PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
S T E D E L I J K E
2 Haute-à-Porter:
twee ontwerpen doorgelicht
2 Experts onderzoeken
H A S S E L T
JULI – AUGUSTUS - SEPTEMBER 2016 | JAARGANG 24 | NUMMER 3
Erkenning: P206749 | Driemaandelijks tijdschrift | afgiftekantoor: 3500 Hasselt 1 Stedelijke Musea Hasselt, Witte Nonnenstraat 19, 3500 Hasselt
M U S E A
glasramen van Herkenrode
2 Terugblik: de affichecollectie
© Kristof Vrancken
van het Jenevermuseum
Collectie
DistillArt. Jenever- en likeuraffiches die blijven hangen Affiches die blijven hangen Op 24 september opent de expo ‘DistillArt. Jenever- en likeuraffiches die blijven hangen’. Die zal een selectie van affiches, pancartes en ontwerpen tonen, die de ontwikkelingen van de promotie van sterkedrank tussen 1870 en 2000 illustreren. In dit artikel staan we even stil bij het prille begin en de groei van de intussen 600 stuks tellende affiche- en pancartecollectie van het Jenevermuseum.
In 1980 verwierf het Jenevermuseum het eerste affiche, met daarop een gezellig gezelschap in een luchtballon. Het affiche promoot producten van de voormalige Hasseltse stokerij Theunissen, waar museum vanaf 1987 onderdak kreeg. Leuk detail: volgens het opschrift op het affiche was stokerij Theunissen exact tweehonderd jaar eerder opgericht. Een match made in heaven? Met dit eerste affiche is het Jenevermuseum klaar voor een mooie vlucht. Stap voor stap wordt werd de affichecollectie van Belgische jenevers en likeuren uitgebouwd tot meer dan 600 stuks. Collectiebeheerder Joanie Dehullu: ‘Het is een unieke verzameling die nergens haar gelijke kent, en hoewel het slechts een klein deel van onze totale collectie is, die intussen 26.000 stuks telt, blijven de affiches een speerpunt in ons collectiebeleid.’ Affiches, pancartes en ontwerpen werden aangekocht van particulieren en op veilingen, maar evenzeer geschonken door mensen met een hart voor het jenevererfgoed. Een van de recentste aanwinsten dateert uit 2015: een prachtig afficheontwerp van stokerij Jacques Neefs, uit Antwerpen, gedateerd circa 1920. Je ziet wielrenners die de tijd nemen voor wat spirit. ‘De koers is nog niet gereden,’ zegt Joanie Dehullu. ‘Ook de komende jaren blijft het Jenevermuseum inzetten op het verwerven en bewaren van dit soort promotiemateriaal omwille van de grote cultuur- en kunsthistorische waarde. Affiches illustreren de ontwikkelingen op het vlak van smaken en producten, economische tendensen of de maatschappelijke houding ten opzichte van sterkedrank.’
Affiche voor stokerij Theunissen, Hasselt. Anoniem, 1910, litho
Lust voor het oog Ook de veelheid aan stijlen en de bijwijlen spitsvondige slogans of anekdotische taferelen, maken van deze collectie een
Ontwerp voor stokerij Neefs, Antwerpen. Anoniem, ca. 1920, gouache op papier.
aantrekkelijk geheel. Davy Jacobs: ‘Je raakt niet uitgekeken op de affiches. Net zoals met sterke en iconische platenhoezen en filmaffiches gaan vorm en inhoud hand in hand en versterken ze elkaar. De ene keer valt een ontwerp op door de eenvoud en soberheid, een andere keer door de schitterend uitgewerkte details.’ De expo DistillArt toont dan ook pareltjes van toegepaste kunst, ontworpen door kunstenaars of illustratoren als Gerard Portielje, Henri Cassiers, René Magritte, Léo Marfurt, Edgard Darimont of Julian Key. Kunsthistoricus en afficheexpert Karl Scheerlinck onderzocht de ontwikkelingen voor Belgische jenever- en likeuraffiches. De resultaten van dit onderzoek ontdek je op de tentoonstelling en in een prachtig geïllustreerd publicatie. ‘DistillArt. Jenever- en likeuraffiches die blijven hangen’ van 24 september 2016 tot en met 8 januari 2017
1
Collectie
Hedendaagse crinolines De tentoonstelling ‘Haute-à-Porter’ onderzoekt de relatie tussen haute couture en prêt-à-porter aan de hand van een aantal thema’s. Eén daarvan is de crinoline, een hoepelrok die in zijn meest extreme vorm ooit weggelegd was voor de haute couture, maar waarmee topdesigners vandaag graag het mooie weer maken in prêt-à-portercollecties. Illustratief hiervoor zijn twee prachtige voorbeelden van Olivier Theyskens en Yohji Yamamoto die te zien zijn in de expo.
De Belgische ontwerper Olivier Theyskens zoekt vaak inspiratie in het verleden en is erg geïnteresseerd in vrouwelijkheid en couture-technieken. In een interview met ‘Out of Order’ in 2013 zei hij: ‘I always felt women could incarnate a really fascinating mystery for me. (…), I always saw girls as these amazing figures. I always admired these figures.’ De blauwe crinolinejurk verenigt beide inspiratiebronnen van Theyskens in een prachtige creatie van blauw moiré. Het stuk illustreert perfect het thema van de expo: een prêt-à-portercreatie in een van de meest luxueuze stoffen die voornamelijk tot het domein van de couture behoort, met als basis een gigantische crinoline. In het begin van de jaren 1980 deed de Japanse ontwerper Yohji Yamamoto de modewereld daveren op haar grondvesten met zwarte, asymmetrische, pover ogende maar ingenieus vormgegeven silhouetten. In de loop van de jaren 1990 verrijkte de gevierde designer deze deconstructivistische benadering met referenties aan historische modeverschijnselen. In zijn lente-/zomercollectie 1999, die een hommage was aan het huwelijk, maakte hij zijn versie van de aloude crinoline. Houd onze website in het oog, want binnenkort hoor je meer over deze en andere Japanse designers in Modemuseum Hasselt….
De expo Haute-à-Porter is nog te bezichtigen in Modemuseum Hasselt tot en met 11 september 2016. © Kristof Vrancken
© Kristof Vrancken
Collectie
Experts bestuderen acht glasramen afkomstig uit Herkenrode In december 2014 schonken de kanunnikessen van het Heilig Graf van Herkenrode acht glasramen aan Het Stadsmus. In de ramen zitten 46 gebrandschilderde medaillons en tekstraampjes. Joost Caen en Cees Berserik, beiden lid van de wereldwijde specialistenorganisatie Corpus Vitraneum, onderzochten de raampjes. In een lezing plaatsten ze de ramen van Het Stadsmus tegen de achtergrond van de hoogdagen van de Vlaamse glasschilderkunst.
Gegeerde Vlaamse glasschilderkunst Gebrandschilderde ramen worden opgebouwd uit losse elementen. Bij deze techniek beschildert men glas met een mengeling van azijn, gom en een kleurpigment (bijvoorbeeld metaaloxides), die na verhitting bindt met het glasoppervlak. De paneeltjes worden dan met lood tot een raam aan elkaar bevestigd. De oudste Vlaamse paneeltjes dateren uit de 16 de eeuw en werden door gegoede burgers of kerkprelaten geschonken aan abdijen en kerken. In deze periode werden ook de grote glasramen voor de abdijkerk van Herkenrode vervaardigd. Die ramen werden na de Franse overheersing verkocht en kwamen terecht in de kathedraal in Lichfield (Groot-Brittannië). Vooral in de regio rond Antwerpen vond je meesterglazeniers zoals Marten Tymus en Lambert Spulbergh die de techniek van het brandschilderen zeer goed beheersten. Met het vorderen van de 17de eeuw nam de vraag naar volledige glasramen af, maar de populariteit van de medaillons kende tijdens de 16 de en 17de eeuw een hoogtepunt. Een mooi voorbeeld van een medaillonreeks is te zien in het Hasseltse minderbroederklooster.
Anoniem, samengesteld glas-in-loodraam van Herkenrode, ca. 1675. Met medaillons van abdissen, adellijke families en tekstpanelen.
2
De 17de eeuw was ook voor de Herkenrodeabdij een bloeiperiode. Tussen 1653 en 1675 bestelde abdis Anna Catharina de Lamboy een groot aantal gebrandschilderde medaillons die we in de geschonken ramen terugvinden. Hierop prijken de wapens van abdissen, ingetreden (adellijke) kloosterzusters, andere cisterciënzerabdijen en al dan niet adellijke schenkers. De soms wat primitieve uitvoering doet vermoeden dat men een beroep deed op een lokaal glasatelier. Het Corpus Vitraneum zal in de toekomst nog verder onderzoek doen naar de productie van gebrandschilderd glas in het prinsbisdom Luik, wnant ook in de 18de eeuw was de glasschilderkunst nog populair.
De resultaten van de lezing over de acht glasramen uit Herkenrode vind je terug in de publicatie ‘Limburgs glas in het licht van recente aanwinsten’, Kunst en Erfgoed in de Kijker, nr. 51 (uitg. Het Stadsmus). Wil je nog meer weten dan is er de publicatie C.J. Berserik en J.M.A. Caen, SilverStained Roundels and Unipartite Panels before the French Revolution-Flanders, vol. 3: ‘The Provinces of Flemish Brabant and Limburg’, Brussel 2014.
Expo
Jeneverbaron
Jeneverbaronnen uit de Katarinawijk en Kermt
Kleurboel: helemaal opgaan in verhalen en prenten
Het Jenevermuseum brengt het jeneververhaal terug naar de Hasselaren. Wijk per wijk kunnen Hasselaren hun jenevererfgoed kenbaar maken. De mooiste inzendingen leveren de titel van Jeneverbaron op. In april en mei waren Lydie Grosemans (Katarinawijk) en Jessy Aerts (Kermt) aan de beurt.
Lydie Grosemans: ‘Flessen tellen’
Jessy Aerts: ‘Scherven van een oud jeneververleden’
Tussen 1959 en 1983 had Maria Grosemans, de moeder van Lydie, een winkel op de Maastrichtersteenweg. ‘Daar verkochten we ook sterkedrank, en bij die verkoop hoort heel wat administratie.’ Lydie Grosemans bewaart een verkoopsregister, vrachtbrieven en verkoopsbewijzen voor de klant uit het jaar 1967-68).
Sinds 2011 baten Jessy Aerts en haar man Stefan Peters bed & breakfast ‘Amuse-Couche’ uit, in wat Hasselaren kennen als ‘stokerij Claes’.
la
es
se
ns
KLEUR BOEL
Tussen 1832 en 1930 hebben verschillende leden van de familie Claes op dit stuk land een molen, branderijen stookactiviteiten uitgebouwd.
De mooiste prentenboekillustraties uit de illustratorenprijs Key Colours Tentoonstelling op kindermaat in Het Stadsmus - 17/09/2016 - 06/11/2016
De doodsteek was een brand in 1927 en in 1930 werd de stokerij verkocht voor landbouw.
‘De nadruk ligt op het samen genieten van mooie prenten en verhalen,’ zegt Joke Smets, stafmedewerker publieksbemiddeling. ‘Het is een expo op k in d e r maat : l e ess to e l e n, levensgrote figuren uit de prenten, een gezellige kussenhoek, … Als ouder of leerkracht kan je voorlezen uit een prentenboek, prenten tot leven laten komen met het kamishibaitheater of ‘bladeren’ door een digitaal prentenboek.’
se
ns
De expo wordt gemaakt voor gezinnen en kleuterklasjes of de eerste graad lager onderwijs. Joke Smets: ‘Leerkrachten begeleiden hun klas zelf, maar we voorzien een kijkwijzer. Elke leerling mag stemmen voor zijn favoriete tekening en de klas krijgt een poster of een boek.’
es
‘Toen wij enkele jaren geleden de stokerij kochten en renoveerden, vonden we meer dan eens scherven van stopen en flessen van stokerij Claes. Klein, of gebroken, maar ik blijf ze bewaren,’ zegt Jessy. ‘We willen dat de b&b jenever ademt.’
www.hetstadsmus.be www.facebook.com/hetstadsmus
la
Vader Vital werkte als manusje-van-alles in stokerij Severy op het Guldensporenplein: hij vulde flessen, zette er stoppen op, timmerde aan de inrichting van de Severywinkels, … ‘Maar op zondag hield hij minutieus de registers bij,’ zegt Lydie. ‘Want de twee mannen van accijnzen konden op eender welk moment op hun fiets aankomen. En dan moesten C ili p deze documenten ©F kloppen.’
Al voor de zevende keer tonen Het Stadsmus en Uitgeverij Clavis de mooiste inzendingen voor de illustratorenwedstrijd Key Colours.
ili p ©F
C
Daarom deed Jessy een aantal jaren geleden een oproep naar materiaal van stokerij Claes. ‘En zo stond hier een oude dame, wiens vader de rechterhand van stoker André Claes was. Ze gaf me een keramieken onderzetter, een reclamevoorwerp van de stokerij. ’
Een wedstrijd voor kinderboekenillustraties is niet compleet zonder de stem van de kinderen. ‘De hele expo lang kan je komen stemmen voor je favoriete tekening. De winnaar van die Kleurboelprijs maken we bekend op 30 oktober, tijdens de Rikkidag. Je bent die dag welkom voor creatieve en kleurrijke activiteiten.’ Van 17 september tot en met 6 november in Het Stadsmus Scholen kunnen boeken via hetstadsmus@hasselt.be.
Erfgoed
Limburg verzameld/t: op zoek naar Limburgse verzamelaars Het verhaal achter de collectie van dokter Bamps inspireerde Heemkunde Limburg, de provincie Limburg, Erfgoedcel Mijn-Erfgoed, Erfgoed Haspengouw en het Limburgs Volkskundig Genootschap om samen met Het Stadsmus op zoek te gaan naar Limburgse privéverzamelaars van nu. Wie weet, misschien zijn er vandaag de dag ook “Bampsen”, enthousiaste verzamelaars die alles rond één thema samenbrengen en zoveel mogelijk verhalen daarbij willen optekenen? En wat kunnen we doen om hen te ondersteunen bij een erfgoedgerichte verzamelpraktijk? Begin dit jaar lanceerde de groep een oproep, onder andere via Het Belang van Limburg. “Die oproep leverde al heel wat resultaten op”, zeggen Ann Delbeke en Veronique van Nierop van Het Stadsmus. “Daarbij komen natuurlijk ook de contacten die de erfgoedcellen en -organisaties in hun eigen netwerk hebben. Voor Hasselt hebben we op die manier zicht gekregen op een aantal nieuwe verzamelingen, die we nu van naderbij willen inventariseren.” Voor die verdere inventarisatie is projectmedewerker Pieter Neirinckx aangeworven, die tussen juni en oktober 2016 bij een aantal verzamelaars in heel Limburg zal langsgaan. “Pieter bekijkt de verzameling van dichterbij en tracht de (Limburgse) erfgoedwaarde ervan te achterhalen op een zo objectief mogelijke manier.” In samenspraak met de verzamelaars worden de resultaten bekendgemaakt op www.erfgoedplus.be, de online catalogus van collecties in Limburg en Vlaams-Brabant.
Het Stadsmus is nog steeds op zoek naar verzamelaars. Ben jij of ken jij een verzamelaar? Laat het ons dan weten via limburgverzameldt@erfgoedplus.be of in Het Stadsmus. Meer informatie over het project vind je op www.hetstadsmus.be.
3
Korte berichten
Schatten van Vlieg Het is weer zomer, en dus kunnen de kinderen weer op zoek naar schatten in Het Stadsmus, Modemuseum Hasselt en Abdijsite Herkenrode! Spannende opdrachten, op zoek naar mysteries verborgen in het museum. ‘Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet!’ En achteraf natuurlijk een leuke verrassing!
Jazz ’n Jenever Op 26 augustus kan je weer komen genieten van een heerlijk jazzconcert op de binnenkoer van het Jenevermuseum. Bassist Piet Verbist brengt de inspiratie uit de vele uiteenlopende projecten die hij de afgelopen jaren deed, samen in Zygomatik. Van rock en soul tot straight jazz, tango, flamenco, Noord-Afrikaanse muziek en vrije improvisatie. Maar ook: de groove en energie van The Beatles, Frank Zappa, Led Zeppelin of Pink Floyd. Tickets zijn online te koop op www.jenevermuseum.be
Expo ‘Plezier en verdriet. Oorlogsgedenkenissen tijdens de kermisfeesten’ De Eerste Wereldoorlog liet diepe sporen na: de vele gesneuvelden, gekwetsten, wezen en weduwen, … en ook een bevolking die langzaamaan zichzelf moest terugvinden. Tijdens de kermisfeesten van het Interbellum werd er aandacht besteed aan mensen in nood en de herdenking van de slachtoffers, met als orgelpunt de onthulling van het Provinciaal oorlogsmonument in 1922. Deze tentoonstelling in Het Stadsmus gaat dieper in op vreugde en verdriet tijdens de kermisweken, aan de hand van foto’s, affiches, kranten en archiefdocumenten. Het Stadsmus, van 3 tot en met 21 september
Cultuurkuur onderwijs De stedelijke musea en Abdijsite Herkenrode bundelden de krachten en plaatsen vanaf deze zomer hun volledige educatieve aanbod op de website www. cultuurkuur.be. Dit online platform, dat door CANON Cultuurcel en Cultuurnet opgericht werd, brengt aanbieders van culturele educatieve activiteiten en leerkrachten samen. Neem zeker eens een kijkje!
Praktische info Jenevermuseum, Witte Nonnenstraat 19, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 60, e-mail: jenevermuseum@hasselt.be, www.jenevermuseum.be Het Stadsmus, Guido Gezellestraat 2, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 90, e-mail: hetstadsmus@hasselt.be, www.hetstadsmus.be Modemuseum, Gasthuisstraat 11, 3500 Hasselt, Tel 011 23 96 21, e-mail: modemuseum@hasselt.be, www.modemuseumhasselt.be Vragen over het tijdschrift Museumnieuws? Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Colofon
4
Tentoonstellingen
Activiteiten
Expo Haute-à-Porter Modemuseum Hasselt | € 8 Nog tot en met 11 september
Schatten van Vlieg in Het Stadsmus, Modemuseum Hasselt en Abdijsite Herkenrode Van 1 juli tot en met 31 augustus | gratis toegang voor kinderen onder 12 jaar
oktober – november – december 2014
Agenda 2016 juli – augustus – september
Foto’s Filip Claessens, Kristof Vrancken, Het Stadsmus, Modemuseum Hasselt, Jenevermuseum, Zygomatik, Stadsarchief Hasselt Redactie Karolien De Clippel, Eve Demoen, Tine Rock, Joke Smets, Mieke Strauven, Patrick Thijs, Veronique Van Nierop Eindredactie Tine Rock Vragen? Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Expo ‘Plezier en verdriet. Oorlogsgedenkenissen tijdens de kermisfeesten’ Het Stadsmus | toegang gratis Van 3 september tot en met 21 september Expo ‘Kleurboel. De mooiste kinderboekillustraties uit de wedstrijd Key Colours’ Het Stadsmus | toegang gratis Van 17 september tot en met 6 november Expo ‘DistillArt. Jenever- en likeuraffiches die blijven hangen’ Jenevermuseum + Het Stadsmus | toegang € 9 Van 24 september tot en met 8 januari 2017
Maandelijkse rondleiding voor individuele bezoekers | Jenevermuseum 31 juli en 28 augustus | 15 uur | € 6 * | maximaal 25 p. Jazz ’n Jenever: Zygomatik | Jenevermuseum Vrijdag 26 augustus | 21 uur | € 12* Rondleidingen in de Beiaardtoren voor individuele bezoekers | info via Het Stadsmus Zaterdag 2 juli, 6 augustus en 3 september | 14 uur | € 4*| max. 25 p. Kunst en Erfgoed in de Kijker | Het Stadsmus Zaterdag 10 september: Plezier en verdriet. Oorlogsgedenkenissen tijdens de kermisfeesten 15 uur | toegang gratis
* Er zijn verschillende kortingen. Kijk daarvoor op de website van het betreffende museum.