Lilas potamos

_περιεχόμενα

1_ Εισαγωγή

…1

2_ Εισαγωγικές πληροφορίες για τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό

…2

3_ Η περιοχή μελέτης

…3

3.1_ Σο Ληλάντιο πεδίο

…3

3.2_ Δήμος Ληλαντίων

…4

4_ Η οικιστική ανάπτυξη στις όχθες του Λήλαντα μετά το 1945

…7

5_ Η κατάσταση σήμερα

…11

6_ Παρουσίαση της υπάρχουσας μελέτης

…15

7_ ΢υμπεράσματα – Προτάσεις

…19

8_ Βιβλιογραφία

...22

1_Εισαγωγή Στις λίγες δεκαετίες ζωής της επιστημονικής, επαγγελματικής και διοικητικής δραστηριότητας, που αποκαλούμε σχεδιασμό του χώρου ή χωροταξία δεν θα ήταν υπερβολή αν ισχυριζόμαστε πως υπήρξε μια σταδιακή υποχώρηση της αναγκαίας συνάρτησης με τους φυσικούς πόρους και μια σταδιακή επικράτηση της συνάρτησης με τις οικονομικές δραστηριότητες. … Πόροι, όπως η ενέργεια, το νερό, το έδαφος, η χλωρίδα και η πανίδα, έτειναν σιγά-σιγά να παίρνουν δεύτερη θέση σε σχέση με την κατανομή της βιομηχανίας, των οικισμών και γενικά των αστικοποιημένων περιοχών, των τουριστικών ζωνών, και των αξόνων μεταφορών.1 ΢την Ελλάδα έχουμε πολλά παραδείγματα όπου σήμερα αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες της οικιστικής εξέλιξης χωρίς σεβασμό στο περιβάλλον και τα φυσικά στοιχεία. Ο νομός Ευβοίας, λόγω της γειτνίασης με την Αττική, παρουσίασε τα τελευταία 40 χρόνια περίπου, ραγδαία και άναρχη οικιστική ανάπτυξη εις βάρος του αγροτικού και φυσικού τοπίου. Σαυτόχρονα η συγκέντρωση βιομηχανικών και βιοτεχνικών μονάδων δημιούργησε πλήθος περιβαλλοντικών ζητημάτων, τα οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σήμερα. ΢τόχος λοιπόν της παρούσας εργασίας είναι η ανάδειξη των επιπτώσεων της ανεξέλεγκτης οικιστικής ανάπτυξης στο φυσικό περιβάλλον, μέσα από τη μελέτη της περίπτωσης του ποταμού Λήλαντα στο Δήμο Ληλαντίων του νομού Ευβοίας. Δεν πρόκειται βέβαια για μια περίπτωση περιορισμού φυσικής περιοχής μέσα σε μεγάλο αστικό κέντρο, αλλά για έναν ποταμό, χωρίς συνεχή ροή υδάτων (ποταμοχείμαρρο), που βρίσκεται στα όρια μικρών οικισμών και επηρεάζεται από τη διάχυση του δομημένου περιβάλλοντος στο φυσικό και αγροτικό τοπίο, αλλά και από τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στη φυσική διαμόρφωση του. Η συγκεκριμένη περίπτωση επιλέχθηκε με αφορμή τα σοβαρά προβλήματα που προκάλεσαν στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Εύβοιας οι έντονες βροχοπτώσεις το ΢επτέμβριο του 2009, και την εκτενή αρθρογραφία στον ημερήσιο τύπο και το διαδίκτυο που ακολούθησε τα γεγονότα αυτά. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που πλήγηκε η συγκεκριμένη περιοχή, καθώς είχαν προηγηθεί οι, μικρότερης έκτασης, πλημμύρες του 1998, 2002 και 2006. Με την πάροδο των χρόνων η εικόνα του ποταμού και του περιβάλλοντος του μεταβάλλεται, και σε περιόδους έντασης των καιρικών φαινομένων παρατηρούνται τα αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν. Οι μεταβολές που συντελούνται αφορούν αφενός το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο και αφετέρου το οικιστικό περιβάλλον και την αστική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή αύξηση τόσο του Δήμου Ληλαντίων, όσο και της Φαλκίδας. ΢το κατώτερο τμήμα του Λήλαντα η υδρολογική λεκάνη υφίσταται πιέσεις που μπορούμε να τις εντάξουμε σε δύο περιόδους. Αρχικά η βιομηχανική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής της Φαλκίδας, μετά τη δεκαετία του ’60, βρήκε στο Ληλάντιο πεδίο πρόσφορο έδαφος, και μετέβαλε την οικονομία της περιοχής, στρέφοντας την από την αγροτική παραγωγή στο δευτερογενή τομέα. Οι πιθανές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον αγνοήθηκαν. Έπειτα, παράλληλα με τις διαδικασίες αποβιομηχάνισης που χαρακτηρίζουν όλη την Ελλάδα από τα τέλη της δεκαετίας του 80’ και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, στο Ληλάντιο πεδίο αναπτύσσεται η παραθεριστική κατοικία, ιδίως στις παραλιακές περιοχές εκατέρωθεν των εκβολών, αλλά και στο εσωτερικό του, στις περιοχές του Αγ. Νικολάου και του Μύτικα. Η ανάπτυξη αυτή γίνεται αλλού αυθαίρετα και αλλού νόμιμα, αφού το θεσμικό πλαίσιο επιτρέπει την οριοθέτηση του οικισμού πάνω στις εκβολές, όπως θα δούμε στη συνέχεια. ΢ήμερα, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι βρισκόμαστε σε μια τρίτη περίοδο. Σο Ληλάντιο πεδίο, δέχεται τις πιέσεις της Βασενχόβεν Λ, ΢απουντζάκη Κ, Το παρόν και το μέλλον της διαχείρισης των υδατικών πόρων στην Ελλάδα, δημοσιευμένο στο waterinfo.gr/eedyp/hydrothemata.html 1

1

οικιστικής επέκτασης της Φαλκίδας, και σταδιακά μεταβάλλεται σε περιοχή κύριας κατοικίας, αστικού χαρακτήρα, εις βάρος των αγροτικών εκτάσεων. Σαυτόχρονα όμως, παρατηρείται η ευαισθητοποίηση μιας σημαντικής μερίδας της τοπικής κοινωνίας για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, που εκφράζεται μέσα από την πλούσια αρθρογραφία, στον ηλεκτρονικό κυρίως τύπο, από μεμονωμένους πολίτες, αλλά κυρίως από τοπικές περιβαλλοντικές οργανώσεις. Η αξιολόγηση της περίπτωσης του Λήλαντα θα βασιστεί στους άξονες και στα κριτήρια που προαναφέρθηκαν. Η μελέτη και η συλλογή των στοιχείων θα επικεντρωθεί στο κατώτερο τμήμα που δέχεται τις ισχυρότερες πιέσεις και ιδιαίτερα στις εκβολές του ποταμού στο Νότιο Ευβοϊκό κόλπο, καθώς αποτελούν ένα από τα περισσότερο προβληματικά σημεία του ποταμού. ΢το πρώτο μέρος της εργασίας, αφού αναφερθούν ορισμένες εισαγωγικές πληροφορίες, θα εντοπιστεί γεωγραφικά η περιοχή μελέτης και θα παρουσιαστεί η ιστορική και δημογραφική εξέλιξη της καθώς και η σημερινή της κατάσταση. ΢τη συνέχεια, μέσα από τη μελέτη αεροφωτογραφιών θα αξιολογηθεί ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός πλησίον των εκβολών του Λήλαντα, αλλά και ο Δήμος Ληλαντίων συνολικά, ενώ θα παρουσιαστεί και η μελέτη που βρίσκεται σε εξέλιξη για την οριοθέτηση του ποταμού σε συνδυασμό με το Γενικό Πολεοδομικό ΢χέδιο που εκπονείται την περίοδο αυτή για τον Δήμο Ληλαντίων. Σέλος θα καταγραφούν τα συμπεράσματα που θα προκύψουν μετά από την επεξεργασία των στοιχείων καθώς και οι προοπτικές που υπάρχουν για το Δήμο. Κατά την επεξεργασία θα χρησιμοποιηθούν διάφορες μέθοδοι και πηγές: βιβλιογραφική διερεύνηση και αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, μελέτη αεροφωτογραφιών και σύγκριση με τη σημερινή κατάσταση, επίσκεψη στις αρμόδιες αρχές, επιτόπου παρατήρηση και συλλογή πληροφοριών.

2_Εισαγωγικές πληροφορίες για τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό Σι ορίζεται ως ποταμός ΢ύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Τγροτόπων: Ποταμός είναι μια επιμήκης υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό, το οποίο ρέει προς τα κατάντη με τη βαρύτητα. Υπάρχουν ποταμοί με συνεχή ροή και άλλοι με περιοδική ροή. Στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές συναντά κανείς πολλούς ποταμούς με περιοδική ροή, και μάλιστα εντελώς ακανόνιστη, ιδίως όταν το υπόστρωμά τους αποτελείται από ασβεστολιθικά υλικά.2 ΢την ιστοσελίδα περιβαλλοντικής πληροφόρησης www.ecothesis.gr αναφέρεται ο ορισμός του ΢υμβούλιου της Επικρατείας (΢τΕ) 2215/2002: «Υδρορεύματα είναι οι πτυχώσεις της επιφάνειας της γης, δια των οποίων συντελείται κυρίως η απορροή προς τη θάλασσα των πλεοναζόντων υδάτων της ξηράς» ενώ επίσης σύμφωνα με το ΢τΕ 230/2004 (Πρακτικό επεξεργασίας 582/2002): «Το υδατορεύμα (ρέμμα) δεν είναι απλώς ένα υδραυλικό σύστημα απορροής υδάτων που περισσεύουν σε μια περιοχή, αλλά ένα οικοσύστημα πλαισιούμενο με σημαντική πανίδα και χλωρίδα».

Η περιβαλλοντική κρίση των δεκαετιών 1960 και 1970 καλλιέργησε μια έντονη ανησυχία για την ποιότητα του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, που εκφράστηκε τόσο με πολιτικές κινήσεις όσο και με οργανώσεις όπως το Sierra Club και η Greenpeace. Η κρίση αυτή επίσης άνοιξε το δρόμο για αποτελεσματικότερη περιβαλλοντική νομοθεσία σε όλα τα επίπεδα. Αναδύθηκαν νέα περιβαλλοντικά πεδία επιστημών που ο W. Marsh3 τα ομαδοποιεί κατά προσέγγιση σε περιβαλλοντική επιστήμη, περιβαλλοντική τεχνολογία και περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Ορίζει μάλιστα τον περιβαλλοντικό

www.ekby.gr Marsh M. William, Landscape Planning: environmental applications, σελ.3, New York, 1997, μετάφραση δική μου 2 3

2

σχεδιασμό, ως έναν τίτλο για τις δραστηριότητες σχεδιασμού και διαχείρισης, οι οποίες έχουν ως κύριους παράγοντες περισσότερο τους περιβαλλοντικούς, παρά τους κοινωνικούς, πολιτικούς ή πολιτιστικούς. Ένα από τα σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο συζήτησης είναι η διαχείριση των λεκανών απορροής υδάτων. ΢ύμφωνα με τον W. Marsh4 η αστικοποίηση αλλά και η αγροτική ανάπτυξη έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ακραίας ροής υδάτων στους χείμαρρους με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα, γεγονός που οδηγεί σε πλημμύρες, αλλά επίσης καταστρέφει το υδάτινο περιβάλλον. Προβληματισμός για τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχει αναπτυχθεί και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μάλιστα στο ΢χέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Φώρου γίνεται αναφορά στην φυσική και πολιτιστική κληρονομιά ως «μοναδικό οικονομικό αγαθό του οποίου η σημασία αυξάνεται και εντείνει την ανάγκη για προστασία, προσεκτική διαχείριση και ανάπτυξη»5 ενώ τονίζεται ότι «πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συνετή διαχείριση και ανάπτυξη των φυσικών πλεονεκτημάτων, των υδάτινων πόρων και των αγροτικών και αστικών τοπίων.»6 Τπάρχει επίσης ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος με μέλη του τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και άλλες χώρες που «στοχεύει στην υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης και της επίτευξης σημαντικών και μετρήσιμων βελτιώσεων για το περιβάλλον της Ευρώπης»7 και δημοσιεύει εκθέσεις, σύντομες ενημερώσεις, άρθρα σχετικά με περιβαλλοντικά θέματα που αφορούν τον Ευρωπαϊκό χώρο. Ο προβληματισμός αυτός εμφανίστηκε και στη συζήτηση για την Ελλάδα, με μικρή καθυστέρηση βέβαια. ΢το βωμό της ανάπτυξης θυσιάστηκαν σε πολλές περιπτώσεις οι αρχές της προστασίας του περιβάλλοντος. ΢ήμερα οι συνέπειες είναι εμφανείς και η ανάγκη για χωρική ανάπτυξη συνδυασμένη με την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, γίνεται εντονότερη και αποτελεί μονόδρομο στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης.

3_Η περιοχή μελέτης 3.1 _Σο Ληλάντιο πεδίο Σο Ληλάντιο πεδίο σχηματίστηκε διαμέσου των χιλιετηρίδων από τις προσχώσεις του Λήλαντα ποταμού, από τον οποίο και πήρε το όνομα του. Ο Λήλας είναι το ποτάμι που πηγάζει από τους πρόποδες του όρους Δίρφης και εκβάλλει στο Νότιο Ευβοϊκό κόλπο. Περνώντας μέσα από το Ληλάντιο το χωρίζει στα δύο. Ανατολικά του είναι το Αφράτι, τα Υύλλα και το Βασιλικό και δυτικά του ο Μύτικας, ο Αγ. Νικόλαος και η Νέα Λάμψακος. ΢το κύριο τμήμα του Ληλάντιου πεδίου βρίσκονται οι οικισμοί Βασιλικό, Μύτικας, Αγ. Νικόλαος και Υύλλα (εικόνα 6). Πρόκειται για μια εύφορη πεδιάδα με καλλιέργεια κατά κύριο λόγο αμπελιών (εικόνα 3) και κατά δεύτερο εσπεριδοειδών και ελαιοδέντρων, έκτασης περίπου 40.000 στρεμμάτων που αρδεύεται κατά τους χειμερινούς μήνες και τμήμα των εαρινών και φθινοπωρινών, όποτε και υπάρχει ροή υδάτων, με τα χαρακτηριστικά αυλάκια (εικόνες 1,2). Σο ποτάμι έρχεται σε επαφή με την κοινότητα Βασιλικού και αποτελεί το ανατολικό της όριο, ενώ στην εκβολή του διασχίζει ένα νέο παραθεριστικό οικισμό, το Μπούρτζι. Ο οικισμός Αφράτι βρίσκεται βορειότερα και στην περιοχή αυτή εκατέρωθεν του ποταμού βρίσκονται ορεινοί όγκοι με έντονη

Marsh M. William, Landscape Planning: environmental applications, σελ.148, New York, 1997, μετάφραση δική μου 5 ΢χέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Φώρου (δημοσιευμένο στο www.minenv.gr) 6 Οπ.5 7 Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, ποιοι είμαστε/τι κάνουμε/πως το κάνουμε , www.eea.europa.eu 4

3

δασοκάλυψη με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια στενή κοιλάδα με μικρές λωρίδες γεωργικών εκτάσεων. Η κατοχή της πλούσιας πεδιάδας του Λήλα, το αρχαίο Ληλάντιον πεδίον, στάθηκε η αφορμή ενός μεγάλου πολέμου, ανάμεσα στις πόλεις της Φαλκίδας και της Ερέτριας, στα τέλη του 8ου αιώνα π.Φ. Ο Θουκυδίδης μάλιστα χαρακτηρίζει το Ληλαντικό πόλεμο ως τον πιο εκτεταμένο ανάμεσα στον Σρωικό και στους Ελληνοπερσικούς πολέμους. Όταν οι Αθηναίοι έγιναν κύριοι της Εύβοιας για να τιμωρήσουν τους Φαλκιδέους, που είχαν επαναστατήσει εναντίον τους, τους αφαίρεσαν το Ληλάντιο πεδίο και το μοίρασαν σε 2000 κληρούχους που έστειλαν από την Αττική. Σο Ληλάντιο πεδίο ήταν γνωστό για τη φυσική ομορφιά του. Γι' αυτό ο αρχαίος ποιητής Πίνδαρος λέει σε ένα ύμνο του ότι ο θεός Απόλλων κατά τις περιπλανήσεις του, προκειμένου να επιλέξει έναν τόπο κατάλληλο για να εγκατασταθεί, πέρασε από το Λευκαντί του Ληλαντίου ώσπου κατέληξε βέβαια στους Δελφούς, τον ομφαλό της γης.

Εικόνες 1,2 . Σα χαρακτηριστικά αυλάκια που χρησιμοποιούνταν για την άρδευση των καλλιεργειών σε ολόκληρο το Ληλάντιο πεδίο, υπάρχουν μέχρι σήμερα, ακόμα και εκεί που πλέον δεν υπάρχουν καλλιέργειες (δεξιά) (πηγή: προσωπικό αρχείο)

Εικόνες 3,4. Δεξιά χαρακτηριστική εικόνα του Ληλάντιου πεδίου, ιδίως στην περιοχή του Μύτικα, όπου καλλιεργούνται κυρίως αμπέλια και ελιές. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια η αμπελουργία αναβιώνει. Αριστερά ένα από τα λίγα αρχιτεκτονικά δείγματα του παρελθόντος, ενδεικτικό του πλούτου της περιοχής. (πηγή: προσωπικό αρχείο)

3.2_Δήμος Ληλαντίων ΢το σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να παρουσιαστούν ορισμένα στοιχεία για το Δήμο Ληλαντίων, στον οποίο ανήκει διοικητικά το υπό μελέτη τμήμα του ποταμού, και για τους οικισμούς που τον αποτελούν. Ο δήμος Ληλαντίων βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της Εύβοιας. Έχει έκταση 111.446 στρέμματα και έδρα το Βασιλικό. ΢υστάθηκε με το σχέδιο Καποδίστρια το 1997 και αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα Αγίου Νικολάου, Αφρατίου, Βασιλικού, Μύτικα, Νέας Λαμψάκου και Υύλλων. Απέχει από τη Φαλκίδα 9 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά.

4

΢ύμφωνα με την απογραφή του 2001(πίνακας 1) ο πληθυσμός του Δήμου Ληλαντίων είναι 15.568 κάτοικοι. Αναλυτικά για κάθε δημοτικό διαμέρισμα: Δ.Δ. Βασιλικού 6.504 κάτοικοι, Δ.Δ. Αγίου Νικολάου 2.644 κάτοικοι, Δ.Δ. Αφρατίου 1.394 κάτοικοι, Δ.Δ. Μύτικα 1.663 κάτοικοι, Δ.Δ. Νέας Λαμψάκου 1.944 κάτοικοι, Δ.Δ. Υύλλων 1.419 κάτοικοι. ΢τον πίνακα 1 παρατηρούμε ότι ενώ μέχρι το 1991 η πληθυσμιακή εξέλιξη ήταν σε όλα τα δημοτικά διαμερίσματα ανάλογη, την τελευταία εικοσαετία μόνο στο Βασιλικό, στον Αγ. Νικόλαο και στην Ν. Λάμψακο παρατηρείται σημαντική αύξηση του πληθυσμού, ενώ στα άλλα τρία δημοτικά διαμερίσματα ο πληθυσμός μειώνεται. Σο Βασιλικό και η Ν. Λάμψακος είναι οι μόνοι οικισμοί που βρίσκονται πάνω στον οδικό άξονα που συνδέει τη Φαλκίδα με τη Ν. Εύβοια, εξυπηρετούνται μάλιστα από την αστική συγκοινωνία του Δήμου Φαλκιδέων, με δρομολόγια κάθε μισή ώρα. Ο Αγ. Νικόλαος βρίσκεται ανάμεσα στους δύο παραπάνω οικισμούς, νότια του οδικού άξονα, αλλά το επίνειο του είναι ο οικισμός Μπούρτζι ή Πυργάκι, στον οποίο ήδη αναφέρθηκε ότι εκβάλλει ο ποταμός Λήλας.

2001

1991

1981

1971 1961 1951 1940 1928 1920 1907 1896 1889 1879

ΔΗΜΟΣ ΛΗΛΑΝΤΙΩΝ

15.568 13.972 11.823 9.718 8.461 8.224 8.552 7.456 5.774 5.056 4.546 3.691 3.058

Δ.Δ. Βασιλικού

6.504

5.304

4.294

3.159 2.356 2.211 2.216 1.841 1.447 1.353 1.125 886

855

Δ.Δ. Αγ. Νικολάου

2.644

2.121

1.601

1.387 1.271 1.410 1.474 1.303 1.016 989

933

746

569

Δ.Δ. Αφρατίου

1.394

1.486

1.275

1.163 1.134 1.027 967

507

510

436

Δ.Δ. Μύτικα

1.663

1.763

1.656

1.513 1.574 1.671 1.985 1.731 1.472 1.353 1.368 1.070 789

Δ.Δ. Νέας Λαμψάκου 1.944

1.757

1.648

1.266 998

Δ.Δ. Φύλλων

1.541

1.349

1.230 1.128 1.070 1.101 885

1.419

835

809

1.018 1.033 651

678

-

-

-

-

-

806

710

613

479

409

Πίνακας 1. Δημογραφική εξέλιξη Δήμου Ληλαντίων (πηγή: Ε΢ΤΕ, δημοσίευση www.servitoros.gr)

Η περιοχή του Αγίου Νικολάου ή "Αμπέλια" εκτείνεται από το Λήλαντα ποταμό και φθάνει μέχρι τη Νέα Λάμψακο. Είναι πολύ εύφορη, γεμάτη με αμπελώνες και κάθε είδους οπωροφόρα δένδρα. Επίνειο του Αγίου Νικολάου είναι το Μπούρτζι ή Πυργάκι, που βρίσκεται τρία χιλιόμετρα νότια του Αγίου Νικολάου και κοντά στις εκβολές του Λήλαντα. ΢το Μπούρτζι κατά μήκος της παραλίας λειτουργούν καφετέριες, ταβέρνες και ουζερί. Ο οικισμός πήρε το όνομά του από τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου που λειτουργούσε στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά ίσως και πριν από αυτή σαν μοναστήρι το οποίο φέρεται να διέθετε τεράστιες εδαφικές εκτάσεις, οι οποίες κάτω από ασαφείς συνθήκες περιήλθαν σε ιδιώτες. Ονομάζεται και Αμπέλια, γιατί όλη η περιοχή είναι γεμάτη αμπελώνες. Η παραλία του Μπουρτζίου πήρε το όνομα της από το μεγάλο και επιβλητικό κατά την ενετοκρατία και τουρκοκρατία, φρούριο, το οποίο ήταν μέσα στη θάλασσα και έλεγχε τα στενά του νότιου Ευβοϊκού κόλπου για την είσοδο και έξοδο των πειρατικών καραβιών προς τη Φαλκίδα και την ευρύτερη περιοχή. ΢ήμερα δεν υπάρχουν παρά μόνο απομεινάρια από ένα σωρό με πέτρες και ένα μικρό τμήμα του άλλοτε επιβλητικού φρουρίου. Ο οικισμός αυτός εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ως παραθεριστικός αρχικά, και εξαπλώνεται - με ασαφής διαδικασίες- στις εκβολές του Λήλαντα, όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια με την μελέτη των αεροφωτογραφιών. Σας γνωρίζω εν συντομία, από το 1975 οικοδομήθηκε το δέλτα του ποταμού αριστερά και δεξιά, δηλαδή η παραλία Βασιλικού και το Μπούρτζι αντίστοιχα. Έκτοτε άλλα τμήματα νομιμοποιούνται και μπαίνουν στο σχέδιο και άλλα παραμένουν εκτός σχεδίου αυθαίρετα ή μη με αποτέλεσμα το δέλτα να περιοριστεί μόλις σε 35 μέτρα δυστυχώς. 8

8

Ν. Μαστορόπουλος, www.servitoros.gr, 16-09-2009 5

Ο καθορισμός των ορίων και των όρων δόμησης του οικισμού του Άγιου Νικολάου έγινε με την απόφαση Νομάρχη 9770/1764/3112-87 και την τροποποίηση της 4746/5-6-1992, με βάση τις διατάξεις του 24.4/3.5.1985 Π.Δ. (ΥΕΚ 181 Δ/3-5-85) «Τρόπος καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2.000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους.». Ο οικισμός κατηγοριοποιείται ως παραλιακός, αδιάφορος, στάσιμος, διάσπαρτος και μεγάλος ενώ τα όρια του, όπως φαίνεται και στην εικόνα, μετά την τροποποίηση του 1992, φθάνουν έως τις εκβολές του ποταμού Λήλαντα. Η αρτιότητα των οικοπέδων είναι 1000 τμ, κατά παρέκκλιση θεωρούνται άρτια όσα προϋφίστανται του 24.4/3.5.1985 ΠΔ .Ο συντελεστής κάλυψης είναι 0,7 με μέγιστη κάλυψη τα 400 τμ, ενώ ο συντελεστής δόμησης για τα πρώτα 100 τμ είναι 1,6, για τα επόμενα 100 τμ 0,8, για τα επόμενα 100 τμ 0,6 και για πάνω από τα 300 τμ 0,4 με μέγιστη δόμηση τα 400 τμ. Σο μέγιστο ύψος είναι 7,5 μ και 2 μ επιπλέον για στέγη, και οι δύο όροφοι είναι το μέγιστο, ενώ πρέπει να ακολουθούνται οι αρχιτεκτονικοί τύποι 1,2 ή 3.

Εικόνα 5. Σροποποίηση ορίων οικισμού Αγ. Νικολάου. Παρατηρούμε ότι τα όρια φθάνουν στις εκβολές του Λήλαντα, χωρίς να προβλέπεται ζώνη προστασίας του οικισμού. (πηγή: απόφαση Νομάρχη 4746/5-6-1992, ιδία επεξεργασία)

΢ήμερα η οικιστική ανάπτυξη συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς, ενώ πλέον δεν πρόκειται στην πραγματικότητα μόνο για περιοχή Β’ κατοικίας. Η μικρή απόσταση από τη Φαλκίδα, αλλά και το Βασιλικό, σε συνδυασμό με την τάση για αναζήτηση «καλύτερης» ποιότητας ζωής, μακριά από τις πόλεις και πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον, έχει οδηγήσει στην επιλογή του οικισμού ως τόπου Α’ κατοικίας. Σο Βασιλικό όπως ήδη αναφέρθηκε είναι έδρα του Δήμου Ληλαντίων. Διασχίζεται από τον οδικό άξονα που οδηγεί στη Ν. Εύβοια και απλώνεται μέχρι τις ακτές του νότιου Ευβοϊκού κόλπου με επίνειό του το Λευκαντί, νότια των εκβολών του Λήλαντα. Για το όνομα του οικισμού υπάρχει η άποψη ότι προέρχεται από τον ποταμό Λήλαντα που ονομαζόταν Βασιλικός. ΢ύμφωνα με δεύτερη άποψη οφείλεται στην ύπαρξη του "βασιλικού" τάφου που έχει βρεθεί σε έναν κοντινό λόφο. Ο οικισμός εμφανίζεται σε δημόσια έγγραφα το 1836 όταν δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά η διοικητική διαίρεση της Εύβοιας και ο οικισμός υπαγόταν στο δήμο Φαλκιδέων όπου και παρέμεινε ως το 1912, όταν ορίστηκε ως έδρα της κοινότητας Βασιλικού. Σο 1951 αναγνωρίστηκε ο οικισμός Λευκαντί και υπάχθηκε στην κοινότητα έως το 1971 όταν μαζί με τον οικισμό Κάμπο προσαρτήθηκαν στον οικισμό Βασιλικού. Σο 1994 η κοινότητα αναγνωρίστηκε ως δήμος, ενώ το 1997 με το σχέδιο Καποδίστρια έγινε έδρα του Δήμου Ληλαντίων. Ο οικισμός Αφράτι θεωρείται ότι ονομάστηκε έτσι, από τα αφράτα, γόνιμα χώματα που υπάρχουν στον κάμπο του, δεξιά και αριστερά των όχθων του ποταμού Λήλα. Βόρεια του Αφρατίου συλλέγονται τα νερά του ποταμού Λήλαντα, από τα οποία αρδεύεται ολόκληρο το Ληλάντιο Πεδίο. Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν στην περιοχή μικρές μεταλλευτικές εγκαταστάσεις και μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες λειτουργούσαν σύγχρονα εργαστήρια εξόρυξης μαγνησίου (λευκόλιθου). Ο Μύτικας είναι κτισμένος σποραδικά σε όλο το Ληλάντιο πεδίο. ΢την περιοχή του Μύτικα υπάρχουν πολλά ελαιοτριβεία δείγμα της πλούσιας και ποιοτικής παραγωγής σε ελαιόλαδο του Ληλαντίου Πεδίου. Σα Υύλλα είναι ένας οικισμός με πλούσιο κάμπο με αμπέλια και οπωροφόρα δένδρα. ΢τα δυτικά του ρέει ο ποταμός Λήλαντας.

6

Η Νέα Λάμψακος είναι ο πρώτος οικισμός που συναντάμε μπαίνοντας στο Ληλάντιο από τη Φαλκίδα. Η περιοχή συνοικίστηκε από πρόσφυγες της Λαμψάκου του Ελλήσποντου της Μικράς Ασίας το 1924 και γι' αυτό και ονομάστηκε Νέα Λάμψακος. Από τους οικισμούς που αποτελούν το Δήμο Ληλαντίων ορισμένοι, όπως το Βασιλικό, τα Υύλλα, το Αφράτι και η Ν. Λάμψακος έχουν ένα συνεκτικό οικιστικό πυρήνα όπως φαίνεται και στην αεροφωτογραφία (εικόνα 6). Οι άλλοι δύο, ο Μύτικας και ο Άγιος Νικόλαος είναι διάσπαρτοι στο Ληλάντιο πεδίο χωρίς ένα σαφές κέντρο και αναπτύσσονται κυρίως κατά μήκος των οδικών αξόνων, κατάλοιπο του αγροτικού χαρακτήρα της περιοχής, με τα μεγάλα κτήματα και τις μικρές αγροτικές κατοικίες.

Εικόνα 6. Η θέση του ποταμού Λήλαντα σε σχέση με τη Φαλκίδα και τους οικισμούς του Δήμου Ληλαντίων. Με μαύρους κύκλους σημειώνονται οι τρεις γέφυρες που υπάρχουν σήμερα στα όρια του Δήμου Ληλαντίων. (πηγή: υπόβαθρο google earth, ιδία επεξεργασία)

4_Η οικιστική ανάπτυξη στις όχθες του Λήλαντα μετά το 1945 Η μελέτη της οικιστικής εξέλιξης στις όχθες και στις εκβολές του ποταμού Λήλαντα από το 1945 έως σήμερα γίνεται με συγκριτική αξιολόγηση των αεροφωτογραφιών για τα έτη 1945, 1960, 1972, 1988 και σήμερα. Γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν οι βασικοί οδικοί άξονες ως σημεία αναφοράς, και τα όρια του πυκνού αστικού ιστού, όσο είναι δυνατόν. ΢τόχος είναι να εντοπιστεί το χρονικό διάστημα κατά το οποίο κτίστηκαν οι εκβολές, καθώς και οι αλλαγές στη φυσική διαμόρφωση του ποταμού, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Ληλάντιου πεδίου, που πλέον δεν αποτελεί αποκλειστικά αγροτική γη αλλά συγκεντρώνει χρήσεις αστικές και βιοτεχνικές, με τις συνέπειες που έχουν ήδη αναφερθεί. ΢την αεροφωτογραφία του 1945, (εικόνα 7), είναι σαφές ότι ο ποταμός είναι ανεπηρέαστος από την οικιστική ανάπτυξη. Διακρίνεται το Βασιλικό, τα Υύλλα και το Αφράτι καθώς και ο μικρός προσφυγικός συνοικισμός της Λαμψάκου. O Αγ. Νικόλαος και ο Μύτικας δεν είναι δυνατό να εντοπιστούν παρότι το 1940 είχαν περίπου 7

1400 και 1900 κατοίκους αντίστοιχα, σύμφωνα με την Ε΢ΤΕ. Πιθανόν να μην πρόκειται ακόμα για συνεκτικούς οικισμούς, αλλά για κατοικίες διασκορπισμένες στις αγροτικές εκτάσεις. Η καλλιεργήσιμη γη καλύπτει όλη την υπόλοιπη έκταση, σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση όπως θα δούμε παρακάτω. Παρατηρούμε επίσης ότι υπάρχει μία μόνο γέφυρα στον ποταμό Λήλαντα, κοντά στα Υύλλα, όπου και η κοίτη του, είναι πιο στενή λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους. Η σύνδεση με τη Ν. Εύβοια γινόταν μέσω του οδικού άξονα που διέρχεται από τη γέφυρα αυτή, ενώ στη θέση που υπάρχει σήμερα η γέφυρα κοντά στο Βασιλικό, η διέλευση γινόταν μέσα από την κοίτη του ποταμού όταν δεν είχε νερό. Μάλιστα στο μεγαλύτερο μήκος της, η κοίτη είναι σχεδόν διπλάσια σε πλάτος απ’ ότι είναι σήμερα, ενώ σε ορισμένα σημεία δημιουργούνται διαπλατύνσεις. Οι εκβολές του ποταμού δεν έχουν φυσικά τη διαμόρφωση που έχουν μεγαλύτεροι ποταμοί, αλλά καταλαμβάνουν μια σημαντική ζώνη, εισχωρούν σε μικρό βάθος προς την ενδοχώρα, ενώ τα όρια του ποταμού γίνονται πιο ασαφή καθώς φτάνει στη θάλασσα. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι στη ζώνη αυτή δεν υπάρχουν καλλιέργειες, αφού ήταν ελώδεις εκτάσεις.

Εικόνα 7. Ο ποταμός Λήλαντας σε σχέση με τους οικισμούς που αποτελούν σήμερα το Δήμο Ληλαντίων, το 1945. (πηγή: υπόβαθρο ΓΤ΢, ιδία επεξεργασία)

Σο 1960 (εικόνα 8) η κατάσταση δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα, καθώς και ο πληθυσμός του σημερινού Δήμου Ληλαντίων έχει παραμείνει σχεδόν σταθερός. Άλλωστε οι αγροτικές δραστηριότητες εξακολουθούν να αποτελούν την κύρια μορφή απασχόλησης. Ίσως αυτός είναι ένας λόγος που στις εκβολές του Λήλαντα η αγροτική γη έχει επεκταθεί εις βάρος της κοίτης, μια επέμβαση στο φυσικό τοπίο που είναι μεν αναστρέψιμη, αλλά μακροπρόθεσμα μπορεί να μετατραπεί σε οικοδομήσιμα οικόπεδα, όπως και έγινε. Οι εκβολές του ποταμού είναι, όπως φαίνεται, πιο σαφείς σε σχέση με το 1945, και η κυριότερη ροή διακρίνεται στο νότιο άκρο.

8

Εικόνα 8. Η κατάσταση στις εκβολές το 1960 (πηγή: υπόβαθρο ΓΤ΢, ιδία επεξεργασία)

Σο 1972 (εικόνα 9) δεν έχουν ακόμα κτιστεί οι εκβολές του Λήλαντα. Υαίνονται βέβαια κατά μήκος των οδικών αξόνων τα σπίτια που αποτελούν τον οικισμό του Αγ. Νικολαόυ, διάσπαρτα, ενώ έχουν εμφανιστεί και τα πρώτα κτήρια στην παραλία Μπουρτζίου, μακριά όμως από τις εκβολές, που διατηρούν τη μορφή που είχαν και το 1960. Ο οικισμός του Βασιλικού έχει επεκταθεί αρκετά σε σχέση με το 1945, ενώ είναι εμφανής ο πρώτος πυρήνας του παράλιου οικισμού Λευκαντί, νότιο-ανατολικά των εκβολών. Άλλωστε όπως φαίνεται και από τον πίνακα 1 ο πληθυσμός του από το 1940 έως και το 1961 είχε αυξηθεί οριακά, ενώ στη δεκαετία 1961-1971 αυξήθηκε κατά 1000 περίπου κατοίκους. Είναι βέβαια η περίοδος που η Φαλκίδα και οι κοντινοί οικισμοί, όπως η Ν. Αρτάκη στα βόρεια και το Βασιλικό στα νότια, κατακλύζονται από εσωτερικούς μετανάστες που εργάζονται στις βιομηχανίες της ευρύτερης περιοχής. Ο οικισμός επεκτείνεται τόσο προς τα νότιο-ανατολικά, όσο και προς τα βόρειο-δυτικά με όριο το Λήλαντα. ΢το σημείο αυτό το πλάτος της κοίτης έχει μπαζωθεί, έχει μειωθεί σχεδόν στο μισό και έχει κατασκευαστεί γέφυρα. Σο 1988 (εικόνα 10)η κατάσταση στις εκβολές του Λήλαντα έχει αλλάξει σημαντικά και προσεγγίζει τη σημερινή εικόνα. Η κύρια ροή στις εκβολές έχει αλλάξει θέση και βρίσκεται λίγο πιο βόρεια, ενώ σε όλη την περιοχή των εκβολών και πάνω σχεδόν στις όχθες του ποταμού έχουν χτιστεί νέα κτήρια. Έχει επίσης αναπτυχθεί ο οικισμός του Αγ. Νικολάου, ενώ και το Βασιλικό έχει επεκταθεί κατά μήκος του άξονα που οδηγεί στη Ν. Εύβοια, όπως και κατά μήκος του άξονα που το συνδέει με το επίνειο του, το Λευκαντί. Πλέον έχει αρχίσει να διαχέεται στο Ληλάντιο Πεδίο, ανατολικά του ποταμού. Είναι άλλωστε και η περίοδος που η παραθεριστική κατοικία αναπτύσσεται και η περιοχή προσφέρεται καθώς βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη Φαλκίδα, αλλά και την Αθήνα.

9

Εικόνα 9. Σο κατώτερο τμήμα του ποταμού το 1972, σε σχέση με τους οικισμούς Βασιλικό, Αγ. Νικόλαο και Λευκαντί. (πηγή: υπόβαθρο ΓΤ΢, ιδία επεξεργασία)

Εικόνα 10. Σο 1988 η εικόνα της περιοχής έχει αλλάξει δραματικά. (πηγή: υπόβαθρο ΓΤ΢, ιδία επεξεργασία)

10

Εικόνα 11. Η περιοχή μελέτης σήμερα. Σα όρια του οικισμού του Αγ. Νικολάου είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εντοπιστούν, καθώς ο οικισμός είναι αραιοκτισμένος και διαχέεται στο Ληλάντιο πεδίο, νότια του οδικού άξονα που συνδέει τη Φαλκίδα με τη Ν. Εύβοια και δυτικά του Λήλαντα. (πηγή: υπόβαθρο google earth, ιδία επεξεργασία)

5_Η κατάσταση σήμερα ΢ήμερα η κατάσταση στο Ληλάντιο πεδίο δεν έχει καμία σχέση με αυτήν του 1945 (εικόνα 11). Σο πλάτος της κοίτης του ποταμού έχει μειωθεί τόσο που σε πολλά σημεία φτάνει και το 1/3 ή και λιγότερο της αρχικής κοίτης. Είναι σχεδόν ομοιόμορφο σε ολόκληρο το μήκος, ενώ οι τοπικές διαπλατύνσεις, ανάλογα με τη ροή, που φαίνονται κυρίως στις αεροφωτογραφίες του 1945 και του 1960, αλλά και σε αυτές του 1972 και του 1988, υπάρχουν μόνο στο ανώτερο τμήμα του ποταμού, εκτός των ορίων του Δήμου Ληλαντίων. Μάλιστα παρατηρείται ότι πλησιάζοντας στις εκβολές η κοίτη στενεύει ενώ θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο αφού η ποσότητα και η ροή των υδάτων αυξάνεται. Οι εκβολές είναι πλέον μια στενή λωρίδα γης, ό,τι απέμεινε, ανάμεσα στα κτίσματα που σχηματίζουν τον παράλιο οικισμό Μπούρτζι ή Πυργάκι, όπου βέβαια υπάρχουν ακόμα αρκετά κενά οικόπεδα (εικόνες 12, 14). Βόρειο-δυτικά του Λήλαντα και κατά μήκος των οδικών αξόνων που συνδέουν το Μπούρτζι με το Βασιλικό και τη Ν. Λάμψακο αναπτύσσεται ο οικισμός Άγιος Νικόλαος εις βάρος της αγροτικής γης (εικόνα 11). Νότιο-ανατολικά του ποταμού και κατά μήκος των ακτών και του οδικού άξονα που το συνδέει με το Βασιλικό, αναπτύσσεται το επίνειο του, το Λευκαντί, ακόμα ένας παραθεριστικός οικισμός που με την πάροδο των χρόνων μετατρέπεται σε περιοχή πρώτης κατοικίας. ΢το δυτικό όριο του Βασιλικού, νότια της γέφυρας, σε παλαιότερο τμήμα της κοίτης, έχουν σήμερα κατασκευαστεί το γήπεδο του Βασιλικού και ένα μεγάλο συγκρότημα σχολών του ΟΑΕΔ (εικόνες 13, 15).

11

Εικόνα 12

Εικόνα 14

1945

΢ήμερα

Εικόνα 13

Εικόνα 15

Εικόνες 12,13,14,15. Αριστερά φαίνονται οι εκβολές του Λήλαντα. Παρατηρούμε ότι ο παραλιακός οικισμός Μπούρτζι έχει αναπτυχθεί ουσιαστικά πάνω σε αυτές και έχει αφήσει μια στενή λωρίδα για τη ροή του ποταμού. ΢την εικόνα 14 με κίτρινο χρώμα φαίνεται η έκταση που καταλαμβάνει ο οικισμός. Δεξιά φαίνεται πόσο έχει περιοριστεί η κοίτη στο ύψος του Βασιλικού προκειμένου να κατασκευαστεί η γέφυρα από όπου διέρχεται ο οδικός άξονας που συνδέει τη Φαλκίδα με τη Ν. Εύβοια (κόκκινο) και να κατασκευαστούν τα κτήρια του ΟΑΕΔ. Η κλίμακα των εικόνων δεν είναι ίδια, αλλά είναι σαφείς οι επεμβάσεις στον ποταμό. (πηγές: Εικόνες 12, 13 : υπόβαθρα ΓΤ΢, ιδία επεξεργασία, Εικόνες 14, 15 υπόβαθρα google earth, ιδία επεξεργασία)

Σα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ποταμός Λήλαντας και ολόκληρο το Ληλάντιο πεδίο σήμερα, σχετίζονται τόσο με την οικιστική ανάπτυξη, όσο και με μια σειρά διαφορετικών παραγόντων, όπως θα αναλυθούν στη συνέχεια. Η επέκταση της Φαλκίδας, αποτέλεσμα των πιέσεων τόσο από την ίδια την πόλη, όσο και από την εξάπλωση της Αθήνας, οδηγεί στην οικιστική ανάπτυξη των πλησιέστερων περιοχών, της Ν. Αρτάκης και του Δήμου Ληλαντίων. Η πληθυσμιακή εξέλιξη της περιοχής μελέτης είναι, όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, σταθερά ανοδική από το 1961 μέχρι σήμερα, παρά τη μεταβολή των οικονομικών και παραγωγικών δεδομένων. Η οικιστική ανάπτυξη σχετίζεται αρχικά με την ανάπτυξη της βιομηχανικής δραστηριότητας, στη συνέχεια, με την παραθεριστική κατοικία και σήμερα πλέον με την αύξηση των μόνιμων κατοίκων. Γενικότερα σε ολόκληρο το Ληλάντιο πεδίο και ιδιαίτερα κατά μήκος των σημαντικών οδικών αξόνων αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά του φαινομένου της αστικής διάχυσης, δηλαδή της ασυνεχούς επέκτασης του αστικού χώρου εις βάρος του φυσικού και αγροτικού. ΢ίγουρα το φαινόμενο εμφανίζεται σε πολύ μικρότερη κλίμακα και με διαφορετικούς όρους, από ότι στις μεγάλες αμερικάνικες και ευρωπαϊκές πόλεις ή ακόμα και στην Αθήνα. Η εικόνα όμως των διάσπαρτων κτισμάτων, κατοικιών αλλά και βιοτεχνικών κτηρίων, στις πρώην αγροτικές εκτάσεις είναι εικόνα χαρακτηριστική του συγκεκριμένου ζητήματος. Όπως αναφέρει ο Βαγγέλης Αποστόλου, δασολόγος, κάτοικος της περιοχής, σε άρθρο του στην Καθημερινή9 ,μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’70, στο Ληλάντιο πεδίο, οι αγροτικές δραστηριότητες συνυπήρχαν αρμονικά με τις οικογενειακές βιοτεχνίες παραγωγής κεραμιδιών και τούβλων από την ιλύ(άργιλο) που υπήρχε στις 9

http://portal.kathimerini.gr 15-02-07 12

προσχώσεις του ποταμού, διατηρώντας την ισορροπία του οικοσυστήματος. Σην εικοσαετία που ακολούθησε, η πολύτιμη καλλιεργήσιμη γη δέχθηκε επίθεση με παράνομες χωματοληψίες, όχι μόνο γιατί γιγαντώθηκαν ορισμένες κεραμοποιίες της περιοχής, αλλά και γιατί οι ιδιοκτήτες γης πουλούσαν ανεξέλεγκτα χώμα. ΢ήμερα η μορφολογία του εδάφους είναι έντονα αλλοιωμένη, αλλά είναι θετικό ότι η αμπελουργία και η οινοποιεία αναβιώνουν με μικρές μονάδες και αυτός θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος σταδιακής βελτίωσης του φυσικού τοπίου. Αυτό όμως είναι ένα μόνο από τα προβλήματα που εντοπίζονται στο Ληλάντιο πεδίο. Οι μικρότεροι χείμαρροι που τροφοδοτούν τον ποταμό πηγάζουν στους πρόποδες προς Νότο του όρους Δίρφυς, κοντά στα χωριά ΢τενή και Μίστρος. Η περιοχή του Μίστρου ήταν ανάμεσα σε αυτές που είχαν πληγεί στις εκτεταμένες πυρκαγιές του 2007, χωρίς μάλιστα να έχουν πραγματοποιηθεί από τότε τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα.

Εικόνες 16, 17. Υωτογραφίες από τις πλημμύρες στο Δ. Ληλαντίων. ΢τη δεύτερη εικόνα φαίνεται στο φράχτη το ύψος που είχαν φτάσει τα νερά (πηγή: www.servitoros.gr)

Εικόνες 18, 19. Η κατάσταση στις εκβολές του Λήλαντα σήμερα (Ιανουάριος 2010). Σα αποτελέσματα από τις έντονες βροχοπτώσεις του ΢επτεμβρίου είναι ακόμα εμφανή. (πηγή: προσωπικό αρχείο)

΢ε άρθρα στο διαδίκτυο, που είχαν δημοσιευθεί πριν τις πλημμύρες του ΢επτεμβρίου του 2009, κυρίως στην ιστοσελίδα www.servitoros.gr, (ηλεκτρονική εφημερίδα της Εύβοιας), καταγράφονται τα σημαντικότερα ζητήματα που αφορούν τον ποταμό Λήλαντα. Ο Ν. ΢ιόλας μέλος της ομάδας «Ενεργοί Πολίτες Εύβοιας για το περιβάλλον» σε άρθρο του αναφέρεται στην υποβάθμιση του ποταμού Λήλαντα, από την ανεξέλεγκτη και παράνομη οικοδόμηση, από τα αστικά λύματα και τα απόβλητα βιομηχανιών και πτηνοτροφικών-κτηνοτροφικών επιχειρήσεων, αλλά και από τις αμμοληψίες 10. Η ομάδα σε προηγούμενο άρθρο της11 είχε αναφερθεί ξανά στο ζήτημα της ρύπανσης του ποταμού Λήλαντα.

10 11

www.servitoros.gr, 2/6/2008 www.servitoros.gr, 7/4/2008 13

Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι τον Ιούλιο του 2008 ο ΢υνήγορος του Πολίτη επισκέφθηκε την περιοχή, στο πλαίσιο αυτεπάγγελτης έρευνας, προκειμένου να εξακριβωθούν τα μέτρα που είχαν ληφθεί για την αποκατάσταση των περιοχών που είχαν πληγεί από τις πυρκαγιές του 2007. ΢το πόρισμα του ανέφερε την ανυπαρξία αντιπλημμυρικών έργων και επισήμανε τους κινδύνους, ενώ χρειάστηκε να παρέμβει και στην πρόθεση του Δήμου να διαθέσει μπαζωμένη έκταση για την κατασκευή τμήματος των ΣΕΙ Φαλκίδας. Παρόλα αυτά, και ενώ από το 2005 είχε ανατεθεί από τη Νομαρχία Ευβοίας η μελέτη οριοθέτησης του ποταμού και των αντιπλημμυρικών έργων (η πρώτη που εκπονείται για το Λήλαντα), η διαδικασία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί εξαιτίας των καθυστερήσεων που δημιουργεί η ανάγκη για εγκρίσεις από διάφορες υπηρεσίες. Μετά τις έντονες βροχοπτώσεις του ΢επτεμβρίου, όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησε μεγάλος αριθμός άρθρων και καταγγελιών. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι η δήλωση στην εφημερίδα "Νέα", του καθηγητή του Σμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ευθύμιου Λέκκα. ΢χολιάζει ότι εκτός από τις βροχοπτώσεις που ήταν ισχυρές, βασικές αιτίες των καταστροφών που σημειώθηκαν ήταν «η έντονη αστικοποίηση των τελευταίων δεκαετιών στην Εύβοια και η αυθαίρετη δόμηση χωρίς προδιαγραφές. Ακόμα όμως και εκεί που υπάρχουν σχέδια πόλης δεν δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις κρίσιμες υποδομές.» 12 Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στην τεχνική έκθεση που συνοδεύει τη μελέτη οριοθέτησης του ποταμού, για την απόδειξη της αναγκαιότητας των έργων αναφέρονται περισσότερα από δέκα έγγραφα κατοίκων αλλά και των δημοτικών αρχών, για τα προβλήματα που εντοπίζονται στον ποταμό. Επίσης σύλλογοι πολιτών όπως οι «Ενεργοί Πολίτες Εύβοιας για το περιβάλλον», που αναφέρθηκαν παραπάνω, και ο περιβαλλοντικός σύλλογος Ληλάντιου πεδίου «Η Πορφύρα», δραστηριοποιούνται για την προστασία του Ληλάντιου πεδίου και δημοσιεύουν πλήθος άρθρων και παρεμβάσεων στον τοπικό τύπο. Η τοπική κοινωνία λοιπόν έχει συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει ανάγκη για έργα και δράσεις που θα φέρουν την ισορροπία ανάμεσα στις οικονομικές και οικιστικές δραστηριότητες και στο φυσικό περιβάλλον του ποταμού Λήλαντα.

Εικόνα 20, 21. Οι δύο φωτογραφίες είναι από τη γέφυρα του Βασιλικού. ΢τη δεξιά,(από τη γέφυρα και προς βορά η λήψη) διακρίνονται οι εκσκαφές και η θεμελίωση ενός νέου κτίσματος πάνω στην όχθη, μόλις τρεις μήνες μετά τις πλημμύρες του ΢επτεμβρίου. ΢την αριστερή (προς νότο) φαίνονται οι σχολές του ΟΑΕΔ που όπως προέκυψε από τη μελέτη των αεροφωτογραφιών κατασκευάστηκαν σε μπαζωμένο τμήμα της κοίτης του ποταμού (πηγή: προσωπικό αρχείο)

12

www.tanea.gr, 14/9/2009 14

6_ Παρουσίαση της μελέτης οριοθέτησης και αντιπλημμυρικών έργων Όπως ήδη αναφέρθηκε, το Νοέμβριο του 2009, όταν έγινε η συλλογή των στοιχείων, βρισκόταν σε εξέλιξη η έγκριση της μελέτης οριοθέτησης και των αντιπλημμυρικών έργων για τον ποταμό Λήλαντα. ΢την προκαταρκτική τεχνική έκθεση (Υεβρουάριος 2006) που συνοδεύει τη μελέτη περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση, αναφέρονται οι αρχές οριοθέτησης των ρεμάτων και παρουσιάζεται το σχέδιο ανάπτυξης και η προτεινόμενη οριοθέτηση. Σα υφιστάμενα έργα που αναφέρονται στην τεχνική έκθεση είναι: αρδευτικά (πρόχειρα μικρά φράγματα – υδροληψίες), αντιπλημμυρικά (μικρά προστατευτικά έργα από τη Νομαρχία, χωρίς κάποια λογική, στα πρώτα 5 χλμ από τις εκβολές, που δεν είναι αποτελεσματικά), συγκοινωνιακά (τρεις γέφυρες και δρόμοι παράλληλα στην κοίτη) και τέλος υδραγωγεία στο ύψος του Αφρατίου. ΢τη συνέχεια αναφέρουν τις νομικές και τεχνικές λεπτομέρειες για την οριοθέτηση των «υδατορευμάτων» όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 5 του Ν. 3010/ΥΕΚ 91/26-4-02 και στο υπηρεσιακό σημείωμα της Περιφέρειας ΢τερεάς Ελλάδος – Διεύθυνση ΠΕ.ΦΩ. με θέμα: «Οδηγίες για τη σύνταξη μελέτης οριοθέτησης, πληρότητα φακέλου δικαιολογητικών επικύρωσης του καθορισμού οριογραμμών υδατορευμάτων». Σα έργα διευθέτησης προβλέπονται για την προστασία του παραλιακού οικισμού, του νέου παράπλευρου δρόμου που προτείνουν και διάφορων εγκαταστάσεων όπως το γήπεδο. Όπως αναφέρουν οι μελετητές, δεν υπάρχει χωροταξική μελέτη για την ευρύτερη περιοχή, έτσι λοιπόν καθορίζουν ως σημαντικά δεδομένα τον αγροτικό χαρακτήρα των περιοχών και τη δυνατότητα του Ληλάντιου πεδίου για υψηλούς δείκτες παραγωγής σε συνδυασμό με τη μικρή του απόσταση από την Αθήνα και με βάση αυτά καθορίζουν τα απαραίτητα τεχνικά έργα, εγγειοβελτιωτικά, συγκοινωνιακά και αντιπλημμυρικά. Η προτεινόμενη οριοθέτηση περιγράφεται αναλυτικά κατά τμήματα. Γενικότερα στις εκβολές προτείνεται πλήρως διευθετημένη διατομή ενώ στα ανώτερα τμήματα του ποταμού προτείνονται τοίχοι σε διάφορα τμήματα εκατέρωθεν της κύριας κοίτης έτσι ώστε να σχηματιστεί μια ευρεία κοίτη, η οποία θα προσαρμόζεται κατά το δυνατόν στη διαμορφωμένη κατάσταση. Για τη διευθέτηση στις εκβολές τονίζεται ότι λόγω των περιορισμών θα πρέπει θα εφαρμοστεί επενδεδυμένη διατομή ώστε να καταλαμβάνει το μικρότερο δυνατό χώρο και να έχει μεγάλη παροχευτικότητα, ενώ η εκβολή γίνεται εντός του αιγιαλού για προστασία της ακτής. Τπάρχει επίσης και η προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Οκτώβριος 2009) που περιλαμβάνει: α. αναλυτική περιγραφή του έργου ΢το κεφάλαιο αυτό περιγράφεται αρχικά η υπάρχουσα κατάσταση. Δίνεται έμφαση στον παραλιακό οικισμό Μπούρτζι, καθώς έχει αφεθεί για τον ποταμό διάδρομος πλάτους 50 περίπου μέτρων στην τελευταία θέση της κοίτης, όπως φαίνεται και στην ανάλυση των αεροφωτογραφιών. Η κοίτη αυτή είναι ανεπαρκής με αποτέλεσμα ο οικισμός να πλημμυρίζει κάθε χρόνο και για το λόγο αυτό προτείνεται, όπως αναφέρθηκε, η πλήρης επένδυση της. β. εντοπισμό και αξιολόγηση των βασικών επιπτώσεων στο θαλάσσιο οικοσύστημα Οι επιπτώσεις των έργων χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, κατά την κατασκευή και κατά τη λειτουργία. Κατά την κατασκευή προβλέπονται επιπτώσεις μόνο για το θαλάσσιο περιβάλλον ιδιαίτερα στις εκβολές λόγω των ιζημάτων από τα υλικά κατασκευής, ενώ δε γίνεται καμία αναφορά στο οικοσύστημα στις όχθες του ποταμού. Σο ίδιο συμβαίνει και στις επιπτώσεις κατά τη λειτουργία. Αναφέρεται ότι η επίπτωση από την ταχύτητα εισροής του ποτάμιου ύδατος στο θαλάσσιο οικοσύστημα δεν θεωρείται μεγάλη διότι το θαλάσσιο περιβάλλον είναι ήδη υποβαθμισμένο από τις παρελθοντικές επιπτώσεις εισροής του ποτάμιου οικοσυστήματος.

15

Εικόνα 22. Η πρόταση για τη διαμόρφωση της κοίτης από το γραφείο που ανέλαβε τη μελέτη οριοθέτησης, σε σχέση με τις χρήσεις γης που αφορούν την κατοικία και προβλέπονται στο υπό εκπόνηση ΓΠ΢ για το Δήμο Ληλαντίων. Η ζώνη προστασίας των εκβολών είναι ουσιαστικά ό,τι δεν είναι δυνατόν να κτιστεί. (πηγή: υπόβαθρο: Οριοθέτηση Φειμάρρων – Αντιπλημμυρικά έργα Νότιας Εύβοιας – Προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ΢ύνταξη μελέτης: ΣΟΜΗ ΑΣΕΜ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙ΢Η ΑΕΜΓΕ, ιδία επεξεργασία)

16

ΓΕΥΤΡΑ ΒΑ΢ΙΛΙΚΟΤ

ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟ΢

ΒΑ΢ΙΛΙΚΟ

ΛΕΤΚΑΝΣΙ

Εικόνα 23. Σο υπό εκπόνηση ΓΠ΢ για το Δήμο Ληλαντίων. Με κόκκινο φαίνεται το οδικό δίκτυο. Προτείνεται η διάνοιξη ενός άξονα παράλληλα στην κοίτη του ποταμού, ενώ δεν γίνεται αναφορά σε δίκτυο ποδηλάτου. (πηγή: υπόβαθρο: Οριοθέτηση Φειμάρρων – Αντιπλημμυρικά έργα Νότιας Εύβοιας – Προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ΢ύνταξη μελέτης: ΣΟΜΗ ΑΣΕΜ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙ΢Η ΑΕΜΓΕ, ιδία επεξεργασία)

γ. περιγραφή των μέτρων για πρόληψη-μείωση/αποκατάσταση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον Σα μέτρα που προτείνονται δεν αναφέρονται στην προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων αλλά σε τεχνικά κυρίως θέματα σχετικά με τα χωματουργικά έργα, τις τιμές θορύβου και ρύπων, τη λειτουργία των εργοταξίων, τους κανόνες ασφαλείας κτλ. δ. εναλλακτικές λύσεις Λόγω της δεδομένης κατάστασης εντός του παραλιακού οικισμού, οι μελετητές αναφέρουν ότι εξετάστηκαν εναλλακτικές λύσεις μερικής ή ολικής εκτροπής του ποταμού πριν την είσοδο του στον οικισμό. Οι λύσεις αυτές απορρίφθηκαν καθώς οι νέες εκβολές θα γίνονταν σε περιοχές κολύμβησης και τα φερτά υλικά θα αλλοίωναν και θα υποβάθμιζαν την παραλία. Επίσης θα απαιτούνταν μεγάλες εκτάσεις για τις λωρίδες εδάφους που χρειάζεται η νέα κοίτη, σε μια περιοχή με γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας στην παραλιακή ζώνη της οποίας έχει αναπτυχθεί δόμηση. Η λύση που επιλέχθηκε, της διευθέτησης της υφιστάμενης κοίτης, σύμφωνα με τους μελετητές, δεν αλλοιώνει την υφιστάμενη κατάσταση, διατηρεί και προστατεύει την ίδια εκβολή και θα απαιτήσει τις ελάχιστες δυνατές απαλλοτριώσεις. ε. ιστορικότητα φυσικής κοίτης ΢το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται ότι η κοίτη σταθεροποιήθηκε στη λωρίδα που αφέθηκε από τη δόμηση, ενώ στην ευρεία κοίτη των παλαιότερων ετών σήμερα έχουν γίνει τα κτίρια των τεχνικών σχολών Βασιλικού, το γήπεδο Βασιλικού, το γήπεδο Υύλλων κτλ.

17

ζ. ΓΠ΢ Δήμου Ληλαντίων Όπως φαίνεται και στο χάρτη (εικόνα 23), στο υπό έγκριση ΓΠ΢ του Δήμου Ληλαντίων, η περιοχή στις εκβολές του Λήλαντα είναι Α’ και Β’ κατοικίας και προβλέπεται μια περιοχή ειδικής προστασίας φυσικού χαρακτήρα ζώνης 120 μ., μέσα στην οποία προβλέπεται το έργο διευθέτησης του ποταμού. Η μελέτη από τη ζώνη αυτή καταλαμβάνει μόνο τα 50 μ. τα οποία είναι και άμεσα υλοποιήσιμα επειδή δεν επηρεάζουν υφιστάμενα κτήρια.

Εικόνα 24. Η πρόταση των μελετητών για πλήρη διευθέτηση της κοίτης στο κατώτερο τμήμα, σε σχέση με την πραγματική κατάσταση, όπως φαίνεται στην αεροφωτογραφία. (πηγή: Οριοθέτηση Φειμάρρων – Αντιπλημμυρικά έργα Νότιας Εύβοιας – Προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ΢ύνταξη μελέτης: ΣΟΜΗ ΑΣΕΜ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙ΢Η ΑΕΜΓΕ)

Εικόνα 25. Η προτεινόμενη διαμόρφωση της κοίτης, φαίνεται η εκβολή του ποταμού εντός του αιγιαλού για προστασία της κοίτης. Παρατίθενται ορισμένες τομές όπου φαίνονται οι προτεινόμενες διαμορφώσεις κατά μήκος του ποταμού. Η πρώτη (από πάνω προς τα κάτω) είναι στο σημείο που σημειώνεται με κόκκινο, πρόκειται για πλήρη διευθέτηση της κοίτης. Οι δύο επόμενες είναι στα σημεία όπου προτείνονται τοίχοι, ενώ η τελευταία στα σημεία που προτείνεται «αναβαθμός» στη διαμόρφωση της κοίτης. (πηγή: Οριοθέτηση Φειμάρρων – Αντιπλημμυρικά έργα Νότιας Εύβοιας – Προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ΢ύνταξη μελέτης: ΣΟΜΗ ΑΣΕΜ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙ΢Η ΑΕΜΓΕ)

18

7_ Συμπεράσματα - Προτάσεις Η περίπτωση του ποταμού Λήλαντα είναι αντιπροσωπευτική του τρόπου αντιμετώπισης του φυσικού περιβάλλοντος από την ελληνική κοινωνία και την τοπική πολιτική ηγεσία. Με την πάροδο των χρόνων η κοίτη του ποταμού σταδιακά περιοριζόταν είτε για να γίνει αγροτική γη είτε ακόμα για να κτιστούν από βοηθητικά κτίσματα και ιδιωτικές κατοικίες, μέχρι δημόσια και δημοτικά κτήρια, όπως οι σχολές του ΟΑΕΔ και το γήπεδο του Βασιλικού. Όταν βέβαια σημειώνονται ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες του ΢επτεμβρίου του 2009, που συνοδεύονται από μεγάλες καταστροφές, όλοι αναζητούν την αιτία των προβλημάτων και ζητούν λύσεις. Όπως βέβαια έγινε κατανοητό, το αντικείμενο της παρούσας εργασίας, η ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη, δεν αποτελεί το μοναδικό πρόβλημα του Ληλάντιου πεδίου, καθώς σημαντικό είναι και το θέμα της ρύπανσης του ποταμού από τα απόβλητα των πτηνοτροφικών, κτηνοτροφικών και βιοτεχνικών μονάδων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, αλλά και οι επιπτώσεις των πυρκαγιών του 2007. Η οικιστική ανάπτυξη στην περιοχή μελέτης, άρχισε ως αναζήτηση παραθεριστικής κατοικίας στις αρχές τις δεκαετίας του 1980, και συνεχίστηκε άλλοτε αυθαίρετα και άλλοτε νόμιμα, όσο νόμιμη μπορεί να είναι η οριοθέτηση ενός οικισμού πάνω στις εκβολές ενός ποταμού. Ενώ μάλιστα οι παλαιότερες κατοικίες που συναντά κανείς στην περιοχή είναι μικρά και απλά κτήρια, που υποδηλώνουν μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα, οι νέες κατασκευές είναι σαφές ότι απευθύνονται σε μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές ομάδες είτε για δεύτερη, είτε ακόμα και για πρώτη κατοικία. Οπότε δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η καταπάτηση των εκβολών έγινε από αδύναμες οικονομικά ομάδες για να καλυφθεί η ανάγκη για στέγη.

Εικόνα 26, 27. Αριστερά ένα δείγμα των παλαιότερων κατοικιών στο Μπούρτζι, δεξιά οι νέες κατοικίες που απευθύνονται σε άλλα οικονομικά στρώματα. (πηγή: προσωπικό αρχείο)

Σαυτόχρονα ολόκληρο το Ληλάντιο πεδίο, μια τόσο εύφορη πεδιάδα, δέχεται τις πιέσεις από την ανάπτυξη, τόσο των οικισμών του Δήμου Ληλαντίων, όσο και της Φαλκίδας, χάνοντας τον αγροτικό του χαρακτήρα. Θα ήταν λοιπόν απαραίτητο ο πολεοδομικός σχεδιασμός να έχει ως στόχο τον περιορισμό της δόμησης και την αυστηρή προστασία των φυσικών περιοχών. Δυστυχώς το υπό έγκριση Γενικό Πολεοδομικό ΢χέδιο για το Δήμο Ληλαντίων (εικόνα 23), κάθε άλλο παρά αποτελεσματικό είναι σε αυτόν τον τομέα, αφού περιορίζεται στη νομιμοποίηση και διατήρηση της σημερινής κατάστασης, όπως φαίνεται και στο χάρτη, με τα διάσπαρτα οικιστικά σύνολα, που τα περισσότερα έχουν οριοθετηθεί με απόφαση Νομάρχη. ΢τις εκβολές μάλιστα ορίζει ως περιοχές ειδικής προστασίας φυσικού χαρακτήρα, μια λωρίδα παράλληλα στον ποταμό, που ουσιαστικά αποτελεί την κοίτη του, και μια ακόμα κάθετα σε αυτόν στο παραλιακό μέτωπο, ότι δηλαδή δεν είναι δυνατόν να δομηθεί. Εκατέρωθεν μάλιστα της ζώνης αυτής ορίζονται περιοχές Α΄ και Β΄ κατοικίας. Η μελέτη οριοθέτησης του Λήλαντα δεν προτείνει κάποια ουσιαστική παρέμβαση και πρόκειται μάλλον για μια τυπική διαδικασία. Προσαρμόζει και οριοθετεί την κοίτη 19

ακολουθώντας την υπάρχουσα κατάσταση. Απορρίπτει το ενδεχόμενο της εκτροπής της εκβολής με την αιτιολογία ότι θα καταστραφεί μια παραλία λουομένων. Αν αυτός είναι ο μοναδικός λόγος σίγουρα δεν είναι αρκετός, καθώς η καταστροφή αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τη λύση σε πολλά προβλήματα και να δώσει την ευκαιρία να δημιουργηθεί ένα νέο οικοσύστημα στις νέες εκβολές του ποταμού. Ακόμα όμως και αυτό να μη γινόταν σίγουρα θα ήταν προτιμότερο να απαλλοτριωθεί μια ζώνη εκατέρωθεν των εκβολών, αλλά και σε όποιο άλλο σημείο της κοίτης είναι απαραίτητο, όπου άλλωστε υπάρχουν ακόμα κενά οικόπεδα, προς όφελος του φυσικού περιβάλλοντος.

Εικόνα 28. ΢χηματική απεικόνιση της απορρόφησης των όμβριων υδάτων, ανάλογα με τη χρήση της γης. Η ποσότητα που δεν απορροφάται από το έδαφος καταλήγει στα ρέματα και τους ποταμούς, αυξάνοντας τη ροή τους (πηγή: Marsh M. William, Landscape Planning: environmental applications, New York, 1997

Μια γενικότερη, δραστική παρέμβαση θα έπρεπε να περιλαμβάνει την απαλλοτρίωση εκατέρωθεν του Λήλαντα των εκτάσεων που είναι απαραίτητες, για την ομαλή λειτουργία και εξέλιξη του φυσικού περιβάλλοντος και για την προστασία των κοντινών οικισμών. ΢τόχος δεν είναι μόνο να παραμείνει η κοίτη του ποταμού ελεύθερη, αλλά και να δημιουργηθεί μια ζώνη ασφαλείας, για να αντιμετωπίζεται η υπερχείλιση του ποταμού όταν συμβαίνουν έντονα καιρικά φαινόμενα. Σο γεγονός αυτό είναι όλο και συχνότερο, τόσο λόγω της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και λόγω της μείωσης της δασικής και της αγροτικής γης, από τις πυρκαγιές και την οικιστική ανάπτυξη. Οι φυσικές εκτάσεις λειτουργούσαν ως υποδοχείς νερού και περιόριζαν την ποσότητα των υδάτων που κατέληγαν στα ποτάμια και στα ρέματα, κάτι που σήμερα δεν είναι δυνατόν να συμβεί, όταν το Ληλάντιο πεδίο σταδιακά αστικοποιείται (Εικόνα 28). Για τόσο σημαντικά προβλήματα απαιτούνται δραστικές παρεμβάσεις και ολοκληρωμένες λύσεις, και το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο υπάρχει, οι οποίες όμως χρειάζονται και αποφασιστικές τοπικές αρχές με ισχυρή βούληση, που επιθυμούν να ασκήσουν ουσιαστική περιβαλλοντική πολιτική. Η λύση που τελικά προτείνουν οι μελετητές για τις εκβολές, η πλήρως διευθετημένη διατομή, είναι μια πρακτική που ανήκει στο παρελθόν, αφού έχει αποδειχθεί ότι δεν αποτελεί λύση των προβλημάτων, αντίθετα μπορεί να επιβαρύνει την κατάσταση.

20

Εικόνα 29, 30. Δεξιά οι εκβολές του ποταμού. Παρατηρούμε ότι η παραλία λουομένων δεν είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Αριστερά κτίσματα πάνω στην κοίτη του Λήλαντα σε μικρή απόσταση από τις εκβολές, αλλοιώνουν την εικόνα και τη λειτουργία του φυσικού στοιχείου. (πηγή: προσωπικό αρχείο)

΢ήμερα ο Λήλαντας, τουλάχιστον στο κατώτερο τμήμα του, ελάχιστα θυμίζει ότι πρόκειται για ένα στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και του φυσικού τοπίου. Όχι μόνο δεν μπορεί να λειτουργήσει ως οικοσύστημα ή να επιτελέσει το ρόλο του ως ποταμός ή χείμαρρος, αλλά ταυτόχρονα δεν αποτελεί ευχάριστη θέα, έναν τόπο αναψυχής και ψυχικής ευχαρίστησης για τους κατοίκους της περιοχής, ένα μέσο βελτίωσης της ποιότητας ζωής τους. Δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια διαμόρφωσης μιας πράσινης διαδρομής περιπάτου, παράλληλα στις όχθες του, που θα μπορούσε να συνδέει τον οικισμό του Βασιλικού με τις παραλίες λουομένων εκατέρωθεν της εκβολής του ποταμού, να συνδυάζεται με ήπιες κοινόχρηστες χρήσεις, να προσφέρεται για πεζοπορία και ποδηλασία και να αναδείξει το φυσικό αυτό στοιχείο. Σαυτόχρονα η ζώνη αυτή θα μπορούσε να συμβάλλει στην εκτόνωση του ποταμού σε περίπτωση ακραίων καιρικών φαινομένων. ΢ε μια εποχή, που όλο και συχνότερα βιώνουμε τα αποτελέσματα της αδιαφορίας μας για το φυσικό περιβάλλον, και καλούμαστε να ενσωματώσουμε στο σχεδιασμό τις αρχές της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης, πρακτικές και δράσεις ανάλογες με αυτές που ακολουθούνται για τον ποταμό Λήλαντα δεν είναι αποδεκτές και αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγή.

21

8_ βιβλιογραφία

Βαϊου Ντ., Περιβάλλον και Ανάπτυξη, Σεύχος σημειώσεων μαθήματος "Περιβαλλοντικός Αστικός ΢χεδιασμός", 8ο εξάμηνο (από την ιστοσελίδα του μαθήματος), ΕΜΠ Βασενχόβεν Λ, ΢απουντζάκη Κ, Το παρόν και το μέλλον της διαχείρισης των υδατικών πόρων στην Ελλάδα, δημοσιευμένο στο waterinfo.gr/eedyp/hydrothemata.html Κοσμάκη Π., Διερευνηση περιβαλλοντικων επιπτωσεων: θεματα, ερωτηματα, κριτηρια, Σεύχος σημειώσεων μαθήματος "Περιβάλλον και ΢χεδιασμός του Φώρου", 8ο εξάμηνο (από την ιστοσελίδα του μαθήματος), ΕΜΠ Κοσμάκη Π., Περιβαλλοντικοί παράγοντες και αστικός σχεδιασμός, Σεύχος σημειώσεων μαθήματος "Περιβάλλον και ΢χεδιασμός του Φώρου", 8ο εξάμηνο (από την ιστοσελίδα του μαθήματος), ΕΜΠ Κοσμάκη Π., Προστασία, αποτίμηση και θεώρηση του φυσικού τοπίου ως τμήματος του περιβάλλοντος , Σεύχος σημειώσεων μαθήματος "Περιβαλλοντικός Αστικός ΢χεδιασμός", 8ο εξάμηνο (από την ιστοσελίδα του μαθήματος), ΕΜΠ Οριοθέτηση χειμάρρων –Αντιπλημμυρικά έργα Νότιας Εύβοιας, Ανάδοχος έργου: Γεωαπεικόνιση Ε.Π.Ε – Ευάγγελος ΢πίθας, ΢ύνταξη μελέτης: Σομή Α.Σ.Ε.Μ., Γεωαπεικόνιση Α.Ε.Μ.ΓΕ, 2006-2009 Marsh M. William, Landscape Planning: environmental applications, John Wiley & Sons, Inc, New York, 1997 McHarg L. Ian. Design with nature, Doubleday, New York 1971 Σσακίρης Γ, Βιώσιμη ανάπτυξη και εκτροπή δημοσιευμένο στο waterinfo.gr/eedyp/hydrothemata.html Φατζημπίρος Κ., Πως και γιατί να διατηρήσουμε τη φύση; Μια σειρά από ερωτήματα, άρθρο δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα του μαθήματος

www.eea.europa.eu portal.kathimerini.gr www.servitoros.gr www.minenv.gr www.tanea.gr www.ekby.gr

Εξώφυλλο: πηγή εικόνας: ο ποταμός Λήλαντας, www.panoramio.com

22