβνο
Άλλα
Σνγηαλίδεο
Σξύθωλ
Μειέηηνο
Φωηεηλή
1921
Σνγηαλίδνπ
νθία
ηέθαλνο
εβαζηή
1913
Σνγηαλλίδνπ
Μαθξίλα
ηέθαλνο
η. Σζειεπίδε
1890
Σνγηαλλίδνπ
Αλαζηαζία
ηαύξνο
η.Εαραξηάδε
1915
Σνδαθίδεο
Μηραήι
Πξόδξνκνο
Οζία
1884
Σνδαθίδνπ
Κπξηαθίηζα
Γεκήηξηνο
Γ.Χξπζνκαιιίδε
1890
Σζακπνπιαηίδε
Αηθαηεξίλε
Νηθόιανο
Ν.Αλζόπνπινπ
1890
Σζακπνπιαηίδεο
πκεώλ
Αβξαάκ
Φωηεηλή
1887
Σζακπνπιαηίδεο
ηέθαλνο
πκεώλ
Αηθαηεξίλε
1910
Σζακπνπιαηίδνπ
Διεπζεξία
Μάϊνο
Μ.Ζιηάδεο
1914
Σζανύζνγινπ
Ηνξδάλεο
Κωλ/λνο
πκέια
1890
Σζανύζνγινπ
Κπξηαθίηζα
Νηθόιανο
Ν.Σαρηεβξελίδε
1895
Σζεθιίδεο
Άλζηκνο
Πξόδξνκνο
Οζία
1914
Σζεθιίδεο
Αλαζηάζηνο
Πξόδξνκνο
Οζία
1916
Σζεθιίδεο
εξαθείκ
Παύινο
ωηεξία
1891
Σζεθιίδνπ
Οζία
Γξεγόξεο
Γξ. Χαξηηνπνύινπ
1900
Σζεθιίδνπ
Δπαγγειία
ηαύξνο
η. Εαραξηάδε
1918
Σζεθιίδνπ
Πινύκε
Γεώξγηνο
Σζειεπίδεο
Θεόδωξνο
Γηακαληήο
1880
1902 1892
1918 ωηεξία
1911
Σζειεπίδεο
Γξεγόξεο
ηέθαλνο
Αηθαηεξίλε
1898
Σζειεπίδεο
Πξόδξνκνο
Γηακαληήο
ωηεξία
1918
Σζειεπίδεο
άββαο
Θεόδωξνο
Διεπζεξία
1903
Σζειεπίδεο
Σηκόζενο
ηέθαλνο
Διέλε
1904
Σζειεπίδεο
Ηωάλλεο
Ηνξδάλεο
Γεζζεκαλή
1902
Σζειεπίδεο
Θεόδωξνο
Αλέζηεο
Αλαζηαζία
1876
Σζειεπίδεο
Κωλ/λνο
ηεθαλνο
Αηθαηεξίλε
1889
Σζειεπίδεο
Αλέζηεο
Θεόδωξνο
Διπζεξία
1917
Σζειεπίδεο
Αλέζηεο
Γηακαληήο
ωηεξία
1913
Σζειεπίδνπ
νθία
Μηραήι
Σζειεπίδνπ
Κιενλίθε
Βαζίιεηνο
Β. Γεωξγηάδε
1910
Σζειεπίδνπ
Γέζπνηλα
Νηθόιανο
Ν.Σνγηαλλίδε
1910
Σζειεπίδνπ
Διεπζεξία
Αζαλάζηνο
Αζ.Βαζηιεηάδε
1882
Σζειεπίδνπ
Γέζπνηλα
Θεόδωξνο
Διεπζεξία
1909
Σζειεπίδνπ
Μαθξίλα
Αβξαάκ
νθία
1920
Σζειεπίδνπ
Μαγδαιελή
Ολνύθξηνο
Ο.Σζερνλίδε
1918
Σζειπίδνπ
Διηζάβεη
Θεόδωξνο
Διεπζεξία
1916
Σζελεζίδεο
Ηγλάηηνο
Χξήζηνο
Αγαζή
1880
Σζελεζίδεο
Αλάξγπξνο
Αληώληνο
Μαθξίλα
1888
Σζελεζίδεο
Ηωάλλεο
Αξγύξηνο
Σακάκα
1921
Σζερνλίδε
Μαξία
Νηθόιανο
Ν.Βαζηιεηάδε
1890
Σζερνλίδε
νπιηάλα
Ηωάλλεο
Σζερνλίδε
Μαξία
Ολνύθξηνο
Άλλα
1912
Σζερνλίδεο
Θεόδωξνο
Ολνύθξηνο
Άλλα
1912
Σζερνλίδεο
Ολνύθξηνο
Αλαζηάζηνο
Κπξηαθίηζα
1880
Σζερνλίδνπ
Διεπζεξία
Χαξάιακπνο
Χ. Παληειίδε
1914
Σζηηζόγινπ
Θεόδωξνο
Δπγέληνο
Μαξία
1880
Σζηηζόγινπ
Ηωάλλεο
Θεόδωξνο
Μαγδαιελή
1911
Σζηηζόγινπ
Κιενπάηξα
Αλάξγπξνο
Σζηηζόγινπ
Μαγδαιελή
Κωλ/λνο
Κ. ακνπξζαθίδε
1886
Σζηηζόγινπ
Βαζίιεηνο
Θεόδωξνο
Μαγδαιελή
1922
Σζηηζόπνπινο
Διεπζέξηνο
ηπιηαλόο
Φωηεηλή
1894
Σζηηζόπνπινο
Κωλ/λνο
ηπιηαλόο
Φωηεηλή
1894
Σζηηζνπνύινπ
Σξηαληαθπιιηά Αλέζηεο
Α. Βαζηιεηάδνπ
1904
Σζηηζνπνύινπ
Διέλε
Ηνξδάλεο
Η.Κωλ/λίδε
1911
Σζνγθαξίδεο
Γξεγόξεο
ηαύξνο
Αλαζηαζία
1914
Σζνγθαξίδεο
Κωλ/λνο
Γεκήηξηνο
Αηθαηεξίλε
1875
Σζνγθαξίδεο
Μηραήι
Κωλ/λνο
Σακάκα
1904
Σζνγθαξίδνπ
Σακάκα
Αληώληνο
Σζνγθαξίδνπ
Θεαλώ
Κωλ/λνο
Σακάκα
1900
Σζνγθαξίδνπ
Χαξίθιεηα
Κωλ/λνο
Σακάκα
1904
Σζνξόγινπ
άββαο
Ηωαθείκ
Παξαζθεπή
1892
Σζνξόγινπ
Κπξηαθίηζα
Βαζίιεηνο
Χαξαιακπίδεο
Κπξηάθνο
ηαύξνο
Χαξαιακπίδνπ
Σακάκα
εξαθείκ
1909
1913
1914
1876
1898 Αλαζηαζία
1915 1918
Χαξηζκίδεο
Πξόδξνκνο
πκεώλ
Δπζπκία
1887
Χαξηζκίδεο
Βαζίιεηνο
Πξόδξνκνο
Μαξία
1920
Χαξηζκίδεο
Γεώξγηνο
πκεώλ
Δπζπκία
1906
Χαξηζκίδνπ
Μαγδαιελή
Νηθόιανο
Ν. Βαζηιεηάδεο
1907
Χαξηζκίδνπ
Μαξία
Βαζίιεηνο
1885
Χαξηζηνπνύινπ
Διηζάβεη
Ηωάλλεο
1887
Χαξηηόπνπινο
Θεόδωξνο
Κωλ/λνο
Γξακκαηηθή
1877
Χαξηηόπνπινο
Πξόδξνκνο
Κωλ/λνο
Αλαζηαζία
1889
Χαξηηόπνπινο
Χαξίηνο
Θεόδωξνο
Διηζάβεη
1922
Χαξηηνπνύινπ
Γξακκαηηθή
Θεόδωξνο
Διηζάβεη
1918
Χαξηηνπνύινπ
Φωηεηλή
Παξαζθεπάο
Π. ακνπζαξθίδεο
1901
Χαηδεδακηαλόο
Γεξάζηκνο
Γακηαλόο
Κπξηαθίηζα
1916
Χαηδεηωάλλνπ
Δπξηπίδεο
Φίιηππνο
Δπκνξθία
1914
Χαηδεηωάλλνπ
Άλλα
Θεόδωξνο
Μαξία
1916
Χαηδεθωλζηαληίλνπ Άγγεινο
Βαζίιεηνο
Διηζάβεη
1880
Χαηδεθωλζηαληίλνπ Κπξηαθίηζα
πύξνο
π. Ζιηάδε
1894
Χξπζνκαιιίδε
Μαγδαιελή
Χξήζηνο
Χξ.Εαραξόπνπινπ
1888
Χξπζνκαιιίδεο
Δπζύκηνο
Βιάζηνο
νθία
1878
Χξπζνκαιιίδεο
ηέθαλνο
Βιάζηνο
νθία
1880
Χξπζνκαιιίδεο
ωηήξηνο
ηέθαλνο
εβαζηή
1914
Χξπζνκαιιίδεο
Μειέηηνο
Λάδαξνο
Διέλε
1901
Χξπζνκαιιίδεο
ωηήξηνο
ηεθαλνο
εβαζηή
1914
Χξπζνκαιιίδεο
Ηνξδάλεο
Αζαλάζηνο
Διηζάβεη
1882
Χξπζνκαιιίδνπ
νθία
ηέθαλνο
εβαζηή
1913
Χξπζνκαιιίδνπ
Διηζάβεη
Κπξηάθνο
Κ.Σεπεξ΄'ηδε
1888
Χξπζνκαιιίδνπ
εβαζηή
Γξεγόξεο
Γξ.Χαξηηνπνύινπ
1885
Χξπζνκαιιίδνπ
Οζία
Δθξαίκ
Χωιίδεο
Αλαζηάζηνο
Χαξάιακπνο
Κπξηαθίηζα
1898
Ωξαηόπνπινο
Χαξάιακπνο
Δπζύκηνο
Χξπζάλζε
1920
1903
Αντί επιλόγου
Θ Νινζ…
Αγκάλιαςα τθ μικρι Νινζ. Τθ φίλθςα ςτο μζτωπο, τθσ χάιδεψα το ςφικτό, ροδοκόκκινο μάγουλο και τθσ γλυκοψικφριςα δυο-τρεισ λεξοφλεσ αγάπθσ. Με κοίταξε απορθμζνθ. Γνϊριηε ότι τθ λάτρευα αλλά δεν καταλάβαινε απολφτωσ τίποτε. Μόνο να, με τα αμυγδαλωτά κατάμαυρα ματάκια τθσ παρατθροφςε ανιςυχθ τα πάντα. Πλοι είχαν βγει ςτα ςοκάκια του χωριοφ, λεσ και ιταν κανζνα πανθγφρι. Εκείνο το πρωί μια ατελείωτθ ουρά από αραμπάδεσ φορτωμζνουσ με ανκρϊπουσ, ηεμπίλια, πράγματα, όλα ανάκατα, περίμενε. Μπροςτά τθσ πάνω ςτθ ςοφςτα, ο μικρόσ Νικόλασ, που τθσ πείραηε και τθσ τραβοφςε τα μαλλιά, ανάκεμά τον, ζςτεκε βουβόσ. Δίπλα του, θ κυρά Ελζνθ, θ μάνα του, οφτε καν τθσ μίλθςε. Απόρθςε και ξινίςτθκε. Δεφτερινα, γιάβρουμ, άντε… Ο πατζρασ με καλεί. Σφίγγω για τελευταία φορά τθ μικρι Νινζ και ανεβαίνω ςτο κάρρο, δίπλα ςτον πατζρα μου. Ζνα απαίςιο ςφφριγμα ακοφςκθκε. Τζτοιο που δεν κα το ξεχάςω ς’ όλθ μου τθ ηωι. Διαπεραςτικό, δυνατό, μου ’ςκιςε το μυαλό. Βουρ παιδιά! Άντε! Βλζπω τον πατζρα μου να κλαίει, τθ μάνα μου, φαινομενικά ιρεμθ, να ςταυροκοπιζται. Ζνασ υπόκωφοσ ιχοσ ακοφςκθκε παντοφ με μια ευχι ςυνάμα… Στο καλό…ςτο καλό. ίχνω μια τελευταία ματιά ς’ αυτι τθν όμορφθ Καππαδοκικι γωνιά. Στο πανζμορφο χωριό μου με τουσ καταπράςινουσ κιπουσ, τα ψθλά ςπίτια, τουσ γελαςτοφσ ανκρϊπουσ. Μια τελευταία ματιά. Και ςτο βάκοσ θ όμορφθ παιδοφλα. Θ Νινζ μασ… Αυτό το όμορφο, γλυκό πιτςιρικάκι, γυναίκα με τα οφλα τθσ φαντάηομαι τϊρα, να εξακολουκεί να κοιτά απορθμζνα…177
177
Κ. Νίγδειεο « Καη έζησ εηο ελζύκεζηλ» ζει 51
Πθγζσ και βιβλιογραφία… 1- Ρατριάρχου Κυρίλλου «Λςτορικι περιγραφι του εν Βιζννθ προεκδοκζντοσ χωρογραφικοφ πίνακοσ τθσ Μεγάλθσ Αρχιςατραπείασ Λκονίου» Εν τω Ρατριαρχικϊ τυπογραφείω 1815 2- Ν. ίηου « Καππαδοκικά, ιτοι δοκίμιον ιςτορικισ περιγραφισ τθσ αρχαίασ Καππαδοκίασ και ιδίωσ των επαρχιϊν Καιςαρείασ και Λκονίου» Κωνςταντινοφπολθ 1856 3- Συμεϊν Φαραςόπουλοσ. « Τα Σφλλατα. Μελζτθ του νομοφ Λκονίου υπό Γεωγραφικιν Φιλολογικιν και Εκνολογικιν ζποψιν» Εν Ακιναισ 1895. 4- Αναςταςίου Λεβίδθ. « Αι εν Μονολίκοισ Μοναί τθσ Καππαδοκίασ και Λυκαονίασ.» Κωνςταντινοφπολθ 1899. 5- Αναςταςίου Λεβίδθ «Λςτορικόν Δοκίμιον, περιζχον τθν κρθςκευτικιν και πολιτικιν ιςτορίαν, τθν χωρογραφίαν και αρχαιολογίαν τθσ Καππαδοκίασ» Εν Ακιναισ 1885 6- ίηου Ελευκεριάδθ, «Συναςόσ, ιτοι μελζτθ επί των θκϊν και εκίμων αυτισ» Εν Ακιναισ 1879 7- Ραντ. Κοντογιάννθ, « Γεωγραφία τθσ Μικράσ Αςίασ» Ακινα 1921. 8- Λ. Καλφόγλουσ, «Λςτορικι Γεωγραφία τθσ Μικραςιατικισ Χερςονιςου». ΚΜΣ. 9- Ρ. Καρολίδθ, « Καππαδοκικά» 1874 10- Λ.Αρχελάου « Θ Σιναςόσ, ιτοι κζςισ, ιςτορία, και διανοθτικι κατάςταςισ, ικθ, ζκιμα και γλϊςςα τθσ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωσ Σιναςοφ, και ςφντομοσ περιγραφι των εν ταισ επαρχίαισ Καιςαρείασ και Λκονίου Ελλθνικϊν κοινοτιτων …» Εν Ακιναισ 1899 11- Λωακείμ Βαλαβάνθσ « Μικραςιατικά» 1891 12- Μαρίασ Αςβεςτά. « Επαγγελματικζσ αςχολίεσ των Ελλινων τθσ Καππαδοκίασ» 13- Μ. Μαραβελλάκθ- Α. Βακαλόπουλου. «Οι προςφυγικζσ εγκαταςτάςεισ ςτθν περιοχι τθσ Κεςςαλονίκθσ» 14- Μπαλλιάν Ραντελεάκθ- Ρετροποφλου, « Καππαδοκία, περιιγθςθ ςτθν χριςτιανικι ανατολι» 15- Κυρ. Χατηθκυριακίδθ. « Το Μεταλλείο του Ταφρου» 16- Κ. Νίγδελθ « Ζςτω εισ ενκφμθςιν» 17- Κ. Νίγδελθ- Σ. Κοιμίςογλου. « Θ Μαλακοπι τθσ Καππαδοκίασ» 18- Κ. Νίγδελθ- Σ. Κομίςογλου « Το Ανταβάλ τθσ Καππαδοκίασ» 19- Σ. Κοιμίςογλου «Καππαδοκία. Μνθμείο παγκόςμιασ Ρολιτιςτικισ κλθρονομιάσ» 20- Σοφλα Μπόηθ « Καππαδοκία- Λωνία- Ρόντοσ, γεφςεισ και παραδόςεισ» 21- Ελζνθσ Καρατηά « Καππαδοκία, ο τελευταίοσ ελλθνιςμόσ τθσ περιφερείασ Ακςεράϊ Γκζλβελι» 22- Ρζτροσ βακουφάρθσ « Ελευκζρια- Κορδελιό» 23- Γεωργίου Ραχτίκου « 260 Δθμϊδθ Ελλθνικά Άςματα» Ακινα 1905 24- Γ. Μαυροχαλυβίδθσ « Θ Αξόισ τθσ Καππαδοκίασ» 25- Δθμθτρίου Κατςίκα – Καππαδόκθ « Ραραδοςιακά τραγοφδια τωνωμθϊν από τισ χαμζνεσ πατρίδεσ…» 26- Γ.Μαυροχαλυβίδθ – Κεςίςογλου « Το γλωςςικό Λδίωμα τθσ Αξοφ» 27- Α Ρανελλινιο Επιςτθμονικό Συνζδριο, Κεολογικι Σχολι Κεςςαλονίκθ 2002 « Καππαδοκία, ιςτορία, κεολογία, παιδεία, πολιτιςμόσ» 28- Διμοσ Κεςςαλονίκθσ ΚΛΚ « Ρόντοσ- Μικρά Αςία- Κεςςαλονίκθ» 29- Ε.Α.Ρ. Κατάλογοσ των προςφυγικϊν Συνοικιςμϊν με τασ Νζασ Ονομαςίασ. 1928