Publicatie 27-2021 ISSUU by Stichting ISSO

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

ISBN: 978-90-5044-340-1

INHOUDSOPGAVE Samenvatting

Afkortingen

Begrippenlijst

Inleiding

1.1

Algemeen

1.2

Doelstelling en kader

1.3

Opbouw publicatie

1.4

Leeswijzer kwaliteitsniveau

1.5

Leeswijzer gebruik van de publicatie

Achtergronden luchtkwaliteit

2.1

Luchtkwaliteit

2.2

Samenstelling buitenlucht

2.3

Binnenluchtkwaliteit en relatie met infiltratie en ventilatie

Wetgeving, normen en richtlijnen

3.1

Wetgeving

3.2

Normen

3.3

Richtlijnen

3.4

Ecodesign

Programmafase

4.1

Inleiding en randvoorwaarden

4.2

Filterprincipes

4.2.1

4.3

Mechanische luchtfilters

4.2.2

Elektrostatische luchtfilters

4.2.3

Ad- en absorptiefilters

Luchtfilter classificatie

4.3.1

Luchtfilterrendement

4.3.2

Luchtfilters voor ventilatiesystemen

4.3.3

Hoog rendement luchtfilters, EPA, HEPA en ULPA

4.3.4

MERV-rating

4.3.5

Eurovent-label luchtfilters

4.4

Luchtfilters en energiegebruik

4.5

Filtermontageframes en filterafmetingen

4.5.1

Filtermontageframes

4.5.2

Luchtfilterafmetingen

4.6

ISSO-publicatie 27

Symbolenlijst

Luchtfiltermaterialen

4.6.1

Synthetische luchtfiltermaterialen

4.6.2

Glasvezel luchtfiltermateriaal

4.6.3

Papier als luchtfiltermateriaal

4.6.4

Katoen als luchtfiltermateriaal

4.6.5

Metaal als luchtfiltermateriaal

4.6.6

Actieve kool als luchtfiltermateriaal

4.6.7

Filtermaterialen en gezondheid

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

4.7

4.8

4.7.2

Standtijd op basis van drukverschil

4.7.3

Standtijd op basis van levensduurkosten

4.7.4

Meting van het aantal door het luchtfilter doorgelaten deeltjes

Reinigen/ontsmetten van recirculatielucht

4.10

Luchtreinigers

Ontwerpfase

5.1

Filterselectie

5.1.1

Bepaling van de filterklasse

5.1.2

Bepaling van het type luchtfilter

5.1.3

Randapparatuur

Ontwerpen van luchtfiltersystemen

5.2.1

Filterafmetingen

5.2.2

Locatie van de luchtfilters

5.2.3

Bereikbaarheid voor service en onderhoud

5.2.4

Montage en afdichting

5.2.5

Aanvullende eisen

Luchtreinigers

Uitwerkingsfase

6.1

6.3

Communicatie Selectie systeemcomponenten

6.2.1

Selectie van luchtfilters

6.2.2

Selectie van filtermontageframes

6.2.3

Selectie van de overige componenten

Luchtreinigers

Realisatiefase

7.1

Montage- en installatietechnische kwaliteitseisen

7.2

Inbedrijfstellen

7.3

Oplevering

7.4

Gebruikershandleiding

7.5

Luchtreinigers

Beheerfase 8.1

8.2

8.3

8.4

8.5

ISSO-publicatie 27

4.9

6.2

Standtijd op basis van gebruiksuren

5.3

4.7.1

Relatie kwaliteit - onderhoud - betrouwbaarheid

5.2

Standtijd

Beheerplan

8.1.1

Inspecties

8.1.2

Luchtfiltervervanging

Onderhoudsvoorschriften

8.2.1

Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen

8.2.2

Verwisselen luchtfilters

8.2.3

Afvoer van verontreinigde filters

Aanpassen/upgraden filterinstallaties

8.3.1

Toepassen betere filters/filters met grotere vangstcapaciteit

8.3.2

Onschadelijk maken virussen, schimmels en bacteriën

Calamiteiten

8.4.1

Grote stofontwikkeling

8.4.2

Vrijkomen asbest en/of schadelijke stoffen na een brand in de omgeving

8.4.3

Gifwolk

8.4.4

Verontreiniging met radionucliden

Luchtreinigers

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

MKK-structuur

9.1

Opzet MKK

9.1.1

Fases

9.1.2

Kwaliteitbeheeraspecten

9.1.3

Matrix

9.2

Overzicht ingevulde cellen

9.3

Celinhoud en specificatiebladen

9.4

Opbouw specificatiebladen

Specificatiebladen

Programmafase

I.0-1

Programma van Eisen

I.0-2

Randvoorwaarden

100

I.2-1

Uitwisseling informatie

103

I.3-1

Filterkwaliteit

104

I.3-2

Energie

105

I.3-3

Brandwerendheid/brandbaarheid

106

I.3-4

Standtijd

107

I.3-5

Betrouwbaarheid

108

I.3-6

Luchtreinigers

109

I.4-1

Overzicht middelen in de programmafase

110

I.8-1

Rapportage

111

I.8-2

Vraagspecificatieblad kwaliteitseisen

112

II.

Ontwerpfase

114

II.0-1

Algemeen

114

II.2-1

Uitwisseling informatie

115

II.3-1

Bepalen van de filterklasse(n)

118

II.3-2

Filteroppervlak/filterafmetingen

124

II.3-3

Filtertype

125

II.3-4

Filtermontageframes

126

II.3-5

Randapparatuur

128

II.3-6

Ruimte voor service en onderhoud

130

II.3-7

Energiegebruik

131

II.3-8

Luchtreinigers

132

II.4-1

Overzicht middelen ontwerpfase

133

II.8-1

Rapportage

135

II.8-2

Vraagspecificatieblad kwaliteitseisen

136

III.

Uitwerkingsfase

138

III.0-1

Algemeen

138

III.2-1

Uitwisseling informatie

140

III.3-1

Filtermontageframes

141

III.3-2

Luchtfilters

142

III.3-3

Randapparatuur

143

III.3-4

Luchtreinigers

144

III.4-1

Overzicht middelen uitwerkingsfase

145

III.8-1

Rapportage

146

III.8-2

Vraagspecificatieblad kwaliteitsaspecten

147

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

IV.

Realisatiefase

148

IV.0-1

Algemeen

148

IV.2-1

Uitwisseling informatie

151

IV.3-1

Montage en installatietechnische eisen filtermontageframes

152

IV.3-2

Montage en installatietechnische eisen luchtfilters

153

IV.3-3

Montage en installatietechnische eisen randapparatuur

154

IV.3-4

Oplevering

155

IV.3-5

Luchtreinigers

157

IV.4-1

Overzicht middelen realisatiefase

158

IV.8-1

Rapportage

159

Beheerfase

160

V.0-1

Randvoorwaarden

160

V.2-1

Uitwisseling informatie

162

V.3-1

Onderhoud

163

V.3-2

Calamiteiten

168

V.3-3

Luchtreinigers

170

V.4-1

Overzicht middelen in de beheerfase

171

V.8-1

Rapportage

172

Bijlage A

Bepaling reinheidsklasse volgens Luka-methodiek

173

Bijlage B

Bepaling Eurovent energielabel

175

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 27

177

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

SAMENVATTING De publicatie is een informatiebron voor hen die zich bezig houden met het ontwerpen, installeren en onderhouden van luchtfilters in ventilatiesystemen en luchtreinigers in zowel de woningbouw als de utiliteitsbouw. De publicatie geeft een overzicht van de invloeden die een rol spelen bij het selecteren van luchtfilters zoals die in ventilatiesystemen en luchtreinigers worden toegepast. Deze publicatie is een herziene uitgave van ISSO-publicatie 27 Kwaliteitseisen luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers' van 2013 [1]. Voor het juist toepassen van luchtfilters is het noodzakelijk inzicht te hebben in de aard van de verontreinigingen die in de buitenlucht voorkomen en die in de leefruimte zelf. De filterklasse wordt gekozen op basis van deze verontreinigingen en de gewenste luchtkwaliteit. Met randvoorwaarden als vereiste standtijd, energiegebruik en filterkosten wordt de filterinstallatie ontworpen. Behalve voor de woningbouw en de utiliteitsbouw wordt ook aandacht besteed aan luchtfilters in luchtreinigers en in speciale toepassingen zoals operatiekamers, cleanrooms en klimaatkamers. Filtermontageframes moeten lekdicht in de ventilatie-unit/luchtbehandelingsunit gemonteerd worden. Op hun beurt moeten de filters weer lekdicht in de filtermontageframes gemonteerd worden. Dit kan alleen wanneer de frames correct zijn aangebracht en er voldoende werkruimte en verlichting rond de filters beschikbaar is. Het kanalenwerk van en naar de filters moet ook aan reinheidseisen voldoen om een goede luchtkwaliteit in de vertrekken te realiseren. Nadat een luchtfilterinstallatie geïnstalleerd en opgeleverd is, moet ervoor gezorgd worden dat de luchtfilterinstallatie blijft doen waar hij voor ontworpen is. Hiervoor is periodiek onderhoud noodzakelijk. In deze publicatie worden richtlijnen voor het opstellen van een onderhoudsplan gegeven. Het gaat hierbij niet alleen om vervangingstermijnen van luchtfilters maar ook om de werkwijze om de verontreinigde luchtfilters verantwoord te vervangen en af te voeren. Daarnaast wordt aangegeven hoe te handelen bij calamiteiten in de buurt van het beschouwde gebouw waardoor de luchtfilters vervuild raken. Ten behoeve van kwaliteitszorgsystemen zijn in het 2e deel van de publicatie specificatiebladen met kwaliteitseisen opgenomen, volgens het MKK-model.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

AFKORTINGEN EUROVENT

European Committee of Air Handling and Refrigeration Equipment Manufacturers.

CADR

Clean Air Deliverance Rate.

DALY

Disability Adjusted Life Years.

EPA

Efficient Particulate Air filter.

FFP

Filtering Face Piece Particles (bij stofmaskers).

Gasfilter en/of chemisch filter.

HEPA

High Efficiency Particulate Air filter.

IDA

Indoor air.

LML

Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit.

Luka

Nederlandse vereniging van luchtkanalenfabrikanten.

MAC

Maximaal Aanvaarde Concentratie.

MERV

Minimum efficiency reporting value.

MKK

Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties.

MPPS

Most Penetrating Particle Size.

MTE

Minimum Test Efficiency.

ODA

Outdoor air.

Particulate Matter.

RIVM

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

SFP

Specific Fan Power.

ULPA

Ultra Low Penetration Air filter.

VLA

Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten.

VOS

Vluchtige Organische Stoffen.

WTW

Warmteterugwinning.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

SYMBOLENLIJST a

coëfficiënt

[Pa/g4]

gemiddeld vangstpercentage

[-]

coëfficiënt

[Pa/g3]

getalswaarde van de totale afvoercapaciteit van de rookafvoer

[kW]

coëfficiënt

[Pa/g2]

coëfficiënt, afhankelijk van het type afvoer, conform NEN 1087

[-]

coëfficiënt, afhankelijk van het type afvoer, conform NEN 1087

[-]

klasse, afhankelijk van de deeltjesgrootte bij cleanrooms

[-]

deeltjesgrootte

[μm]

coëfficiënt

[Pa/g]

energiegebruik

[kWh]

gemiddeld vangstrendement

[-]

kaf

kosten voor het afvoeren van vuile filters

[€]

kosten elektriciteit

[€/kWh]

kener

energiekosten door filtratie

[€]

kin

kosten van een nieuwe filterinstallatie

[€]

kosten voor filtervervanging (incl. loonkosten)

[€]

ktot

levensduurkosten van een filter

[€]

afstand tussen toe- en afvoer

[m]

massa toegevoerd stof

[g]

maximale stofbelading van het filter volgens tabel 4.7

[g]

klasse nummer volgens NEN-EN-ISO 1444-1

[-]

vermogen van de ventilator

[W]

luchtvolumestroom

[m3/s]

luchtvolumestroom bij een nieuw filter

[m3/s]

luchtvolumestroom (bij rendementsbepaling of vuil filter)

[m3/s]

zekerheidsfactor bij bescherming tegen virussen

[-]

bedrijfstijd

[h]

standaard bedrijfstijd = 6.000 h

[h]

Δh

hoogte verschil tussen toe- en afvoer

[m]

Δpi

drukval over een nieuw luchtfilter

[Pa]

Δp

drukval over het luchtfilter

[Pa]

Δp

gemiddelde weerstand over het luchtfilter

[Pa]

rendement van de ventilator

[-]

ηs

rendement van de standaard test ventilator = 0,5

[-]

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

BEGRIPPENLIJST Absorptie Het verschijnsel, dat een gas of een vloeistof (absorbaat) in een vaste stof of een vloeistof (absorbens) wordt opgenomen. Adsorptie Het verschijnsel dat een gas of een vloeistof (adsorbaat) aan het oppervlak van een vaste stof of een vloeistof (adsorbens) wordt opgenomen. ASHRAE-teststof Dit is een kunstmatig samengesteld stof voor het testen van filters. dat bestaat uit:  5% katoenvezels;  23 % roet;  72 % gestandaardiseerd fijnstof (ISO 12103-1 - A2). Beginweerstand De weerstand van een nieuw luchtfilter. CADR De Clean Air Deliverance Rate is een maat voor het reinigend vermogen op verontreinigingen als tabaksrook, pollen en (fijn)stof. Cleanroom Een cleanroom is een zeer zuivere werkomgeving, ontworpen om contaminatie aan het productieproces of aan het onderzoek dat in die omgeving gebeurt te beperken, of indien mogelijk uit te sluiten. DALY Eén DALY (Disability Adjusted Life Years) wil zeggen dat één mens één jaar eerder dood gaat of leeft met een handicap (verlies van een 'gezond' levensjaar). Deeltjesgrootte Representatieve afmeting van een deeltje in μm. DEHS Di-Ethyl-Hexyl-Sebacat; test aerosol voor luchtfilters (NEN-EN 1822). Desinfectie Desinfecteren is krachtiger dan ontsmetten en kan bijna 100% van de bacteriën, virussen en schimmels doden, terwijl het zich richt op specifieke ziekte dragende micro-organismen zoals het griepvirus, norovirus en coronavirus. Diffusie Effect waarbij zeer kleine stofdeeltjes tegen luchtmoleculen botsen en daardoor geen rechte baan volgen maar 'zwabberen' om die baan en daardoor groter lijken en makkelijker in mechanische filters afgevangen worden. Eindweerstand De weerstand van een luchtfilter die gelijk is aan de beginweerstand verhoogd met de toegelaten drukval door stofbelading. Elektrostatisch luchtfilter Luchtfilter waarvan de werking berust op het elektrisch opladen en vervolgens door middel van een elektrostatisch veld vangen van deeltjes. Energieklasse Mate van het energiegebruik door het drukverlies over een luchtfilter. EPA-filter Efficient Particulate Air filter; luchtfilter met hoog vangstrendement. Eurovent Europese vertegenwoordiger van de Europese koeling, airconditioning, luchtbehandeling, verwarming en ventilatie industrie en vertegenwoordigt brancheorganisaties uit Europese en niet-Europese landen.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

Filterbypass Voorziening om lucht bij bijzondere omstandigheden om het filter heen te leiden. Filtermontageframe Raamwerk in een luchtkanaal/luchtbehandelingsunit waarin het luchtfilter lekdicht geplaatst kan worden. Filtermedium Filterend materiaal. Filterrendement Gedeelte van luchtverontreiniging dat door een luchtfilter wordt tegengehouden. Fijnstof Fijnstof bestaat uit in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer. Fijnstof bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, herkomst en chemische samenstelling. Fijnstof - primair Fijnstof dat direct in de atmosfeer geëmitteerd wordt door menselijk handelen en/of natuurlijke processen. Fijnstof - indirect Fijnstof gevormd in de atmosfeer uit ammoniak, stikstofoxiden en zwaveloxiden door chemische reacties. HEPA-filter High Efficiency Particulate Air filter; zeer efficiënt luchtfilter. Hoofdfilter Filter met de voor de toepassing vereiste filterklasse of reinigende werking. Inertie of traagheid Vangmechanisme waarbij deeltjes richtingsveranderingen van de lucht niet volgen en daardoor op het filtermedium botsen en daaraan gehecht blijven. Inadembaar (respirabel) stof Stoffractie waarvan 50% van de deeltjes een deeltjesgrootte hebben kleiner of gelijk aan 4 μm. Dit is stof dat tot (diep) in de longen kan doordringen [37]. Infiltratie Luchtuitwisseling tussen binnen en buiten een gebouw die optreedt via naden, kieren en andere lekken in de bouwkundige constructies. Deze luchtuitwisseling is ongecontroleerd en niet regelbaar. Inhaleerbaar stof Stoffractie waarvan 50% van de deeltjes een aerodynamische diameter hebben kleiner dan of gelijk aan 100 μm dat in de neus en keel wordt afgevangen en met het slijm het lichaam kan verlaten. Interceptie Vangmechanisme waarbij deeltjes de richtingsveranderingen van de lucht niet volgen en daardoor tegen het filtermedium botsen en daaraan gehecht blijven. Labyrinth-filter Filter waarbij de werking berust op botsing en blijven hangen van deeltjes bij het veranderen van de richting van de luchtstroom. Dit type filters wordt bijvoorbeeld toegepast in de afvoerlucht van verfspuitcabines en vetvangfilters.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

Luchtkwaliteit De luchtkwaliteit, alleen mbt (fijn)stof is gegeven in onderstaande tabel. Tabel Grenswaarden fijnstof en grofstof concentraties (bron: Fresh Air Solutions) Score1)

Fijnstof (0,5 μm - 2,5 μm)

Grofstof (> 2,5 μm)

Slecht

> 25.000

> 200

Matig

17.500 - 25.000

130 - 200

Acceptabel

10.000 - 17.500

80 - 130

Goed

3.300 - 10.000

30 - 80

< 3.300

< 30

Zeer goed 1) Aantal deeltjes per liter.

Mechanisch luchtfilter Luchtfilter waarbij de werking berust op botsing van deeltjes op een medium waaraan ze gehecht blijven (interceptie). MERV-rating MERV (Minimum efficiency reporting value)-rating is een beoordelingsschaal die in 1987 door ASHRAE ontwikkeld is om de effectiviteit van luchtfilters te bepalen. De schaal is gebaseerd op de minimale effectiviteit van een filter voor deeltjes met een grootte 0,3 - 10 μm weer te geven. MPPS De Most Penetrating Particle Size is de deeltjesgrootte waarbij het rendement van het filter minimaal is. Voor zowel kleinere als grotere deeltjes is het vangstrendement hoger. Nafilter Filter dat na een absorptiefilter of adsorptiefilter geplaatst wordt met het doel eventuele deeltjes die uit de vorige filtertrap zijn vrijgekomen te vangen. Nanodeeltjes Deeltjes met een grootte kleiner dan 100 nm (1 nm = 10-9 m). Paintstop-filters Filters gebruikt in luchtafvoer van verfspuitcabines om spuitnevels uit afvoerlucht te verwijderen. Penetratie Percentage van luchtverontreiniging dat door luchtfilter wordt doorgelaten, in %. PM10 Het deel van de stof in de lucht met een deeltjesgrootte (PM = Particulate Matter) van 10 micrometer en kleiner. PM2,5 Het deel van de stof in de lucht met een deeltjesgrootte (PM = Particulate Matter) van 2,5 micrometer en kleiner. PM0,1 Het deel van de stof in de lucht met een deeltjesgrootte (PM = Particulate Matter) van 0,1 micrometer en kleiner. Dit stof wordt ook ultrafijnstof genoemd. Recirculatie Het voor een deel terugvoeren van afgezogen ruimtelucht. Respirabel stof Zie inadembaar stof. Stof Stof is een verzamelnaam voor zwevende deeltjes in de lucht. Standtijd Gebruiksduur van een luchtfilter is de tijd dat een luchtfilter in bedrijf is zonder een bepaalde weerstand of penetratie te overschrijden.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

Teststof Een kunstmatig samengesteld stof/aerosol voor het testen van filters. Veel gebruikt zijn ASHRAE-teststof en DEHS. Thoracaal stof Stoffractie waarvan 50% van de deeltjes een aerodynamische diameter hebben kleiner dan 10 μm. Komt overeen met de buitenluchtnorm voor de PM10 fractie. Traagheid Zie inertie. ULPA-filter Ultra Low Penetration Air filter; luchtfilters met een zeer hoog vangstrendement. Ultrafijnstof In de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer. Vangstcapaciteit Hoeveelheid luchtverontreiniging, die een luchtfilter kan opnemen zonder een bepaalde weerstand of penetratie te overschrijden (= opnamecapaciteit). Ventilatie De luchtvolumestroom die teweeg wordt gebracht door speciaal daartoe aangebrachte ventilatievoorzieningen om binnenlucht te vervangen door verse buitenlucht. Ventilatie is gecontroleerd en regelbaar. Virus Een virus is een microscopisch klein deeltje dat bestaat uit erfelijk materiaal, verpakt in een eiwitomhulsel. De diameter van een virusdeeltje is tussen de 20 en 300 nanometer. Bekende virussen zijn bijvoorbeeld het griepvirus en COVID-19 (corona). Voorfilter Filter dat voor het hoofdfilter geplaatst wordt om grovere stofdeeltjes te vangen en daardoor de levensduur van het hoofdfilter te verlengen. Voorfilters worden ook wel groffilters genoemd. Weerstand Statisch drukverschil tussen voor- en achterzijde van een door lucht doorstroomd luchtfilter. Zeefwerking Filtereffect waarbij stofdeeltjes door hun afmetingen het filtermedium niet kunnen passeren.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

INLEIDING

1.1 ALGEMEEN In de lucht komen stofdeeltjes voor met verschillende grootte en oorsprong. Belangrijke stofdeeltjes zijn bodemstof, zeezout en stof van antropogene (door menselijk handelen veroorzaakte) emissies afkomstige bestanddelen. Bij het laatste gaat het om stoffen uit directe emissies, de zogenaamde primaire emissies, en om stoffen die in de atmosfeer zijn ontstaan uit onder andere zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3), het zogenaamde secundair aerosol. Daarnaast kunnen in de binnenlucht in geringere mate nog andere bestanddelen aanwezig zijn die gezondheidsrelevant zijn. Stof wordt onderscheiden naar deeltjesgrootte. Dit wordt weergegeven in PM (Particulate Matter) gevolgd door een cijfer. Dat cijfer geeft aan hoe groot de deeltjes zijn. Wanneer de stofdeeltjes kleiner zijn dan 10 μm spreekt men van fijnstof. Stof en fijnstof zijn schadelijk voor de gezondheid. Daarnaast kan stof ook schade veroorzaken aan installaties. Beide zijn redenen om luchtfilters toe te passen. Afhankelijk van de verontreinigingen in de buitenlucht en de gewenste binnenluchtkwaliteit moet een bepaald luchtfilter worden toegepast. Op het maken van deze keuze wordt nader ingegaan. Een luchtfilter kan alleen goed werken wanneer dit op een correcte manier gemonteerd , op een correcte wijze aangestroomd en niet nat wordt. Daarom worden instructies gegeven voor locatie en montage van luchtfilters. Luchtfilters moeten regelmatig vervangen of gereinigd worden. De frequentie van het onderhoud hangt af van de omstandigheden en het al dan niet optreden van calamiteiten. Voor het reguliere onderhoud worden in deze publicatie aanwijzingen gegeven voor het opstellen van onderhoudsvoorschriften en de gebruikershandleiding. Richtlijnen worden gegeven voor het verwisselen van vervuilde filters en hoe om te gaan met de verontreinigde filters. Opmerking: Soms ontstaan bij een mechanische luchttoevoervoorziening zwarte strepen op de wand of het plafond. Doorgaans wordt dat niet veroorzaakt door niet (goed) werkende filtering van de toevoerlucht maar door vervuilde binnenlucht die door inductie van de toevoerlucht wordt meegezogen en langs wand/plafond stroomt en z'n verontreinigingen achterlaat op wand/plafond (zie afbeelding 1.1). Voor richtlijnen m.b.t. plaatsing van toevoerventielen om vervuiling van wand/plafond te voorkomen zie ISSO-publicatie 62 par. 4.7.

Afb. 1.1 Vervuiling op een lijnrooster tgv meegezogen lucht uit het vertrek 1.2 DOELSTELLING EN KADER De publicatie is bestemd voor diegenen die klimaatinstallaties en/of ventilatiesystemen ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden. Tot het toepassingsgebied worden partijen gerekend die werkzaam zijn in de utiliteit en woningbouw:  Advies- en ingenieursbureaus;  Installateurs;  Service- en onderhoudsbedrijven klimaatinstallaties;  Leveranciers;  Gebouwbeheerders;  Woningcorporaties. Ook is deze publicatie inzetbaar als ondersteunend lesmateriaal voor het vakonderwijs.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

De publicatie gaat in op alle aspecten bij het ontwerpen, uitvoeren en beheren/onderhouden van luchtfiltersystemen voor klimaatinstallaties. Het gaat hierbij om filters in de ventilatiesystemen (centraal en decentraal) en luchtfilters in losse luchtreinigers. Voor de filters in ventilatiesystemen gaat het om luchtfilters in de woningbouw en in de utiliteitsbouw. In de publicatie wordt ook ingegaan op een aantal speciale toepassingen als operatiekamers, klimaatkamers en cleanrooms. De publicatie gaat niet in op luchtfilters voor industriële toepassingen of vetvangers/geurfilters in (groot) keukeninstallaties. Deze publicatie gaat ook niet in op luchtfilters voor ademhalingsbeschermingsmiddelen. Zie hiervoor NEN-EN 14387. 1.3 OPBOUW PUBLICATIE Deze ISSO-publicatie bestaat uit twee delen: 1. Een beschrijvend deel gestructureerd volgens fase-indeling van de MKK-structuur; 2. Een set specificatiebladen met kwaliteitseisen voor selectie, ontwerp, uitvoering en beheer. Verwijzingen van deel 1 naar deel 2 worden gegeven met het nummer van het specificatieblad (SBz.y-x). Voor het structureren van de informatie is gebruik gemaakt van het Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties, de MKK-structuur. Het MKK is een instrument voor het beheersen van het voortbrengingsproces van klimaatinstallaties en levert voor iedere fase van het proces de vereiste informatie aan partijen om een goed filtersysteem te kunnen realiseren. Opmerking: Een luchtfiltersysteem is een onderdeel van een klimaatinstallatie en wordt in het algemeen tegelijk met de klimaatinstallatie ontworpen. In de MKK-structuur wordt het realisatieproces verdeeld in 5 fasen: I Programmafase In de programmafase worden de eisen, wensen en verwachtingen met betrekking tot het luchtfiltersysteem geïnventariseerd en beperkende randvoorwaarden geformuleerd. Van de keuze voor verschillende luchtfiltersystemen worden de consequenties op hoofdlijnen zichtbaar gemaakt. Aan het eind van de programmafase heeft de opdrachtgever/architect/installatiedeskundige voldoende informatie om een voorlopige systeemkeuze te kunnen maken. II Ontwerpfase In de ontwerpfase worden op basis van de benodigde luchtvolumestromen eisen gesteld aan de regeling en wordt het luchtfiltersysteem door de installatiedeskundige uitgewerkt. Er vindt terugkoppeling met de uitgangspunten uit de programmafase plaats. Aan het eind van de ontwerpfase wordt een definitieve systeemkeuze gemaakt. III Uitwerkingsfase (bestekfase) In de uitwerkingsfase wordt het systeemontwerp tot in detail uitgewerkt. IV Realisatiefase In de realisatiefase wordt de installatie aangelegd en opgeleverd. V Beheerfase In de beheerfase wordt de woning/het gebouw en/of de installatie in gebruik genomen. Onderhoudsvoorschriften en instructie van bewoners zijn aspecten die in de beheerfase van belang zijn. Meer informatie over de MKK-structuur is opgenomen in hoofdstuk 9. 1.4 LEESWIJZER KWALITEITSNIVEAU In deze publicatie zijn de ontwerptechnische kwaliteitseisen van een luchtfiltersysteem onderscheiden in drie categorieën:  De wettelijke eisen;  De kwaliteitseisen die als aanvulling op de wettelijke eisen moeten worden opgevolgd in verband met het goed functioneren van een installatie en het bereiken van een redelijkerwijs aanvaardbaar kwaliteitsniveau;  De aanvullende kwaliteitseisen die een hoger kwaliteitsniveau bewerkstelligen dan het redelijkerwijs aanvaardbare kwaliteitsniveau. De aanvullende kwaliteitseisen bieden opdrachtgevers keuzemogelijkheden, waarbij in deze publicatie per keuze mogelijkheid middelen zijn opgenomen om een passende keuze te kunnen maken. De in overleg tussen de installatiedeskundige en de opdrachtgever gemaakte keuzen worden vastgelegd in een vraagspecificatie (zie specificatiebladen SB I.8-2, SB II.8-2 en SB III.8-2).

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

Wettelijke eisen De eisen volgend uit het Bouwbesluit, de ARBO-wetgeving , de zorgplicht van werkgevers en andere publiekrechtelijke wettelijke voorschriften zijn in deze publicatie benoemd als wettelijke eisen en dienen altijd te worden opgevolgd. Kwaliteitseisen Kwaliteitseisen zijn privaatrechtelijke eisen. Kwaliteitseisen dienen als aanvulling op de wettelijke eisen en garanderen de kwaliteit van het luchtfiltersysteem. Aan de kwaliteitseisen zoals geformuleerd in deze publicatie dient altijd te worden voldaan. Aanvullende kwaliteitseisen Aanvullende kwaliteitseisen hebben veelal betrekking op het te realiseren (hogere) comfortniveau. Aanvullende kwaliteitseisen zijn facultatief en worden in overleg tussen opdrachtgever/gebruiker en opdrachtnemer privaatrechtelijk vastgesteld. De vraagspecificatiebladen over kwaliteit (beheeraspect 8) kunnen daarbij als hulpmiddel dienen. Bovengenoemde eisen zijn vermeld in de MKK-specificatiebladen per fase. De specificatiebladen met Eisen beginnen altijd met volgnummer 3, dus bijvoorbeeld voor de ontwerpfase zijn dat de specificatiebladen II.3-XX. Om te kunnen voldoen aan deze eisen wordt er tevens verwezen naar oplossingsrichtingen. Deze zijn per fase opgesomd in het specificatieblad Middelen, beginnend met volgnummer 4. Dus voor de realisatiefase is dat IV.4-XX. Voor elke fase is één MKK-middelen-blad gemaakt met daarin een verwijzing naar de paragrafen in de publicatie waarin de oplossingsrichtingen worden uitgewerkt. 1.5 LEESWIJZER GEBRUIK VAN DE PUBLICATIE De publicatie behandelt luchtfilters en luchtreinigers voor zowel de woningbouw als de utiliteitsbouw. Het gaat hierbij niet alleen om het ontwerpen en uitvoeren, maar ook om het beheer en het onderhoud. De publicatie bestaat uit twee delen:  Een beschrijvend deel met het gehele proces van het ontwerpen, uitvoeren en beheren van luchtfiltersystemen;  Een deel met specificatiebladen volgens de MKK-structuur ten behoeve van kwaliteitszorgsystemen. Wanneer men bepaalde informatie zoekt heeft de publicatie twee ingangen:  Opzoeken van het onderwerp via de inhoudsopgave;  Opzoeken met behulp van de schema's aan het begin van de hoofdstukken betreffende planning, ontwerp, realisatie en beheer van luchtfilterinstallaties/luchtreinigers of in de specificatiebladen in het beheeraspect 0 (algemeen). Indien men geïnteresseerd is in redenen om de lucht te filteren, de verschillende filterprincipes en toegepaste filtermaterialen dan zijn vooral de hoofdstukken 2, 3 en 4 van belang. Luchtfiltersystemen Wil men een luchtfiltersysteem ontwerpen dan zijn vooral hoofdstuk 5 en 6 van belang. Het monteren, in bedrijfstellen en opleveren van luchtfiltersystemen wordt behandeld in hoofdstuk 7. Hierbij wordt aangegeven welke documenten opgesteld en overhandigd moeten worden aan de gebruiker. Het opstellen van een beheerplan, richtlijnen voor het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden en het afvoeren van vervuilde luchtfilters zijn beschreven in hoofdstuk 8. Tevens gaat hoofdstuk 8 in op de handelwijze na diverse calamiteiten waarbij de luchtfilters vervuild zijn. Voor het opstellen van kwaliteitszorgsystemen betreffende ontwerpen, uitvoeren en/of beheren van luchtfilterinstallaties bevat hoofdstuk 9 specificatiebladen ingedeeld volgens de MKK-structuur.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers

Luchtreinigers Luchtreinigers bestaan uit een unit met daarin een ventilator en minimaal een fijnstoffilter. De veel gebruikte mechanische luchtfilters worden soms ook uitgerust met aanvullende systemen zoals UV-C en toevoeging van nanozilverdeeltjes of photokatalytische oxidatie om de lucht te desinfecteren door micro-organismen te doden of elektrostatische elementen om stofdeeltjes te binden. Ook wordt relatief vaak ionisatie toegepast om de lucht te desinfecteren (tegen micro organismen), geuren te bestrijden, stof te laten neerslaan en vooral negatieve zuurstofionen in de ruimte te brengen. In het algemeen zijn het stekkerklare losse apparaten die in de ruimte staan. Er zijn ook luchtreinigers die in/op het (verlaagde) plafond gemonteerd worden. Paragraaf 4.9 gaat nader in op de eigenschappen van luchtreinigers. Paragraaf 5.3 geeft richtlijnen voor het bepalen van de capaciteit van een luchtreiniger. Het benodigde periodieke onderhoud wordt in paragraaf 8.5 behandeld.

ISSO-publicatie 27

Luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers