Σταυροδρομι Καλοκαίρι 2015

σταυροδρόμι

3

προαιρετική τιμή τεύχους: 1 ευρώ

Αγίου Φιλίππου & Αδριανού

ο χριστιανός μέσα στον κόσμο

στο εξώφυλλό μας Έργο της ηθοποιού Όλιας Λαζαρίδου Είχε σχεδιαστεί ειδικά για το ημερολόγιου τοίχου 2010 του Ι. Ναού Αγίου Φιλίππου, με θέμα «αγάπη, πού ‘ναι η εκκλησιά σου».

Η

Όλια Λαζαρίδου είναι Ελληνίδα ηθοποιός. Γεννήθηκε στο Κολωνάκι της Αθήνας. Ο πατέρας της ήταν ραδιοφωνικός παραγωγός και διαφημιστής. Σπούδασε υποκριτική στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης (Καρόλου Κουν), ενώ το 1986 πήγε στη Γαλλία, όπου παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή του Antoine Vitez. Στο Θέατρο Τέχνης σαν ηθοποιός, έπαιξε σε τραγωδίες και στον «Υπηρέτη δύο αφεντάδων» του Γκολντόνι σε σκηνοθεσία Γ. Λαζανη. Έχει συνεργαστεί με την Έλλη Λαμπέτη στο έργο «Φιλουμένα Μαρτουράνο» σε σκηνοθεσία Μ. Μπολονινι. Με το θίασο Τζένης Καρέζη - Κώστα Καζάκου έπαιξε στο έργο «Ποιός φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ» σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν, με τον οποίο την επόμενη χρόνια συνεργάστηκε ξανά στο Εθνικό Θέατρο στο έργο του Μπέρναρντ Σω «Το σπίτι του Σπαραγμού». Έχει σκηνοθετήσει δύο έργα: Το «Ξυπόλητοι στο πάρκο» στο Θέατρο Λαμπέτη και το «Άνοιξον» στο Μέγαρο Μουσικής. Έχει συνεργαστεί με πολλούς από τους νεώτερους σκηνοθέτες του Θεάτρου μας και έχει πρωταγωνιστήσει σε δώδεκα ταινίες του νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Για τη συμμετοχή της σε αυτές έχει βραβευτεί τρεις φορές με το κρατικό βραβείο ερμηνείας, δύο πρώτου κι ένα δεύτερου γυναικείου ρόλου. Έχει γράψει δύο πολύ ξεχωριστά ποιητικά βιβλία: «Η Καρδιά και ο Χωρίς Καρδιά και οι κυρίες του μυαλού» (εκδόσεις Εστία, 2006) και «Η προσευχή του ελάχιστου» (εκδόσεις Υποκείμενο, 2015).

σταυροδρόμι

σύγχρονοι προβληματισμοί στο χώρο της Ορθοδοξίας και του Πολιτισμού περιοδική έκδοση της Εκκλησιαστικής Κοινότητας του Ι. Ν. Αγ. Φιλίππου Βλασσαρούς Περίοδος Β' | Τεύχος 3 | Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2015

περιεχόμενα ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΜΟΥΝΤΕΣ Από τη συλλογή «Νηπιοβαπτισμός»....................04 ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ Εσείς θα αλλάξετε τον κόσμο όλο........................06 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ κ.κ. ΣΥΜΕΩΝ Ο χριστιανός στο σύγχρονο κόσμο: μία συζήτηση............................................................07 OLENA GURINA Η Εκκλησία είναι το καταφύγιό μου.....................10 ΝΙΚΟΣ ΔΟΥΣΗΣ Οι χριστιανοί απέναντι στην κρίση......................12 ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΣΥΜΕΩΝ Πληγής λιβάς...........................................................14

ΑΠΟΨΕΙΣ ΑΡΧ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Οι φιλονικίες για το ελληνικό χρέος απηχούν διαφωνίες σχετικά με το Πάσχα: σχόλιο σε ένα κείμενο του ιερέα και δημοσιογράφου Giles Fraser.....................17

Ιδρυτής – Υπεύθυνος Ύλης: Υπεύθυνος Οργάνωσης: Σχεδιασμός: Συνεργάτες: Διορθώσεις κειμένων: Εκτύπωση:

ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΜΕΝTΖΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Η Κοίμηση της Θεοτόκου......................................24 άγιος Αλέξιος Μεντβέντκοφ ο πρωτοπρεσβύτερος ένας άγιος στη Γαλλία του 20ού αιώνα................27

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ι. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων στην Αρχαία Αγορά.................................................29

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ & ΤΕΧΝΗ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΣΟΥΤΑΣ Το νέο θεατρικό έργο της Λένας Κιτσοπούλου...32 ΜΑΡΙΑ ΧΟΥΠΑ Μία βραδιά με τους Gadjo Dilo ή αλλιώς τρελλός μπαλαμάς..................................................................33 ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΑΜΠΟΥΓΑΣ ΑΩ: αφορμές αναζήτησης διεξόδου.....................34 Ανακοινώσεις...........................................................35

π. Δημήτριος Ι. Μαρούλης Ανδρέας Καραμπουγάς Παύλος Παυλίδης | pavlidis.pavlos@gmail.com Κατερίνα Δούμα, Ανδρέας Καραμπουγάς, Μιχαήλ Κασούτας, Κωνσταντίνος Παπαμεντζελόπουλος, Λαμπρινή Σολδάτου, Μαρία Χούπα Μιχαήλ Κασούτας ΛΥΧΝΙΑ Α.Ε. | info@lyhnia.com

σταυροδρόμι

|3

αντί προλόγου Μετρώ την απόσταση που με χωρίζει από την κραυγή. Εφαρμόζω την προσωπική μου μέθοδο για να σταθώ απέναντι στην αγάπη. Κατρακυλώ στο βάραθρο του εξευτελισμού για να επωμισθώ την ευθύνη του μαρτυρίου. Μια μικρή αγιότητα γονιμοποιεί τις προσπάθειες μου και σιγά σιγά γίνομαι ομοούσιος με τη σκοτεινιά. Ματθαίος Μουντές Από την ποιητική συλλογή «Νηπιοβαπτισμός» (εκδ. Καστανιώτη, 1992)

Ο Ματθαίος Μουντές γεννήθηκε στη Χίο το 1935. Σπούδασε Θεολογία και από το 1961 εργάστηκε στην Αθήνα, στην ιδιωτική εκπαίδευση. Το 1959, φοιτητής ακόμη, άρχισε να δουλεύει στο ραδιόφωνο. Έκανε πολλές εκπομπές με θέματα βιβλικά, λαογραφικά και λογοτεχνικά. Από τις πιο γνωστές εκπομπές του ήταν αυτή με τον τίτλο «Αιγαίο, ρίζα και διάρκεια», που κράτησε έντεκα σχεδόν χρόνια. Κατά καιρούς συνεργάστηκε και με την τηλεόραση. Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές: Παρακαταθήκη (1957), Ισόπεδος διάβασις (Φέξης, 1963), Η αντοχή των υλικών (α´ έκδοση Ίκαρος, 1971, και β´ έκδοση Καστανιώτης, 1983), Τα αντίποινα (Εστία, 1982), Νηπιοβαπτισμός (Καστανιώτης, 1992). Το 1963 τιμήθηκε με το βραβείο της Ομάδας των Δώδεκα. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, καθώς και του Ανοιχτού Θεάτρου του Γιώργου Μιχαηλίδη, και είχε συνεργαστεί με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Πέθανε το 2000.

4|

ο χριστιανός στο σύγχρονο κόσμο σταυροδρόμι

|5

εσείς θα αλλάξετε τον κόσμο όλο

Α

Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος

πό όλους τους ανθρώπους, οι μαθητές ήταν πιο αδύναμοι και πιο ανεπαρκείς· όμως, η μεγάλη δύναμη που είχαν μέσα τους απλώθηκε σε κάθε γωνιά της οικουμένης. Και, κοντά σ’ αυτό, μην ξεχνάς και το προζύμι, που, όπως είπε: Η βασιλεία των ουρανών μοιάζει με το προζύμι· μια γυναίκα το πήρε και το έκρυψε μέσα σε είκοσι πέντε κιλά αλεύρι, και όλο αυτό μαζί γίνηκε ζυμάρι. Κι όπως το προζύμι με την δύναμή του αλλάζει το αλεύρι, με τον ίδιο τρόπο θα αλλάξετε κι εσείς τον κόσμο. […] Και μη μου λέτε: τι να σου κάνουν δώδεκα άνθρωποι όταν συναπαντιούνται με τόσο πλήθος; Γιατί ακριβώς αυτό μπορεί κατεξοχήν να κάνει την δύναμή σας να λάμψει, το να συναναστρέφεστε, δηλαδή, με το πλήθος και να μην το βάζετε στα πόδια. Όπως, λοιπόν, το προζύμι κάνει όλο το υλικό ζυμάρι όταν βρεθεί κοντά στο αλεύρι κι όχι απλώς κοντά, αλλά και να ανακατευτεί μαζί του (γιατί δεν είπε απλώς Έβαλε, είπε Έκρυψε·), με τον ίδιο τρόπο κι εσείς, όταν έρθετε πολύ κοντά και συναναστραφείτε εκείνους που σας πολεμούν, τότε θα τους επιβληθείτε. Κι όπως το προζύμι, αν και κουκουλώνεται από το αλεύρι, όχι μόνο δεν αφανίζεται, αλλά με την επιτηδειότητά του σε λίγο χρόνο τα έχει όλα αλλάξει, έτσι θα συμβεί και με το κήρυγμα. Μην, λοιπόν, φοβηθείτε, επειδή πολλές φορές θα σας φερθούν προσβλητικά· γιατί και στην περίπτωση αυτή η δύναμη που έχετε μέσα σας θα λάμψει και θα τους επιβληθείτε. […] Αλλά, θα μου πείτε, εκείνοι ήταν απόστολοι. Και τι μ’ αυτό; Δεν συμμετείχαν σε ό, τι συμμετέχεις κι εσύ; δεν μεγάλωσαν σε πόλεις; δεν χάρηκαν με ό, τι χαίρεσαι; δεν είχαν κι αυτοί ένα επάγγελμα; μήπως ήταν άγγελοι που κατέβηκαν από τον ουρανό; Είναι μεγάλη η δύναμη του κηρύγματος· κι ό, τι μια φορά ζυμώθηκε, γίνεται πάλι και πάλι προζύμι. Κι όπως ακριβώς η σπίθα όταν καταπιαστεί με τα ξύλα, κατακαίει με την φλόγα που προκαλεί ακόμη κι εκείνα που είναι ήδη καμένα, έτσι γίνεται και με το κήρυγμα […] Και εάν δώδεκα άνθρωποι έφεραν τα πάνω κάτω στην οικουμένη ολόκληρη, σκέψου πόση είναι η κακία μας, όταν εμείς, που είμαστε τόσοι πολλοί, δεν θα μπορέσουμε να συνεφέρουμε τους υπόλοιπους… Από την Ομιλία ΜΣΤ’ εις το κατά Ματθαίον, PG 58, 478 εξ. Μετάφραση από το πρωτότυπο: Ζωή Πλιάκου - Νίκα

6|

ο χριστιανός στο σύγχρονο κόσμο μία συζήτηση με τον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης, κ.κ. Συμεών Παρακαλέσαμε θερμά τον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης, κ.κ. Συμεών, με αφορμή το θέμα του τρίτου τεύχους από το «σταυροδρόμι», να απαντήσει σε κάποια ερωτήματα τα οποία πιστεύουμε πως απασχολούν πολλούς από τους νέους της σημερινής εποχής, τους νέους που αναζητούν όραμα και ταυτότητα μέσα σε μια πραγματικότητα που καθημερινά τους πληγώνει και τους διαψεύδει. Τον ευχαριστούμε από καρδιάς για την προθυμία με την οποία δέχτηκε να συμβάλλει στην προσπάθεια που καταβάλλουμε μέσα από το ενοριακό περιοδικό της εκκλησιαστικής μας κοινότητας. Η παρουσία του στο έντυπο «αρχονταρίκι» μας αποτελεί ξεχωριστή χαρά και ευλογία για όλους μας. Τι καινούργιο έχει να προσφέρει ο χριστιανισμός στο σύγχρονο κόσμο; Ή μήπως ισχύει αυτό που αρκετοί ισχυρίζονται ότι είναι το «παλαιό κρασί» που δεν μπορεί να μπει σε «νέους ασκούς»; Ο ό­ρος Χρι­στι­α­νι­σμός, αν και γνω­στός και χρη­σι­μο­ποι­ού­με­νος α­πό πο­λύ πα­λαι­ά, υ­παι­ νίσ­σε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο έ­να σύ­στη­μα θρη­σκευ­τι­κό-φι­λο­σο­φι­κό, μία ι­δε­ο­λο­γί­α και λι­γό­ τε­ρο — ή και κα­θό­λου — την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, το γε­γο­νός της Εκ­κλη­σί­ας. Κα­λύ­τε­ρα λοι­πόν, αν­τί να μι­λού­με για τον Χρι­στι­α­νι­σμό, να μι­λού­με για το τι έ­χει να προ­σφέ­ρει η Εκ­κλη­σί­α.

σταυροδρόμι

|7

Η Εκ­κλη­σί­α ­κό­μι­ζε, κο­μί­ζει και θα κο­μί­ζει και στο μέλ­λον το ευ­αγ­γέ­λιο της εν Χρι­στώ σω­τη­ρί­ας. Την α­λή­θεια για τον Θε­ό, τον άν­θρω­πο και τον κό­σμο. Μα­ζί με την αλήθεια κι έ­να και­νούρ­γιο τρό­πο ζω­ής που ο άν­θρω­πος α­ξι­ώ­νε­ται να ζή­σει ενταγμέ­νος στο σώ­μα της Εκ­κλη­σί­ας, στην οι­κο­γέ­νεια των παι­δι­ών του Θε­ού. Αν στα μά­τια κά­ποι­ων η πα­ρου­σί­α και η μαρ­τυ­ρί­α της Εκ­κλη­σί­ας φαί­νε­ται σαν «παλαιό κρα­σί», αυ­τό συν­δέ­ε­ται εί­τε με τον τρό­πο με τον ο­ποί­ο το Ευ­αγ­γέ­λιο προσφέ­ρε­ται στον σύγ­χρο­νο άν­θρω­πο, εί­τε με την α­συ­νέ­πεια και τα λά­θη η­μών των χρι­στια­νών, πράγ­μα το ο­ποί­ο α­πο­δυ­να­ μώ­νει το μή­νυ­μα της Εκ­κλη­σί­ας. Στη σημερινή εποχή της κρίσης, που υπάρχει πολύ μεγάλη ανάγκη για φιλανθρωπία, πώς θα μπορούσε η Εκκλησία να ξεπεράσει τον πειρασμό να μη μεταβληθεί σε ίδρυμα κοινωνικής πρόνοιας, χωρίς να απωλέσει τον κοινωνικό της χαρακτήρα, αλλά αναδεικνύοντας ακόμη περισσότερο την πνευματική της υπόσταση; Η ι­σορ­ρο­πί­α α­νά­με­σα στην κοι­νω­νι­κή δρά­ση της Εκ­κλη­σί­ας και την ε­σω­τε­ρι­κή και πνευ­μα­τι­κή της ζω­ή εί­ναι και θα εί­ναι πάν­το­τε, σε κά­θε ε­πο­χή, το με­γά­λο ζητούμενο. Ο κίν­δυ­νος της μο­νο­μέ­ρειας, πράγ­μα­τι, πα­ρα­μο­νεύ­ει. Η αν­τι­με­τώ­πι­σή του φρο­ νώ ό­τι συν­δέ­ε­ται με τη θε­ο­λο­γι­κή καλ­λι­έρ­γεια τό­σο των εκ­κλη­σι­α­στι­κών ποι­μέ­νων, ό­σο και των χρι­στια­νών και με­λών του εκ­κλη­σι­α­στι­κού σώ­μα­τος. Οι άνθρω­ποι, ό­λοι μας, να κα­τα­νο­ή­σου­με τη φύ­ση και τον προ­ο­ρι­σμό της Εκ­κλη­σί­ας και ό­τι σκο­πός της υ­πάρ­ξεώς της δεν εί­ναι η αν­τι­με­τώ­πι­ση και η λύ­ση του κοινωνικού προ­βλή­μα­τος αλ­ λά η εν Χρι­στώ α­να­γέν­νη­ση των αν­θρώ­πων. Και όταν ο άν­θρω­πος αναγεννιέται με τη χάρη του Χριστού, είναι βέβαιο ότι θα έχει οδηγό στη ζωή του το Ευ­αγ­γέ­λιο, θα ερ­γά­ζε­ται με ζή­λο και πολ­λή α­γά­πη για την ανακούφιση των συ­ναν­θρώ­πων του πού υποφέρουν και θα αγωνίζεται για να επικρα­τή­σει στην κοινωνία η αλ­λη­λεγ­γύ­η και η δι­και­ο­σύ­νη. Σε τι διαφέρει ένας καλός και σε όλα ηθικός άνθρωπος από ένα χριστιανό; Ποια είναι τα όρια και ποια η σημασία της διαφοράς αυτής; H καλοσύνη και η ηθική ποιότητα ενός ανθρώπου μπορεί να εκ­πο­ρεύ­ε­ται, εί­τε α­πό την ευ­αί­σθη­τη και καλ­λι­ερ­γη­μέ­νη συ­νεί­δη­σή του, εί­τε και α­πό τη θρησκευτική του πίστη πού ενδέχεται να μην είναι χριστιανική. Ο Χρι­στια­νός και η «η­θι­κή» του συμ­πε­ρι­φο­ρά πη­γά­ζει α­πό την σχέ­ση του με τον Χρι­ στό, τις ευ­αγ­γε­λι­κές εν­το­λές, την ι­δι­ό­τη­τά του ως μέ­λους της Εκ­κλη­σί­ας.

8|

Ας μη δι­στά­σου­με ό­μως να ο­μο­λο­γή­σου­με ό­τι η συμ­πε­ρι­φο­ρά πολ­λών συνανθρώπων μας με α­νύ­παρ­κτους ή πο­λύ χα­λα­ρούς δε­σμούς με την Εκ­κλη­σί­α είναι πο­λύ πιο χρι­στι­α­νι­κή α­πό τη συμ­πε­ρι­φο­ρά πολ­λών α­πό ε­μάς, οι ο­ποί­οι θεωρού­με τούς ε­αυ­τούς μας ζων­τα­νά μέ­λη της Εκ­κλη­σί­ας. Πι­στεύ­ε­τε πως ο ση­με­ρι­νός χρι­στια­νός υ­φί­στα­ται μια μορ­φή bullying; Η θέση των χριστιανών μέσα στον κόσμο είναι εκείνη που καθόρισε ο Κύριός μας: πρόβατα ανάμεσα σε λύκους. Ο διωγμός των πιστών αποτελεί τον κλήρο τους. Όσοι αρνούνται και πολεμούν τον Χριστό, πολεμούν παράλληλα και τους μαθητές Του. Από την πλευρά αυτή θα μπορούσαμε να δεχθούμε ότι αυτός ο «διωγμός» είναι μια μορφή bullying. Τι μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους νέους της εποχής μας; Ό­λοι μας, προ­πάν­των ό­μως οι νέ­οι μας, με τη δί­ψα για γνη­σι­ό­τη­τα και τον ενθουσια­ σμό πού τους δι­α­κρί­νει, ν᾽ α­γα­πή­σουν τον Χρι­στό, να γνω­ρί­σουν την ου­σί­α του Ευ­αγ­ γε­λί­ου Του και να θε­λή­σουν να ζή­σουν ως ζων­τα­νά μέ­λη της Εκ­κλη­σί­ας Του. Ε­δώ βρί­ σκε­ται το «νό­η­μα» ζω­ής με το ο­ποί­ο θα μπο­ρέ­σουν να νοηματοδοτήσουν την ύ­παρ­ξή τους. Ό­λα τα άλ­λα α­δυ­να­τούν να δώ­σουν νό­η­μα και σκο­πό στην ε­πί­γεια πε­ρι­πέ­τειά μας. Τα ερωτήματα που τέθηκαν στον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης επιλέχθηκαν από τα μέλη της Συντακτικής Ομάδας του εντύπου μας μετά από ανταλλαγή προβληματισμού και συζήτηση.

Στο προηγούμενο τεύχος μας (02/2015), εκ παραδρομής δεν αναφέρθηκε το όνομα του φωτογράφου στη φωτογραφία που κοσμούσε το σαλόνι του εντύπου. Πρόκειται για τον Ισίδωρο Κουτσογιάννη και η φωτογραφία έχει τραβηχτεί στη Σκήτη Αγίου Παντελεήμονος Αγίου Όρους. Ζητούμε συγγνώμη για την παράλειψη.

σταυροδρόμι

|9

η Εκκλησία είναι το καταφύγιο μου Olena Gurina

Μ

ετά από μια δύσκολη και εξαντλητική εβδομάδα συνάντησα στην εκκλησία ένα μοναχό από το Άγιο Όρος και με μεγάλο ζήλο τον ρώτησα πώς του φαίνεται η ζωή στην Αθήνα. Μου απάντησε ότι εμείς που ζούμε στον κόσμο είμαστε ήρωες γιατί δεχόμαστε καθημερινά πολλές προκλήσεις, βιώνουμε πολύ άγχος και μεγάλες ταχύτητες. Μου είπε ότι οι μοναχοί ζουν ήσυχα, έχουν σταθερές αξίες και ξεκάθαρα πλαίσια συμπεριφοράς. Με ξάφνιασε η απάντηση του και κατά κάποιο τρόπο με δικαίωσε μπροστά στον εαυτό μου. Πόσες φόρες το μήνα σκέπτομαι να πάω σε ένα μοναστήρι για 3-4 μέρες να ηρεμήσω, να χαρώ την ανθρωπιά και τα αληθινά χαμογέλα. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν προλαβαίνει να ηρεμήσει και να χαμηλώσει την ταχύτητα της ζωής του για να ακούσει λίγο «τον Θεό να μιλάει μέσα του». Καμιά φορά σκέπτομαι γιατί πηγαίνω στην εκκλησία, εγώ, που μεγάλωσα σε μία κοινωνία με συλλογικές και όχι ατομικές αξίες, αλλά χωρίς την πίστη στο Θεό… που στηριζόμουν πάντα στις δικές μου επιθυμίες για να πάρω τις αποφάσεις μου και ήξερα ότι ο οδηγός της ζωής μου είμαι μόνο εγώ. Γιατί; Τι άλλαξε; Μια ξένη χώρα άλλαξε τα πάντα στην ζωή μου. Μέσα στην αθεΐα μου προσπάθησε να με μάθει να σκέπτομαι με προσωπικά κριτήρια. Μεγάλη δυσκολία. Στενοχωριόμουν για αυτό, κλείστηκα στον εαυτό μου, η ζωή μου φαινόταν άδεια και δεν το κατάφερνα τελικά. Και δόξα τω Θεώ που δεν με άφησε και με έφερε κοντά του, στην παρέα ανθρώπων που προσπαθούν να κοινωνούν ο ένας στον άλλον την ζωή τους, να μοιράζονται τις χαρές και τις λύπες, να αγαπάνε αλλήλους και να συγκρατούν ο ένας τον άλλον από τις παραπλανητικές «θεωρίες ζωής».

10 |

Εδώ είναι καλά. Η Χάρις του Θεού σε ομορφαίνει, σε κάνει άνθρωπο, βιώνεις τη χαρά που δεν γνώριζες ποτέ στην ζωή σου, δεν θέλεις να φύγει ποτέ. Αλλά δες που φεύγει, φεύγει και σε αφήνει αντιμέτωπο με τα δικά σου τα προβλήματα, τον Θεό τον έχεις ξεχάσει στην ταχύτητα που ζεις, κουράζεσαι, ψάχνεις διέξοδο και πουθενά δεν ανακουφίζεσαι παρά μόνο στην εκκλησία. Παίρνεις μια ανάσα και ξανά ακολουθείς τις καθημερινές δυσκολίες. Σε κάποιο σημείο αναρωτιέσαι γιατί ο δικός σου ο Θεός είναι καλύτερος από τον Θεό των άλλων θρησκειών; Γιατί εκτός εκκλησίας καμιά φορά βρίσκεις ανθρώπους καλύτερους από σένα τον χριστιανό; Γιατί πηγαίνεις στην εκκλησία; για να συναντήσεις δυο - τρεις φίλους, για να τηρήσεις κάποια παράδοση, για να αποφύγεις την μοναξιά; Γιατί χρειάζεσαι τον Θεό αφού αποφασίζεις τα πάντα μόνη σου; γιατί να βάλεις στη ζωή σου στήριγμα; σου φεύγουν οι δυνάμεις, ψάχνεις σιγουριά ή όντως συνειδητοποιείς ότι ο Θεός είναι ο πλάστης σου, ο εμψυχωτής σου και ο φίλος σου; Διάφορα σκέφτεσαι. Μια τον διώχνεις, μια τον αναζητάς, μια τον ξεχνάς. Αλλά και πόσα θα ήθελες να ζήσεις σύμφωνα με το θέλημα Του, ήσυχα, όμορφα, μέσα στην Χάρη του Αγίου Πνεύματος! Ο μοναχός είχε δίκιο. Είναι πράγματι δύσκολο στη σύγχρονη και πολυποίκιλη εποχή μας να παραμένει κανείς χριστιανός εκτός μοναστηρίου, κινδυνεύεις κάθε στιγμή να παραπλανηθείς, να αφεθείς… μόνο η ανάμνηση της χάρης του Αγίου Πνεύματος σε επαναφέρει ξανά στην εκκλησία και σε ξανακάνει άνθρωπο… για λίγο. Και ξανά πάλι από την αρχή!

Η σκέψη είναι πάντοτε μια καρφίτσα· πάνω της δεν μπορείς να σταθείς. Μονάχα η προσευχή είναι βράχος ακλόνητος επάνω στον οποίο μπορώ ολόκληρος να στέκομαι και να επιβιώνω. Όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς (14 Ιουνίου)

σταυροδρόμι

| 11

οι χριστιανοί απέναντι στην κρίση Νίκος Δούσης

Σ

τα πρωτοφανή για τις γενιές μας δρώμενα των τελευταίων χρόνων, ο καθένας από εμάς καλείται να τοποθετηθεί σε σχέση με τον εαυτό του, την πολιτεία, τους θεσμούς, την κοινωνία, τον Άλλον, την Εκκλησία, τον Χριστό. Η οικονομική διάσταση της σύγχρονης κρίσης έχει τα δικά της μέτρα διαχείρισης, την αποτελεσματικότητα των οποίων κάποιοι πειραματίζονται στην πλάτη μας δημιουργώντας προφανώς καινούρια γνώση και εμπειρία στους οικονομικούς μας εταίρους. Τουλάχιστον, ας ευχηθούμε οι θυσίες να μην παραμείνουν άκαρπες. Η πνευματική διάστασή της, όμως, τουλάχιστον για όσους θέλουμε να συμπορευόμαστε εκκλησιαστικά, αποτελεί μια τεράστια πρόκληση. Ως μέλη της Εκκλησίας ας δούμε τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες ως προϋποθέσεις σωτηρίας, όχι μόνο της δικής μας αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Το μοντέλο του καλοβαλμένου, καταναλωτικού, αυτάρκη, τακτοποιημένου, περιποιημένου, απρόσβλητου Χριστιανού διαψεύδεται και κυρίως η ελπίδα ότι η χριστιανική ιδιότητα λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας από το κοινωνικό ή όποιο άλλο κακό το οποίο ο Χριστός θα επέτρεπε μόνο στους άλλους, καταρρίπτονται. Καλούμαστε, λοιπόν, προσωπικά ο καθένας να ξαναθυμηθούμε και να εφαρμόσουμε στην πράξη την ασκητική διάσταση της καθημερινότητας πυκνώνοντας τη λατρευτική μας αναφορά και ικεσία στον Χριστό. Σε κοινωνικό επίπεδο, παρόλο που τις τελευταίες δεκαετίες οι Χριστιανοί κατά μεγάλο μέρος, απουσίασαν από πολλές σοβαρές δράσεις, εξελίξεις και αποφάσεις, το αίτημα για χριστιανοποίηση της πολιτικής παραμένει πάντα ενεργό. Καλούμαστε δηλαδή

12 |

να υπενθυμίζουμε διαρκώς στους εκάστοτε πολιτικούς εκπροσώπους και δημόσιους λειτουργούς ότι η κύρια διάσταση του έργου τους είναι η διακονία των αναγκών του ανθρώπου. Σε αυτή ακριβώς τη διακονία και τη συγ-χώρεση του Άλλου είμαστε υπόχρεοι και ο καθένας προσωπικά από εμάς, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο. Ως μέλη της Εκκλησίας ενισχύουμε έμπρακτα τον αδυνατότερο και με το παράδειγμά μας τον κατευθύνουμε να πράξει κι εκείνος το ίδιο μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν. Οφείλουμε να κατηχούμε τον κόσμο ώστε να αντιλαμβάνεται τη χριστιανική φιλανθρωπία όχι ως υποκατάσταση ελλείψεων της πολιτείας αλλά ως πλήρη έκφραση της κοινωνίας με το Χριστό στον οποίο στηριζόμαστε κι ελπίζουμε και των συνανθρώπων μας. Η Διοίκηση της Εκκλησίας έχει πολύ δύσκολο έργο από εδώ και πέρα. Αν και απροετοίμαστη, ίσως και εφησυχασμένη όπως ολόκληρη η ελληνική κοινωνία, πλέον δεν έχει άλλα περιθώρια και καλείται να διαχειριστεί την επόμενη ημέρα «για τα του οίκου της» με δική της πρωτοβουλία πριν αναγκαστεί να υποκύψει σε πιέσεις αντίστοιχες ή χειρότερες από αυτές που υφίσταται η πολιτεία. Ενέργειες όπως διασφάλιση ιδίων πόρων για την στοιχειώδη οικονομική συντήρηση των κληρικών, συγχωνεύσεις διοικητικών και οικονομικών δραστηριοτήτων από τις ενορίες σε επίπεδο μητροπόλεων που θα επικεντρώσουν τους κληρικούς στο λειτουργικό και πνευματικό έργο, εφαρμογή πνεύματος και προγράμματος λιτότητας και μείωσης δαπανών σε επιλεγμένες δράσεις, σοβαρή και μελετημένη καλλιέργεια του εθελοντισμού για την εξυπηρέτηση ακόμα και τακτικών ενοριακών αναγκών και άλλες, πρέπει να δρομολογηθούν άμεσα, πριν να είναι πολύ αργά. Ξεκάθαρα η πρόταση της Εκκλησίας για την τρέχουσα συγκυρία, «το δικό της μνημόνιο για τη διαχείριση της Κρίσης» είναι μια καθολική και διαρκής Σαρακοστή με πορεία προς το Σταυρό και την Ανάσταση. Κανείς δε πρέπει να χάσει την ευκαιρία και ίσως έτσι, η τρέχουσα οικονομική κρίση μετατραπεί σε δώρο και όχι σε Κρίση.

σταυροδρόμι

| 13

πληγής λιβάς Ιερομόναχος Συμεών Σκοπός της ζωής δεν είναι το έρπειν· σκοπός η αγάπη. Την συνοχή των λόγων, των έργων, των ονείρων παρέχει η προς εκδημίαν τάση. Ο άντρας που σέρνει τον χορό δεν είναι άλλος απ΄ τους άλλους. Η διαφορά έγκειται στην απαρέσκεια του όλου ψυχρού κλίματος των πάγων. Στη διακεκριμένη ζώνη αισθητοποιείται το πολύτιμο της ζωής. Ακούγεται ανατέλλουσα εκ των εγκάτων βληχή μεγάλη, θεσπέσια. Πέρα απ΄ αγρούς και πόλεις. Υπό τον ήλιο και κάτω απ΄ τα΄ άστρα. Προτρεπτική η φωνή του ωραίου Αμνού πλημμυρεί μ΄ ελπίδες την καρδιά όσων δεν έρπουν. Ζεστοί οι πιστεύοντες απογυμνώνονται. Βαρεθήκανε να άγονται και να φέρονται από σοφιστές, ψεύστες και φαρισαίους στον άδικο και φίλαυτο παρόντα κόσμο. Ζεστοί εν απολύτω αλληλεγγύη προς τους λεπρούς και αμαρτωλούς αποβάλλουν παν ένδυμα. Δεν φοβούνται κανέναν και τίποτα. Γνωστό ότι εκ στόματος κόρακος ένα κρα προσβάλλει την ακοή. Από τους πάγους ίσαμε τους τροπικούς η ύπαρξη ατενίζει την άγνωστη γη, εκείνην όπου όλοι χωράνε, μια κοινότητα, άνδρες, γυναίκες, τραυματισμένοι, σε κίνηση προς τα εςμπρός, αλληλέγγυοι πάντα. Χωρίς να αποκρύβεται το χάος, τα πρόσωπα ποταμοί. Ο λόγος ρέει ως εν ονείρω σταθερός στην πυρά. Πάντα ερωτικός ο λόγος της σιωπής, εξομολογητικός εξάγεται με εργαλεία νυφικά, κατακερματισμένος μέσα από το πυρακτωμένο με το ιερό ξύλο του νεκρού σκεύος. Ρόδια διαθέτει του θανάτου όπου φως απαστράπτει. Χίλια, μύρια άστρα με χρώμα μέθης μετά την πικρή του φλοιού ρήξη. Χέρια στάζοντα χυμό οίνου, γεωμετρικά παραμυθίας κοσμήματα. Τα πάντα προς συνάντηση στην κυμαινόμενη του βίου επιφάνεια όλων των προσδοκιών της δωρεάς. Βοήθεια, έλξατε. Ανεπαρκές το σθένος. Αλιέων και ναυτών πολιός ο άγιος γέρων

14 |

προστάτης αρωγός σπεύδει. Δυσχέρειες στο περαιτέρω προχώρημα. Αμπελουργοί, ξωμάχοι, τσοπάνηδες, γελαδάρηδες, θαλασσομάχοι και ψαράδες, όλοι οι εδώ κάτοικοι βοηθήστε τον ξένο, της σαγήνης να άρει το βάρος. Κανένας δεν φαίνεται νά ‘ρχεται. Ουρλιαχτά και γαυγίσματα αγριμιών και θηρίων μονάχα. Στην μπόρα της μεγάλης δοκιμασίας ο Θεός δυνατός τα θεριά δαμάζει. Το υπάρχειν ντύνεται τον θάνατο. Τελετουργία στους κυματόβρεχτους βυθούς των τάφων, φέρνει ούριον τον άνεμο στους ποντοτάξιδους του βίου μύστες. Στο φέγγος της φωτιάς στρώμα τα ρούχα του γυμνού. Στο φως της φλόγας όλα φανερά. Νερά καθάρια, λουτρό του γυμνού. Βοτάνι αθάνατο, στρείδια, κοχύλια και οίνος, του γυμνωμένου από ενδύματα, γεύση. Στο σκοινί του πλυσίματος απλωμένοι όσοι αποκοιμήθηκαν λόγια εγκάρδια τους ξυπνούν. Έλεγχος στους υπόγειους οχετούς προς αντιμετώπιση των εκ του πονηρού φαντασμάτων. Η κρυψίνοια αντιτίθεται στην έρευνα. Θλίψες και χαρές του παρόντος, δόξα και ατίμωση, φίλων και εχθρών παρουσία πλημμυρούν πόθο του κισσού του βαθυπράσινου, λύση των δεινών, γεύση των μη παρόντων ένθα πάσα αποδρά οδύνη. Σκληροί και οι σκληρότατοι και οι μη ούτω, διυλίζοντας τον κώνωπα, ζητούν να ακούσουν το «ευλόγησον». Χίλια, μύρια ευλόγησον σε πίκρα, πόνο και απογοήτευση τυλιγμένα. Συμεών Ιερομονάχου

η γραφή Άθως εν μηνί Αυγούστω τω χιλιοστώ εννεακοσιοστού ογδοηκοστού έκτου έτους πρώτη δημοσίευση στο θεολογικό περιοδικό «Σύναξη», τεύχος 20 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 1986, Αθήνα)

σταυροδρόμι

| 15

απόψεις 16 |

οι φιλονικίες για το ελληνικό χρέος απηχούν διαφωνίες σχετικά με το Πάσχα Αρχιμανδρίτης Αναστάσιος Τασόπουλος

Ἡ

θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν ἀποτελεῖ μόνο λόγο γιά τά μεταφυσικά πράγματα, ἀλλά διαμορφώνει τήν πίστη, τίς πεποιθήσεις, τίς ἀντιλήψεις κι ἑπομένως διαποτίζει τή σκέψη, τή συμπεριφορά, τίς πράξεις κι ἐνέργειες τοῦ ἀνθρώπου σέ καθημερινή βάση κι ὄχι μόνο σέ ἀναμενόμενους τομεῖς ὅπως ἡ παιδεία ἤ ἡ τέχνη ἀλλά καί σέ τομεῖς πού συχνά δέν ὑποψιαζόμαστε ὅπως εἶναι ἡ πολιτική καί ἡ οἰκονομία! Αὐτό ὑποστηρίζει τό ἐνδιαφέρον ἄρθρο πού δημοσίευσε στήν εὐρείας κυκλοφορίας ἐφημερίδα The Guardian τοῦ Λονδίνου ὁ αἰδεσιμώτατος Giles Fraser τήν Μεγάλη Παρασκευή 10 Ἀπριλίου μέ ἐπικεφαλίδα «Φιλονικίες γιά τό ἑλληνικό χρέος ἀπηχοῦν διαφωνίες σχετικά μέ τό Πάσχα». Ὁ αἰδεσιμώτατος Giles Fraser1 ἱερέας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀγγλίας, εἶναι ἐφημέριος στήν ἐνορία St. Mary στό Newington τοῦ Λονδίνου. Μέχρι τό 2006 ἔδινε διαλέξεις φιλοσοφίας στόν Wadham College τῆς Ὀξφόρδης καί σήμερα εἶναι ἐπισκέπτης καθηγητής στό τμῆμα ἀνθρωπολογίας τῆς Σχολῆς Οἰκονομικῶν τοῦ Λονδίνου (London School of Economics), ἑστιάζοντας τό ἐνδιαφέρον του στή σύγχρονη ἠθική τῶν οἰκονομικῶν τάσεων καί πρακτικῶν πού ἐφαρμόζονται στό City of London ὡς οἰκονομικοῦ κέντρου τῆς Ἀγγλίας. Ἡ σκέψη του στό παρόν ἄρθρο του, ἄν καί λιτή, θεωροῦμε ὅτι ἀποτελεῖ μία ἐνδιαφέρουσα ἑρμηνεία τῆς στάσης τῶν εὐρωπαϊκῶν ἡγετῶν ἀπέναντι στήν κρίση καί τό ἑλληνικό χρέος. Τή μεταφέρουμε λοιπόν στήν ἑλληνική γλώσσα γιά μεγαλύτερη πρόσβαση στό ἑλληνικό κοινό, παρέχοντας μερικά ἀπαραίτητα σχόλια.

1. http://en.wikipedia.org

συνέχεια στην σελίδα 20

σταυροδρόμι

| 17

άνθρωποι μέσα στη νύχτα Οι νύχτες για τα πλήθη δεν έγιναν, στοχάσου. Η νύχτα σε χωρίζει από τον γείτονά σου, γι’ αυτό, δεν πρέπει εσύ να τον ζητήσεις. Κι αν, νύχτα, ανάψεις φως στην κάμαρά σου, στο πρόσωπον ανθρώπους ν’ αντικρύσεις... ποιούς; - πρέπει τον εαυτό σου να ρωτήσεις. Οι άνθρωποι είναι φοβερά αλλοιωμένοι από το φως, που ιδρώνουνε τα πρόσωπά τους, κι αν, νύχτα, τύχαινε να’ ναι μαζεμένοι, έναν κόσμο, που θα παραπάταγε, να δεις θα μπορούσες, ο ένας στον άλλο πάνω ακουμπισμένοι.

18 |

Κίτρινο φως, πάνω στα μέτωπά τους, όλες τις σκέψεις έδιωξε μακρυά, το κρασί τρέμει μες στα βλέμματά τους και στα χέρια τους κρέμεται η βαρειά χειρονομία, που μ’ αυτήν εννοούνε, όταν συνομιλούν, ο ένας τον άλλο, και σ’ αυτό απάνω, ολοένα λεν: Εγώ κ’ Εγώ, και, με το Εγώ, έναν άλλον, οποιονδήποτε, θεωρούνε.

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, «Εκλογή από το ποιητικό του έργο», μετάφραση Άρης Δικταίος, Κάδμος, Αθήνα 1957 Φωτογραφία: Giorgia Fiorio

σταυροδρόμι

| 19

συνέχεια από την σελίδα 17

«Οἱ ἀνατολικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες διαχωρίσθηκαν τελικῶς μέ τήν ΡωμαιοΚαθολική δυτική Ἐκκλησία τό 1054, μολονότι οἱ διαφορές εἶχαν οἰκοδομηθεῖ πολύ καιρό πρίν καί συνεχίστηκαν ἀπό τότε. Ἀνάμεσα σ’ αὐτές τίς διαφορές εἶναι ὅτι οἱ ἀνατολικές Ἐκκλησίες διατήρησαν τό Ἰουλιανό ἡμερολόγιο – γι’ αὐτό φέτος, τό Ὀρθόδοξο Πάσχα πέφτει τήν Κυριακή 12 Ἀπριλίου, μία ἑβδομάδα ἀργότερα ἀπ’ ὅτι τό Πάσχα γιά τίς δυτικές Ἐκκλησίες. Ἀκόμη πιό σημαντικό εἶναι ὅτι, ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ μεγάλου σχίσματος οἱ ἀνατολικές Ἐκκλησίες, ὅπως ἡ Ἑλληνική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, δέν ὑπέπεσαν κάτω ἀπό τήν ἐπιρροή μιᾶς θεωρίας τῆς σωτηρίας πού ἀναπτύχθηκε ἀπό τόν Ἄνσελμο Καντερβουρίας καί τῆς μαζικῆς ἐπίδρασης τοῦ «Cur Deus Homo»2 τοῦ 1089, ἑνός βιβλίου του πού μετέβαλε ριζικά τή δυτική κατανόηση τοῦ Πάσχα, καί μαζί μ’ αὐτή καί ἕνα μεγάλο μέρος τῆς ἐνδοχώρας τῆς ἠθικῆς. Πράγματι, οἱ ἀντίστοιχες πρόσφατες νοοτροπίες τῆς Ἑλληνικῆς καί Γερμανικῆς κυβερνήσεως γιά τό χρέος μποροῦν ν’ ἀνιχνευτοῦν, σέ ἀξιοσημείωτη ἔκταση, μέ βάση τήν ἀνατολικο – δυτική ἀντιπαράθεση γιά τό νόημα τοῦ Πάσχα. Σύμφωνα μέ τόν Ἄνσελμο καί τούς στοχαστές τῆς Μεταρρυθμίσεως, πού τόν ἀκολούθησαν, ἡ ἱστορία τοῦ Πάσχα βασικά ἀποτελεῖ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ σέ μία κρίση χρέους. Τό ἐπιχείρημα ἔχει ὡς ἑξῆς: οἱ ἀνθρώπινες ὑπάρξεις ἁμάρτησαν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, ἐπισύροντας ἔτσι ἕνα χρέος πού πρέπει νά πληρωθεῖ. (Ἐάν θεωρεῖτε ὅτι αὐτή ἡ μετατόπιση ἀπό τήν ἁμαρτία στό χρέος εἶναι παράδοξη - καί εἶναι - θυμηθεῖτε ὅτι κι ἐμεῖς ἀκόμα ἀναφερόμαστε σέ ἐγκληματίες ὡς «ἀνταπόδοση πληρωμῆς» τοῦ χρέους τους πρός τήν κοινωνία). Μέ βάση αὐτό τό πρότυπο, ὁ ζυγός τῆς δικαιοσύνης πρέπει νά ἰσορροπήσει. Τά ἐγκλήματα πρέπει νά ἐξοφληθοῦν μέ τό ἐπίπεδο τῆς ποινῆς ν’ ἀναλογεῖ στό ἐπίπεδο τῆς προσβολῆς. Τό θεολογικό πρόβλημα ὅμως εἶναι ὅτι τό ἀνθρώπινο χρέος εἶναι ἄκρως ὑψηλό - ἀφοῦ εἴμαστε ἄθλιοι ἁμαρτωλοί καί ὅλα τά συναφῆ -, πρᾶγμα πού σημαίνει ὅτι εἴμαστε ἀπολύτως ἀνίκανοι νά ἐξοφλήσουμε τό ἀπαιτούμενο ποσό. Γι’ αὐτό, ἰσχυρίζεται ὁ Ἄνσελμος, ὁ Ἰησοῦς ἔρχεται νά ἀναλάβει τήν τιμωρία, πού μᾶς ἀνήκει, καί σταυρώνεται, ἀποπληρώνοντας ἔτσι τό χρέος γιά χάρη μας καί ἰσοφαρίζοντας τό λογαριασμό μας. Ἡ Λύτρωση, θυμηθεῖτε, ἀποτελεῖ μία οἰκονομική μεταφορά3. «Δέν 2. «Γιατί ὁ Θεός ἄνθρωπος». Ἔργο σέ διαλογική μορφή τοῦ Ἀνσέλμου ἀρχιεπισκόπου Καντερβουρίας (1033-1109), ὅπου πραγματεύεται συστηματικά τή θεωρία τῆς ἐξιλεώσεως τῆς Θείας Δικαιοσύνης μέ τή Σταυρική Θυσία τοῦ Ἰησοῦ. Ἡ Θεία δικαιοσύνη, πού εἶχε προσβληθεῖ ἀπό τήν ἁμαρτία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἱκανοποιεῖται μέ τό θάνατο τοῦ Ἰησοῦ. (Σ.τ.Μ.)

3. Λύτρωση <λύτρον, ἀντίλυτρον = ἐξαγορά. Δίδεται συχνά αὐτή ἡ σημασία τῆς οἰκονομικῆς ἀνταλλαγῆς, ὅμως οἱ βιβλικοί θεολόγοι ἐπιμένουν ὅτι στίς βιβλικές ἀναφορές ἡ σημασία τοῦ «λύτρου» δέν ἔχει στενή ἐξαγοραστική ἔννοια, ἀλλά προέρχεται ἀπό τήν ἀρχική σημασία τοῦ «λύω» πού εἶναι «ἀπελευθερώνω», «ἀπολύω», «καθιστῶ ἐλεύθερο». Αὐτή ἡ σημασία τῆς ἀπελευθερώσεως ὑπονοεῖται καί ἀπό τή συνάφεια τοῦ βιβλικοῦ κειμένου ὅπου συναντᾶται ἡ λέξη «λύτρωσις» ἤ «λύτρον». Ἡ λύτρωση πάνω ἀπ’ ὅλα εἶναι ἀπαλλαγή ἀπό τό θάνατο καί τή φθορά, ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τή «δουλεία τῆς φθορᾶς» (Ρωμ. 8,21). Βλ. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Δημιουργία καί ἀπολύτρωση, Μτφρ. Παναγιώτου Κ. Πάλλη, ἔκδ. Πουρναρᾶ Θεσσ. 1983, σελ. 325-327, ὑποσημ. 15. (Σ.τ.Μ.)

20 |

ὑπῆρξε τίποτα ἄλλο ἀρκετά ἱκανό νά πληρώσει τήν τιμή τῆς ἁμαρτίας», ὅπως πολλοί δυτικοί χριστιανοί ψάλλουν αὐτή τήν Πασχαλινή περίοδο. Γιά τούς εὐαγγελικούς ἰδιαίτερα, αὐτό εἶναι ἡ πραγματική οὐσία τῆς σωτηρίας. Ἡ ἁμαρτία ἀποπληρώθηκε. Ἀλληλούϊα! Ἀλλά ἀκριβῶς αὐτό δέν εἶναι ἡ ἀνατολική ἱστορία τοῦ Πάσχα. Πράγματι, κανένα Ἑλληνικό ἐκκλησίασμα δέν θά ψάλλει κατά τίς Πασχαλινές ἀκολουθίες του γιά τόν Ἰησοῦ πού ξεπληρώνει τήν τιμή τῆς ἁμαρτίας. Ἕνα εἶναι σίγουρο, ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί δέν κατατρύχονται ἀπό τήν ἐμμονή τῆς ἁμαρτίας. Καί δέν θεωροῦν ὅτι τό πάθος τοῦ Ἰησοῦ (ἤ ὁποιουδήποτε ἄλλου) εἶναι ὁ τρόπος πού ἐξοφλεῖται ἡ ἁμαρτία. Πράγματι δέν ἐξοφλεῖται. Γι’ αὐτό ἡ Ἑλληνική Χριστιανική τέχνη, ἀντίθετα ἀπό τήν δυτική χριστιανική τέχνη, δέν στέκεται μέ ἐμμονή στόν αἱμορροῦντα σταυρωμένο Ἰησοῦ. Γιά τούς θεολόγους τῆς Ἀνατολῆς, ἡ ἀποστολή τοῦ Ἰησοῦ συνίσταται στό νά ἐλεθερώσει τίς ἀνθρώπινες ὑπάρξεις ἀπό τήν φυλάκισή τους στόν θάνατο. Ὅλη ἡ σπουδαία πράξη συμβαίνει κατά τήν Ἀνάσταση, ὄχι κατά τήν Σταύρωση. Γιατί, ἄν ἡ σωτηρία εἶναι ἁπλά μία ἀποπληρωμή καί αὐτή συντελεῖται στόν Σταυρό, δέν ἀπομένει καμία σωτηριώδη ἐνέργεια γιά τήν Ἀνάσταση. Ὄχι!, ἰσχυρίζονται, ἡ σωτηρία δέν εἶναι κάποια αἱματηρή κοσμική λογιστική. Εἶναι μία ἀπόδραση ἀπό τήν φυλακή. Ἡ ἔμφαση δίνεται στόν Χριστό πού ξεπηδᾶ ἀπό τόν τάφο ὄχι πού κρέμεται στόν Σταυρό. Πρόκειται γιά τόν θρίαμβο τῆς ζωῆς πάνω στό θάνατο. Ἡ δυτική ἐκκλησία ἐπικρίνει χαρακτηριστικά τήν ἀνατολική θέση ὅτι ἔχει μία θεωρία «δωρεάν γεύματος» γιά τήν σωτηρία. «Χωρίς πόνο, δέν ὑπάρχει κέρδος», ἐπιμένει ὁ Ἄνσελμος. Ἡ ἀνατολική Ἐκκλησία ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ δύση ἔχει ὡς φετίχ τό πάθος («τό πάσχειν») καί εἶναι περισσότερο προσκολλημένη σέ κάποια σιδερένια λογική τῆς κοσμικῆς ἀνάγκης παρά στόν Θεό γιά τόν ὁποῖο ὅλα εἶναι δυνατά. Ἀθεϊστές, ὅπως ὁ Ἕλληνας ἡγέτης Ἀλέξης Τσίπρας, ἴσως θεωροῦν ὅτι καί οἱ δύο αὐτές θεωρίες ἀποτελοῦν φαντασίες. Ἀλλά γιά τούς τωρινούς σκοπούς, αὐτό εἶναι ἐκτός θέματος. Ἀξίζει νά ἀναγνωρισθεῖ ὅτι αὐτές οἱ δύο ἀπόλυτα διαφορετικές ἱστορίες ὑποστηρίζουν δύο ἀντιτιθέμενες ἠθικές θεάσεις τοῦ κόσμου καί διαφορετικές νοοτροπίες γιά τήν οἰκονομία γενικά καί τόν καπιταλισμό εἰδικά. Ὁ Τσίπρας - ὅπως κι ἐγώ - εἶναι πολύ περισσότερο μέ τό Ἑλληνορθόδοξο στρατόπεδο, ὅταν πρόκειται γιά τήν σωτηρία. Καί ἡ κόρη τοῦ Λουθηρανοῦ πάστορα, Ἄγκελα Μέρκελ, εἶναι πάρα πολύ μέ τήν δυτική θέση. Αὐτός θέλει νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τό χρέος πού πραγματεύεται τό θάνατο. Αὐτή πιστεύει ὅτι πρέπει τό χρέος νά ἀποπληρωθεῖ, ὁσοδήποτε πολύ αἷμα καί πόνο συνεπάγεται». Πράγματι «ἠγοράσθημεν τιμῆς»4 ἀπό τόν Χριστό, ἀλλά ὄχι μέ κάποια νομική, δικανική ἤ οἰκονομική ἔννοια. Δέν πληρώθηκε κάποιο ἀντίτιμο σέ κάποιον (στόν διάβολο ἤ 4. Α΄ Κορ. 6, 20· 7, 23.

σταυροδρόμι

| 21

στό Θεό Πατέρα). Ἡ ὁρολογία τοῦ «ἀντιτίμου» καί τοῦ «λύτρου» κατανοοῦνται ὡς ἕνας συμβολικός καί μεταφορικός τρόπος γιά νά εἰπωθεῖ πώς ὁ Χριστός ἔκανε ὅλα ὅσα ἦταν ἀπαραίτητα γιά ν’ ἀπελευθερώσει τό ἀνθρώπινο γένος ἀπό τή σκλαβιά τοῦ διαβόλου, τῆς ἁμαρτίας, τοῦ θανάτου. Μία κτιστή εἰκόνα γιά νά ἐξηγηθεῖ τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ φυσικά νά ἐκφρασθεῖ ἱκανοποιητικά μέ τούς ὅρους τῆς συναλλαγῆς, τῆς ἀνταποδόσεως ἤ τῆς ἐξαγορᾶς. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καταθέτει τό δικό του σχόλιο σέ ὁμιλία του γιά τό Ἅγιο Πάσχα: «Γιά χατίρι τίνος, καί γιατί, αὐτό τό αἷμα χύνεται γιά μᾶς, τό εὐγενικό καί πολυτιμότατο αἷμα τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἀρχιερέα καί Θύματος; Εἴμασταν κάτω ἀπό τή δύναμη τοῦ Πονηροῦ, πουλημένοι στήν ἁμαρτία, καί εἴχαμε ἐπιφέρει ἐπάνω μας αὐτή τήν καταστροφή μέ τή φιληδονία... Ἄν ἡ τιμή τῆς ἐξαγορᾶς δέ δίνεται σέ κανένα ἄλλον παρά σέ κεῖνον κάτω ἀπό τοῦ ὁποίου τήν ἐξουσία βρισκόμαστε, τότε ἐρωτῶ, σέ ποιόν καί γιά ποιό λόγο μιά τέτοια ἀμοιβή πληρώνεται;… Ἄν πληρώνεται στόν Πονηρό, τότε πόσο ὑβριστικό εἶναι αὐτό! Ὁ κλέφτης παίρνει τήν ἀμοιβή τῆς ἐξαγορᾶς· καί δέν τήν παίρνει μόνο ἀπό τό Θεό, ἀλλά παίρνει καί τόν Ἴδιο τό Θεό. Γιά τήν τυραννία του παίρνει μία τόσο μεγάλη ἀμοιβή πού μόνο αὐτή ἦταν ἀρκετή γιά νά μᾶς εὐσπλαχνιστεῖ... Ἄν πληρώνεται στόν Πατέρα, τότε κατά πρῶτον, μέ ποιό τρόπο; Δέν εἴμασταν δοῦλοι στα χέρια Του; Καί δεύτερον, γιά ποιό λόγο; Γιά ποιό λόγο τό αἷμα τοῦ Μονογενοῦς (Υἱοῦ) εὐχαριστοῦσε τόν Πατέρα, ὁ Ὁποῖος δέ δέχτηκε οὔτε τόν Ἰσαάκ, ὅταν τοῦ προσφέρθηκε ἀπό τόν πατέρα του, ἀλλά ἀντάλλαξε τήν προσφορά δίνοντας ἀντί τοῦ λογικοῦ θύματος ἕνα ἀρνί;... Ἀπό αὐτό καταφαίνεται ὅτι ὁ Πατέρας δέχτηκε (τή θυσία), ὄχι γιατί Αὐτός τή ζήτησε ἤ τήν εἶχε ἀνάγκη, ἀλλά κατ’ οἰκονομία καί γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔπρεπε νά ἁγιασθεῖ ἀπό τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Θεοῦ»5 «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδείς ἔχει, ἵνα τις τήν ψυχήν αὐτοῦ θῇ ὑπέρ τῶν φίλων αὐτοῦ»6. Σ’ αὐτή τή φράση περιλαμβάνεται ἡ πιό βαθειά καί πλήρης ἐξήγηση τοῦ Πάθους τοῦ Σωτῆρος. Ἡ πιό μεγάλη ἀγάπη εἶναι ἐκείνη πού φθάνει στά ἔσχατα ὅρια. Ἀπαιτεῖ τό δόσιμο πού πάει ὥς τό θάνατο «ὅτι κραταιά ὡς θάνατος ἀγάπη»7. Ὁ Σταυρός ὄχι ἀπαίτηση τῆς δικαιοσύνης, ἀλλά ἀπαίτηση τῆς ἀγάπης. Σημείωση Συντακτικής Επιτροπής: στο ως άνω κείμενο διατηρήθηκε το πολυτονικό σύστημα γραφής που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του. Πρωτότυπο κείμενο Rev. Giles Fraser: http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2015/apr/10/argument-about-greekdebtecho-ancient-disputes-about-easter 5. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος εἰς τό Ἅγιον Πάσχα, PG 36, 653.

6. Ἰω. 15, 13.

7. Ἄσμα Ἀσμάτων 8, 6.

22 |

συναξαριστής σταυροδρόμι

| 23

η Κοίμηση της Θεοτόκου Κωνσταντίνος Παπαμεντζελόπουλος

Ό

Το Πάσχα του καλοκαιριού… Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

λες οι εορτές της αγίας Εκκλησίας μας έχουν και σκορπίζουν χάρη. Όμως, οι εορτές της Κυρίας Θεοτόκου έχουν σίγουρα μια ιδιαιτερότητα, αφού αυτή σάρκωσε την Χάρη. Όλος ο ορθόδοξος κόσμος την χαρακτηρίζει Μητέρα του και της αφιερώνει εκατοντάδες ιερά εικονίσματα με ποικίλα ονόματα, είτε από τα θαύματά της, είτε από τους τόπους όπου βρίσκονται, είτε για τον ένα είτε για τον άλλο λόγο. Το ιστορικό της σημαντικότερης θεομητορικής εορτής, της Κοίμησης, δεν αναφέρεται σε ιστορικές πηγές του Χριστιανισμού, αλλά αποτελεί μέρος της παράδοσης της Εκκλησίας (για τη ζωή της Παναγίας δε βρίσκουμε πολλά στοιχεία στην Αγία Γραφή και αυτό συμβαίνει γιατί η Αγία Γραφή, ιδιαίτερα η Καινή Διαθήκη, μιλάει μόνο για ό,τι έχει άμεση σχέση με το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, τη διδασκαλία, το θάνατο και την Ανάστασή Του και δε δίνει λεπτομέρειες για άλλα γεγονότα ή άλλα πρόσωπα, όσο σημαντικά κι αν είναι). Σύμφωνα με την παράδοση, λοιπόν, η Θεοτόκος έζησε 15 χρόνια μετά την Ανάσταση του Χριστού (το τελευταίο διάστημα στη Γεθσημανή). Μια μέρα ένας άγγελος την πληροφόρησε πως ήρθε η ώρα να πάει ξανά στο Γιο Της. Όταν ήταν η ώρα, ξάπλωσε στο κρεβάτι της και παρέδωσε το πνεύμα. Ο Χριστός κατέβηκε αυτοπροσώπως και Την πήρε, όπως βλέπουμε στις εικόνες της Κοίμησης. Όταν κοιμήθηκε η Παναγία, μεταφέρθηκαν θαυματουργικά («ἐπὶ νεφελῶν») στη Γεθσημανή οι απόστολοι απ’ όποιο μέρος του κόσμου κι αν βρισκόταν ο καθένας και τέλεσαν την κηδεία της. Τότε όμως κάποιοι φανατικοί Εβραίοι, που μισούσαν τους χριστιανούς,

24 |

προσπάθησαν να γκρεμίσουν το άγιο σώμα της από το φέρετρό της. Ένας απ’ αυτούς, ο Ιεφωνίας, το έσπρωξε κι αμέσως ένας άγγελος του έκοψε τα χέρια. Ο απόστολος Πέτρος, όμως, τα έβαλε στη θέση τους και τον θεράπευσε και τότε ο νέος αυτός έγινε χριστιανός. Η Κοίμηση της Θεοτόκου, όπως είναι γνωστό, γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου και είναι από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας (αναφέρεται και ως «Πάσχα του καλοκαιριού»), αφού η Παναγία πέρασε μέσα από το θάνατο στην αιώνια ζωή. Στις 23 Αυγούστου γίνεται η Απόδοση της εορτής της Κοίμησης, δηλ. η λήξη του εορτασμού, που ο λαός μας την έχει κάνει ιδιαίτερη γιορτή (τα εννιάμερα της Παναγίας). Η Αγία Ζώνη: Ένας απόστολος δεν είχε έρθει στην ώρα του, ο Θωμάς. Το κανόνισε έτσι ο Θεός, για να αποκαλυφθεί η συνέχεια. Τρεις ημέρες μετά την Κοίμηση και ενώ ο Θωμάς διέδιδε το Ευαγγέλιο στις Ινδίες βρέθηκε στη Γεθσημανή με θαυματουργό τρόπο, όπου και βίωσε την Μετάσταση της Παναγίας. Ο Κύριος με τη συνοδεία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, αλλά και πλήθους αγγέλων κατέβηκε και παρέλαβε την Αγία Σορό και όλοι μαζί ανήλθαν στους ουρανούς. Η Θεία Μετάσταση συντελέστηκε και το άσπιλο σώμα της ενώθηκε και πάλι με την πάναγνη ψυχή της. Καθώς έφευγε, έλυσε τη ζώνη της και την έδωσε στον απόστολο Θωμά. Αυτή είναι η περίφημη και θαυματουργή Τίμια Ζώνη. Το γεγονός της Κατάθεσης της Τιμίας Ζώνης στον άγιο Θωμά γιορτάζεται στις 31 Αυγούστου. Οι πατέρες ονομάζουν το γεγονός αυτό «μετάσταση» της Θεοτόκου επειδή είναι ταυτόχρονα ανάσταση και ανάληψη. Γι’ αυτό δεν υπάρχουν λείψανα της Παναγίας, ούτε σώζεται το σώμα Της, αλλά ο τάφος της είναι κενός. Αυτή όμως η «μετάσταση» δεν χώρισε την Θεοτόκο από τον κόσμο. Περισσότερο από όλους τους Αγίους η Θεοτόκος συνεχίζει να είναι παρούσα μέσα στο κόσμο με την άμαχη προστασία της. Αυτό μαρτυρούν τα αμέτρητα θαύματά της. Μιλώντας δογματικά για το πρόσωπο της Μαρίας παραπέμπουμε στον άγιο Νικόλαο Καβάσιλα που τη χαρακτηρίζει ως τον «πρώτο και τέλειο άνθρωπο». Το πιο θαυμαστό γεγονός είναι ότι η Παναγία δεν ζούσε μέσα στην τρυφή του Παραδείσου, όπως ο Αδάμ, ούτε μέσα στη χάρη των μυστηρίων, όπως οι άνθρωποι μετά την έλευση του Χριστού. Έγινε η ίδια «παράδεισος» για να υποδεχθεί τον νέο Αδάμ τον Χριστό. Γι’ αυτό η Παναγία απ’ όλους τους ανθρώπους όλων των εποχών ήταν η μόνη και η πρώτη που φανέρωσε τον αληθινό άνθρωπο, καθαρό και ακέραιο όπως είχε δημιουργηθεί από τα χέρια του Θεού. Η Παναγία διατήρησε αμόλυντη την ανθρώπινη φύση από κάθε αμαρτία και αξιώθηκε να γίνει η μητέρα του Θεού, Θεοτόκος. Ολόκληρος ο βίος της Παναγίας ήταν μια πορεία προς την τελειότητα, «καθ’ ομοίωσιν» Θεού. Αυτόν τον «καθ’ ομοίωσιν» Θεού άνθρωπο, εκπροσωπεί η Παναγία.

σταυροδρόμι

| 25

26 |

άγιος Αλέξιος Μεντβέντκοφ ο πρωτοπρεσβύτερος ένας άγιος στη Γαλλία του 20ού αιώνα Ο

πατήρ Αλέξιος Μεντβέντκοφ γεννήθηκε το 1861 στην επαρχία του Σμολένσκ. Μετά τις σπουδές του πήγε να ζητήσει τη συμβουλή του αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης, ο οποίος του έδωσε την ευλογία του να γίνει ιερέας και παρέμεινε υπόδειγμα για αυτόν σε όλη την μετέπειτα ζωή του και στο ποιμαντορικό του λειτούργημα. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος το 1895 και του ανατέθηκε η μικρή ενορία του Βρούντυ, στην περιοχή της Αγίας Πετρούπολης. Για 24 χρόνια αφιερώθηκε με ζήλο στην πνευματική οικοδομή του ποιμνίου του και ιδιαίτερα των παιδιών. Το 1918 συνελήφθη από τους Μπολσεβίκους και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά την τελευταία στιγμή γλύτωσε το απόσπασμα χάρη στην πρωτότοκη κόρη του που προσφέρθηκε ως όμηρος για να τον σώσει. Κατάφερε να μεταναστεύσει μαζί με την κόρη του στην Εσθονία, που μόλις είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Πάμπτωχος, αναγκάστηκε να εργαστεί στα μεταλλεία και ως νυχτοφύλακας. Μετά διορίστηκε ιερέας στον Καθεδρικό Ναό των Θεοφανείων στο Ίκχβι και ανάλωσε τις δυνάμεις του στην οργάνωση της μικρής ενορίας του και στη μόρφωση των νέων. Μετά το θάνατο της γυναίκας του, ο πατήρ Αλέξιος εγκαταστάθηκε στη Γαλλία μαζί με τις δύο κόρες του και τον εγγονό του (1930). Ο μητροπολίτης Ευλόγιος (1868 – 1946) του εμπιστεύθηκε τη μικρή ενορία του Αγίου Νικολάου του Ουζίν στην Άνω Σαβοϊα, κοντά στην Γκρενόμπλ, για να μεριμνά τις πνευματικές ανάγκες των Ρώσων εργατών που εργάζονταν στο μεταλλουργικό εργοστάσιο. Εκτός από τις οικονομικές δυσχέρειές της, η ενορία αυτή αποδείχθηκε μία δύσκολη κοινότητα, διαιρεμένη σε πολλές τάσεις. Ορισμένοι ενορίτες δεν έπαυαν να ασκούν κριτική στον πατέρα Αλέξιο για τις Λειτουργίες του που έκριναν υπερβολικά μακρόσυρτες ή για τον ταπεινό τρόπο ντυσίματός του. Τον κατηγόρησαν στον μητροπολίτη που τον κάλεσε στο Παρίσι, αλλά σταυροδρόμι

| 27

ο ιεράρχης κατάλαβε γρήγορα ότι ο γέροντας ιερέας, ταπεινός και γεμάτος καλοσύνη, είχε πέσει θύμα συκοφαντιών. Συνθλιβόμενος από τα βάρη των δυσκολιών της ενορίας και της οικογένειάς του, αλλά ευχαριστώντας τον Θεό για όλα, ο πατήρ Αλέξιος παρέμεινε αφιερωμένος στην προσευχή, τελούσε καθημερινά τη Θεία Λειτουργία, ήταν στη διάθεση των ενοριτών του και μοίραζε τα λιγοστά του χρήματα σε όσους είχαν ανάγκη μέχρι την ραγδαία επιδείνωση της υγείας του από καρκίνο των εντέρων, οπότε μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο του Αννεσύ. Εκεί ζήτησε από τα πνευματικά του παιδιά να συγκεντρώσουν τους ενορίτες που ήταν δυσαρεστημένοι μαζί του για να τους ζητήσει συγχώρεση και να συμφιλιωθεί μαζί τους πριν πεθάνει. Κοιμήθηκε εν Κυρίω στις 22 Αυγούστου του 1934 και ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο του Ουζίν.

22 χρόνια μετά, στις 22/8/1956, με την ευκαιρία κάποιων έργων που γίνονταν στο κοιμητήριο, έγινε η εκταφή του και οι εργάτες έμειναν έκθαμβοι βρίσκοντας το σώμα του άφθορο όπως και τα άμφιά του, ενώ το φέρετρο είχε γίνει σκόνη. Το άφθορο τίμιο λείψανό του τιμάται σήμερα στη Μονή της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου στο Bussyen-Othe και από τότε επιτελεί πολλά θαύματα στους πιστούς που προσέρχονται να ζητήσουν την πρεσβεία του αγίου Αλεξίου. Το κείμενο βασίστηκε στο Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας (εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2009)

Μία παραπληγική γυναίκα είναι σωριασμένη. Στα πόδια της εικόνας της Παναγίας ένα κουβάρι γκρίζο ύφασμα. Η ολόχρυση Παναγιά χύνει πάνω της όλη τη λάμψη απ΄ το χρυσάφι της. Κι εκείνη της το ξαναστέλνει πίσω μαυρισμένο απ΄ τον ανθρώπινο πόνο. Τις κοιτάζω από μακριά και μου φαίνεται αυτό το σύμπλεγμα τέλεια αρμονικό, τόσο μακριά από τη λειψή ανθρώπινη δικαιοσύνη. Όλια Λαζαρίδου

28 |

εκκλησιαστική τέχνη

ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων στην Αρχαία Αγορά

Ο

π. Δημήτριος Ι. Μαρούλης

ναός των Αγίων Αποστόλων χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα, βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά της Αρχαίας Αγοράς και είναι ο μοναδικός σωζόμενος μέχρι σήμερα ναός μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. συνέχεια στην σελίδα 30 σταυροδρόμι

| 29

συνέχεια από την σελίδα 29

Πρόκειται για μεσο-βυζαντινό ναό μεγάλης ιστορικής αξίας, τον πρώτο του επονομαζόμενου Αθηναϊκού ρυθμού. Είναι σημαντικό μνημείο για τη μετέπειτα εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, επειδή αποτελεί επιτυχή συνδυασμό απλού τετρακίονου και σταυροειδούς εγγεγραμμένου κτιρίου. Η δομή του ναού αποτελείται από έναν τετρακίονο σταυροειδή χώρο που καλύπτεται από τρούλο. Οι τέσσερις άκρες του σταυρού καταλήγουν σε ημικυκλικές κόγχες. Μεταξύ των κογχών υπάρχει ίσος αριθμός μικρότερων κογχών, οι οποίες δίνουν μία αίσθηση ενότητας στο εσωτερικό του ναού. Η προσθήκη του νάρθηκα στον κυρίως ναό είναι επίσης καινοτόμος καθώς η δυτική κόγχη του ναού και οι δύο μικρότερες σε κάθε πλευρά ενώνονταν με τον νάρθηκα, ο οποίος έχει το σχήμα του γράμματος Π. Το εσωτερικό σχήμα του ναού πιθανότατα υποδηλώνει πως αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως Βαπτιστήριο. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρμάρινη κολυμβήθρα με τον ανάγλυφο πλεκτό σταυρό, η οποία βρέθηκε στο χώρο του ναού και σήμερα κοσμεί το προαύλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας. Νοτιότερα του Βαπτιστηρίου από τον 9ο ήδη αιώνα υπήρχε ο ναός της Υπαπαντής, καθώς και ένας βυζαντινός οικισμός ο οποίος αναπτύχθηκε εκεί την ίδια εποχή. Γύρω στο 1000 μ.Χ. το Βαπτιστήριο τροποποιήθηκε σε σταυροειδή ναό, με την προσθήκη τρούλου ο οποίος στηρίζεται σε 4 κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα, και με την επέκταση δυτικά επιμήκους νάρθηκα. Το 1877 ο ναός επισκευάστηκε και επεκτάθηκε δυτικά. Στις 12 Φεβρουαρίου 1954 αποφασίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού να κατεδαφιστούν όλες οι νεώτερες οικοδομικές παρεμβάσεις που είχαν γίνει στο σπουδαίο αυτό μνημείο και στις 3 Σεπτεμβρίου 1956 ολοκληρώθηκε η αναστήλωση και η επιστροφή του στην αρχική του μορφή του ναού των Αγίων Αποστόλων. Όσες από τις παλαιές τοιχογραφίες του ναού ήταν σε καλή κατάσταση συντηρήθηκαν, ενώ μεταφέρθηκαν από το κοντινό ναϋδριο του Αγ. Σπυρίδωνος τοιχογραφίες του 17ου αι. οι οποίες εντοιχίστηκαν στο νάρθηκα της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων. Η εκκλησία των αγίων Αποστόλων αποτελούσε ζωντανή ενορία ως το 1931 οπότε οι ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά οδήγησαν στην κατάργηση του οικισμού της Βλασσαρούς και των γύρω συνοικιών (ευρύτερη περιοχή σημερινής Αρχαίας Αγοράς). Το όνομα Σολάκη πιθανώς αναφέρεται στην επιφανή οικογένεια του Σολάκη, της οποίας η κατοικία γειτνίαζε με το ναό των Αγίων Αποστόλων και φέρεται να χρηματοδότησε τμήμα των μεταγενέστερων εργασιών αναστύλωσης του ναού. Σήμερα η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων είναι χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενο βυζαντινό μνημείο και λειτουργείται μία φορά κάθε χρόνο, την ημέρα της σύναξης των 12 Αποστόλων, 30 Ιουνίου. βιβλιογραφία

Τασούλα Μανουήλ «Αθηναίων σεβάσματα: Ναοί της Αρχαίας Αγοράς & ξεχασμένα εκκλησάκια της παλιάς Αθήνας», εκδ. Ατραπός, Αθήνα 2003 π. Αττάρτ Αθανασίου «Ο άγιος Φίλιππος Αθηνών και οι περί αυτόν κατεδαφισθέντες ναοί και ναϊσκοι», Αθήνα 2003 Μοσχονά Νικολάου «Η τοπογραφία της Αθήνας στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή», Ηλεκτρονική έκδοση «Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών», Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ηλεκτρονικοί σύνδεσμοι: Η αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: http://www.eie.gr/archaeologia/En/chapters.aspx Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθήνας: http://ascsa.net/research?q=collection%3AAgora http://www.agathe.gr/overview/the_church_of_the_holy_apostles.html Το φωτογραφικό υλικό είναι της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα.

30 |

πολιτισμός & τέχνη σταυροδρόμι

| 31

το νέο θεατρικό έργο της Λένας Κιτσοπούλου Μιχαήλ Κασούτας

«Μ

ια μέρα, όπως κάθε μέρα, σε ένα διαμέρισμα από τα χιλιάδες διαμερίσματα της Αθήνας, αυτά με τα κουφώματα ασφαλείας και τους βολικούς καναπέδες τους, σε κατάσταση αμόκ. Ή η ανουσιότητα του να ζεις»: Ο θεατρικός πειραματισμός της Λένας Κιτσοπούλου επιχειρεί μία ανατομία της ματαιότητας του μικροαστισμού ακροβατώντας με επιδεξιότητα ανάμεσα στο νόημα της ζωής και την απουσία του. Λίγο το μινιμαλιστικό σκηνικό, λίγο ο ρεαλιστικός μα και ανούσιος διάλογος, ο θεατής σύντομα αντιλαμβάνεται την παρουσία του φριχτού τέρατος της ματαιότητας. Έντονη και η βία, κυρίως ψυχολογική, γίνεται αισθητή μέσα από κάποιες σύντομες σκηνές σουρεαλιστικής βίας. «Οι λέξεις φταίνε. Αυτές / ενθάρρυναν τα πράγματα σιγά / σιγά ν’ αρχίσουν να συμβαίνουν»1. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει ένας κυνισμός και μία ασυνήθιστη σκληρότητα στην επί σκηνής βία που την ασκούν πράγματα καθημερινά: ανία, έλλειψη ψυχικής επαφής, ανούσιοι διάλογοι, μονοτονία της καθημερινότητας και, εν τέλει, απουσία νοήματος στη ζωή. Ίσως να είναι η προσπάθεια των ηρώων να αποφορτιστούν και να ανασυγκροτηθούν ως προσωπικότητες καθώς μοιάζουν να έχουν χαθεί και διασκορπιστεί ανάμεσα στους ευτελείς διαλόγους. «Πού να μαζεύεις / τα χίλια κομματάκια / του κάθε ανθρώπου»2. Η οικειότητα των καταστάσεων και διαλόγων, που επιτρέπουν στο θεατή εύκολα να ταυτιστεί, αποκαλύπτουν την ανείπωτη τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι τετριμμένοι διάλογοι με το απλό και καθημερινό λεξιλόγιο υφαίνουν μια πολυπλοκότητα σε μια προσπάθεια να καλύψουν την ανυπόφορη όψη του ακόρεστου Άδη, να κρύψουν το απειλητικό μηδέν. «Έτσι είναι οι θνητοί …. Έχουν μόνο μερικά χρόνια ζωής σε αυτόν τον κόσμο και τα ξοδεύουν όλα στο να κάνουν τα πράγματα πολύπλοκα για τους εαυτούς τους»3. Πρόκειται για ένα έγκλημα με το οποίο υπάρχει εξοικείωση, ένα έγκλημα που θα μείνει ανεξιχνίαστο και ατιμώρητο. Καθείς γι’ αυτό «εἶπε γὰρ ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· οὐκ ἐκζητήσει»4 ο Θεός. Η μήπως είναι σε αυτά τα μικρά και ανούσια πράγματα που κρύβεται η χαρά και το νόημα της ζωής; Καλύτερα να μιλάει κανείς για μπλουζάκια, συνταγές και μικροαγορές παρά για υπαρξιακά προβλήματα. Δεν είναι σε αυτές τις στιγμές καθημερινής οικειότητας που καθένας αναζητά ανάπαυση και καταφύγιο από την αδυσώπητη πραγματικότητα; Στα μικρά αυτά πράγματα δεν εξαργυρώνεται η επιτυχία της επαγγελματικής ζωής; Ίσως αυτήν την πάλη να προσπαθεί να αναδείξει στο τέλος του έργου μια μίνι-παρωδία που φέρνει σε αντίθεση σκηνές απονομής όσκαρ και κλείνει με μια παρατεταμένη κραυγή διαμαρτυρίας που καταλήγει σπλάτερ. «Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ / στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες»5.

1. Κική Δημουλά (1998). ΕΝΟΣ ΛΕΠΤΟΥ ΜΑΖΙ. Αθήνα: Εκδόσεις Ίκαρος. [«Επεισόδιο (λέξεων που φταίνε)].

2. Γεώργιος Σεφέρης (1940). Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937). Αθήνα: τυπ. Ταρουσοπούλου. («Δεκαέξι Χάικου»).

3. Terry Pratchett (1987). Mort. NY, New York: Harper.

4. Ψαλμός Θ’, στίχος 34.

5. Κ. Π. Καβάφης (1984). ΠΟΙΗΜΑΤΑ. Αθήνα: Εκδόσεις Ίκαρος. («Η Πόλις»).

32 |

μια βραδιά με τους Gadjo Dilo ή αλλιώς τρελλός μπαλαμάς… Μαρία Χούπα

Π

αρασκευή βράδυ και μια μικρή παρέα ατόμων κατευθύνεται με ενθουσιασμό προς το Σταυρό του Νότου, στην σκηνή Plus του οποίου μία άλλη μικρή παρέα γελαστών μουσικών διασκευάζει Τσιτσάνη, Χιώτη και όχι μόνο… αλλά διασκεδάζει με τις μουσικές περιηγήσεις της στην gypsy jazz το κοινό. Πρόκειται για τους Gadjo Dilo, ένα φρέσκο ελληνικό μουσικό συγκρότημα το οποίο μετρά ήδη έξι χρόνια ζωής και πολλές επιτυχημένες εμφανίσεις σε διάφορες εγχώριες μουσικές σκηνές αλλά και στο εξωτερικό. Σταθμοί στην πορεία του συγκροτήματος αποτελούν οι συμμετοχές του στο Bansko International Jazz Festival και στο Nisville International Jazz Festival, το μεγαλύτερο φεστιβάλ των Βαλκανίων, το οποίο μαζεύει πάνω από 50.000 κόσμο. Δύο κιθάρες, ένα κόντρα μπάσο, ένα βιολί, ένα ακορντεόν και η φωνή της Ηλιάνας συνθέτουν την πολύχρωμη παρέα μουσικών του συγκροτήματος. Η μουσική αρχίζει, η μία παρέα μπλέκεται με την άλλη παρέα και σύντομα όλο το μαγαζί ενώνεται κάτω από τις χορευτικές και νοσταλγικές μελωδίες των ταλαντούχων νέων μουσικών. Όλοι συμμετέχουν. άλλοι σιγοτραγουδώντας, άλλοι χορεύοντας, άλλοι σφυρίζοντας παρασυρόμενοι όλοι από τον ενθουσιασμό και την αυτοσχεδιαστική δεξιοτεχνία των Gadjo Dilo.

Gadjo Dilo, ή αλλιώς τρελός μπαλαμός, χαρακτηρίζεται κοροϊδευτικά στην τσιγγάνικη παράδοση κάποιος που δεν είναι τσιγγάνος. πας ο μη γύφτος, ο λευκός ή ξεθωριασμένος. Το συγκρότημα αυτών των έξι λοιπόν τρελών μπαλαμών αυτοσχεδιάζει σε gypsy jazz ρυθμούς έχοντας σαν αφετηρία την ελληνική μουσική παράδοση, πειράζοντας γνώριμα ελληνικά κομμάτια και αναζητώντας τρόπους να αναμίξουν τις διαφορετικές μουσικές παραδόσεις σε νέες, διαφορετικές από τις συνηθισμένες εκτελέσεις. Οι Gadjo Dilo προσεγγίζουν εκ νέου αγαπημένα ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια, όπως το «Πέφτεις σε Λάθη» του Τσιτσάνη, το «Άλλα μου λεν τα μάτια σου» των Δερβενιώτη-Μάνεση και το «Ήρθα και απόψε στα σκαλοπάτια σου» των Ζαμπέτα-Βασιλειάδη κ.α. με ερευνητική διάθεση και σεβασμό. Τα τραγούδια αυτά, τα οποία περιλαμβάνονται στο άλμπουμ «Manouche de grec», αλλάζουν φόρμα και ρυθμό και μπερδεύονται με τη gypsy swing κιθάρα à la Django Reinhardt, του θρυλικού δεξιοτέχνη της gypsy swing. Η καλλιτεχνική και προσωπική πορεία αυτού του μοναδικού αυτού τσιγγάνου, ο οποίος χαρακτηρίστηκε από πολύ νωρίς ως ιδιοφυΐα από όλους τους σύγχρονούς του αλλά και τους μεταγενέστερους σημαντικότερους εκπροσώπους της jazz, εμπνέει τους Gadjo Dilo. Τα ρεμπέτικα, τα λαϊκά και η jazz συναντιούνται και μετασχηματίζονται σε μοναδικές διασκευές με την αγάπη και το μεράκι των Gadjo Dilo. Το αποτέλεσμα; ‘Ενα πολύχρωμο πανηγύρι ήχων και εικόνων και χαμόγελα, πολλά χαμόγελα..

σταυροδρόμι

| 33

ΑΩ: αφορμές αναζήτησης διεξόδου… Ανδρέας Καραμπουγάς Ένας λόγος που δεν ειπώθηκε Μία κίνηση που δεν έγινε. Μία πρόταση χωρίς χαρακτήρα. Στο πιο ζοφερό σημείο της ανθρώπινης ύπαρξης έρχεται ο Αργύρης Πανταζάρας να κρατήσει το, χωρίς σημεία στίξης, κείμενο του Samuel Beket δίνοντάς του υπόσταση με έναν λυρισμό στον λόγο και την κίνηση. Λιτά, τρεμάμενα, ακατάληπτα. Με εκφορά λόγου, πιστή στην ουσία του κειμένου, και ένα σώμα εύπλαστο και παλλόμενο για την αποτίναξη των χωμάτινων δεσμών που έχει φτιάξει η ύπαρξη και το μυαλό, το ασύντακτο κείμενο και η σπασμωδική κίνηση μετασχηματίζονται σε κάτι οικείο, διαθέσιμο να το ακουμπήσεις, να το ψηλαφήσεις, να το κατανοήσεις. Δεν χρειάζεται να αναζητήσεις στον ήρωα του έργου τα αδιέξοδα που βιώνει. Ούτε να σχηματοποιήσεις τους δαίμονες που θολώνουν την ύπαρξή του. Δεν είναι καν απαραίτητο να κατανοήσεις πώς έφτασε ως εδώ. Γιατί πολύ απλά, μία από όλες αυτές τις εκφάνσεις του αδιεξόδου, είναι σίγουρο πως σε έχει πλησιάσει ύπουλα, ηδονικά, σαρκοβόρα κάποια στιγμή στην ζωή σου. Με άλλη αφορμή, με άλλη ένταση, με άλλο προσανατολισμό. Όμως η ίδια η παρουσία της ζωής είναι συνυφασμένη με το δίλλημα της συνέχειας, της πάλης για την αποτίναξη της απόγνωσης και την αναζήτηση για διέξοδο. Η εξέλιξη της ύπαρξης είναι το κλειδί, το οποίο το κατέχει το μυαλό. Η αναγνώριση των εμποδίων είναι το ζητούμενο. Και η φλόγα της δύναμης είναι το απαραίτητο συστατικό της συνέχειας. Απαραίτητο καύσιμο υλικό για αυτήν την διαδικασία; Μία σκέψη δανεική ενός φιλοσόφου, που ψηλάφησε το πνεύμα και την ψυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, με όλες τις εκφάνσεις της πάλης της: «Mehr Licht!». 1Φως, περισσότερο φως! Εξάλλου, κάπως έτσι ολοκληρώνεται και αυτή η παράσταση που επιζητά στο τέλος το φώς: «…πρέπει να συνεχίζεις… δεν μπορώ να συνεχίσω… θα συνεχίσω!»

1. Βόλφγκανγκ Γκαίτε, 1749-1832, Εικάζεται ότι είναι τα τελευταία του λόγια.

34 |

ανακοινώσεις Αγρυπνίες στο ναό του Αγίου Φιλίππου Τετάρτη 5/8, 19.30 – 00.30 (Μεταμόρφωση του Χριστού) Παρασκευή 28/8, 20.00 – 00.30 (Αποτομή Κεφαλής Τιμίου Προδρόμου) Κυριακή 13/9, 19.30 – 00.30 (Ύψωση Τιμίου Σταυρού)

Μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής Από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο θα συνεχίσουν να λειτουργούν στο ναό του Αγίου Φιλίππου δύο τμήματα εκμάθησης βυζαντινής μουσικής, ένα για άντρες και ένα για γυναίκες. Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνείστε μαζί μας στην ηλεκτρονική διεύθυνση stavrodromi@gmail.com

Όγδοη εθελοντική Αιμοδοσία Κυριακή 18 Οκτωβρίου 11.00 – 13.30 στο ναό του Αγίου Φιλίππου

οι συνεργάτες του τεύχους GURINA OLENA, Ιδιωτική υπάλληλος, πτ. Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιά ΔΟΥΣΗΣ ΝΙΚΟΣ, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Σύμβουλος επιχειρήσεων, Executive MBA Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών ΚΑΡΑΜΠΟΥΓΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Μηχανικός Πληροφορικής, Διεύθυνση Λειτουργιών & Υποδομών Ομίλου Εθνικής Τράπεζας ΚΑΣΟΥΤΑΣ ΜΙΧΑΗΛ, Δάσκαλος, M.Ed. Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής ΚΟΥΤΣΑΣ ΣΥΜΕΩΝ, Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης, Δρ. Πατρολογίας & Βυζαντινής Θεολογίας Πανεπιστημίου Στρασβούργου ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΟΛΙΑ, Ηθοποιός ΜΑΡΟΥΛΗΣ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Φιλίππου Βλασσαρούς, Βιολόγος DE LA JARA ιερομόναχος ΣΥΜΕΩΝ, Κελί Τιμίου Σταυρού, Ι. Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος ΠΑΠΑΜΕΝΤΖΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, M.Sc. Θεολογίας, Επιστημονικός συνεργάτης Εθνικού Οργανισμού Εξετάσεων ΠΛΙΑΚΟΥ – ΝΙΚΑ ΖΩΗ, θεολόγος, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, υπήρξε συνεργάτης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ως υπεύθυνη για τα σχολικά εγχειρίδια Θρησκευτικών της Γ΄ και Δ΄ τάξης Δημοτικού ΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ αρχιμ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, Πρωτοσύγκελος Ι. Μητρόπολης Καισαριανής, Βύρωνος & Υμηττού, πτ. Φιλολογίας, M.Th. Βιβλικής Θεολογίας ΧΟΥΠΑ ΜΑΡΙΑ, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός

Μέσα στα μάτια των ανθρώπων ο ουρανός κοιτάζει Με τα μάτια μας μιλάει ο ουρανός Με τα μάτια μας κάποτε κράζει βοήθεια Κάποτε ατάραχος ξυπνάει τους νεκρούς Όταν ο ουρανός δεν μιλά Τα μάτια μας γυρίζουν ανάστροφα τα βιβλία Από τα καρφιά του ορίζοντα κρέμονται Σαν να ήταν χέρια περιττά. Γιώργος Σαραντάρης (1908 – 1941)

Αδριανού 19 & Αγ. Φιλίππου, 10555 Μοναστηράκι Τηλ.- Fax: 210 3212580 Ηλεκτρονική Διεύθυνση: stavrodromi@gmail.com Ιστοσελίδα: http://stavrodromi.com Facebook: https://www.facebook.com/to.stavrodromi

Εάν θέλετε να ενημερώνεστε για τις ακολουθίες και τις δραστηριότητες της ενορίας μας, στείλτε μας ένα μήνυμα στην ως άνω ηλεκτρονική διεύθυνση.

ISSN: 2459-2587

Ιερός Ναός Αγίου Φιλίππου Βλασσαρούς