Miasta XXI wieku

Miasta XXI wieku Kraków 2016 © Copyright by Koło Naukowe Wydziałowej Indywidualnej Ścieżki Edykacyjnej, Kraków 2016

Recenzenci: Dr Łukasz Danel Dr Agnieszka Żur

Redaktor naukowy: Alicja Dudek

ISBN 978-83- 946465-0-9 (online PDF)

Wydawca: Stowarzyszenie Studentów i Absolwentów Wydziałowej Indywidualnej Ścieżki Edukacyjnej – „WISE”

Koło Naukowe WISE Wise.kolo.naukowe@gmail.com

Strona 2

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Spis treści Katarzyna Białecka, METRO – szansa czy zagrożenie w Krakowie................5 Milena Cherniak, Wpływ inteligentnej transformacji miasta na życie mieszkańców – case study na przykładzie Dubaju.................................................21 Alicja Dudek, Rosnąca liczba mieszkańców Tokio wobec depopulacji Japonii..................................................................................................................32 Kamil Leśniak, Jak innowacje wpływają na rozwój społeczno-gospodarczy polskich miast na przykładzie Krakowa.................................................................41 Angelika Murawiec, Joanna Matus, Kontynentalne bogactwa - Nowy Jork, Sao Paulo, Wiedeń, Luanda, Tokio, Melbourne......................................................47 Justyna Tomala, Rozwój gospodarczy krajów Azji Południowo-Wschodniej a problem zanieczyszczenia powietrza w miastach regionu.......................................55

Strona 3

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Wstęp Mamy przyjemność zaprezentować Państwu publikację, będącą owocem II Sympozjum WISE, która odbywała się w dniach 22-24 kwietnia 2016, pod hasłem „Moje miasto, a w nim…”.

Prelegenci, wśród których byli profesorowie Uniwersytetu Ekonomicznego, przedstawiciele władz miejskich oraz przedsiębiorcy biorący udział w panelach poruszali kwestie dotyczące miasta: od innowacji aż po zanieczyszczenia powietrza.

Również debata oksfordzka oraz warsztaty, były związane z motywem przewodnim sympozjum.

Autorami artykułów są studenci zarówno Koła Naukowego WISE, którzy mieli przyjemność uczestniczyć w Sympozjum jak i Koła Nauk Politycznych Homo Politicus.

Olbrzymie podziękowania należą się recenzentom, którzy umożliwili zaprezentowanie merytorycznych artykułów oraz autorom, którzy zdecydowali się poruszyć bardzo różnorodne i interesujące tematy w swoich artykułach.

Alicja Dudek KN WISE

Strona 4

Miasta XXI wieku Kraków 2016

KATARZYNA BIAŁECKA

METRO – szansa czy zagrożenie w Krakowie Abstrakt W obecnych czasach metro jest jedną z wizytówek każdego miasta XXI wieku. Zapewnia szybki transport pod powierzchnią ziemi. Plany wybudowania metra w Krakowie wzbudziły wiele skrajnych emocji. Dyskurs na temat metra służył za główną inspirację powstania tej pracy. Artykuł opiera się na danych zastanych pochodzących z wielu źródeł, opiniach i wypowiedziach ekspertów. Praca ta ma podejście multidyscyplinarne obierające różne perspektywy analizy. Jednymi z kluczowych, zagadnień poruszonych w pracy będą: logistyczna charakterystyka Krakowa, analizy referendum i dyskursu oraz przeprowadzenie analizy SWOT oraz opis obecną sytuację ważnej dla miasta, jakim jest Kraków.

Wstęp Metro znajduje się w wielu miastach.1 Pierwsza linia podziemna została otwarta w 1863 roku. Miało to miejsce w Londynie. Nieustający rozwój transportu przyczynił się do powstania kolei podziemnej w wielu miejscach na świecie między innymi w Neapolu czy Sztokholmie, gdzie znajdują się jedne z piękniejszych stacji metra na świecie. W Polsce znajduje się w Warszawie. Pomysł padł, aby ten rodzaj komunikacji powstał także w Krakowie. Dyskusja na ten temat trwa już długi czas.

Prowadzona była w odniesieniu do tego konferencja w Warszawie a także powstało Studium Rozwoju Systemu Transportu Miasta Krakowa. Wątek jest poruszany także przez uczonych jak i mieszkańców. Część społeczeństwa twierdzi, że jest to rewelacyjne rozwiązanie, niektórzy jednak nie podzielają ich opinii. Jest to temat kontrowersyjny, który wzbudza wiele skrajnych emocji. Nie jest on wyczerpany, ponieważ plany i stanowiska decydentów są stosunkowo chaotyczne, dlatego tak ważne jest uporządkowanie tego tematu, spojrzenia na niego z różnych perspektyw oraz obiektywne przedstawienie zalet i wad tego rozwiązania. W tym artykule znajdzie się podsumowanie dotychczasowych wniosków i działań jakie podjęto w tym kierunku. Opracowanie skupi się na analizie opinii oraz faktów, nie poruszy jednak w większym stopniu zagadnień finansowych, analizy opłacalności oraz geologii.

Metro to osiągająca wysokie prędkości (w porównaniu z alternatywnymi środkami transportu: tramwajami oraz autobusami) kolej elektryczna, która może być postrzegana jako pojedyncza jej część bądź też jako złożona sieć linii kolejowych.

Wbrew popularnemu poglądowi metro nie znajduje się jedynie pod powierzchnią ziemi. Oczywiście znakomita jego część jest umieszczona pod poziomem gruntu, aczkolwiek zdarza się, że linie przeprowadzane są również na powierzchni bądź też poprzez estakady.

1

http://www.gerot.pl/WWW/metro/coto.html[dostęp 22.10.2016]

Strona 5

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Nie istnieje przyjęta średnia głębokość podziemnej części metra. Osiąga ona zazwyczaj od kilkunastu do najczęściej kilkudziesięciu metrów (rekordową głębokość osiągnięto na stacji Arsenalnej w Ukrainie – 105 m n.p.m.) 2. Bardzo ważnym aspektem podczas rozpatrywania głębokości usytuowania metra jest geologiczna analiza podłoża, gdyż nie każdy sposób rozmieszczenia skał, rodzaj, porowatość oraz przesiąknięcie wodą stwarza dogodne warunki to drążenia tuneli (choć należy podkreślić, że wprowadzane coraz to nowsze innowacje w większym stopniu umożliwiają to nawet w trudnych warunkach).

Fakt, że kolej ta prowadzona jest z dala od ruchu miejskiego umożliwia pociągom rozwijanie prędkości nieosiągalnych dla ruchu w centrum zatłoczonego miasta. Średnie prędkości na krótszych odcinkach wynoszą ok. 30-40 km/h, natomiast na dłuższych 40-70 km/h. Drugą przyczyną takich wyników jest również planowanie sieci w taki sposób, aby nie istniały skrzyżowania jednopoziomowe, co w znacznej mierze utrudniłoby realizację tego znanego już od ponad 150 lat projektu.

Krótka Historia metra Historia metra sięga XIX w., a konkretnie 1845r. kiedy to w Nowym Yorku został wybudowany 0,5 kilometrowy podziemny tunel kolejowy. 3 Pierwsza podziemna linia została oddana w Londynie 10 stycznia 1863r. powodując tym samym rewolucję w rozwoju transportu. Oczywiście początkowo wagony były ciągnięte przez lokomotywę parową, a nie jak obecnie potężne silniki, co powodowało dodatkowe utrudnienia w realizacji tego przedsięwzięcia (konieczność przeprowadzenia złożonego systemu wentylacyjnego). Idea zmiany przestrzeni miejskiej poprzez wprowadzenie kolei podziemnej szybko rozprzestrzeniła się po całym świecie. Już w 20-leciu międzywojennym również w Polsce rozpoczęto dyskusje nad budową metra w Warszawie. Polska w tym okresie rozwijała się w bardzo dynamiczny sposób, więc prace były prowadzone w szerokim zakresie i na dużą skalę. Niestety wybuch II Wojny Światowej przerwał gwałtownie projekt i przez długi czas po niej z powodu wysokich kosztów i trudności w budowie nie wznawiano go. Dopiero w latach 80-tych formalnie rozpoczęto budowę warszawskiego metra, jednakże miała ona miejsce głównie w urzędniczych papierach. Pierwsza linia została ukończona dopiero po 25 latach co można uznać za spore niepowodzenie. W przypadku drugiej linii prace zostały zamknięte w przeciągu 5 lat, jednakże wciąż było to ogromne opóźnienie jak na zaledwie 6 kilometrowy odcinek. Pomysł stworzenia linii metra był również poruszany w Łodzi oraz Wrocławiu, jednak upadł ze względu na niekorzystne warunki hydrologiczno-geologiczne w tym mieście.

Ostatnio zostały wprawdzie wznowione rozmowy na ten temat, aczkolwiek brak jeszcze konkretnych i szczegółowych koncepcji. Dużo większą inicjatywą okazała się idea utworzenia sieci metra w Krakowie.

Warianty rozwoju sieci komunikacyjnej metra i jego alternatywy 19 stycznia 2016r. zostało wydane „Studium Rozwoju Systemu Transportu Miasta Krakowa” przygotowanym przez specjalistów z poznańskiego Biura Inżynierii Transportu (BIT) na zlecenie Władz Miasta Krakowa. Opracowano w nim

2

http://kropkinamapie.pl/arsenalna-najglebsza-swiecie-stacja-metra-kijow-jakiegoznacie.html[dostęp 22.10.2016] 3 http://metrokrakow.pl/historia_metra.html[dostęp 22.10.2016]

Strona 6

Miasta XXI wieku Kraków 2016 kilkadziesiąt opcji rozwoju komunikacji w Krakowie, jednakże szczególny nacisk postawiono na 9 poniżej zaprezentowanych na infografice możliwości. 4 Jako najlepszy z ekonomicznego punktu widzenia wybrano wariant z jedną linią metra połączoną z metrobusem oraz KST (Krakowski Szybki Tramwaj).

Pierwsze dwa przedstawione w tabelce są propozycjami wystawionymi odnośnie metra przez Władze Miasta. Metro według owego raportu miałoby być metrem lekkim, o mniejszej przepustowości, aczkolwiek mniej kosztowne w budowie oraz eksploatacji. Składy mają posiadać 4 wagony, natomiast prędkość obliczona z włączeniem postojów na stacjach ma wynosić 33 km/h. Średnia częstość kursowa w okresie szczytu wynosi około 4 min.

Pojedyncza linia „A” miałaby obejmować trasę: skrzyżowanie Igołomskiej / Giedroycia – Igołomska – Ptaszyckiego – al. Jana Pawła II – al. Gen. Andersa – Dobrego Pasterza – Lublańska – Młyńska – Meissnera – Mogilska – Topolowa – Dworzec Główny – Basztowa – Grabarska – Rajska – Czarnowiejska – Podchorążych – Armii Krajowej – skrzyżowanie Armii Krajowej / Balickiej.

Ryc. 1. Metro A

Źródło:https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwojusystemu-transportu-miasta-krakowa/ W przypadku włączenia kolejnych dwóch linii metra, jak zakłada wariant 2 miałyby one następujący przebieg: Metro „A”: bez zmian Metro „B”: stacja kolejowa Kraków Bieżanów – Biskupińska – Płk. Dąbka – Przewóz – Saska – przecięcie Klimeckiego – przecięcie linii kolejowej nr 100 – 4

https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwoju-systemutransportu-miasta-krakowa/[dostęp 22.10.2016]

Strona 7

Miasta XXI wieku Kraków 2016 przecięcie linii kolejowej nr 91 – Legionów Józefa Piłsudskiego – Krakowska – Stradomska – Straszewskiego – Podwale – Rajska – Czarnowiejska – Podchorążych – Armii Krajowej – skrzyżowanie Armii Krajowej / Balickiej.

Metro „C”: Opatkowice (w pobliżu autostrady A4) – Szwed-Śniadowskiej – Żywiecka – Obozowa – Pszczelna – Lipińskiego – Kalwaryjska – Krakowska – Stradomska – Straszewskiego – Podwale – Basztowa – Dworzec Główny – Topolowa – Mogilska – Meissnera – Młyńska – Lublańska – Dobrego Pasterza – al. Gen. Andersa – al. Jana Pawła II – Ptaszyckiego – Igołomska – skrzyżowanie Igołomskiej / Giedroycia.

Ryc. 2. Metro ABC

Źródło:https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwojusystemu-transportu-miasta-krakowa/ Linia metra może zostać skorelowana z metrobusem. Ten typ komunikacji zakłada utworzenie osobnych pasów ruchu dla autobusu, bądź priorytetową pozycję w sygnalizacji. Średnia prędkość wynosiłaby porównywalnie tyle, co dla szybkiego tramwaju. Rozważaną lokalizacją dla linii metrobusa są Aleje Trzech Wieszczów.

Schemat planowanej linii metra „A” zintegrowanej z metrobusem:

Strona 8

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Ryc. 3. Metro Metrobus

Źródło:https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwojusystemu-transportu-miasta-krakowa/ Najbardziej konkurencyjną dla wizji metra możliwością jest przedstawiona poniżej planowana rozbudowa sieci KST. Zakłada ona istnienie tramwaju szybkiego (wydzielone torowiska pozwalają na osiąganie prędkości rzędu 26-27 km/h) poza ścisłym centrum oraz tradycyjnego (średnie prędkości- 14-15 km/h) w śródmieściu.

Wymaga ona znacznie mniejszych nakładów pieniężnych, co przekonuje znaczną część sceptyków idei metra w Krakowie. Na ikonografice zaprezentowany jest schemat linii tramwajowych przy założeniu budowy tunelu biegnącego od Ronda Mogilskiego do Placu Inwalidów.

Strona 9

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Ryc. 4. Szybki tramwaj z tunelem

Źródło:https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwoju-systemutransportu-miasta-krakowa/ Istnieje również mniej popularny, aczkolwiek również propagowany - m.in. przez prof. Antoniego Tajdusia – wariant, który jako właściwą ścieżkę rozwoju pokazuje premetro. Miałoby ono być rozmieszczone głównie pod ziemią, lecz zostać uzupełnione przez części naziemne na niektórych odcinkach.

Premetro jest pojazdem, który łączy w sobie cechy metra i tramwaju. Co odróżnia je od tego drugiego środku transportu to z pewnością większe prędkości i korzystanie z tuneli zlokalizowanych w podziemiu. Teoretycznie powinno być systemem przejściowym, który jest wprowadzeniem do realizacji inwestycji metra, jednak jak praktyka pokazuje dosyć rzadko ma to miejsce.

Alternatywne środki komunikacji czyli transport w Krakowie Omawiając kwestię metra warto się przypatrzyć alternatywnym środkom komunikacji. Miasto Kraków inwestuje w rozwój komunikacji miejskiej, zwłaszcza poprzez zakup nowych autobusów czy też szybkich tramwajów typu „Krakowiak”. Z własnej obserwacji oraz opinii mieszkańców mogę powiedzieć, że płynny ruch samochodowy jest często wielce utrudniony. W ciągu ostatnich lat notowany jest wzrost wskaźnika zmotoryzowania oraz ilości zarejestrowanych samochodów, lecz za tym nie idzie równie szybka rozbudowa dróg. Wprawdzie ich przepustowość jest większa, lecz powstają one zbyt wolno. Przykładem dużego natężenia ruchu samochodowego jest obwodnica Krakowa, na której zaobserwowano nawet do 64

Strona 10

Miasta XXI wieku Kraków 2016 tys. pojazdów na jednym z odcinków południowej (w porównaniu z 2010 r. jest to wzrost o niemalże 30 tys.).5 Ważną charakterystyką są również prędkości osiągane podczas jazdy samochodem po ulicach Krakowa. Według raportu przeprowadzonego wiosną 2016r. w strefie 2 km od centrum miasta wynosiły one w godzinach porannych szczytu (6:00-8:00) ok. 28 km/h, a popołudniowych (15:00-17:00)- 25 km/h. Zbadano również prędkość jazdy po drogach oddalonych od centrum o 5 km.

Wynosi ona wtedy dla pierwszego okresu czasowego 35 km/h, natomiast dla późniejszego są to 33 km/h. W porównaniu do innych znaczących miast w Polsce jest to bardzo niska prędkość.

Natomiast w przypadku komunikacji autobusowej oraz tramwajowej należy zaznaczyć, że w pobliżu centrum nie ma możliwości budowy nowych pasów autobusowych oraz torów, zatem rozwój tych gałęzi transportu w pobliżu Starego Miasta jest wręcz niemożliwy.

W terenach okalających centrum miasta torowisko znajduje się często w złym lub w bardzo złym stanie. Sytuacja ta wygląda nieco lepiej w ścisły centrum, gdzie wykonywane są częste remonty torowisk.6 Wprawdzie większość znajduje się w stosunkowo w dobry stanie aczkolwiek szybkość niszczenia torowisk związana z klimatem oraz dużym obciążeniem jest wysoka.

Referendum Władze Miasta Krakowa postanowiły skonsultować kwestię budowy metra z mieszkańcami, aby poczuli się oni również współodpowiedzialni za podjęcie tej decyzji.7 Referendum zostało przeprowadzone 25 maja 2014r., a wyniki zostały ogłoszone następnego dnia. Uprawnionych do głosowania było 585 140 osób, a przystąpiło do niego 210 140. Stanowiło to 35,96% co sprawia, że referendum zostało uznane za wiążące. Początkowo miało ono obejmować sprawę organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022r., lecz postanowiono je rozszerzyć o kilka innych. Zostały postawione cztery pytania odnoszące się do różnych kwestii życia społecznego w mieście, drugie z nich dotyczyło budowy metra i brzmiało następująco: „Czy jest Pani/Pan za budową metra w Krakowie?”. Przeważyły głosy popierające tą inicjatywę w liczbie 112865 (55,11%), jednakże wysoki procent zdobyło stanowisko przeciwne- 91939 (44,89%). Jest to fakt, który należy podkreślić, gdyż nie była to zdecydowana wygrana zwolenników metra w Krakowie.

Nie bez komentarza można pozostawić formę i jakość przeprowadzonego referendum. Pytanie zostało nieszczegółowo sformułowane, biorąc pod uwagę złożoność zjawiska jakiego dotyczyło. Nie istnieje jeden plan rozwoju sieci infrastruktury, dlatego istotne byłoby uwydatnienie innych, alternatywnych możliwości , na które również potrzebna jest zgoda mieszkańców. Konieczne było również ujęcie kwestii, które mogły wpłynąć na decyzję m.in. finansowych, społecznych i logistycznych. Powinno dojść do skutku kolejne referendum, które w właściwy sposób przeprowadzone dałoby jasny pogląd na osąd mieszkańców .

Jednakże może ono mieć miejsce dopiero po uściśleniu planów i kampanii http://korkowo.pl/raport/wiosenne-predkosci-w-centrach-miast-689[dostęp 22.10.2016] 6 http://kmkrakow.atlaskolejowy.pl/stan.php[dostęp 22.10.2016] 7 https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=60751[dostęp 22.10.2016] 5

Strona 11

Miasta XXI wieku Kraków 2016 społecznej zachęcającej do udziału w nim, ponieważ w tak ważnej kwestii jak budowa metra, która niesie za sobą poważne konsekwencje wypowiedzieć powinna się większość a nie niecałe 40% populacji miasta.

Wypowiedzi Ekspertów Autorem koncepcji metra jest mgr inż Stanisław Albricht - właściciel firmy ALTRANS, ekspert ds. komunikacji, pracujący w zespole ds. zmiany studium. 8 Swoje zdanie prezentuje w licznych wywiadach w środkach masowego przekazu i konferencjach, przedstawiając zarówno wady jak i zalety, jednakże skłaniając się ku realizacji idei metra. W swoich wypowiedziach porusza wiele istotnych kwestii, również od ściśle logistycznej i infrastrukturalnej strony. Odniósł się również do przedstawionego powyżej tematu, t.j. referendum, podkreślając złą formę zastosowaną przy jego przeprowadzeniu w maju 2014r. Jest zdania, że nie została przeprowadzona wystarczająca kampania informacyjna, więc mieszkańcy swoje opinie opierają wyłącznie na nielicznych cytatach i zasłyszanych wnioskach, które nie przedstawiają owej koncepcji całościowo i wyczerpująco. Albricht bardzo konkretnie podaje dane konstrukcyjne oraz wszelkie aspekty związane z tym przedsięwzięciem. Jego projekt zakłada budowę linii metra przebiegającego pomiędzy Nową Hutą a Bronowicami. Argumentami na taki dobór trasy są wyniki analizy przemieszczeń ruchu drogowego, największe zagęszczenie pasażerów, duża liczba mieszkańców w tym obszarze wynosząca około 250 tysięcy osób oraz fatalny stan komunikacji w Nowej Hucie. W jego założeniach odległości pomiędzy przystankami mają wynosić 1045 m, co daje stosunkowo dużą konkurencyjność do pozostałych środków transportu. Stacje zostałyby rozlokowane płytko - na głębokości około 12 m. Maksymalna prędkość wyniosłaby 80 km/h, a jeden wagonik pomieściłby ok. 1400 osób. Koszt budowy ma mieścić się w granicach 8-9 mld złotych. Stanisław Albricht wypowiedział się również w sprawie pozyskiwania pieniędzy na tą inwestycję: „To ma być partnerstwo publiczno – prywatne. W 50% byłyby to środki unijne a w 50% prywatny partner, który cały czas puka do drzwi Krakowa. Co do środków europejskich nie jest to jeszcze pewne. Wstępne rozmowy są zachęcające.” Odnosi się także do konkurencyjnej inicjatywy budowy szybkiego tramwaju w zamian za linię metra. Zauważa, że metro osiąga zdecydowanie większe prędkości niż tramwaj, a ponadto jest w stanie przewieźć znacznie większą liczbę pasażerów. Nie wyklucza jednak rozwoju sieci tramwajowej, natomiast podkreśla wagę korelacji jej i wzajemnego uzupełniania z metrem czy komunikacją autobusową. Argumentem koronnym przeciwko ograniczeniu się jednie do obecnie poruszanego konceptu przeciwników metra jest wypowiedź: „W studium Krakowa zakładamy, że wszystkie linie tramwajowe w Krakowie będą liniami szybkiego tramwaju. Trudno sobie wyobrazić, że tą samą ulica przebiegają linie szybkiego i zwykłego tramwaju. Przecież one jadą z tą samą prędkością, są te same wagony i ta sama sygnalizacja. Wszystkie tramwaje w Krakowie na pierwszej obwodnicy jadą przecież z prędkością 11-12 km/h. Nie ma różnicy. Zakładamy, że linie tramwajowe będą rozbudowywane, nie tylko metro. Jaka będzie kolejność, o tym zdecydują możliwości finansowe.” O wadze powstania metra świadczy również często przytaczany w jego wypowiedziach fakt o dramatycznym stanie jakości powietrza w 8

http://www.radiokrakow.pl/rozmowy/s-albricht-metro-w-krakowie-jestniezbedne/ [dostęp 22.10.2016]

Strona 12

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Krakowie, która jest uciążliwa nie tylko ze względu na zdrowie i komfort życia mieszkańców, lecz ponadto odstrasza potencjalnych inwestorów pragnących zakładać firmy w Krakowie. Powszechnie mówi się o konieczności ograniczenia ruchu samochodowego w centrum, jako panaceum na problemy klimatyczne miasta i jak podkreśla Albricht to metro jako ekologiczny środek transportu jest głównym potencjalnym czynnikiem naprawczym w tej sytuacji. Stanisław Albricht od 35 lat zajmuje się projektowaniem metra dla Krakowa, więc niewątpliwie jest autorytetem w tym dyskursie.

Ciekawe stanowisko zajmuje także prof. dr hab. inż Krzysztof Stypuła, członek Rady Naukowo-Konsultacyjnej przy Metrze Warszawskim. 9 „Nie stać na niebudowanie metra! Nie stać Krakowa na zmarnowanie szansy na radykalne, trwałe rozwiązanie problemów komunikacyjnych”- twierdzi on w wywiadzie z portalem Transport Publiczny.pl . W wywiadzie uwydatnia wielkość i rangę Krakowa, który zajmuje drugie miejsce pod względem liczby mieszkańców w Polsce.

Liczba ludności stolicy Małopolski wynosi wprawdzie ok. 760 tysięcy osób, aczkolwiek należy brać pod uwagę również potężną ilość studentów, których jest około 150 tyś. oraz turystów, których Kraków odwiedza rocznie ok. 10 mln. W rozważaniach na temat sensu powstania metra należy jednak wziąć pod uwagę ludność całej aglomeracji krakowskiej, gdyż również mieszkańcy okolicznych gmin ze względu na planowany przebieg będą z niego w pełni korzystać. Podsumowując, jest to ok. 1,5 mln osób, którym trzeba zapewnić stabilny system komunikacyjny.

Biorąc pod uwagę ostateczne szacunki dot. populacji jest to wystarczająca liczba, aby móc rozmawiać na temat metra na poważnie. Przykładem są miasta o mniejszej liczbie ludności, w których dobrze funkcjonuje ten środek transportu. Mowa tu między innymi o Kopenhadze (ok. 1,2 mln mieszkańców zespołu miejskiego), czy Tuluzie ( 1,25 mln mieszkańców aglomeracji). Kolejnym z ważnych argumentów podejmowanych przez profesora Krzysztofa Stypułę jest problem przepustowości tramwajów, gdyż w chwili obecnej w Krakowie osiąga ona maksimum, dlatego konieczne są nowe drogi rozwoju komunikacji w szczególności w centrum miasta„[…]w godzinach szczytu na takich ulicach jak Basztowa, Westerplatte czy św.

Gertrudy, tramwaje czekają w kolejce na wjazd na przystanki.” Plany dotyczące sieci tramwajowej ujęte są w przyjętym „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Krakowa”, do którego Stypuła odnosi się w słowach: ,, Nie da się rozwiązać problemów komunikacyjnych w centrum Krakowa bez przeniesienia części tej komunikacji pod ziemię. Konsekwencją braku metra będzie dalsze korkowanie się miasta, ograniczania ruchu w centrum, a ostatecznie wyludnianie centrum i jego obumieranie.” W kwestii szybkiego tramwaju oraz ekologicznego znaczenia metra Stypuła zajmuje analogiczne stanowisko co Stanisław Albricht sugerując, że jest to całkowite rozwiązanie obu tych palących spraw, gdyż szybki tramwaj byłby jedynie doraźnym środkiem, który nie miałby tak znaczącego wpływu na zahamowanie negatywnych tendencji w mikroklimacie krakowskim –„ Spośród wszystkich środków transportu miejskiego metro jest najbardziej „ekologiczne”. Nie produkuje spalin, nie zanieczyszcza wody ani gleby

http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/krakowa-nie-stac-na-brak-metra51236.html [dostęp 22.10.2016] 9

Strona 13

Miasta XXI wieku Kraków 2016 wyciekami produktów ropopochodnych, a jeśli jedzie w podziemnym tunelu to także nie emituje hałasu.”

Stypuła nawiązuje bardzo często do warszawskiego metra, które znakomicie sprawdziło się jako alternatywa dla ruchu samochodowego, gdyż parkingi rozmieszczone w jego otoczeniu znacznie skuteczniej niż w okolicy tramwajów przyciągają kierowców i zachęcają do zmiany sposobu przemieszczania się po mieście. Wyraża swoją opinię także odnośnie bezpieczeństwa zabytków -które w Krakowie stanowią najważniejszy aspekt ruchu turystycznego- , ponieważ tunele znajdowałyby się bezpośrednio pod wieloma z nich. Dowodem na brak zagrożenia dla tych obiektów są przykłady licznych miast europejskich, posiadających na swoich obszarach zabytki ze Światowej Listy Dziedzictwa UNESCO (zatem znajdujących się pod ścisłą ochroną i dozorem), takich jak : Ateny, Barcelona, Paryż czy też Wiedeń, gdzie pod wspaniałą Katedrą św. Stefana rozmieszczone są aż dwie linie metra. Ponadto rozwiewa wątpliwości natury technicznej związane drążeniem tuneli i ich wpływem na stabilność konstrukcji zabytków. „Drgania całkowicie można wyeliminować. Z kolei jeśli chodzi o samą budowę, to w centrum Krakowa na głębokości do kilkunastu metrów znajduje się mocna skała wapienna. Spokojnie można wywiercić metro 20 metrów pod ulicami - twierdzi. - Tak jak w Pradze. Tam tunele przechodzą pod zabytkami miasta.”

Jednak więcej od strony geologicznej wypowiada się jeden z najwybitniejszych ekspertów od budownictwa podziemnego w Polsce, były rektor AGH prof. Antoni Tajduś.10 Ponadto bardzo precyzyjnie określa hipotetyczny czas trwania realizacji tej inwestycji opierając się na średnich światowych oraz przykładzie Warszawy.

Prędkość drążenia tuneli obecnie wynosi około 40 m na dobę. Nawet przyjmując wartość 20 m na dobę dla Krakowa (mimo znacznie „lepszych” skał) szacowany czas budowy 1 km wynosi 3 miesiące, zatem podziemna część metra powinna zostać ukończona w ciągu 2 lat. Wystarczy odpowiednio zsynchronizować to z budową stacji oraz sprawnie przeprowadzić wszystkie procesy decyzyjne, aby pierwsza linia mogła powstać już po 4 latach. „Problemem nie jest technologia, ale determinacja i finanse” – podsumowuje profesor.

Tajduś w jednym z wywiadów przedstawił również ciekawe i bardzo dobitne porównanie: „Obecnie traci się 40 minut do godziny, aby z tych miejsc [Bieżanów, Kurdwanów, Swoszowice, czy Kliny] dotrzeć w pobliże np. AGH, czy UJ. Jazda metrem mogłaby skrócić tę podróż do 7 - 10 minut.”

Dostrzegł także ważny aspekt przemawiający na korzyść metra w stosunku do tramwajów- podziemne tory w przeciwieństwie do tych na powierzchnie nie są w żaden sposób zależne od warunków klimatycznych i pogodowych, dlatego notorycznie powtarzające się sytuacje z zimy oraz lata, gdy miasto paraliżują korki w wyniku np. wybrzuszenia torów nie miałoby tutaj miejsca. Jako specjalista w tej dziedzinie stwierdza, że „ W Warszawie warunki geologiczne są bardzo złe, występują tam grunty niespoiste i zawodnione. To materiał, w którym się bardzo źle drąży. U nas natomiast są wapienie i mocniejsze skały, w których drąży się łatwiej, http://www.sgpm.krakow.pl/newsysn/UserFiles/File/2014-05-13-metro-krakowprof-tajdus.pdf [dostęp 22.10.2016] 10

Strona 14

Miasta XXI wieku Kraków 2016 czyli taniej. A na głębokościach, o których mówimy, jest mniej wody, w związku z tym krakowskie metro będzie tańsze około 30% niż w Warszawie.”

W dyskusji na temat idei metra obecne są również głosy negatywne. Jednym z nich jest wypowiedź profesora Wiesława Starowicza z Politechniki Krakowskiej, w której podkreśla że Krakowa nie stać na tak ogromne koszty związane z budową metra, ponadto możliwe jest, że okaże się to nieopłacalne przy 800 tys mieszkańców.

Poruszono również temat zaniedbania innych środków komunikacji w wyniku inwestowania w metro. Dr Bauer zwrócił uwagę na fakt, że osoby mieszkające blisko linii metra zostaną pozbawione alternatywnego środka transportu i nawet jeśli nie będzie to dla nich atrakcyjna oferta- zostaną zmuszone do korzystania z tego typu komunikacji.

Dotychczas wymienieni eksperci wypowiadali się niepowodowani korzyściami materialnymi czy też zawodowymi. 11 Jednak w dyskursie głośne są również wypowiedzi niżej zaprezentowanych osób. Tomasz Szuba, szef krakowskiej firmy Tines, która specjalizuje się m.in. w dostawie nawierzchni szynowych dla systemów metra twierdzi, że istnieje wysoka konieczność budowy metra. Na przykładzie Warszawy podaje argumenty świadczące za, a mianowicie: na Rondzie Daszyńskiego powstanie więcej powierzchni handlowej niż w całych Katowicach czy Poznaniu, co jest świadectwem na wielki wpływ metra na rozwój gospodarczy miasta. Ponadto przypomina on, że już w 1963r. PAN opracował dokument, w którym jasno stwierdzono, że w Krakowie warunki geologiczne do budowy metra są wiele lepsze niż w Warszawie. Uważam jednak, że wielką wagę ma podkreślenie faktu, że najprawdopodobniej wypowiada się on interesownie i jego głosu nie można zaliczyć do obiektywnych.

Opinie za i przeciw Kwestia metra jest stosunkowo kontrowersyjna i wywołuje burzliwe dyskusje, gdyż obie strony dysponują mocnymi argumentami na poparcie swoich racji. Jako pierwsze zostaną przedstawione zalety.

Metro jest z pewnością środkiem transportu charakteryzującym dobrze rozwijające się miasta, świadczy w pewien sposób o ich prestiżu i wysokiej pozycji.

Obecnie żadna prężnie działająca metropolia, znajdująca się w czołówce list światowych nie jest go pozbawiona. Jego obecność daje poniekąd powody, aby wybić się na arenie międzynarodowej czy też zachęcić przedsiębiorców do inwestowania w tym rejonie.

Ponadto jest najbardziej komfortowym oraz najszybszym środkiem komunikacji miejskiej. Znacznie skraca długość przejazdu pomiędzy punktami, dzięki jego najbardziej docenianej cesze- nie dotyczą go żadne zakłócenia w ruchu drogowym na powierzchni np. korki. Dodatkowo w przypadku awarii nie będzie miało to wpływu na stan komunikacji na powierzchni, nie zostaną zablokowane przejazdy, co może mieć miejsce w przypadku wypadku samochodowego czy też tramwajowego niejednokrotnie powodującego chaos komunikacyjny w centrum miasta. Należy również uwzględnić wysoką liczbę pasażerów jaką jest w stanie przewieźć jeden tabor, w porównaniu do innych środków transportu miejskiego. http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/tomasz-szuba-pytanie-nie-czytylko-jak-budowac-metro-w-krakowie-51629.html [dostęp 22.10.2016] 11

Strona 15

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Przewyższa ona ją kilkukrotnie, dlatego metru nie grozi osiągnięcie maksymalnej przepustowości.

Faktem przemawiającym na korzyść metra jest również jego niezależność od warunków pogodowych. Tory położone są zazwyczaj pod powierzchnią gruntu, więc nie grozi im oblodzenie czy też wybrzuszenie w lecie spowodowane znacznym wzrostem temperatury. Dodatkowo nie ma zagrożenia przerwania sieci trakcyjnej np. przez przeciążenie śniegiem. Pomijając kwestie pragmatyczne w kontekście pogody oraz klimatu na rzecz metra skłaniają się również względy komfortu podróży. Tunele metra są odizolowane od powierzchni, więc stan pogody nie ma żadnego znaczenia podczas przemieszczania się nim.

Sieć tramwajowa oraz autobusowa nie jest wystarczająco konkurencyjna dla ruchu samochodowego. Brak przestrzeni, w której można byłoby sprawnie połączyć te sposoby przemieszczania się. Metro natomiast może być niezwykle łatwo skorelowane z systemem parkingów, co ułatwi rezygnację z wjazdu do ścisłego centrum autem. Jest to niezwykle istotne zarówno ze społecznego jak i ekologicznego punktu widzenia, gdyż ograniczamy nie tylko zatory na drogach, ale również emisję szkodliwych gazów do atmosfery, co w przypadku Krakowa zmagającego się z problemem niezwykle silnego oraz groźnego smogu jest kwestią nadrzędną.

Z perspektywy najemców obecność metra w pobliżu mieszkań może wygenerować znacząco wyższe zyski, zatem ma ono również pozytywny wpływ na gospodarkę i budżet miasta.

Metro jest jedyną możliwością, która spowoduje wyjście z impasu, w którym obecnie tkwi Kraków. Nie istnieje obecnie inny sposób, który sprawiłby, że w perspektywie czasu miasto to nie „udusi się”. Jakość powietrza w tym drugim co do wielkości mieście Polski jest fatalna, a wręcz powoduje uplasowanie go w niechlubnej czołówce najbardziej dotkniętych problemem smogu miast w Europie.

Pozostałe opcje są jedynie doraźnymi środkami i nawet najzagorzalsi przeciwnicy są zmuszeni, aby przyznać że światowy trend rozwoju wskazuje właśnie na ten typ komunikacji i prędzej czy później aby nie doszło do dramatycznej sytuacji trzeba będzie powziąć kroki zmierzające ku jego budowie.

Stolica Małopolski wprawdzie nie w zawrotnym tempie, ale rozrasta się pod względem populacji stałej i tymczasowych mieszkańców. Niestety sieć tramwajowa już na dany moment jest przeciążona i nawet najlepszy jej rozwój w pewnym momencie okaże się niewystarczający, aby w poprawny sposób obsłużyć tak potężną ilość osób. Alternatywą rozwiązującą te zagadnienie jest właśnie metro.

Biorąc pod uwagę sondaże przeprowadzane wśród ludności najbardziej palącymi problemami są zakorkowane ulice oraz uciążliwy smog- oba mogą zostać przynajmniej częściowo (położenia geograficznego Krakowa nie jesteśmy w stanie zmienić, więc groźba smogu będzie wisieć nad tym miastem niezmiennie) rozwiązane.

W kontekście kosztów, które są przedstawiane jako jedna z głównych wad należy zaznaczyć, co jest wielkim atutem, że w większości zostaną one pokryte przez instytucje zewnętrzne- Fundusze Unii Europejskiej oraz prywatnego inwestora.

Wieloletnie doświadczenia światowych stolic jakimi są np. Londyn czy też Paryż pokazują ogromne korzyści płynące z takiego rozwiązania. Londyn przez wiele

Strona 16

Miasta XXI wieku Kraków 2016 wieków zmagał się ze smogiem (powszechnie znany jest tragiczny epizod w jego historii zwany Wielkim Smogiem Londyńskim), wyjątkowo niską prędkością przejazdu autem w centrum i prężnie działające tam, słynne Underground pomogło się z tym uporać.

Istnienie w Polsce metra, które znajduje się w Warszawie ułatwiłoby wdrożenie tego środka transportu w Krakowie. W stolicy pierwszy odcinek budowany był przez 25 lat, dlatego jego przykład może posłużyć jako wzorzec.

Niestety ten system komunikacji nie jest pozbawiony również wad. Pierwszą i najczęściej podawaną są wysokie koszty budowy oraz eksploatacji. Nie ma precyzyjnych danych, które są w stanie odzwierciedlić dokładną sumę, ponieważ koszt jest podyktowany ilością linii oraz wybranym rozwiązaniem. Pewne jest jednak to, że suma ta wyniosłaby miliardy złotych. W przypadku nie uzyskania dotacji ze źródeł, które obecnie są prognozowane budżet miasta nie będzie w stanie ich pokryć. Liczby jasno pokazują, że dysproporcja pomiędzy kwotą potrzebną na budowę metra, a rozbudową sieci tramwajowej jest ogromna.

Dodatkowo rozważając aspekt realizacji tego projektu przebudowa terenu pod metro oraz utworzenie tuneli i infrastruktury wspierającej spowoduje zakłócenia w funkcjonowaniu ruchu drogowego. Nie da się uniknąć pewnego ograniczenia, do którego dojdzie w wyniku prac budowlanych, które nieuchronnie niesie za sobą negatywny wpływ na poziom zadowolenia i komfortu mieszkańców.

Do zastanowienia podaje się również fakt, że obecnie najbardziej prawdopodobnym scenariuszem będzie powstanie jednej linii metra, co w oczywisty sposób prowadzi do konkluzji, że nie jest ona w stanie obsłużyć wszystkich mieszkańców, gdyż różne są destynacje ich podróży i nie skupiają się w zaledwie jednej linii poprowadzonej w poprzek miasta. Dlatego w proponowanej formie metro nie jest wystarczającym środkiem komunikacyjnym i należy skupić się również na rozwoju pozostałych.

Należy także pamiętać o stosunkowo dalekim położeniu od siebie przystanków, w porównaniu do pozostałych rodzajów transportu miejskiego. Aby metro osiągało zadowalające prędkości nie mogą się one znajdować zbyt blisko siebie, dlatego rozmieszczone będą w odległości około kilometra od siebie. To z pewnością spowoduje, że nie będzie to tak łatwo dostępne dla mieszkańców, choć nie można zaprzeczyć, że wciąż spełnia to podstawowe wymogi komfortu transportu.

Również prognozowany wzrost liczby ludności, a co za tym idzie użytkowników komunikacji jest poddawany ciągłej dyskusji. Według części specjalistów szacowane wielkości są zawyżone i mylnie wprowadzają wrażenie konieczności tak wielkiej zmiany. Demografia nie jest nauką, w której zdecydowanie można określić sytuację z przyszłości, zatem ta sporna kwestia pozostanie nierozstrzygnięta.

Istotnym skutkiem, jaki niosłoby za sobą skoncentrowanie się na idei metra jest zmniejszenie częstotliwości kursowania autobusów oraz tramwajów, co dla wprawdzie znikomej, aczkolwiek jednak pewnej części mieszkańców może prowadzić do zmniejszenia komfortu podróży po mieście. Nie sposób rozwijać tych dwóch antagonicznych gałęzi transportu jednocześnie, dlatego dla zwolenników pozostałych środków komunikacji może nie być to postrzegane jako krok naprzód.

Strona 17

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Jednakże istnieją także zagrożenia wynikające z istnienia kolei podziemnej.

W obecnych niespokojnych czasach metro jest narażone na niebezpieczeństwo przez możliwy atak terrorystyczny. Jego podziemna lokalizacja jak i ograniczone wejścia i przepustowość oddziałowują na to, że atak w takim miejscu może skutkować sporą ilością osób rannych oraz zabitych. Częste zamachy w metrach potwierdzają tą zależność. W ostatnich latach można wymienić między innymi zamach w Moskwie z 6 lutego 2004 roku i 29 marca 2010 roku, w Londynie z 7 lipca 2005 roku. Ataki nie ustają czego przykładem może być świeża sprawa z 22 marca 2016, wybuchu na stacji metra Maelbeek w Brukseli w 2016.

Podsumowując jednak niekorzystne aspekty nie sposób nie zauważyć, że znaczna część z tych problemów znika przy znaczącym rozwoju sieci metra.

Środowisko Na terenie województwa wystąpiły w 2015 roku przekroczenia poziomów dopuszczalnych następujących substancji: dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10, B(a)P w pylePM10 oraz pyłu zawieszonego PM2,5. 12 Tabela 1. Szkodliwe substancje Poziom Średnie stężenie dopuszczalny substancji substancji w ciągu roku w powietrzu w µg/m3 [µg/m3 ] Dwutlenek azotu 40 63 Pył zawieszony 40 55* PM10 Benzoapiren w 5 7,65** pyle zawieszonym PM10 Pył zawieszony 20 37* PM2,5 Źródło:http://monitoring.krakow.pios.gov.pl/opis-monitorowanychsubstancji *Jest to uśredniona wartość dla 3 stacji **Jest to uśredniona wartość dla 2 stacji W samym Krakowie znajduje się 6 aktywnych stacji pomiarowych. Do substancji wydzielanych w wyniku działalności transportu związanych ze smogiem należą benzoapireny oraz tlenki azotu. Oba związki są toksyczne: B(a)Prakotwórcze, NO/NO2- źle wpływa na system oddechowy. Należy wprawdzie zauważyć, że główną przyczyną przekroczeń norm zanieczyszczenia powietrza nie jest ruch samochodowy, lecz tzw. niska emisja; jednakże każda zmiana choć w najmniejszym stopniu poprawiająca obecny stan rzeczy jest konieczna, dlatego istnieje potrzeba ograniczenia ruchu drogowego.

Podsumowanie Temat metra egzystuje w dyskusjach i zapewne nieprędko zniknie z pola zainteresowania. Należy skłonić władze miasta do podjęcia szybszego procesu decyzyjnego w kwestii tego środku transportu, gdyż w obecnej sytuacji znajdujemy 12

http://monitoring.krakow.pios.gov.pl/opis-monitorowanych-substancji[dostęp 22.102016] http://www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog/szczegoly/id/78 [dostęp 22.10.2016] http://www.smog.imgw.pl/home [dostęp 22.10.2016]

Strona 18

Miasta XXI wieku Kraków 2016 się w impasie. Warto także wsłuchać się w merytoryczną dyskusję i wyjąć z niej najbardziej obiektywne oraz specjalistyczne opinie , aby uniknąć kierowania się emocjami czy też korzyściami. Należy skupić się na najbardziej kluczowej kwestii a mianowicie finansowaniu budowy metra, gdyż bez pozyskania inwestora oraz dotacji europejskich nie jesteśmy w stanie zrealizować tej inicjatywy. Te wszystkie działania powinny zbliżyć nas do budowy metra w Krakowie. Dzięki temu miasto się rozwinie i zabłyśnie na arenie międzynarodowej.

Bibliografia 1. http://kropkinamapie.pl/arsenalna-najglebsza-swiecie-stacja-metra-kijowjakiego-znacie.html 2. http://metrokrakow.pl/historia_metra.html 3. http://www.gerot.pl/WWW/metro/coto.html 4. https://krabok.wordpress.com/2016/04/24/studium-rozwoju-systemutransportu-miasta-krakowa/ 5. http://innpoland.pl/115737,mieszkancy-wladze-miasta-i-naukowcy-chcawybudowac-metro-w-krakowie-to-nierealne-odpowiada-ekspert 6. http://krakow.naszemiasto.pl/artykul/krakow-naukowcy-czas-na-metrourzednicy-sie-nie-spiesza,3305313,art,t,id,tm.html 7. http://www.pk.edu.pl/index.php? option=com_content&view=article&id=771:metro-w-krakowie-jakie-kiedy-i-zaile&catid=8&Itemid=405&lang=pl 8. http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/tomasz-szuba-pytanie-nie-czytylko-jak-budowac-metro-w-krakowie-51629.html 9. http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/wiceprezydent-krakowaplanujemy-przetarg-na-metro-w-20152016-r-2605.html 10.http://krakow.pl/aktualnosci/ 108541,1482,komunikat,metro___tak_czy_nie_.html 11.http://wiadomosci.onet.pl/krakow/metro-w-krakowie-naukowcy-apeluja-o-jaknajszybsze-dzialanie/0r056h 12.http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,44425,19642304,plan-krakowskiegometra-w-rozsypce-uwagi-ekspertow.html 13.http://lovekrakow.pl/aktualnosci/w-2018-moze-rozpoczac-sie-budowa-jednejz-trzech-linii-metra_3287.html 14.http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/3712596,metro-w-krakowie-budowana-pewno-nie-ruszy-w-tym-roku,id,t.html 15.http://www.radiokrakow.pl/rozmowy/s-albricht-metro-w-krakowie-jestniezbedne/ 16.http://krknews.pl/dzialania-dotyczace-metra-prowadzone-sa-po-dziadowsku/ 17.http://www.agh.edu.pl/blog-naukowy/info/article/metro-w-krakowie-za-iprzeciw/ 18.http://lovekrakow.pl/aktualnosci/w-2018-moze-rozpoczac-sie-budowa-jednejz-trzech-linii-metra_3287.html 19.http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/3776611,bez-metra-krakow-sieudusi-w-stolicy-druga-linia-a-w-krakowie-tylko-debata-wideo,id,t.html

Strona 19

Miasta XXI wieku Kraków 2016 20.http://www.sgpm.krakow.pl/newsysn/UserFiles/File/2014-05-13-metrokrakow-prof-tajdus.pdf 21. http://monitoring.krakow.pios.gov.pl/opis-monitorowanych-substancji 22.http://www.krakowskialarmsmogowy.pl/smog/szczegoly/id/78 23.http://www.smog.imgw.pl/home 24.https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=60751 25.http://krakow.pl/referendum 26.http://www.gazetakrakowska.pl/motofakty/a/malopolskie-drogi-zatloczone-napotege-raport,9877913/ 27.http://korkowo.pl/raport/wiosenne-predkosci-w-centrach-miast-689 28.http://kmkrakow.atlaskolejowy.pl/stan.php 29. Studium Rozwoju Systemu Transportu Miasta Krakowa w tym budowy metra

Strona 20

Miasta XXI wieku Kraków 2016 MILENA CHERNIAK

Wpływ inteligentnej transformacji miasta mieszkańców – case study na przykładzie Dubaju

na

życie

Abstrakt Inicjatywa emira Dubaju szejka Mohammad’a ibn Rashid’a al Maktoum’a pod tytułem „Smart Dubai” jest planem przekształcenia Dubaju w smart city.

Unikalnością wizji przewodniczącego rządu jest to, że inteligentna transformacja miasta ma na celu nie tylko osiągnięcie korzyści gospodarczych, lecz ulepszenie jakości życia mieszkańców, co ma się przyczynić do uzyskania przez Dubaj statusu najszczęśliwszego miasta na świecie do 2017 roku.

W części teoretycznej pracy zostanie przedstawiona charakterystyka Dubaju oraz inicjatywy „Smart Dubai”. W części praktycznej będzie podjęta próba odpowiedzi na następujące pytania: „Jakie warunki są sprzyjające dla przekształcenia Dubaju w inteligentne miasto?”, ”Jakie korzyści przyniesie realizacja zadań inicjatywy „Smart Dubai”?” oraz „Jak przekształcenie Dubaju w inteligentne miasto przyczyni się do zwiększenia poczucia szczęścia w społeczeństwie?”.

Wstęp Rozwój społeczno-gospodarczy jest celem, do którego dąży każde państwo.

Niemniej jednak rozwojowi towarzyszą wyzwania społeczne, polityczne, gospodarcze czy ekologiczne. We współczesnym świecie dla wzmocnienia swojej pozycji na arenie międzynarodowej, utrzymania zdolności konkurencyjnych oraz zmniejszenia negatywnych skutków rozwoju rząd każdego rozwiniętego państwa powinien wykorzystywać najbardziej współczesne oraz innowacyjne narzędzia, które umożliwią efektywnejszą realizację polityk i dostarczenie społeczeństwu usług wyższej jakości.

W pracy zostanie przedstawiona inicjatywa rządu Dubaju „Smart Dubai”, która ma na celu przekształcenie miasta w smart city za pomocą technologii informacyjnych i innych innowacyjnych rozwiązań. Dzięki wykonaniu zadań inicjatywy władze planują polepszyć jakość życia mieszkańców, co doprowadzi do osiągnięcia głównego celu programu, którym jest zwiększenie poczucia szczęścia w społeczeństwie.

W pierwszej części artykułu zostanie przedstawiona charakterystyka Dubaju oraz inicjatywy „Smart Dubai”. Następnie będą omówione warunki sprzyjające przekształceniu miasta w inteligentne oraz obszary, w których wypełnienie planu przyniesie pozytywne wyniki. W ostatniej części zostanie udzielona odpowiedź na pytanie „W jaki sposób transformacja Dubaju w inteligentne miasto przyczyni się do zwiększenia poczucia szczęścia wśrod mieszkańców?”

Charakterystyka Dubaju Dubaj jest jednym z siedmiu emiratów tworzących młode i szybko rozwijające się państwo - Zjednoczone Emiraty Arabskie. Emiraty zaczęły funkcjonować jako niepodległy zjednoczony kraj dopiero w 1971 roku, ale nie Strona 21

Miasta XXI wieku Kraków 2016 zważając na to, obecnie są one zaliczone przez Organizację Narodów Zjednoczonych do kategorii najbardziej rozwiniętych państw świata. W 2014 roku wskaźnik HDI ZEA stanowił 0,835, co pozwoliło na umiejscowienie państwa na 41 miejscu w rankingu.13 Jeżeli chodzi o Dubaj, jest to bogate i prężnie prosperujące miasto wnoszące poważny wkład w gospodarkę kraju. Na wzmocnienie się gospodarki miasta pozytywnie wpłynęła obecność portów w Zatoce Perskiej, przyciągająca zachodnich producentów, oraz posiadanie znaczących rezerw zasobów naturalnych, które zostały efektywnie wykorzystane przez władzę. Obecnie w regionie Zatoki Perskiej Dubaj jest jednym z czołowych centrów biznesowych oraz turystycznych. Z roku na rok w Dubaju rośnie poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W okresie lat 2013-2014 wielkość BIZ z czołowych państw-inwestorów, którymi były Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Indie, USA, Iran, Francja, Arabia Saudyjska, Szwajcaria, Japonia, Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Singapur, zwiększyła się o około 11%.14 Od 2009 roku Dubaj jest najbardziej zaludnionym miastem Zjednoczonych Emiratów Arabskich z populacją 2 446 675 osób w 2015 roku.15 Struktura populacji jest bardzo multikulturowa. Mieszkańcy Dubaju będący emiratczykami stanowią mniej niż 20% wszystkich mieszkańców. Natomiast większość rezydentów Dubaju to obywatele biedniejszych krajów azjatyckich, między innymi Pakistanu, Indii, Bangladeszu, Filipin, Nepalu czy Chin, którzy wyemigrowali do ZEA w celach zarobkowych. W składzie populacji Dubaju znajduje się również nieliczna, porównując do Azjatów, grupa imigrantów z krajów Globalnej Północy, takich jak Kanada, USA, czy Francja. Różnorodność kulturowa stwarza dodatkowe wyzwania dla rządu Dubaju, który powinien dostosować się do ciągle rosnącej liczby imigrantów i zwiększenia się populacji miasta.

Każdy z emiratów ZEA jest monarchią, gdzie rządzi osobna rodzina królewska. Na czele rządu Dubaju stoi szejk Mohammad ibn Raszid Al Maktuom, z rodziny Al Maktoum, który równocześnie jest premierem oraz wiceprezydentem Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Pod przewodnictwem szejka Mohammada emirat w szybkim tempie przemienił się w ekonomiczne oraz finansowe centrum ZEA. Rząd Al Maktouma wprowadził szereg innowacyjnych programów oraz inicjatyw, które pozytywnie wpłynęły na rozwój miasta.

Charakterystyka inicjatywy „Smart Dubai” Koncepcja „smart city” obecnie uważa się za jeden z najbardziej skutecznych sposobów na przyspieszenie rozwoju miast oraz zwalczanie problemów, wywołanych szybką urbanizacją. Urbanizacja stwarza równocześnie tak wyzwania, jak i nowe perspektywy oraz możliwości dla obywateli i rządów. Natomiast

Human Development Reports 2014, United Nations http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/ARE [dostęp 21.04.2016] 14 Dubai Statistics Center https://www.dsc.gov.ae/en-us/Themes/Pages/NationalAccounts.aspx?Theme=24 [dostęp 21.04.2016] 15 Dubai Statistics Centerhttps://www.dsc.gov.ae/en-us/Themes/Pages/Population-and-Vital-Statistics.aspx?

Theme=42&year=2015#DSC_Tab1 [dostęp 21.04.2016] 13

Strona 22

Miasta XXI wieku Kraków 2016 inteligentne planowanie może zwiększyć korzyści wynikające z wykorzystania tych możliwości, a także zmniejszyć negatywne skutki szybkiej urbanizacji i rozwoju.

4 marca 2014 roku w Dubaju została uruchomiona inicjatywa szejka Mohammad’a ibn Raszid’a al Maktoum’a „Smart Dubai”, dotycząca przekształcenia Dubaju w inteligentne miasto przyszłości. Jest to jeden z przykładowych planów ambitnych władz Dubaju. Głównym założeniem inicjatywy jest nie tylko wzrost gospodarczy miasta oraz polepszenie jakości życia mieszkańców, ale również transformacja Dubaju za pomocą technologii informacyjnych i innych innowacyjnych narzędzi w najbardziej szczęśliwe miasto na planecie oraz idealne miejsce dla życia czy pracy do 2017 roku. 16 Warto zwrócić uwagę na główny cel inicjatywy, którym jest szczęście każdego mieszkańca Dubaju. Jest to unikalna wizja szejka Mohammada ibn Raszida al Maktouma, której realizacja polega na długoterminowej zmianie sposobu życia mieszkańców Dubaju. „Smart Dubai” opiera się na trzech koncepcjach: komunikacji, integracji oraz współpracy.17 Jednym z najważniejszych zadań inicjatywy jest wzmocnienie współpracy oraz współzależności pomiędzy lokalnym sektorem rządowym, prywatnym oraz obywatelskim. 18 W październiku 2015 roku w Dubaju weszła w życie Ustawa dotycząca danych (ang. Dubai Data Law) która wymaga, żeby różne oddziały rządowe dzieliły się danymi między sobą, z sektorem prywatnym, a także innymi interesariuszami.19 Chodzi tutaj o udostępnienie za pomocą technologii informacyjnych statystyk i innych informacji dotyczących działalności rządu.

Zwiększenie transparentności działalności rządu poprzez promocję polityki otwartych danych uważa się za jeden z najważniejszych sposobów transformacji Dubaju w inteligentne miasto. Udostępnienie informacji rządowych przez internetowe czy mobilne technologie ma na celu umożliwienie komunikacji obywateli z lokalnymi agencjami rządowymi. Dodatkowo sprawna wymiana informacji będzie sprzyjać kreacji biznesu i przedsiębiorczości oraz przyczyni się do początku nowego etapu technologicznych innowacji.20 Dubaj zdefiniował 6 strategicznych obszarów, które obejmuje inicjatywa: Gospodarka – stworzenie innowacyjnego środowiska gospodarczego w celu pobudzenia przedsiębiorczości oraz konkurencyjności gospodarczej.

Rządzenie – dostarczanie transparentnych usług publicznych, angażując w ten proces sektory rządowy, prywatny oraz obywatelski. Środowisko – efektywne zarządzanie zasobami naturalnymi miasta oraz rozwiązywanie problemów ekologicznych w sposób zrównoważony (nacisk na zwiększenie wydajności energetycznej oraz rozwój odnawialnych źródeł energii). Życie – zabezpieczenie wyjątkowej jakości życia, dostępnej edukacji oraz kulturowo żywego stylu życia.

Mobilność – planowanie infrastruktury sprzyjającej sprawnemu i efektywnemu przewozowi osób oraz „przemieszczeniu się pomysłów” na terytorium miasta.

16 17 18

2015.

19 20

Smart Dubai http://www.smartdubai.ae [dostęp 25.04.2016] Ibidem White Paper. A collaborative approach to smart city transformation, Smart Dubai, Ibidem Ibidem

Strona 23

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Ludzie – sprzyjanie utworzeniu kultury nieustannego uczenia się, wprowadzenia innowacji oraz uczestniczenia w życiu społecznym. 21 W ramach wyżej wymienionych obszarów władze planują zrealizować 100 inicjatyw w takich dziedzinach jak transport, komunikacja, energetyka, gospodarka oraz planowanie urbanistyczne. Ponadto tysiące usług rządowych będą przekazywane społeczeństwu w sposób inteligentny, czyli przez Internet lub aplikacje mobilne.22 Przykładowymi inicjatywami są: polepszenie procesu komunikacji w mieście poprzez wprowadzenie polityki otwartych i dostępnych danych stworzenie „personalnych sterowni” dla mieszkańców miasta oraz „Platformy Smart Dubai” uruchomienie licznych nowych zintegrowanych serwisów dotyczących mobilności i transportu rozbudowa inteligentnych sieci energetycznych, które przyczynią się do przyśpieszenia się zrównoważonego rozwoju środowiska transformacja „Dubai Design District” w inteligentne osiedle jako wzór i dowód skuteczności koncepcji inteligentnego budownictwa zapewnienie zaawansowanych analitycznych rozwiązań, sprzyjających rozwojowi przemysłu oraz handlu detalicznego transformacja usług komunalnych.23 Komitet Wykonawczy Inteligentnego Dubaju (ang. Smart Dubai Executive Committee) jest organem wdrażającym w życie zadania oraz inicjatywy zawarte w strategii „Smart Dubai”. Komitet składa się z takich jednostek jak Biuro Wykonawcze, Departament Rządu Dubaju, Rada Wykonawcza Dubaju, Departament Rozwoju Gospodarczego, Departament Energii Elektrycznej i Wody, Policja Dubaju, Departament Infrastruktury Drogowej i Transportu, Urząd miasta oraz Departament Turystyki i Marketingu Komercyjnego. „Smart Dubai” jest holistycznym podejściem do zmiany funkcjonowania Dubaju. Inteligentne transformacje w ramach inicjatywy dotyczą najważniejszych obszarów funkcjonowania miasta oraz sprzyjają wzmocnieniu komunikacji pomiędzy głównymi lokalnymi instytucjami, motywując je do współpracy na rzecz dobrobytu społeczeństwa. Obecnie wszystkie aspekty organizacyjne oraz prawne dotyczące realizacji zadań inicjatywy zostały uregulowane. Miasto znajduje się na etapie aktywnego wykonania planu. Pytaniem jest to, czy skuteczne go wykonanie doprowadzi do osiągnięcia głównego celu projektu, którym jest transformacja Dubaju w najbardziej inteligentne i szczęśliwe miasto świata.

Salem, F. A Smart City for Public Value: Digital Transformationthrough Agile Governance – The Case of “Smart Dubai”. Dubai: Governance and Innovation Program, Mohammed Bin Rashid School of Government, World Government Summit, 2016 22 Khaleej Times, 6 key pillars, 100 initiatives to make Dubai a smart city http://www.khaleejtimes.com/nation/government/6-key-pillars-100-initiatives-to-makedubai-a-smart-city [dostęp 02.05.2016] 23 Salem F., A Smart City for Public Value: Digital Transformationthrough Agile Governance – The Case of “Smart Dubai”. Dubai: Governance and Innovation Program, Mohammed Bin Rashid School of Government, World Government Summit, 2016 21

Strona 24

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Warunki sprzyjające realizacji strategii „Smart Dubai” Dla inteligentnej transformacji miasta są potrzebne sprzyjające warunki.

Niżej są przedstawione czynniki, umożliwiające szybsze przekształcenie Dubaju w inteligentne.

Akceptacja technologii informacyjnych przez rząd i społeczeństwo Rozwój inteligentnych miast jest bezpośrednio związany z rozwojem technologii informacyjnych, które umożliwiają władzom wykorzystanie nowoczesnych narzędzi dla ułatwienia procesu reorganizacji systemu funkcjonowania miast lub państw. To, że społeczeństwo Dubaju cieszy się jednym z największych wskaźników gotowości technologicznej w regionie 24 stwarza sprzyjające warunki dla przekształcenia go w inteligentne miasto.

Poziom rozwoju państwa Zjednoczone Emiraty Arabskie są jednym z najbardziej rozwiniętych oraz nowoczesnych państw świata. Oznacza to, że państwo obecnie jest na etapie, pozwalającym na wykorzystanie innowacyjnych technologii dla realizacji polityk rządowych bez „szoku” dla społeczeństwa i gospodarki.

Stabilność polityczna oraz zaufanie wobec rządu Emiraty są politycznie stabilnym państwem, nie zważając na współistnienie dużej ilości grup etnicznych na terytorium całego kraju. Dodatkowo, według raportów Edelman Trust Barometer w latach 2015 oraz 2016 ZEA cieszyły się największym na świecie zaufaniem społeczeństwa do rządu. 25 Oznacza to, że społeczeństwo będzie akceptowało nowe inicjatywy swojego rządu, oczekując pozytywnych zmian od ich realizacji.

Korzyści płynące z realizacji zadań inicjatywy „Smart Dubai” Szybki rozwój, prosperowanie gospodarcze, wzrost populacji oraz kulturowa różnorodność przyczyniły się do wzmocnienia statusu Dubaju jako globalnego miasta. Równocześnie taka sytuacja stworzyła kolejne społeczno-polityczne wyzwania. Obecnie władze Dubaju są zmuszone do transformacji swoich działań w celu dostasowania się do ciągłych zmian zachodzących w mieście, Obszary, w których inicjatywa „Smart Dubai” powinna się przyczynić do pozytywnych zmian są następujące: 1. Zwiększająca się populacja miasta Od momentu uzyskania niepodległości przez Zjednoczone Emiraty Arabskie populacja Dubaju zwiększyła się o ponad 90%. Obecnie liczba mieszkańców miasta stanowi 2,5 mln osób, natomiast liczba pracujących w mieście dziennie wynosi 3,5 mln osób.26 Oprócz zwiększającej się ilości stałych rezydentów, z roku na rok w Dubaju zwiększa się również liczba turystów. Taka sytuacja wpływa na infrastrukturę miasta i generalnie na jakość życia ludzi. Dofinansowania rządowe na autostrady oraz komunikację miejską, które wynoszą miliardy dolarów, są World Economic Forum, Networked Readiness Index 2015 https://widgets.weforum.org/gitr2015/ [dostęp 30.04.2016] 25 Khaleej Times, UAE topsglobal list for public trust in government: Reportmhttp://www.khaleejtimes.com/nation/government/uae-tops-global-list-for-publictrust-in-government-report [dostęp 08.05.2016] 26 Dubai Statistics Center https://www.dsc.gov.ae/en-us/Themes/Pages/Population-and-Vital-Statistics.aspx?

Theme=42 [dostęp 06.05.2016] 24

Strona 25

Miasta XXI wieku Kraków 2016 jednak niewystarczające dla osiągnięcia oczekiwanego poziomu jakości usług komunikacyjnych.27 Dodatkowo w okresie październik 2020 – kwiecień 2021 w Dubaju będzie przeprowadzone EXPO 2020, co związane będzie z napływem wielkiej liczby osób, zainteresowanych oraz zatrudnionych przy organizacji wydarzenia. Ta sytuacja wymaga innowacyjnego podejścia do rozwiązania problemu infrastrukturalnego i komunikacyjnego.

Dubaj jest i będzie nadal atrakcyjnym miastem dla imigrantów z innych krajów. Polityka ograniczenia napływu ludności do miasta nie jest trafnym rozwiązaniem, jeżeli władze planują w ciągu kilku lat transformować miasto w jedno z najważniejszych światowych miast globalnych, co jest niemożliwe bez rozwoju sektora gospodarczego i finansowego. Rozwój biznesu i infrastruktury w sposób naturalny prowadzi do utworzenia nowych miejsc pracy i automatycznie do zapotrzebowania na siłę roboczą, szczególnie dlatego, że w 2015 roku Dubai raportował najniższy na świecie wskaźnik bezrobocia wśród obywateli ZEA oraz rezydentów miasta, który wyniósł jedynie 0,3%. 28 Dlatego można stwierdzić, że władze Dubaju wybrały najbardziej właściwą politykę, ukierunkowaną na dopasowanie warunków w mieście do zapotrzebowań mieszkańców. Za pomocą technologii informacyjnych oraz innych innowacyjnych narzędzi realizacja tego zadania odbędzie w sposób sprawny i szybki. W 2014 roku w Dubaju już około 1,800 tys. usług rządowych było dostępne online. 29 Władze jednak ustaliły cel przekształcenia usług internetowych w formę mobilnych aplikacji, żeby dostarczać społeczeństwu usługi publiczne w sposób jeszcze bardziej sprawny i szybki. Jest to przejście od e-government do m-government (mobile government).

Jedną z takich inteligentnych aplikacji jest Dubai Now, która jest bardzo użyteczna i wygodna w wykorzystaniu. Dzięki aplikacji mieszkańcy Dubaju mogą płacić rachunki, planować podróż po Dubaju, szukać miejsca parkingowe, sprawdzać rankingi szkół, śledzić statusy przesyłek, szukać lokalne meczety oraz godziny modlitw, umawiać się na wizyty do lekarzy, śledzić przyloty i odloty samolotów, szukać apteki otwarte 24 godziny na dobę oraz korzystać z wielu innych usług.30 Oprócz uniwersalnej aplikacji Dubai Now funkcjonuje również wiele specjalistycznych aplikacji dotyczących finansów, zatrudnienia, służby zdrowia, edukacji, mediów, wymiaru sprawiedliwości i bezpieczeństwa, podróży, biznesu, infrastruktury, środowiska i innych aspektów życia społecznego.

Funkcjonowanie administracji publicznych Dubaju w formie mobilnej i elektronicznej ma dwie główne zalety: Salem, F. (2016). A Smart City for Public Value: Digital Transformationthrough Agile Governance – The Case of “Smart Dubai”. Dubai: Governance and Innovation Program, Mohammed Bin Rashid School of Government, World Government Summit.

28 Dubai Statistics Center https://www.dsc.gov.ae/en-us/DSC-News/Pages/Dubai’s-Unemployment-Rate-.aspx [dostęp 06.05.2016] 29 Gulfnews, Dubai’s mobile governmentplans on track http://gulfnews.com/business/sectors/technology/dubai-s-mobile-government-plans-ontrack-1.1308258 [dostęp 06.05.2016] 30 Government of Dubai http://www.dubai.ae/en/MobileServices/Pages/default.aspx [dostęp 07.05.2016] 27

Strona 26

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Możliwość korzystania z większości usług publicznych w łatwy i szybki sposób zdecydowanie ułatwia życie mieszkańcom miasta.

Przekazywania usług poprzez urządzenia mobilne zmniejsza możliwości rozwoju korupcji wśród przedstawicieli administracji publicznej i innych reprezentantów służby cywilnej.

2. Utrzymanie równowagi ekologicznej Miasta zajmują około 2% powierzchni naszej planety, natomiast produkują one blisko 70% CO2.31 Zjednoczone Emiraty Arabskie nie posiadają wielkiej ilości miast, ale nie zważając na to, emitują jedną z największych ilości dwutlenku węgla na świecie.32 Oznacza to, że Dubaj jako najbardziej zaludnione miasto ZEA przyczynił się do tego problemu w znaczącym stopniu.

Dla osiągnięcia ustalonych przez rząd celów, dotyczących transformacji Dubaju we wzorzec dla innych miast globalnych, emitowanie tak dużej ilości CO 2 stanowi poważną przeszkodę. Natomiast rozwiązanie problemu znacząco polepszy pozycję tak Dubaju, jak i ZEA na arenie międzynarodowej. Oprócz formalnej poprawy opinii innych krajów oraz podwyższenia pozycji w rankingach światowych, za pomocą skutecznego wykonania zadań inicjatywy „Smart Dubai”i polepszenia się sytuacji ekologicznej, władze miasta oczekują poprawy jakości życia mieszkańców, co jest jednym z najważniejszych celów inicjatywy.

Efektywne zarządzanie majątkiem miasta i zabezpieczenie zrównoważonego rozwoju za pomocą efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz ich ochrony wymaga innowacyjnego podejścia do planowania miasta. Zwiększenie się bezpieczeństwa energetycznego (w szczególności nacisk na rozwój odnawialnych źródeł energii), efektywniejsze zarządzanie odpadami oraz stworzenie warunków dla lepszej jakości życia mieszkańców miasta są kluczowymi zadaniami jeżeli chodzi o poprawę środowiska w ramach inicjatywy „Smart Dubai”.

W Dubaju już powstały pierwsze „inteligentne palmy” (ang. „smart palms”).

Są to sześciometrowe wieże z dziewięciu panelami słonecznymi w formie liści, które nie potrzebując podłączenia do sieci elektrycznych rozdają wi-fi, ładują komórki oraz inne gadżety, a także oferują informacje dotyczące komunikacji miejskiej czy pogody w Dubaju. Zjednoczone Emiraty Arabskie średnio otrzymują około 10 godzin słonecznego światła dziennie, a słonecznych dni w ciągu roku jest w przybliżeniu 350. „Smart palms” zatem są skutecznym narzędziem, pozwalającym efektywnie wykorzystać potężną falę energii słonecznej, co przyniesie korzyści tak społeczeństwu, jak i środowisku.

W ramach inicjatywy „Smart Dubai” rząd miasta współpracuje z Departamentem Energii Elektrycznej i Wody Dubaju (ang. Dubai Electricity and Water Authority), który jest członkiem Komitetu Wykonawczego Inteligentnego Dubaju. W celu przekształcenia Dubaju w smart city DEWA zaproponowała nowe inteligentne inicjatywy oraz usługi dla społeczności Dubaju. Inicjatywy dotyczą między innymi energii dostarczanej przez panele słoneczne, które zabezpieczą wszystkie domy i budynki energią odnawialną, inteligentnych aplikacji mobilnych, umożliwiających mieszkańcom miasta dostęp do inteligentnych sieci

31 32

Ibidem Ibidem

Strona 27

Miasta XXI wieku Kraków 2016 elektroenergetycznych oraz inteligentnych liczników, a także stacji ładujących dla samochodów elektrycznych oraz odpowiedniej infrastruktury. 33 W tabeli przedstawiono trzy najważniejsze inicjatywy Departamentu, realizowanych w ramach współpracy.

Tabela 1.Inicjatywy Departamentu Energii Elektrycznej i Wody Dubaju.

Inicjatywa DEWA Korzyści dla mieszkańców Dubaju Podłączenie budynków i domów Program rozpowszechnienia źródeł do generatorów fotowoltaicznych energii odnawialnej (ang.

DistributiveRenewableResource Generation Programme) umożliwia mieszkańcom miasta ustalenie fotowoltaicznych paneli słonecznych i produkcje energii elektrycznej dla własnego użytku.

Nadwyżka energii wytworzonej może być przekazana do sieci rozpowszechnienia energii DEWA na potrzeby innych użytkowników Ustalenie paneli słonecznych pomoże mieszkańcom przyczynić się do dywersyfikacji źródeł energii (co jest jednym z głównych założeń polityki energetycznej całego państwa) Inteligentne aplikacje mobilne Za pomocą komputera lub smartphone’a funkcjonujące za pomocą inteligentnych mieszkańcy będą mogli monitorować własne sieci elektroenergetycznych oraz zużycie energii czy wody, a także kontrolować liczników systemy elektroenergetyczne wewnątrz swoich domów w celu oszczędzania energii.

Ekologicznestacje ładujące dla Korzystanie z licznych ekologicznych elektrycznych samochodów oraz stacji ładujących zbudowanych w całym mieście infrastruktury pomoże ulepszyć jakość powietrza i zmniejszyć emisje dwutlenku węgla Źródło:opracowanie własne na podstawie https://www.dewa.gov.ae/customer/SMARTInitiatives.aspx [dostęp 07.05.2016] Dubaj aktywnie zajmuje się polepszeniem sytuacji ekologicznej i dywersyfikacją źródeł energii. Dywersyfikacja sektora energetycznego jest niezbędna w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, ponieważ zapasy zasobów naturalnych, takich jak gaz czy ropa są pod zagrożeniem wyczerpania się w ciągu najbliższych dziesięcioleci. Potężnym źródłem energii w ZEA, jak również w samym Dubaju, jest energia słoneczna. Dodatkowo pozyskiwanie elektryczności poprzez konwersje energii słonecznej jest przyjazne dla środowiska.

Wdrożenie nowych inteligentnych narzędzi przetwarzania energii polepszy kondycję środowiska i przyniesie następujące pozytywne zmiany: polepszenie stanu zdrowia mieszkańców miasta zmniejszenie emisji CO2 Government of Dubai https://www.dewa.gov.ae/customer/SMARTInitiatives.aspx [dostęp 07.05.2016] 33

Strona 28

Miasta XXI wieku Kraków 2016 ułatwienie dostępu do opieki zdrowotnej wskutek uruchomienia aplikacji mobilnych dotyczących służby zdrowia, funkcjonowaniu których będzie sprzyjać dodatkowo produkowana energia z wspomnianych narzędzi przetwarzających energię odnawialną.

3. Przyśpieszenie rozwoju sektora prywatnego Poprawa sytuacji Dubaju w najbardziej problemowych obszarach i zwiększenie się stopnia inteligencji miasta automatycznie przyczyni się do wzrostu zainteresowania miastem ze strony turystów, zagranicznych inwestorów oraz utalentowanych pracowników. Inteligentne miasto stanie się bardziej przyjazne biznesowi, dlatego, że prowadzenie działalności gospodarczej będzie przebiegało w sposób tańszy, łatwiejszy oraz sprawniejszy. Rozwój sektora prywatnego jest związany z utworzeniem większej ilości miejsc pracy, wzrostem PKB oraz PKB per capita.

We Światowym Indeksie Szczęścia jednym ze wskaźników jest również poziom PKB per capita. Państwa, w których ten wskaźnik jest wyższy, znajdują się na wyższych pozycjach w rankingu mierzącym szczęście. Zatem podwyższenie PKB per capita wpłynie pozytywnie na podwyższenie się poziomu szczęścia w społeczeństwie Dubaju.

Korzyści ekonomiczne płynące z transformacji Dubaju w smart city są następujące: Wzrost atrakcyjności dla turystów oraz przedsiębiorców Rozwój sektora prywatnego Napływ waluty zagranicznej Wzrost gospodarczy

Wpływ inteligentnego Dubaju na szczęście mieszkańców Każdy człowiek tworzy dla siebie własną definicję szczęścia i wybiera priorytetowe aspekty życia, które dają mu odczucie szczęścia w większym stopniu.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że zadowalający stan zdrowia, poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość samorealizacji są warunkami, pozwalającymi każdemu czuć się lepiej, a więc szczęśliwiej.

Realizacja zadań zawartych w inicjatywie „Smart Dubai” przyniesie dla miasta korzyści społeczne, ekologiczne oraz gospodarcze. Z kolei polepszenie się sytuacji w tych obszarach doprowadzi do polepszenia się warunków życia mieszkańców miasta, polepszenia stanu ich zdrowia, zwiększenia poczucia bezpieczeństwa oraz stworzenia większych szans dla samorealizacji.

Rozwój branży turystycznej oraz biznesu ogółem stworzy wiele dodatkowych miejsc pracy w Dubaju, tak dla pracowników wysoko wykształconych, jak dla niskowykwalifikowanych. Przyczyni się to również do zwiększenia się stopnia uniezależnienia od eksportu surowców. Wykorzystanie nowoczesnych technologii i energii odnawialnej w procesie produkcji dóbr i usług zmniejszy koszty produkcji i zwiększy poziom płac. Większe płace pozwolą ludziom wydawać większe kwoty na zaspokajanie swoich potrzeb fizjologicznych, takich jak żywność czy odpoczynek.

Dobry stan środowiska jest gwarancją spokojniejszej i zdrowszej egzystencji człowieka. Polepszenie stanu powietrza oraz stanu środowiska ogółem dzięki rozwojowi odnawialnych źródeł energii wpłynie pozytywnie na zdrowie mieszkańców miasta. Zdrowie z kolei jest jednym z czynników określających poczucie szczęścia.

Strona 29

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Dla przykładu, stan zdrowia jest jednym ze wskaźników Światowego Indeksu Szczęścia (ang. World Happiness Index), który mierzy poziom szczęścia w każdym kraju.

Nie każdy rząd zdaje sobie sprawę, że potęga państwa zależy nie tylko od zasobów naturalnych, dostępu do morza, rozwiniętych państw-sąsiadów lub innych przewag geopolitycznych, ale w pierwszej kolejności od społeczeństwa. Gdy rząd zadba o to, żeby stworzyć warunki, w których każdy mieszkaniec będzie mógł zaspokajać swoje podstawowe potrzeby, to odegra ważną role dla wzmocnienia gospodarki państwa, ponieważ każda jednostka kapitału ludzkiego będzie bardziej wydajna i efektywna w swojej pracy.

Zwiększając poczucie szczęścia wśród obywateli, zwiększa się jakość siły roboczej. Tutaj należy odejść od aspektów stricte gospodarczych i zwrócić uwagę na aspekt psychologiczny, który jest podstawowym, jeżeli chodzi o funkcjonowanie człowieka. Połączenie w politykach rządowych aspektu psychologii człowieka oraz zasad ekonomicznych może doprowadzić do przyśpieszenia się wzrostu gospodarczego oraz rozwoju każdego miasta i państwa.

Podsumowanie W artykule został przedstawiony projekt rządu Dubaju „Smart Dubai”.

Dzięki realizacji wszystkich zadań, które obejmuje inicjatywa, władze oczekują osiągnięcia najważniejszego celu, którym jest transformacja miasta w najszczęśliwsze na świecie.

Wśród warunków sprzyjających transformacji miasta znajdują się wysoki poziom rozwoju gospodarczego miasta, wysoki poziom zaufania społeczeństwa do sprawujących władzę oraz akceptacja technologii informacyjnych przez rząd i społeczeństwo.

Wykonanie planu inicjatywy „Smart Dubai” przyczyni się do szeregu pozytywnych skutków, takich jak utrzymanie równowagi ekologicznej, ułatwienie życia rosnącej wielokulturowej populacji Dubaju oraz przyśpieszenie rozwoju gospodarczego.

Wskutek tych zmian polepszy się jakość życia mieszkańców, zwiększą się ich możliwości samorealizacji i poziom bezpieczeństwa, co przyczyni się skutecznej transformacji Dubaju w inteligentne i szczęśliwe miasto.

Bibliografia: 1. Human Development Reports 2014, United Nations http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/ARE (21.04.2016) 2. Dubai Statistics Centre https://www.dsc.gov.ae/en-us/Themes/Pages/National-Accounts.aspx?

Theme=24 (21.04.2016) 3. Dubai Statistics Centre https://www.dsc.gov.ae/en-us/Themes/Pages/Population-and-VitalStatistics.aspx?Theme=42&year=2015#DSC_Tab1 (21.04.2016) 4. Smart Dubai http://www.smartdubai.ae (25.04.2016) 5. White Paper. A collaborative approach to smart city transformation, Smart Dubai, 2015.

6. Salem, F. (2016). A Smart City for Public Value: Digital Transformation through Agile Governance – The Case of “Smart Dubai”. Dubai: Governance and

Strona 30

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Innovation Program, Mohammed Bin Rashid School of Government, World Government Summit, 2016 7. Khaleej Times, 6 key pillars, 100 initiatives to make Dubai a smart city http://www.khaleejtimes.com/nation/government/6-key-pillars-100-initiativesto-make-dubai-a-smart-city (02.05.2016) 8. World Economic Forum, Networked Readiness Index 2015 https://widgets.weforum.org/gitr2015/ (30.04.2016) 9. Khaleej Times, UAE tops global list for public trust in government: Reportmhttp://www.khaleejtimes.com/nation/government/uae-tops-global-listfor-public-trust-in-government-report (08.05.2016) 10.Dubai Statistics Center https://www.dsc.gov.ae/enus/Pages/Search.aspx? k=population 11.Statista, Number of international overnight tourists to Dubai from 2010 to 2015 http://www.statista.com/statistics/284636/visitor-arrivals-in-dubai-frominternational-destinations/ (02.05.2016) 12.Dubai Statistics Center https://www.dsc.gov.ae/en-us/DSC-News/Pages/Dubai’s-UnemploymentRate-.aspx (06.05.2016) 13.Gulfnews, Dubai’s mobile government plans on track http://gulfnews.com/business/sectors/technology/dubai-s-mobile-governmentplans-on-track-1.1308258 (06.05.2016) 14.Government of Dubai http://www.dubai.ae/en/MobileServices/Pages/default.aspx (07.05.2016) 15.Government of Dubai https://www.dewa.gov.ae/customer/SMARTInitiatives.aspx (07.05.2016)

Strona 31

Miasta XXI wieku Kraków 2016 ALICJA DUDEK

Rosnąca liczba mieszkańców Tokio wobec depopulacji Japonii.

Abstrakt Japonia jest jednym z krajów o najwyższym współczynniku urbanizacji, sięgającym 93% a, liczba ludności Tokio urosła do 13 506 000 osób. Jednak w 2010 roku miał miejsce punkt zwrotny i populacja całej Japonii zaczęła maleć. Czy liczba mieszkańców Tokio będzie dalej się powiększać, czy też czynniki wpływające ostatnio na zmniejszanie się populacji Japonii odbiją się również na liczbie Tokijczyków? Artykuł jest próbą oceny, która tendencja okaże się silniejsza analizując powody depopulacji kraju. W pierwszej części artykułu, analizowane są przyczyny depopulacji dotyczące całej Japonii a drugiej zalety Tokio, które mogą neutralizować te tendencje.

Wstęp W zdecydowanej większości przypadków, stolica kraju jest równocześnie największym i najgęściej zaludnionym miastem danego kraju. To stolica tętni życiem, przyciąga ludzi dzięki lepszym ofertom pracy, możliwościom rozwoju i organizowanym wydarzeniom. Jednak również na nią oddziałują tendencje, które wpływają na funkcjonowanie całego państwa.

Populacja Japonii Obecnie, populacja kraju to około 127 103 000 osób, z czego 125 309 000 to rodowici Japończycy.34 Zaledwie 1,5% mieszkańców Japonii to mniejszości narodowe, takie jak Koreańczycy, Brazylijczycy i Filipińczycy, co sprawia, że Japonia należy do najbardziej jednolitych pod względem narodowościowym państw na świecie.35 Na poniższym wykresie widać, jak kształtowała się populacja Japonii na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat: aż do 2010 roku sukcesywnie rosła, kiedy to liczba mieszkańców wzrosła do 128,057,352. Od 2010 roku populacja zaczęła powoli, ale systematycznie maleć. Szacuje się, że w 2050 populacja spadnie do 95 milionów.36 Dzieje się tak z kilku powiązanych ze sobą przyczyn: zmieniającej się mentalności oraz innych czynników wpływających na model rodziny, co przekłada się na ujemny przyrost naturalny i starzenie się społeczeństwa.

Dodatkowo, do Japonii przybywa stosunkowo niewielka liczba imigrantów.

Ryc. 1. Populacja Japonii w latach 1950-2015.

34

http://www.e-stat.go.jp/SG1/estat/ListE.do?lid=000001152790 [dostęp 09.06.16] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16] 36 http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c0117.htm#c02 [dostęp 02.06.16] 35

Strona 32

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.stat.go.jp/english/data/chouki/02.htm [dostęp 02.06.16] Na poniższym wykresie możemy wyraźnie zobaczyć, że to właśnie 2007 rok okazał się być przełomowym momentem, w którym liczba zgonów przewyższyła liczbę urodzeń.

Ryc. 2. Liczba zgonów i urodzeń w Japonii w latach 1950-2009

Źródło: opracowanie własne http://www.stat.go.jp/english/data/chouki/02.htm [dostęp 01.06.16]

Strona 33

na

podstawie

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Przyczyny niskiego współczynnika dzietności Mimo iż premier Abe, postawił sobie za jeden z głównych celów zachęcenie kobiet do posiadania dzieci jest to trudne do wykonania z wielu powodów. 37 Pierwszym krokiem powinno być stworzenie przepisów chroniących kobiety i umożliwiających im powrót do pracy po urodzeniu dziecka - zgodnie z raportem Ministerstwa Zdrowia, Pracy i Opieki Społecznej większość kobiet, które zaszły w ciążę, rezygnuje z pracy.38, 39 Ponadto, nawet jeśli kobieta wróci do pracy na pełen etat, to jej zarobki będę niższe - wg danych OECD, kobiety zarabiają aż o 26,59% mniej niż mężczyźni.40 Kolejnym problemem jest niewystarczająca liczba miejsc w przedszkolach - matki które chciałyby podjąć pracę, nie mają z kim zostawić dzieci, a wynagrodzenia wychowawców przedszkolnych są tak niskie, że niewiele osób decyduje się na taką pracę. 41 Co więcej, kobiety nie mogą liczyć na wsparcie ze strony partnera - mimo iż, według przepisów urlop rodzicielski na takich samych warunkach może wziąć zarówno kobieta jak i mężczyzna, decyduje się na to zaledwie 2% ojców.42 Nie jest to zaskakujące, ponieważ w japońskich firmach, pozycja i zarobki są ściśle związane ze starszeństwem i ilością czasu spędzaną w biurze, a nadgodziny są normą, tak więc urlop rodzicielski może wywrzeć bardzo niekorzystny wpływ na karierę danej osoby. Kroki które zostały podjęte do tej pory, to przeznaczenie większej liczby funduszy na opiekę nad dziećmi finansowaną przez państwo, aby umożliwić kobietom kontynuowanie kariery zawodowej bez konieczności rezygnacji z posiadania dzieci.43 Jednak skorzystać z tego programu będą mogły wyłącznie rodziny z trojgiem lub większą liczbą dzieci. 44 Pomimo, iż w kilku swoich przemowach, premier Abe zaznaczał jak istotne są działania na rzecz równouprawnienia i deklaracje, że chce stworzyć społeczeństwo gdzie “kobiety mogą błyszczeć”, jego słowa nie zostały poparte konkretnymi czynami.45 Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki zniechęcające do posiadania dzieci, przekonanie Japonek by zdecydowały się na założenie wielodzietnej rodziny nie wydaje się być prawdopodobne.

Nawet gdyby pozycja kobiet w japońskim społeczeństwie uległa poprawie, co mogłoby je zachęcić do posiadania dzieci, to zmiany w mentalności, które zaszły w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wskazują, iż ten scenariusz nie jest zbyt prawdopodobny. Powojenny wyż demograficzny sprawił, że rząd zliberalizował przepisy dotyczące aborcji, oraz zachęcał rodziny do starannego planowania rodziny 37

http://qz.com/320338/japanese-deaths-outnumbered-births-by-almost-300000-last-year/ [dostęp 02.06.16] 38 http://www.nytimes.com/2015/01/02/business/international/in-economic-revival-effort-japan-turns-toits-women.html [dostęp 02.06.16] 39 Ministry of Health, Labour and Welfare, Introduction to the revised Child Care and Family Care Leave Law 40 https://www.oecd.org/gender/data/genderwagegap.htm [dostęp 01.06.16] 41 http://www.japantimes.co.jp/news/2014/03/09/national/nursery-school-push-hobbled-by-lack-ofworkers/#.V0iXPISLTIU [dostęp 02.06.16] 42 http://bigstory.ap.org/article/90f2be1f1efd4c2c9ed74ca83a8f62be/womenomics-makes-small-chipsjapans-glass-ceiling [dostęp 04.06.16] 43 http://www.nytimes.com/2015/01/02/business/international/in-economic-revival-effort-japan-turns-toits-women.html [dostęp 02.06.16] 44 http://www.japantimes.co.jp/news/2015/03/20/national/cabinet-seeks-to-raise-percentage-of-mentaking-paternity-leave-to-80-by-2020/#.V0ifTISLTIU [dostęp 03.06.16] 45 http://japan.kantei.go.jp/96_abe/statement/201304/19speech_e.html [dostęp 02.06.16]

Strona 34

Miasta XXI wieku Kraków 2016 w celu uniknięcia przeludnienia. Kiedy pierwsze osoby z pokolenia wyżu demograficznego osiągnęły wiek rozrodczy, miał miejsce drugi wyż, ale znacznie mniejszy, ponieważ przeciętna liczba dzieci w rodzinie została ograniczona do dwóch - o połowę mniej niż 20 lat wcześniej. Ponadto wzrosła liczba kobiet podejmujących pracę zarobkową, wiek zawierania małżeństw był coraz wyższy, a decyzje o pozostaniu singlem coraz częstsze. Model rodziny zmienił się na dobre: z wielodzietnej, na nuklearną - w 2015 współczynnik dzietności wynosi 1,4. 46, 47

Starzenie się społeczeństwa Niska dzietność nie jest jedyną przyczyną błyskawicznego starzenia się społeczeństwa, a Japonia jest najszybciej starzejącym się krajem na świecie - już obecnie osoby powyżej 60 roku życia stanowią jedną trzecią populacji. 48 W 2011 Japonię spotkała największa katastrofa od czasów II wojny światowej - trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu, przez które powstała olbrzymia fala tsunami, która uszkodziła elektrownię atomową w Fukushimie. Grupą, która szczególnie ucierpiała były osoby starsze, przez co potrzeba dostosowania się do zmieniającej się struktury społecznej została jaskrawo uwypuklona.49 Po pierwsze, osoby starsze miały problem z ucieczką przed tsunami. Po drugie, były bardziej wrażliwe na zimno, grypę, przeprowadzkę oraz psychiczny i fizyczny stres. Wiele osób nie miało dostępu do lekarstw, które muszą stale przyjmować, co skończyło się w wielu wypadkach przedwczesną śmiercią. Implikacje tego wydarzenia wykraczają poza bezpośrednie efekty katastrofy - uświadomiono sobie jak bardzo nieprzygotowana jest Japonia do opieki nad gwałtownie rosnącą liczbą emerytów. 50 Większe nakłady na służbę zdrowia, wzrost osób opiekujących się osobami starszymi czy konieczność dostosowania infrastruktury publicznej to tylko niektóre z wielu wyzwań z którymi Japonia będzie się musiała wkrótce zmierzyć.51

Imigracja Ostatnim powodem, dla którego populacja Japonii maleje, jest niewielki napływ imigrantów, spowodowany co najmniej dwoma czynnikami: niechęcią Japończyków oraz wprowadzenie bardzo rygorystycznych zasad regulujących imigrację. Wyniki ankiet jednoznacznie wskazują, że zdecydowana większość Japończyków jest przeciwna mniej restrykcyjnej polityce imigracyjnej. 52 Mimo iż, ze względu na starzejące się społeczeństwo, zapotrzebowanie na siłę roboczą w Japonii będzie coraz większe i wielu imigrantów z Indonezji lub Filipin chciałoby podjąć stałą pracę w Japonii, napotykają oni wiele barier. 53 Japoński rząd stara się zniechęcić absolwentów oraz profesjonalistów zainteresowanych karierą w Japonii, 46

Splisgart, J., Zmiana modelu japońskiej rodziny a sytuacja osób starszych. Kulturowe konteksty starości, Wrocław, 15-16.06.2010 47 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16] 48 http://www.stat.go.jp/english/data/nenkan/1431-02.htm [dostęp 02.06.16] 49 Muramatsu, N., Akiyama, H., Japan: Super-Aging Society Preparing for the Future The Gerontologist (2011) 51 (4) 50 Saito, T.,Sugisawa H. , Harada K. ,Kai, I. Population aging in local areas and subjective well-being of older adults: Findings from two studies in Japan, BioScience Trends, 1.04 2016 51 Wakasugi M., Junichiro J. K., Narita, I., Anticipated Increase in the Number of Patients Who Require Dialysis Treatment Among the Aging Population of Japan Therapeutic Apheresis and Dialysis 2015; 19(3):201–206 52 http://www.nytimes.com/2011/01/03/world/asia/03japan.html?pagewanted=all&_r=0 [dostęp 02.06.16]

Strona 35

Miasta XXI wieku Kraków 2016 w imię ochrony interesów pewnych grup obawiających się, że napływ zagranicznych pracowników przełożyłby się na niższe zarobki. W 2009 roku, japoński rząd uruchomił program, w ramach którego zachęcał imigrantów z Ameryki Łacińskiej, o japońskim pochodzeniu do powrotu do domu, oferując zachęty finansowe, pod warunkiem, że nie będą już szukać pracy w Japonii. 54 Wiele firm otwarcie informuje kandydatów, że nie zatrudnią one obcokrajowca. Co więcej, osoby pragnące pozostać na stałe w Japonii, muszą podejść do egzaminu, który bardzo trudno zdać.55 Wszystkie te czynniki sprawiają, że napływ imigrantów do Japonii jest stosunkowo niewielki.

Ponadto, w kraju, w którym standard życia jest bardzo wysoki, poziom szczęścia utrzymuje się na zaskakująco niskim poziomie. Według tegorocznego Światowego Rankingu Szczęścia, Japonia znajduje się na 53 miejscu, za takimi krajami jak Uzbekistan, Nikaragua czy Trynidad i Tobago. 56 Co więcej, Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że Japonia ma najwyższy odsetek samobójstw spośród krajów wysokorozwiniętych.57 Czynniki przeciwdziałające zmniejszaniu się populacji Tokio W drugiej części artykułu analizowane są czynniki, które mogą sprawić, że Tokio, mimo spadającej populacji kraju będzie dalej rosło. W ciągu ostatnich czterdziestu lat, znaczna część działalności gospodarczej - a zwłaszcza rozwijający się przemysł oraz sektor usługowy - była skoncentrowana wokół Tokio. Czym jednak jest Tokio i gdzie przebiegają jego granice? W literaturze pojawiają się pewne rozbieżności w definiowaniu, w zależności od kryteriów branych pod uwagę. Przyjmuje się, że miasto tworzą 23 dzielnice, które wraz z miejscowościami położonymi na zachód od miasta np. regionem Tama i niezurbanizowanymi terenami górskimi tworzą prefekturę tokijską (Tōkyō-to) a dokładniej metropolię na prawach prefektury. Natomiast używane wymiennie terminy “aglomeracja”, “region tokijski” i “zespół miejski” są próbą oddania używanych w literaturze anglojęzycznej określeń Greater Tokyo Area. Najszersze pojęcie, które chciałbym wprowadzić to Szeroka Strefa Stołeczna czyli National Capital Region (Shutoken) dotyczący obszaru obejmującego kilka prefektur (Kanagawa, Chiba, Saitama) i zamieszkanego przez niemal 38 milionów osób. Czasami określenie Greater Tokyo Area używane jest w odniesieniu do National Capital Region.

Urbanizacja Japonia ma jeden z najwyższych wskaźników urbanizacji na świecie - wynosi on 93.5% oraz dodatnie tempo urbanizacji wynoszące 0,56% rocznie. 58 Zgodnie z oficjalnymi danymi, miasto w październiku 2015 roku liczyło 13,491 milionów mieszkańców, co stanowi 53

Kaneko, K., The Inflow of Southeast Asian Healthcare Worker Candidates in Japan: Japanese Reactions to the Possibility of Cultural and Ethnic Diversity, Copenhagen Journal of Asian Studies, December 1, 2015 54 http://www.nytimes.com/2009/04/23/business/global/23immigrant.html? version=meter+at+9&module=meter-Links&pgtype=article&contentId=&mediaId=&referrer=https%3A %2F%2Fen.wikipedia.org%2F&priority=true&action=click&contentCollection=meter-linksclick&mtrref=www.nytimes.com&gwh=79B58D3C9AC167946C7CAF920567DD1B&gwt=pay [dostęp 02.06.16] 55 http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/07/27/AR2010072706053.html [dostęp 02.06.16] 56 http://www.japantimes.co.jp/news/2015/04/24/world/offbeat-world/top-world-happy-index-switzerlandscandinavia/#.V0c8H4SLTIU [dostęp 01.06.16] 57 http://www.bbc.com/news/world-33362387 [dostęp 02.06.16] 58 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16]

Strona 36

Miasta XXI wieku Kraków 2016

około 11% populacji całej Japonii, natomiast powierzchnia Tokio to 0,6% całej powierzchni Japonii gęstość zaludnienia wynosi 6,158 osób na kilometr kwadratowy. Tokio jest więc nie tylko najludniejszą, ale też najgęściej zaludniona prefekturą. Obszar miast bez regionu Tama zamieszkuje 9,241 milionów osób. W 2014 roku, 331,000 osób wyprowadziło się, a 405,000 wprowadziło się, w wyniku czego miasto zwiększyło liczbę mieszkańców o 73,000 osób.

Organizacja Narodów Zjednoczonych prognozuje, że do 2020 roku, w skali świata, liczba osób zamieszkujących tereny miejskie wzrośnie z 54% do 66%. 59 Mimo iż Tokio obecnie jest największym miastem na świecie, ONZ przewiduje że miasto utrzyma swoją pozycję tylko do 2030 roku i prawdopodobnie zostanie wyprzedzone przez Delhi.

Tendencja wzrostowa, która utrzymywała się przez lata, jest wypadkową kilku czynników i świadczy o tym, że czynniki wpływające na spadek populacji w skali kraju, mają mniejszą siłę oddziaływania na największe miasto świata. Jak widac na poniższym wykresie, to przede wszystkim rosnąca liczba mieszkańców przedmieść zawyża statystyki.

Ryc. 3. Populacja Tokio oraz terenów podmiejskich.

Źródło:

http://www.newgeography.com/content/002923-the-evolving-urban-form-

tokyo [dostęp 02.06.16]

59

http://www.un.org/en/development/desa/news/population/world-urbanization-prospects-2014.html [dostęp 01.06.16]

Strona 37

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Napływ imigrantów Jednym z powodów dla których populacja stolicy rośnie, mimo iż liczba mieszkańców Japonii spada jest fakt, że imigranci, którzy zdecydowali się na stały pobyt, w ponad 70% przypadków są zarejestrowani w jednym z trzech największych obszarów miejskich.60 Poza większą liczba ofert pracy, w Tokio jest im prościej znaleźć szkołę dla dzieci, w której program zajęć i język będą odpowiednio dostosowane.

Co więcej, dane wskazują, że najliczniejszą grupą wiekową, która przeprowadziła się do Tokio w ostatnich latach, są osoby między 20 a 24 rokiem życia, co wiąże się po pierwsze z wstąpieniem na uniwersytet, a po drugie - poszukiwaniem pracy. Uniwersytet Tokijski, na którym studiuje około 30 tysięcy osób, zajmuje pierwsze miejsce w rankingu uniwersytetów w Japonii i 43 na świecie.61 Tokio nie tylko skupia wokół siebie różne gałęzie przemysłu ale jest też finansowym sercem kraju i magnesem dla start-upów, oferując wiele miejsc pracy.62 Pomimo tych czynników, w raporcie Tokyo Metropolitan Government, pojawia się prognoza mówiąca iż do 2100 roku, populacja miasta zmniejszy się o połowę.63 Wnioski Podsumowując, przyczyny depopulacji Japonii, dotykają w mniejszym stopniu mieszkańców Tokio niż osoby zamieszkujące pozostałe regiony. Ze względu na fakt, że najliczniejszą migrującą grupą są osoby młode, które mogą mieć dzieci i które w Tokio mają większe szanse na znalezienie pracy, nie jest ono narażone w takim samym stopniu na spadek populacji jak reszta kraju. Co więcej, dzięki imigrantom, którzy najchętniej wybierają właśnie Tokio, stolica nie jest zagrożona brakiem rąk do pracy. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że takie czynniki jak niski poziom dzietności w dłuższym okresie będą miały większy wpływ na liczbę ludności, istnieje duże prawdopodobieństwo że prognoza Tokyo Metropolitan Government się ziści - trudno natomiast jednoznacznie ocenić czy do 2100 roku czy nie.

Bibiliografia 1. Ministry of Health, Labour and Welfare, Introduction to the revised Child Care and Family Care Leave Law 2. Splisgart, J., Zmiana modelu japońskiej rodziny a sytuacja osób starszych.

Kulturowe konteksty starości, Wrocław, 15-16.06.2010 3. Muramatsu, N., Akiyama, H., Japan: Super-Aging Society Preparing for the Future The Gerontologist (2011) 51 (4) 60

http://blogs.wsj.com/japanrealtime/2014/06/26/tokyo-keeps-growing-as-japans-population-falls/ [dostęp 02.06.16] 61 https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/university-of-tokyo [dostęp 02.06.16] 62 https://www.internations.org/tokyo-expats/guide/working-in-tokyo-15353/finding-employment-intokyo-2 [dostęp 02.06.16] 63 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/japan/9519203/Tokyo-population-to-halve-in-next90-years.html [dostęp 02.06.16]

Strona 38

Miasta XXI wieku Kraków 2016 4. Kaneko, K., The Inflow of Southeast Asian Healthcare Worker Candidates in Japan: Japanese Reactions to the Possibility of Cultural and Ethnic Diversity, Copenhagen Journal of Asian Studies, 01.12.2015 5. Saito, T.,Sugisawa H. , Harada K. ,Kai, I. Population aging in local areas and subjective well-being of older adults: Findings from two studies in Japan, BioScience Trends, 1.04.2016 6. Wakasugi M., Junichiro J. K., Narita, I., Anticipated Increase in the Number of Patients Who Require Dialysis Treatment Among the Aging Population of Japan Therapeutic Apheresis and Dialysis 2015; 19(3): 201–206 7. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16] 8. http://www.nytimes.com/1987/01/15/world/japan-s-zodiac-66-was-a-veryodd-year.html [dostęp 02.06.16] 9. http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c0117.htm#c02[dostęp 02.06.16] 10.http://www.stat.go.jp/english/data/chouki/02.htm [dostęp 02.06.16] 11.http://www.stat.go.jp/english/data/chouki/02.htm [dostęp 01.06.16] 12.http://qz.com/320338/japanese-deaths-outnumbered-births-by-almost300000-last-year/ [dostęp 02.06.16] 13.http://www.nytimes.com/2015/01/02/business/international/in-economicrevival-effort-japan-turns-to-its-women.html [dostęp 02.06.16] 14.https://www.oecd.org/gender/data/genderwagegap.htm [dostęp 01.06.16] 15.http://www.japantimes.co.jp/news/2014/03/09/national/nursery-schoolpush-hobbled-by-lack-of-workers/#.V0iXPISLTIU [dostęp 02.06.16] 16.http://bigstory.ap.org/article/90f2be1f1efd4c2c9ed74ca83a8f62be/ womenomics-makes-small-chips-japans-glass-ceiling [dostęp 04.06.16] 17.http://bigstory.ap.org/article/90f2be1f1efd4c2c9ed74ca83a8f62be/ womenomics-makes-small-chips-japans-glass-ceiling [dostęp 04.06.16] 18.http://www.nytimes.com/2015/01/02/business/international/in-economicrevival-effort-japan-turns-to-its-women.html [dostęp 02.06.16]

Strona 39

Miasta XXI wieku Kraków 2016 19.http://www.japantimes.co.jp/news/2015/03/20/national/cabinet-seeks-toraise-percentage-of-men-taking-paternity-leave-to-80-by-2020/#.V0ifTISLTIU [dostęp 03.06.16] 20.http://japan.kantei.go.jp/96_abe/statement/201304/19speech_e.html 02.06.16]

[dostęp

21.https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16] 22.http://www.stat.go.jp/english/data/nenkan/1431-02.htm [dostęp 02.06.16] 23.http://www.nytimes.com/2011/01/03/world/asia/03japan.html? pagewanted=all&_r=0 [dostęp 02.06.16] 24.http://www.nytimes.com/2009/04/23/business/global/23immigrant.html? version=meter+at+9&module=meterLinks&pgtype=article&contentId=&mediaId=&referrer=https%3A%2F %2Fen.wikipedia.org%2F&priority=true&action=click&contentCollection=meterlinksclick&mtrref=www.nytimes.com&gwh=79B58D3C9AC167946C7CAF920567DD1 B&gwt=pay [dostęp 02.06.16] 25.http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/07/27/ AR2010072706053.html [dostęp 02.06.16] 26.http://www.japantimes.co.jp/news/2015/04/24/world/offbeat-world/topworld-happy-index-switzerland-scandinavia/#.V0c8H4SLTIU [dostęp 01.06.16] 27.http://www.bbc.com/news/world-33362387 [dostęp 02.06.16] 28.https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html [dostęp 02.06.16] 29.http://www.un.org/en/development/desa/news/population/worldurbanization-prospects-2014.html [dostęp 01.06.16] 30.http://www.newgeography.com/content/002923-the-evolving-urban-form-tokyo [dostęp 02.06.16] 31.http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/japan/9519203/Tokyopopulation-to-halve-in-next-90-years.html [dostęp 02.06.16] 32.https://www.internations.org/tokyo-expats/guide/working-in-tokyo-15353/ finding-employment-in-tokyo-2 [dostęp 02.06.16]

Strona 40

Miasta XXI wieku Kraków 2016 33.https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/universityof-tokyo [dostęp 02.06.16] 34.http://blogs.wsj.com/japanrealtime/2014/06/26/tokyo-keeps-growing-asjapans-population-falls/ [dostęp 02.06.16] 35.

Strona 41

Miasta XXI wieku Kraków 2016 KAMIL LEŚNIAK

Jak innowacje wpływają na rozwój społeczno-gospodarczy polskich miast na przykładzie Krakowa Abstrakt Coraz częściej innowacyjność postrzegana jest jako jedna z najbardziej istotnych sił napędowych w gospodarce. Podjęte w artykule kwestie omawiają wpływ tego procesu na zmiany ilościowe, jakościowe i strukturalne zachodzące w gospodarce i społeczeństwie miast. W publikacji zostały przedstawione pozytywne i negatywne aspekty innowacyjności. W określeniu poziomu tych czynników zostały wykorzystane dane zebrane przez Urząd Statystyczny w Krakowie, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej i Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju.

Wstęp W literaturze często podejmuję się tematykę innowacji na poziomie krajowym lub wojewódzkim, jednak wciąż brakuje opracowań ujmujących problematykę na szczeblu miastowym. Celem tego artykułu jest przedstawienie wpływu innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy polskich miast na przykładzie Krakowa. Zakłada się, że im wyższy poziom innowacyjności, tym wyższy jest poziom rozwoju. W artykule pokazuj, że nie zawsze to stwierdzenie jest poprawne dla miast.

Do wyznaczenia miar innowacyjności i rozwoju społeczno-gospodarczego wykorzystano statystyki prowadzone przez Urząd Statystyczny w Krakowie, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej i Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju.

Na początku należy wziąć pod uwagę czym jest innowacja. Analiza literatury pokazuje, że pojęcie innowacyjności jest różnie rozumiane, w definiowaniu innowacji prezentowane są zarówno podejścia wąsko, jak i szeroko ujmujące ich istotę. Jednak wiele prac poświęconych problematyce innowacji odwołuje się do koncepcji Josepha Schumpetera, który jako pierwszy wprowadził to pojęcie i dostrzegł jego przełomową rolę w pracy pt. ,,Teoria rozwoju gospodarczego". W swoim dziele Schumpeter przedstawia innowacje jako wszelkie możliwe zmiany w produkcji i dystrybucji towarów. Według niego definicja tego procesu obejmuje kilka działań. Pierwsze to wprowadzenie na rynek nowego produktu lub usługi z którą konsumenci nie mieli jeszcze styczności lub ulepszenie produktu istniejącego tak aby zwiększyć jego jakość i użyteczność. Drugie działanie obejmuje wprowadzenie nowej metody produkcyjnej, która jeszcze nie była praktykowana w danym sektorze przemysłowym. Kolejno Autor Teorii rozwoju gospodarczego uważa za innowacje otwarcie nowego rynku zbytu, zdobycie nowego źródła surowców i półproduktów oraz stworzenie nowej formy organizacji firmy. 64 Schumpeter opisuje szeroko pojęcie innowacji, obejmuje ono zdecydowanie więcej zagadnień niż definicja którą przedstawiają urzędy statystyczne.

Według Głównego Urzędu Statystycznego ,,działalność innowacyjna to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów i procesów, przy czym wyroby te i procesy są nowe 64

Wojciechowski, A. Teoria innowacji, WMARR S.A. Olsztyn

Strona 42

Miasta XXI wieku Kraków 2016 przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy, tzw. in-house innovation) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym usług konsultingowych, bądź wiedzy ze źródeł zewnętrznych (bywa to określane jako nabycie technologii zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej). "65 Tak sformułowana definicja może prowadzić do zagrożeń dla procesu innowacyjności. Beneficjentami dotacji na innowacje mogą być firmy które wprowadzają wyrób lub proces nowy z ich punktu widzenia. Tym samym ograniczają środki dla innych podmiotów, które są w stanie wynaleźć przełomowy produkt. Nie możemy zapomnieć o pojęciu rozwoju, według PWN jest to ,,proces przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych; też: stadium tego procesu". 66 W drugim znaczeniu jest to ,,sposób rozwijania się zdarzeń w czasie".67 Chociaż termin rozwoju społeczno-gospodarczego stosuję się najczęściej do całego kraju, to ,, nie ulega wątpliwości, że tworzenie warunków do trwałego rozwoju następuje na poziomie lokalnym. Poziom ten ma znaczenie strategiczne, odgrywa znacząca rolę w procesie ożywienia i restrukturyzacji gospodarki"68. Definicja rozwoju społeczno-gospodarczego składa się z trzech składników: wzrostu gospodarczego, rozwoju gospodarczego oraz rozwoju społecznego. Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces zwiększania zasobów i dóbr konsumpcyjnych, a w szczególności wzrost ilościowy, który zapewnia zwiększenie się tych czynników w przeliczeniu na mieszkańca danego miasta. Rozwój gospodarczy to ,,proces ilościowo-jakościowy polegających na zwiększaniu i doskonaleniu istniejących oraz powstawaniu i rozwojowi nowych zjawisk w sferze wszelkiej działalności gospodarczej danego społeczeństwa" 69.

Według Amartya Sena rozwój społeczny tworzą dwa składniki. Pierwszy to kreowanie nowych możliwości dla ludzi czyli poprawa zdrowia, dostępu do edukacji itp. Drugi to efekt jaki powstał z nowo nabytych możliwości. Czyli rozwój społeczny możemy rozumieć jako proces który prowadzi do długiego życia, zdobywania wiedzy, polepszenia warunków życia i dostępu do kultury. Rozwój społeczno-gospodarczy rozumiemy więc jako pozytywne zmiany ilościowe, jakościowe i strukturalne zachodzące w gospodarce i społeczeństwie danego miasta. Podstawowym miernikiem innowacji wykorzystanym w tym artykule są liczba patentów uzyskana na terenie miasta, suma zarejestrowanych firm oraz ilość osób zatrudniona w segmencie B+R. W pomiarze rozwoju społeczno-gospodarczego został wykorzystany podstawowy miernik badający poziom dobrobytu społeczeństwa LHDI, który mierzy poziom rozwoju w kilku płaszczyznach: zdrowia, edukacji i zamożności. Dane pochodzą z opracowań Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Miasta Krakowa, Urzędu Statystycznego w Krakowie, Urzędu patentowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju.

Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2002-2004?, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2006 str. 1 66 Opracowanie zbiorowe, Słownik języka polskiego, Warszawa, wydawnictwo PWN, 2007 67 Opracowanie zbiorowe, Słownik języka polskiego, Warszawa, wydawnictwo PWN, 2007 68 Wrona, T. Pobudzenie rozwoju lokalnego 69 Kupiec, P. 1993, s. 14 65

Strona 43

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Innowacje bodziec dla rozwoju społeczno-gospodarczego miast Kluczowym czynnikiem prowadzącym do rozwoju społeczno-gospodarczego są innowacje, na które miasta wbrew pozorom mają dużą wpływ. Istotne dla wprowadzenia tego procesu w mieście jest stworzenie odpowiedniego klimatu dla przedsiębiorców oraz ułatwienie współpracy pomiędzy sektorem prywatnym a obszarem nauki. Duże ośrodki mają przewagę w budowaniu zaplecza innowacyjnego, ponieważ zachęcają korporacje przez większy rynek zbytu i posiadany kapitał ludzki. Jednak innowacje mogą czasami powodować zmniejszenie się zatrudnienia i dochodu na miejscowym rynku, a tym samym prowadzić do spadku konkurencyjności miasta. Wpływ tego procesu na gospodarkę jest zależny od wielkości lokalnego rynku, im jest on większy tym większa szansa że firmy pozyskają zasoby (takie jak kapitał ludzki, technologie itp.). Poza tymi czynnikami ,,znaczną funkcję pełnią jeszcze: dostępność rynków, struktura przemysłu oraz koszty"70. Wszystkie te składniki są konieczne do wprowadzania i rozwoju innowacji. Czyli jeżeli przedsiębiorstwo które wprowadza ten proces musi szukać kapitału ludzkiego, zasobów lub odbiorców produktu poza miastem, może to spowodować spadek rozwoju miasta. Nie możemy zapomnieć, że implementacja innowacji wiąże się wielokrotnie z obniżeniem kosztów produkcji, a to często prowadzi do redukcji zatrudnienia. To powoduje zagrożenie szczególnie dla małych ośrodków, które nie są w stanie zagwarantować alternatywnego miejsca pracy.

Należy zwrócić uwagę na rolę jaką pełnią przedsiębiorstwa przemysłowe w generowaniu innowacji, sektor ten często finansuje ośrodki badawczo rozwojowe w zamian za możliwość wprowadzenia nowych metod lub produktów 71.To w konsekwencji prowadzi do pobudzenia obszaru naukowego i edukacyjnego.

Możemy podzielić efekty innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy miast na cztery części. Po pierwsze to korzyści dla gospodarki miejskiej poprzez: wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych za sprawą min. wysokiej jakości produktów, wykwalifikowanej siły roboczej, bliskości ośrodków badawczorozwojowych. To także często podniesienie konkurencji, które wynika z większej liczby środków przeznaczanych na badania i rozwój, a tym samym na sektor edukacyjny. Nie możemy zapomnieć o zwiększeniu produkcyjności, a to często przekłada się na niższe ceny dóbr dla mieszkańców. Te wszystkie czynniki wpływają pozytywnie również na stan finansów miasta, które przez nowe inwestycje i rozwój lokalnych firm otrzymuje większe wpływy do budżetu. Kolejna część odnosi się do instytucji komunalnych, które są kluczowe w funkcjonowaniu miasta. Przede wszystkim innowacje wpływają pozytywnie na liczbę instytucji i zatrudnienia, dodatkowo prowadzą do poprawny sprawności funkcjonowania przez adaptowanie gotowych rozwiązań organizacyjnych innych przedsiębiorstw. Trzeci element odnosi się do instytucji edukacyjnych i pracowni badawczo rozwojowych, dzięki finansowaniu prac naukowych przedsiębiorstwa mogą wprowadzać nowe rozwiązania. To prowadzi do rozwoju szkolnictwa wyższego oraz instytucji B+R. Ostatnia część obejmuje kwestie społeczne w miastach, innowacje prowadzą do 70

Golejewska, A. Kapitał ludzki, Innowacje i instytucje, a konkurencyjność regionów Europy Środkowej i Wschodniej, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2012 71 Rachwał, T. Innowacyjność przedsiębiorstw przemysłowych jako czynnik rozwoju miast, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie s. 140

Strona 44

Miasta XXI wieku Kraków 2016 wyższejjakości życia przez: zaspakajanie nowych potrzeb, polepszenie jakości produktów, obniżanie cen dóbr, poprawa stanu powietrza wskutek stosowania ekologicznych technologii. Innowacje budują kreatywne miasta, tworzą miejsca, które przez korzystną sytuację gospodarczą i społeczną przyciągają ludzi. Proces ten to przede wszystkim szansa do rozwoju dla wielu polskich miast.

Innowacje w Krakowie W dawnej stolicy Polski od dłuższego czasu zwraca się uwagę na innowacje i ich korzystny wpływ na konkurencyjność. W skład sektorów wysokiej szansy w Krakowie zalicza się: motoryzacyjny, high-tech, BPO 72, biotechnologia i nauki o życiu, energia zrównoważona73. Za atuty miasta podaje się: duży potencjał naukowy i badawczy krakowskich uczelni wyższych oraz ośrodków naukowych, obecność sektora wysokich technologii, duże zasoby dobrze wykształconej kadry, zaawansowaną infrastrukturę teleinformatyczną. W stolicy województwa małopolskiego znajdują się: Krakowski Park Technologiczny, Jagiellońskie Centrum Innowacji, Krakowska Strefa Ekonomiczna, Małopolski Park Technologii Informacyjnych w Krakowie, które ułatwiają wprowadzanie innowacji i przyciąganie nowych inwestycji. W strategii rozwoju miasta przyjęto paradygmat rozwoju: ,, Kraków – miasto inteligentne, opierające swój rozwój na gospodarce wiedzy" 74. W programie możemy znaleźć liczne pomysły mające wspierać innowacyjność jak np. budowa Parku Naukowo- Technologicznego Branice, który ma stymulować i ożywić gospodarkę wschodniej części miasta. Obrano sobie za cel stworzenie ,,miasta inteligentnego, opierające swój rozwój na gospodarce wiedzy" 75. Mieszkańcy mogą zauważyć coraz więcej wprowadzanych nowych technologii, które ułatwiają codziennie życie. Powstały min: aplikacja Obserwatorium która umożliwia sprawdzenie informacji dotyczących przestrzeni Krakowa za pomocą telefonu.

Możemy uzyskać informację o kształtach, numerach i powierzchniach działek, informacje dotyczące własności i wiele innych. Ważnym aspektem dawnej stolicy są turyści, dla nich powstał program, który bezpłatnie udziela informacji dotyczących położenia zabytków i obiektów turystycznych. Powstały także centra które wspierają seniorów76 i pomagają im uczyć się nowych rzeczy, podnosić kondycje fizyczną i psychiczną. Według Urzędu Statystycznego w Krakowie liczba zatrudnionych ogółem w działalności badawczo rozwojowej (B+R) w 2013 r. wynosiła 11074, a w 2014 r. już 1284977. Pod koniec 2014 roku było zarejestrowanym 126547 podmiotów gospodarczych z czego 17249 zajmowało się działalnością profesjonalną, naukową i techniczną78. Jeszcze w 2013 roku było 1000 mniej przedsiębiorstw zarejestrowanych w tym sektorze. Wzrost ten był spowodowany głównie rozwojem działalności: firm związanych z doradztwem w zarządzaniu (nowe 300 podmiotów), w zakresie architektury i inżynierii: badania i analizy techniczne ( także przyrost o 300 firm). Według Statystyk UPRP w Krakowie znalazły się dwie uczelnie wśród 20 Business Process Outsourcing Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A, Małopolskie 74 Strategia Rozwoju Krakowa, Perspektywy Rozwoju Krakowa 75 Strategia Rozwoju Krakowa, Programy Strategiczne 76 Centra Aktywności Seniorów 77 Urząd Statystyczny w Krakowie, BIULETYN STATYSTYCZNY MIASTA KRAKOWA 4 kwartał 2014 roku str. 82 78 Urząd Statystyczny w Krakowie, BIULETYN STATYSTYCZNY MIASTA KRAKOWA 4 kwartał 2014 roku str. 80 72 73

Strona 45

Miasta XXI wieku Kraków 2016 podmiotów krajowych o największej liczbie zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych dokonanych w 2014. Pierwsza z nich to Akademia Górniczo-Hutnicza która zgłosiła 93 patenty i zajęła 3 pozycję, druga to Politechnika Krakowska z 44 zgłoszeniami79. Poziom innowacyjności w dawnej stolicy jest stosunkowo wysoki w porównaniu do innych miast Polski. W raporcie przygotowanym przez UNDP w której zostały porównane wymiary rozwoju społecznego takie jak: zdrowie, edukacja, zamożność80 Kraków plasuje się na 5 miejscu 81 w Polsce. Nie możemy zapomnieć o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, które są dobrym wskaźnikiem określającym poziom rozwoju, niestety nie prowadzi się statystyk na poziomie miastowym. Jednak z uwagi na to, że znacząca część bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie małopolskim jest lokowana na terenie Krakowa 82, to skorzystamy ze statystyk na tym szczeblu. W latach 1998-2013 całkowita wielkość zainwestowanego kapitału wynosiła ponad 18 miliardów dolarów, od roku 2010 zauważamy wzrost wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych z roku na rok.

W 2014 r. ich poziom był o 25% wyższy niż w roku poprzednim 83. Te dane wskazują, że poziom innowacyjności i rozwoju społeczno-gospodarczego w Krakowie stale rośnie. Powoływane są nowe podmioty gospodarcze, zatrudnia się coraz więcej pracowników w działalności badawczo rozwojowej, pojawią się więcej zagranicznych korporacji.

Postępujący proces globalizacji zmusza miasta do szukania nowych możliwości rozwoju, jedną z takich ścieżek są innowacje, które stwarzają szanse na wzrost konkurencyjności miasta. Podstawowym warunkiem wzmocnienia pozycji tych ośrodków jest zapewnienie przedsiębiorcom: odpowiedniej infrastruktury technicznej, ułatwionej współpracy miedzy sektorem prywatnym a obszarem nauki i wysokiej jakości kapitału ludzkiego. Mimo wielu pozytywnych aspektów wprowadzania tego procesu, czasami może on prowadzić do spadku konkurencyjności i rozwoju miasta. Aby pozytywnie wykorzystać wpływ innowacji miasta powinny przede wszystkim dążyć do zapewnienia wszelkich potrzebnych zasobów na swoim terenie. Dobrym przykładem ośrodka, który zmierza do zagwarantowania tych potrzeb jest Kraków, w mieście zlokalizowane są parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, a mnogość uczelni i stały przyrost naturalny zapewniają wysoki poziom kapitału ludzkiego oraz coraz więcej odbiorców produktów.

Bibliografia 1. Zbigniewa Zioło i Tomasza Rachwała, Wpływ innowacyjności na zmiany gospodarki w układach przestrzennych, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2012 2. Ryszard Barcik i Marcin Jakubiec, Wpływ innowacyjnych rozwiązań w transporcie miejskim na jakość życia mieszkańców, Akademia TechnicznoHumanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Zarządzania i Transportu 79 80 81

Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Raport Roczny 2013 s. 13 Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012 Rozwój regionalny i lokalny

s. 23

Strategia Rozwoju Powiatu Krakowskiego na lata 2008 -2013.s. 61 Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium Gospodarki 82 83

Strona 46

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Katarzyna Warzecha, Rozwój społeczno-gospodarczy polskich regionów a procesy migracjii , Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 3. Anna Szynka, Innowacyjność i kapitał ludzki jako źródło rozwoju gospodarczego, Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski 4. dr M. Daszkiewicz, Innowacje społeczne w kreowaniu atrakcyjności miast, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Nauk Ekonomicznych, Instytut Marketingu, Katedra Badań Marketingowych Piotr Siłka, Potencjał innowacyjny wybranych miast Polski a ich rozwój, PAN IGiPZ, Warszawa 2012 5. Dr. Krzysztof Wrana, Uwarunkowania i procesy rozwoju miast, Katedra Badań Strategicznych i Regionalnych Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 6. Tomasz Rachwał, Innowacyjność przedsiębiorstw przemysłowych jako czynnik rozwoju miast, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 7. Domański, Ryszard. Miasto innowacyjne. Wydaw. Naukowe PWN, 2000.

8. Marciniak, Stefan. Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki. Wydawnictwo CH Beck, 2010.

9. Grodzka, D., and A. Zygierewicz. "Innowacyjność polskiej gospodarki." Infos”, Biuro Analiz Sejmowych 6 s 4 (2008).

10.Niedzielski, P., J. Markiewicz, and K. Rychlik. "Innowacyjność i struktury klastrowe w województwie zachodniopomorskim." Transport Spedycja Logistyka, WNUS, Szczecin (2008).

11.Innowacyjność w teorii i praktyce. Szkoła Główna Handlowa-Oficyna Wydawnicza, 2006.

12.Platonoff, Alberto Lozano, Danuta Miłoszewicz, and Sylwia Sysko-Romańczuk.

"Innowacyjność polskich firm." Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 1 (2006): 51-57.

13.Haffer, M. "Innowacyjność i potrzeby proinnowacyjne przedsiębiorstw regionu kujawsko-pomorskiego." UMK, Toruń (2004).

14.

Strona 47

Miasta XXI wieku Kraków 2016 ANGELIKA MURAWIEC, JOANNA MATUS

Kontynentalne bogactwa - Nowy Jork, Sao Paulo, Wiedeń, Luanda, Tokio, Melbourne Abstrakt Celem artykułu jest przedstawienie bogatych miast leżących na sześciu kontynentach. Badanie dotyczy Nowego Jorku, Sao Paulo, Wiednia, Luandy, Tokio oraz Melbourne. Podstawowe pytania, jakie należy zadać podczas wnikliwej analizy kontynentalnych bogactw to: co sprawiło, że owe miasta są znane na całym świecie i co doprowadziło do bogactwa tych miast? Rozważania oparte są na podstawie danych ekonomicznych, gospodarczych oraz demograficznych.

Wstęp Warto zauważyć, że bogactwa kontynentalne mają ogromne znaczenie dla większości ludzi. Oczywiście nie wszystkie osoby są brane pod uwagę, dlatego że wtedy z pewnością nie można by uzyskać jednoznacznych odpowiedzi i nie można by sformułować jednoznacznych wniosków. Każdy marzy o życiu na pewnym poziomie, dla jednych jest on niższy, dla innych znowu wysoki poziom stanowi główny cel, do którego dążą przez całe życie. Coraz lepiej wiemy, czego potrzebujemy, aby żyć szczęśliwie w miastach. Decyzja o wyborze miejsca zamieszkania i rozwoju jest uzależniona od różnych czynników. Ale czy dla każdego są one takie same? Wielkie aglomeracje miejskie, jakimi są wymienione powyżej miasta spełniają istotne, poza ekonomicznymi, kryteria które bierzemy pod uwagę, wybierając najdogodniejsze miejsce do życia. Pierwszym, a zarazem najważniejszym z nich w XXI w. jest bezpieczeństwo, własne oraz swoich najbliższych. Kolejnym aspektem jest dobra lokalizacja, komunikacja miejska, transport-w tym lotniczy, który obecnie jest najbardziej popularnym i najszybszym środkiem transportu, a także ilość i jakość dróg, autostrad. Innym znaczącym czynnikiem jest wysoko rozwinięty system edukacji. który daje możliwość kształcenia się na różnych poziomach, oprócz edukacji liczy się także bogaty rynek pracy, na którym możemy znaleźć atrakcyjne zatrudnienie, co dzisiaj jest główną przyczyną migracji. Na wybór miejsca zamieszkania duży wpływ ma także jakość opieki zdrowotnej.

Rozważania na temat „kontynentalnych bogactw”, prowadzą do wniosku, że występowanie określonych czynników społeczno-ekonomicznych sprawia, że ludzie chcą zamieszkać w danych miejscach.

Czynników tych nie da się w pełni ujednolicić. Każdy kontynent, na którym znajdują się wyszczególnione przez nas miasta, czyli : Nowy Jork, Sao Paulo, Wiedeń, Luanda, Tokio oraz Melbourne, odznacza się odmiennym układem uwarunkowań, które są indywidualnie rozpatrywane przez potencjalnych mieszkańców. Wspólnym punktem wyjścia dla każdego, kto dokonuje wyboru miejsca zamieszkania będzie rozwój ekonomiczny, demograficzny i społeczny danego obszaru.

• Wskaźniki gospodarcze: • PKB

Strona 48

Miasta XXI wieku Kraków 2016

• Inflacja • Zatrudnienie • Bezrobocie W celu analizy, metropolie zostały podzielone na dwie grupy. Do pierwszej z nich należą mocno oddalone od siebie miasta, charakteryzujące się zupełnie odmienną kulturą, czyli Nowy Jork i Tokio. W odniesieniu do pozostałych miast można użyć określenia „giganty gospodarcze i demograficzne”, ponieważ cechują się wysoką strukturą ekonomiczną i są zamieszkiwane przez potężną grupę ludzi.

PKB - określa on wartość wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych w danym państwie w określonym czasie. Jest obecnie najlepszym miernikiem używanym do oceny poziomu rozwoju gospodarczego. Nowy Jork uważany jest za światowe centrum: finansowe, handlowe i kulturalne. W Stanach Zjednoczonych stanowi obszar o największej gospodarce regionalnej, a zaraz po Tokio stanowił drugi na świecie. W 2012 r. PKB wynosił 1444 mln USD. W Nowym Jorku znajdują się główne siedziby wielu korporacji oraz dwie największe światowe giełdy papierów wartościowych. Tokio podobnie jak Nowy Jork znane jest jako ośrodek finansowo-handlowo- przemysłowy. Firmy handlowe, ubezpieczeniowe mnogość banków to wyznaczniki tego miasta. Tokio posiada drugą największą światową giełdę papierów wartościowych– „Tokijską Giełdę Papierów Narodowych” . W przemyśle dużą rolę odgrywa poligrafia, produkcja środków transportu, elektronika i produkcja maszyn.

Inflacja- jest to proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce.

Inflacja może mieć skutki pozytywne, jak i negatywne. W pierwszej grupie miast widoczna jest inflacja na poziomie -0,2 %. Na podstawie dostępnych danych można stwierdzić, że zarówno gospodarka japońska, jak i nowojorska mają już najgorsze za sobą. Deflacja wygasa, a ceny nie zmieniły się w przeciągu jednego roku Zatrudnienie w latach 2009-2014 w Nowym Jorku zaczęło gwałtownie wzrastać. W tym czasie powstało aż 538 tysięcy nowych miejsc pracy. Największy wzrost nowych miejsc pracy zaobserwowano w sektorze rekreacji i hotelarstwa, następnie w edukacji i służbie zdrowia oraz w budownictwie, działalności finansowej, informacji i handlu, jak również w transporcie i branży użyteczności publicznej. Nowy Jork przeżywa nowy rozkwit ekonomiczny, po około 12 latach odnotowano najwyższy wzrost zatrudnienia w sektorze pracy. Czynnikiem wpływającym na rozwój gospodarczy miasta jest to, że nowojorczycy zarabiają więcej. Wzrostu zatrudnienia dowodzi poprawa wynagrodzenia pracowników, które w 2009 r. wzrosło aż o 14 %. Tokio będące stolicą Japonii nie wykazuje aż tak dużego wzrostu w zatrudnieniu. Aktywność zawodowa w porównaniu do krajów zachodu jest tu nieco niższa, a kobiet pracujących mała. Ma to związek z przerwaniem kariery zawodowej po urodzeniu dziecka. Struktura zatrudnienia jest charakterystyczna dla krajów wysoko rozwiniętych. Japończycy należą do grupy pracowników najbardziej opłacalnych. Mężczyźni posiadają wyższe stanowiska niż kobiety (często kierownicze), są inżynierami, projektantami, a kobieta przeważnie jest pracownikiem administracyjnym na niższym szczeblu. Duża część Japończyków jest zatrudniona w usługach i przemyśle np. samochodowym.

Strona 49

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Bezrobocie jest problemem, z którym borykają się zarówno miasta wysoko rozwinięte, jak i średnio rozwinięte. Struktura bezrobocia w Japonii obecnie jest najniższa, wynosi 3,2%. Jest to uzasadnione chęcią zwiększania zatrudnienia przez firmy. Nie można jednak w pełni optymistycznie patrzeć na spadek poziomu bezrobocia. Aktualne dane wykazują poprawę sytuacji na rynku pracy, ale tempo zmian, w jakim ono przebiega, nie jest w pełni satysfakcjonujące. Według danych Ministerstwa Gospodarki produkcja przemysłowa w Kraju Kwitnącej Wiśni w czerwcu 2013 r. spadła mdm 84o 3,3% Eksperci spodziewali się spadku produkcji mdm o 1,5% To pierwszy miesiąc spadku produkcji mdm po czterech miesiącach wzrostu. Był to najmocniejszy spadek od marca 2011 r., gdy ogromne trzęsienie ziemi i tsunami spowodowały wiele zniszczeń, w tym katastrofę w elektrowni jądrowej w Fukushimie. Analitycy ocenili, że japońskie dane były mocno rozczarowujące. Stopa bezrobocia co prawda spadła z 4,1 do 3,9% ale rozczarowały wydatki gospodarstw domowych, rosnąc nie o 1,2 proc., jak oczekiwano, a zmniejszając się o 0,4% Dobrym prognostykiem może być jednak fakt, że stopa bezrobocia i dostępność ofert pracy są na najlepszych poziomach od 2008 r. W zeszłym miesiącu miejsca pracy były dostępne dla więcej niż 9 na 10 osób, które jej szukały. To największy popyt na pracowników w ciągu pięciu lat. Rząd w Tokio rozważa podniesienie podatków od sprzedaży towarów i usług, decyzja ma zapaść wkrótce.

Jak poinformował Stanowy Departament Pracy stopa bezrobocia w mieście Nowy Jork pozostała na niezmienionym poziomie – 6,1% i jest na najniższym poziomie od października 2008 r.

Tabela 1. Wskaźniki gospodarcze dla Nowego Jorku i Tokio Wskaźnik gospodarczy:

Nowy Jork85

Tokio86

PKB za 2012 r.

1 bilion 210 mld USD

1 bilion 520 mld USD

Mdm- Wskaźnik produkcji przemysłowej http://www.bls.gov/ [dostęp 30.09.2016] https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/amerykanskagospodarka-wymyka-sie-miarom/ [dostęp 30.09.2016] https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/amerykanskagospodarka-wymyka-sie-miarom/[dostęp 30.09.2016] http://pl.tradingeconomics.com/united-states/indicatorsp [dostęp 30.09.2016] 86 http://rankingi24.pl/finanse/220-10-najbogatszych-miast-swiata-wg-pkb-za-rok2012.html [dostęp 30.09.2016] http://www.macronext.pl/pl/raport/139 [dostęp 30.09.2016] http://tokio.pl/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=22&Itemid=27 https://books.google.pl/books?id=dNmcAgAAQBAJ&pg=PA67&lpg=PA67&dq=wska %C5%BAnik%20zatrudnienia%20w %20tokio&source=bl&ots=saiORz7z87&sig=e99gf5KK0WU0tacMX2YTSvrtNxg&hl=pl&sa=X& ved=0ahUKEwj69PrV_aXOAhVK2SwKHR6qC98Q6AEIGzAA#v=onepage&q=wska %C5%BAnik%20zatrudnienia%20w%20tokio&f=false [dostęp 30.09.2016] https://brazil.trade.gov.pl/pl/gospodarka/3,co-warto-wiedziec-o-gospodarce.html [dostęp 30.09.2016] 84 85

Strona 50

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Inflacja

0,2%

0,4%

Zatrudnienie

62,8%

61,6%

Bezrobocie

6,1%

4,1%

Tabela 2. Wskaźniki gospodarcze dla Sao Paulo, Wiednia, Luandy i Melobourne Wskaźnik gospodarczy PKB

Sao Paulo87

Wiedeń88

Luanda

Melbourne89

161 mld USD

428,3 mld USD

118,7 mld USD

1445 mld USD

Inflacja

6,5%

0,7%

7,48%

0,1%

Zatrudnienie

61,4%

3556 tysięcy osób Brak danych

64,9%

Bezrobocie

5,5%

9,1%

6%

Brak danych

Rozwój demograficzny Poziom potencjału demograficznego został określony przy użyciu dwóch czynników: przyrostu naturalnego i salda migracji. Pierwszy czynnik jest wykazany przez nadwyżkę urodzeń nad liczbą zgonów. Natomiast saldo migracji wyrażone jest różnica między napływem i odpływem ludności danego obszaru. Są to wskaźniki, które wpływają nie tylko na populacje, ale i na strukturę wiekową. Poniższy wykres wykazuje nam zaludnienie miast uważanych za bogate kontynentalnie:

https://brazil.trade.gov.pl/pl/gospodarka/3,co-warto-wiedziec-o-gospodarce.html [dostęp 30.09.2016] http://pl.tradingeconomics.com/united-states/indicatorsp [dostęp 30.09.2016] https://www.umww.pl/attachments/article/25198/_MIASTO_SAO_PAULO_2014marzec.pdf [dostęp 30.09.2016] 88 http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Employment_statistics/pl [dostęp 30.09.2016] 89 http://podroze.onet.pl/ciekawe/dlaczego-melbourne-jest-najprzyjemniejszym-miastemna-swiecie-czyli-jak-zyje-sie-w/chd5j [dostęp 30.09.2016] 87

Strona 51

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Ryc. 1. Ogólna liczba ludności

Ludność

1600000 1400000 1200000 1000000

Ludność

800000 600000 400000 200000 0 Tokio

Sao Paulo Nowy Jork Melbourne

Luanda

Wiedeń

Jak pokazuje wykres największa liczba ludności zamieszkuje Tokio około 13 350 mln, na drugim miejscu jest Sao Paulo z liczbą 11 320 mln, trzecie pod względem wielkości miasto to Nowy Jork z liczbą 8 490 mln osób. Dużą różnicą wartości zaludnienia wykazują się miasta takie jak Melbourne- 4 087 mln, Luanda2 776 mln oraz Wiedeń- 1 741 mln ludzi. Różnice zaludnienia pomiędzy tymi miastami wynikają przede wszystkim z ich wielkości. Każde miasto, patrząc na teren jaki zajmuje, wykazuje bardzo duże zamieszkanie.

Strona 52

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Ryc. 2. Przyrost naturalny

7 6

6

Przyrost ludności [%]

5 4 3

3

2 1.13

1.1

1

0.59 0

-0.2

-1 Tokio

Sao Paulo

Nowy Jork

Melbourne

Wiedeń

Luanda

Tokio -0,2 % Sao Paulo 1,102 % Nowy Jork 0,59 Melbourne 1,126 % Wiedeń 6 % Luanda 3% Struktura społeczna Dokonamy analizy społecznej na podstawie cech jakościowych wynikających z kultury, tradycji, wykształcenia. Wykładnikiem cech kulturowych są wyznawane religie i używane języki. We współczesnym świecie są one podstawowym wyróżnikiem tożsamości narodowej. Religie wyznawane w Tokio to : shinto, buddyzm, konfucjanizm oraz chrześcijaństwo. Najbardziej dominującą religią jest shinto i buddyzm. Japończycy posługują się językiem: chińskim, japońskim i koreańskim. Luanda ma 3 dominujące religie : katolicyzm, protestantyzm i islam.

Językiem urzędowym jest portugalski. Kolejnym dużym miastem jest Sao Paulo, które odznacza się największą ilością wyznawców katolicyzmu i religii synkretycznych. Językiem urzędowym, podobnie jak w Luandzie, jest portugalski.

Melbourne nie ma jednej głównej religii, najpopularniejszymi są : chrześcijaństwo, hinduizm, islam. Językiem obowiązującym w tym mieście, podobnie jak w Nowym Jorku, jest język angielski. W nowojorskiej metropolii dominuje religia chrześcijańska w swoich dwóch odłamach- katolickim i protestanckim W Wiedniu językiem rdzennym jest niemiecki, a katolicyzm wyznaje większość mieszkańców całej Austrii. Uwarunkowania kulturowe i religijne kształtują etykę i motywację

Strona 53

Miasta XXI wieku Kraków 2016 ludzi, a także decydują o tym, czy są oni skłonni do podejmowania działań zmierzających do rozwoju gospodarczego. Faktem jest, że w wysoko rozwiniętych gospodarczo regionach dominuje kultura judeochrześcijańska. Uwarunkowania religijne nie są oczywiście jedynym czynnikiem rozwoju gospodarczego, sprzyja mu także buddyzm, który przekłada interes ogółu nad interes jednostki. Dowodzą temu sukcesy gospodarcze Japonii i nowo uprzemysłowionych krajów Azji Wschodniej.

Niejednorodność językowa, a także bardzo często napotykane zróżnicowanie kulturowe stanowi istotną barierę wewnętrznego i zewnętrznego rozwoju gospodarczego.

Miernikiem poziomu edukacyjnego, który warunkuje wykształcenie jest wskaźnik uczęszczających do szkół. Szanse rozwojowe gospodarki narodowej zależą także od udziału w danym społeczeństwie ludzi z wyższym wykształceniem, ponieważ to oni wykazują postawę postępu i przedsiębiorczości. Dotychczasowe możliwości edukacyjne wynikają przede wszystkim z osiągniętego poziomu gospodarczego i polityki edukacyjnej. Odnośnie miast bogatych kontynentalne dzięki nakładom finansowym zaspokojona jest potrzeba społeczna. Nakłady na edukację i opiekę zdrowotną kształtują kapitał ludzki, który rozkłada się na społeczną produktywność, zachowania ekonomiczne i społeczne. Wyższy poziom wykształcenia zapewnia pobieranie lepszego wynagrodzenia za wykonywaną pracę.

Ludzie wykształceni mogą działać bardziej efektywnie i kształtować rozwój gospodarczy. Sukces gospodarczy zależy z pewnością od poziomu życia społecznego.

Jeśli jest odpowiedni będzie sprzyjał wzrostowi gospodarki.

Warto przyjrzeć się również urbanizacji, która w owych miastach przebiegała bardzo szybko. Spowodowane to było systematycznie zwiększającym się zapotrzebowaniem na siłę roboczą w przemyśle oraz usługach. Proces urbanizacji odbywa się na kilku płaszczyznach. Pierwsza z nich- demograficzna-ukazuje zmiany liczby ludności miejskiej oraz ilościowy rozwój miast. Ekonomiczna - pokazuje zmiany źródeł utrzymania ludności rolniczej i proces powstawania zawodów nierolniczych na obszarach wiejskich. Społeczna polega na upowszechnianiu się miejskiego stylu życia. Płaszczyzna przestrzenno-architektoniczna pokazuje wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast oraz nabywanie cech miejskich przez inne jednostki osiedleńcze, a także zmiany form przestrzennych, Najbardziej zurbanizowanymi miastami są kolejno: Wiedeń, Melbourne, Sao Paulo, Nowy Jork oraz Luanda.

Duża koncentracja ludności oraz idące za nią nagromadzenie intelektualnego i materialnego potencjału stawia nasze miasta w roli lokalnych, regionalnych, krajowych, a nawet kontynentalnych i światowych centrów kultury.

Można bez wątpienia powiedzieć, że napływ ludności do takich miejsc wypływa z chęci do polepszenia jakości swojego życia. Szansa na szybki awans społeczny tylko napędza chęć do osiedlania się w bogatych miejscach. Obecne młode pokolenie stawia na wygodę, woli żyć w centrum miasta niż na przedmieściach. Posiadanie własnej firmy, sportowego samochodu i jak największej gotówki to marzenia dzisiejszej młodzieży, która wyprowadza się z mniejszych miejscowości do aglomeracji, by żyć na wysokim poziomie. Młodzi ludzie chcą zapewnić sobie życie na wysokim poziomie oraz spokojne życie na emeryturze. Po analizie każdego z Strona 54

Miasta XXI wieku Kraków 2016 miast możemy śmiało stwierdzić, że światowym bogactwem jest Nowy Jork, następnie, Tokio, Wiedeń, Melbourne, Sao Paulo i Luanda. Ów ranking wynika z tego, że w tych miastach są najlepsze możliwości na rozwój, znajduje się rozbudowany sektor zatrudnienia, występują sprzyjające warunki geograficzne.

Nowy Jork to miasto, które przyciąga ludzi z całego świata, wynika to również z tego, że w powszechnym mniemaniu wszystko, co jest związane z Ameryką, stanowi raj na ziemi. Luanda pomimo tego, że jest miastem dobrze rozwiniętym, to nie przyciąga tak dużej liczby ludności.

Liczne i dobrze zorganizowane służby, takie jak: policja, straż miejska czy ochrona przyczyniają się do zmniejszenia lęku przed agresją, oszustwami, kradzieżami czy konfliktami zbrojnymi. który daje możliwość kształcenia się na różnych poziomach. Co za tym idzie? Oczywiście ilość placówek szkolnych, ich program szkoleniowy, możliwości rozwijania swoich umiejętności, zainteresowań, a w konsekwencji zdobycie mocno upragnionego zawodu. Warto dodać, że w miastach, które są wysoko usytuowane w rankingach, jest szeroki wybór szkół prywatnych postrzeganych jako lepiej prosperujące, mających wyższy prestiż.

Oprócz edukacji liczy się także bogaty rynek pracy, na którym możemy znaleźć atrakcyjne zatrudnienie, co dzisiaj jest główną przyczyną migracji. Zakładanie nowych szpitali, ośrodków zdrowia, laboratorium czy też prywatnych gabinetów oddziałuje na poziom zadowolenia i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, a przy okazji daje możliwości kształcenia wykwalifikowanej kadry pracowniczej, a następnie tworzenia nowych miejsc pracy.

Z każdym rokiem „kontynentalne bogactwa” będą się zmieniać, ale według prognoz do 2020 roku Nowy Jork pozostanie w światowej czołówce miast z najwyższym wskaźnikiem PKB, następnie Tokio, Sau Paulo, Melbourne, Wiedeń oraz Luanda. Brak zanotowanych wskaźników ekonomicznych w takich miastach jak Luanda znacząco utrudniają decyzję osobom które poszukują swojego „raju na ziemi”. W tym celu powinno się wykonywać analizy i badania ekonomiczne które będą dotyczyły gospodarki w skali makroekonomicznej jak i konkretnych sektorów i rynków.

Bibliografia: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

http://pl.tradingeconomics.com/ http://euro-dane.com.pl/ http://ec.europa.eu/eurostat http://www.bls.gov/eag/eag.ny.htm http://www.heritage.org/index/country/angola https://versus.com/pl/melbourne-v %E3%83%86%E3%83%98%E3%83%A9%E3%83%B3 7. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/ GDP_at_regional_level/pl 8. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna 9.

Strona 55

Miasta XXI wieku Kraków 2016 JUSTYNA TOMALA

Rozwój gospodarczy krajów Azji Południowo-Wschodniej a problem zanieczyszczenia powietrza w miastach regionu.

Abstrakt Ostatnio możemy zaobserwować wzrost zainteresowania społeczeństwa zanieczyszczeniem powietrza w polskich miastach. Ludzie są świadomi, że zły stan powietrza może przyczyniać się do ich jakości życia, wielu poważnych chorób, a także większej liczby zgonów. Jednakże ten problem nie dotyczy tylko naszego kraju. Wydaje się, że dużo poważniejsza sytuacja występuje w miastach stale rozwijającego się pod względem gospodarczym i społecznym regionu Azji Południowo-Wschodniej. Celem artykułu będzie zidentyfikowanie czynników powodujących zanieczyszczenie powietrza w miastach państw Azji PołudniowoWschodniej, a także określenie skutków, jakie za sobą pociąga ten problem. Kwestia zanieczyszczenia powietrza oddziałuje nie tylko na mieszkańców miast tego rejonu świata, ale również na relacje międzypaństwowe, czego przykładem mogą być napięte stosunki dyplomatyczne pomiędzy Singapurem a Indonezją w 2013 r.

Należy mieć świadomość, że zanieczyszczenie powietrza jest problemem transgranicznym i tylko podjęcie wspólnych i odpowiednich działań przez rządy poszczególnych państw Azji Południowo-Wschodniej może przyczynić się do poprawy sytuacji.

Słowa kluczowe: zanieczyszczenie powietrza, ochrona środowiska, rozwój gospodarczo-społeczny

Wstęp Ochrona środowiska naturalnego traktowana jest jako dobro wyższego rzędu. W pierwszej kolejności państwa skupiają się na rozwoju społecznogospodarczym. W dobie globalizacji aspekt ten jest kluczowy dla każdego kraju chcącego odgrywać znaczącą rolę na arenie międzynarodowej, a do takiej na pewno aspiruje cały region Azji Południowo-Wschodniej. Potwierdzeniem tego może być obserwowana w ramach Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) intensywna integracja gospodarcza. Dopiero w momencie, gdy społeczeństwa osiągną pewien pułap zamożności, zaczynają zwracać uwagę na takie czynniki jak ochrona środowiska.

Autorka chciałaby udzielić odpowiedzi na następujące pytania: Jakie są przyczyny zanieczyszczenia powietrza? Jaki wpływ na zanieczyszczenie powietrza w regionie Azji Południowo-Wschodniej ma rozwój gospodarczo-społeczny? Jakie są skutki zanieczyszczenia powietrza dla obszaru Azji Południowo-Wschodniej?

Artykuł podzielono na cztery części. Pierwsza z nich została poświęcona rozwojowi gospodarczo-społecznemu Azji Południowo-Wschodniej. Następnie w drugiej części artykułu zidentyfikowano przyczyny zanieczyszczenia powietrza w miastach Azji Południowo-Wschodniej oraz pokrótce je omówiono. W ostatniej części pracy określono skutki zanieczyszczenia powietrza w miastach regionu Azji

Strona 56

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Południowo-Wschodniej. W podsumowaniu wynikające z treści całego artykułu.

omówiono

Rozwój Wschodniej

krajów

gospodarczo-społeczny

najważniejsze

Azji

tezy

Południowo-

Od czterech dekad jesteśmy świadkami niebywałego sukcesu gospodarczego państw Azji Południowo-Wschodniej, które stale utrzymują wysokie tempo wzrostu ekonomicznego. Jednym z motorów napędowych była integracja gospodarcza w ramach ASEAN, która miała na celu stabilizację polityczno-gospodarczą w Azji Południowo-Wschodniej. Utworzenie strefy wolnego handlu na początku lat 90. pozwoliło dziesięciu krajom członkowskim organizacji na rozwijanie komplementarności gospodarek oraz intensyfikację wzajemnych kontaktów handlowych. Dzięki temu mogły one sprostać wielu wyzwaniom, takim jak m.in. ekspansja gospodarcza Chin. Dodatkowo, z inicjatywy ówczesnego premiera Australii Boba Hawke`a, w 1989 r. powołano do życia Wspólnotę Gospodarczą Azji i Pacyfiku (APEC), która umocniła integrację regionalną w rejonie Azji i Pacyfiku, a także przyczyniła się do wzrostu wymiany handlowej pomiędzy członkami forum oraz napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych 90. W latach 1997-1998 region Azji Południowo-Wschodniej został dotknięty przez kryzys finansowy, który spowodował zahamowanie wzrostu gospodarczego, wzrost bezrobocia, odpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz ograniczenie wymiany handlowej.

Pomimo tych trudności państwa regionu wróciły na ścieżkę wzrostu, aczkolwiek nie był on już tak imponujący. Jednakże utrzymuje się na dużo wyższym poziomie niż w krajach wysoko uprzemysłowionych.

Istotnym aspektem w kontekście obecnej pozycji regionu Azji Południowo-Wschodniej w globalnej gospodarce jest edukacja, która ma bezpośrednie przełożenie na takie kwestie jak: rozwój ekonomiczny, rozwój społeczny, postęp technologiczny, czy innowacyjność gospodarek91.

Dzięki edukacji poszczególne państwa regionu zmniejszyły dystans dzielący je od krajów wysokorozwiniętych. Zaowocowało to wzrostem wydajności oraz konkurencyjnością gospodarek tych państw na arenie międzynarodowej. Zalety te dostrzegają rządy poszczególnych państw Azji Południowo-Wschodniej, co można zaobserwować w wydatkach na edukację. Przykładowo malezyjski rząd na rzecz edukacji w 2013 asygnował 6,3% PKB, co stanowiło 21,5% budżetu państwa 92.

Warto podkreślić także wysoką dynamikę wzrostu wskaźnika HDI w poszczególnych krajach regionu.

Kozłowska M., Fenomen rozwoju społeczno-gospodarczego Azji PołudniowoWschodniej [w:]Systemowe uwarunkowania wzrostu i rozwoju gospodarczego krajów Azji Południowo-Wschodniej, Swadźba S. [red], Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach,2015 91 Skubiak B., Edukacja jako czynnik wspierający rozwój gospodarki. Implikacje dla Polski, http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/21_B.Skubiak_Edukacja _jako_czynnik_wspierajacy....pdf [dostęp 12.05.2016] 92 http://data.worldbank.org/indicator/SE.XPD.TOTL.GD.ZS , http://data.worldbank.org/indicator/SE.XPD.TOTL.GB.ZS/countries [dostęp 12.05.2016] 90

Strona 57

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Tabela 1. Wskaźnik rozwoju społecznego w poszczególnych krajach Azji Południowo-Wschodniej w latach 1990-2015 Państwo 1990 2000 2010 2014 Brunei 0,782 0,819 0,843 0,856 Filipiny 0,586 0,623 0,654 0,668 Indonezja 0,531 0,606 0,665 0,684 Kambodża 0,364 0,419 0,536 0,555 Laos 0,397 0,462 0,539 0,575 Malezja 0,619 0,674 0,756 0,779 Myanmar 0,352 0,425 0,520 0,536 Singapur 0,718 0,819 0,897 0,912 Tajlandia 0,572 0,648 0,716 0,726 Timor 0,468 0,600 0,595 93 Wschodni Wietnam 0,475 0,575 0,653 0,666 Źródło: opracowanie własne na podstawie http://hdr.undp.org/en/composite/trends [dostęp 12.05.2016] Na podstawie powyższych danych, pomimo wyraźnej dysproporcji pomiędzy Singapurem, Brunei, Malezją i Tajlandią, a resztą państw regionu można zauważyć wzrost rozwoju społecznego. W przypadku średniego rocznego tempa wzrostu wskaźnika w latach 1990-2014 największym dynamizmem charakteryzowały się odpowiednio Kambodża (1,77%), Myanmar (1,76%), Laos (1,55%) oraz Wietnam (1,41%)94. Nieznaczny spadek wartości miernika można dostrzec w przypadku Timoru Wschodniego. Wpływ na to ma zmniejszenie się jednego ze wskaźników dochodu narodowego per capita (liczonego według parytetu siły nabywczej) z poziomu 6459$ w 2010 r., do wartości 5363$ w 2014 r95.

Czynniki wpływające na zanieczyszczenie powietrza w miastach Azji Południowo-Wschodniej Rozwój gospodarczo-społeczny Azji Południowo-Wschodniej doprowadził do wysokiego przyrostu naturalnego, a także wzmożonego procesu urbanizacji. Istotną kwestią, będącą rezultatem urbanizacji, a także spowodowaną bogaceniem się społeczeństwa jest także stale rosnąca konsumpcja. Z kolei w następstwie urbanizacji oraz wzrastającej konsumpcji możemy zaobserwować zwiększenie tempa industrializacji całego obszaru, w wyniku której w poszczególnych państwach rozwinęły przemysł petrochemiczny, przemysł samochodowy, przemysł elektroniczny, czy przetwórstwo spożywcze. Z jednej strony urbanizację można uznać za pozytywne zjawisko, gdyż ma niewątpliwy wpływ na dynamiczny rozkwit miast cechujący się rozwojem infrastruktury społecznej i

W latach 1975-1999 Timor Wschodni był pod okupacją Indonezji. W latach 19992002 państwo to znajdowało się pod zarządem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Timor Wschodni proklamował swoją niepodległość 20 maja 2002 r.

94 http://hdr.undp.org/en/composite/trends [dostęp 14.05.2016]] 95 http://hdr.undp.org/sites/all/themes/hdr_theme/country-notes/TLS.pdf [dostęp 14.05.2016] 93

Strona 58

Miasta XXI wieku Kraków 2016 technicznej. Choć z drugiej strony urbanizacja wpływa na wzrost liczby samochodów, które uchodzą za jednego z największych emitentów zanieczyszczeń do atmosfery.

Kolejnym aspektem, wynikającym z wzrostu gospodarczego, spotęgowanego przyrostem liczby ludności przekładającym się na wzrost zanieczyszczenia powietrza w miastach regionu Azji Południowo-Wschodniej jest wzrost konsumpcji energii. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku regionu Azji Południowo-Wschodniej widoczne jest wyraźne zróżnicowanie zapotrzebowania na energię i konsumpcji energii przez jej mieszkańców. W dodatku problemem jest niska efektywność energetyczna, osiągająca tylko połowę globalnej średniej 96.

Jednakże od 1990 r. zapotrzebowanie na energię w Azji Południowo-Wschodniej wzrosło dwu i pół krotnie.

Tabela 2. Konsumpcja energii elektrycznej per capita w regionie Azji Południowo-Wschodniej (w kilowatogodzinach) Państwo 1990 2000 2010 2013 Brunei 4355 7605 8706 9704 Filipiny 361 500 644 692 Indonezja 163 390 637 788 Kambodż brak 33 144 221 a danych Laos brak brak brak brak danych danych danych danych Malezja 1146 2720 4159 4512 Myanmar 43 74 122 164 Singapur 4983 7575 8571 8840 Tajlandia 709 1454 2325 2471 Timor brak brak Wschodni danych danych Wietnam 98 295 1035 1306 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego, http://data.worldbank.org/indicator/EG.USE.ELEC.KH.PC?page=5 [dostęp 04.05.2016] Na podstawie danych przedstawionych w powyższej tabeli można dostrzec, że konsumpcja energii elektrycznej na mieszkańca wyraźnie wzrasta. Jedynie w przypadku Kambodży i Myanmaru tendencja ta nie jest tak widoczna, co ma związek z niższym poziomem rozwoju gospodarczo-społecznego w porównaniu do pozostałych państw regionu.

Wzmożone zapotrzebowanie na energię wyraźnie przekłada się na stan jakości środowiska naturalnego, w tym na zanieczyszczenie powietrza w miastach regionu. Energia elektryczna w Azji Południowo-Wschodniej wytwarzana jest w głównej mierze w oparciu o konwencjonalne metody. Obecnie 1/3 energii elektrycznej powstaje w wyniku spalania węgla kamiennego. Bardzo istotny jest

South East Asia Energy Outlook, World Energy Outlook Special Report, https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/SoutheastAsiaEnergyOutlo ok_WEO2013SpecialReport.pdf [dostęp 06.05.2016] 96

Strona 59

Miasta XXI wieku Kraków 2016 fakt, że pomimo coraz większego znaczenia odnawialnych źródeł energii, węgiel kamienny w dalszym ciągu będzie zyskiwał na znaczeniu. Według raportu South East Asia Energy Outlook w 2035 r. aż połowa uzyskiwanej energii elektrycznej będzie pochodziła z węgla.

Inną, wydaje się, że najgroźniejszą przyczyną zanieczyszczenia powietrza w całej Azji Południowo-Wschodniej jest wypalanie lasów deszczowych. Jest to tania metoda przygotowywania terenów pod dochodowe plantacje palmy olejowej, będącej najbardziej m wydajną rośliną oleistą 97. Uzyskiwany z niej olej palmowy znalazł powszechne zastosowanie, m.in. przy produkcji żywności, kosmetyków, smarów, czy biopaliw. Globalny popyt na olej palmowy stale rośnie, a spowodowane jest to jego niską ceną. Warto tutaj zaznaczyć, że do trzech największych producentów oleju palmowego na świecie zalicza się Indonezję, Malezję i Tajlandię. W 2012 r. Indonezja odpowiadała za 50% światowego eksportu tego tłuszczu, a w przypadku Malezji było to 35% światowego eksportu98. Z jednej strony olej palmowy daje miejsca pracy i w znaczący sposób wpływa na poprawę sytuacji materialnej biednej społeczności mieszkającej na obszarach wiejskich. Szacuje się, że w samej Malezji przy produkcji oleju palmowego zatrudnionych jest blisko 560 000 osób 99. Jednakże z drugiej strony uprawa oleju palmowego przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego. W ubiegłych latach można zaobserwować wyraźny wzrost liczby pożarów w regionie Azji Południowo-Wschodniej.

Tabela 3. Pożary w Azji Południowo-Wschodniej w latach 2009-2014 Rodzaj pożaru 2 2 2 2 2 2 009 010 011 012 013 014 Pożary lasów 1 1 4 4 4 1 deszczowych 05 6 7 7 0 22 Pożary terenów 1 6 7 6 6 1 trawiastych 1 2 Pożary torfowisk 7 0 2 2 1 7 Spalanie odpadów 5 2 3 3 2 3 rolnych Pożary ogółem 1 1 4 4 4 1 05 6 7 7 0 22 Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.globalfiredata.org/ [dostęp 04.05.2016] Pożary prowadzą do wzrostu emisji zanieczyszczeń do atmosfery, a to oddziałuje nie tylko na region Azji Południowo-Wschodniej, ale na całą naszą planetę. Ten aspekt w największym stopniu dotyczy Indonezji. Helena Varkkey (Uniwersytet Malajski) i Euston Quah (Uniwersytet Technologiczny Nanyang) w artykule Ekonomia polityczna zanieczyszczenia transgranicznego – pożary lasów i zanieczyszczenie powietrza w Azji Południowo-Wschodniej podają, że w wyniku pożarów z lat 1997-98 do atmosfery przedostało się 2,5 mln t CO ₐ . Niestety skala tego zjawiska jest tak wielka, że w ubiegłym roku Indonezja wyprzedziła Stany Zjednoczone pod względem dziennej emisji COₐ do atmosfery.

97 98 99

http://przemyslspozywczy.eu/ [dostęp 04.05.2016] http://www.palmoilresearch.org/ [dostęp 04.05.2016] http://www.palmoilresearch.org/ [dostęp 04.05.2016]

Strona 60

Miasta XXI wieku Kraków 2016 Wielu naukowców uważa, że istotnym elementem przyczyniającym się do zanieczyszczenia środowiska w Azji Południowo-Wschodniej jest także nieskuteczna polityka indonezyjskich władz. Dyrektor Centrum Azji i Pacyfiku ds. Prawa Ochrony Środowiska, prof. Koh Kneng Lian, szeroko opisuje tragiczny w skutkach pomysł realizowany w połowie lat 90. przez ówczesnego prezydenta Indonezji, Sukharto.

Polegał on na przekształceniu 1 mln ha torfowisk w prowincji Środkowe Borneo w pola uprawy ryżu. Jednakże, jak podkreśla prof. Kneng Lian skończyło się to wielką katastrofą ekologiczną oraz olbrzymim smogiem, który utrzymywał się nad Malezją i Singapurem blisko rok100. Innym przykładem była próba ograniczenia deforestacji, którą podjęto w 2011 r. Niestety wprowadzone regulacje okazały się być nieskuteczne.

Skutki zanieczyszczenia powietrza w miastach Azji Południowo-Wschodniej Skutki zanieczyszczenia powietrza w miastach Azji PołudniowoWschodniej, w oparciu o ich konsekwencje, można podzielić na: polityczne, ekonomiczne, społeczne.

W przypadku skutków politycznych warto zwrócić uwagę na występowanie napięć w stosunkach pomiędzy państwami regionu. W ciągu ostatnich 20 lat, w wyniku spalania indonezyjskich lasów deszczów przez długie tygodnie Singapur oraz malezyjskie miasta cierpiały z powodu smogu. Powodowało to liczne implikacje, a politycy singapurscy i malezyjscy coraz częściej otwarcie krytykują indonezyjski rząd za brak podejmowania odpowiednich działań. W ubiegłym roku, podczas szczytu ASEAN w Kuala Lumpur indonezyjski parlamentarzysta odpowiedzialny na stosunki międzynarodowe i środowisko, Hamdhani Mukhdar oficjalnie przeprosił oba rządy za spowodowanie smogu101. Sytuacja ta jest o tyle skomplikowana, że Indonezja uchodzi na lidera regionu ze względu na fakt, że jest najludniejszym państwem Azji Południowo-Wschodniej, a także ma największą powierzchnię. Z kolei Singapur to najlepiej rozwinięty kraj, zaliczany do państw wysoko uprzemysłowionych. Należy pamiętać o tym, że nie tylko Azja PołudniowoWschodnia, ale cały region Azji i Pacyfiku uważany jest za punkt zapalny. W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny wzrost wydatków na zbrojenia, a dotyczy on przede wszystkim czterech krajów: Singapuru, Indonezji, Tajlandii i Malezji, co przedstawia poniższy wykres.

Ryc. 1. Wydatki wojskowe krajów członkowskich ASEAN w latach 2004-201

portals.iucn.org/library/efiles/html/EPLP-072/section12.html [dostęp 28.07.2016] 101 http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/indonesian-mpapologises/2112520.html (dostęp dnia: 14.05.2016 r.)

100

Strona 61

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Źródło: http://www.indopacificreview.com/military-expenditures-southeast-asia/ #sthash.C0FqucBT.dpbs [dostęp 07.06.2015] Rozbudowywanie swojego potencjału militarnego przez kraje regionu związane jest przede wszystkim z coraz śmielszym postępowaniem Chińskiej Republiki Ludowej, która traktuje Azję Południowo-Wschodnią niejako jako swoją strefę wpływów. Jednakże w obliczu coraz ważniejszej roli, jaką odgrywa środowisko naturalne nie jest powiedziane, że w przyszłości drobne tarcia nie przerodzą się w poważniejszy konflikt. Co prawda, Indonezja w ubiegłym roku ratyfikowała traktat ASEAN w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia środowiska (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution), aczkolwiek nie wiadomo czy sytuacja ulegnie poprawie, a także czy rząd indonezyjski będzie skutecznie walczyć z wypalaniem lasów deszczowych. Z jednej strony leży to w interesie całego państwa, ale należy pamiętać, że olej palmowy jest bardzo istotny dla indonezyjskiej gospodarki.

Mówiąc o skutkach ekonomicznych zanieczyszczenia powietrza wydaje się, że w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na gigantyczne koszty zwalczania skutków zanieczyszczenia powietrza dla państw regionu Azji PołudniowoWschodniej, a w szczególności dla Indonezji, Malezji i Singapuru. W 1997 r., kiedy nawet Tajlandia i Filipiny zmagały się z olbrzymim smogiem, sam Singapur przeznaczył 9 mld $ na pokrycie kosztów leczenia obywateli oraz rekompensatę strat

Strona 62

Miasta XXI wieku Kraków 2016 za zakłócenia w ruchu powietrznym, czy prowadzenia działalności gospodarczej 102. Z kolei, w wyniku ubiegłorocznego smogu w malezyjskich miastach oraz w Singapurze zamknięto szkoły oraz odwołano dziesiątki lotów z powodu bardzo złej widoczności.

Jednocześnie starano się nie dopuścić do sytuacji z 1997 r.

Równie istotna w kontekście tego regionu atrakcyjność dla inwestorów. Azja Południowo-Wschodnia staje się jednym z kluczowych regionów gospodarczych na świecie. Jest także olbrzymim rynkiem zbytu, a tamtejsi konsumenci potrzebują towarów i usług coraz lepszej jakości 103. Swoją atrakcyjność inwestycyjną Azja Południowo-Wschodnia zawdzięcza przede wszystkim dobrze rozwiniętemu sektorowi przemysłowemu, który jest bardzo dobrze zintegrowany z gospodarką światową, ale również przyjaznemu środowisku dla inwestorów, czy świetnej lokalizacji pomiędzy Azją Wschodnią, Australią i Oceanią a Azją Południową i Bliskim Wschodem104. Nie wiadomo jednak, czy pod wpływem coraz większego zanieczyszczenia powietrza, będą oni zainteresowani tym obszarem świata. Region Azji Południowo-Wschodniej w dużej mierze jest zależny od bezpośrednich inwestycji zagranicznych, więc ich odpływ mógłby mieć poważne implikacje ekonomiczne.

Innym czynnikiem, na który zanieczyszczenie powietrza może mieć negatywny wpływ jest turystyka. Azja Południowo-Wschodnia ma do zaoferowania wiele atrakcji turystycznych. Co roku rzesze turystów przyciągają m.in. Singapur, czy Kuala Lumpur. Dość powiedzieć, że tylko w 2014 r. przychód Indonezji, Malezji, Singapuru, Tajlandii i Wietnamu (kraje te należą do najchętniej odwiedzanych przez turystów w regionie Azji Południowo-Wschodniej) z turystyki wyniósł 49 mld $ 105. W 2014 r., według danych Banku Światowego, suma ta wzrosła do 102 mld $.

Jednakże zanieczyszczenie powietrza może przyczynić się do zmniejszenia atrakcyjności Azji Południowo-Wschodniej wśród turystów, a to w konsekwencji przełoży się na mniejsze wpływy państw z turystyki.

Wydaje się, że najpoważniejsze w skutkach są jednak kwestie społeczne. Zanieczyszczenie powietrza wpływa na jakość życia mieszkańców miast Azji Południowo-Wschodniej. Varkkey i Quah poinformowali, że w wyniku smogu utrzymującego się od lipca 1997 r. do maja 1998 r., tylko w 1997 r. blisko 20 mln Indonezyjczyków miało problemy zdrowotne. Z kolei, w 2012 r. z powodu zanieczyszczenia powietrza na świecie zmarło 3,7 mln mieszkańców. Najwięcej zgonów odnotowano w krajach rozwijających się, a blisko milion osób w samej Azji Południowo-Wschodniej106. Te dane obrazują skalę zjawiska. Gdyby skuteczniej zwalczano nielegalne procedery, jak wypalanie lasów deszczowych, czy poprawiono wydajność elektrowni węglowych, to można by było uniknąć wielu zachorowań na nowotwory, choroby serca, czy choroby układu oddechowego wśród społeczeństwa.

http://www.ucsusa.org/global-warming/stop-deforestation/clearing-air-palmoil-peat-destruction-and-air-pollution#.VzgRofmLTIU [dostęp 15.05.2016] 103 http://www.biznes.newseria.pl/news/polska_bedzie,p226330394, [dostęp 15.05.2016] 104 Southeast Asia`s Investment Boom. How Thailand and its neighbors are courting newcomers 105 http://media.unwto.org/press-release/2013-04-29/unwtotourism-australiareport-highlights-potential-south-east-asian-outboun [dostęp 15.05.2016] 106 http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs313/en/ [dostęp 14.05.2016] 102

Strona 63

Miasta XXI wieku Kraków 2016

Podsumowanie Rozwój gospodarczo-społeczny Azji Południowo-Wschodniej umożliwia temu regionowi na odgrywanie coraz ważniejszej roli na arenie międzynarodowej.

Jednakże stoi przed nim wiele wyzwań, a najważniejszym wydaje się być coraz poważniejszy problem degradacji środowiska, w tym zanieczyszczenia powietrza.

Wydaje się, że rola ASEAN w zakresie ochrony środowiska, a w szczególności zanieczyszczenia powietrza musi być bardziej widoczna. Traktat o zapobieganiu zanieczyszczeń transgranicznych przyjęty jest bardzo istotny, ale organizacja nie może na tym dokumencie poprzestać. Należy stale rozszerzać istniejące już przepisy i pilnować, by kraje członkowskie ich przestrzegały. Jednym z rozwiązań, nad którym można by się zastanowić i stosować w przyszłości jest mechanizm wsparcia dla krajów członkowskich.

Mógłby on polegać m.in. na pomocy ASEAN we wdrażaniu przepisów, zapewnieniu pomocy technicznej, czy działań informacyjnych.

Kluczową rolę w zwalczaniu zanieczyszczenia powietrza będą pełnić także poszczególne kraje regionu Azji Południowo-Wschodniej. Państwa te, wobec stale zwiększającej się populacji i wzrostu gospodarczego prowadzących do wzrostu zapotrzebowania na energię muszą stworzyć długoterminowe strategie energetyczne.

Koncepcje te powinny być oparte w znacznej mierze o odnawialne zasoby energetyczne, które pozwolą jednocześnie na progres w zakresie innowacyjności.

Priorytetowym aspektem, w szczególności dla Indonezji, jest również skuteczny, wolny od korupcji system prawny. Umożliwiłoby to efektywne egzekwowanie przepisów oraz zniechęciło do nielegalnej działalności (np. wypalanie lasów).

Należy podkreślić, że skuteczna polityka środowiskowa i inne działania mające na celu zwalczanie zanieczyszczenia powietrza leżą we wspólnym interesie wszystkich państw regionu, gdyż czynniki te mają wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. To powoduje, że problem zanieczyszczenia powietrza nie może być dłużej zamiatany pod dywan, gdyż wiązałoby się ze zbyt dużymi kosztami dla państw Azji Południowo-Wschodniej.

Bibliografia 1. Brążkiewicz D., Śliwa Z., Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa Azji [2011], Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2. Budnikowski A., Cygler M. [red.], Ochrona środowiska a procesy integracji i globalizacji [2004], Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 3. Fijałkowski Ł., Regionalny wymiar bezpieczeństwa w Azji PołudniowoWschodniej. Normy-instytucje-ład regionalny [2010], Wydawnictwo Uniwersytetu Wrcoławskiego

4.

Kozłowska M., Fenomen rozwoju społeczno-gospodarczego Azji PołudniowoWschodniej [w:]Systemowe uwarunkowania wzrostu i rozwoju gospodarczego krajów Azji Południowo-Wschodniej, Swadźba S. [red], Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 2015 5. Nawrot K.A., Determinanty rozwoju gospodarczego państw ASEAN [2008], Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 6. Oziewicz E., Dylematy rozwoju gospodarczego krajów Azji PołudniowoWschodniej na tle procesów globalizacyjnych [2007], Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Strona 64

Miasta XXI wieku Kraków 2016 7. Pietrewicz J.W., Ochrona środowiska w warunkach procesów globalizacji [2011], Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 8. http://www.biznes.newseria.pl/news/polska_bedzie,p226330394, (dostęp dnia: 15.05.2016 r.)

9. http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/indonesian-mpapologises/2112520.html (dostęp dnia: 14.05.2016 r.)

10.South East Asia Energy Outlook, World Energy Outlook Special Report, https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/SoutheastAsiaE nergyOutlook_WEO2013SpecialReport.pdf (dostęp dnia: 06.05.2016 r.)

11.http://www.globalfiredata.org/ 12.http://hdr.undp.org/en/composite/trends (dostęp dnia: 14.05.2016 r.)

13.http://hdr.undp.org/sites/all/themes/hdr_theme/country-notes/TLS.pdf (dostęp dnia: 14.05.2016 r.)

14.http://www.indopacificreview.com/military-expenditures-southeast-asia/ #sthash.C0FqucBT.dpbs (data dostępu: 07.06.2015 r.)

15.http://media.unwto.org/press-release/2013-04-29/unwtotourism-australiareport-highlights-potential-south-east-asian-outboun (dostęp dnia: 15.05.2016 r.)

16. http://www.palmoilresearch.org/ (dostęp dnia: 04.05.2016 r.)

17. http://przemyslspozywczy.eu/ (dostęp dnia: 04.05.2016 r.)

18. https://portals.iucn.org/library/efiles/html/EPLP-072/section12.html (dostęp dnia: 28.07.2016 r.)

19. Skubiak B., Edukacja jako czynnik wspierający rozwój gospodarki. Implikacje dla Polski, http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/21_B.Skubiak_Eduk acja_jako_czynnik_wspierajacy....pdf (dostęp dnia: 12.05.2016 r.)

20. Varkkey H., Quah E., The Political Economy of Transboundary Pollution: Mitigation Forest Fires and Haze in Southeast Asia, 21. https://umexpert.um.edu.my/file/publication/00009140_102526.pdf (dostęp dnia: 28.07.2016 r.)

22.http://www.ucsusa.org/global-warming/stop-deforestation/clearing-air-palmoil-peat-destruction-and-air-pollution#.VzgRofmLTIU (dostęp dnia: 15.05.2016 r.)

23.http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs313/en/ (dostęp dnia: 14.05.2016 r.)

24.http://data.worldbank.org/indicator/EG.USE.ELEC.KH.PC?page=5 (dostęp dnia: 04.05.2016 r.)

25.http://data.worldbank.org/indicator/SE.XPD.TOTL.GD.ZS (dostęp dnia: 12.05.2016 r.)

26.http://data.worldbank.org/indicator/SE.XPD.TOTL.GB.ZS/countries (dostęp dnia: 12.05.2016 r.)

Strona 65