ISSO Info 75, Mei 2023

ISSO INFO

 Nieuw: ISSO-publicaties EP-Maatwerkadvies

 Actualisatie kennis brandveilige doorvoeringen

 Hysopt software gevalideerd

Inhoud

Nieuwe publicatie voor het ontwerpen van leidingwaterinstallaties – pagina 19

Kennis zonnestroomsystemen geactualiseerd – pagina 21

Nieuwe kennis over warmteverliesberekeningen – pagina 23

ISSO-praktijkprotocollen onmisbaar bij uitvoering WKB – pagina 27

ISSO INFO is een uitgave van: ISSO, kennisinstituut bouw- en installatietechniek

Weena 505, 3013 AL Rotterdam

Postbus 577, 3000 AN Rotterdam

Tel. 010 - 206 59 69

Fax 010 - 213 03 84 info@isso.nl, www.isso.nl | open.isso.nl

Vormgeving: ISSO (Reshm Murli en Wendy Bakker)

Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Stijlmeesters

De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuistheden in de redactionele kolommen

‘Zo brengen we online kennis een grote stap verder’

De ontwikkeling van kennis en kennisproducten is van origine een arbeidsintensief proces. In de Middeleeuwen schreven monniken en daarna ook de eerste wetenschappers met veer en inkt elk boek dat uitkwam. Met recht monnikenwerk, want het duurde jaren voordat een boek verscheen. Met de uitvinding van de boekdrukkunst, rond 1450, ging het vermenigvuldigen van boeken en pamfletten ineens veel sneller. De schrijfmachine, die in de 19de eeuw zijn intrede deed, maakte de verspreiding van kennis weer wat gemakkelijker. En met de lancering van software voor tekstverwerking, geïntroduceerd in 1976, gaven we het proces opnieuw een versnelling.

kennis en inzichten beschikken. Vandaar dat we een productieproces ontwikkelden waarmee we de creatie en publicatie van kennisproducten opnieuw een flinke impuls geven. Dat doen we met onze creatie-omgeving: een online systeem voor kennisbeheer, conform de uniforme afspraken, in ISSO Open. Eén systeem waarin we kennis kunnen creëren, valideren, beheren, publiceren en, als dat nog nodig is, drukken en verspreiden.

De afgelopen jaren brachten we met hulp van tekstverwerking, drukwerk en digitale publicatieformats honderden kennisdocumenten uit. Maar zoals veel dingen in ons dagelijks leven, verloopt ook de houdbaarheidsdatum van kennis steeds sneller. Mensen in de bouw en installatiewereld willen en moeten soms razendsnel over de meest actuele

ISSO Open is een prachtig voorbeeld van hoe we de digitalisering van het kennisdomein in onze sectoren naar een hoger plan brengen. In samenwerking met Knowmax ontwikkelden wij een online creatie-omgeving die we tot een integraal onderdeel van het platform ISSO Open hebben gemaakt. Sinds we dit systeem, begin dit jaar, in gebruik namen, kunnen we nog sneller, maar ook accurater, kennis creëren en direct publiceren. De nieuwe ISSO-publicatie ‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’ was de eerste die op deze wijze tot stand kwam, gevolgd door bijvoorbeeld de Wkbpraktijkprotocollen die straks onmisbaar zijn als op 1 januari 2024 de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen in werking treedt. ISSO Open is ook beschikbaar als platform voor andere kennisleveranciers. Inmiddels zijn er al meerdere kennisleveranciers die via ons platform hun eigen kennis ontsluiten naar de ruim tienduizend professionals die op ISSO Open actief zijn.

Een van die leveranciers is InstallQ die haar BRL-en en erkenningsregelingen op ISSO Open heeft

Rob van Bergen, directeur ISSO

ondergebracht. Na InstallQ staan andere kennisleveranciers ook in de startblokken om deze nieuwe mogelijkheden van ISSO Open te kunnen benutten. En wat nog beter is; met deze ontwikkeling van ons platform verbinden we ons kennisdomein nog naadlozer met de ontwerp-, bouw- en beheerprocessen die we binnen digiGO nastreven.

DigiGO is de aanpak waarmee we de gebouwde omgeving versneld en op slimme wijze digitaliseren. Onderdeel daarvan is DSGO, een set van uniforme afspraken die zorgen voor veilige, betrouwbare en gecontroleerde toegang tot data in de ontwerp-,

bouw- & technieksector. Zulke standaarden hebben we nodig om met elkaar te kunnen praten. Dit geldt dus niet alleen voor ontwerp-, realisatie- of onderhoudsprocessen, maar ook voor de creatie en het delen van kennis en vaardigheden, leren en ontwikkelen. Dat laatste is precies waarvoor ISSO Open is ontwikkeld. Met onze creatie-omgeving, die conform de uniforme afspraken functioneert, zijn wij klaar voor de toekomst. Zijn jullie dat ook of willen jullie als kennisleverancier of softwareontwikkelaar dat zijn? Maak gerust eens een vrijblijvende afspraak en laat je informeren over de mogelijkheden via ISSO Open.

ISSO-publicaties voor EP-Maatwerkadviseur zijn

compleet herschreven

Het afgeven van een maatwerkadvies voor verduurzaming van een gebouw of woning vereist specifieke kennis. Sinds de nieuwe NTA8800 en BRL9500 zijn geïntroduceerd, werd het ook tijd voor een vernieuwd EP-maatwerkadvies, zowel voor woningbouw als utiliteit. ISSO heeft de nieuwe kennis verwerkt in de volledig herschreven ISSO-publicaties 75.2 en 82.2. Deze worden aangewezen via de nieuwe beoordelingsrichtlijnen van InstallQ.

“Het opstellen van een maatwerkadvies is echt wat anders dan het opstellen van een energielabel”, start Marco Hofman, clustermanager kennisontwikkeling bij ISSO, de toelichting. “Je gebruikt meestal wel dezelfde software, maar in plaats dat je naar het geprognotiseerde energiegebruik onder standaard condities kijkt, is de focus nu volledig op het werkelijke energiegebruik in een woning of gebouw. Hoe je dat moet aanpakken en waar je dan naar moet kijken, daar heeft een EP-adviseur andere en vaak ook nieuwe kennis voor nodig.”

Zwaardere methodiek

Voor zowel woningbouw als utiliteit zijn er speciale versies van de BRL 9500-MWA opgesteld die de onderligger vormen voor het afgeven van een maatwerkadvies onder certificaat. “Het is een methodiek die aanvullende kennis en vaardigheden vraagt, vergeleken met de methodiek voor het energielabel. Dat is ook de reden dat de maatwerkadviseur een opleiding moet volgen en in elk geval een examen moet doen. De opleidingen starten al in dit voorjaar en aan het begin van de zomer kunnen de examens worden afgenomen”, zegt Hofman. “Uiteindelijk moet een EP-maatwerkadviseur vakbekwaam zijn en werken voor een bedrijf onder certificaat.”

Concreet en praktisch advies

Het doel van een maatwerkadvies is om de gebouweigenaar, professionele beheerder of een woningbezitter een concreet en praktisch advies aan te bieden. Dat advies maakt duidelijk op welke wijze de eigenaar of beheerder in zijn of haar situatie de energiebesparing en/ of de verduurzaming van de (resterende) energievraag het beste kan behalen. Bovendien geeft het maatwerkadvies een duidelijk inzicht in de maatregelen die het gebouw energiezuinig(er) maken en tegelijkertijd het comfort in de woning of het gebouw kunnen verbeteren. “Om de EP-adviseurs een helder handvat te bieden hebben we de voormalige ISSO-publicaties 75.2 (voor utiliteit) en 82.2 (voor woningbouw) volledig herschreven”.

Nieuwe kennis nodig

“Deze publicaties waren ruim 10 jaar oud, en bovendien waren ze gebaseerd op de oude methode. Maar nog belangrijker is dat de kennis, technieken en methoden de afgelopen jaren zo snel zijn ontwikkeld, dat je als adviseur echt veel nieuwe informatie nodig hebt. Uit praktijktesten die we lieten uitvoeren, blijkt ook dat adviseurs met de informatie in deze nieuwe ISSO-publicaties veel nauwkeuriger adviezen kunnen maken die beter aansluiten bij de werkelijke situatie. De resultaten zitten veel dichter op de werkelijke, energetische prestaties. Vooral bij woningbouw hebben we dat gezien, maar ook in de utiliteit zal een maatwerkadvies veel dichter bij de werkelijke situatie kunnen komen.”

Discipline met impact

De EP-maatwerkadviseur werkt meestal bij energieadviesbureaus, energiebedrijven, bouwkundig aannemers of installatiebedrijven. Dat is logisch, want hij of zij moet beschikken over kennis op energetisch, (bouw- en installatie)technisch gebied maar ook op sociaal en financieel/economisch gebied. “Deze methode sluit nadrukkelijk aan bij de ambitie van de Europese en landelijke overheid om CO2-emissies te reduceren. Elk maatwerkadvies onder de nieuwe methodiek wordt straks ook officieel geregistreerd in EP-Online op basis van BRL9500-MWA. In veel gevallen”, zegt Hofman, “zijn subsidies of bepaalde subsidieregelingen gekoppeld aan het maatwerkadvies. Het is daarmee echt een discipline met impact, die door opgeleide specialisten moet worden uitgevoerd.”

MKGO-structuur verschijnt als onderdeel Handboek Bouw- en installatietechniek

In de afgelopen periode vond via ISSO Open de kritiekronde plaats voor de nieuwe MKGO-structuur. Nadat alle reacties zijn bekeken en verwerkt, en ook de Raad van Begeleiding hem heeft beoordeeld, is de structuur gereed voor toepassing. Om dat mogelijk te maken, verschijnt de MKGO-structuur als module 9 van het Handboek Bouw en Installatietechniek. “Vanaf april is hij voor iedereen in ISSO Open beschikbaar”, zegt Michel Verkerk, operationeel directeur van ISSO.

Het Model Kwaliteitsborging Gebouwde Omgeving (MKGO) is een instrument voor het (digitaal) kunnen borgen van zowel kwaliteit van het fysieke gerealiseerde bouwwerk als de kwaliteit van het voortbrengingsproces. Bij dit laatste gaat het om de hele levenscyclus van een gebouw, van initiatieffase tot en met ontmanteling. “Dat is dus verstrekkend. Het model reist als het ware mee met een gebouw tijdens de hele levensduur. Ook is het model geschikt voor de hele gebouwde omgeving, zowel woningbouw als utiliteit, zowel bouwkundig als technische installaties”, vertelt Verkerk.

Starten met een BIM

De MKGO-structuur is primair bedoeld om deze digitaal binnen softwaretoepassingen te kunnen toepassen en vertalen. “Om deze digitaliseringsslag te kunnen maken was een bouwbreed geaccepteerde structuur noodzakelijk. Voorheen hadden we de MKK-structuur die we in onze publicaties hanteerden. Die is feitelijk nu door geëvolueerd naar MKGO en biedt dus een zeer complete projectfasering voor de installatie- én bouwwereld”, vertelt Verkerk. “Een nieuwe publicatie, of eigenlijk een herziening, waarin de MKGO al direct zal worden toegepast is ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’. Deze publicatie bevat straks alle kennis die de BIM-manager nodig heeft zodra hij of zij het

Bouw Informatie Model binnen zijn of haar bedrijf opstart of op een projectmatige wijze implementeert”, zegt Verkerk. “De publicatie geeft alle nodige handvatten, maar sluit ook aan bij de internationale ISO 19650, de norm voor digitalisering van processen, waarmee veel bedrijven momenteel bezig zijn.” De herziene ISSO-publicatie 109 is na de zomer in ISSO Open beschikbaar.

Vakmensen digivaardig maken

Maar de MKGO-structuur, en daarmee straks ook de vernieuwde publicatie 109, past in een nog veel bredere ontwikkeling. “Het model en de publicatie sluiten naadloos aan bij het DigiVaardig programma van digiGO. Zoals elke sector digitaliseert ook de ontwerp-, bouw, en technieksector in een heel hoog tempo. Met het programma DigiVaardig willen we vakmensen en organisaties voorzien van de juiste digitale vaardigheden en een digitale mindset. MKGO is daarvoor, naar ons idee, een randvoorwaarde. Collega Berend Koudstaal is tevens programmamanager bij digiGO en streeft ernaar om digitale ketensamenwerking in de sector te verbeteren. Met ISSO-publicatie 109 helpen we hem daarbij, want de BIM-manager is feitelijk een digicoach die binnen de bedrijven kan zorgen voor de noodzakelijke digitale vaardigheden.”

Nieuwe inzichten door coronapandemie nu ook in Kleintje Ventilatie

Het veelvuldig geraadpleegde zakboekje Kleintje Ventilatie was toe aan een update. Niet dat de vorige uitgave al zo lang geleden tot stand kwam, maar vooral doordat de afgelopen paar jaar enorm veel nieuwe kennis en inzichten beschikbaar kwamen. De coronapandemie heeft verschillende nieuwe en aangescherpte inzichten opgeleverd. Deze kennis, in combinatie met andere onderzoeksresultaten, hebben we nu ook vertaald naar praktische handvatten in het Kleintje Ventilatie.

Marco Hofman, clustermanager kennisontwikkeling bij ISSO, legt uit dat het Kleintje Ventilatie een vertaling naar de praktijk bevat van de belangrijkste punten uit het Bouwbesluit en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) maar ook de WKB, BENG en de NEN 1087. “Zoek je richtlijnen en praktische instructies voor het goed ontwerpen, uitvoeren en beheren van ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen, dan is dit naslagwerk je beste partner”, aldus Hofman.

Invloed van coronapandemie

Tot 2020 bevatte het Kleintje eigenlijk alle kennis die tot dan toe relevant was. Maar toen was daar ineens, aan het begin van 2020, de coronapandemie. “Deze gebeurtenis leidde in zeer korte tijd tot veel nieuwe ontwikkelingen en ook inzichten op ventilatiegebied. Nu we zo’n drie jaar verder zijn, is het stof neergedaald en kunnen we informatie uit de vele onderzoeken gebruiken om de kennis in het Kleintje Ventilatie, waar dat nodig of relevant is, aanpassen op de onderzoeksresultaten. Tegelijk waren er ook andere gezondheidskundige aspecten die steeds belangrijker zijn op het gebied van ventilatie. Denk daarbij aan binnenmilieufactoren zoals fijnstof door koken en de absolute noodzaak om voor goedwerkende ventilatie te zorgen in (zeer) energiezuinige woningen onder invloed van de steeds verdergaande isolatienormen.”

Vanaf mei beschikbaar

“Met de invoering van de NTA8800 zijn er, ook op het gebied van ventilatie, best wat zaken veranderd”, zegt Hofman. “De alsmaar energiezuiniger

nieuwbouw leidt ertoe dat de eisen aan mechanische ventilatie, bijvoorbeeld waar het om geluid gaat, wat zijn aangescherpt. Ook hebben we gekeken naar de factsheet en oplevertoets voor ventilatie van het Lente-akkoord. Nog een ander aspect is de TOjuli, een aanvullende eis en tegelijk een indicator voor verlaging van het risico op oververhitting. Ook het PvE Gezonde Woningen, een programma van eisen dat Binnenklimaat Nederland lanceerde, bevat kennis en inzichten die in het Kleintje thuishoren.” Kortom, al deze nieuwe of geactualiseerde onderwerpen zijn in het vernieuwde Kleintje Ventilatie te vinden dat naar verwachting in mei via ISSO Open beschikbaar is.

Publicatie 98 over Lucht/waterwarmtepompen in woningen krijgt update

Het installeren van lucht/water-warmtepompen heeft al een enorme vlucht genomen, maar zal de komende jaren nog veel sterker gaan groeien. Tegelijk staan ook de technische ontwikkelingen niet stil. Zaken als koudemiddelen, geluidproductie, temperatuurtrajecten; ze maken stuk voor stuk een ontwikkeling door die nieuwe kennis vereist. Dat is de reden dat ISSO-publicatie 98 ‘Lucht/water-warmtepompen in woningen’ uit 2013 dit jaar nog een ingrijpende actualisatie ondergaat.

Zowel vanuit de installatiesector, maar ook vanuit de fabrikanten, adviseurs en opleiders is er een grote behoefte aan een actualisatie van ISSOpublicatie 98. Zeker sinds we vanaf 2018 (gasaansluitverbod voor nieuwbouw) heel veel nieuwbouwwoningen met een lucht/water-warmtepomp uitrusten, gaan de technische ontwikkelingen snel vooruit. Bovendien zien we nu ook dat steeds meer bestaande woningen voor een lucht/water-warmtepomp in aanmerking komen. Zodra bij een verbouwing de schil (beter) wordt geïsoleerd, HR++/ triple glas wordt geplaatst en de luchtdichtheid wordt verbeterd, houdt niets de plaatsing van een dergelijke warmtepomp tegen. Eventueel zelfs in een hybride opstelling met een gasketel voor het piekverbruik.

Ook voor renovatieprojecten

“Op dit moment is de vakman, die zich in deze techniek wil verdiepen, aangewezen op redelijk verouderde kennis in ISSO-publicatie 98. Niet alleen voor nieuwbouw maar juist ook voor renovatieprojecten willen wij de informatie in deze publicatie vernieuwen”, vertelt Jos de Leeuw, projectcoördinator van ISSO. “Zodra je de lucht/water-warmtepomp in renovatieprojecten toepast, moet je extra aandacht besteden aan de bestaande cv-installatie achter de warmtepomp. Ook zijn de geluidseisen voor de buitenunit van de warmtepomp aangescherpt in het Bouwbesluit. In de vernieuwde publicatie zullen we ook voorbeelden van opstellingen opnemen, zodat we deze problematiek op een goede manier inzichtelijk maken.”

Wettelijk en kwaliteitsdeel

Belangrijke wijziging in de structuur van de publicatie is dat er een duidelijke scheiding komt in een ‘wettelijk deel’ en een ‘kwaliteitsdeel’. “In het wettelijk deel zie je direct aan welke eisen en voorschriften je minimaal moet voldoen om te zorgen dat de installatie aan alle regels voldoet. De kennis die je bij het ‘kwaliteitsdeel’ vindt, zorgt ervoor dat je de installatie op een degelijke en hoogwaardige wijze verzorgt. Daarbij gaat het dus om het ontwerp, de uitvoering en praktijkvoorbeelden, zodat een installateur tevreden klanten houdt”, vertelt De Leeuw. Ook zal de publicatie ingaan op hybride systemen, maar dan vooral met de insteek om woningen en installaties ‘all-electric ready’ te maken. Daarmee zijn klanten, die nu voor een hybride systeem kiezen, in de toekomst, als de cv-ketel wordt afgedankt, er vrijwel klaar voor om met alleen de warmtepomp hun woning te verwarmen.

Kennis over warmtepompboilers

“Tot slot zullen we in deze publicatie ook kennis over de warmtepompboiler opnemen. Dit stond voorheen in ISSO-publicatie 72, die over grondgebonden warmtepompen gaat. Maar in de vorig jaar vernieuwde uitgave van ISSO-publicatie 72 is die kennis daarin niet meer opgenomen. Die benodigde kennis komt nu terug in ISSO-publicatie 98.

Ook de voor ISSO-publicatie 72 ontwikkelde bijlage

‘Bepaling boilerinhoud’ zal in ISSOpublicatie 98 te vinden. Naar verwachting verschijnt deze geactualiseerde publicatie in september of oktober.

Actualisatie ISSO-publicatie 809

Brandveilige doorvoeringen

Een kleine twee jaar geleden gingen nieuwe eisen voor de weerstand tegen rookdoorgang van kracht (WRD). Ook gelden er nieuwe eisen voor een verdere beperking van de uitbreiding van brand (WBDBO). Deze eisen staan inmiddels ook in een gewijzigd Bouwbesluit. Kortom, zeer belangrijke redenen om de veel gebruikte en voor de sector belangrijke ISSO/SBR-publicatie 809 een update te geven. De komende maanden worden alle passages en teksten herzien, zodat naar verwachting in november van dit jaar de aangepaste publicatie beschikbaar is.

Een belangrijke aanleiding voor de actualisatie was een onderzoek in juni 2021 onder professionals in rook- en brandwerendheid naar hun wensen voor de kennisontwikkeling op dit gebied. Het onderwerp rookwerendheid kwam daarbij duidelijk naar voren. Ook omdat het Bouwbesluit hierover nieuwe bepalingen bevat. Bovendien kwam naar voren dat meer kennis beschikbaar moet komen op het gebied van verduurzaming en het recyclen van materiaal; onder meer hoe recyclen te combineren valt met snel monteren. Ook hebben veel mensen in de praktijk behoeft aan extra kennis over veilige doorvoeringen in bestaande bouw, en over voorzieningen bij instortkanalen.

Rookdoorlatendheidseisen

Voor nieuwbouw worden, naast de WBDBO-eisen, ook maximale rookdoorlatendheidseisen gesteld aan scheidingen en luchtkanalen die daar doorheen voeren. Wanneer een luchtkanaal een branden/of rookwerende scheiding passeert met branden/of rookkleppen gelden de prestatie-eisen van de nieuwe NEN 6075:2020. Nog een reden te meer dat de kennis over brandveilige doorvoeringen aan een vernieuwing toe is.

Aansluiten van brandkleppen

“De achterban van Techniek Nederland heeft ons bijvoorbeeld laten weten dat ze nieuwe kennis nodig hebben over brandkleppen en hoe je die op juiste wijze aansluit of aanstuurt. Verder zullen we ook het onderwerp kwaliteitsborging nadrukkelijk

meenemen. Dat betekent dat we zullen aangeven waaraan een goed ‘doorvoeringenboek’ moet voldoen; een naslagwerk dat je bij oplevering moet achterlaten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld ook om het plaatsen van de juist QR-codes bij doorvoeringen, zodat collega’s bij verbouwingen of renovaties kunnen weten wat voor doorvoeringen er zitten”, vertelt Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO.

Geteste oplossingen

“De eis om voor kwaliteitsborging te zorgen, start bij woningen, maar gaat uiteindelijk ook voor de utiliteitsbouw gelden. Daar willen we in deze publicatie dan ook op inspelen en waar mogelijk op vooruit lopen”, zegt De Leeuw. Verder, zo geeft hij aan, willen ze in deze publicatie waar het kan ook inspelen op nieuwe ontwikkelingen die bij fabrikanten ontstaan. “Er komen steeds meer geteste mogelijkheden en oplossingen. Als dat daadwerkelijk goed gevalideerde methoden of producten zijn, dan kunnen ze in de publicatie een plekje krijgen. Ook zullen we aandacht geven aan circulariteit.”

TEAM ISSO

Ezra Lentz

Medewerker kennisontwikkeling

“Als werkstudent ga ik drie weken per week naar school en werk ik twee dagen bij ISSO. Ik studeer Built Environment aan de Hogeschool in Utrecht, met als specialisme Stadsontwikkeling, Mobiliteit en Infra. Hiervoor heb ik MBO Bouwkunde gedaan.

De eerste opdracht waar ik aan werk bij ISSO, is de doorontwikkeling van het Kleintje Elektrisch vervoer. In dat project komen al mijn interesses en studies samen. Ik vind het vooral leuk om na te denken over de inrichting van gebieden en de benodigde infrastructuur voor toekomstige, duurzame mobiliteit. Over de vraag hoe de stad moet veranderen als de auto eruit gaat en voetgangers en fietsers vrij baan krijgen. Eerst heb ik een sterkte-/zwakteanalyse mogen maken van het huidige Kleintje en nu werken we aan de indeling en de teksten van de nieuwe versie. Ik kwam bij ISSO terecht via

Enginear, een uitzendbureau voor studenten. Ik kende de organisatie eerlijk gezegd niet, maar ik heb het er prima naar mijn zin en leer hier veel. Ik word als een volwaardige collega gezien, krijg veel vrijheid om initiatieven te nemen en ik werk in een heel fijn team. Hopelijk kan ik hier langer blijven werken. Misschien later ook aan kennisontwikkeling omtrent klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving. Dat lijkt me een leuke uitdaging.

Ik ben onlangs verhuisd van Utrecht naar Rotterdam. Vooral omdat ik straks verder ga met een Masters Stedenbouwkunde bij de Hogeschool Rotterdam. Maar het komt ook goed uit om dichter bij mijn werk te wonen. Ik ben nu 23, en verwacht pas op mijn 29e uitgeleerd te zijn. Prima wat mij betreft, je kan niet veel en lang genoeg leren. Als ik niet aan het studeren of werken ben, ben ik te vinden in de sportschool voor fitnesstraining. Daar geniet ik enorm van. In de weekends ga ik graag met mijn vrienden op stap.”

Lilibeth Juárez

Specialist skills development

“Op 1 november ben ik begonnen als onderwijsspecialist bij ISSO. Tot nu toe ben ik vooral bezig met het ARISE 2022 en het See The Skills 2022 project. Ik draag bij aan het ontwikkelen van aantrekkelijke en effectieve leerinitiatieven die helpen om de energietransitie te versnellen. Een uitdaging die perfect bij me past. Ik heb een master van de Universiteit Twente in Educational Science & Technology. Daarvoor studeerde ik Bedrijfskunde

in Mexico. Ik heb een passie voor blijvend leren, voor het uitstippelen en toepassen van creatieve leer- en trainingsconcepten voor de maakindustrie. Daarnaast ben ik een enorme natuurliefhebber.

Ik hoop dat ik met mijn expertise een bescheiden bijdrage kan leveren aan het behoud van onze natuurpracht door verduurzaming.

Ik ben 34 jaar, single en kom uit Tlaxala, Mexico. Ik kwam naar Nederland voor mijn master-studie omdat ik wist dat hier de beste onderwijsprogramma’s zijn. En omdat ik internationale ervaring wilde opdoen. Inmiddels ben ik er zeker van dat ik hier wil blijven. Het leven hier motiveert me om te blijven leren en te verbeteren, om mijn wereld te vergroten. Mijn baan is fantastisch en de ISSO-cultuur is uitermate stimulerend. Ik hou van het veilige klimaat in

Nederland, de bewegingsvrijheid, de groene steden, de ruimdenkendheid en zelfs van patat en bitterballen. Daar blijft het ook wel bij op culinair gebied. Ik kook nog steeds het liefst Mexicaans thuis. In mijn vrije tijd luister ik graag naar muziek; van klassiek tot rap. Ook lees en schilder ik veel. Mijn laatste olieverfschilderij is een kopie van een werk van landgenote Frida Kahlo, die ik erg bewonder.

Veel mensen vragen me hoe ik aan mijn niet echt Mexicaanse voornaam kom.

Dit is het antwoord: het is een combinatie van de voornamen van mijn ouders; Lilia en Alberto (Beto). Waar ik over vijf jaar sta? Ik ben best ambitieus. Over vijf jaar zou ik graag zelfstandig een onderwijsproject managen bij ISSO. Een project waarin ik al mijn kennis en ervaring kwijt kan op het gebied van digitale leermiddelen die betrokkenheid stimuleren op belangrijke onderwerpen. Ik hoop dan in Rotterdam te wonen en beter Nederlands te spreken dan nu.”

Daniella Mazzini

Specialist skills development

In 2021 verhuisde ik van Peru naar Nederland voor mijn master in Educational Sciences aan de Utrecht University. Daarvoor werkte ik jarenlang vooral als docent op de kleuterschool, maar later ben ik ook met het volwassenenonderwijs in aanraking gekomen. Zo kwam ik ook bij ISSO terecht. Mijn interesse in het bedrijf komt voort uit het feit dat ik zelf uit een ontwikkelingsland kom. In Nederland kan ik zien hoe een eerste wereldland met bijvoorbeeld de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen omgaat, terwijl we in Peru met hele andere problemen te maken hebben. Dat nieuwe perspectief vind ik erg interessant.

Voor mijn master deed ik een bachelor in Educational Psychology, dus het verschil in mindset van mensen hier en in Peru vind ik interessant om te zien. Het is in Peru bijvoorbeeld heel lastig om van A naar B te komen. Door heel Lima, een stad met tien miljoen inwoners, loopt maar één treinspoor. Er is geen app die vertelt wanneer de bussen rijden. En fietspaden zijn er niet, dus fietsen in Lima is heel gevaarlijk. Als er hier in Nederland een fietspad is afgesloten, zijn mensen geïrriteerd dat ze moeten omfietsen. Terwijl ik alleen maar denk hoe bijzonder het überhaupt is om te fietsen in de stad.

Verder merk ik ook op de werkvloer duidelijke verschillen. Bijvoorbeeld de vrijheid die mijn leidinggevende Jan Cromwijk me geeft. Hij zegt vaak tegen me: ‘Ik wil zien wat jouw sterke kanten zijn en je helpen om die te laten zien.’ Dat vind ik mooi. In Peru zou een baas nooit vragen wat jij wil of waar je interesses liggen. Ook de sfeer bij ISSO is heel anders. Iedereen is op z’n gemak bij

elkaar, het voelt echt als thuis. We doen ook veel dingen samen. De gezellige borrels bijvoorbeeld, zoiets is compleet nieuw voor mij.

Er zijn twee dingen die ik bij ISSO hoop te bereiken. Ten eerste ben ik hier om ervaring op te doen met projectmanagement. Momenteel help ik Jan bij allerlei grote projecten, omdat ik wil ervaren hoe het is om daaraan mee te werken. Daarnaast hoop ik vanuit mijn eigen ervaring mijn steentje bij te dragen aan het bieden van betekenisvol onderwijs. Ik vind dat onderwijs mensen moet helpen op een manier die iets aan hun leven verandert. Betekenisvol onderwijs is voor mij het koppelen van de kennis die je wil overbrengen aan datgene wat relevant is voor degene die het leert, zodat de mensen er echt iets aan hebben.

Rhianne Hoffmans

Medewerker team kennisontwikkeling

“Ik ben Rhianne Hoffmans en ben 24 jaar. In 2016 begon ik met een studie aan de kunstacademie, waar ik de richting ruimtelijk ontwerpen volgde - architectuur dus - zonder het technische gedeelte. Ik ben dit jaar bij ISSO aan de slag gegaan, omdat ik nu een halfjaar de tijd heb, voordat mijn nieuwe studie in september zal starten. Toen ik in 2020 aan de kunstacademie was afgestudeerd, dacht ik bij mezelf ‘ik wil nog veel meer weten over hoe het ontwerpen van gebouwen in elkaar zit’. Op zich wist ik daar in algemene zin wel wat over, maar ik wilde ook weten hoe het technische gedeelte in elkaar zit. Daarvoor zou ik graag een masterstudie architectuur aan de TU Delft willen doen.

Maar voor ik met die studie kon beginnen, moest ik eerst een schakeljaar doen, want met mijn bagage van de kunstacademie kwam ik wat kennis tekort. Die schakeling heb ik gemaakt door het volgen van twee semesters van de bachelor-studie bouwkunde. Die heb ik een aantal weken geleden afgerond,

waardoor ik in september kan starten met mijn master in architectuur. In de komende maanden kan ik bij ISSO nog op een mooie manier mijn kennis verder bijspijkeren.

Waarom ISSO? ISSO richt zich niet alleen op het technische gedeelte van de bouw. Dat leek mij dan ook een omgeving waarin ik mijn (creatieve) achtergrond vanuit de kunstacademie nog veel beter zou kunnen toepassen. Dat komt bovendien mooi samen met het gegeven dat ik snel de link kan leggen met bepaalde onderwerpen en analytisch kan denken.

Daar ligt mijn kracht en dat is ook precies wat ik hier nu aan het doen ben als meehelpend onderzoeker. Ik houd me bezig met de implementatie van de wijzigingen in ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 (5e druk) over energieprestatie in onder andere de examens. Daarbij kijk ik vooral of er bij de overgang van de 4de naar de 5de druk aanpassingen en/of aanvullingen nodig zijn. Ook let ik goed op of er dingen in staan die nu nog wel van toepassing zijn, maar misschien binnenkort veranderen of al veranderd zijn. Dat is voor mij een hele leuke uitdaging. Dit is tenminste heel iets anders dan wat ik in mijn studie moest doen. Dat maakt ook dat ik hier zit om echt iets te leren, en niet alleen om mijn geld te verdienen. Wat ik hier leer, kan ik meenemen in mijn studieproces, wat deze baan een win-win situatie maakt.”

Junior Consultant Skills Development

Heb je interesse in de ontwikkeling van technisch vakmanschap, met het oog op de transitie naar een energieneutrale, circulaire en klimaatbestendige leefomgeving?

Ben je analytisch sterk en in staat om nieuwe kennis en methodieken om te zetten naar praktische toepassing in sectoren?

Vind je het gaaf om praktijkverhalen over de toegevoegde waarde voor vakmensen en ondernemers op te halen en te communiceren?

Dan hebben wij een veelzijdige uitdaging voor

WAT GA JE DOEN?

Je gaat aan de slag in team Skills Development. Dit team werkt aan de ontwikkeling van vakmanschap voor verduurzaming van de gebouwde omgeving. Zowel in langjarig gefinancierde (Europese) projecten als in consultancy. Deze consultancy leveren we in Nederland onder de merknaam BoostYourSkills Onze focus ligt op thema’s als de energietransitie, circulariteit, digitalisering en klimaatadaptatie. We nemen bijvoorbeeld deel aan projecten die deze ontwikkeling versnellen, zoals BUSLeague, BUSGoCircular en ARISE . De kern van deze projecten betreft het ontwikkelen van sets leerdoelen en trainingsmaterialen die in heel Europa toepasbaar zijn.

Onze uitdaging ligt in het breder in gebruik krijgen van de resultaten. Hoe kunnen we deze resultaten vertalen naar de Nederlandse praktijk en onze kennis en ontwikkelde methodieken verzilveren?

Daarvoor hebben we meer zichtbaarheid en duidelijke verhalen uit de toepassingspraktijk nodig. En dat is precies waarvoor we jou zoeken! Je bent niet alleen sterk in onderzoeken en ontwikkelen, maar je hebt ook affiniteit met communicatie. Je kunt

je!

de vertaalslag maken van iets wat vrij abstract en generiek is naar praktijkverhalen over de toegevoegde waarde voor vakmensen en ondernemer. Samen met je collega’s breng je zo ons verhaal de wereld in.

Aan welke opgaven ga je werken?

• Advieswerkzaamheden gericht op ontwikkelen van vakmanschap, waaronder uitvoeren van des kresearch, houden van interviews en organiseren van focusgroepen.

• Opzetten en uitvoeren van social media-cam pagnes om onze kennis voor het voetlicht te brengen. Je werkt voor de communicatie-uitingen samen met (Europese) consortiumpartners en het team Skills Development.

• Organiseren van events voor de projecten: orga nisatie, communicatie en verslaglegging.

• Je draagt actief bij aan de branding van onze merknaam BoostYourSkills.

In deze functie werk je samen binnen een klein, divers team Skills Development. Dit team bestaat momenteel uit zes medewerkers in verschillende disciplines. Vanuit Team Skills Development werk

je binnen ISSO actief samen met Team Business Development en Team Platform Development.

Verantwoordelijkheid & taken

Waarvoor ben je zelfstandig verantwoordelijk?

• Het organiseren en plannen van je eigen werk zaamheden.

• Samenwerken met je collega’s (intern en in de projecten).

• De werkzaamheden waarmee je aan de slag gaat.

WAT VRAGEN WIJ VAN JOU?

Je bent goed in staat om kennis over de ontwikkeling van vakmanschap te vertalen naar concrete projectresultaten. Je bent gericht op samenwerking, leren in netwerken, ondernemend, zelfstandig en je hebt oog voor het collectief belang binnen het kader van de projectdoelstellingen.

Wat je verder meebrengt:

• Je hebt een afgeronde HBO/WO-opleiding, bij voorkeur op het gebied van leren en ontwikkelen van volwassenen.

• Je hebt affiniteit met technische onderwerpen en verduurzaming van de gebouwde omgeving.

• Je hebt affiniteit met ontwikkeling en scholing van vakmensen.

• Je kunt goed zelfstandig en in teamverband wer ken.

Uiteraard krijg je begeleiding en laten we je niet zomaar in het diepe springen. Het team loodst je door je opstartperiode heen!

Wie is ISSO?

We zijn een open kennisclub. Nieuwsgierig en enthousiast. Wij leveren vakkennis aan professionals in de gebouwde omgeving. Kennis die betrouwbaar is en precies past bij hun project of probleem. Want dát is waarvoor mensen bij ISSO aankloppen.

ISSO werkt daarvoor samen met professionals en partners. Met onze valide kennis geven we antwoord op allerlei vragen. Daarmee helpen we professionals hun werk beter te doen. We helpen ze duurzamer, veiliger, beter te bouwen. We helpen ze problemen oplossen.

Wat mag je verwachten?

Deze functie biedt uitdagend én afwisselend werk met serieuze impact. Je leert veel in korte tijd en vergroot je netwerk. Daarnaast krijg je alle mogelijkheden om jezelf en het team waarmee je samenwerkt te ontwikkelen.

Interesse? Neem dan contact op met Irene van Veelen i.vanveelen@isso.nl of via de QR-code (Personeel & Organisatie ISSO)

‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’ bevat actuele kennis over riolering

De reeds bestaande uitgave NTR 3216 Riolering van bouwwerken is herzien. De kennis in deze vernieuwde publicatie is geactualiseerd op basis van relevante ontwikkelingen in de maatschappij en techniek.

Zo brachten we een belangrijke verduidelijking aan in de wijze waarop installateurs de noodoverstorten van hemelwaterafvoersystemen op juiste wijze moeten installeren, vooral wanneer deze als UV-systeem worden uitgevoerd.

Separatieschotten in goten

Verder beschrijft de nieuwe publicatie dat het volgens WB 5:52 niet is toegestaan om hemelwater via een naburig perceel te lozen. Dit zal veel invloed hebben op de uitvoering van HWA-systemen. Denk aan doorlopende dakgoten bij rijtjeshuizen, waarin een installateur bijvoorbeeld separatieschotten moet zetten. Ook zijn er nieuwe inzichten op het gebied van waterlagen op de daken verwerkt – in het bijzonder van begroeide daken. Deze inzichten staan ook al beschreven in het TVVL en Techniek Nederland-rapport ST-49 ‘Waterlagen op platte daken en het veranderende klimaat’.

Drukte op daken

De publicatie NTR 3216 geeft richtlijnen voor het ontwerpen, realiseren en beheren van afvoersystemen voor hemelwater en huishoudelijk afvalwater (of vergelijkbaar) van bouwwerken.

Nieuwe inzichten en regelgeving

In deze vernieuwde publicatie hebben we verschillende ontwikkelingen meegenomen; vooral zaken die in de installatiepraktijk van nu dagelijks aan de orde zijn.

Tot slot merkten we dat er vanuit de markt behoefte ontstond aan onder meer een verduidelijking van situatieschetsen voor de uitmondingen van ontspanningsleidingen. Dit vraagstuk wordt steeds urgenter, mede door de drukte op (multifunctionele) daken. In het geval van zonnepanelen kunnen de ontspanningsleidingen worden belemmerd of afgedekt. Dat kan weer leiden tot stankoverlast en aanverwante gevaren. Ook deze scenario’s staan in de herziene publicatie beschreven.

De herziene ISSO-publicatie 3216

‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’ is beschikbaar op open.isso.nl

Nieuwe ISSO-publicatie 72

belangrijk bij toepassen warmtepompen

Eind 2022 publiceerden wij de volledig vernieuwde ISSO-Publicatie 72. Deze publicatie behandelt het ontwerpen, installeren en onderhouden van individuele en kleine elektrische grondgebonden warmtepompsystemen en is een vervanging van de verouderde versie. De kennis, die erg veel wordt gebruikt, was alweer enkele jaren oud en is nu eind 2022 volledig geactualiseerd.

Geactualiseerd document

De eerdere versie van ISSO-publicatie 72 stamt uit 2014 en dat betekent dat de kennis aan vervanging en in elk geval aan vernieuwing toe is. Aangezien de ontwikkelingen nu erg snel gaan, ontstond vanuit de markt de behoefte aan een geactualiseerd document dat die vereiste, nieuwe kennis biedt bij het ontwikkelen, realiseren en onderhouden van grondgebonden warmtepompinstallaties. Deze update voldoet aan die behoefte.

Aandachtspunten

ISSO-publicatie 72 bestaat uit een wettelijk en niet-wettelijk, kwalitatief onderdeel. Het wettelijk onderdeel behandelt alle aspecten van de installatie waarvoor wettelijke eisen gelden, zoals in de BRL 6000-21 staan. Het niet-wettelijk onderdeel gaat in op algemene, belangrijke zaken die bij ontwerp en uitvoering essentieel zijn, maar behandelt ook praktijkvoorbeelden. Verder komen de volgende aandachtspunten terug in deze publicatie:

• De eisen van Woningborg en het SWK;

• Warmtapwaterberekening;

• De opstelling van de warmtepomp met betrekking tot geluid en trillingen;

• De capaciteitsbepaling van de warmtepomp en het afgiftesysteem;

• Master/Master-regeling;

• Piekbelasting van het elektriciteitsnet bij legionellabestrijding.

De kennis in ISSO-publicatie 72 is relevant voor fabrikanten, leveranciers, opleiders, adviseurs, installateurs en beheer- en onderhoudsbedrijven.

De publicatie is te raadplegen via open.isso.nl

Alle kennis over Elektrische Laadinfrastructuur beschikbaar

Met de snelgroeiende elektrificatie van het Nederlandse wagenpark, neemt ook de behoefte aan laadinfrastructuur een grote vlucht. Niet alleen langs snelwegen of bij bedrijven, maar ook in steden, dorpen en bij woningen zullen steeds meer laadpalen nodig zijn. Dit betekent een enorme groeimarkt voor installateurs en technisch dienstverleners. Om hen alle praktische kennis voor dit installatiewerk aan te bieden, publiceren we het Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur.

Met deze kennis willen we de vakman helpen om de installatietechnische aspecten van de laadinfrastructuur helder en inzichtelijk te maken. Dat wil zeggen dat de elektrotechnicus in dit naslagwerk kan lezen welke specifieke, elektrotechnische handelingen en voorschriften er komen kijken bij zowel het ontwerp, de uitwerking en de realisatie van dit type installaties. Doordat we de kennis in dit Kleintje redelijk breed hebben uitgewerkt, is hij voor meerdere doelgroepen interessant.

Voor meerdere doelgroepen

Naast installateurs zullen met name ook opdrachtgevers, beheerders van laadinfrastructuur en installatieadviseurs hierin veel interessante kennis terugvinden. Het Kleintje start dan ook met het samenstellen van een Programma van Eisen (PvE) om laadinfrastructuur voor elektrische vervoersmiddelen te kunnen realiseren. Verder behandelt de technische bundel de wet- en regelgeving die van toepassing is bij het ontwerpen, aanleggen, gebruiken en onderhouden van een laadinfrastructuur. De wet- en regelgeving is vooral gebaseerd op het veilig kunnen werken aan elektrische installaties.

Dat we dit ISSO-Kleintje juist kunnen realiseren, komt mede doordat er inmiddels een flinke mate van harmonisatie is gerealiseerd. Zowel op het gebied van laadprotocollen, kabels, stekkers en nog enkele andere zaken is er veel meer eenduidigheid. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de communicatie met netwerkbedrijven en de aansluitspecificaties van ElaadNL. Al deze aspecten komen daarom ook aan bod in het Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur.

Toekomstige ontwikkelingen

Naast technische kennis, richtlijnen en wet- en regelgeving bevat het naslagwerk ook informatie over de verschillende locaties waar we deze laadpunten kunnen tegenkomen. Zo gaat dit Kleintje in beperkte mate in op het verschil tussen residentiële en utilitaire toepassingen van laadpalen.

Bovendien behandelen we ook diverse, toekomstige ontwikkelingen die kansen bieden voor de installatiesector en hun opdrachtgevers. Denk daarbij aan Smart Charging, Veiligheid, Mobiliteit Hubs en de Trias Mobilica. In tegenstelling tot vele andere kleintjes bevat deze uitgave niet uitsluitend praktijkrichtlijnen, maar dus ook achtergrondinformatie en kengetallen. Zo lees je bijvoorbeeld ook hoe je van kWh naar kilometers kunt omrekenen en andersom.

Het ISSO Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur is beschikbaar via open.isso.nl

Vernieuwde kennis in Praktijkboek

Multifunctionele Groene Daken en Gevels

Eind 2022 hebben we het Praktijkboek Multifunctionele Groene Daken en Gevels opnieuw uitgebracht. De kennis is nu aangepast aan nieuwe inzichten en regelgeving. Dat is een belangrijke stap omdat de bouw- en installatiewereld onze daken en gevels steeds vaker op een multifunctionele manier wil gebruiken. Daken en gevels kunnen namelijk een belangrijke bijdrage leveren aan comfort, duurzaamheidsdoelstellingen, gezondheid en veiligheid.

Vanuit de Europese projecten ontstond de vraag naar een update van het praktijkboek dat in 2020 al was verschenen. Aanleiding zijn de vele ontwikkelingen op het gebied van multifunctionele daken die nieuwe kennis en inzichten opleveren en ook noodzakelijk maken. Zo zijn er geüpdatete richtlijnen en nieuwe regelingen. Ook blijkt er in de markt meer belangstelling voor en behoefte aan het toepassen van bijvoorbeeld groene daken en het opwekken van zonne-energie. Uiteindelijk heeft onze leefomgeving enorm veel voordeel bij ‘multifunctionele daken’ en ‘multifunctionele gevels’. Want met ‘groene’ en ‘blauwe’ daken – daken met begroeiing en daken als waterberging – kunnen we onze woonomgeving steeds beter leefbaar houden.

Boek met modulaire indeling

De kennis in het Praktijkboek Multifunctionele Groene Daken en Gevels is modulair opgebouwd per projectfase. Deze aanpak past het best bij de diversiteit aan doelgroepen en onderwerpen die het praktijkboek bedient:: beleidsmaker, initiatiefnemer, ontwerper, uitvoerder, onderhouder en beheerder. Daarnaast maakt het praktijkboek onderscheid in de mogelijke functies van het dak.

Nieuwe kennis en onderwerpen

Naast hele specifieke onderwerpen bevat het nieuwe handboek een uitgebreide, algemene begrippenlijst en nieuwe informatie over toepassing van wetten en eisen. Ook krijgen subsidieregelingen de nodige aandacht en gaat de kennis in op de wijze waarop we met multifunctionele daken

meer waarde en synergie aan een gebouw kunnen toevoegen. Het hoofdstuk Ambities en Functies bevat ook nieuwe ontwikkelingen, zoals het toevoegen van verdichtingsdaken (paarse daken) en mobiliteitsdaken (oranje daken). Verder is de kennis nog beter en duidelijker weergegeven, bijvoorbeeld door tekeningen en tabellen te verduidelijken, maar ook door meer informatie te gebruiken over labels of wijzigingen in NEN-normen.

Meerdere doelen in één boek

Met het geüpdatete praktijkboek doen we twee acties tegelijk; we ontsluiten de meest actuele kennis in een overzichtelijk vernieuwd basiswerk en we brengen regels en voorschriften naar de praktijk. Ook lichten we de verschillende kaders toe: juridisch, financieel, veiligheid en Arbo. Dit doen we inclusief verwijzingen naar relevante normen en richtlijnen.

Bekijk het vernieuwde praktijkboek via open.isso.nl

ISSO-publicatie 55 bevat nieuwe kennis en onderwerpen over leidingwaterinstallaties

De vernieuwde ISSO-publicatie 55 biedt professionals een update van bestaande kennis, maar ook een aantal nieuwe onderwerpen voor het ontwerpen en realiseren van leidingwaterinstallaties. De publicatie is een herziening van de uitgave uit 2013 ‘Leidingwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen’. Het naslagwerk biedt een gestructureerd overzicht van alle facetten die nodig zijn voor de realisatie van leidingwaterinstallaties.

Omdat deze publicatie al relatief lange tijd niet is geüpdatet, was alleen het actualiseren van de bestaande inhoud onvoldoende. Diverse ontwikkelingen in het vakgebied zorgen dat er nieuwe en belangrijke onderwerpen aan de publicatie zijn toegevoegd. Bovendien is de structuur van het kennisdocument ook grondig aangepast, waardoor hij beter aansluit bij het volledige ontwerp- en realisatieproces van leidingwaterinstallaties. Specifieke onderwerpen, die voorheen verspreid door de publicatie aan bod kwamen, zijn vanwege hun belang en voor een beter overzicht in één hoofdstuk bij elkaar gebracht. Een mooi voorbeeld is het prominente onderwerp waterkwaliteit, dat nu in een eigen paragraaf extra aandacht krijgt.

Aandacht voor duurzaamheid

Zodra je collectieve leidingwaterinstallaties ontwerpt conform de kennis in deze publicatie, dan weet je zeker dat je voldoet aan de wet- en regelgeving en de actuele stand van kennis en techniek. Natuurlijk spelen comfort en veiligheid hierin een belangrijke rol. Toch is ook het reduceren van het energiegebruik al in de ontwerpfase van een leidingwaterinstallatie steeds belangrijker. Vandaar dat deze publicatie daar uitgebreid aandacht aan besteedt. Zo is er nu een volledige paragraaf waarin drinkwaterinstallaties in relatie tot duurzaam bouwen worden behandeld. Dit maakt het voor ontwerpers duidelijk hoe zij ook levensduurkosten van een leidingwatersysteem in hun berekeningen en voorstellen kunnen meenemen.

NEN 1006 als basis

Omdat de NEN 1006 en de Waterwerkbladen de

functionele eigenschappen voor leidingwaterinstallaties bepalen, is de publicatie feitelijk een praktische en gedetailleerde uitwerking van deze norm en Waterwerkbladen. Naast aangepaste passages op basis van geactualiseerde wet- en regelgeving en resultaten van recent onderzoek bevat deze publicatie ook onderwerpen die niet in NEN 1006 zijn opgenomen.

Gloednieuwe onderwerpen

Een heel nieuw onderwerp is de beschrijving van koudtapwatersystemen met actieve koeling,

waarmee je ongewenste opwarming van drinkwaterleidingen kunt bestrijden. Met name in gebouwen waar vrijwel permanent een hoge ruimtetemperatuur heerst, zoals zorgcentra, zwembaden en sauna’s, is dit geen overbodige maatregel meer. In deze publicatie is ook de beschrijving van warmtapwateropwekking geheel vernieuwd en in lijn gebracht met de NTA 8800. Een ander, nieuw onderwerp is een methodische en toepassingsgerichte beschrijving van inregelventielen. Dit is kennis die bij warmtapwatercirculatiesystemen onontbeerlijk is.

Kennis over materiaalkeuze

Nieuw is ook de kennis met betrekking tot materiaalkeuze, in relatie tot bacteriologische aangroeipotentie. Om leidingwater gezond en schoon te houden heeft de vakman – zeker nu de keuze in materialen fors is toegenomen – meer behoefte aan deze kennis. Tot slot zijn ook de SIMDEUM® berekeningsmethodiek en kengetallen aan de publicatie toegevoegd. Verder bevat de nieuwe publicatie meer instructieve afbeeldingen, schema’s en rekenvoorbeelden die het ontwerpproces inzichtelijk en toegankelijk maken. Ook wordt de publicatie ondersteund met enkele online tools die toegankelijk zijn via isso.nl.

Ga voor de publicatie naar ISSO Open, via www.isso.nl

Professional krijgt praktische kennis via ISSO-kleintje Zonnestroom

Wie zonnestroomsystemen op een duurzame wijze wil realiseren, heeft daarbij de juiste kennis nodig. Met het Kleintje Zonnestroom bieden wij de professional veel nieuwe kennis in een handzaam en volledig naslagwerk. Elke professional kan met deze kennis altijd terugvallen op de juiste informatie om specifieke onderdelen voor het installeren van een zonnestroomsysteem na te kijken of op te zoeken.

Het installeren van fotovoltaïsche (PV) zonne-energiesystemen kent al jaren een sterke groei. En die groei is nog lang niet voorbij. Met stijgende energieprijzen willen steeds meer consumenten hun eigen elektriciteit opwekken. De installatie van een zonnestroomsysteem is voor veel mensen een logische keuze, maar deze moet dan wel goed en vakbekwaam gebeuren.

Focus op montage

Het Kleintje Zonnestroom is gebaseerd op de kennis en informatie uit het Handboek Zonne-energie, maar focust zich vooral op de montage van zonnestroomsystemen. Naast de installatie- en elektrotechnische handelingen komen ook sommige bouwkundige aspecten aan bod die betrekking hebben op het kwalitatief goed monteren van zonnestroomtoepassingen. De installatie van zonnewarmtesystemen behandelen we in een apart ISSO-kleintje Zonnewarmte. Dit verschijnt voor de zomer op ISSO Open. Kleintje Zonnestroom en Kleintje Zonnewarmte vervangen samen het Kleintje Zonne-energie (versie 2016).

Netgekoppelde toepassingen

De kennis in Kleintje Zonnestroom gaat voornamelijk in op de netgekoppelde toepassingen op woningen en gebouwen. Er komen verschillende soorten zonnestroomsystemen en toepassingen aan bod, met hulp van veel foto’s en afbeeldingen. Ook gaat de inhoud in op het starten van een installatieklus. Wat heb je bij dit werk nodig, hoe werk je veilig en hoe zorg je voor een goede oplevering? In dit deel is er ook aandacht voor het verticaal transport en veilig werken op hoogte. Omdat een zonnestroominstallatie vaak betekent dat mensen op hoogte werken, krijgt dit risicovolle aspect van het werk extra aandacht. Daarna gaat dit Kleintje in op de plaatsbe-

paling van installaties op het dak en de dakbelasting, maar ook het verschil tussen panelen en zonnefolie komt aan bod. Het bouwkundige (buitendakse) deel van het werk wordt duidelijk beschreven.

Elektrotechnische aspecten

Het elektrotechnisch aansluiten van de panelen en het op juiste wijze installeren en monteren van de bedrading is eveneens een belangrijk aandachtspunt, evenals het plaatsen van de omvormer. Voor de kennis die nodig is voor het ontwerp en de wat uitgebreide, bouwkundige integratie verwijst het Kleintje naar het meer uitgebreide Handboek

Zonne-energie. Wel besteedt dit handzame naslagwerk aandacht aan monitoring, inspectie, onderhoud en service aan zonnestroomsystemen. Tot slot vinden de gebruikers er enkele checklists, die zij kunnen gebruiken bij het opleveren van zonnestroomsystemen, maar ook bij het uitvoeren van metingen en beproevingen aan PV-installaties.

Het nieuwe ISSO-Kleintje

Zonnestroom is beschikbaar op open.isso.nl

Deel 8 van Handboek Bouw- en installatietechniek is beschikbaar

In navolging van de eerder gepubliceerde module 1: Basis en module 9: Model Kwaliteitsborging Gebouwde Omgeving (MKGO) – zie elders in deze INFOverschijnt nu ook deel 8: Duurzame energietechniek. Deze delen zijn onderdeel van het nieuwe Handboek Bouw- en Installatietechniek. Dit handboek omvat uiteindelijk negen delen. Daarmee vervangt dit omvangrijke naslagwerk op den duur het ‘oude’ Handboek Installatietechniek.

Drie stappen

Stap 1 draait om het zoveel mogelijk beperken van de energievraag en het onnodig gebruik van energie voorkomen. Stap 2 behelst dus het gebruik van duurzame energiebronnen. En stap 3 kijkt naar het zo efficiënt mogelijk gebruik maken van eindige energiebronnen. Om de energievraag van woningen en gebouwen te beperken (Stap 1) en de (eindige) energiebronnen zo efficiënt mogelijk te gebruiken (Stap 3) kan de kennis uit een groot aantal andere publicaties in ISSO Open worden toegepast.

Indeling Handboek

Het nieuwe Handboek Bouw- & Installatietechniek bestaat straks uit in totaal negen delen:

 Deel 1: Basis - verscheen in 2022 ;

 Deel 2: Bouwfysica;

 Deel 3: Bouwtechniek;

 Deel 4: Werktuigkundige installaties;

 Deel 5: Binnenklimaat techniek;

 Deel 6: Sanitairtechniek;

 Deel 7: Elektrotechnische installaties;

 Deel 8: Duurzame energietechniek; verscheen in 2023;

De nieuwste toevoeging aan het Handboek behandelt het onderdeel duurzame energietechnieken. Voor het realiseren van duurzame gebouwen kunnen bij nieuwbouw, renovatie en vervangingen diverse opwekkingstechnieken worden toegepast; technieken die gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen. Hiermee wordt invulling gegeven aan stap 2 van de drie-stappen-strategie voor energiebewust ontwerpen (volgens het ‘Energievademecum Energiebewust ontwerpen van nieuwbouwwoningen’).

 Deel 9: Model kwaliteitsborging gebouwde omgeving – verscheen recentelijk. Lees hierover meer elders in deze INFO.

Alle basiskennis over de meest uiteenlopende onderwerpen van bouw- en installatietechniek staan uiteindelijk in één uitgave bij elkaar.

Het nieuwe Handboek Bouw- & Installatietechniek is straks beschikbaar als online handboek maar ook als gedrukte uitgave verkrijgbaar. Ga naar ISSO Open als je het handboek wil inzien en gebruiken.

Nieuwe kennis over warmteverliesberekeningen in ISSO-publicatie 51

Met het verschijnen van ISSO-publicatie 51 ‘Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’ hebben professionals weer de meest actuele kennis tot hun beschikking. Deze informatie is noodzakelijk om verwarmingsinstallaties in woningen en woongebouwen te ontwerpen. Dit geldt voor het te installeren vermogen per vertrek of voor de gehele woning of het woongebouw.

De methode in Publicatie 51 volgt hiervoor de norm

NEN-EN 12831-1. Alleen voor het onderdeel ‘warmteverlies naar de buren’ wijkt de publicatie af van deze norm, door bij de warmteverliezen niet uit te gaan van lagere temperaturen naar alle buren tegelijk.

Per vertrek of complete woning

De kennis in deze publicatie is te gebruiken in nieuwbouw- en renovatieprojecten. Ze is niet specifiek bedoeld voor tijdelijk bouw. Professionals vinden in de publicatie berekeningsmethodes waarmee zij het te installeren verwarmingsvermogen per vertrek kunnen bepalen. Ook gaat de informatie nader in op het maximaal vermogen voor een individuele of een collectieve aansluiting. De berekeningsmethode maakt onderscheid tussen woningen en woongebouwen die aan de nieuwbouweisen van het Bouwbesluit 2020 voldoen en woningen en woongebouwen van voor die tijd.

Verschillende berekeningsmethoden

De berekeningsmethoden in de publicatie verschillen voor beide typen woningen of woongebouwen.

 Er is een verkorte methode voor het bepalen van het maximaal vermogen op basis van het schilverlies.

 Er is een methode voor het bepalen van het ver mogen dat men per vertrek moet opstellen.

 Er is een methode voor het bepalen van het maximaal benodigde vermogen voor individuele en/of collectieve aansluitingen.

Het vermogen dat men in een vertrek moet opstellen, bestaat uit twee bijdragen:

 Warmteverliezen die altijd optreden (zoals transmissie door buitenwanden en infiltratie).

 Warmteverliezen en/of toeslagen die niet altijd of niet altijd gelijktijdig optreden (bijvoorbeeld opwarmtoeslag of verliezen naar de buren).

Aansluiten bij regelgeving

De nieuwe methode houdt rekening met ltv-systemen en woningen met een geringe warmtevraag. Qua terminologie en maatvoering sluiten de diverse teksten zoveel mogelijk aan bij de relevante teksten in het Bouwbesluit 2012. Voor het bepalen van de U-waarde van een constructie sluit de kennis zo naadloos mogelijk aan bij de NTA 8800. Ook de verschillende ventilatiesystemen die we in de woningbouw kennen, komen uitgebreid aan de orde. De software is medio 2023 beschikbaar.

De vernieuwde ISSO-publicatie 51 is binnenkort beschikbaar via ISSO Open

ISSO-kleintje Riolering biedt de vakman volop praktische kennis

Voor veel installateurs en servicemonteurs is het ISSO-kleintje Riolering al vele jaren een belangrijk naslagwerk. De afgelopen maanden hebben we deze kennis volledig geüpdatet. Vooral mensen in de praktijk vinden in dit document de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van gebouwriolering. Door zijn compacte vorm, maar ook doordat hij digitaal te raadplegen is, is de kennis uitstekend op de bouwplaats of bij een praktijkproject te raadplegen.

Naast de laatste kennis biedt het handzame boekje ook diverse afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen van vuilwater en hemelwater. Bovendien is het Kleintje Riolering ook erg interessant voor andere doelgroepen, zoals architecten en aannemers. Zij kunnen hiermee snel de meest basale en noodzakelijke kennis van riolerings- en hemelwaterafvoersystemen tot zich nemen.

Op basis van ISSO-publicatie 3216

De meest recente ISSO-publicatie 3216 ‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’, die we eveneens begin 2023 publiceren, ligt aan de basis van het vernieuwde Kleintje Riolering. Daarbij richt de inhoud van het Kleintje zich vooral op vuilwater- en hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens. Die kennis kan de vakman dus gebruiken voor:

• Woningen, woongebouwen en kleine utiliteit;

• Realisatie van nieuwe riolering;

• Uitbreiding van bestaande riolering;

• Beheer en onderhoud.

Belangrijkste aanpassingen

De belangrijkste aanpassingen in de teksten hebben te maken met nieuwe informatie die in ISSOpublicatie 3216 te vinden is. Na het verschijnen van deze nieuwe publicatie was het essentieel om zo spoedig mogelijk ook de kennis in het Kleintje Riolering in lijn te brengen met deze update van de NTR 3216 Riolering in bouwwerken.

Een concrete aanpassing is bijvoorbeeld het duidelijk onder de aandacht brengen van de noodzaak om hemelwater via het eigen perceel af te voeren,

en niet via een naburig perceel. In de praktijk betekent dit dat installateurs de uitvoering van HWAsystemen soms anders moeten uitvoeren dan ze gewend waren. Denk aan doorlopende dakgoten bij rijtjeshuizen, waarin de installateur nu bijvoorbeeld separatieschotten moet zetten, zodat regenwater per perceel kan worden afgevoerd.

Koppeling met ISSO-opleverprotocollen

Een andere wijziging die we in het Kleintje hebben aangebracht, is dat de uitzondering voor het moeten plaatsen van ontlastvoorzieningen bij grondgebonden woningen is komen te vervallen. Ook meldt het geactualiseerde Kleintje dat de afstand tussen ontstoppingsstukken is vergroot. Verder hebben we in dit Kleintje meteen een koppeling gemaakt naar de ISSO-opleverprotocollen, die belangrijk zijn en worden in de relatie tot de toekomstige Wet Kwaliteitsborging (Wkb) die per 1 januari 2024 van kracht wordt.

Verder zijn er op diverse plekken nieuwe of aangepaste afbeeldingen toegevoegd, zodat de kennis inzichtelijker wordt en eenvoudiger te interpreteren. Het doel van Kleintje Riolering is er volledig op gericht om mensen in de praktijk snel en zo helder mogelijk te ondersteunen bij het vakbekwaam uitvoeren en onderhouden van riolerings- en hemelwatersystemen.

Kleintje Riolering is beschikbaar via open.isso.nl

Software Hysopt door ISSO gevalideerd

De Hysopt software van het gelijknamige Belgische bedrijf Hysopt, krijgt steeds meer gebruikers in Nederland, België en het VK. Deze software maakt het mogelijk om HVAC-systemen in een virtuele omgeving te creëren, analyseren en optimaliseren voordat ze in het echt worden gebouwd of gerenoveerd. Uiteindelijk wordt het computermodel als ‘Digital Twin’ opgeleverd aan de klant. Daarbij hanteert het bedrijf de filosofie dat het zijn software maximaal afstemt op de lokaal heersende ‘best practices’ en standaarden. Voor Nederland betekent dit dat de software in overeenstemming moet zijn met de ISSO-publicaties.

Hysopt, een bedrijf dat ooit begon als spin-off van de Universiteit van Antwerpen, creëerde een wiskundig model waarin alle toepasselijke natuurwetten die zich afspelen binnenin een HVAC-installatie (thermisch, hydraulisch, energetisch, regeling, dynamica) worden beschreven. “Hiermee bieden we een unieke berekenings- en simulatiesoftware die onmisbaar is bij zowel het conceptueel als technisch ontwerpen.” , vertelt Kristof Smits, CTO van Hysopt.

De Hysopt software

Conceptueel ontwerpen wil zeggen dat men de software kan gebruiken voor dynamische simulaties, voorspellen van gedrag en KPI’s zoals energieverbruik, CO2-uitstoot, kosten en comfort. Met geautomatiseerde sensitiviteitsstudies kan men ontwerpparameters optimaliseren en Pareto-analyses laten vervolgens toe om alternatieven te vergelijken en finale keuzes af te stemmen op de wensen van de klant.

Bij de volgende stap, het technisch ontwerpen, wordt het conceptueel ontwerp verder verfijnd. De software wordt gebruikt voor automatische selectie en optimalisatie van systeemcomponenten (zoals pompen, warmtewisselaars, regelkranen, etc.) inclusief de volledige berekening van de inregelstanden. Ook ontwikkelde Hysopt een integratie met BIM om reken- en tekensoftware dichter bij elkaar te brengen om zo de informatiestromen in beide richtingen te allen tijde actueel te houden.

Ontwerpondersteuning op systeemniveau

Hysopt speelt met haar software in op de vraag naar meer ontwerpondersteuning op ‘systeemniveau’. “We beschikken vandaag de dag over zeer performante systeemcomponenten. De echte uitdagingen in moderne HVAC-ontwerpen liggen hem nu vooral in de manier waarop al deze componenten op systeemniveau met elkaar worden verbonden. Des te meer omdat de systemen steeds complexer worden. Dit komt

Harry van Weele Technisch specialist ISSO en Kristof Smits CTO Hysopt

mede door de integratie van duurzame technologieën, denk aan hybride systemen met warmtepompen, zonnepanelen, WKO en BEO, enzovoort. Daarom reiken we ook een bibliotheek aan met ‘proven concepts’ voor dergelijke complexe HVACinstallaties”, vertelt Smits.

Met verschillende ISSO-publicaties

Om het systeem en de rekencomplexiteit in lijn te laten lopen met de Nederlandse markt heeft Hysopt een uitgebreide ISSO-validatie laten uitvoeren. De validatie vond plaats met behulp van de regels en uitgangspunten uit vier verschillende ISSO-publicaties, te weten de publicaties 7 (Grondleidingen voor warmte- en koudetransport), 18 (Leidingnetberekening), 44 en 47 (Hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen). Het validatierapport roemt de Hysopt software letterlijk als een ‘krachtig instrument voor optimalisatie van HVAC-systemen’.

De validatie is uitgevoerd met veel kwaliteit en diepgang, zegt Smits, die daar erg blij mee is. Voor de validatie van de software zijn de samenstelling van de netwerken, de controle op correcte temperaturen, de werking van de pompen, voldoende inregelvoorzieningen en dimensionerende berekeningen getoetst op compleetheid en juistheid. Daarnaast is ook gekeken naar deellastgedrag. Smits is bovendien trots dat Hysopt de eerste gevalideerde software is voor de betreffende ISSO-publicaties. “Het is belangrijk dat wij de Nederlandse HVAC-ontwerpers optimaal kunnen ondersteunen bij het realiseren van duurzame HVAC-systemen.” Ga voor meer informatie naar www.hysopt.com

ISSO-Praktijkprotocollen onmisbaar bij uitvoering Wet Kwaliteitsborging vanaf 1 januari 2024

De Omgevingswet, die een groot aantal wetten en regels voor onze leefomgeving bundelt, wordt per 1 januari 2024 ingevoerd. Een van de wetten die onder de Omgevingswet valt, is de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Door de invoering van de Wkb moeten de prestaties van een bouwwerk op het moment van oplevering aantoonbaar zijn. ISSO nam het initiatief om samen met meerdere partners de zogenoemde praktijkprotocollen te ontwikkelen. De Praktijkprotocollen beschrijven van ieder bouwelement of installatiedeel wat men op welk moment in het bouwproces moet controleren om bij oplevering de vereiste prestaties te kunnen aantonen.

De Praktijkprotocollen kunnen toegepast worden in bijvoorbeeld Bouwsoftware. Professionals hebben zo een tool om de uitvoeringskwaliteit ‘as built’ aan te tonen. De ISSO-Praktijkprotocollen zijn ook via ISSO Open beschikbaar als lijsten waardoor je kan zien waaraan je moet voldoen.

Checks uitvoeren

Het aantonen of een gebouw of installatie de vereiste of beoogde prestaties haalt, is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de bouwketen, de bouwer, installateur en de kwaliteitsborger, die zelf ook controles uitvoert. De aantoonbare ‘as built’ prestatie is hierbij leidend. Marktpartijen zullen dus transparanter moeten werken dan tot op heden het geval is.

Praktische werkwijze

Inmiddels zijn er al bijna 100 praktijkprotocollen beschikbaar, zowel voor de constructie van het gebouw, de gebouwschil, de installatiewerkzaamheden en de afbouwsector. Professionals gebruiken deze om op een praktische wijze de uitvoeringskwaliteit ‘as built’ te kunnen aantonen. Maar ook softwarehuizen kunnen deze protocollen in hun software toepassen, om op deze manier het de professional gemakkelijk te maken om met de protocollen te werken. Neem voor meer informatie contact op met Tuncay Tekin, t.tekin@isso.nl of ga naar: https://over.isso.nl/algemeen/co-branding

Raadpleeg kosteloos

De Praktijkprotocollen zijn voor iedereen die een profiel aanmaakt gratis op ISSO Open te raadplegen

KWA Bedrijfsadviseurs verrijkt

‘Makeonline’ met kennis uit ISSO

Open

Wie op zoek is naar informatie of een interpretatie van weten regelgeving, heeft aan het platform ‘Makeonline’ van KWA Bedrijfsadviseurs een interessante informatiebron. Zij hebben deze online omgeving opgezet om bedrijven te helpen ‘in compliance’ te zijn of te worden met de regels die voor hun bedrijfsvoering essentieel zijn. “In veel gevallen gaat het dan ook om wetgeving ten aanzien van processen, gebouwen of installaties. Door de kennis uit ISSO Open aan te bieden, helpen we bedrijven met hele praktische en gedetailleerde content”, vertelt Jan-Carel Nieuwland van KWA Bedrijfsadviseurs.

Om haar klanten nog beter te kunnen helpen, exploiteert KWA Bedrijfsadviseurs het online platform Makeonline. Daarmee voorziet zij bedrijven en instellingen van alle benodigde juridische informatie over wetten en regels met betrekking tot arbo, milieu, energie, duurzaamheid en kwaliteitsmanagementsystemen, waaraan organisaties moeten voldoen. “Een belangrijk onderdeel binnen Makeonline is de Omgevingswet, maar er zijn meer regels en wetten. Zo bieden wij ook veel informatie over het Activiteitenbesluit. Tegelijk merkten we ook dat sommige van onze klanten kennis zoeken die weer een niveau dieper ligt. Die informatie, bijvoorbeeld over specifieke regels en voorschriften als het gaat over het beheer of onderhoud van gebouwen en installaties, is te vinden in ISSO Open. Vandaar dat we samen met ISSO hebben gekeken hoe we hun kennis binnen Makeonline kunnen ontsluiten”, zegt Nieuwland.

Goed doorzoekbaar maken

“In de afgelopen periode hebben we via een pilot gekeken of de informatie van ISSO, te koppelen is aan onze omgeving. Technisch blijkt dat zeker mogelijk. Wel heeft ISSO, mede door de wijze hoe wij de informatie presenteren, nog een slag gemaakt door de informatie verder te structureren”, vertelt Nieuwland. “Voor ons is dat prettig, de informatie is daardoor beter doorzoekbaar, maar ook voor ISSO zelf is dit een zinvolle en toekomstgerichte exercitie. Met deze slag kunnen wij straks

alle relevante kennis en content uit ISSO Open op een zeer complementaire en overzichtelijke wijze aanbieden.

Modulair abonnement

Volgens Nieuwland zijn er enkele honderden bedrijven en branches die van de kennis op Makeonline gebruik maken. Het is een modulair abonnement. De klanten kunnen uitsluitend toegang tot de informatie kopen, maar ze kunnen ook aanvullende softwarefunctionaliteiten afnemen, voor bijvoorbeeld het beheer van meerdere vestigingen, de RI&E of het registreren van ongevallen. Ook sjabloontaken zijn een onderdeel van het pakket. “Met die taken krijgen de afnemers een soort sjablonen waarmee ze in de uitvoering van hun compliance-activiteiten heel concreet en snel aan het werk kunnen. Met de informatie van ISSO voegen we daar nu taken of sjablonen aan toe voor specifieke wetgeving. Denk bijvoorbeeld aan de wetgeving rondom koudemiddelen of specifieke beheertaken voor installaties.”

Evaluatie van de samenwerking

“We zullen in Makeonline zichtbaar maken welke informatie van ISSO Open afkomstig is”, zegt Nieuwland. “Hoewel we al direct bij de start interesse hebben voor deze specifieke content, zullen we nog nadrukkelijker bij onze klanten navragen aan welke kennis zij behoefte hebben. Bovendien maakt ook een evaluatie onderdeel uit van onze samenwerking met ISSO. Wij denken dat we in een dergelijk proces onze gezamenlijke dienstverlening steeds verder zullen verbeteren.”

Nieuws van onze partners

InstallQ-erkenning

Zonnestroomsystemen geeft vertrouwen

Met de InstallQ-erkenning Zonnestroomsystemen toon je aan dat je aan de geldende vakbekwaamheidseisen voldoet om PV-installaties te realiseren. Het bewijst richting opdrachtgevers dat je alle benodigde kennis in huis hebt op het gebied van zonnestroomsystemen, daar vaardig in bent en met de juiste gereedschappen werkt. Opdrachtgevers kunnen vertrouwen op een veilige PV-installatie die voldoet aan de meest recente regels en normen.

Installatiebedrijven kunnen een erkenning behalen voor twee deelgebieden:

• Deelgebied 1: zonnestroomsystemen met een aansluitwaarde tot en met 3 x 25 Ampère en een maximaal AC-omvormersvermogen van 17kW. Voor het werken aan deze installaties zijn - voor elk onderdeel - diploma’s nodig. Die diploma’s kunnen behaald zijn door een of meer medewerkers, bijvoorbeeld de uitvoerder of de toezichthouder. Het gaat om diploma’s op het gebied van ontwerpen, installeren en monteren van zonnestroomsystemen. Daarnaast moet de medewerker aantonen over aanvullende kennis en kunde op het gebied van elektrotechniek te beschikken. Zo nodig kan de medewerker hiervoor een aanvullende geaccrediteerde opleiding volgen. Deze is terug te vinden in het CentraalRegisterTechniek. nl. Ter controle krijgt de organisatie eens per vier jaar een bedrijfsbezoek, in combinatie met een reguliere controle op uitgevoerd werk.

• deelgebied 2: zonnestroomsystemen met een aansluitwaarde groter dan 3 x 25 Ampère.

Is het bedrijf erkend voor dit deelgebied, dan geldt automatisch ook de

erkenning voor deelgebied 1. Voor deelgebied 2 behoort het installatiebedrijf, naast de diploma’s genoemd bij deelgebied 1, ook te beschikken over de InstallQ-erkenning Elektrotechnische laagspanningsinstallaties. Naast een bedrijfsbezoek van eenmaal in de vier jaar, krijgt de organisatie jaarlijks een kwaliteitscontrole op uitgevoerd werk.

Is de erkenning Zonnestroomsystemen verplicht?

Een erkenning is niet wettelijk verplicht, maar het geeft je wel een streepje voor in de markt. Je kunt immers aantonen dat je vakbekwaam bent en veilige installaties oplevert. Veel verzekeraars en steeds meer particulieren vragen naar een bewijs van veiligheid en vakmanschap. Een erkenning is zo’n bewijs.

Meer weten?

De complete InstallQ-erkenning

Zonnestroomsystemen kan je kosteloos raadplegen via Open.ISSO.nl . De erkenning verwijst naar het ISSO-handboek

Zonne-energie. Het ISSO-kleintje

Zonne-energie

Zonnestroom is zeer bruikbaar bij werkzaamheden aan zonnestroomsystemen.

EP-bijscholing; verplichte kost met een bijzonder bijgerecht

Om je bewijs van vakbekwaamheid als energieprestatie-adviseur te verlengen, moet je voor 1 juli 2023 een bijscholing hebben gedaan. De EP-Bijscholing 2023 van BENGopleiding is gebaseerd op wijzigingen en veel gestelde vragen omtrent de EP-methode. De cursus duurt een dag en is bedoeld voor alle EP-adviseurs die voor 1 januari 2023 hun vakbekwaamheid hebben behaald. De studiedag is zowel fysiek als online te volgen. Naast de verplichte kost, staat er een bijzonder bijgerecht op het menu.

De verplichte stof voor de bijscholing is vrij omvangrijk. Daarom heeft BENGopleiding een deel van de stof verwerkt in een online-leeromgeving. Deelnemers moeten de online module doorgenomen hebben voor ze aan de studiedag beginnen. Dat doe je waar en wanneer je maar wilt. Zo is er op de dag zelf meer tijd voor discussie en casussen. En voor leuke dingen, zoals een introductie met een luchtdichtheidsmeting. Voor wie dat wil, is ook de volledige EP-bijscholing online te volgen; geen files, rustig uitslapen én goed voor het milieu. In dat geval mis je echter de luchtdichtheidstest.

Luchtdichtheidsmeting in de praktijk

Bij het onderdeel Luchtdichtheidsmeting krijg je uitleg over wat het is, wanneer je het kunt toepassen, wat het doet met de EP-berekening én hoe zo’n meting werkt in de praktijk. Met een ventilator in het deurgat van de leslocatie, gaat je het allemaal beleven en ervaren. Lekker praktisch dus, zoals je gewend bent van BENGopleiding.

Meerdere locaties

De EP-bijscholing 2023 wordt op meerdere locaties in het land aangeboden. Zoals in Lelystad, Amsterdam en Breda. Daarnaast biedt BENGopleiding de mogelijkheid om de studiedag als incompany-training te organiseren op de eigen locatie.

Kijk voor meer informatie en aanmeldingen op de website van BENGopleiding.nl: https://www.bengopleiding.nl/ ep-bijscholing/

Haal meer uit je duurzame energieprojecten

Om de ambitieuze doelstellingen voor het verduurzamen van onze energievoorziening te halen, hebben we succesvolle energieprojecten nodig. We staan voor een enorme opgave, dus het is belangrijk dat adviseurs, beleidsmakers en projectleiders de juiste keuzes maken. Keuzes die zorgen voor impact. Voor iedereen die gaat starten of al betrokken is bij een project op het gebied van duurzame energie, is er de opleiding Duurzame Energieprojecten van Euroforum.

Na de opleiding weet je hoe je in je eigen praktijk impact kan maken en beschik je over de juiste handvatten om van duurzame energieprojecten een succes te maken. Deze opleiding is onmisbaar om de juiste keuzes te kunnen maken en als volwaardige gesprekspartner met alle partijen aan tafel te gaan.

Basisopleiding

De basisopleiding bestaat uit vijf modules, die ingaan op:

• Technologie, trends, kaders en beleid;

• Flexibiliteit in het energielandschap en de rol van energieopslag;

• Inpassing van projecten in de omgeving;

• De haalbaarheid van een project en een succes volle business case;

• Samenwerking met andere stakeholders;

• Creëren van draagvlak.

Extra verdieping

Je kunt je kennis verder verdiepen met keuzemodules over specifieke thema’s:

• Warmte en energiebesparing;

• Zonne-energie;

• Windenergie

Na het afronden van deze opleiding:

• Beschik je over concrete vakkennis over de eco nomische, technische en juridische aspecten van duurzame energieprojecten en kan je de juiste keuzes maken;

• Ben je volledig up to date en kan je inspelen op actuele ontwikkelingen, weet je kansen in de markt benutten en hoe je projecten kunt wapenen tegen risico’s;

• Heb je concrete handvatten om je eigen projec ten verder te ontwikkelen en succesvol te maken.

Hybride opzet voor een sterker leerresultaat

Hybride onderwijs is de nieuwe manier van leren. Ook bij Euroforum. Door klassikale bijeenkomsten te combineren met online leervormen wordt het leertraject intensiever, persoonlijker en flexibeler. Het resultaat is een groter leerrendement.

De twaalfde editie van deze opleiding start op 5 oktober 2023 in Utrecht.

Meer informatie over het programma, de docenten en inschrijvingen is te vinden op: www.euroforum.nl/ duurzameprojecten

Cursus Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen

Bij het ontwerpen en optimaliseren van een klimaatinstallatie is een goed ontwerp van de hydraulische schakelingen van groot belang. Juist ook bij het gebruik van energiezuinige technieken, zoals warmtepompen en energieopslag in de bodem. Tijdens de TVVLcursus Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen leer je de basisprincipes van hydraulische modulen en de systematische opbouw van hydraulische schakelingen.

Ook leer je bij deze cursus het vollast- en deellastgedrag van een hydraulische schakeling te beoordelen. Hierdoor ben je sneller in staat om fouten in bestaande hydraulische schakelingen op te sporen en te verbeteren. Na het succesvol doorlopen van de leerdoelen in deze cursus, kun je installaties met hydraulische schakelingen gestructureerd ontwerpen, analyseren, monitoren en optimaliseren. Bij voldoende resultaat op de verplichte werkopdrachten sluit je de cursus af met een ISSO-examen. Slaag je hiervoor, dan ontvang je het diploma.

Vijf dagen

De cursus Hydraulische Schakelingen voor Verwarmen en Koelen duurt vijf dagen en is

bedoeld voor installatieontwerpers en projectleiders die betrokken zijn bij het ontwerpen en beoordelen van cv- en koude-installaties. De eerstvolgende startdata zijn 27 maart en 28 april. De cursus wordt aangeboden door TVVL, in samenwerking met ISSO, en vindt plaats in Woerden.

Wil je meer weten over deze cursus, zoals over het lesprogramma of jezelf direct inschrijven?

Kijk dan op de site van TVVL: https://www.tvvl.nl/cursussen /hydraulischschakelen

Voorop lopen = blijvend investeren in kennis

De techniek ontwikkelt zich in rap tempo, wet- en regelgeving verandert en de markt eist vaker aantoonbare kwaliteit. Om als installateur voorop te blijven lopen, is het belangrijk om door te ontwikkelen en blijvend te investeren in kennis. WasCollege, het opleidingsinstituut van Wasco, biedt verschillende (landelijk erkende) opleidingen voor installateurs die bij de les willen blijven. Of het nu gaat om warmtepompen of F-gassen, ventilatie of CO-certificering.

Nieuw in het aanbod van WasCollege is de tweedaagse opleiding Hybride warmtepomptechniek. Warmtepompen waren nog nooit zo populair als nu. Een laagdrempelige eerste stap is de hybride warmtepomp. De markt is booming, maar om er ook echt een succes van te maken, is kennis cruciaal. Bij de opleiding Hybride warmtepomptechniek leer je hoe (hybride) warmtepompen werken en hoe je grondgebonden (ISSO 72) en lucht-water (ISSO98) warmtepompsystemen kunt ontwerpen. Goed om te weten: trainers van WasCollege hebben bijgedragen aan de totstandkoming van de nieuwe ISSO 72.

Airco en F-gassen

Via WasCollege haal je niet alleen je F-gassen certificaat, maar leer je ook hoe je zelfstandig een airconditioninginstallatie kunt bouwen. Daarvoor is de 1-daagse opleiding Airco-installatie in de Praktijk bedoeld. Na één dag kan je meteen aan de slag. Samen met GO°, biedt WasCollege tevens begeleiding bij het aanvraagtraject voor de BRL100 bedrijfscertificering voor F-gassen.

Cv-ketels

Volgens de Gasketelwet is CO-certificering nodig om aan cv-ketels te mogen werken. Hiervoor moet je een theorie- en een praktijkexamen halen. WasCollege stoomt je klaar voor beide en neemt het praktijkexamen bij je af. Daarnaast zijn er verschillende

1-daagse opleidingen waar je de fijne kneepjes leert van het inregelen, het meten aan cv-installaties en het vinden/oplossen van storingen.

Ventilatie

Een gezond binnenklimaat is heel belangrijk. Dat hebben we tijdens de corona-epidemie wel geleerd. Het creëren van een gezond binnenklimaat is lastiger dan je denkt. Bij de 1-daagse opleiding Gezond binnenklimaat, Ventilatie en Luchtbehandeling van WasCollege, leer je hoeveel debieten er geventileerd moeten worden en hoe je de juiste balans krijgt tussen temperatuur, conditie en luchtkwaliteit. Tevens kom je er alles te weten over nieuwe technieken die op de markt zijn.

Voor meer informatie bezoek de website

Arie, Jan, Rob, Wladimir, Ivo en Ingmar staan voor je klaar met hun kennis en kunde.

Nieuwe magnetische vuilafscheider-filter met extra

power

Schoon systeemwater is van groot belang om op de lange termijn de maximale efficiëntie van verwarmings- en koelinstallaties te garanderen. De nieuwe magnetische vuilafscheider-filter CALEFFI XF filtert het water optimaal, waardoor het systeem schoon blijft en installatie-onderdelen permanent beschermd zijn.

De CALEFFI XF combineert de werking van een magneetfilter en een vuilafscheider voor extra filtering. Bij de eerste doorgang van het systeemwater elimineert het vuildeeltjes tot 160 micrometer. Een intern gaaselement scheidt grote onzuiverheden af, een uitlaatzeef met ultrafijne mazen vangt de allerkleinste deeltjes op. De centrale magneetstaaf trekt alle ijzerhoudende onzuiverheden aan.

Continue prestaties met minimaal drukverlies

Dankzij het extra grote filteroppervlak is het risico op filterverstopping minimaal. Samen met het ‘easy clean’ systeem voor grondig onderhoud, garandeert dit een continue bescherming tegen verontreiniging van de

hydraulische systeemcomponenten. Ook het risico op drukverlies is beperkt door het extra grote en verfijnde filteroppervlak, de sterke interne magneet en het snelle onderhouds- en reinigingssysteem.

Daardoor is de CALEFFI XF ideaal voor warmtepompinstallaties. Hij voorkomt problemen bij de indienstelling en storingen, garandeert langdurig de systeemefficiëntie en verlengt de levensduur van de installatie.

Flexibele plaatsing en eenvoudig onderhoud

De CALEFFI XF past op horizontale en verticale leidingen. Hij is beschikbaar in zeven maten, van ”tot 2”. De twee grootste, DN 40 en DN 50, hebben een bypass om het debiet dat door het toestel gaat te beperken, voor een lager energieverbruik van de circulatiepomp. Het onderhoud van de CALEFFI XF gebeurt zonder demontage. Een draai aan een knop zet het ‘easy clean’ reinigingsmechanisme in werking: borstels maken de binnenkant van het filter schoon en kanaliseren het vuil naar de bodem, waar een schraper aangekoekt vuil losmaakt. Om het bezinksel van ijzerhoudende onzuiverheden te verwijderen, haal je de magneet eruit. Bovenaan het toestel zit een dop om te ontluchten.

Ontdek hier CALEFFI XF

Leidingen 2023-software versnelt

dimensionering van leidingnetten

Met de nieuwe Leidingen 2023-software van DGMR wordt het berekenen van leidingnetten een fluitje van een cent. De gebruiksvriendelijke rekenmodules zorgen voor snelle en betrouwbare berekeningen. Door gebruik te maken van een isometrisch invoerscherm kan je snel en intuïtief een leidingnet opzetten. De vernieuwde software – voorheen bekend als BINK - is volledig afgestemd op de praktijk van de installatieadviseur en installateur.

Leidingen 2023 werkt heel eenvoudig. Zo is bijvoorbeeld de informatie bij een verwarmingselement – zoals afgiftecapaciteit, weerstandsfactor en appendages - via één klik inzichtelijk. Kies je in de software voor de inregelappendages, dan zie je meteen de instelstanden van de appendages. Dit overzicht is verplicht bij de energiemaatschappijen. Een wijziging doorvoeren in een gemaakte tekening, gaat snel en gemakkelijk. Met een simpele muisklik kan je een leiding tussenvoegen of een stuk leiding met (verwarmings)elementen kopiëren en plakken aan een bestaand net.

Snel modelleren met deelnetten

Leidingen 2023 beschikt over een onderdeel deelnetten, waarmee wijzigingen snel en secuur op grote schaal zijn door te voeren. Een deelnet is een stuk leidingnet dat je op diverse plekken kunt gebruiken. Bij bijvoorbeeld in een woongebouw met identieke appartementen die eenzelfde leidingnet kennen. Dit leidingnet werk je in de software uit als één deelnet. Vervolgens koppel je het deelnet aan het hoofdnet voor het aantal identieke appartementen. Hierdoor is de tekening minder gevoelig voor fouten en bespaar je veel tijd. Per project zijn meerdere tekeningen te maken voor iedere berekening.

Handige feautures

Iedere module beschikt over de knop ‘3D projectie’. Daarmee krijg je een driedimensionale weergave van de tekening te zien. Verder is er een grote bibliotheek beschikbaar met leidingmaterialen en appendages. En bij de module vuil- en hemelwater

worden niet alleen diameters berekend, maar ook automatisch veel aansluitvoorwaardes gecontroleerd. Eventuele foutmeldingen en waarschuwingen helpen je door het gehele proces. In de software en in de rapporten staat vermeld met welke norm je werkt. De software Leidingen 2023 is altijd up-todate en werkt volgens de laatste regelgeving.

DMGR Software biedt binnen Leidingen 2023 de modules gas, verwarming en koeling, lucht, tapwater en vuil- en hemelwater aan. Neem contact op via helpdesk@dgmr.nl als je vragen hebt of een demo wilt.

IMI Heimeier radiatorafsluiters: meer comfort, minder energiekosten

Goed waterzijdig ingeregelde systemen geven verhoogd comfort tegen lagere energiekosten. Met thermostatische afsluiters en regelapparatuur is dan ook veel winst te behalen. IMI Heimeier introduceerde onlangs de nieuwe Eclipse radiatorafsluiters met Automatic Flow Control-technologie. Hiermee maak je snel en eenvoudig een betrouwbare waterzijdige inregeling.

Gebouwen verbruiken 40% van alle energie wereldwijd en HVAC-systemen zijn verantwoordelijk voor 50% van dit verbruik. Milieuoverwegingen, wetgeving en stijgende energieprijzen doen de behoefte aan energie-efficiëntie in gebouwen drastisch toenemen. Gebouw- en huiseigenaren zoeken naarstig naar flexibele en effectieve oplossingen om gebouwen energiezuiniger te maken. Waterzijdig inregelen is zo’n effectieve oplossing.

Warmte juist verdelen

Door de warmte op de juiste wijze te verdelen in het systeem, kan de gemiddelde temperatuur omlaag. Voor elke graad lager, daalt het energieverbruik van een pand met 6% tot 11%. Waterzijdig ingeregelde systemen verlagen daarmee de levenscycluskosten van het gebouw voor de eigenaar en minimaliseren de milieu-impact. Door inregeling wordt het laagst mogelijke circulatiedebiet geïdentificeerd en nemen het door de pomp verrichte werk en de energiekosten af. Thermostatische afsluiters en regelapparatuur werken onder alle temperatuur-omstandigheden volgens hun ontwerpefficiëntie.

Wist u dat?

1°C meer of 1°C minder in één enkele ruimte maakt nauwelijks verschil voor het comfort of de energiekosten. Maar wanneer de gemiddelde temperatuur voor het volledige gebouw te hoog is, kan dat de eigenaar duur komen te staan. 1°C boven de 20°C verhoogt de verwarmingskosten in de winter met ten minste 5-8%. Eén graad onder 23°C verhoogt de kosten voor koeling in de zomer met 10 tot 16%.

Geen ingewikkelde berekeningen

De IMI Heimeier Eclipse radiatorafsluiters met AFC technologie (Automatic Flow Control) nemen installateurs veel werk uit handen. De afsluiters staan garant voor een betrouwbare waterzijdige inregeling die snel te realiseren is. Ingewikkelde berekeningen om de instellingen te bepalen zijn overbodig. Het gewenste debiet wordt voor elke radiator direct ingesteld. De unieke, geïntegreerde debietregelaar voorkomt overdebieten. De Eclipse is leverbaar in een 10-150 l/h versie en een 30-300 l/h high flow versie (Eclipse 300). Volgens IMI is de Eclipse dé optimale oplossing voor HVAC-systemen met grote debieten, bijvoorbeeld lage temperatuur systemen met warmtepompen.

Meer weten?

In een gratis eBook van de fabrikant leest u alles over waterzijdige inregeling. Je kunt deze via deze link https://www.imi-hydronic. com/nl-nl/bespaar-tijd-en-energie downloaden.

Wil je meer weten over de AFC-Technologie?

Bekijk hier de video of Lees verder op https://www.imi-hydronic.com /nl-nl/afc-technologie

Bom Office: Dynamische modellen in Revit vertalen naar leveringen

Door het toenemende gebruik van Revit-modellen, groeit ook de vraag naar het gebruik van deze modellen bij de voorbereiding en uitvoering van bouwprojecten. Rensa Verwarming & Ventilatie heeft innovatieve software ontwikkeld die BIMmodellen – en wijzigingen daarin – snel en eenvoudig vertalen naar betrouwbare materiaallijsten, en daarmee ook leveringen.

De applicatie Bom Office is een doorontwikkeling van de eerder door groothandel Rensa gecreëerde ‘Revit Add-In’. De add-in - voor Revitversies 2021 tot en met 2023 – is hier gecombineerd met een externe webpagina. Daarop zijn vanuit het BIM-ontwerp gegenereerde materiaallijsten inzichtelijk. Deze bevatten álle MEPcomponenten.

Slimme identificatie

Bom Office kan objecten in het ontwerp identificeren aan de hand van een verzameling kenmerken, zonder dat daarvoor gestandaardiseerde parameter settings nodig zijn. Daarmee is de afkomst van RFA-objecten niet langer belangrijk voor het samenstellen van lijsten en leveringen.

In tegenstelling tot zijn voorganger, kijkt Bom Office niet alleen naar huidige scans van het model, maar ook naar eerder gemaakte versies. Daardoor is het nu mogelijk om naar het totale project te kijken en wijzigingen in ontwerp en materiaal te herkennen. Deze wijzigingen worden automatisch doorgevoerd in materiaallijsten.

De applicatie maakt het mogelijk om voor dynamische modellen onder meer

• prefab sets te maken;

• de leveringsomvang op te sommen (met zowel losse artikelen als prefab componenten, en een combinatie daarvan);

• RFA-objecten te standaardiseren voor schedule-lijsten in Revit.

Webpagina

Omdat de nieuwe tool niet alleen binnen Revit inzetbaar is, maar ook over een webpagina

beschikt, is het (voor derden) – afhankelijk van het licentietype – ook mogelijk om het BIM-model buiten de tekensoftware te monitoren en te beschikken over actuele materiaallijsten, ook na wijzigingen in dat model.

De ontwikkeling van Bom Office bevindt zich in de laatste fase. Naar verwachting is de applicatie in het tweede kwartaal van 2023 beschikbaar voor klanten van Rensa Verwarming & Ventilatie.

Meer weten? Kijk op rensa.nl/revit of neem contact op met Björn Jansen, Business Developer, via bjorn. jansen@rensafamily.company

Corrosiemonitor verlengt levensduur verwarmings- en koelingsinstallaties

Circulariteit is niet alleen recyclen bij vervanging. Het is ook het ontwerpen van producten die langer mee gaan en daarmee vervanging voorkomen of uitstellen. Dat laatste had Resus voor ogen bij het ontwikkelen van Risycor; een corrosiemonitor met alarmfunctie voor verwarmings- en koelingsinstallaties. Daardoor komt vervanging pas in beeld als de installatie het daadwerkelijk begeeft en niet als die op de algemeen aangenomen ‘houdbaarheidsdatum’ nog prima functioneert.

Circulariteit betekent voor sommigen simpelweg dat je materiaal moet kunnen recycleren. Maar de échte circulaire economie is een model van productie en consumptie waarbij bestaande materialen en producten zo lang mogelijk zijn te gebruiken of te hergebruiken na herstel of reparatie. Ofwel: het uitbreiden van de levenscyclus. Prof dr. Marko Hekkert, hoogleraar duurzame innovatie aan de universiteit Utrecht, zegt bijvoorbeeld het volgende: “We moeten anders leren denken. Niet: lekker blijven produceren, alles recyclebaar maken en daarmee de cirkel sluiten. Nee, het begint bij preventie. Ofwel: gebruik zo min mogelijk materiaal.’’

Storingen en vroegtijdige slijtage voorkomen

Levensduurverlenging is precies waar het om draait bij de Risycor van Resus. Door een cv-installatie te voorzien van een eenvoudige corrosiemonitor, zijn vroegtijdige slijtage en storingen te voorkomen. Net als een rookmelder ons tijdig waarschuwt voor brand, waarschuwt de Risycor voor dreigende corrosie in installaties. Door permanent en slim te meten, kan predictief onderhoud ingezet worden om problemen door corrosie te voorkomen. Op die manier blijven installaties langer storingsvrij werken. Betrouwbaar en duurzaam.

Een robuuste installatie gaat gepaard met monitoring van de waterkwaliteit

Het concept van Resus sluit aan op de vermelding in ISSO-publicatie 13 dat corrosiemonitoring cruciaal is voor een robuuste installatie. ‘De ‘robuuste installatie’ is een systeem dat, binnen de vooropgestelde levensduur en buiten het normale onderhoud, geen hinder ondervindt van corrosie, hardheidsafzetting en vervuiling die leiden tot verstoren van de goede werking of aantasting, lekkage, verstopping of falen van componenten.’

Duurzaam consumeren

In zijn bestseller ‘Material Matters’ beschrijft circulariteitsgoeroe Thomas Rau hoe hij uit het raam van zijn kantoor keek terwijl enkele cv-monteurs een berg afgedankte cv-ketels op de stoep deponeerden van bewoners die hun ketel korter in gebruik hadden die hijzelf. Dit zegt Europa erover: https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/economy/20201119STO92005/hoe-kan-duurzameconsumptie-gestimuleerd-worden.

Bron: Dave Cheshire, Sustainability director at AECOM, Cransfield University, London, UK

Vabi Maatwerkadvies-module in afrondingsfase

Maatwerkadvies is een gecertificeerd verduurzamingsadvies voor gebouwen. In aanvulling op het energielabel geeft het inzicht in het werkelijke energieverbruik van een bestaand gebouw en een betrouwbare voorspelling van de terugverdientijd van verduurzamingsmaatregelen. Vabi heeft een bètaversie van de nieuwe Maatwerkadvies-methodiek klaar en neemt die als aparte adviesmodule op in de EPA-software. Hoewel de nieuwe, verbeterde methodiek nog niet geattesteerd is, mag je die wel al gebruiken voor subsidieaanvraag.

De verwachting is dat de definitieve versie van de Maatwerkadvies-methodiek in juli van dit jaar geattesteerd is en wordt meegenomen in de NTA 8800 2023 & Maatwerkadvies. De Bètaversie van de Maatwerkadvies-module bestaat uit de volgende onderdelen:

• Klimaat & meterstanden

• Maatwerk (invoerscherm onder rekenzone)

• Varianten: De resultaten worden nu direct getoond van het eerste object in de berekening.

• Varianten rapportage (Excel): Er is een nieuwe beknopte rapportage die de belangrijkste resul taten per variant van de energielabel- en de maatwerkberekening exporteert.

• Uitgebreidere rapportages en financiële bere keningen komen in de volgende versie (verwacht in april) te staan.

Als je in bezit bent van Vabi EPA-W en/of EPA-U, dan kan je tijdelijk gratis kennismaken met de functionaliteiten rondom advies in Vabi EPA.

Ga naar onze site en probeer de bètaversie uit: https://www.vabi.nl/maatwerkadvies/

Veiligheid geborgd met Cluster Normen Laagspanningsinstallaties

Ben je aannemer, installateur, of werk je bij een toezichthoudende instantie?

Dan weet je dat de veiligheid van laagspanningsinstallaties relevanter en actueler is dan ooit. Vooral door de ontwikkeling van PV-systemen en andere technieken die de energie-efficiëntie in de woning- en utiliteitsbouw moeten verbeteren. Met het Cluster Normen Laagspanningsinstallaties van BRIS beschik je over de vereiste informatie om een hoog veiligheidsniveau te borgen.

Veiligheid van elektrotechnische laagspanningsinstallaties is belangrijk voor bewoners, gebruikers én de omgeving. De NEN 1010, NEN 3140 en de NPR 5310 zijn de belangrijkste informatiebronnen voor het veilig aanleggen, uitbreiden, aanpassen en laten keuren van laagspanningsinstallaties. Samen vormen zij het Cluster Normen Laagspanningsinstallaties in BRISwarenhuis, de online kennisbibliotheek met alle essentiële normen en eisen in één omgeving. In het Cluster is alle benodigde kennis voor het garanderen van veiligheid gebundeld.

Eisen aan techniek en bedrijfsvoering

Het cluster bevat twee normen en een NPR met praktijkvoorbeelden:

 NEN 1010:2020 Elektrische installaties voor laagspanning, inclusief deel 8

 NEN 3140:2011+A3:2019 Bedrijfsvoering van elek trische installaties – Laagspanning

 NPR 5310:2017 NPR bij NEN 1010 (Nationale praktijkrichtlijn)

Het nieuwe deel 8 van de NEN 1010 gaat over de functionele aspecten van elektrische installaties voor laagspanning. Centraal staan de eisen waaraan je moet voldoen als je zelf energie opwekt. Het is een losse uitgave omdat de informatie regelmatig wordt herzien.

Onmisbaar in de bouwketen

Technische eisen voor elektrische laagspanningsinstallaties zijn in Nederland beschreven in de NEN 1010. In de bouwregelgeving is dit het wettelijk-

minimum voor het veiligheidsniveau. Aangevuld met de norm over bedrijfsvoering van elektrische installaties en de Nederlandse praktijkrichtlijn, is het Cluster Normen Laagspanningsinstallaties onmisbaar voor iedereen in de bouwketen die zeker wil zijn van veiligheid bij elektrotechnische laagspanningsinstallaties.

Over BRIS

BRISwarenhuis is een product van BRIS (BouwRegelgeving InformatieSystemen), marktleider van software en tools die de bouwregelgeving toegankelijk maken en bouwkwaliteit borgen. Deze online kennisbibliotheek bevat grote modules voor wie compleet wil zijn en pakketten voor de kleinere gebruiker. Je betaalt alleen voor de modules die je gebruikt. In 2022 vierde BRIS het 30-jarig bestaan!

Vraag een offerte aan via verkoop@bris.nl, of bel naar 010 763 2000 als je vragen hebt.

Innovatieve opleider voor pv-erkenning gebruikt Handboek Zonne-energie

Solar Techniek Nederland is in korte tijd uitgegroeid tot vooraanstaande opleider voor vakmensen die pv-panelen (willen) installeren. Met hun 7-daagse, 3-in-1 opleiding voor het behalen van de InstallQ pv-erkenning werden zij zelfs beloond met een nominatie voor de Solar Solutions Innovation Award. Deze werd half maart tijdens de vakbeurs Solar Solutions International uitgereikt. De opleiding is populair en naar verwachting zullen zo’n 400 vakmensen dit jaar deze cursus afronden.

“We zijn nu een aantal jaar bezig – eigenlijk sinds InstallQ met de pv-erkenningsregeling is gestart – en het animo voor onze pv-opleiding is erg groot”, vertelt Jan de Boer van Solar Techniek Nederland. “Tot vorig jaar was dit een opleiding die uit drie modules bestond die verspreid over het hele jaar werden aangeboden. Maar het duurde daardoor best lang voordat iemand bij InstallQ voor de erkenning in aanmerking kwam. Daarom hebben wij besloten om er een 3-in-1 opleiding van te maken waarvan we de modules achter elkaar, in 7 dagen, kunnen aanbieden. Dit bleek een schot in de roos. Zelfs zodanig dat we tijdens de recente vakbeurs voor dit idee met een nominatie voor de innovatie-award zijn beloond.”

Handboek als onderlegger

De opleiding bestaat uit zowel theorie- als praktijkdoelen. Als belangrijkste onderlegger voor de cursus geldt het Handboek Zonne-energie dat ISSO recent in een nieuw versie heeft gepubliceerd. Solar Techniek Nederland is dan ook een gewaardeerde kennispartner en opleidingspartner van ISSO. “Voor onze cursisten is dit handboek onmisbaar. De cursisten mogen ook tijdens het examen de kennis uit dit handboek gebruiken. Die kennis kunnen ze op dat moment digitaal in ISSO Open opzoeken”, vertelt De Boer. De versnelde cursus kunnen de mensen op locatie in Assen volgen. Zij kiezen daarbij een opzet van zeven weken achter elkaar 1 dag per week, of de zeven cursusdagen verdeeld over drie weken.

Opleiding volgen én examen doen

“We hebben in Assen onze eigen cursuslokalen,

zowel voor theorie als praktijkonderwijs. Cursisten komen vanuit het hele land, en vaak overnachten ze dan een of twee nachten in het hotel hier vlakbij. We zijn echter niet alleen een geaccrediteerde onderwijsinstelling, we zijn ook een geaccrediteerde examenpartner. Dat betekent dat cursisten hier de opleiding én het examen kunnen doen”, zegt De Boer. Wekelijks zijn er circa 10 á 12 vakmensen die met de cursus starten. Solar Techniek Nederland heeft een breed aanbod waardoor zeer verschillende mensen de opleiding kunnen volgen, van ervaren elektromonteurs, ondernemers en zzp’ers maar ook zij-instromers, ontwerpers en adviseurs. Het cursusaanbod is zodanig opgezet dat er voor elk type cursist een scala aan cursusmodules beschikbaar is waaruit een passend opleidingstraject kan worden samengesteld.

Kijk voor meer informatie op www.solartechnieknederland.nl

beter weten beter bouwen