PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
S T E D E L I J K E
2
De zevenjaarlijkse Virga Jessefeesten in de stedelijke musea
2
Op zoek naar de Schatten van Vlieg tijdens de zomermaanden!
© Collectie Het Stadsmus / foto: Hugo Maertens
GOUD: hoe geloof en wetenschap de jenever gered hebben
H A S S E L T
JULI – AUGUSTUS – SEPTEMBER 2017 | JAARGANG 25 | NUMMER 3
Erkenning: P206749 | Driemaandelijks tijdschrift | afgiftekantoor: 3500 Hasselt 1 Stedelijke Musea Hasselt, Witte Nonnenstraat 19, 3500 Hasselt
2
M U S E A
Virga Jessefeesten
Jenevermuseum brengt met audiovisuele installatie dokter Willems tot leven In 2017 zijn het Virga Jessefeesten, maar daarnaast is er nog een verjaardag te vieren. Want 150 jaar geleden kon de Hasseltse dokter Louis Willems de besmettelijke longziekte bij vee, ‘runderpest’ in de volksmond, een halt toeroepen dankzij zijn beproefde methode van inentingen. De Hasselaren en de jeneverstokers dankten hem én de Virga Jesse. De dankbaarheid kreeg vorm in twee gouden kronen: één voor de Virga Jesse, één voor het Jezuskind. Dokter Willems kreeg eerder al een banket aangeboden vanwege het stadsbestuur. Louis Willems was jong en gedreven om een oplossing te zoeken. Als zoon van een jeneverstoker was hij zich als geen ander bewust van het gevaar van de ziekte voor jeneverindustrie. Nadat de ‘runderpest’ in 1838 voor het eerst in Hasselt uitbrak, had hij gereageerd op een prijsvraag van de Académie Royale de Médicine de Belgique. Zijn bevindingen zouden leiden tot de ontdekking van de ziekteverwekker. Hij testte en bewees het immuniteitsprincipe: als een niet nader bepaalde hoeveelheid van de ziekteverwekker wordt ingespoten bij het rund, leidt dat tot een lokale ontsteking, maar niet langer tot een uitbraak van de ziekte. Het zou nog tot 1864 duren voordat men de verdienste van zijn ontdekking landelijk erkende. In 1867 werd zijn methode in Hasselt toegepast om een grote uitbraak van de ‘runderpest’ te voorkomen. ‘Wat voor de ene Hasselaar een mirakel van de Virga Jesse was, was voor anderen een overwinning van de wetenschap. Het spanningsveld tussen beide kan je gaan ontdekken in een installatie rond het beeld van dokter Willems,’ zegt Davy Jacobs, conservator van het Jenevermuseum.
Erfgoedtheater ‘Virga Jesse of dokter Willems? Wie redde Hasselt van de runderpest?’ Na weken experimenteren scheen het vaccin van dokter Willems te werken. De ossen bleven in leven. Daartegenover staat dat de massale veesterfte vrijwel meteen stopte nadat de Hasselaren hun Virga Jesse hadden aanbeden. Wie had de ossen en de jeneverindustrie gered? Het Koninklijk Hasselts Operettengezelschap brengt dit klassiek geworden historische verhaal met een serieuze geut humor, in het ‘Hessels’ maar verstaanbaar voor iedereen. De prachtige binnenkoer van het Jenevermuseum zorgt voor de perfecte setting! 5, 6, 11, 12, 13, 18 en 19 augustus om 19 uur, gratis toegang
Installatie ‘Goud’, Witte Nonnenstraat van 1 juli tot en met 3 september
1
Virga Jessefeesten
VI
RG
A
YE
S
.be
us
sm
ad
07 /0 1/2
01 8
Ge ze lle G str uid aa o t2
S ER DIV us
sm
17/ 06 /2 01 7
ad
t ets /h om k.c oo
Het Goudwater (50 cl, 38 %, 22 tot 24 karaat bladgoud, € 25) is vanaf 1 juli te degusteren en te koop in het proeflokaal van het Jenevermuseum.
En de overeenkomsten blijken groter dan de verschillen: ‘Eigenlijk maakt het niet uit vanuit welk geloof je naar deze traditie kijkt. Iedereen wil erbij zijn en er deel van uitmaken. Feesten als deze geven een gelegenheid om bij elkaar te komen,’ zou het samenvattend kunnen klinken.
eb fac w. ww
Ook in de samenstelling zitten verwijzingen naar de Virga Jesse. De doorzichtige likeur is een combinatie van moutwijn, met de geest van verschillende citrusvruchten en enkele ‘vrouwelijke’ kruiden: karwijzaad (stimuleert de melkproductie en de menstruatie), selderzaad (kalmeert het centrale zenuwstelsel, goed voor jonge moeders), rozenwater (de geur van de liefde, een kruid dat zowel voor de pasgeborene als de moeder geschikt is), Luciakruid (een heilig vrouwenkruid, dat als liefdesmiddel gebruikt werd) en nog enkele andere kruiden.
tst he w. ww
‘Dat het fonkelt.’ Dat is het minste dat je kan zeggen over de likeur die het Jenevermuseum naar aanleiding van de Virga Jessefeesten ontwikkeld heeft. De likeur met zwevend bladgoud verwijst naar de kroning (zie p. 1) voor het Virga Jessebeeld, exact 150 jaar geleden. ‘Maar tegelijk schakelt ons Goudwater zich in in een lange traditie van Oudhollandse likeuren, die misschien zelfs teruggaat tot in de tijd van Louis XIV. Tijdens de hoogdagen van de jeneverindustrie vond Goudwater ook hier gretig afname.’
In de vorige nummers van het Museumnieuws kwam het al aan bod: samen met de Dienst Diversiteit & internationale solidariteit onderzocht Het Stadsmus hoe Hasselaren vanuit hun eigen religieuze en culturele achtergrond naar de Virga Jessefeesten kijken. Er werden interviews afgenomen van Sameer, Katlijn, Fatma, Tom, Harjinder en Hassan. De gesprekken zijn te bekijken en te beluisteren in de expo in Het Stadsmus, nog tot 7 januari.
v.u.: Nadja Vananroye, Groenplein 1, 3500 Hasselt - Foto’s: Pascal Meyvaert
Jenevermuseum brengt nieuwe likeur uit naar aanleiding van de Virga Jessefeesten
Hasselaren met diverse religieuze achtergronden aan het woord over de Virga Jessefeesten
De integratieraad, het inter-levensbeschouwelijk netwerk en de Dienst Diversiteit & internationale solidariteit brachten ook, in de traditie van de ‘rotten’ – straat- of buurtcomités die hun omgeving versieren – Hasselaren van verschillende culturen en levensbeschouwingen samen om de koetspoort van Het Stadsmus te versieren. Kunstenaar Martin Oluwadiran begeleidde het artistieke proces. Het resultaat is van 5 tot 20 augustus te bewonderen in de koetspoort. Een foto-expo met de ‘making of’ is in het museum te bekijken.
Collectie
Een miraculeuze klok in de Beiaardtoren?
Bikinitijd! De zomerse dagen toveren de bikini weer uit de kast. Van bedekkend tot sportief, van ondersteunend tot ronduit sexy: bikini’s zijn er in alle soorten, kleuren, afwerkingen en materialen. De evolutie van dit kleinood toont een spanning tussen functionaliteit en fatsoen.
In 1317 – 700 jaar geleden – bracht de kapelaan van Lummen de bloedende hostie naar de Herkenrodeabdij en onderweg gebeurden er nog mirakels. Zo begonnen de klokken in de abdij spontaan te luiden toen de kapelaan aankwam. Het klokkengelui werd net als de andere mirakels erkend door de Kerk en de Herkenrodeabdij ontwikkelde zich tot bedevaartsoord. De Franse revolutie luidde het einde van deze periode in. Net als de andere bezittingen van de abdij zouden ook de klokken van Herkenrode verkocht zijn. Eén van de miraculeuze klokken hangt vandaag in de Sint-Quintinuskathedraal – ten minste: er hangt een klok met 12de - à 13de -eeuwse vorm, die dus ten tijde van het mirakel al bestond. De archieven vermelden niet letterlijk dat er een aankoop van een klok gebeurde, maar het lijkt wel aannemelijk omdat er al eeuwenlang een nauwe band tussen de abdij en de kathedraal bestond, specifiek in het kader van het onderhoud van de klokken. Benieuwd of de klok jouw trommelvliezen zal verrassen? Breng dan deze zomer zeker eens een bezoekje aan de Beiaardtoren. Sluit aan bij de gegidste rondleidingen op elke eerste zaterdag van de maand om 14 uur (€ 4). Tijdens de Virga Jessefeesten kan je op verschillende tijdstippen de toren ook ’s avonds bezoeken. Bekijk daarvoor de data op www.hetstadsmus.be Ben je in groep? Dan kan je met een groep van 15 à 25 personen de toren bezoeken op aanvraag (www.visithasselt.be). Je betaalt € 2 per persoon en 60 euro voor de gids.
2
Rudi Gernreich, Monokini, 1964, Modemuseum Hasselt. © Modemuseum Hasselt/Kristof Vrancken]
Eind 19de eeuw hulden vrouwen zich in enkellange badjurken, met lange mouwen. Praktisch was dit niet, fatsoenlijk wel. Toen de Amerikaanse regering aan het einde van de Tweede Wereldoorlog genoodzaakt was ook de hoeveelheid stof voor badmode te rantsoeneren en te reduceren met tien percent, werd de bikini geboren. Twee Franse ontwerpers, Louis Réard en Jacques Heim, lanceerden in 1946 een tweedelig badpak. Réard noemde het zijne ‘bikini’, naar het eiland waar de Verenigde Staten toen atoombommen testten.
Minder stof en maximale blootstelling. Die trend is sinds 1946 merkbaar. Aanvankelijk was de bikini gewaagd en op veel Europese stranden zelfs verboden. Dankzij de populaire cultuur en in het bijzonder de witte bikini van Ursula Andress in de James Bond film Dr. No van 1962 vond de bikini definitief ingang. In 1964 lanceerde de Oostenrijks-Amerikaanse ontwerper Rudi Gernreich één van de meest sensationele ontwerpen. De monokini was een politiek statement. Hij voorspelde dat ‘de boezem binnen de vijf jaar zou ontbloot worden’ als een vorm van bevrijding. Ondanks de controverse, riep Time Magazine Gernreich in 1967 uit tot de meest progressieve ontwerper in de Verenigde Staten. Een kwestie van smaak? In het najaar tast Modemuseum Hasselt de grenzen tussen fatsoen en vulgaire mode af met een nieuwe expo…!
Speurneuzen met Vlieg en een zomers Kunstkamp! Ruik jij ook iets? Jong geleerd is oud gedaan, dat geldt ook voor kunst en cultuur. Het label Vlieg maakt het cultuur- en vrijetijdsaanbod voor families met jonge kinderen (-12 jaar) zichtbaar en herkenbaar. Vlieg geeft families geregeld een duwtje in de rug om aan cultuur te doen. Zo is er de jaarlijkse zomeractie ‘Schatten van Vlieg’: een culturele schattentocht in samenwerking met de brede sector die tienduizenden kinderen op de been brengt.
van Vlieg in de Abdijsite Herkenrode, Villa Verbeelding (de nieuwe naam van het Literair Museum) en de Stedelijke Bibliotheek Hasselt (Kuringen).
Kunstkamp in Modemuseum Hasselt en Het Stadsmus Kinderen tussen 6 en 12 beleven Hasselt op een artistieke en Oosterse manier. Ze ontdekken de vier hogergenoemde
Van 2015 tot 2019 zoomt ‘Schatten van Vlieg’ in op de vijf zintuigen. Dit jaar is het thema ‘ruik jij wat ik ruik?’. Geur heeft een invloed op je gewaarwording en op de aanmaak van een herinnering. Geuren maken je leven én je cultuurbeleving intenser. Het maakt onmiddellijk reacties los: ‘bah!’, ‘heerlijk’ of ‘dit ruikt naar…’. Daardoor is het een leuke én toegankelijke manier om kinderen met kunst en cultuur in contact te brengen. Ook Het Stadsmus en Modemuseum Hasselt doen mee. In Het Stadsmus ontdekken kinderen vanaf 4 jaar de geuren van Hasselt tijdens een spannende zoektocht in het museum. Ze gaan met hun neus op zoek naar de geur van speculaas, reukappels, zilversmeden en nog veel meer. In het Modemuseum trekken ze dan weer naar Japan, met een snuifje wabi-sabi, kawaii, gi-jutsu en ma... De kinderen kunnen deze begrippen in het museum zien, maar kunnen ze die ook ruiken? Tot slot vouwen de kinderen in beide musea nog een diertje uit origami én ontdekken ze in de schatkist groene thee met een (heerlijk) geurtje.
begrippen uit de Japanse cultuur en gaan ermee aan de slag: ‘ma’ (welke vormen vang je in het museum, de tuin of de stad?), ‘wabi-sabi’ (brengen scherven geluk?), ‘kawaii’ (op zoek naar Pokémon en Hello Kitty) en ‘gi-jutsu’ (vreemde technieken en op-art). Ze gaan op tocht in het Modemuseum, Het Stadsmus, de Japanse Tuin én ze trekken de straten in! Ondertussen verzamelen, onderzoeken en creëren ze. En natuurlijk zijn de (groot)ouders welkom om op het einde van de week de resultaten van hun (klein)kinderen te komen bewonderen tijdens een toonmoment.
Hebben de kinderen dan de smaak – of beter gezegd: geur – te pakken, dan kunnen ze ook gaan speuren naar de schatten
Kijk op de website van Het Stadsmus of Modemuseum Hasselt voor meer informatie over het Kunstkamp.
25 jaar Museumnieuws
Van KIK naar KEIK: lezingenreeks als hefboom voor onderzoek, publicaties en erfgoedwerking In 1992, in het eerste nummer van Museumnieuws, werd een lezing aangekondigd over een schilderij van Frans Minnaert: ‘De grote man’. De lezing werd gegeven door Paul Huys; in het stadsmuseum dat toen nog Stellingwerff-Waerdenhof heette. Het was de elfde lezing in de reeks ‘Kunst in de Kijker’ (KIK), die een jaar eerder door coördinator Myriam Lipkens en het bestuur van de vzw Vrienden van het Stadsmuseum in het leven geroepen was. Vandaag is de reeks aanbeland bij nummer 192 (!).
Collectie onderzoeken Elke maand een expert die een collectiestuk onderzocht heeft en de bevindingen presenteert. Een mooi format om de museale kerntaken collectieonderzoek en -presentatie te realiseren. Elke KIK levert een diepgaande beschrijving en literatuur, geknipt voor in het collectieregistratieprogramma Adlib. Elk collectiestuk dat zijn geheimen prijsgeeft, verrijkt de kennis over en het inzicht in het reilen en zeilen van de stad en haar inwoners. Door het verwerven van meer collectie raakt de studiebron bovendien nooit opgedroogd. Oorspronkelijk was het de bedoeling met deze collectiebeschrijvingen een catalogus te publiceren; in afwachting daarvan werd elke KIK apart gepubliceerd. Ze zijn vandaag allemaal (sommige in herdruk!) verkrijgbaar in het museum of online te raadplegen (www.hetstadsmus.be – publicaties & bibliotheek). De digitalisering doorheen de jaren bracht nog andere pistes om te publiceren: 5485 objecten zijn online raadpleegbaar op www.erfgoedplus.be, www.europeana.eu en ook op www. hasel.be zijn collectiestukken terug te vinden.
Een manier om erfgoedwerking te stimuleren Daarmee is de kous af, zou je denken. Maar het museum heeft de evoluties in het museum- en het cultureel-erfgoedlandschap feilloos aangevoeld en erop ingespeeld. Toen het museum in 2005 heringericht was en Het Stadsmus werd gedoopt, kreeg de reeks ook een nieuwe focus. Ann Delbeke, coördinator van Het Stadsmus: ‘We kozen in 2005 al resoluut voor een verbreding van onze focus. De stad en haar erfgoed maakten vanaf nu deel uit van de ‘collectie’. Een lezing kan nu dus ook gaan over een interessant aspect van de stadsgeschiedenis van Hasselt zonder noodzakelijk aan een collectiestuk te zijn verbonden. En zo wordt ook immaterieel erfgoed mee opgenomen.’ Naast nog enkele vormelijke aanpassingen (een lagere frequentie en publicatie in kleur) was de reeks ‘Kunst en Erfgoed in de Kijker’ (KEIK) zo ook een stimulans voor het lokale erfgoedveld en partners als een stadsarchief. ‘Vaak hebben deze partners en verenigingen een specifieke expertise over een bepaald aspect van de Hasseltse geschiedenis, die een perfecte aanvulling is op de museale collectie,’ zegt Ann Delbeke.
Een lezing bijwonen of het onderzoek raadplegen? Het concept van de lezingen is al 25 jaar dat de lezingen gratis toegankelijk zijn en doorgaan in de gemoedelijke sfeer van het museumcafé, met een lekker drankje bij de hand. Er zijn vijf keer per jaar lezingen, telkens op de tweede zaterdag van februari, april, juni, september en november. De onderwerpen staan op de museumwebsite en op de achterzijde van het tijdschrift Museumnieuws.
3
Korte berichten
In memoriam Jef Arras (°Lier 1931)
Voorzitterswissel bij vzw Stadsmuseum Hasselt
Op 18 april overleed Jef Arras, de geschiedenisleraar aan het Hasseltse college, die buiten de uren intensief bezig was met kunst, geschiedenis, de Virga Jessefeesten en Het Stadsmus. Michel Ilsen, oud-voorzitter van de vzw Stadsmuseum Hasselt, vat het treffend samen: ‘We hebben de voorbije 35 jaar véél vergaderd over ons museum. Neem van mij aan dat in veel van wat u in dit huis kan zien, de hand van Jef zit.’
Na 30 jaar voorzitterschap bij de vzw die Het Stadsmus ondersteunt, geeft Michel Ilsen de fakkel door aan Karin De Greeve. ‘Ik blijf met plezier lid van de Raad van Bestuur, maar het is tijd voor verandering.’ De gewaardeerde en jarenlange inzet van Michel krijgt met Karin – ooit een collega van Michel bij Radio 2 – een verzekerde opvolging: ‘Ik wil een waardige ambassadeur zijn van het museum,’ zegt Karin. ‘Ik ben ook voorzitter van de Hasseltse erfgoedraad en zie natuurlijk veel mogelijkheden om het netwerk rond Hasselts erfgoed te versterken.’
In memoriam Roland Wissels (° Hasselt 1947) Op 2 juni overleed Roland Wissels, één van de oprichters en bezielers van het Jenevermuseum. Als kunsthistoricus en erfgoedliefhebber overtuigden hij en enkele andere geëngageerde Hasselaren het stadsbestuur om het jeneververleden de aandacht te schenken die het verdiende. Een volledig te restaureren stokerij werd een museum. Als absolute kenner werd Roland de eerste conservator. Roland stookte zelf ook Hasseltse jenever en het product had geen geheimen voor hem. Met zijn kritische stem hield hij de geesten scherp en fris en ook zijn knowhow zal gemist worden.
Avondbezoek aan de Beiaardtoren tijdens de Virga Jessefeesten Naar goede gewoonte kan je tijdens de zevenjaarlijkse feesten elke avond de Beiaardtoren bezoeken. Een stevige klim van 168 trappen langs radertjes, tik-tak, tingeltjes, geratel en kettingen. Bovenaan, na een passage langs de 18de -eeuwse speeltrommel en de beiaardierkamer, krijg je van op de klokkengalerij een adembenemend uitzicht over de versieringen in de binnenstad van Hasselt.
Praktische info Jenevermuseum, Witte Nonnenstraat 19, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 60, e-mail: jenevermuseum@hasselt.be, www.jenevermuseum.be Het Stadsmus, Guido Gezellestraat 2, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 90, e-mail: hetstadsmus@hasselt.be, www.hetstadsmus.be Modemuseum, Gasthuisstraat 11, 3500 Hasselt, Tel 011 23 96 21, e-mail: modemuseum@hasselt.be, www.modemuseumhasselt.be Vragen over het tijdschrift Museumnieuws? Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Colofon f o t o ’s redac tie
eindredac tie
4
oktober – november – december 2014
Agenda 2017 juli – augustus – september
v r ag e n?
Annemie America, Het Stadsmus, Jenevermuseum, Hugo Maertens Karolien De Clippel, Karin De Greeve, Ann Delbeke, Michel Ilsen, Davy Jacobs, Tine Rock, Joke Smets, An Van Hertum, Veronique Van Nierop Tine Rock Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Tentoonstellingen Expo ‘Across Japan’ Modemuseum Hasselt | € 18 Nog tot 3 september Expo ‘Mirakel en Monstrans. Het verhaal van een topstuk’ Het Stadsmus | € 5 Nog tot 27 augustus Erfgoedinstallatie ‘GOUD. Hoe geloof en wetenschap de jenever gered hebben’ Witte Nonnenstraat ter hoogte van het standbeeld van dokter Willems Nog tot 3 september
Expo ‘Virga Yes divers’ Het Stadsmus | gratis Nog tot 7 januari 2018
Kunst en Erfgoed in de Kijker | Het Stadsmus Zaterdag 9 september: ‘De opgravingen aan het nieuwe stadhuis’ door Wouter Yperman 15 uur | toegang gratis
Activiteiten
Muscadet. Aperitiefconcertenreeks | Het Stadsmus Elke zondag in juli en augustus, ook op 21 juli en 15 augustus | 11 uur | toegang gratis
Maandelijkse rondleiding voor individuele bezoekers | Jenevermuseum Zondag 30 juli, 27 augustus en 24 september 14.30 uur | € 6 * | maximaal 25 p.
Open Monumentendag | diverse locaties Zondag 10 september | toegang gratis www.openmonumenten.be
Rondleidingen in de Beiaardtoren voor individuele bezoekers | info via Het Stadsmus Zaterdag 1 juli, 5 augustus en 2 september 14 uur | € 4* | max. 25 p.
* Er zijn verschillende kortingen. Kijk daarvoor op de websites van de musea. www.hetstadsmus.be / www.jenevermuseum.be / www.modemuseumhasselt.be