JOTUSVDUJFCPFL
.,-4 ,& / / *4* /45*5665 700 3 %& * /45"-- "5* &4&$ 50 3
.POUBHF FO WFSXFSLJOHT SJDIUMJKO LVOTUTUPG MFJEJOHTZTUFNFO TBOJUBJS
ISSO
Instructieboek montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
978-90-5044-158-2
INHOUDSOPGAVE Voorwoord
7
1
Inleiding
9
1.1
Doel van deze publicatie
9
1.2
Toepassingsgebied
9
1.3
Gebruik van de publicatie
2
3
4
Instructieboek MKLS
9
Kunststoffen
11
2.1
Inleiding
11
2.2
Algemene eigenschappen van kunststoffen 2.2.1 Polymeren 2.2.2 Soorten polymeren
11 11 12
2.3
Soorten kunststoffen voor leidingsystemen en hun eigenschappen 2.3.1 Soorten kunststoffen 2.3.2 Stijfheid 2.3.3 Spanningsrelaxatie 2.3.4 Vervormbaarheid 2.3.5 Uitzetting, krimp en geboortekrimp 2.3.6 Treksterkte 2.3.7 Slagvastheid 2.3.8 Weerbestendigheid 2.3.9 Chemische bestendigheid 2.3.10 Warmtegeleiding 2.3.11 Elektrische geleiding 2.3.12 Statische elektriciteit 2.3.13 Verlijmbaarheid 2.3.14 Lasbaarheid 2.3.15 Brandgedrag
15 15 16 18 19 20 21 22 22 23 24 24 25 25 25 26
2.4
Maatregelen om mechanische eigenschappen te verbeteren
26
Toepassingen van kunststoffen als buismateriaal in de sanitaire techniek
27
3.1
Waterleiding 3.1.1 Koudwaterleidingen 3.1.2 Koud- en warmwaterleidingen
27 28 29
3.2
Riolering 3.2.1 Riolering 3.2.2 Hemelwaterafvoer
32 32 33
3.3
Drainage en Infiltratie 3.3.1 Drainage 3.3.2 Infiltratie
36 36 37
Waterleidingen
39
4.1
De leidingwaterinstallatie
39
4.2
Wetgeving 4.2.1 Voorschriften en normen 4.2.2 Praktijkrichtlijnen 4.2.3 Klassenaanduidingen 4.2.4 Opschriften
40 40 40 40 41
4.3
Leidingloop 4.3.1 Bereikbaarheid en bescherming 4.3.2 Voorkomen van dode einden 4.3.3 Leveringsvormen
43 43 45 46
4.4
Verbindingstechnieken 4.4.1 Overzicht verbindingen 4.4.2 Lijmen 4.4.3 Lassen 4.4.4 Klemmen en knellen 4.4.5 Persen (axiaal) 4.4.6 Persen (radiaal) 4.4.7 Steekverbindingen 4.4.8 Schroefdraad
47 47 48 52 63 68 69 74 83
3
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
4.4.9 Overgangsverbindingen 4.4.10 Overige verbindingen
85 87
Montage en bevestigingstechnieken 4.5.1 Beugels 4.5.2 Functies van beugels 4.5.3 Eisen aan beugels 4.5.4 Uitvoeringen en toepassing 4.5.5 Instorten en wegwerken 4.5.6 Grondwerk
88 88 88 90 90 93 95
4.6
Tegengaan van geluidshinder
96
4.7
Warmteafgifte, condensatie en thermische isolatie
98
4.8
Opvangen van expansie
4.9
Voorkomen van onbedoelde opwarming leidingwater
4.10
Aarding en potentiaalvereffening
103
4.11
Beproeven op dichtheid
103
4.12
Doorspoelen
105
4.5
5
6
Instructieboek MKLS
99 101
Riolering
107
5.1
De rioleringsinstallatie en de onderdelen
107
5.2
Afvoer van huishoudelijk afvalwater 5.2.1 Toelichting op de leidingloop 5.2.2 Ontstoppingsmogelijkheden 5.2.3 Richtlijnen en normen, BRL’s, keuringseisen, klassenaanduidingen en toegepaste materialen 5.2.4 Verbindingstechnieken 5.2.5 Afkorten en ontbramen 5.2.6 Lijmen 5.2.7 Lassen 5.2.8 Steekverbindingen 5.2.9 Prefabricage 5.2.10 Montage en bevestigingstechnieken 5.2.11 Opvangen van expansie 5.2.12 Instorten 5.2.13 Grondwerk 5.2.14 Tegengaan van geluidshinder 5.2.15 Tegengaan van condensvorming 5.2.16 Beproeven op water en luchtdichtheid
107 108 116 117 118 119 120 123 128 130 130 133 138 140 141 143 143
5.3
Vrij verval systeem voor hemelwaterafvoer 5.3.1 Toelichting op de leidingloop hemelwaterafvoer 5.3.2 Materialen, richtlijnen, normen, BRL’s, keuringseisen en klassenaanduidingen 5.3.3 Verbindingstechnieken 5.3.4 Montage- en bevestigingstechnieken 5.3.5 Opvangen van doorhanging 5.3.6 Opvangen van expansie 5.3.7 Tegengaan van geluidshinder bij hemelwaterafvoerleidingen 5.3.8 Thermische isolatie 5.3.9 Beproeven van de installatie op waterdichtheid
145 145 149 150 151 151 152 152 152 153
5.4
Hemelwaterafvoer UV-systemen 154 5.4.1 Toelichting op leidingloop 154 5.4.2 Toegepaste materialen, normen en richtlijnen, BRL’s, keuringseisen en klassenaanduidingen 156 5.4.3 Verbindingstechnieken 156 5.4.4 Montage en bevestigingstechnieken en opvangen expansie 156 5.4.5 Overige 158
5.5
Ontstoppen, reinigen en frezen van afvoerleidingen 5.5.1 Het reinigen van de leidingen 5.5.2 Het opheffen van een verstopping 5.5.3 Het frezen van afvoerleidingen
158 158 159 161
Drainage en infiltratie
163
6.1
164
Het drainagesysteem en de onderdelen
4
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
6.1.1
7
8
9
10
167 167
6.3
Invloed grondsoort en grondwaterstand 6.3.1 Grondsoorten en grondwaterstand
170 170
6.4
Voorschriften, normen, richtlijnen en BRL’s
171
6.5
Verbindingstechnieken
172
6.6
Omhullingsmateriaal 6.6.1 Zanddichtheid 6.6.2 Soorten omhullingsmateriaal
173 173 173
6.7
Grondwerk
175
Leidingdoorvoeren en invoerbochten
177
7.1
Functies en toepassing
177
7.2
Uitvoering en montage 7.2.1 Doorvoeren zonder functie-eisen 7.2.2 Waterdichte doorvoeren 7.2.3 Geluiddichte en luchtdichte doorvoeren 7.2.4 Bescherming tegen beschadiging 7.2.5 Bescherming tegen ongedierte 7.2.6 Invoerbochten
179 179 180 181 182 183 183
Brandwerende leidingdoorvoeren
185
8.1
Brandwerendheid
185
8.2
Brandwerende doorvoeren voor kunststofleidingen 8.2.1 Principes 8.2.2 Montage van de brandwerende voorziening
186 186 188
8.3
Uitvoeringen van brandwerende leidingdoorvoeren
190
Voorkomen van vervuiling en beschadiging
197
9.1
Vervuiling
197
9.2
Beschadiging
198
Hergebruik en milieu
199
Buisinzamelsystemen
199
Veilig werken bij het verwerken van kunststofleidingen
201
11.1
Risicoinventarisatie & -evaluatie bedrijven
201
11.2
Afzuiging
202
11.3
Handschoenen 11.3.1 Functies van handschoenen
203 204
11.4
VCA
205
Beugelafstanden riolering
207
Bijlage A Bijlage B
Instructieboek MKLS
164
Het infiltratiesysteem en de onderdelen 6.2.1 Onderdelen
10.1 11
Onderdelen
6.2
Expansie
209
B.1
Uitzetting van een buis
209
B.2
Voorbeeldberekeningen uitzetting
209
B.3
Berekening expansiebeen
210
B.4
Expansiebenen voor verschillende buismaterialen
211
5
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
Instructieboek MKLS
6
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
VOORWOORD De aanleiding tot het ontwikkelen van deze publicatie is het rondetafelgesprek in juni 2005 van vaktijdschrift K&S met een select gezelschap uit de wereld van de fabrikanten van kunststof leidingsystemen ten behoeve van de sanitaire installatiesector. In dit rondetafelgesprek kwam onder andere naar voren dat er heden ten dage zoveel gemeenschappelijkheden zijn te herkennen in de montagerichtlijnen van de verschillende fabrikanten dat een ontwikkeling van een landelijke praktijkrichtlijn over dit onderwerp gerechtvaardigd is. Deze zou dan zodanig moeten worden opgesteld dat deze zowel in de installatiepraktijk als in praktische opleidingen en cursussen te hanteren is. De vier marktleiders op het gebied van kunststofleiding systemen en de Uneto-VNI-vakgroepen Projectmatige Sanitair Installateurs en Sanitair Techniek hebben hun wensen ten aanzien van de inhoud kenbaar gemaakt. Dit is door ISSO vertaald in een inhoudsopgave. Vervolgens is met ondersteuning van OTIB en een veelkoppig redactieteam de inhoud ontwikkeld. Het redactieteam bestond uit de volgende personen: Samenstelling van het redactieteam: Leen Baijense
Dyka Nederland
Leon Benne
Flamco BV
Rob Goutier
Kiwa certificatie en keuringen
Oscar Nuijten
ISSO
Rene Offringa
Wavin Nederland
Secretaris en Eindredacteur
Nico van Ooijen
Tutorial Opleiding & Advies BV
Francois Pauwe
Arnomij Leidingsystemen
Will Scheffer
Uneto-VNI
Bert Smit
ROI Nederland
Tekenaar Voorzitter
Dick van der Starre
Tutorial Opleiding & Advies BV
Carl Verlinden
Viega Nederland
Hank Wes
Geberit BV
Ton van der Zwan
Geberit BV
Auteur
Daarnaast hebben Kees van Donk van Tersia BV en Kees van Veen van Jan van Walraven BV waardevolle bijdragen geleverd. Zij hebben allen een schat aan informatie geleverd, die geleid heeft tot een unieke uitgave die zijn weg moet gaan vinden in de wereld van installateurs, leveranciers en opleiders.
Instructieboek MKLS
7
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
Instructieboek MKLS
8
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair
1
INLEIDING
Deze publicatie is tot stand gekomen omdat er in de branche behoeft was aan montagerichtlijnen voor kunststofleidingsystemen, zowel als naslagwerk voor uitvoerenden, als voor opleidingsdoeleinden. 1.1
DOEL VAN DEZE PUBLICATIE
Deze publicatie heeft verschillende doelen. De drie belangrijkste zijn: - Het verbeteren van de kwaliteit van aan te leggen kunststofleidingsystemen voor sanitaire doeleinden; - Het bevorderen van het gebruik van kunststofleidingen bij de aanleg van sanitaire leidingsystemen; - Het verhogen van de kennis over de aanleg en het onderhoud van kunststofleidingsystemen. 1.2
TOEPASSINGSGEBIED
Het toepassingsgebied van kunststofleidingen is zeer groot. Daarom hebben we ons in deze publicatie beperkt tot kunststofleidingsystemen voor sanitair (waterleiding en riolering). Ook binnen dat gebied hebben we voor deze publicatie grenzen gesteld: - Alleen leidingsystemen binnen de perceelsgrens, voor percelen tot maximaal 2000 m2. In de praktijk betekent dit leidingsystemen voor woningen en kleinere bedrijfsgebouwen; - Maximale buismiddellijn voor water 110 mm, voor riolering 315 mm; - Alleen de belangrijkste en meest toegepaste buismaterialen voor sanitair, namelijk PVC, PE, PP, PB en de verschillende soorten daarvan. 1.3
GEBRUIK VAN DE PUBLICATIE
De publicatie is vooral bedoeld als naslagwerk voor installatiemonteurs en andere uitvoerenden in de sanitaire techniek. Daarnaast is de publicatie ook te gebruiken als lesboek voor de opleiding van bovengenoemde groep. Er is daarom extra aandacht besteed aan de leesbaarheid voor deze doelgroep. De publicatie is vooral gericht op de praktijk. Het theoretische gedeelte beperkt zich tot ĂŠĂŠn hoofstuk (2). Kennis van dit hoofdstuk is niet noodzakelijk voor de andere hoofdstukken, maar vergroot wel het inzicht.
Instructieboek MKLS
9
Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair