Nieuwsbrief ISSO Info 71 by Stichting ISSO

ISSO INFO

nr. 71 september 2021



FAQ over het ISSO-platform



Kies de juiste warmtepomp met Kleintje Hybride warmtepompen



Uitkomsten enquête hemel- en grijswatersystemen

anders kan!

Inhoud nieuws Vliegende start voor ‘Praktijkprotocollen WKB’

Veel werk én nieuwe kennis op komst door opmars hybride warmtepomp

Professionals vragen om kennis over rookwerende doorvoeringen

Opvangen en lokaal infiltreren van hemelwater is noodzakelijk

Platform Duurzame Huisvesting gaat nieuwe fase in als stichting

Samenwerkende kennisinstellingen helpen bij bevorderen van ventilatie

Hulp gevraagd!

Veel werk én nieuwe kennis op komst door opmars hybride warmtepomp – pagina 6

ISSO Open

Nieuwe editie ‘Studenteneditie Referentiedetails’ beschikbaar

De 3e druk versies van ISSO-publicaties 75.1 en 82.1

Kennis over cv-systemen herzien in nieuw Kleintje CV

Meer duurzame energie in nieuwe versie Energiecijfers en –tabellen 18

Voor utiliteitsgebouwen moet een energielabel zijn opgesteld met als doel om energiebesparende maatregelen te stimuleren. Deze verplichting is eerder opgelegd vanuit Europa (EPBD). De rekenmethodiek voor het bepalen van het energielabel verandert per 1 januari 2021. De nieuwe bepalingsmethode NTA 8800 treedt dan in werking en geldt zowel voor utiliteitsgebouwen als woningen, bestaande bouw en nieuwbouw. Daarom is deze ISSO-publicatie 75.1, methode 2020 aangepast aan de nieuwe methodiek.

Gedetailleerd rekenen is het uitgangspunt Een energierapportage opstellen gebeurt aan de hand van de basis- of de detailopname. In de nieuwe ISSO-publicatie 75.1 Handleiding Energieprestatie utiliteitsgebouwen is de detailopname het uitgangspunt. Voor die opname is niet altijd voldoende informatie beschikbaar, bijvoorbeeld bij bestaande bouw. Daarom is er onderscheid gemaakt wanneer de basisopname verplicht is en wanneer de detailopname. Voor de aanvraag van een omgevingsvergunning of bij oplevering van nieuwbouw, moet na 1 januari 2021 altijd de detailopname worden toegepast.

Life Cycle Vision mag ISSOkwaliteitscertificaat weer toepassen

Gedetailleerd rekenen is het uitgangspunt Een energierapportage opstellen gebeurt aan de hand van de basis- of de detailopname. In deze versie is de detailopname het uitgangspunt. Voor die opname is niet altijd voldoende informatie beschikbaar, bijvoorbeeld bij bestaande bouw. Daarom is er onderscheid gemaakt wanneer de basisopname verplicht is en wanneer de detailopname. Voor de aanvraag van een omgevingsvergunning of bij oplevering van nieuwbouw, moet na 1 januari 2021 altijd de detailopname worden toegepast.

The Sustainables mag ISSOkwaliteitscertificaat blijven voeren

kennispartnernieuws Kennispartners 21

Onderscheid gemaakt in basis- en detailopname Om een energielabel op te mogen stellen, moet het bedrijf gecertificeerd zijn volgens de BRL 9500. De nieuwe versie van deze ISSO-publicatie geeft de middelen aan waarmee aan de eisen uit de BRL 9500 kan worden voldaan. De BRL 9500 maakt voor de vakbekwaamheid van adviseurs onderscheid in de basis- en detailopname. Zo mag een EP-U/B adviseur alleen de basisopname doen. Terwijl een EP-U/D adviseur zowel de basis- als de detailopname mag doen. In deze versie is duidelijk aangegeven wanneer het betreffende onderdeel alleen voor de detailadviseur van toepassing is.

Methode 2020, 3e druk Versie augustus 2021

Meervoudig gebruik bouwkundige gegevens met Uniec 3 Connect

Methode 2020, 3e druk Versie augustus 2021

22 ISBN 978-90-....................

Bespaar water en tijd met Hydroscope bluetooth thermometer

Uniec 3: EP-W/D opleiding tot BENG-adviseur 24 Verhoogd risico corrosie in cv-installatie door zuurstofintrede langs ontluchters 25 Holland Water neemt Ateca over

Centix Asset Management ondersteunt Metrel testinstrumenten van KWx

ISBN 978-90...........................

publicatie 82.1

publicatie 75.1

De 3e druk versies van ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 beschikbaar – pagina 15 ISSOINFO is een uitgave van: ISSO, kennisinstituut bouwen installatietechniek Weena 505, 3013 AL Rotterdam Postbus 577, 3000 AN Rotterdam Tel. 010 - 206 59 69 Fax 010 - 213 03 84

ISSO Educatie Kies een toekomstgerichte opleiding

Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen

Opvangen en lokaal infiltreren van hemelwater is noodzakelijk – pagina 8

Voor woningen en woongebouwen moet een energielabel zijn opgesteld met als doel om energiebesparende maatregelen te stimuleren. Deze verplichting is eerder opgelegd vanuit Europa (EPBD). De rekenmethodiek voor het bepalen van het energielabel verandert per 1 januari 2021. De nieuwe bepalingsmethode NTA 8800 treedt dan in werking en geldt zowel voor woningen en woongebouwen als utiliteitsgebouwen, bestaande bouw en nieuwbouw. Daarom is deze ISSO-publicatie 82.1, methode 2020 aangepast aan de nieuwe methodiek.

COLOFON

ISSO Develop

Publicatie 75.1 Energieprestatie utiliteitsgebouwen

Kennis in Kleintje Legionellapreventie licht aangepast

Professionals vragen om kennis over rookwerende doorvoeringen – pagina 7

Publicatie 82.1 Energieprestatie woningen en woongebouwen

Nieuw Kleintje Hybride warmtepompen helpt bij keuze type warmtepomp

Energieprestatie utiliteitsgebouwen

Energieprestatie woningen en woongebouwen

5 vragen over het ISSO-platform

info@isso.nl, www.isso.nl | kennisbank.isso.nl Vormgeving: Stijlmeesters Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Stijlmeesters De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt

ISSO Info 71 - september 2021

door onjuistheden in de redactionele kolommen.

nieuws

5 veelgestelde vragen over het nieuwe ISSO-platform Sinds 1 juni heeft ISSO nog maar één online platform waarop al onze informatie, kennis en diensten te vinden zijn. Via www.isso.nl kan je snel en overzichtelijk het antwoord vinden op je vragen. Natuurlijk, het is altijd even wennen om binnen zo’n nieuwe omgeving je weg te vinden. Michel Verkerk, operationeel directeur bij ISSO, geeft antwoord op 5 veelgestelde vragen die in de eerste paar maanden zijn binnengekomen. 1 Wat vind ik onder de menu-items Open, Educatie, Develop en Over ISSO?

gebaseerd op de opleidingen en onze kennis, zodat

Onder de menuknop Open vind je alle kennis die

nen afnemen. Er zijn ook enkele exameninstellingen

hij of zij gewend was te vinden in onze KennisBank.

en opleiders die zelf, met behulp van ons platform,

Dus alle publicaties, maar ook de referentiedetails

examens inrichten en afnemen. Voor beide omge-

en andere kennisdocumenten. ISSO Open was

vingen geldt dat ze alleen toegankelijk zijn voor

sinds 2020 al via een aparte url bereikbaar, maar

partijen die deze specifieke diensten afnemen.

maakt nu een integraal onderdeel uit van ons nieu-

Deze onderdelen zijn nog volop in ontwikkeling.

we platform.

Het menu-item Develop geeft informatie over de

Bij het onderdeel Educatie bieden we straks, naast

diensten die we aanbieden aan partijen in de

algemene informatie over onze diensten op dit

bouwen installatiewereld. Met deze diensten kun-

gebied, twee digitale omgevingen aan. Enerzijds is

nen wij helpen om tools te ontwikkelen waarin zij

dat het leerplatform. Deze is bedoeld voor docen-

onze kennis gebruiken. Wij kunnen bijvoorbeeld via

ten en onderwijsinstellingen die van onze leerom-

een API zorgen dat specifieke informatie in reken-

geving gebruik maken. Zij kunnen hier digitale

tools, inspectiesoftware of andere hulpmiddelen te

leerreizen samenstellen met de content uit ISSO

gebruiken is. Alle kennis die in onze database zit, is

Open. Bovendien kunnen zij daar ook de cursisten

in theorie beschikbaar voor marktpartijen die zelf

toegang geven tot de vereiste kennis en materi-

niet al die kennis willen verzamelen of up-to-date

alen. Anderzijds vindt de gebruiker daar ook het

houden.

examenplatform. Wij zetten daar examens klaar,

Over Ons is het onderdeel op het platform waarin

examenorganisaties deze examens zelf online kun-

3 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

visie wij werken. Zo vind je hier informatie over

4 Wat is het verschil tussen inloggen met een ISSO Profiel of met een KennisID?

onze projecten, het nieuws en informatie over

Wie op ISSO Open een persoonlijk abonnement

Energieprestatie.

neemt, bouwt daarmee een ISSO Profiel op. Het

wij vertellen wie we zijn en vanuit welke missie en

2 Waarom is de bibliotheek-functie vervallen in ISSO Open?

grote voordeel is dat je daarmee jouw voorkeuren vastlegt. Wij kunnen het kennisaanbod zo meer personaliseren. Dat wil zeggen dat we de houders

De bibliotheek was een functie die in onze optiek

van een ISSO Profiel gericht kunnen informeren

echt hoort bij de traditionele wijze van kennis aan-

over updates en errata, maar ook over nieuwe ken-

bieden. Met ISSO Open omarmen wij een nieuwe

nisproducten, van de vakgebieden waar hij of zij

methode waarbij we kennis veel sneller dan in het

veel mee bezig is. Natuurlijk kun je altijd in het totale

verleden verversen. Kennis wordt meer op een ‘wiki-

kennisaanbod blijven zoeken, maar ben je specifiek

pedia-achtige’ wijze ontwikkeld en actueel gehou-

als werktuigbouwkundig ontwerper actief, dan zit

den. Het tijdsbestek waarin de inhoud van een ken-

je niet te wachten op de laatste nieuwtjes over bij-

nisdocument of -product verandert, is niet meer in

voorbeeld noodverlichting. We vergelijken het met

jaren uit te drukken. Soms veranderen we de inhoud

Spotify, waarbij je ook aanbevelingen krijgt voor

meerdere keren per jaar. Daarom is onze zoek-

nummers, artiesten en albums die je vaak beluistert.

functie ook drastisch aangepast. Een zoekopdracht

Bij abonnementhouders met een KennisID - vrijwel

stuurt je niet meer naar een bepaalde publicatie,

altijd mensen die via een bedrijfsabonnement inlog-

maar toont je direct een specifieke passage, para-

gen - is die vergaande mate van personaliseren op

graaf of leaflet waar die gevraagde info te vinden

dit moment niet mogelijk. We werken er aan om dit

is. Met een zoekfilter kun je de opdracht steeds

op termijn ook voor individuele gebruikers binnen

verder verfijnen totdat je uiteindelijk exact het juiste

een bedrijfsabonnement voor elkaar te krijgen.

stukje kennis vindt dat je nodig hebt. Die zoekfunctie is zelflerend en zal zich de komende jaren nog sterk verbeteren.

3 Wat is het verschil tussen de KennisBank en ISSO Open?

5 Welke nieuwe functionaliteiten kunnen we verwachten in 2021? Zoals ook de kennis in ISSO Open continu in ontwikkeling is, zo is ons platform dat ook. We werken op dit moment hard aan het verbeteren van de

Voor een deel heb ik dat in het antwoord hierboven

print-functionaliteit, die tot nu toe nog wat onvol-

al genoemd. Maar als er één woord van toepas-

komenheden vertoont. Een andere, nieuwe func-

sing is op ISSO Open dat niet op de KennisBank

tionaliteit is het koppelen van examenresultaten

van toepassing is, dan is het maatwerk. We bieden

die via ons platform worden afgenomen aan het

nu maatwerk door veel specifieker en gerichter

ISSO Profiel van onze klanten. Het grote voordeel

de kennis aan te bieden waarnaar onze klanten

is dat we dan beter weten in welke specialisaties

op zoek zijn. Niet meer een heel boekwerk, maar

onze klanten interesse hebben. Bovendien heeft

direct een alinea, passage of pagina waarin jouw

die registratie ook een koppeling met het Centraal

antwoord te vinden is. Je krijgt echt een kennisfrag-

ment aangeboden. Dat werkt sneller en gerichter.

belangrijk is voor het vakpaspoort dat er aan komt.

Daarnaast sluit ook het abonnementsmodel beter

We voegen later dit jaar ook een nieuwe Rekentool

aan bij de wensen en eisen van deze tijd. Met een

Warmteweerstand aan ISSO Open toe, die vol-

standaard abonnement heb je toegang tot alle ken-

gens de NTA8800 berekeningen maakt. Gebruikers

nis. Het is dus niet meer dat je toevallig die twee

kunnen hier zelf productspecifieke data van leve-

of drie publicaties mag inzien en gebruiken. Nee, je

ranciers invoeren en zo de berekeningen maken.

zoekt nu in alle kennis die wij hebben. Voor men-

Ook is het mogelijk voor derden om deze tool als

sen die meer willen dan de kennis lezen of bekijken,

‘white label’ op hun eigen website te gebruiken.

zijn er via speciale tarieven mogelijkheden voor het

Tot slot breiden we ISSO Open nog dit jaar aan-

downloaden van pdf’s of het rekenen met software.

zienlijk uit met kennis van de Legionellavraagbaak,

Ook kun je met een compleet bedrijf of organisatie

de Zorgplicht Legionella en de Infotheek Sanitaire

een ‘enterprise’-abonnement afsluiten. Daarnaast

Technieken. Het gaat om losbladige kennis en

hebben we nu ook maandabonnementen, naast het

opstellingstekeningen die straks voor iedereen

bestaande jaarabonnement.

digitaal beschikbaar zijn.

4 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Ollongren steunt praktijkprotocollenproject

Vliegende start voor ‘Praktijkprotocollen WKB’ Met de startbijeenkomst afgelopen voorjaar is het project Praktijkprotocollen WKB aan de slag gegaan. De vier werkgroepen en een stuurgroep zijn inmiddels opgericht en online kwamen de werkgroepen al enkele keren bij elkaar. De vier werkgroepen stellen de

informatie en bewijzen, terwijl de installateur zegt “Ik ben al gecertificeerd, waarom moet ik dan nog meer aantonen?”.

komende maanden elk 25 protocollen

Balans zoeken

op, zodat er aan het eind van de rit 100

De werkgroepen gaan daarom op zoek naar de

praktijkprotocollen beschikbaar zijn.

perfecte balans waarin professionals én precies de benodigde bewijslast vastleggen, én een lijst hebben die snel in te vullen is. Van Bommel: “Een

De praktijkprotocollen zijn korte checklists waar-

praktijkprotocol moet zo algemeen zijn dat het in

mee vakmensen de bewijslast en testmethode

verschillende projecten is te gebruiken, maar ook

vastleggen. Zo zijn de prestaties geborgd en kan

weer zo concreet zijn dat een monteur weet wat hij

het bewijsmateriaal in het gebouwdossier worden

in moet vullen.” Het worden daarom neutrale lijsten,

opgenomen. Eind juni zei demissionair minister

benaderbaar via alle software-leveranciers.

Ollongren tijdens beantwoording van Kamervragen over onder andere de WKB: “Vanuit onder meer de

Leden nog welkom

toeleveranciers worden inmiddels diverse acties

Hoewel de werkgroepen al zijn begonnen, zijn nieu-

ondernomen om door middel van het gebruik van

we deelnemers in drie van de vier groepen nog

standaardoplossingen aan het nieuwe stelsel

welkom. Dit is het geval voor de werkgroepen

invulling te geven. Om dit verder te stimuleren

constructie, installatie en afbouw. ‘Constructie

ondersteun ik op dit moment een project van

(ruwbouw)’ is met name op zoek naar professionals

ISSO waarin standaardprotocollen voor de bouw

op het gebied van staal- en vloerconstructie, de

worden ontwikkeld.”

werkgroep installatie is vooral geïnteresseerd in

Orde in de chaos

e-installateurs, en werkgroep afbouw voegt heel graag stukadoors en timmermannen aan het team

De werkgroepen binnen het project zijn verdeeld

toe. De werkgroepen bestaan uit 8 tot 10 mensen.

over de segmenten constructie (ruwbouw), buiten-

“Bouwprofessionals moeten de protocollen toch

schil (ruwe afbouw), installaties, en afbouw/inrich-

maken, dus dan loont het voor ze om mee te denken

ting. “In de werkgroepen heerst een goede sfeer”,

in de werkgroepen van ISSO. Want door in de werk-

vertelt Martijn van Bommel van ISSO die ‘construc-

groepen mee te denken kom je er veel meer over

tie’ en ‘installaties’ begeleidt. “De deelnemers vinden

te weten. Bijvoorbeeld hoe een protocol korter kan”,

het fijn dat er orde in de chaos komt, en velen zijn

zegt Martijn van Bommel.

opgelucht dat iemand de verantwoordelijkheid voor dit project op zich heeft genomen. Tijdens de eer-

Meedoen?

ste bijeenkomsten hebben de werkgroepen gekeken

Ga voor meer informatie naar de projectpagina op

wat er tot nu toe al ligt aan checklists en protocollen.

ISSO.nl: https://over.isso.nl/project/praktijkprotocol-

Er bleek al vrij veel te bestaan. We hebben onder

len-wkb

andere een discussie gehouden over de criteria

Wil je meedoen aan de ontwikkeling?

van de protocollen. Want er wordt verschillend

Neem dan contact op met projectcoördinator

over gedacht; de aannemer wil bijvoorbeeld veel

Berend Koudstaal, b.koudstaal@isso.nl.

5 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Veel werk én nieuwe kennis op komst door opmars hybride warmtepomp Techniek Nederland, Netbeheer Nederland en Natuur en Milieu – samenwerkend in de coalitie HR-Hybride – pleiten ervoor vanaf 2024 elk jaar minstens 100.000 hybride warmtepompen te installeren. Met dat vooruitzicht is extra kennis van warmtepompen zeer welkom. De coalitie HR-Hybride heeft voor ogen dat instal-

bodemenergiesystemen’. Tegelijkertijd benutten

lateurs nieuwe cv-ketels gaan combineren met een

we deze actualisatie-slag om dieper in te gaan op

hybride warmtepomp. “De hybride warmtepomp is

onder meer BENG en nieuwe praktijkontwikkelingen.

een goede tussenstap richting gasloos”, vindt ook

“ISSO-publicatie 72 gaat ook kennis bevatten over

Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Het is

de diverse typen ruimteregelingen. Denk aan een

bovendien een betaalbaar alternatief.”

master/master regeling, waarbij je in iedere ruimte

Gezien de snelle opmars van de hybride warmte-

de gewenste temperatuur kunt regelen.” Eén reden

pomp is het geen toeval dat we veel kennis over

waarom ISSO-publicatie 73 wordt herzien, is omdat

warmtepompen actualiseren. We hebben zelfs een

de kennis inhaakt op BRL 11000 ‘Ondergronds deel

gloednieuw ISSO-kennisproduct over dit onder-

Installaties bodemenergie’. In die BRL is recent een

werp: het Kleintje Hybride warmtepompen. Deze

nieuw protocol opgenomen voor het afpersen van

uitgave vind je in ISSO Open.

leidingen.

Aansluiten op ontwikkelingen warmtepompen

Trillingen binnenunits

Op dit moment actualiseren we de kennis in ISSO-

‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’ herzien.

Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties.

Dit is met name nodig vanwege de per 1 april aan-

Ook die informatie kan voor installateurs die werken

gescherpte regelgeving voor geluidsnormen van

met hybride warmtepompen goed van pas komen.

warmtepompinstallaties. “In ISSO-publicatie 72 en

“Installateurs vinden hierin de meest relevante ken-

98 komt daarnaast extra kennis over het opstellen

nis over cv’s, van ontwerp tot uitvoering, maar dan

van de binnenunits van warmtepompen”, vertelt De

compact weergegeven”, zegt Jos de Leeuw. “We

Leeuw.

laten de uitgave nog meer aansluiten op de huidi-

Verder willen we de kennis in ISSO-publicatie 98

ge ontwikkelingen rondom warmtepompen, zowel

Woningbouw en utiliteit

hybride als niet-hybride. Daarnaast geeft dit ISSO-

Ten slotte updaten we ISSO-publicaties 80 en 81.

Kleintje uitgebreid weer waarop je als installateur

ISSO-publicatie 80 gaat meer informatie bevatten

moet letten bij onder andere ltv en vloerverwar-

over het gasloos maken van nieuwbouw. Met de

ming.”

kennis in publicatie 80 en 81 kunnen we zowel ont-

Herziening ISSO-publicaties Ook de kennis in ISSO-publicaties over warmte-

werpers, adviseurs en installateurs ondersteunen die werkzaam zijn in de woningbouw, als degenen die in utiliteitsgebouwen werken.

pompen worden herzien (ISSO-publicaties 72, 73 en 98). Deze uitgaven zijn bedoeld voor installa-

Het gehele artikel is te raadplegen via installateurs-

teurs, adviseurs en ontwerpers. Na de actualisatie

zaken.nl, editie mei 2021.

voldoet ISSO-publicatie 72 aan de meest recente weten regelgeving, waaronder de BRL 6000-21 ‘Ontwerpen en installeren van energiecentrales van bodemenergiesystemen en het beheren van

6 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Professionals vragen om kennis over rookwerende doorvoeringen In juni 2021 hebben we onder professionals in rook- en brandwerendheid een kort onderzoek gedaan naar hun wensen voor de kennisontwikkeling op dit gebied. We vroegen hen onder andere over welke thema’s rondom brandveilige doorvoeringen zij graag meer te weten komen. Het onderwerp rookwerendheid kwam daarbij duidelijk naar voren. Hierover zijn recent nieuwe bepalingen opgenomen in het Bouwbesluit.

De respondenten van het korte onderzoek gaven

hebben voor de sector, en 21% van de responden-

daarnaast aan dat zij graag meer kennis opdoen

ten ziet het als noodzakelijk.

over verduurzaming en het recyclen van materiaal; onder meer hoe recyclen is te combineren met

Voorkeur voor online

snel monteren. Verder willen de professionals meer

Het onderzoek laat zien dat 67% van de respon-

weten over veilige doorvoeringen in bestaande

denten de data in deze publicatie het liefst online

bouw, en over voorzieningen bij instortkanalen.

raadpleegt. De helft van de geënquêteerden houdt

Installatiebedrijven

daarnaast graag de papieren publicatie in handen. 39% van de respondenten zou de kennis wel via

Circa 40 mensen hebben de enquête naar brand-

een softwaretool willen benutten. Op dit moment

veilige doorvoeringen ingevuld. De grootste groep

is er echter geen softwaretool beschikbaar.

van hen, 36%, is werkzaam bij een installatiebedrijf.

Respondenten konden bij deze vraag meerdere

De op één na grootste groep werkt bij een advies/

keuzen invullen.

ingenieursbureau (25%).

Noodzakelijke kennis

Updates Dankzij de input van de respondenten kunnen wij nu

Ruim een derde van de respondenten gebruikt de

nog gerichter aan de slag met de actualisatie van

kennis in ISSO-publicatie 809 ‘Brandveilige door-

de kennis.

voeringen’ maandelijks of vaker. 6% past de infor-

Ben je professional op het gebied van brandvei-

matie zelfs bijna dagelijks toe. De overige 60%

ligheid en wil je je kennis en ervaringen met ons

raadpleegt de publicatie af en toe. 64% vindt de

delen? Geef dan je contactgegevens door aan Kelly

kennis in deze publicatie goed en praktisch om te

Greene, k.greene@isso.nl

7 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Opvangen en lokaal infiltreren van hemelwater is noodzakelijk Een kort onderzoek onder professionals laat zien dat zij verwachten dat het opvangen en lokaal infiltreren van hemelwater de komende jaren zal toenemen. Actuele kennis op dit gebied is essentieel. Om te inventariseren hoe we deze kennis kunnen aanbieden, hebben we dit voorjaar een kort onderzoek gedaan naar de huidige producten over hemelwater binnen de perceelgrens. Circa 50 ‘grijs- en hemelwater professionals’ heb-

Kennis samenvoegen

ben de vragenlijst ingevuld. Bijna alle respondenten,

Een van de vragen in het onderzoek was daarnaast

98%, verwachten dat het opvangen en lokaal infil-

of het wenselijk is om ISSO-publicatie 70.1 ‘Omgaan

treren van hemelwater de komende jaren zal toe-

met hemelwater binnen de perceelgrens’ en ISSO-

nemen. 72% van de deelnemers ziet gebeuren dat

publicatie 70.3 ‘Grijswater binnen de perceelgrens’

dit opgevangen hemelwater in de nabije toekomst

samen te voegen. 85% van de respondenten is voor

wordt gebruikt voor bijvoorbeeld toiletspoeling.

het samenvoegen van deze kennis.

62% van de respondenten verwacht daarnaast dat de vraag naar grijswatersystemen in de toekomst

Rol professional

gaat toenemen. Verder denkt ruimt driekwart van

Verder waren we benieuwd welke rol professionals

de geënquêteerden dat de wetgeving op het ver-

zelf denken te spelen in de omgang met klimaat-

plicht lokaal opvangen en infiltreren de komende

adaptatie. Zij gaven daarop deze antwoorden:

jaren strenger zal worden.

1 Vooral een uitvoerende rol in de uitvoering van

Effecten klimaatverandering We vroegen de installateurs ook wat volgens hen de belangrijkste bijdrage is van hemelwatersyste men voor het tegengaan van klimaatveranderingseffecten. De drie meest gegeven antwoorden zijn: 1 Tegengaan van wateroverlast bij extreme regenval (81% van de respondenten gaf dit antwoord);

opdrachten voor de aanleg van systemen (51% antwoordde dit); 2 Een adviserende rol richting de consument/ gebouweigenaar (27%); 3 Nauwelijks een rol; dit ligt vooral bij gemeenten, aannemers of hoveniers (19%).

Overstromingen

2 Tegengaan van verdroging van de bodem (66%);

We namen dit onderzoek af vóór de overstromin-

3 Zuiniger omgaan met drinkwater (51%).

gen afgelopen zomer plaatsvonden in onder meer Duitsland, België en Limburg. Dergelijke extreme regenval zal door klimaatveranderingen in de toekomst frequenter voorkomen. Actuele kennis op dit gebied is dan ook letterlijk van levensbelang.

Meedoen aan actualisatie Dankzij de waardevolle input van de respondenten kunnen we nu gerichter aan de slag met de actualisatie van de kennis. Vind je het interessant om jouw praktijk kennis op dit gebied met ons te delen, en op die manier actief mee te doen aan deze actualisatie? Mail dan naar ISSO@ISSO.nl.

8 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Platform Duurzame Huisvesting gaat nieuwe fase in als stichting Op 8 juli 2021 is er een stichting opgericht voor het Platform Duurzame Huisvesting. Dat maakt het voor hen bijvoorbeeld eenvoudiger om subsidies aan te vragen. De belangrijkste doelen van de nieuwe bestuursvorm zijn professionalisering en meer slagkracht. Claudia Reiner blijft het boegbeeld, in het stichtingsbestuur komen drie nieuwe gezichten. Platform Duurzame Huisvesting (PDH) vond het

einde van het jaar een nieuw strategisch plan op

tijd voor deze stap richting meer professiona-

tafel ligt.”

liteit, omdat PDH een steeds belangrijker rol speel bij onder andere de implementatie van het

Juridische entiteit

Klimaatakkoord en het EU-actieplan Renovation

PDH was voor deze omslag altijd een samenwer-

Wave. In de utiliteitsbouw is namelijk nog veel meer

kingsverband van RVO, Rijksvastgoedbedrijf en

CO2-reductie te behalen; met de juiste maatrege-

diverse brancheorganisaties waaronder ISSO. Het

len kan dat zelfs kosteneffectief gebeuren.

Platform had geen juridische entiteit, maar als

Klimaatadaptatie

stichting heeft PDH dat nu wel. “Als juridische entiteit kunnen we voor activiteiten van het Platform

“Samenwerking tussen publieke en private partijen

financiering regelen door bijvoorbeeld subsidies

was altijd al onze kracht en zal alleen maar belang-

aan te vragen. Dat moest voorheen door een van

rijker worden”, zegt Claudia Reiner. “Ik zie ernaar uit

de partners worden gedaan, en kan nu eenvoudi-

om te gaan samenwerken met dit nieuwe bestuur

ger”, vertelt Thomas Dekker. Hij is de voorzitter van

en het Platform een nieuwe fase in te loodsen.

het bestuur van de kersverse stichting. De nieuw

Er speelt ongelooflijk veel. Veranderende weten

aangestelde penningmeester is Ronald van der

regelgeving, de klimaatdoelen, maar ook thema’s

Meij, Cathy van Beek is secretaris. Aan de inhoude-

als circulariteit, digitalisering, klimaatadaptatie en

lijke werkwijze van PDH verandert niets.

zelfs natuurinclusiviteit. Dat gaan we in samenspraak met het bestuur oppakken zodat aan het

9 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Samenwerkende kennis instellingen willen overheid helpen bij bevorderen van ventilatie Eind juli schreef het OMT in een adviesbrief aan de regering dat ventilatie in verblijfsruimten meer aandacht verdient in de strijd tegen corona. In reactie hierop heeft het samenwerkingsverband van kennisorganisaties ISSO, TVVL, VCCN en Binnenklimaat Nederland hun hulp aangeboden bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De partijen wijzen de overheid op het in 2020 ontwikkelde Masterplan Ventilatie, dat inmiddels beschikbaar is, maar biedt ook hulp aan bij eventuele nieuwe hulpvragen. De samenwerking tussen de ventilatie- en binnen

ding de marktpartijen - zoals gebouwbeheerders,

klimaatexperts van de genoemde organisaties

facilitair verantwoordelijken, horecaondernemers en

leidde halverwege 2020 al tot diverse richtlijnen en

sportschoolhouders - helpen bij het realiseren van

praktische tools. Deze zijn bedoeld voor installatie-

goed werkende ventilatiesystemen.

verantwoordelijken in de gebouwde omgeving. Zij kunnen deze hulpmiddelen gebruiken om gebouw-

Monitoren van luchtkwaliteit

ventilatie te controleren en waar nodig te verbeteren.

Bovendien doen de samenwerkende partijen het

Het benodigde materiaal is gratis en voor iedereen

aanbod om hun expertise in te zetten voor het

beschikbaar via www.masterplanventilatie.nl.

invoeren van goede monitoring van de luchtkwa-

In gebruik op scholen

beschikking voor (onderzoeks)vragen, mocht het

De kennisinstellingen melden dat het ministerie

OMT deze vragen in relatie tot ventilatie en andere

van Onderwijs en RuimteOK de tools inmiddels al

binnenmilieuvragen aan de overheid voorleggen. De

gebruiken om ventilatie in scholen te verbeteren.

kennisinstellingen wijzen op de aanwezigheid van

Maar nu het OMT ook het belang van goede ven-

een groot aantal onderzoekers en experts op dit

tilatie voor andere gebouwen onderkent, willen de

terrein die in de afgelopen periode in de Taskforce

partijen graag helpen bij een eenduidige en goed

Ventilatie zaten en betrokken waren bij het opstel-

onderbouwde voorlichting en aanpak. De kennisin-

len en valideren van de protocollen.

stellingen kunnen met voorlichting en zelfs begelei-

10 ISSO Info 71 - september 2021

liteit via CO2-metingen. Ook stellen zij zich ter

Reshm Murli

even voorstellen

nieuws

Marketing en communicatie specialist

“Begin februari 2021 studeerde ik af aan de Haagse Hogeschool in Commerciële Economie,

en een maand later kon ik al aan de slag bij ISSO.

Vanwege corona leerde ik veel mensen uit het team via Microsoft Teams kennen, maar inmiddels heb

ik de meesten in het echt ontmoet. Het is een leuke

groep van spontane mensen, iedereen maakt graag een praatje en denkt graag mee.” “Deze functie bij ISSO sprak mij

“Als er nieuwe publicaties of andere kennisproducten uit-

erg aan omdat het precies is

komen, werk ik mee aan de bijbehorende marketing en

gericht op de onderdelen van het

communicatie. Maar ik maak ook data-analyses, want

marketingvak die mij aantrekken,

nuttige data lijdt tot juiste keuzes. Hierin wil ik mij dan ook

zoals online marketing, experien-

steeds verder gaan ontwikkelen.

ce marketing en social media. Het

Het leuke aan mijn werk bij ISSO vind ik, naast natuurlijk de

functieprofiel is ook breed, wat

inhoudelijke werkzaamheden, the bigger picture erachter:

mooi is want het betekent dat de

het feit dat ik kan helpen bijdragen om interessante vak-

baan heel gevarieerd is.”

kennis goed over te brengen aan professionals.”

Sander Rutten

Platformontwikkeling

“De gebouwde omgeving heeft al heel lang mijn grote belangstelling. Nadat ik in 2001 Civiele Techniek aan de TU Delft afrondde, ontdekte ik al snel dat mijn voorliefde op dit terrein uitgaat naar het overkoepelende geheel. Beleidsvorming, strategie, verandermanagement, public affairs. Ik vind het fascinerend om eenvoudige oplossingen te bedenken voor de snel veranderende omgeving en regelgeving.” “Na mijn studie werkte ik als projectleider bij AT

om het team platformontwikkeling bij ISSO vorm te

Osborne. Om mij nog verder te ontwikkelen op

geven. Dit platform zal op den duur het middelpunt

het gebied van leiderschap deed ik vervolgens

worden binnen ISSO. Met het platform kunnen we

een MBA. Daarna was ik onder meer marketing-

er heel actief aan bijdragen om de kennisbehoefte

manager bij Vaillant en business developer bij

van vakprofessionals in bouwen installatietech-

IthoDaalderop.”

niek eerst te identificeren, en vervolgens te creëren, valideren en delen.

“In mijn functie bij ISSO kan ik zowel mijn passie voor business development als die voor de

Het team bij ISSO bestaat uit gedreven, creatieve

gebouwde omgeving kwijt. Ik vind het een uitdaging

geesten. Dat is inspirerend werken!”

11 ISSO Info 71 - september 2021

nieuws

Hulp gevraagd! Onderzoek naar kennis-actualisatie luchtdicht bouwen en duurzaam beheer en onderhoud We gaan de kennis over luchtdicht bouwen en duurzaam beheer en onderhoud actualiseren. Voor we dat doen, onderzoeken we wat jij als bouwprofessional van deze kennis vindt. Via een korte vragenlijst horen we daarom onder andere graag welke thema’s je wilt terugzien na de actualisatie, en in welke vorm jij kennis over dit onderwerp het liefst zou raadplegen. gaat het toch nog vaak mis met luchtdichtbouwen.” vertelt Martijn van Bommel van ISSO.

Duurzaam beheer en onderhoud Door de techniek zo goed mogelijk af te stemmen op het gebouw en het gebruik, is een duurzaam, vriendelijk en comfortabel gebouw te realiseren. Dit levert minder klimaatklachten, een hogere arbeidsproductiviteit en een lager energiegebruik op. Door duurzaam beheer en onderhoud wordt en blijft bijvoorbeeld de klimaat installatie zo goed mogelijk Jouw input is voor ons erg nuttig. Met jouw input

afgestemd op het gebruik van het gebouw.

kunnen we nog gerichter actualiseren en inspelen

Hierdoor wordt (weer) grip gekregen op het binnen-

op de trends en ontwikkelingen binnen de bouwen

milieu en energiegebruik. ISSO kent meerdere ken-

installatietechniek.

nisproducten op het gebied van duurzaam beheer

Luchtdicht bouwen

en onderhoud die een update nodig hebben.

“In de huidige edities worden veel niet-losmaakbare

Enquête

afdichtingsmaterialen voorschrijven, zoals PUR-

Via een korte vragenlijst onderzoeken we hoe de

schuim, bitumenband en kitten. Maar sinds 2013 is

kennis wordt toegepast, welke thema’s behandeld

de trend richting circulair bouwen en bijvoorbeeld

moeten worden in de actualisatie en in welke vorm

ook houtskeletbouw enorm gegroeid. Voor die

de kennis beschikbaar moet komen. Ben je een pro-

bouwmethoden zijn demontabele afdichtingsmate-

fessional op het gebied van luchtdicht bouwen of

rialen nodig; daarover willen we daarom veel meer

duurzaam beheer en onderhoud? Dan is jouw input

kennis toevoegen. Ook kregen we het verzoek of

erg nuttig voor de actualisatie.

de tekst beter leesbaar gemaakt kan worden, en of de kennis nog praktischer is te maken zodat álle partijen het kunnen toepassen. Want op dit moment

12 ISSO Info 71 - september 2021

Je vindt de enquêtes op over.isso.nl/project

ISSO Open

Nieuw Kleintje Hybride warmte pompen helpt bij keuze type pomp Het ISSO-kleintje Hybride warmtepompen is verschenen. De kennis richt zich op de keuze, het ontwerp, de uitvoering, de oplevering en het beheer van een elektrische warmtepomp, met in hoofdzaak lucht als energiebron en gecombineerd met een cv-ketel. Met dit Kleintje is het mogelijk om snel en eenvoudig de essentiële uitgangspunten voor een hybride verwarmingsinstallatie na te gaan.

ningen, tabellen en schema’s opgenomen, waardoor de technische informatie extra toegankelijk is. Een onderwerp als geluidafscherming, wat door de strengere geluidseisen erg actueel is, komt in dit Kleintje eveneens aan bod.

Hybride warmtepompen

hybride warmtepomp uitkomst biedt, en hij helpt bij

kleintje Hybride warmtepompen

Het Kleintje maakt duidelijk in welke situaties een

installateurs die actief zijn met hybride dit naslagwerk InBijdeze kennisuitgave zijnwarmtepompsystemen onder anderemagvoorbeel-

Versie 2021

ISSO-kleintje Hybride warmtepompen biedt je als vakman een handig naslag-

de keuze van inhet type pomp. kennis vooral werk. De informatie dit compacte boekje richtDe zich op de keuze,gaat het ontwerp, de uitvoering, de oplevering en het beheer van een elektrische warmtepomp, met in

inhoofdzaak op delucht meest gangbare typesmet hybride warmteals energiebron en gecombineerd een cv-ketel. Met dit Kleintje is het mogelijk snel en eenvoudig de essentiële uitgangspunten voor een hybri-

pompen: lucht/waterwarmtepomp – een split-unit de verwarmingsinstallatie na te gaan. De basis voor dit ISSO-kleintje is gelegd in ISSO-publicatie 98 ‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’. met buiten- en binnenunit-, lucht/waterwarmteDit ISSO-Kleintje verschillende combinatiemogelijkheden vanbinnencv-ketels en pomp – eenbeschrijft monobloc systeem met een

warmtepompen, die samen de hybride warmtepomp vormen. Ook geeft het snel toe-

gang tot de relevante informatie in de verschillende fasen van een project, moduul-, en de ventilatiewarmtepomp. Ook onderverwordt deeld in vijf fasen:

er• Programmafase aandacht(vaststellen besteed aan de water/waterwarmtewensen in PvE); •

Ontwerpfase (dimensionering);

pomp met PVT-panelen als bron. “Het Kleintje helpt • Uitwerkingsfase (productselectie, bestek); • Realisatiefase (montage en oplevering); je• als installateur adviseur Beheerfase (onderhoud enof monitoring).

ook om de klant zo

goed mogelijk te adviseren, en ervoor te zorgen Praktijkvoorbeelden

In deze kennisuitgave zijn onder andere voorbeelden opgenomen van installaties uit de dat hij of zij geen spijt krijgt van zijn keuze”, vertelt praktijk. Ook is er aandacht voor waterzijdig inregelen en het temperatuurtraject van

het afgiftesysteem. Verder gaat het Kleintje in op het systeem in de woning áchter de Jos de Leeuw van ISSO. Daarom bevat de uitgave hybride warmtepomp. Met die informatie kan je als installateur bepalen of de hybride

warmtepomp geschikt bestaande of dat er aanpassingen nodig vragen om metis voor dedeklant teinstallatie, bespreken, zoals: wil hij zijn.

op termijn van het gas af, of gaat hij verbouwen of Geluidsafscherming

renoveren? Naast dit alles bevat het Kleintje een uitgebreide begrippenlijst. Ook zijn er veel teke-

Praktijkvoorbeelden niet in de gereedschapskist ontbreken.

den opgenomen van installaties uit de praktijk. Ook is er aandacht voor waterzijdig inregelen en het temperatuurtraject van het afgiftesysteem. Verder gaat de kennis over het systeem in de woning áchter de hybride warmtepomp. Zo kun je als installaISBN 978-90 5044-343-2 teur bepalen of de hybride warmtepomp geschikt is

kleintje

voor de bestaande installatie, of dat er aanpassingen nodig zijn.

Geluidsafscherming

niveau van de buitenunit kunt berekenen. Naast dit alles bevat ISSO-kleintje Hybride warm-

Op 1 april 2021 zijn de geluidseisen voor buitenunits

tepompen een uitgebreide begrippenlijst, en veel

van warmtepompen aangepast, waarbij het maxi-

tekeningen, tabellen en schema’s maken de techni-

male geluidniveau op de perceelgrens maximaal 40

sche informatie extra toegankelijk.

(‘s nachts) tot 45 dB(A) (overdag) mag zijn. Dit nieuwe Kleintje geeft daarover ook informatie. Zo ver-

Voor installateurs die actief zijn met hybride warm-

wijst hij via een link naar een rekentool, ontwikkeld

tepompsystemen is dit een ideaal naslagwerk.

in opdracht van het Ministerie van BZK, waarmee je

ISSO-kleintje Hybride warmtepompen is te raadple-

als installateur het maximaal toelaatbare geluids

gen via ISSO Open.

13 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Open

Kennis in Kleintje Legionella preventie licht aangepast We hebben de kennis in ISSO-kleintje Legionellapreventie weer iets aangepast aan actuele wetgeving voor legionellapreventie in leidingwater (zoals het Drinkwaterbesluit en de NEN 1006). Ook is de kennis in overeenstemming gebracht met de informatie uit drie van onze ISSO-publicaties (55.1, 30, en 55.4) en met BRL 6010 ‘Legionella-risicoanalyses en beheersplannen voor collectieve leidingwaterinstallaties’ (2018). Met Kleintje Legionellapreventie willen we vooral die kennis toegankelijk maken die je als professional nodig hebt op de werkvloer, zoals:

• Legionellaveilige aanleg-, uitbreidings- en herstelwerkzaamheden;

• Uitvoering van technische beheersmaatregelen en onderhoud;

• Schouwen en in kaart brengen van (delen van) de installatie voor een risico-inventarisatie;

• Actuele wettelijke voorschriften en technische richtlijnen m.b.t. legionellapreventie.

Opvolgen in de praktijk Om deze werkzaamheden te kunnen uitvoeren, moeten alle spelers in het veld het installatieontwerp begrijpen en ook de risicoanalyse en het beheersplan van de legionella-preventieadviseur kunnen hanteren. Want alle ontwikkelde richtlijnen voor legionellapreventie mogen er nog zo goed uitzien, je bereikt er weinig mee als ze niet in de praktijk worden opgevolgd.

Verbeterpunten In dit Kleintje hebben we verder een aanpassing doorgevoerd in het werkvoorschrift beschermingsmaatregelen en in enkele afbeeldingen, zoals ‘Invloed van temperatuur op legionella groei- en afsterfgedrag’. Ook zijn onduidelijkheden in de publicatie opgehelderd. Je vindt ISSO-kleintje Legionellapreventie in ISSO Open.

14 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Open

Nieuwe ‘Studenteneditie Referentiedetails’ beschikbaar De Studenteneditie Referentiedetails helpt studenten om de bouw technische details te ontwerpen en toetsen. Eind 2017 hebben we de kennis overgenomen van SBRCURnet voor het vakgebied Bouw, voor beheer en verdere ontwikkeling. Recent hebben we de kennis in de Studenteneditie herzien. De nieuwe editie is uitgekomen onder de naam ‘Praktijkboek Studenteneditie Referentiedetails’. De Studenteneditie Referentiedetails is uitstekend geschikt voor het bouwkundig onderwijs, omdat regelgeving en bouwpraktijk verenigd zijn in herkenbare bouwkundige oplossingen. Vanaf de start van de ontwikkeling van de details is deze speciale Studenteneditie dan ook een groot succes geweest bij zowel Mbo- als Hbo-opleidingen.

Diverse typen bouw Deze geactualiseerde versie bevat een selectie van basisdetails stapelbouw, gietbouw en houtskeletbouw, en van passiefhuis- en renovatiedetails. De thermische bouwfysische gegevens zijn vastgesteld conform de laatste uitgave van de NEN 1068:2012/C1:2014.

Basisdetails De kern van dit boek bestaat uit de details. Bij elk detail is aangegeven waar dit toepasbaar is. Ze zijn onderverdeeld in:

• funderingsdetails; • vloerongebonden details; • vloerdetails; • dakdetails. Boekenlijst 2021-2022 De nieuwe editie Studenteneditie Referentiedetails is in september 2021 verschenen. Het praktijkboek is te bestellen via bestellingen@isso.nl.

15 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Open

De 3e druk versies van ISSOpublicaties 75.1 en 82.1 beschikbaar Op ISSO Open zijn de interpretatiedocumenten bij ISSO-publicatie 75.1 en 82.1 - 2e druk - te raadplegen. Deze ISSO-publicaties zijn als opnameprotocollen onderdeel van het Stelstel EPG, en gebaseerd op bepalingsmethode NTA 8800. De wijzigingen in deze interpretatiedocumenten zijn ook verwerkt in publicatie 75.1 en 82.1. Deze zijn verschenen als ISSO-publicatie 75.1 en 82.1 - 3e druk. De 2e druk versies blijven ook nog online beschikbaar. Het Stelsel EPG is op 1 januari 2021 van kracht

ware en de examens worden aangepast aan deze

gegaan. Sinds die tijd zijn kleine aanpassingen

interpretatiedocumenten.

en verduidelijkingen verwerkt in NTA 8800 en de

Aan de BRL 9500U, BRL 9500W en BRL 9501 ver-

onderdelen van het stelsel, onder andere door

andert niets.

ervaringen in de markt. Ook zijn de verduidelij-

Voor woningen zijn er relevante wijzigingen wat

kingen verwerkt in de opnameprotocollen (ISSO-

betreft de steekproef voor luchtdichtheid en repre-

publicaties 75.1 en 82.1) op ISSO Open en in de

sentativiteit. Om de terminologie voor de relevante

papieren edities.

begrippen gelijk te trekken, zijn ook nieuwe begrippen toegevoegd aan de begrippenlijst.

Op één lijn Deze opnameprotocollen geven aan welke gege-

Meer informatie

vens je als energieprestatieadviseur moet verza-

Kijk op de website Energieprestatie gebouwen voor

melen om de energieprestatie van het gebouw te

meer informatie over het Stelsel EPG.

bepalen. Met de publicatie van het interpretatie-

ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 zijn te raadplegen op

document vanaf 1 augustus zijn de documenten

ISSO Open.

van het Stelsel op één lijn gebracht. Ook de soft-

Energieprestatie utiliteitsgebouwen

Toepassen voor woningsoort en representativiteit De nieuwe ISSO-publicatie 82.1 Handleiding Energieprestatie woningen en woongebouwen is ook van toepassing voor vakantiehuizen, woonboten en woonwagens. Voor afzonderlijke woningen mag het representativiteitsprincipe worden toegepast. Zo hoeft niet elke woning apart te worden opgenomen, mits deze voldoende lijkt op een referentiewoning. Deze nieuwe versie geeft hiervoor de randvoorwaarden. Gedetailleerd rekenen is het uitgangspunt Een energierapportage opstellen gebeurt aan de hand van de basis- of de detailopname. In deze versie is de detailopname het uitgangspunt. Voor die opname is niet altijd voldoende informatie beschikbaar, bijvoorbeeld bij bestaande bouw. Daarom is er onderscheid gemaakt wanneer de basisopname verplicht is en wanneer de detailopname. Voor de aanvraag van een omgevingsvergunning of bij oplevering van nieuwbouw, moet na 1 januari 2021 altijd de detailopname worden toegepast. Onderscheid gemaakt in basis- en detailopname Om een energielabel op te mogen stellen, moet het bedrijf gecertificeerd zijn volgens de BRL 9500. De nieuwe versie van deze ISSO-publicatie geeft de middelen aan waarmee aan de eisen uit de BRL 9500 kan worden voldaan.

Methode 2020, 3e druk Versie augustus 2021

publicatie 75.1

Publicatie 82.1 Energieprestatie woningen en woongebouwen

Publicatie 75.1 Energieprestatie utiliteitsgebouwen

Energieprestatie woningen en woongebouwen

Of bezoek onze

ISBN 978-90-....................

16 ISSO Info 71 - september 2021

publicatie 82.1

overzichtspagina over de energieprestatie met onder andere informatie over de route naar vakbekwaamheid, de examens en de opnameprotocollen.

ISSO Open

Kennis over cv-systemen herzien in nieuw Kleintje CV “15 jaar geleden waren de gasgestookte cv-ketel of de aansluiting op de stadsverwarming de bepalende elementen voor de achterliggende cv-installatie”, vertelt Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Nu hebben we te maken met warmtepompsystemen, lage temperatuur verwarming, zoneregelingen of het testen van de luchtdoorlatendheid.” Met de verduurzaming van ons vastgoed ontstaan

achterliggende installatie wilt updaten, ontkom je

er ook nieuwe eisen aan de cv-systemen. Deze

niet aan het opnieuw inregelen van het afgiftesy-

nieuwe eisen en aangepaste ontwerpen, die de

steem. Het is tegenwoordig via het Bouwbesluit ook

afgelopen 15 jaar steeds belangrijker werden, ver-

wettelijk vastgelegd dat je waterzijdig inregelt als je

groten de behoefte aan nieuwe kennis. Vandaar

een ketel vervangt of een nieuwe cv-installatie aan-

dat ISSO het Kleintje CV een grondige update heeft

legt. Het is sowieso belangrijk om goed in te rege-

gegeven. “De warmtepomp is al geruime tijd aan

len”, vindt De Leeuw, “ook als je na-isoleert, kieren

een opmars bezig, ook in hybride verwarmingsin-

dicht of ramen vervangt.”

stallaties. Dit heeft gevolgen voor de eisen die we

“Wil je een temperatuurtraject van het afgiftesy-

aan het afgiftesysteem stellen. Maar ook bouw-

steem verlagen dan moet een installateur of mon-

kundige verbeteringen aan woningen, zoals meer

teur weten aan welke randvoorwaarden hij of zij

isolatie en kierdichting, maken dat het cv-systeem

moet voldoen. Vandaar dat we aandacht besteden

anders gaat functioneren”, vertelt De Leeuw.

aan het testen van de luchtdoorlatendheid en aan

Kennis op de werkvloer

infraroodmetingen. Dit zijn methoden die een goed inzicht geven in het warmteverlies, op basis waar-

Over die veranderingen kunnen professionals, na

van je kunt beslissen of je probleemloos met een

een update van de kennis in ISSO-kleintje CV,

lagere aanvoertemperatuur kunt werken. Gaat er

weer alles terugvinden. Het zwaartepunt van dit

nog veel warmte verloren, dan komt het comfort in

vernieuwde Kleintje Individuele centrale verwar-

geding bij een lagere aanvoertemperatuur.”

mingsinstallaties in woningen, zoals de publicatie van ISSO officieel heet, ligt vooral bij de installa-

Verschillende klimaatzones

ties achter de opwekker. De Leeuw geeft aan dat

Naast het waterzijdig inregelen en het variëren in

de gebruikers kunnen lezen hoe ze het benodigde

aanvoertemperatuur behandelt het nieuwe Kleintje

vermogen moeten bepalen, en vervolgens ook uit-

ook het regelen van het klimaat per ruimte. “Met

gebreid tot welke opzet en dimensionering dit leidt

moderne thermostaatknoppen en zoneregelaars

voor het afgiftesysteem. “Er zijn echt verschillende

kunnen we het comfort voor veel bewoners flink

onderdelen die daarin van belang zijn. Zaken als

vergroten als we ruimtes apart regelbaar maken.

drukverlies, waterzijdig inregelen, beveiligen maar

Je merkt ook dat die vraag groter wordt. De

ook corrosie en waterkwaliteit komen aan de orde.

coronaperiode heeft daar aan bijgedragen.

Dit doen we op een zo praktisch mogelijke wijze.

Wanneer mensen vaker thuis werken - en dat lijkt

Vandaar dat we teksten zo kort als mogelijk houden

toch een blijvende trend - zullen installateurs mer-

en waar we dat kunnen de informatie beeldend met

ken dat de vraag naar een beter regelbaar comfort

illustraties en schema’s weergeven.”

in studeer-, zolder- en slaapkamers gaat toenemen.”

Opnieuw inregelen

Het vernieuwde Kleintje CV is rond eind september

“Zodra je tijdens verduurzaming, nieuwbouw van

in ISSO Open en op papier beschikbaar.

een woning of de vervanging van een cv-toestel de

Verduurzaming vastgoed heeft gevolgen voor cv-systemen 17 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Open

Meer duurzame energie in nieuwe versie Energiecijfers en –tabellen Energiecijfers en –tabellen, versie 2021, bevat kentallen over energiegebruik en de energiebesparing van diverse maatregelen. Dit naslagwerk werd oorspronkelijk uitgegeven door SenterNovem (RVO), toen nog onder de naam Cijfers & Tabellen. In 2018 zijn RvO en ISSO begonnen aan het herzien van deze uitgave. Energiecijfers en –tabellen is interessant voor adviseurs op het gebied van energie, milieu, techniek en innovaties, voor installateurs en bij milieudiensten en gemeenten die aan de gang gaan met energiemaatregelen. De gegevens helpen ook bij de keuze voor maatregelen die tot een duurzamere gebouwde omgeving leiden.

Energiecijfers en -tabellen

Praktijkbok Energiecijfers en -tabellen

energiebedrijven, en beleidsmakers

Duurzame energieopwekking De onderwerpen in deze vernieuwde Energiecijfers en –tabellen zijn hetzelfde als in de vorige editie (2007). In dit nieuwste werk komen alle kentallen aan bod: van ‘elektriciteitsprijzen’ tot ‘milieubelastingen’, van ‘warmte’ tot ‘hernieuwbare energie’ en alles ertussenin. Wel zijn er wat feiten weggelaten, en andere zijn juist toegevoegd. Zo is het aandeel energieverbruiksgetallen en kentallen over beweegbare brugdelen kleiner geworden. Het thema duurzame energieopwekking is daarentegen uitgebreid. Om die reden is de naam gewijzigd in Energiecijfers en –tabellen.

ECT online Alle kentallen uit Energiecijfers en

Versie 2021

–tabellen zijn ook online te benutten. In deze online tool is het eenvoudig om de data te doorzoeken en te gebruiken in rapporten. De online versie van Energiecijfers en

Praktijkboek 18 ISSO Info 71 - september 2021

-tabellen is gratis beschikbaar via de website ect.isso.nl.

ISSO Develop

Life Cycle Vision mag ISSO-kwaliteitscertificaat na herbeoordeling weer toepassen In mei 2021 heeft ISSO een succesvolle vervolg audit uitgevoerd op het softwarepakket Life Cycle Vision. De initiële audit vond plaats in oktober 2016. Om van het ISSO-kwaliteitscertificaat gebruik te kunnen maken, vindt er jaarlijks een herbeoordeling plaats. Met de softwaretool Life Cycle Vision kan een

maakt van de montagenormen conform Ende en

professional financieel en onderbouwd voor de

Techniek Nederland.

meeste duurzame integrale gebouw/installatiecombinatie kiezen. Met de software zijn eenvoudige

Life Cycle Vision heeft tijdens deze laatste audit

gedetailleerde levensduurkostenberekeningen (LCC=

opnieuw aangetoond dat het softwarepakket vol-

life cycle costing) voor alle installaties in een

doet aan de gestelde eisen om het ISSO-kwaliteits

gebouw te maken. Zelfs zonder specialistische

certificaat te mogen voeren. Dit kwaliteitscertificaat

installatietechnische kennis kunnen zeer accu-

mag alleen worden gevoerd voor de beoordeelde

rate en gedetailleerde kostenramingen voor de

programmatuur.

gebouwinstallaties worden gemaakt, voor zowel de investering als de exploitatie. Door de geavanceerde rekenkern worden alle parameters met elkaar gelinkt. Zo zijn ook de berekeningen en afwegingen zeer snel op te maken. Een ontwerpproces dat doorgaans maanden in beslag neemt, is met softwarepakket Life Cycle Vision veel sneller en accurater te realiseren.

Softwarevalidatie Met onze speciaal ontwikkelde softwarevalidatie kunnen we een softwaretool voorzien van het ISSO-kwaliteitscertificaat. De eerste audit van Life Cycle Vision vond in oktober 2016 plaats. In mei 2021 hebben we een succesvolle vervolg audit uitgevoerd op het softwarepakket.

Resultaten Tijdens de audit hebben we gekeken naar het gehele softwarepakket, waarbij de focus heeft gelegen op het technisch correct werken van de rekenkernen en de correcte toepassing van de richtlijnen uit de relevante ISSO-publicaties en normen. Voor arbeidstijden en kosten wordt gebruikge-

19 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Develop

Softwarepakket van The Sustainables mag ISSO-kwaliteitscertificaat blijven voeren Een succesvol vervolg-audit op het softwarepakket Energy Advice

SOFTWAREVALIDATIE

aan dat de software nog steeds voldoet aan de eisen voor een ISSOkwaliteitscertificaat. We voerden deze audit in mei 2021 uit. De initiële audit was in maart 2020. Om van het ISSOkwaliteitscertificaat gebruik te kunnen maken, vindt jaarlijks een herbeoordeling plaats.

Met de softwaretool Energy Advice Service kunnen consumenten eenvoudig berekeningen maken voor het verduurzamen van de woning. Dit bespaart energie en duurzame maatregelen worden er verantwoord mee toegepast. De rekenkern kijkt naar alle mogelijke opties voor duurzame maatrege-

KWALITEITSCERTIFICAAT

Service van The Sustainables toonde

Het softwarepakket:

Energy Advice Service versie AS.v.0.2.18c

van softwareleverancier: The

Sustainables B.V.

voldoet aan de gestelde eisen voor het ISSO-kwaliteitscertificaat, zoals beschreven in het auditrapport van 1 april 2020. Toepassingsgebied: Software voor haalbaarheid van duurzame bouwen installatietechnische maatregelen. De validatie is gebaseerd op de verschillende relevante ISSO-publicaties en NEN-normen. Dit certificaat is geldig tot: 1 mei 2021 Het is verleend op:

1 mei 2020

ISSO

ir. Rob van Bergen Directeur

Delftse Poort, etage 33 Weena 505 3013 AL Rotterdam www.isso.nl

len, houdt rekening met actuele prijzen en komt zo tot een advies. De geavanceerde rekenkern linkt alle parameters met elkaar. Voor een gemiddelde woning worden 200.000 opties doorgerekend om

Resultaten

tot een advies te komen.

Tijdens de audit hebben we naar de rekenkern

Vervolg-audit

gekeken om tot een bespaaradvies te komen. De focus lag daarbij op het technisch correct werken

Binnen de installatiebranche zijn rekentools

van de rekenkern en de correcte toepassing van

beschikbaar die zijn gebaseerd op ISSO-richtlijnen

de richtlijnen uit de relevante ISSO-publicaties en

en diverse NEN-normen. Om de kwaliteit onder

NEN-normen. The Sustainables heeft tijdens deze

deze softwaretools inzichtelijk te maken, hebben

audit opnieuw aangetoond dat Energy Advice

we een software-validatie ontwikkeld. Met deze

Service voldoet aan de gestelde eisen om het

validatie kan een softwaretool worden voorzien van

ISSO-kwaliteitscertificaat Validated by ISSO te

het ISSO-kwaliteitscertificaat ‘Validated by ISSO’.

mogen voeren.

Energy Advice Service, versie f0bd8b5, van The Sustainables draagt het ISSO-kwaliteitscertificaat sinds de initiële audit van maart 2020. Deze recente audit ging om een herbeoordeling.

20 ISSO Info Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Nieuws van de

Kennispartners

Meer informatie over de ISSO kennispartners vind je op www.isso.nl 21 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Meervoudig gebruik bouwkundige gegevens met Uniec 3 Connect Binnen de omgeving van de Gebouwprestatie van de Modeller was het al mogelijk om een grafisch model van de berekeningen te maken. Uniec 3 Connect breidt deze functionaliteit nu uit. De module maakt het ook mogelijk om modellen snel en op een betrouwbare wijze naar Uniec 3 te exporteren en een BENGberekening te maken volgens de NTA 8800. Dit bespaart u veel kostbare tijd. tuuroverschrijdingsuren (GTOuren) berekenen.

Tijd besparen met Uniec 3 Connect Het gebouwmodel is ook bruikbaar voor andere (bouwbesluit) berekeningen. Denk hierbij aan daglicht-, ventilatie- of warmMet Uniec 3 Connect exporteert u de gegevens van

teverliesberekeningen. Door gebruik te maken

de Modeller uit uw gebouwmodel op een betrouw-

van een DXF of SketchUp import kunt u de gege-

bare wijze naar Uniec 3. Dit is ook mogelijk met

vens van complete woonblokken en appartemen-

handmatig ingevoerde gegevens.

ten invoeren. Dit bespaart u uiteindelijk heel veel

Automatische invoering bouwkundige gegevens

invoerwerk in Uniec 3.

Optimalisatieslag bij EPG-berekeningen

Tijdens deze export voert Uniec 3 Connect onder

Bij DGMR Software kiezen we ervoor om in

andere alle bouwkundige elementen automatisch

Gebouwprestatie geen module te maken voor de

in op de juiste plek in Uniec 3. Hierdoor staan

EPG-berekening. Uniec 3 is namelijk sneller met het

gegevens zoals Rc- en U-waarden, afmetingen,

updaten van kwaliteitsverklaringen en het verwer-

oriëntaties, zone-indelingen en lijnkoudebruggen

ken van normcorrecties. Ook is er een eenduidige

direct op de correcte plek. Daarna kunt u in Uniec

wijze van afmelden en een gespecialiseerde help-

3 de installaties koppelen met de allernieuwste

desk die alles weet over energie. De modules Uniec

kwaliteitsverklaringen en vervolgens de berekening

3 Connect en Oververhitting maken het mogelijk

afmelden.

om binnen de omgeving van Gebouwprestatie een

BENG indicator TOjuli Sinds 1 januari 2021 zijn er BENG-eisen voor de

flinke optimalisatieslag te maken bij het doorvoeren van uw berekeningen.

TOjuli. Volgens het Bouwbesluit 2012 mag de

DGMR BINK Kennismiddagen

waarde voor een rekenzone niet hoger zijn dan

Tijdens onze kennisdagen in november gaan wij

1,2. Indien bij een bouwaanvraag de berekening

dieper in op de relatie tussen Uniec 3 Connect en

wordt ingediend met een hogere waarde dan is

de module Oververhitting.

toegestaan, moet er met een temperatuur-over-

Kijk voor meer informatie op

schrijdingsberekening aangetoond worden dat de

https://dgmrsoftware.nl

GTO-uren niet meer dan 450 uur bedragen. Via de nieuwe module Oververhitting kunt u binnen de Gebouwprestatie omgeving het aantal tempera-

22 ISSO Info Info 71 - september 71 - september 20212021

kennispartnernieuws

Bespaar water en tijd met Hydroscope bluetooth thermometer Spoelen tegen legionellagroei De bluetooth thermometer helpt om efficiëntere spoelbeurten tegen de legionellagroei te realiseren. De invoer van de gegevens gebeurt in de app Hydroscope biedt al langer de dienst Watertotaal

gecombineerd met een gekalibreerde Bluetooth

beheer aan om legionellabeheertaken eenvoudig

thermometer. De eis voor spoelen is: twee minuten

en efficiënt uit te voeren. Het adviesbureau voor

de kraan openhouden zodat al het water is ververst

waterinstallaties voegt nu een extra optie toe voor

of spoelen tot de temperatuur constant is en dan

een efficiënt legionellabeheer: een bluetooth ther-

nog tien seconden doorspoelen. Tijdens het spoelen

mometer die aan de app is te koppelen. Zo behoudt

met de gekoppelde bluetooth thermometer gene-

u het overzocht en de controle en bespaart u tege-

reert de app een temperatuurgrafiek. Zodra de

lijkertijd tijd en geld.

temperatuur constant is, stopt de meting en kan de kraan weer dicht.

Tijd- en waterbesparing Het voordeel van de bluetooth thermometer is dat het spoelen en het meten van de watertemperatuur per tappunt gemiddeld ongeveer 50% minder tijd in beslag . Hierdoor verbruikt u ook minder water, waardoor u niet alleen tijd, maar ook geld bespaart. Zo maakt u gelijk een verduurzamingsstap, terwijl de legionellapreventie nog steeds goed wordt uitgevoerd. Ga voor meer informatie naar www.hydroscope.nl.

23 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Uniec 3: EP-W/D opleiding tot BENG-adviseur Om een energieprestatieberekening voor een nieuw pand op te stellen is specifieke expertise nodig. Een goede adviseur kan niet alleen een berekening opstellen, maar ook de klant adviseren over de voor- en nadelen van verschillende keuzes. Wij hebben jarenlange ervaring met deze specifieke kennisbehoefte en verwerken die in onze trainingen. Met een Uniec 3 training kies je dus voor meer dan kennis van de verplichte stof in de ISSO-publicatie! Onze trainingen zijn gericht op adviseurs die voor

werk wordt gemaakt. De 1-daagse training heeft

de aanvraag van een omgevingsvergunning een

geen huiswerk, omdat er een hogere voorkennis

energieprestatie berekening willen maken die vol-

wordt verwacht. Tijdens de beginnerscursus, die de

doet aan de BENG-eisen en aansluit op de wensen

cursist voorbereidt op de examens, verschaffen wij

van de klant. De docenten zijn experts met veel

de deelnemers toegang tot de ISSO 82.1 en BRL

praktijkervaring op het gebied van de BENG-eisen

9500.

en kennis van de NTA 8800.

Beginnerscursus

Kijk op de website https://uniec3.nl/opleidingen/ voor de eerstvolgende data of neem contact met

Wij bieden een vijfdaagse beginnerscursus voor

ons op voor meer informatie of een In Company

adviseurs die zich willen diplomeren als EP-W/D

programma.

deskundige. Voor adviseurs die al (beperkte) kennis hebben van energieprestatie en willen meedenken in een project (zonder zichzelf te diplomeren) is de 1-daagse softwaretraining geschikt.

Interactieve trainingen Door de vele opdrachten zijn al onze trainingen interactief en elke deelnemer heeft gratis toegang tot Uniec 3 voor deze opdrachten. Daarnaast zijn er gedurende de lesdag toetsvragen waarmee de cursist kan evalueren of hij de opgedane kennis goed toepast. De vijfdaagse cursus bevat oefenmateriaal wat als huis-

24 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Verhoogd risico corrosie in cv-installatie door zuurstofintrede langs ontluchters Een automatische ontluchter die plots een beluchter wordt, is direct een van de grootste oorzaken van corrosie. Vrijwel iedereen denkt dat automatische ontluchters in grote mate bijdragen om corrosie te voorkomen. De vernieuwde ISSO-publicatie 13 legt uit dat dit amper het geval is. Naar aanleiding van de nieuwste corrosiemetingen blijkt zelfs dat zij in de praktijk veel te vaak zuurstof in de installatie laten intreden. De échte oorzaak van het probleem ligt natuurlijk in het falende drukbehoud.

Automatische ontluchters moeten opgehoopte gassen automatisch afvoeren. De werking is zeer eenvoudig. Een vlotter die op het waterniveau drijft, houdt een ventieltje gesloten (zie figuur 1). Wanneer lucht zich verzamelt bovenaan de vlotterkamer, duwt deze het waterniveau naar beneden en zakt de vlotter waardoor het ontluchtings-

Belang drukbehoud

ventiel opent (zie figuur 2). De verzamelde lucht kan

Het wegvallen van de druk is dus een belangrijk

nu ontsnappen waardoor het waterniveau en de

risico bij het toepassen van automatische ontluch-

vlotter terugstijgt en het ventiel weer sluit, zolang er

ters. Om dit te voorkomen, moet men voldoende

voldoende druk is.

aandacht besteden aan goed drukbehoud. Het

Risico op zuurstofintrede

vermijden van automatische ontluchters lost de oorzaak niet op, de toepassing van terugslagven-

Bij voldoende water én voldoende druk in de vlot-

tieltjes op de ontluchter evenmin. Ook het gebruik

terkamer is een automatische ontluchter dus flink

van ontgassers helpt niet bij de preventie van druk-

gesloten. Tijdens een nacht- of weekendverlaging

verlies. Goed drukbehoud is een verhaal dat veel

koelt de installatie echter wat af en daalt de druk.

complexer is dan het lijkt. Dat is ook de reden dat

Als het waterniveau in de ontluchter daalt omdat

er zoveel fouten worden gemaakt op dit vlak. In een

de overdruk afneemt, kan uiteindelijk onderdruk

volgende ISSO Info vertellen we u daar graag meer

optreden. Hierdoor opent het ontluchtingsventiel

over. Als u nu al meer wilt witen over dit onderwerp

en wordt de automatische ontluchter feitelijk een

kunt u ook alvast de ISSO-publicatie 13 doornemen,

beluchter, waarlangs aanzienlijke hoeveelheden

die vorig jaar volledig is vernieuwd. U kunt ook con-

lucht (en dus zuurstof) in de installatie kunnen toe-

tact opnemen met een van onze specialisten. Kijk

treden.

op www.resus.eu.

25 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Holland Water neemt Ateca over Holland Water, specialist in legionella-beheersende watertechnologie, neemt branchegenoot Ateca over. Het is de tweede strategische overname van Holland Water sinds het bedrijf in november 2020 een samenwerkingsverband met investeringsmaatschappij OxGreenfield aanging. De branchegenoten vormen samen de grootste aanbieder van koper- en zilverionisatietechnologie in EMEA en onderstrepen daarmee de voortrekkersrol van Nederland in de internationale watersector. Holland Water en Ateca speelden de afgelopen

Persoonlijk doe ik een stapje terug, maar ik ben

twee decennia een baanbrekende rol in de ontwik-

ervan overtuigd dat Joris Post (MD Ateca a.i.) en de

keling en adoptie van koper- en zilverionisatietech-

rest van het Ateca-team in zeer goede handen zijn

nologie in de Nederlandse waterbeheersector en

en een mooie toekomst tegemoet gaan.”

daarbuiten. Holland Water voert nu de export van hoogwaardige watertechnologieën naar Europa,

Samen sterker

het Midden Oosten en Afrika op, versterkt met het

“De waterbeheersector is groot en groeiende, maar

internationale netwerk van Ateca.

ook echt toe aan modernisering”, aldus Pim de

Samen voor koper- en zilverionisatie

Joode, partner van OxGreenfield. “Holland Water en Ateca hebben de technologisering van waterbeheer

Leo de Zeeuw, waterondernemer en oprichter van

een tijd geleden in gang gezet en zullen dit proces

Holland Water, licht de overname toe: “Koper- en

de komende jaren verder aanjagen. Samen gaat

zilverionisatietechnologie is de meest effectie-

dat makkelijker dan alleen en we verwachten dan

ve manier om de schadelijke legionellabacterie

ook heel veel van deze krachtenbundeling.”

in drink- en koelwaterinstallaties te bestrijden. In Europa werd de oplossing in eerste instantie onder-

Oplossingen op maat

gewaardeerd, in tegenstelling tot in bijvoorbeeld

Holland Water’s CEO Rogier van den Brink: “Net als

Amerika. Ateca en Holland Water hebben samen

Holland Water gelooft Ateca dat waterbeheer niet

het pad geëffend voor koper- en zilverionisatie en

stopt bij het dogmatisch opvolgen van standaard

daardoor staat de techniek tegenwoordig stevig op

beheersregels. Het draait om slimme, op maat

de kaart in Nederland en een handjevol andere lan-

samengestelde oplossingen die legionella daad-

den. Nu is het tijd om samen ten strijde te trekken

werkelijk voorkomen of bestrijden. Compromisloos,

en de onbetwiste marktleider in EMEA te worden.”

want een legionellavrije waterinstallatie moet altijd

Afscheid Mark Engelenburg Mark Engelenburg, oprichter van Ateca, neemt afscheid. “Twintig jaar lang heb ik gepassioneerd

het uitgangspunt zijn. Deze gedeelde visie vormt een geweldige basis voor de samensmelting van de twee organisaties.”

gewerkt aan de ontwikkeling en groei van Ateca, en

Over Holland Water

met trots kan ik zeggen dat het staat als een huis.

Holland Water ontwikkelt, acquireert en levert

De logische volgende stap voor het bedrijf is om

hoogwaardige technologische systemen en aan-

de krachten te bundelen met een waardige bran-

verwante diensten om waterinstallaties op slimme

chegenoot en daarmee het initiatief te behouden

wijze schoon en veilig te houden, of te krijgen. Het

in een veranderende waterbeheermarkt. Als geen

bedrijf staat voor effectiever, duurzamer en goed-

ander kan Holland Water op waarde schatten hoe

koper waterbeheer in het algemeen en legionella-

Ateca haar klanten bedient met een mix van slim-

beheer in het bijzonder.

me technologie, een deskundig team en betrouwbare service. Daarom ben ik erg blij dat Ateca en Holland Water vanaf nu onder één dak verder gaan.

26 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Over Ateca Ateca specialiseert zich in de preventie en bestrijding van legionella en andere watergedragen ziekteverwekkers middels duurzame koper- en zilverionisatietechnologie en aanvullende diensten.

27 ISSO Info 71 - september 2021

kennispartnernieuws

Centix Asset Management ondersteunt Metrel testinstrumenten van KWx Elektrische inspecties volgens de NEN 3140 zijn een onderdeel van de veiligheid conform de weten regelgeving. Voor het uitvoeren van inspecties op elektrische veiligheid zijn diverse meetinstrumenten beschikbaar. Een apparatentester keurt elektrisch gereedschap en installatie testers controleren elektrische installaties en groot materieel. Het uitvoeren van (elektrische) inspecties is iets

de resultaten van de Metrel NEN 3140 apparaten-

waar de Centix software erg sterk in is. Naast het

testers (OmegaGT en DeltaGT) ook de meetresul

(elektrotechnisch) keuren is het vastleggen van

taten uit de EurotestXD installatietester en de

eigenaar en het beheren van materieel, gereed-

MultiServicerXD tester uit te lezen. Met de installa-

schap en machines op locatie een van de basismo-

tietester is het mogelijk keuringen aan aggregaten

gelijkheden met Centix.

of de elektrische installatie in een bedrijfswagen uit

Uitbreidingsmogelijkheden Centix heeft ook uitbreidingsmogelijkheden voor organisaties voor inkoop, verkoop & verhuur en

te voeren. De MultiServicerXD is een testinstrument voor het testen van machines en panelen conform EN 60204 en EN 61439.

werkorders voor serviceorganisaties. Zo kunnen

Auto Sequences

gebruikers op elk moment en op elke locatie een-

Zowel de EurotestXD installatietester als de

voudig online en offline werken met diverse appli-

MultiServicerXD hebben de mogelijkheid om speci-

caties. Visuele inspecties voor bijvoorbeeld een

fieke Auto Sequences te maken, om de inspecteur

ladder conform NEN 2484 zijn zo gemakkelijk uit te

stap voor stap door de procedure te loodsen. De

voeren in de Centix Mobile App.

resultaten kunnen nu worden gekoppeld aan Centix,

Extra meetinstrumenten Onlangs is de koppeling van Centix met de Metrel meetinstrumenten uitgebreid. Hierdoor zijn naast

waardoor een totaaloverzicht over de status van keuringen ontstaat.

Breed toepassingsgebied Centix Asset Management is geschikt voor elke organisatie. Van bouwen GWW-bedrijf, technische groothandel tot inspectiebedrijven en de industrie. Door koppelingen met 4PS, Exact, AFAS en Snelstart is er voor elke situatie een passende oplossing beschikbaar met Centix.

Over Centix Benieuwd geworden naar de mogelijkheden en toepasbaarheid met Centix voor uw organisatie in combinatie met de Metrel testers? Bekijk de Centix website https://centix.com of neem contact op met sales@centix.com. Voor de Metrel meetinstrumenten kijk op www.kwx.nl of mail naar info@kwx.nl

28 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Educatie

Kies voor een toekomstgerichte opleiding De ontwikkelingen in de bouwen installatietechniek gaan razendsnel. Bouwprojecten worden steeds complexer, technieken, materialen en werkwijzen veranderen en de Wet- en Regelgeving wijzigt steeds. Stichting Kennisoverdracht, Onderzoek en Ontwikkeling Bouwprocesmanagement (SKOOB) biedt opleidingen aan voor werknemers in de installatie- en bouwtechniek die willen leren toekomstgericht, professioneel en integraal samen te werken. De opleidingen van SKOOB richten zich op het bij-

gevers ontstaat een bijzondere dynamiek die je

blijven en meebewegen met de nieuwste ontwikke-

nergens anders vindt.

lingen en ontwikkelen van leiderschapsvaardigheden. Verder gaan de trainingen in op het verbinden van

Opleiding Interne kwaliteitsborging

partijen en aangaan van samenwerkingsverbanden,

Op 1 juli 2022 wordt de Wet kwaliteitsborging van

partijen motiveren om multidisciplinair te denken en

kracht. Met de opleiding Interne kwaliteitsbor-

het werkproces te optimaliseren om zo een leuke en

ging leer je hoe je vanuit je eigen organisatie het

succesvolle carrière op te bouwen.

beste kunt omgaan met de veranderingen die de

Post-hbo-opleiding Bouwprocesmanagement (BPM)

Wet kwaliteitsborging met zich meebrengt. Deze opleiding is gericht op KAM-coördinatoren, interne kwaliteitsborgers, allround werkvoorbereiders en

In januari 2022 start de volgende lichting van de

(hoofd)uitvoerders. De eerstvolgende leergang

post-hbo-opleiding Bouwprocesmanagement

start in oktober 2021. Kijk voor meer informatie en

(BPM). De erkende CPION-opleiding geeft je de

aanmelden op www.skoob.nl.

benodigde bagage om projecten beter te beheren. Door de kleine klassen met deelnemers van architectenbureaus, bouwers, installateurs en opdracht-

29 ISSO Info 71 - september 2021

ISSO Educatie

Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen Bij het ontwerpen en optimaliseren van een klimaatinstallatie is een goed hydraulisch ontwerp van een hydraulische schakeling belangrijk. Dit komt deels door het gebruik van energiezuinige technieken, zoals warmtepompen en energieopslag in de bodem. In de cursus Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen leer je de basisprincipes van hydraulische modulen en de systematische opbouw van hydraulische schakelingen. ook het uitwerken en beoordelen van eenvoudige en ingewikkelde hydraulische schakelingen met warmtepompen en energieopslag aan bod. Verder is er aandacht voor de selectie van modulen en het inpassen van warmte-opwekkers en warmtegebruikers. Onderwerpen die ook de revue passeren zijn energiecentrales met WKO en energiecentrales met warmtekrachtkoppeling. Tijdens de cursus van TVVL leer je een vollast en

Doelgroep en vooropleiding

deellastgedrag van een hydraulische schakeling te

De cursus Hydraulische Schakelingen voor

beoordelen. Hierdoor ben je in staat snel fouten in

Verwarmen en Koelen is gericht op installatieont-

bestaande hydraulische schakelingen op te sporen

werpers en projectleiders die betrokken zijn bij het

en te verbeteren.

ontwerpen en beoordelen van cv- en koude-installaties. Om aan de cursus te kunnen deelnemen

Leerdoel en resultaat

is een succesvol afgeronde hbo-opleiding of hbo

Tijdens de cursus Hydraulische Schakelingen voor

werken denkniveau en voldoende praktijkervaring

Verwarmen en Koelen leer je gestructureerd ont-

op dit vakgebied vereist.

werpen, analyseren, monitoren en het optimaliseren van installaties met hydraulische schakelingen.

Inhoud

Concreet ga je tijdens de cursus aan de slag met

De cursus bestaat uit vijf lessen met elk een eigen

de eigenschappen van hydraulische modulen, pro-

thema. Hieronder staat per les welke onderwerpen

cesengineering en het samenstellen van hydrau-

aan bod komen.

lische een schakeling met de modulen. Verder je

Les 1: Hydraulische modulen voor verwarmen

leer je meer over de toepassing en eigenschappen

en koelen

van toerengeregelde pompen en de toepassing en

Les 2: Componenten en dimensioneren

dimensionering van serie- en parallel-geschakelde

hydraulische schakeling Les 3: Hydraulische schakeling met

buffervaten.

warmtekrachtkoppeling (WKK)

Cursusonderwerpen

Les 4: Hydraulische schakeling met WKO

Tijdens de cursus ga je ook aan de slag met het

Les 5: Hydraulische schakeling met WKO

analyseren van het deellastgedrag van een hydrau-

en procesengineering

lische schakeling met behulp van een bedrijfs-

30 ISSO Info 71 - september 2021

karakteristiek en

Deze cursus is voorheen door ISSO uitgevoerd als

een overdrachts-

‘Masterclass’. Per half 2018 wordt deze cursus, in

karakteristiek.

samenwerking met ISSO, uitgevoerd door TVVL.

Daarnaast komt

Kijk voor meer informatie op www.tvvl.nl.

beter weten beter bouwen