Samen energie besparen | Utiliteit

Vierde kwartaal 2012

Utiliteit 2012

Samen energie besparen

ONDERZOEK Energielabel versus energiegebruik

INNOVATIE In 2013 met volle kracht vooruit met zonne energie!

PRAKTIJK Rijksgebouwendienst: duurzame rijkshuisvesting

2

In dit nummer

Colofon

3 Colofon

Visie 4 5 6 8

Voorwoord Inleiding Green Lease geeft markt handvatten voor duurzame huurcontracten Dutch Green Building Councel ziet volop duurzame kansen

Onderzoek

11 Energielabel versus energiegebruik

Innovatie

16 In 2013 met volle kracht vooruit met zonne-energie!

Praktijk

20 Rijksgebouwendienst: duurzame rijkshuisvesting 22 Noodzakelijk verduurzamen biedt grote kansen voor rendementsverbetering

Reportage

26 NVTG zet zich in voor duurzame huisvesting 28 VBDO-Awards 30 Paneldiscussie VBDO Energie onderzoek kantoren 32 Vastgoed Management Nederland

Service

34 Adressen en Weblinks 36 Wordt lid van Vastgoed Belang

Samen energie besparen | Utiliteit

3

Colofon Uitgever: Vereniging Vastgoed Belang Bezoekadres: Rijswijkstraat 175, 1062 EV Amsterdam Postadres: Postbus 90127, 1006 BC Amsterdam Telefoonnummer: 020-3463123 contact@samenenergiebesparen.nl E-zine Utiliteit wordt jaarlijks in het 4 e kwartaal gepubliceerd met als doel om iedereen die met vastgoed te maken heeft inzicht te geven in de voortgang van het project Samen Energie Besparen van Vastgoed Belang, vereniging van particuliere beleggers in vastgoed. Daarnaast zullen bijdragen worden opgenomen van leden van het Platform Duurzame Huisvesting Verspreiding: Deze uitgave is op verzoek van het ministerie van BZK verzonden aan die geadresseerden die hun e-mailadres hebben achtergelaten en aan leden en directe relaties van de Vereniging Vastgoed Belang en de andere leden van het Platform Duurzame Huisvesting.

Privacyregeling: De gegevens van de geadresseerden zijn niet opgenomen in een commerciĂŤle database.

Hoofdredacteur: C.F. Jonker, projectleider Energie a.i.

Redactie: Cees F. Jonker, Opmaak en vormgeving: Stella Maye Organisatie, productie en distributie: Bouwmedia bv Rutherfordstraat 25, 2014 KA Haarlem Telefoonnummer: 023-5219858 info@bouwmedia.info Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij een financiĂŤle bijdrage van het ministerie van BZK. Disclaimer Ondanks alle aan de samenstelling van dit Ezine bestede zorg, kunnen zowel de auteurs, redactie en uitgever geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele gevolgen veroorzaakt door onvolledigheid of onjuistheid van de inhoud van deze uitgave.

Copyright 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in deze uitgave gegeven adviezen en/of mededelingen

Samen energie besparen | Utiliteit

Graag feliciteer ik Vastgoed Belang met het initiatief om een elektronisch magazine op te zetten over de utiliteitsbouw, gericht op energiebesparing. De eerste stap is al gezet door er een papierloos magazine van te maken!

Voorwoord Wat mij in de aankondiging vooral opvalt is het woordje “samen”.

Ook de overheid hanteert dit begrip als belangrijk uitgangspunt voor energiebesparing in de gebouwde omgeving. De uitdaging is aan de markt om, met creatieve oplossingen en nieuwe concepten te komen. En de utiliteitsbouw is een belangrijke sector met een groot besparingspotentieel. Utiliteitsgebouwen staan voor de helft van het energieverbruik in de gebouwde omgeving.

Het Rijk zal deze samenwerking ook actief opzoeken bijvoorbeeld in de vorm van Green Deals en zal, waar mogelijk, marktpartijen ondersteunen met het wegnemen van belemmeringen in de weten regelgeving. Maar er is meer; Kantorenconvenant Zo is er de kantorentop waaraan alle betrokken partijen deelnemen. Die heeft gezorgd voor een convenant om de leegstand in kantoren te bestrijden en te stimuleren dat een beter functionerende kantorenmarkt wordt bereikt. In dit convenant nemen de particuliere beleggers hun verantwoordelijkheid en gaan zij investeren in kwaliteitsverbetering en verduurzaming van kantoren, door transformatieplannen te maken voor panden die langer dan drie jaar leeg staan.

Ook ontwikkelen zij een andere taxatiesystematiek voor locaties met hoge leegstand. Groene gebouwen zijn een unique selling point in een kantorenmarkt die aan grote veranderingen onderhevig is.

Greenlease Nog een perspectiefrijk initiatief van succesvolle samenwerking is het Platform Duurzame Huisvesting, waarbij Agentschap NL en Rijksgebouwendienst, marktpartijen en onderzoeksinstellingen samen optrekken bij het realiseren van oplossingen voor knelpunten die optreden bij het realiseren van duurzame kantoren en winkels. Zo levert het onlangs opgeleverde Green Lease instrument de markt handvatten voor het afsluiten van duurzame huurcontracten.

Samen energie besparen | Utiliteit

In de ontwikkeling hiervan heeft Vastgoed Belang een voortrekkersrol gespeeld als lid van het Platform. Daarnaast zal ook het duo-label voor winkels via het Platform opgeleverd worden.

Met het duo-label kunnen eigenaren en huurders laten zien hoe zij duurzaam omgaan met hetzelfde pand. Groot voordeel van deze samenwerking is dat draagvlak in de markt al bij de ontwikkeling verzekerd is.

Rijksgebouwen Maar doet de overheid zelf ook nog wat, zou een kritische lezer zich kunnen afvragen. Die vraag kan ik positief beantwoorden. Zo zal de Rijksgebouwendienst steeds een fase vooruit lopen op de aanscherping van de energieprestatiecoëfficiënt, met als doel om vanaf eind 2018 energieneutrale nieuwe gebouwen te realiseren.

Maar het is ook verheugend om te zien dat veel gemeenten initiatieven nemen, zoals een verduurzaamd gemeentehuis, zonnepanelen op gemeentelijke gebouwen, frisse scholen, een gerenoveerd theater van label G naar A. Prachtige projecten, waarmee de gemeenten meteen het goede voorbeeld geven aan burgers en lokale bedrijven. En marktpartijen staan klaar met aantrekkelijke diensten, zoals ESCo’s.

VERVOLG

Visie

Via een ESCo kunnen gemeenten budgetneutraal beheer uitbesteden, inclusief een gegarandeerde energiebesparing. Overheid en markt maken zo gezamenlijk belangrijke stappen om beleid ook daadwerkelijk in praktijk te brengen.

Inleiding

De bezemwagen Afsluitend concludeer ik dat overheid en marktpartijen op veel punten eendrachtig samenwerken en dat deze samenwerking tot goede resultaten leidt. Maar wat als er bedrijven en organisaties zijn die zelfs de maatregelen die binnen vijf jaar zijn terugverdiend, niet nemen?

Voor die bedrijven heb ik de boodschap dat zij een duwtje in de rug krijgen van de milieudiensten die samen met hen zullen nagaan welke maatregelen binnen dit criterium vallen. Dus ook in dit geval komen wij er samen uit. Ik wens Vastgoed Belang in veel succes met dit energierijke initiatief.

Voor u ligt het eerste nummer van het Ezine Utiliteit.

Vastgoed Belang heeft op zich genomen om jaarlijks een elektronisch magazine uit te geven. Was dit vorig jaar beperkt tot het Wonen, nu verschijnt naast het Ezine Wonen dat begin november is verschenen (zie www.samenenergiebesparen.nl) ook een Ezine Utiliteit. Dit Ezine biedt meer ruimte voor achtergrondartikelen dan de maandelijkse nieuwsbrief Samen Energie Besparen.

Vastgoed Belang is deelnemer van het Platform Duurzame Huisvesting. Het Platform Duurzame Huisvesting is een alliantie van branche-, kennis- en koepelorganisaties die een belangrijke rol spelen bij huisvesting in de bestaande utiliteitsbouw, het onderhoud en beheer van gebouwen, het investeren en beleggen in gebouwen en het managen van de gebouwgebonden facilities. De visie van het platform is: Verbetering van samenwerking in de huisvestingsketen zorgt voor aantoonbare resultaten bij het verduurzamen van de huisvesting.

Op 10 februari 2011 gestart met elf leden is het Platform inmiddels uitgegroeid tot zestien leden, te weten: AgentschapNL, DGBC, ISSO, IVBN, FMN, NeVaP, NRW, NVDO, NVTG, Rijksgebouwendienst, SBR, TNO, TVVL, Uneto-VNI, Vastgoed Belang en VGM. Eind 2011 is de Leidraad Green Lease door het Platform gepresenteerd. In januari 2013 zal de Menukaart Green Lease worden gepresenteerd. Deze menukaart is een keuzekaart van duurzaamheidmaatregelen die als bijlage bij een huurcontract kan worden gevoegd. Ook zal in januari 2012 een Kieswijzer het licht zien, die eigenaren, beheerders en huurders/gebruikers helpen een methodiek van verduurzaming te zoeken die bij hen past. Ook is de Energiekaart inmiddels gepresenteerd als hulpmiddel voor de Retail (Duo Label). Wilt u meer weten over het platform, ga dan naar: www.platformduurzamehuisvesting.nl.

Samen energie besparen | Utiliteit

VERVOLG

6

Door het verwerpen van het wetsvoorstel Kenbaarheid Energiebesparing Gebouwen, ligt de kamer nu op ramkoers met de Europese commissie, immers de Europese richtlijnen eisen een sanctie en die is nu verworpen. Maar bovenal ging het debat alleen maar over koopwoningen. Onze volksvertegenwoordigers hadden geen oog voor de ruim 3,2 miljoen huurwoningen en de utiliteitsbouw, maar bovenal niet voor waar het allemaal om gaat: 20% reductie van de CO2 uitstoot in 2020 en 40% reductie in 2040. Met name nu blijkt dat tot nu toe nog maar een reductie wereldwijd van 6% behaald is en we nog maar 7 jaar te gaan hebben om de 20% te halen. Des al niettemin houdt Vastgoed Belang zich aan haar programma Samen Energie Besparen, dat moet leiden tot het doel in 2020: 80% van het bezit van onze leden tenminste voorzien van label C of beter. Daarmee zullen de leden van Vastgoed Belang dan hebben voldaan aan de doelstelling van 20% CO² reductie in 2020.

Rest mij u veel leesplezier, een fijne kerst en een gelukkig Nieuwjaar te wensen.

Cees F. Jonker Projectleider energiebesparing en duurzaamheid a.i.

Vastgoed Belang

Green Lease geeft markt handvatten voor duurzame huurcontracten Ambities om te investeren in duurzaamheid van gebouwen zijn er volop. Maar de split incentive problematiek gooit nog regelmatig roet in het eten, want als alleen de huurder profiteert van lagere energiekosten, motiveert dat eigenaren niet om te investeren. Een oplossing is het Green Lease huurcontract dat eigenaar en huurder de mogelijkheid biedt afspraken te maken over de kosten, opbrengsten en risico’s van de verduurzaming van een gebouw. Het Platform Duurzame Huisvesting ontwikkelde het concept en bijbehorende leidraad voor de Nederlandse markt. Selina Roskam is als programma-adviseur energiebesparing utiliteitsbouw bij Agentschap NL deelnemer in het platform en mede-ontwikkelaar van het Green Lease concept. Ze is trots op de gezamenlijke prestatie en licht het Green Lease concept toe.

De wil is er, maar de praktijk wijst uit dat initiatieven om gebouwen te verduurzamen vaak niet van de grond komen. Een belangrijke oorzaak is het probleem van de split incentive. In de bestaande verhoudingen is de eigenaar verantwoordelijk voor een pand inclusief de installaties en betaalt de huurder de kosten voor huur en energieverbruik. Neemt de eigenaar maatregelen om zijn gebouw te verduurzamen door bijvoorbeeld energiezuinige installaties te plaatsen, dan heeft alleen de huurder profijt van een lagere energierekening. Roskam: “Een alternatief is dat de eigenaar, die verantwoordelijk is voor de investering, zelf de potentieel lagere - energierekening betaalt en de huurder een hogere all-in-huurprijs kan berekenen. Het nadeel is dat op deze manier voor de huurder de prikkel wegvalt beter op zijn energieverbruik te letten.

Samen energie besparen | Utiliteit

Een lastig probleem. We zien dat veel eigenaren terughoudend zijn met investeringen in verduurzaming van vastgoed.”

Dubbele prikkel Het Green Lease contract is een groene huurovereenkomst tussen verhuurder en huurder. Het gaat om een prestatiecontract met afspraken over duurzame exploitatie (verhuurder) en duurzaam gebruik (huurder).

“Een Green Lease contract bevat uiteraard de gebruikelijke huurvoorwaarden, maar de essentie zit in de aanvulling op het contract, waarin we partijen de gelegenheid geven extra afspraken te maken.

Deze afspraken kunnen betrekking hebben op uiteenlopende aspecten. Denk aan: gezamenlijke investeringen in energiezuinigere installaties,

meer duurzame materialen en alternatieve manieren van onderhoud en gebruik van gebouw en installaties. Ook kunnen partijen besluiten kosten, besparingen en opbrengsten van duurzame maatregelen onderling te verdelen.”

Het doel moet zijn dat in het contract een dubbele prikkel verwerkt wordt voor een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor gebruik en beheer van een pand.

Praktisch hulpmiddel De Leidraad Green Lease die het Platform Duurzame Huisvesting heeft opgesteld is een praktisch hulpmiddel voor het opstellen van een Green Lease contract. “Daarin hebben we vragen opgenomen als: welke besparingsmogelijkheden zijn er? Hoe kunnen partijen kosten, opbrengsten en besparingen verdelen? Hoe is duurzaamheid te meten, ook als sprake is van meerdere huurders?

De leidraad is te gebruiken voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw.” Begin 2013 komt ook de handige Menukaart Green Lease beschikbaar via het Platform Duurzame Huisvesting. “Hierin staan verschillende groene contractartikelen. Al naar gelang de afspraken kunnen partijen een keuze maken uit die artikelen en ze als bijlage aan hun huurovereenkomst en -voorwaarden toevoegen.”

Deutsche Bank streeft naar dit certificaat voor de inrichting van het gebouw.

Aan de slag!

“Agentschap NL is een warm voorstander van het gebruik van deze Green Lease contracten.

Ze bevatten een andere benadering. Wij zijn ervan overtuigd dat ze uitermate geschikt zijn voor het wegwerken van belemmeringen voor verduurzaming van bestaande gebouwen. De eerste ervaringen zijn positief. Het is nu aan geïnteresseerde huurders en verhuurders om de handschoen op te pakken.”

Meer informatie over Green Lease contracten is te vinden op de website van het Platform: www.platformduurzamehuisvesting.nl.

Eerste ervaringen De eerste Green Lease contracten in Nederland zijn inmiddels getekend. Het voormalige kantoor van ABN AMRO in Groningen is aangekocht door Bouwfonds/Triodos Vastgoedfonds, dat het 5.000 m2 grote pand duurzaam gaat herontwikkelen.

Het energielabel wordt opgewaardeerd van de huidige G tot A+. Met de nieuwe huurder Gasterra is een Green Lease contract gesloten, waarbij Gasterra zich verplicht tot duurzaam gebruik van het pand.

Ook verhuurder DeKaBank en huurder Deutsche Bank zijn een Green Lease contract overeengekomen voor de verduurzaming van de Oval Tower in Amsterdam. Deutsche Bank voert een ambitieus MVO-beleid met veel aandacht voor huisvesting. Aan ieder huurcontract wordt een uitgebreide lijst toegevoegd van eisen en wensen op het gebied van duurzaamheid. In de huurovereenkomst hebben beide partijen zich gecommitteerd aan het energiereductiecertificaat LEED.

Door: Bonneke Weber

Samen energie besparen | Utiliteit

7

8

Visie Dutch Green Building Council ziet volop duurzame kansen De Dutch Green Building Council (DGBC) is sinds de oprichting in 2008 uitgegroeid tot een actief Nederlandse netwerk van meer dan 360 organisaties op het gebied van Duurzaam bouwen en vastgoed.

BREEAM-NL – de nationale variant van het internationaal erkende en meest gebruikte beoordelingssysteem voor duurzaam vastgoed - kan nu al worden ingezet voor nieuwbouw en bestaande bouw en gebiedsontwikkeling. Sinds kort is infra en sloop hieraan toegevoegd. “Maar wij moeten creatief blijven werken aan nieuwe businesscases rondom duurzaamheid zodat het momentum van deze tijd benut wordt om een sprong vooruit te maken”, aldus DGBC-directeur Stefan van Uffelen.

Hij zet kort uiteen hoe de ontwikkelingen op het vlak van duurzaamheid er de komende jaren uitzien, en hoe we hier op in kunnen spelen.

Komende jaren zal er veel aandacht zijn voor energiebesparing. In Duitsland wordt nu al discussie gevoerd over de vraag in hoeverre de energierekening voor de minima nog is op te brengen. Ook in Engeland is energy poverty een thema. De verwachting is dat dit ook voor de lage inkomens in Nederland gaat spelen. Op zich een groot sociaal probleem, maar deze ontwikkeling gaat er hoogstwaarschijnlijk wel voor zorgen dat energiebesparing en opwekking in een stroomversnelling raakt.

Kijkend naar de bouw betekent dit onder andere dat bestemmingen in de komende jaren veel flexibeler zijn, en van kortere duur.

Energiebesparing = innovatie Wanneer wij jaarlijks 1% toevoegen aan de bebouwde omgeving dan staat 80% van de vastgoedsector van 2030 er nu al.

Alle tekenen in de maatschappij en de markt wijzen er bovendien op dat het thema gezondheid binnen enkele jaren leidend zal zijn bij de ontwikkeling van duurzaam vastgoed. De aandacht voor de ontwikkeling van duurzame materialen zal ook toenemen, maar denk je een jaar of 15 verder, richting 2030, dan zal het effect van ‘goede’ of ‘slechte’ gebouwen op de gezondheid en prestaties van mensen een hoofdrol spelen.

Gezondheidskwaliteit zal dan voor een belangrijk deel de waarde bepalen van een gebouw.

Daarbij zie je dat we functies steeds meer gaan combineren en dat het begrip ‘functie’ vervaagd. Met SIMCITY hebben wij geleerd te denken in gescheiden bestemmingen. Gebieden zijn bijvoorbeeld bedoeld voor landbouw, commercieel of voor industrieel of voor residentieel gebruik. Maar de laatste jaren ontdekken we dat dit soort onderscheid niet meer opgaat en vervaagt. Wie duurzaamheid wil stimuleren, kijkt juist hoe functies zo goed mogelijk te combineren zijn. Zo gaan we voedsel steeds dichterbij produceren, liefst in de stad. Sociale media en nieuwe technieken zoals 3D printing dragen in hoog tempo bij aan dit soort ontwikkelingen.

Samen energie besparen | Utiliteit

Door Stefan van Uffelen, directeur DGBC

Willen we dat tegen die tijd de nieuwbouw allemaal energieneutraal is, dan moeten we die 80% dus energieneutraal maken in die 17 jaar die ons tot 2030 nog rest. Ofwel 5% van de bestaande bouw verduurzamen per jaar (2,5 miljoen m2 kantoren per jaar)! Voor de eerst volgende jaren is dit een onmogelijke opgave, maar verder in de tijd zou dat best wel eens kunnen. De sleutel ligt dan bij innovatie.

In het verleden zijn de kolenkachels in 10 jaar tijd vervangen door gaskachels, later weer in 10 jaar door CV ketels. Dus in 15 jaar naar volledig duurzaam zou moeten kunnen. Als we er in die tijd nu eens voor zorgen dat het gas in het net volledig ‘groen’ is. Dat moet toch mogelijk zijn? Nederland heeft het dichtste gasnet ter wereld en de meeste kennis in huis, en concerns als Shell focussen op gas. Kijkend naar elektriciteit verwacht ik dat ieder huis in 2030 wel een paar meter zonnepanelen op het dak heeft liggen. Let wel: ons totale energiegebruik duurzaam opwekken is een onmogelijke opgave.

Over enkele jaren zullen we nog flink afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, maar we zullen hier wel veel efficiënter mee omgaan.

9

Transport Overigens vinden we als DGBC dat je niet alleen moet focussen op kantoor- of woongebouwen. Ook met het oog op het transport – een van de vele onderdelen die meewegen in de BREEAM-systematiek - willen we toewerken naar 0% energieverbruik. Dan hebben we het onder andere over het verbeteren van de bereikbaarheid van ons vastgoed. Maar wie een stap verder denkt, investeert ook in technieken om een wagenpark energieneutraal te laten rijden. Kijkend naar de particulier zag je bijvoorbeeld deze zomer een prachtig voorbeeld op de Floriade, waar een elektrische auto werd opgeladen via een woning met zonnepanelen.

Kortom: het slagen van het zoveel mogelijk verduurzamen van onze sector, en van geheel Nederland, is zeker mogelijk. Maar dit lukt alleen als we als Nederlandse bouw- en vastgoedsector samen bereid zijn de schouders eronder te zetten. Met de focus op kwaliteit en een gezonde woon- en werkomgeving.

Samen energie besparen | Utiliteit

Wat doet DGBC aan duurzaamheid?

Het netwerk van DGBC telt inmiddels meer dan 360 participanten. Van multinationals tot kleine organisaties op het gebied van vastgoed en bouwen, en van overheids- en non-profit organisaties tot en met bedrijven met grote commerciĂŤle belangen. En dit netwerk groeit nog steeds. DGBC deelt kennis met deze partijen en heeft met een aantal participanten een Policy Taskforce en diverse kopgroepen met de markt opgericht. Deze samenwerking heeft inmiddels geleid tot het afsluiten van diverse Green Deals.

Daarnaast gaat de ontwikkeling van BREEAM-NL-certificeringssystemen gestaag voort: naast BREEAM-NL Nieuwbouw, BREEAM-NL In-Use en BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling, is onlangs BREEAM-NL Sloop en demontage gelanceerd. Alle methodieken en tools kunnen gratis door de markt gebruikt worden, alleen bij daadwerkelijk certificeren zijn er kosten voor kwaliteitscontroles aan verbonden. DGBC kan desgewenst ook zorgen voor een beoordelingssysteem op maat (Bespoke). Meer weten? Kijk op www.breeam.nl of www.dgbc.nl of bel +31(0)10 206 59 33.

Samen energie besparen | Utiliteit

Onderzoek

Michiel Burggraaff Projectontwikkelaar Cofely Energy Solutions

Cofely Energy Solutions Optimalisatie in de energieketen kan alleen bereikt worden door de integratie van energieopwekking, energiemanagement en energieafgifte. Onze integrale dienstverlening is dan ook gebaseerd op deze drie pijlers.

Integratie van advies tot en met exploitatie en van energieopwekking tot en met energieafgifte. Als onderdeel van Cofely, de grootste technisch dienstverlener van Nederland die meer dan 5 miljoen m2 BVO onderhoudt en beheert, bieden wij onze relaties garanties op besparingen en investeren wij in projecten. Cofely Energy Solutions richt zich op utiliteitsgebouwen vanaf 5.000 m2 BVO of portefeuilles.

Wilt u duurzaam opwekken, een lagere energierekening of meer weten over onze dienstverlening, dan kunt u contact opnemen met:

11

Energielabel versus energiegebruik Wanneer een gebouw gerealiseerd is, zijn er eigenlijk twee aspecten te onderscheiden die apart benoemd dienen te worden: het gebouw (resp. asset) en de operationele prestatie (resp. beheer en gebruik). In dit artikel zal dieper ingegaan worden op de operationele prestatie.

In de markt worden de kwaliteit van een gebouw en prestatie vaak door elkaar gebruikt , de onderstaande veronderstelling is daar een voorbeeld van: “Mijn kantoor heeft een A-label, dus ik ben duurzaam�.

Maar stel dat dit kantoor meer energie gebruikt dan een gebouw met label E of F. Dat is hetgeen wij in de praktijk zien. Veel eigenaren van panden zijn namelijk in de veronderstelling dat een A-label pand wel duurzaam moet zijn. Daarbij gaan zij echter voorbij aan het feit dat het energielabel enkel iets zegt over de asset kwaliteit en niets over het energiegebruik van het pand. Uitgebreide monitoringtrajecten van TNO hebben dit aangetoond. Er is een groot verschil tussen de duurzame kwaliteit van de assets en de daadwerkelijk gemeten duurzame kwaliteit in het gebouw.

Samen energie besparen | Utiliteit

Dit is het speerpunt van Cofely bij de verduurzaming van gebouwen. Eerst inzicht krijgen in de daadwerkelijk gemeten duurzaamheid van het gebouw. Vervolgens de juiste verduurzamingsstrategie vaststellen en bijbehorende tooling en technieken introduceren. Deze aanpak garandeert een hoog rendement, aangezien Cofely klanten maatwerk biedt en geen standaardoplossing.

Om het vertrekpunt te bepalen hebben wij in samenwerking met TNO de Energy Benchmark ontwikkeld. Dit is een unieke tool die een verband legt tussen het energielabel (‘het gebouw’) en het werkelijke energiegebruik (‘de prestatie’). Wij noemen het werkelijke energiegebruik het operationele label. Met de score op de benchmark maken wij uw huidige situatie inzichtelijk en doen u een concreet voorstel voor de vervolgstappen om tot verduurzaming van uw pand te komen.

Hierboven is de Energy Benchmark voor een volledige vastgoedportefeuille afgebeeld.

Op basis van de positie van het gebouw in de Energy Benchmark kunnen wij uw verduurzamingsstrategie vormgeven. Ligt het grootste duurzaamheid besparingspotentieel in het beheer en gebruik (operatie) of in de verduurzaming van de de asset kwaliteit?

Samen energie besparen | Utiliteit

Voordelen van starten met de Energy Benchmark zijn: •Weinig gegevens nodig (uitsluitend hoofdmeterdata); •Snelle methode; •Uw hele portefeuille inzichtelijk in 1 grafiek; •Door periodieke benchmarking kan de onderhoudspartij gecontroleerd en gestuurd worden op gerealiseerde energiebesparing; •Benchmark ten opzichte van de potentie, niet ten opzichte van andere gebouwen; •Het is een methode die tegen lage kosten uitgevoerd kan worden; Nadat de Energy Benchmark is uitgevoerd, kunnen wij in samenspraak met u bepalen wat de beste route is voor verduurzaming of kostenbesparing voor een object en/of welke objecten in een portefeuille het meest aantrekkelijk zijn om mee te beginnen.

Te zien is dat gebouw I met label A+ (blauwe cirkel) een hoger energiegebruik heeft dan gebouw II met label E (rode cirkel).

Verbeteren van de operationele kwaliteit Zoals al blijkt uit de eerder genoemde monitoring resultaten van TNO heeft meer dan 70% van de gebouwen een operationeel probleem.

Zo ook het gebouw I. In gebouw I is het energiegebruik niet in lijn met het gebouw. De logische stap is om de operationele kwaliteit te verbeteren en de inefficiëntie op te sporen. Dit doet Cofely in twee stappen, namelijk met een intelligente energieanalyse en een functionele inspectie.

Cofely heeft een unieke tool ontwikkeld, de Energy Navigator, die op basis van energieprofielen inefficiënties kan detecteren. De Energy Navigator bestaat uit meer dan 90 rekenalgoritmen die een zeer gedetailleerde analyse maken van het gebouw en het werkelijke energiegebruik.

De Energy Navigator heeft hier alleen uurwaarden voor nodig van elektra, gas, warmte en/of koude. Deze worden gecorrigeerd voor o.a. graaddagen, bezetting, functie gebouw, etc.

Het voordeel van de Energy Navigator is dat, tijdens de functionele inspectie, heel gericht op zoek gegaan kan worden naar de besparingspotentie. Dit levert vooral in grote gebouwen enorme voordelen op.

De ervaring leert dat de potentiele besparing die uit de energieanalyse volgt behoorlijk accuraat is en tot nu toe minimaal 10% energiebesparing per jaar. Deze besparing is terug te verdienen door kleine maatregelen, zoals het aanpassen van de stooklijnen en het detecteren van systemen welke onnodig blijven doordraaien, gelijktijdig verwarmen en koelen.

De energieanalyse biedt u de volgende voordelen: Betrouwbare informatie door gebruik van werkelijke data; Toepasbaar op alle kantoorgebouwen; Flexibele koppeling met datasystemen; Detecteert besparingen die je met het oog niet kunt zien; Hoge besparingen + lage investeringen = korte terugverdientijden;

Samen energie besparen | Utiliteit

13

De energieanalyse is bij tal van opdrachtgevers met succes ingezet. Zo ook voor het Ohra-gebouw van Delta Lloyd in Arnhem. Hieronder is een samenvatting van deze referentie weergegeven.

(Bron: Publicatie Gebouwmonitoring met Energieprofielen, AgentschapNL, 2011) Samen energie besparen | Utiliteit

Na de energieanalyse volgen de functionele inspectie en het realiseren en monitoren van verbetermaatregelen. Als onderdeel van Cofely Nederland heeft Cofely Energy Solutions niet alleen de jarenlange ervaring en kennis in huis op dit gebied, maar ook de capaciteit om alle maatregelen uit te voeren, te beheren en te monitoren.

Onze dienstverlening is zo opgebouwd dat wij gegarandeerde besparingen kunnen bieden na de functionele inspectie. Wij gaan hierover graag met u in gesprek.

Cofely Energy Solutions geven energie-advies op maat met een prestatiegarantie.

COFELY, onderdeel van GDF SUEZ Cofely is Europees marktleider op het gebied van duurzame technologische oplossingen voor energie en milieu. Zij ontwerpt en implementeert oplossingen waarmee bedrijven en publieke organisaties de performance van installaties en het energiegebruik in bedrijfsprocessen kunnen optimaliseren en milieueffecten tot een minimum beperken.

Cofely biedt een unieke combinatie van expertise op verschillende terreinen. Van het ontwerp, de installatie en het beheer van lokale en hernieuwbare energie-oplossingen tot de operationele levering van geïntegreerde voorzieningen en services.

Cofely is het belangrijkste merk van GDF SUEZ Energy Services - één van de zes business units van GDF SUEZ - dat 77.000 medewerkers telt en een omzet van meer dan 14 miljard euro realiseerde in 2011. In 2011 telde Cofely in Nederland circa 6.700 medewerkers en behaalde zij een omzet van ruim 1.1 miljard euro. GDF SUEZ is één van de grootste energieleveranciers ter wereld. Haar dienstverlening omvat de volledige energieketen van elektriciteit en aardgas. De Groep heeft wereldwijd ruim 220.000 mensen in dienst en behaalde in 2011 een omzet van 90,7 miljard euro.

Samen energie besparen | Utiliteit

Innovatie

16

In 2013 met volle kracht vooruit met zonne-energie!

2013 wordt wat mij betreft het jaar van de zone-energie.

Hiervoor zijn in 2012 alle seinen op groen gezet (althans… bijna alle seinen). Zo is groen licht gegeven voor betere inpassing van kleinschalige toepassing van zonne-stroom.

Nu hoor ik nog steeds negatieve geluiden over het beleid van het nieuwe kabinet op het gebied van de energietransitie. Dat beleid wil ik verdedigen. Ik vind dat het regeerakkoord goede ambities heeft. Om er maar een cliché tegenaan te gooien: veel hangt natuurlijk af van de uitwerking, maar de stip aan de horizon is gezet. De nationale doelstelling voor hernieuwbare energie, die op basis van de EU-richtlijn voor 2020 stond op 14% van het totale energiegebruik, is verhoogd naar 16%. Dat lijkt weinig, maar is het zeer zeker niet.

Rob van Bergen is directeur van ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector

Want waar staan we nu? De cijfers over hernieuwbare energie voor 2011 [afb. 1] , die door het CBS zijn gerapporteerd, geven een gemengd beeld. In voetbaltermen bungelen we in de Europese competitie onderaan het rechterrijtje. Gelukkig hangt ons zelfbeeld als Nederlander daar niet vanaf; daar hebben wij Robin van Persie voor.

De groeicijfers geven meer hoop. In bijgaand grafiekje [afb 2] staat het percentage energie dat wij in Nederland opwekken met hernieuwbare bronnen. Dat ziet er toch goed uit? Je ziet weliswaar een dip in de groei in 2010, maar die is geheel toe te schrijven aan het (tijdelijk verminderde) gebruik van biobrandstoffen in het verkeer. In 2011 zit de curve alweer op niveau. Kijken we naar de grafiek [afb3] die de productie van zonnestroom laat zien, dan is de groei zelfs indrukwekkend! Alleen al in 2011 is er een toename van 50% van de in stroom omgezette zonne-energie. Dit geeft hoop voor de komende jaren.

Hier komt nog bij dat in het regeerakkoord is opgenomen dat er ruimte komt voor kleine opwekkingscoöperaties in de nabijheid van het eigen perceel. Met dit voornemen vergeet je bijna het om zeep helpen van het Nationaal Fonds Energiebesparing!

Houd u vast: bij het doorzetten van het groeicijfer van 50% per jaar, draait Nederland in 2017 volledig op zonnestroom! De eerlijkheid gebiedt mij hierbij te vermelden dat die vlieger alleen opgaat als het energiegebruik in Nederland vanaf 2012 constant blijft. Vooruit. Bij groei van ons totale energiegebruik schuift deze mijlpaal nog enkele jaren op. Maar de boodschap is duidelijk: zonnestroom heeft de toekomst!

Samen energie besparen | Utiliteit

[Afb. 1]

17

Samen energie besparen | Utiliteit

[Afb. 2]

[Afb. 3]

Samen energie besparen | Utiliteit

Als u van dit wenkende perspectief bekomen bent, neem ik u weer even mee naar de realiteit. Want deze explosie in omzettingsvermogen voor zonne-energie komt er natuurlijk niet vanzelf. Dat realiseert de technische sector, die deze systemen moet installeren, zich ook. Al in 2009 stak een aantal partijen de koppen bij elkaar, te weten Uneto-VNI (de branchevereniging van installatiebedrijven), Agentschap NL (onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie), OTIB (het opleidingsfonds van de installatiesector), ISSO (het kennisinstituut voor de installatiesector) en Holland Solar(de belangenvereniging voor zonne-energie). Ze bedachten een masterplan om de toekomstige zonne-energieprojecten te voorzien van de benodigde kennis en vaardigheden. Het plan kreeg vorm in het ISSO Handboek Zonne-energie (een complete ontwerphandleiding), opleidingsmaterialen en examens. Cursusinstituten kunnen nu complete programma’s aanbieden voor de opleiding deskundigen zonne-energie, inclusief praktijkopleiding en examens bij Cito. De diploma’s van Cito zijn weer vereisten van vakbekwaamheid binnen regelingen die de kwaliteit van installatiebedrijven bewaken, zoals het KOMO-Instal-certificaat, de Zonnekeur Installateur of de SEI-erkenning. Op deze manier willen de eerder genoemde partijen de kwaliteit van zonne-energie-installaties bevorderen, zodat de klant een goed product krijgt. Dit project mocht ik onlangs symbolisch afsluiten met de uitreiking van het eerste diploma ‘deskundige zonne-energie’ op het congres SunDay2012 in ‘s-Hertogenbosch.

Kortom: ik kan niet anders dan concluderen dat 2013 hét jaar van de zonne-energie wordt!

Samen energie besparen | Utiliteit

19

Rijksgebouwendienst: duurzame rijkshuisvesting

20

Door ons energieverbruik te verminderen en duurzame energiebronnen in te zetten, verminderen we de opwarming van de aarde.

Uitgaande van het kabinetsbeleid moet Nederland een van de schoonste en energiezuinigste landen in Europa worden. Dat betekent dat er blijvend hoge ambities zijn voor energiebesparing, duurzame energie en CO2-reductie.

Voor de rijkshuisvesting gelden op dit moment de volgende doelstellingen: · Jaarlijks gemiddeld 2% energie besparen en in totaal 25% voor de totale vastgoedportefeuille in 2025, · 100% duurzaam inkopen, · Een klimaatneutrale energievoorziening in 2012, · Alle nieuw te bouwen overheidsgebouwen zijn (nagenoeg) energieneutraal vanaf 2019.

De Rijksgebouwendienst heeft verschillende initiatieven in gang gezet om de duurzaamheidsdoelstellingen voor rijkshuisvesting te bereiken waaronder: Bevorderen innovaties: Programma Groene Technologieën Het Programma Groene Technologieën (PGT)bevordert innovaties voor duurzame maatregelen in rijksgebouwen. Tientallen pilots zijn inmiddels gestart, met als doel aan te tonen dat een innovatie succesvol in de praktijk kan worden toegepast. Voorbeelden zijn pilots op het gebied van gekoeld ventileren, biomassavergisting en werkplekconditionering. Initiatieven, die binnen de Rijksgebouwendienst geselecteerd worden, worden getoetst aan zes criteria om te beslissen of ze opgenomen kunnen worden in het PGT. Zo kan het Rijk optreden als "launching customer" en een bijdrage leveren aan het toepassen van innovatieve technieken.

Samen energie besparen | Utiliteit

100% duurzaam inkopen Jaarlijks besteden de gezamenlijke overheden meer dan 50 miljard euro aan de inkoop van goederen, werken en diensten. Door duurzaam in te kopen krijgt de markt voor duurzame producten een stevige impuls. De Rijksgebouwendienst koopt sinds 1 januari 2010 100% duurzaam in. Dit betekent dat aankopen die verricht worden, moeten voldoen aan de criteria die zijn opgesteld in het kader van duurzaam inkopen. Concreet betekent dit onder meer dat alleen nog maar panden met energielabel C worden aangekocht of aangehuurd. Ook het electriciteitsverbruik is reeds jaren verduurzaamd; voor het gasverbruik gaat dat nu ook gebeuren, voor zover duurzaam gas beschikbaar is.

Energiebesparing door maatwerk Maatregelen die bijdragen aan een verbetering van het energielabel, dragen vaak ook bij aan comfortverbetering. Vanwege het grote effect op een gebouw en de bedrijfsvoering voert de Rijksgebouwendienst deze maatregelen op natuurlijke momenten uit, bijvoorbeeld bij verhuizingen. De maatregelen hebben over het algemeen betrekking op het opwekken van duurzame energie, koelen, verwarmen, ventileren, verlichten en isoleren. De verwachting is dat door het nemen van maatwerkmaatregelen op natuurlijke momenten 12% energiereductie op voorraadniveau kan worden bereikt.

Top 6 maatwerkmaatregelen van dit moment: 1.

Toepassing van LED-verlichting in kantoren 2.

Betere benutting van daglicht 3.

Warmte Koude Opslag 4.

Diabatische koeling 5.

Werkplekconditionering 6.

Groene computerruimten

Duurzaamheid in de praktijk De criteria voor duurzaam inkopen hebben hun waarde reeds voor diverse bouwprojecten bewezen.

Een prachtig praktijkvoorbeeld is de nieuwbouw van het ministerie van Financiën - Dienst Uitvoering Onderwijs en Belastingdienst. In dit gebouw, dat in 2011 in Groningen is opgeleverd, zijn diverse duurzame en energiebesparende maatregelen toegepast.

Duurzame maatregelen: · Minder verdiepingshoogte en vloeroppervlakte per medewerker · Beperking ventilatiekanalen · 100% CO2-neutraal · 20% puingranulaat in beton · Ventilatielucht met CO 2-regeling Energiebesparende maatregelen: · Gevelvinnen voor zonwering · Hoge isolatiewaarde dak en vloer · Geen of open plafonds · Koude opslag via grondwater · Betonkernactivering · Natuurlijke luchtafvoer · Te openen ramen voor koeling Samen energie besparen | Utiliteit

21

Noodzakelijk verduurzamen biedt grote kansen voor rendementsverbetering.

Roeland Plomp

Beleggers en eigenaren van commercieel vastgoed zoeken een gezonde balans tussen verlaging van directe kosten en verantwoord ondernemen. In de huidige marktsituatie geen gemakkelijke opgave. Het blijft van levensbelang altijd goed zicht op en inzicht in de consequenties te hebben van te treffen maatregelen, bijvoorbeeld door aangescherpte wetgeving.

Het Nederlandse kabinet streeft in het jongste regeerakkoord naar een duurzamere energievoorziening in 2020, waarbij energiebesparing prioriteit krijgt. Welke stappen zijn hierbij de juiste?

Aanpak door de eigenaar Onze ervaring leert dat het essentieel is dat een pand representatief en functioneel aantrekkelijk is voor huurders en samen met de huurder voorstellen uit te werken over duurzame maatregelen. Verduurzamen van vastgoed en beheer op afstand kunnen, zonder daarbij de controle te verliezen, belangrijke besparingen opleveren, bijvoorbeeld met het gebruiksvriendelijke online beheerconcept Control-It van Fortrus. Zo stuurt u op zaken die u zelf belangrijk vindt en die fors bijdragen aan uw resultaat. Door planmatige uitbesteding (op basis van uw criteria per onderdeel) en inzicht in het gehele traject heeft u geen zorgen meer over uw beheer. Bij bestaand vastgoed is altijd energie nodig. Om dit te verlagen is, in opdracht van de overheid, het energielabel ontwikkeld. Dit label geeft eigenaren en gebruikers in ĂŠĂŠn oogopslag inzicht in de energiezuinigheid van gebouwen.

Samen energie besparen | Utiliteit

Met de ambitie 300.000 gebouwen jaarlijks met twee klassen in het label te verbeteren ĂŠn de verplichting in toenemende mate labels te publiceren, lijkt de druk specifiek op gebouweigenaren toe te nemen.

Op basis van specifieke gebouwgegevens en gestandaardiseerde uitgangspunten kan een gecertificeerde EPA-inspecteur vaststellen wat het energielabel van een gebouw is. Kiest u voor het laten opstellen van een maatwerkadvies, dan krijgt u naast een energielabel ook een advies met specifieke maatregelen over hoe u zo voordelig mogelijk de hoogste energiebesparing kunt realiseren. Daarbij voorkomt u onnodige kosten door de voorgestelde maatregelen te verwerkten in het beheerplan. Denk bijvoorbeeld aan het plannen van isolatieglas tegelijkertijd met schilderwerkzaamheden of dakisolatie als de dakbedekking moet worden vernieuwd.

Resumerend leidt het volgende stappenplan tot lagere kosten en een beter beheer:

1.

Huur een EPA-U gecertificeerde inspecteur in;

2.

CreĂŤer inzicht door het laten opstellen van een EPA-U maatwerk advies;

3.

Betrek de maatregelen in uw beheerstrategie;

4.

Kies voor integratie van uw beheerstrategie en het maatwerkadvies.

Invloed van de gebruiker

Besparing door inzicht

Los van technische maatregelen is gebruikersgedrag medebepalend voor het energieverbruik, juist in de retailsector.

Om inzicht te geven hoe de grootste besparingen kunnen worden gerealiseerd, is vanuit de Werkgroep Duolabel een energiekaart ontwikkeld waarop de gewenste maatregelen staan aangegeven voor huurder en eigenaar. De energiekaart biedt tevens de mogelijkheid een specifiek gebouw te vergelijken met gelijksoortige gebouwen of met winkelcentra, als het gebouw onderdeel uitmaakt van een winkelcentrum.

Fortrus is deelnemer in het Platform Duurzame Huisvesting namens de NRW (Nederlandse Raad voor Winkelcentra). Vanuit dit platform hebben de koplopers in retail, de Werkgroep Duolabel, onderzocht welke zaken het meest van invloed zijn op het energieverbruik. Hieruit blijkt, en dat is geen verrassing, dat bij winkels en winkelcentra verlichting en installaties de meeste invloed hebben op het verbruik. Verlichting is zelfs vaak tot 60% verantwoordelijk voor het totale energieverbruik. Verwarming en ventilatie komen op een tweede plaats. De bijzondere situatie in de retailsector is dat installaties vaak gebruikerseigendom zijn. Dit maakt juist dat de gebruiker de meeste invloed heeft op de uitkomst van het label en dringend uw advies nodig heeft,hetgeen de band met de verhuurder versterkt.

Uw EPA-adviseur vult de energiekaart in, een goede basis voor een gesprek met uw huurder. Dit geeft de mogelijkheid samen met uw huurder te zoeken naar oplossingen voor een zuiniger label, in beider belang.

Dit is het begin Natuurlijk stopt het niet bij het streven naar een zuiniger energielabel. Er zijn meer mogelijkheden om vastgoed te verduurzamen, directe kosten te verlagen en daarbij zelf in control te blijven. Actief beleid omtrent het energielabel is, bij afstemming Samen energie besparen | Utiliteit

VERVOLG PAG. 23 op planmatig beheer, slechts een begin.

Fortrus biedt u, op basis van een beleidsmatige risicoanalyse, gemak door verschillende scenario’s inzichtelijk te maken en daarmee zicht te geven op drie belangrijke zaken: kosten, milieubelasting en arbeid. Door deze zorg volledig uit te besteden wordt u van actief beheerder manager van tools. De scenario’s geven een duidelijk beeld van de consequenties. Zo maakt u altijd een verantwoorde en weloverwogen keuze en kunt u 24/7 vertrouwen op een professionele partner in vastgoedbeheer.

NVTG, Nederlandse Vereniging voor Technisch facilitair management in de Gezondheidszorg zet zich in voor duurzame huisvesting De NVTG (www.nvtg.nl) is een vereniging voor facility professionals die werkzaam zijn in de zorgsector in functies zoals facility manager, hoofd bouwzaken, hoofd beheer en onderhoud. De NVTG-achterban wordt gekarakteriseerd als degenen die verantwoordelijk zijn voor bouw, exploitatie en beheer van zorgvoorzieningen. De vereniging bestaat uit zo’n 700 leden waarvan de helft werkzaam is in een zorginstelling en de andere helft producten of diensten aanlevert aan de zorg (architecten, installateurs, adviseurs). De kernproducten van de vereniging zijn deskundigheidsbevordering, informatievoorziening en de vorming van netwerken. Met de communicatieboodschap “Technology for Care, Cure, Comfort” vat de NVTG haar doelstellingen samen. Technologie dienstbaar maken aan patiënten en medewerkers in zorginstellingen, waarbij nadrukkelijk wordt ingezet op maatschappelijk verantwoord handelen.

Energiebesparing gezondheidszorginstellingen

Kennisdelen

Duurzaamheid is daarbij al decennia lang een belangrijk thema van de verenigingsactiviteiten, waarbij vele studiebijeenkomsten over dit thema georganiseerd zijn. Het merendeel van de instellingen heeft deelgenomen aan Meerjarenafspraken (MJA’s) over energiebesparingdoelstellingen en een groot deel van deze besparingsdoelstellingen zijn daadwerkelijk gerealiseerd. Ook nu nog zetten veel instellingen zich individueel of in groepsverband in voor energiebesparing. In veel gezondheidszorginstellingen is in de afgelopen jaren veel aan energiebesparing gedaan. Zo zijn in de laatste jaren bij veel ziekenhuizen warmte/koudeopslagsystemen in bedrijf genomen.

De NVTG ondersteunt het streven naar energiebesparing door het organiseren van bijeenkomsten over dit onderwerpen door publicaties over dergelijke initiatieven. Tijdens kringbijeenkomsten worden voorbeelden

Samen energie besparen | Utiliteit

getoond van gerealiseerde projecten op het gebied van energiebesparing waarbij de ervaringen van planvorming en realisatie worden uitgewisseld.

Op landelijk niveau organiseert de NVTG jaarcongressen en studiedagen waarin met herhaling aandacht is en wordt besteed aan energiebesparing.

Ook dit jaar heeft de NVTG diverse bijeenkomsten inzake energiebesparing georganiseerd of leverde de NVTG een bijdrage aan de organisatie ervan.

International Federation of Healthcare Engineering De NVTG maakt deel uit van de IFHE (International Federation of Healthcare Engineering) waarin de buitenlandse zusterorganisaties van de NVTG vertegenwoordigd zijn. Tijdens de internationale congressen is altijd ruim aandacht voor energiebesparing binnen de gezondheidszorg. Ook deze kennisuitwisseling draagt bij aan de ontwikkeling van duurzame huisvesting.

Platform Duurzame Huisvesting Dat er nog veel energie kan worden bespaard in gezondheidszorginstellingen staat vast maar in tijden van bezuinigingen valt het niet mee om het thema duurzaamheid hoog op de agenda van de instellingen te krijgen of te houden. Daarom past deelname van de NVTG aan het Platform voor Duurzame Huisvesting dan ook heel goed. Doel van de NVTG van deze deelname is dat op alle denkbare fronten aandacht wordt besteed aan de dilemma’s van energiebesparing en dat er oplossingen worden gevonden voor de knelpunten zoals bijvoorbeeld de financiering van energiebesparingsprojecten. Hoe meer knelpunten er worden opgelost hoe groter de kans dat energiebesparing met succes kan worden gerealiseerd.

Sustainable Facility Management Op dit moment wordt door de NVTG overleg gepleegd met Nyenrode over participatie van de NVTG aan de leersoel Sustainable Facility Management. Bij deze opleiding zal ruim aandacht worden besteed aan een duurzame, geĂŻntegreerde keten van vastgoed, bouw, beheer en facilitaire services.

Resultaten Het behoort tot een van de primaire taken van de NVTG dat kennis, zoals de resultaten die voortkomen uit bovengenoemde initiatieven worden gecommuniceerd met haar leden. Met die kennis zullen de leden van de NVTG nog beter gemotiveerd en geĂŤquipeerd zijn om energiebesparing te realiseren binnen hun instelling. Daarvan zijn inmiddels gelukkig vele goede voorbeelden van bekend en zullen er ongetwijfeld nog vele volgen.

Samen energie besparen | Utiliteit

27

28

Door Cees F. Jonker

VBDO reikt Duurzaamste Vastgoedfonds Awards 2012 uit Op 28 november hield Vastgoedjournaal haar Vastgoed & Energiecongres 2012 in de Cruise Terminal in Rotterdam. Op dit congres reikte Giuseppe van der Helm van de VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling) uit. De award voor het duurzaamste beursgenoteerde vastgoedfonds ging naar Corio en de award voor het duurzaamste nietbeursgenoteerde vastgoedfonds ging naar VBRE Global Inverstors Dutch Retail Fund.

Beide vastgoedfondsen zijn koploper op het gebied van implementeren van en rapporteren over duurzaamheidcriteria. Volgens Van der Helm is dit belangrijk omdat door meer transparantie de belegger een betere keuze kan maken voor een vastgoedfonds dat past bij het eigen duurzaamheidbeleid.

Giuseppe van der Helm

Namens Corio nam Laura Muller, Head of CSR, de award in ontvangst. In haar dankwoord zei zij ondermeer: “Voor Corio is duurzaamheid in de breedste zin integraal onderdeel van de missie om Favourite Meeting Places (Noot redactie: wij zouden liever van uitnodigende verblijfsgebieden spreken) te creëren: relevante en betekenisvolle plekken die duurzaam zijn in ieder opzicht; sociaal, ecologisch, esthetisch en economisch. Wij zijn daarom verheugd en trots om deze prijs in ontvangst te mogen nemen en zien dit als een aanmoediging voor alle Corio medewerkers die hier met toewijding en passie iedere dag aan werken.”

Lara Muller Samen energie besparen | Utiliteit

Voor CBRE Global Investors Dutch Retail Fund nam Martijn Vlasveld, Asset Manager Retail & Sustainebility, de award in ontvangst. In zijn dankwoord zei hij ondermeer: “Wij hebben als CBRE Global Investors de ambitie om de leidende aanbieder van duurzame niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen in Nederland te zijn. We zijn daarom ook heel verheugd dat zowel ons woning-, kantoren- en winkelfonds zijn genomineerd. Dit laat ook zien dat goede financiële resultaten hand in hand kunnen gaan met goede prestaties op het gebied van duurzaamheid en is een grote stimulans om op deze weg door te gaan.”

Martijn Vlasveld; op de foto uiterst links Genomineerden 2012 De volgende drie vastgoedfondsen waren genomineerd voor het duurzaamste beursgenoteerde vastgoedfonds 2012: Corio Triodos Vastgoedfonds Unibail Rodamco De verschillen tussen deze 3 fondsen waren minimaal.

In de categorie duurzaamste niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen 2012 waren genomineerd: CBRE Global Investors Dutch Office Fund CBRE Global Investors Dutch Retail Fund CBRE Global Investors Dutch Resedential Fund Hier waren de verschillen groter ook met de niet genomineerden Samen energie besparen | Utiliteit

30

Paneldiscussie 28 november 2012 VBDO Energie onderzoek kantoren

Jord Neuteboom, adviesbureau Viatore en moderator bij de paneldiscussie.

Panel MariĂŤlle Wieman van NeVaP Cees Jonker van Vastgoed Belang Henk Waaldijk van Agentschap NL Jeroom Remmers van de VBDO Hoe kan het rapport worden geduid?

M. Wieman: Hoofdkantoren van beursgenoteerde bedrijven hebben slechts in de helft van de gevallen een energielabel. Dat vind ik erg weinig. Daarnaast is maar een kwart van de beursgenoteerde bedrijven bezig met het labelen van hun overige vestigingen.

C. Jonker: Er is een hele grote stap te maken, niet alleen bij beursgenoteerde bedrijven, wat betreft energie rapportage. Binnen onze achterban (particuliere beleggers in vastgoed) zijn termen zoals het Activiteitenbesluit onbekende termen. Anderzijds verwacht ik dat in 2020 tachtig procent van onze leden een energielabel C of beter heeft.

H. Waaldijk: Een kwart van de bedrijven weet niet van het bestaan van het Activiteitenbesluit, de wettelijke verplichte energiebesparingsmaatregelen voor bedrijven. We moeten hier dus meer bekendheid aan geven. Het bedrijfsleven doet zichzelf tekort, immers betalen zij te veel voor energie omdat zij veel energiebesparingsmaatregelen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar laten liggen. Maar het is positief dat 50% van de respondenten aangeeft dat zij nu werk van energiebesparende maatregelen willen maken.

J. Remmers: Bedrijven laten jaarlijks 500 miljoen euro liggen die ze kunnen besparen door de energiebesparende maatregelen te nemen die nodig zijn op basis van het Activiteitenbesluit, is uit onderzoek van o.a. CE in 2011 gebleken. De investering die nodig is, is in drie jaar terugverdiend.

Opvallend is dat sommige energierapportages van (beursgenoteerde) bedrijven wel bestaan, maar niet publiek beschikbaar zijn. Voor onderzoekers en beleggers is dat niet prettig... Zo zijn de monitoringsrapporten van bedrijven die meedoen aan het convenant MJA 3 (Meerjarenplan Energie Afspraken) per bedrijf niet publiek beschikbaar, en ook de plannen die bedrijven opstellen voor de gemeentelijke inspectie om te kunnen voldoen aan het Activiteitenbesluit (energiebesparende maatregelen die zich in 5 jaar terugverdienen).

Samen energie besparen | Utiliteit

M. Wieman: Er zijn veel initiatieven op het gebied van duurzaamheid, maar tegelijkertijd ook veel wetten en regelgeving. Onduidelijkheid hierover zorgt voor passiviteit in de markt. Er is dus met name veel te doen op het gebied van kennisoverdracht.

C. Jonker: Het zou goed zijn om een lijst met (onomstreden) energiebesparende maatregelen op te stellen voor Nederland, die zich binnen 5 jaar terugverdienen, zodat bedrijven weten wat zij moeten doen. Op dit moment krijgen sommige bedrijven boetes voor het niet invoeren van maatregelen die een terugverdientijd hebben van 12 jaar terwijl de wettelijke vereisten ligt op 5 jaar terugverdientijd.

De ene gemeente gaat hier anders mee om dan de andere gemeente. Daarnaast wordt de eigenaar van het pand gezien als aanspreekpunt maar dit is niet altijd degene die controle heeft over het energiegebruik. De desbetreffende instantie moet rekening houden met het verschil tussen eigenaar en huurder. In multi tenant gebouwen heb je te maken met meerdere huurders. Als de huurder niet mee wil werken aan energiebesparende maatregelen, krijgt de eigenaar een bestuurlijke boete.

M. Wieman: Om de onduidelijkheid en versnippering bij de overheid rondom de verduurzaming van vastgoed tegen te gaan zou er een centraal duurzaamheidsloket moeten komen van de overheid. In het algemeen is dus een integrale benadering op het gebied van duurzaamheid nodig.

H. Waaldijk: De trend is dat de overheid zich terugtrekt en de initiatieven nu bij de markt legt. De rollen worden anders . Kom met voorstellen naar de overheid. De vraag is wat de markt zelf kan doen. Een goed voorbeeld van eigen initiatief zijn de producten die het Platform Duurzame Huisvesting op dit moment oplevert.

Wat zijn de belangrijke stappen die nu genomen moeten worden?

C. Jonker: Eigenaars en huurders moeten samen de winst en kosten delen van energiebesparende maatregelen. Daarnaast ontwikkelen wij binnen het Platform Duurzame Huisvesting een Menukaart Green Lease. Deze kan als bijlage bij contracten worden opgenomen. De Menukaart is een afvinklijst waaruit bepaalde maatregelen wel en niet opgenomen kunnen worden. Een gezamenlijke benaderingis nodig.

M. Wieman: Het is belangrijk dat duurzaamheidsinstrumenten worden gebruikt om duidelijkheid te scheppen. Een goed initiatief is bijvoorbeeld de Energiekaart voor winkels, die begin februari 2013 door het Platform Duurzame Huisvesting wordt geĂŻntroduceerd.

H. Waaldijk: Er is een gebrek aan transparantie en dus kan beleid ook niet geverifieerd worden. Dit is jammer. Je eigen beleid kun je ook beter toetsen door de energetische kwaliteit van je gebouwenbestand te koppelen aan energielabels.

Zijn er wensen?

M. Wieman: Het is belangrijk dat kennis op het gebied van regelgeving groeit. Bedrijven moeten weten welke maatregelen zij kunnen en moeten nemen. Wij pleiten voor duidelijke nationale en Europese wet- en regelgeving voor de markt. is Niemand is gebaat bij versplintering ten aanzien van duurzaamheid. Al het vastgoed moet ten minste een energielabel krijgen, zodat men weet welke verbeteringen kunnen worden gedaan.

J. Remmers: De Tweede Kamer heeft vorige week besloten om bij de verplichte energielabeling niet te gaan handhaven op het niet-hebben van een energielabel. Dat is een gemiste kans, waar meerdere partijen hier in de zaal niet blij mee zijn.

C. Jonker: Het is belangrijk om te vermelden dat het energielabel verplicht is en dus hoop ik dat per 1-12014 bedrijven weten welk label hun vastgoed heeft.

H. Waaldijk: Ik ben ervan overtuigd dat de ideeĂŤn die hier geopperd zijn binnen 3 tot 4 jaar gerealiseerd kunnen worden We moeten als overheid en markt er samen de schouders onder zetten.

Samen energie besparen | Utiliteit

32

Vastgoed Management Nederland

VGM NL VGM NL (Vastgoedmanagement Nederland) is de branchevereniging van professionele vastgoedmanagementorganisaties. Ruim 85 vastgoedmanagementorganisaties, met in totaal ruim 2600 medewerkers, zijn bij VGM NL aangesloten. Tot de leden van VGM NL behoren zowel grote (internationale) vastgoedmanagementorganisaties als middelgrote en kleine. Deze leden managen, in opdracht van eigenaren, zowel commercieel onroerend goed als woningen en VvE's.

Visie op MVO VGM NL is van mening dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) van invloed is op de (financiële) resultaten van een bedrijf. Het is niet slechts voor het goede doel, met gaat concreet om betere resultaten. MVO, in de dienstverlening aan vastgoedeigenaren en binnen de eigen bedrijfsvoering, is dan ook één van de vijf speerpunten van VGM NL. De rol van de vastgoedmanager Ook met betrekking tot MVO is een vastgoedmanager is de spin in het web. VGM NL zet zich samen met haar leden in op het gebied van energiebesparing tot integriteit. Met betrekking tot (het verbeteren van) duurzaamheid van het vastgoed dat VGM NL leden beheren is VGM onder andere aangesloten bij het Platform Duurzame Huisvesting, zie http://www.platformduurzamehuisvesting.nl.

Insperience Ook heeft VGM NL samen met Arcadis , najaar 2012, een Insperience georganiseerd op de Floriade, zie: http://www.youtube.com/watch?v=o-5mmidXS8&list=PL8C0F463A4130FB47&index=12&feature=plpp_video

Samen energie besparen | Utiliteit

·

Duurzaamheidscan

Als vervolg op de Insperience werkt VGM NL op dit moment de mogelijkheden uit om tot een duurzaamheidscan te komen waarmee vastgoedmanagers op transparante wijze de duurzaamheid van een bestaand gebouw kunnen beoordelen. Ook een verbeteradvies aan de hand van de scan wordt meegenomen. ·

Greenlease

Duurzaamheid is voor organisaties een steeds belangrijker thema. Gebruikers gaan op zoek om hun bedrijfsmiddelen zo duurzaam mogelijk in te zetten, willen met hun huisvesting een duurzaam imago of willen grip krijgen op hun totale huisvestingslasten. Een greenlease, of groen huurcontract, is een middel om hier invulling aan te geven. Eigenaren krijgen ook steeds meer redenen om duurzaam vastgoed in portefeuille te hebben, het aantrekken van de steeds bewustere huurder is er een van. Ook kan worden gedacht aan het kunnen voldoen aan steeds strengere wet en regelgeving en, voor institutionele beleggers, eisen van aandeelhouders. Een greenlease is daarom voor een eigenaar een uitstekend middel om duurzaamheid en daarmee toekomstbestendigheid te waarborgen.

Jones Lang LaSalle’s Greendesk heeft in opdracht van en in samenwerking met het Platform Duurzame Huisvesting en VGM NL deze Greenlease Menukaart opgesteld. Het is een vervolg en daarmee concretiseringslag van de Leidraad Green Lease van eind 2011. Bij het sluiten en realiseren van een greenlease heeft een vastgoedmanager, met zijn kennis en kunde, duidelijk toegevoegde waarde, in de keten. ·

VGM NL MVO Checklist obv ISO 26000

Aan de hand van ISO 26000 heeft VGM NL voor haar leden een MVO checklist opgesteld. Met behulp van deze checklist kunnen VGM NL leden hun eigen MVO beleid beoordelen en uitbreiden, zie http://vgm.nl/Content.aspx?Chapter=MVO %20Checklist. VGM NL stimuleert haar leden een zelfverklaring in te vullen. Met een zelfverklaring maken VGM NL leden hun MVO beleid transparant.

Samen energie besparen | Utiliteit

Deelnemers en Weblinks

www.vastgoedbelang.nl www.samenenergiebesparen.nl

www.agentschapnl.nl

www.dgbc.nl

www.isso.nl

www.ivbn.nl

www.fmn.nl

www.nevap.nl

www.nrw.nl

Samen energie besparen | Utiliteit

www.nvdo.nl

www.nvtg.nl

www.rgd.nl

www.sbr.nl

www.tno.nl

www.tvvl.nl

www.uneto-vni.nl

www.vastgoedmanagementnederland.nl

Samen energie besparen | Utiliteit

Utiliteit 2012

Samen energie besparen

Verenigingspagina: lidmaatschap Wilt u zich aanmelden als nieuw lid?

U bent van harte welkom! Hoe meer leden, hoe beter wij uw belangen kunnen behartigen! U kunt zich als lid aanmelden via onze website www.vastgoedbelang.nl. Zie tevens de aanmeldingscoupon onderaan deze pagina.

Wat betaalt u aan contributie?

Voor het verenigingsjaar 2013 heeft de Ledenraad van Vastgoed Belang de hieronder vermelde contributietarieven vastgesteld.

- Basiscontributie (met Almanak) â‚Ź 199,Bij Vastgoed Belang kunt u deel uitmaken van de sectie professionele grote leden. Voor deze sectie geldt een speciaal tarief van â‚Ź 699,-. Als lid van betreffende sectie kunt u tegen een gereduceerd tarief deelnemen aan speciaal voor u georganiseerde activiteiten, zoals bijvoorbeeld de masterclasses. Tevens hebt u o.a. toegang tot de verdiepingen van de NeVaP, het Nederlands Vastgoedmanagementplatform.

Uw adres of andere gegevens zijn gewijzigd?

Geeft u uw wijzigingen tijdig door via e-mail (info@vastgoedbelang.nl) of met een briefje gericht aan de Ledenservice van Vastgoed Belang, Rijswijkstraat 175, 1062 EV Amsterdam. Adreswijzigingen worden wekelijks verwerkt.

Samen energie besparen | Utiliteit

U wilt u lidmaatschap beëindigen?

Bent u ontevreden over uw lidmaatschap? Laat u ons weten waarom. Door uw bericht kunnen wij de kwaliteit van onze dienstverlening alleen maar verbeteren. Het verenigingsjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december. U kunt uw lidmaatschap slechts opzeggen per aangetekend schrijven vóór 1 december van een jaar. Vermeldt u de reden van uw opzegging!

De beëindiging van het lidmaatschap op deze wijze is vastgelegd in artikel 7, lid 2 van de statuten van de vereniging. De statuten kunt u inzien op onze website www.vastgoedbelang.nl. Vastgoed Belang accepteert geen opzeggingen per telefoon. Een schriftelijke opzegging gedateerd ná 1 december is pas van kracht op 31 december van het volgende jaar. U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging van uw opzegging.

Voorbeeld: u stuurt een opzeggingsbrief gedateerd op 20 december 2012. Vastgoed Belang zal uw lidmaatschap vervolgens beëindigen per 31 december 2013. De contributie voor het jaar 2013 dient u in dit geval nog in zijn geheel te voldoen. Een uitzondering op het voorgaande vormt een schriftelijke opzegging naar aanleiding van een overlijden van een lid. Een opzegging om deze reden gaat vanzelfsprekend per direct in.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Aanmelding lidmaatschap Ja, ik wil lid worden van Vastgoed Belang als: regulier lid met Almanak (€ 199,00) professioneel lid (€ 699,00) Bedrijfsnaam Naam dhr / mw Adres Postcode Plaats Telefoon E-mail Rekeningnummer Geboortedatum BSN Datum Handtekening Ja, ik wil via e-mail op de hoogte blijven van activiteiten en aanbiedingen van Vastgoed Belang.

Versturen aan: Vastgoed Belang, Antwoordnummer 46466, 1060 WD Amsterdam

Samen energie besparen | Utiliteit