6 ευρώ
σταυροδρόμι
7 ΑΓΊΟΥ ΦΙΛΊΠΠΟΥ & ΑΔΡΙΑΝΟΎ
οδοιπορικό στη Νότια Γαλλία
ΕΞ ΩΦ ΥΛ ΛΟ
Παύλος Παυλίδης Γραφίστας και φωτογράφος.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Σπούδασε Γραφιστική στο ΤΕΙ Αθηνών. Από το 1984 διατηρεί δικό του δημιουργικό γραφείο. Παράλληλα εργάζεται σαν επαγγελματίας φωτογράφος και διδάσκει φωτογραφία και ψηφιακή επεξεργασία φωτογραφίας. Συνιδρητής του φωτογραφικού χώρου «Luminous Eye».
Έχει συμμετάσχει σε εικαστικές και φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΑΝΤΙ ΠΡΟ ΛΟ ΓΟΥ …και από περάτων έως περάτων Ζωή Πλιάκου - Νίκα
Τ
ετραπέρατη, οικουμενική ορθόδοξη πίστη, της άσκησης και της απλότητας, της ανθρωπιάς, της φιλοξενίας, της φιλοκαλίας, της φιλανθρωπίας, της αγάπης του Θεού, της φιλοθεϊας.
Ανυποψίαστοι για τη δύναμη και τη δυναμική της πίστης μας, περίφοβοι και εσωστρεφείς περιορίζουμε τους ορίζοντές μας και καταφεύγουμε, όταν δεν τις μιμούμαστε κιόλας, σε άλλες εξουσίες και δυνάμεις· μάταιος ο κόπος. Οι μοναχοί και οι μοναχές που συναντήσαμε στα οδοιπορικά μας απ΄ άκρη σ΄ άκρη της Νότιας Γαλλίας, αφέθηκαν με εμπιστοσύνη στο θέλημα του Θεού και στη μέση του πουθενά φύτεψαν την καρδιά τους να χτυπάει. «Ο έχων ώτα…» ας αναλογιστεί την ευθύνη, ας εγκαταλείψει την επιφάνεια, ας παραμερίσει τον εαυτό του και θα τον ξαναβρεί σε κοινωνία και αγάπη. Για να γίνει η χαρά Του και δική του χαρά. Οι μέρες του ταξιδιών μας κύλησαν μαζί με τα χιλιόμετρα, γρήγορα, πολύ γρήγορα. Ήταν όμορφα και συγκλονιστικά. Επιστρέφοντας, κάθε φορά, είχαμε μία άλλη αίσθηση της Ιστορίας και πολλών άλλων πραγμάτων. Και εις άλλα!
σταυροδρόμι
|1
8|
Η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία π. ΠΛΑΚΙΔΑΣ DESEILLE
33 |
Παρέμβαση σε Σύναξη Ορθόδοξων Κοινοτήτων στην πόλη της Αβινιόν π. ΒΙΚΤΩΡ RAISI
37 |
Πώς ανακάλυψα την Εκκλησία: η πνευματική πορεία της ζωής μου π. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΡΓΕΝΤΗΣ
47 |
Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας ΟΛΙΒΙΕ ΚΛΕΜΑΝ
Λιβάδια λεβάντας και θυμίαμα με άρωμα Προβηγκίας, μοναστηριακό ταμπουλέ και ύμνοι γνωστοί με πρωτάκουστη λαλιά, υγροί φτωχικοί ξενώνες αλλά θερμές ψυχές παλλόμενες από πίστη· όλες οι αισθήσεις μας σε εγρήγορση σε ένα ταξίδι με απρόσμενα μικρές αποστάσεις, με πυξίδα και διαβατήριο Εκείνον! Ευαγγελία Γκιουλέ
53 Άγιος Αλέξιος του Ουζίν
4 | σταυροδρόμι
78 Άγιος Ειρηναίος της Λυών
86 Οσία Μαρία του Παρισιού
92 Κριστιάν ντε Σερζέ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
20 |
Η μοναχή Τατιανή μιλά για τον Γέροντά της, π. Βαρσανούφιο Ferrier
58 |
Ο π. Νικόλαος Δουληγέρης μιλά για τη γνωριμία του με τον Γάλλο φωτογράφο Gerard Gascuel, τη μεταστροφή του στην Ορθοδοξία και τη συμπόρευση τους μέχρι σήμερα
52 92
49
80
107
113
ΤΕΧΝΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
67
Roger Caillois Hugo Horiot Francoise Dolto Guillaume Aldebert Georges Bernanos Antoine de Saint-Exupéry Frere Jean Gascuel
127
20
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΣΚΗΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΙΣΤΗΣ 56 | Αγάπη π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ GASCUEL
Μτφ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΚΙΟΥΛΕ
58 | Από τη Le Monde στα βουνά της Ν. Γαλλίας π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΟΥΛΗΓΕΡΗΣ
67 | 70 | 72 |
Στη Σκήτη της Αγίας Πίστης ΒΑΣΩ ΓΩΓΟΥ Διψώ για ένα ζωντανό νερό ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ - ΝΙΚΑ Ο καθένας είναι μοναδικός π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ GASCUEL Μτφ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΚΙΟΥΛΕ
σταυροδρόμι
|5
οδοιπορικό στη Νότια Γαλλία 8| 14 | 20 | 26 | 28 | 36 | 37 | 46 | 49 |
Η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία π. ΠΛΑΚΙΔΑΣ DESEILLE
από το βιβλίο του «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία»
Ο Γέροντας Πλακίδας Deseille π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ι. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Ο Γέροντας Βαρσανούφιος Ferrier ΜΟΝΑΧΗ ΤΑΤΙΑΝΗ Μτφ. ΑΡΗΣ ΔΑΒΑΡΑΚΗΣ Παναγία της Χερσώνας, εμπειρία πρώτη ΜΑΡΙΑ ΜΟΥΡΖΑ Ο Γέροντας Βίκτωρας Raisi και το μοναστήρι της Παναγίας στο La Faurie π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ι. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Μη φοβάσαι ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ - ΝΙΚΑ Πώς ανακάλυψα την Εκκλησία: η πνευματική πορεία της ζωής μου π. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΡΓΕΝΤΗΣ Μτφ. ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ-ΝΙΚΑ Ο Olivier Clement και η ιεραποστολική καρδιά της Εκκλησίας ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κατά Σαδδουκαίων (κείνων εκεί, που λεν ότι δεν είναι Ανάσταση…) π. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ι. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
53 |
Ο άγιος πρωτοπρεσβύτερος Αλέξιος Μεντβέντκοφ
75 |
Από την Γαλατία (Gaul) στη χώρα των Φράγκων (France) ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
78 |
Ο άγιος ιερομάρτυρας Ειρηναίος, επίσκοπος Λουγδούνου
80 |
Οδοιπορικό στην καρδιά της Λυών ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΑΡΛΟΣ & ΒΑΣΩ ΓΩΓΟΥ Η Οσία Μητέρα Μαρία του Παρισιού
86 | 92 |
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
Κριστιάν ντε Σερζέ: όταν ένα à-Dieu αποκτά πρόσωπο ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ (αναδημοσίευση από το περιοδικό «Νέα Εστία»)
6 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
|7
η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία
8 | σταυροδρόμι
απόσπασμα από το βιβλίο του π. Πλακίδα Deseille «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία», εκδ. Ακρίτας, μτφ. Μητρ. Νέας Σμύρνης Συμεών
Έ
χοντας εισέλθει στην ορθόδοξη Εκκλησία, δεν εκπλαγήκαμε από το ότι δεν βρήκαμε σ’ αυτήν μια υποδειγματική εξωτερική οργάνωση, παράλληλη μ’ εκείνη της Καθολικής Εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια μίας επισκέψεως στο Βελιγράδι, λίγο πριν από την είσοδο μας στην Εκκλησία, ένας Σέρβος επίσκοπος μας είχε πει: «Χωρίς αμφιβολία, η Εκκλησία θα σας δώσει μια εντύπωση “ανακατωσούρας”. Μην εκπλαγείτε γι’ αυτό. Είναι αναπόφευκτο, αν θέλουμε ν’ αφήσουμε το Άγιο Πνεύμα ελεύθερο να ενεργήσει και όχι να το υποκαταστήσουμε» . Αυτή ήταν η εικόνα που έδινε ήδη η Εκκλησία των Πατέρων. Τα πράγματα άλλαξαν στη λατινική Εκκλησία με τις προόδους του ρωμαϊκού συγκεντρωτισμού, αλλά εδώ υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα. Η κατάσταση με την οποία βρισκόμασταν αντιμέτωποι στη Γαλλία, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη από το γεγονός ότι η ορθόδοξη Εκκλησία εγκαταστάθηκε εκεί χάρη στις διάφορες ρωσικές και ελληνικές μεταναστεύσεις. Από αυτό προέκυψαν διάφορες δικαιοδοσίες μέσα στον ίδιο χώρο, πράγμα το οποίο αποτελεί μια σοβαρή κανονική ανωμαλία. Οι εθνικές ιδιαιτερότητες που σημάδεψαν αρκετά έντονα τις διάφορες ομάδες είναι μια άλλη ανωμαλία, η οποία, άλλωστε, συνδέεται, με την προηγούμενη. Όμως εδώ βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα γεγονός κοινό σε όλες τις διασπορές, και θα ήταν ουτοπικό να ισχυριστούμε ότι θα υπάρξει γρήγορη θεραπεία. Κάτω από δύσκολες προϋποθέσεις, οι περισσότερες δικαιοδοσίες παρουσιάζουν παράλληλα και πλεονεκτήματα και μπορούν να συντελέσουν στη διαφύλαξη μιας αυθεντικής πνευματικής ελευθερίας. Οι δικαιοδοσίες, κατά βάση, δεν είναι παρά επισκοπές, οι οποίες έχουν το ελάττωμα να είναι τοπικά τοποθετημένες οι μεν μέσα στις δε, που όμως όλες αποτελούν την Εκκλησία του Χριστού. Το γεγονός ότι εξαρτώνται από διαφορετικές Εκκλησίες - μητέρες δεν αλλάζει τίποτε. Σε κάθε ενορία, όπου τελείται η Θεία Λειτουργία, η Εκκλησία του Θεού είναι παρούσα. Πριν από ο,τιδήποτε άλλο, πρέπει να έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό το πράγμα και να σταυροδρόμι
|9
μη μετατρέπουμε τις δικαιοδοσιακές εξαρτήσεις σε στεγανούς διαχωρισμούς. Όταν ο Άγιος Ειρηναίος λειτουργούσε στη Λυών, δεν ήταν η Εκκλησία της Σμύρνης που αντιπροσωπευόταν. Η συναγμένη κοινότητα, που την αποτελούσαν Έλληνες έμποροι και νεόφυτοι Γαλάτες, ήταν απλώς η Εκκλησία του Θεού στη Λυών. Εάν φτάσουμε μια μέρα να ενοποιήσουμε όλες τις ορθόδοξες ενορίες της Γαλλίας υπό την εξουσία ενός και μόνο αρχιεπισκόπου και να συστήσουμε επισκοπές με ξεχωριστή εδαφική δικαιοδοσία, αυτό ασφαλώς θα είναι κάτι καλό, διότι η κατάσταση θα ξαναγινόταν σύμφωνη με τους ιερούς κανόνες. Τελικά, όμως, αυτή η ενοποιημένη στη δομή της Εκκλησία δεν θα είναι περισσότερο «η Εκκλησία της Γαλλίας» ή μάλλον «η Εκκλησία του Θεού στη Γαλλία» από το σημερινό δικαιοδοσιακό μωσαϊκό. Και μια πρόωρη αυτονομία δεν θα είναι χωρίς κινδύνους. Αυτό το οποίο ενδιαφέρει πριν από ο,τιδήποτε άλλο, είναι να έχουμε την αίσθηση και την αγάπη της ενότητας της Εκκλησίας. Ανάμεσα σε Ορθοδόξους, είναι αναπόφευκτο και είναι ακόμη και σωστό να υπάρχουν διαφορές απόψεων και τάσεων. Όμως, από τη στιγμή που οι διαφορές αυτές αναφέρονται σε δευτερεύοντα θέματα και δεν θέτουν σε κίνδυνο ούτε την πίστη ούτε τη θεμελιώδη τάξη της Εκκλησίας, δεν πρέπει ποτέ να προκαλούν εχθρότητες, αποπομπές, ακόμη λιγότερο διακοπές της κοινωνίας.
10 | σταυροδρόμι
Η θέση μας ως μοναχών του Αγίου Όρους στη Γαλλία, έχει το πλεονέκτημα να μας τοποθετεί έξω από μερικούς δικαιοδοσιακούς ανταγωνισμούς. Ο Άθως έχει από αιώνες μια διορθόδοξη αποστολή. Μοναχοί πολύ διαφορετικών εθνικοτήτων, εδώ συμβιώνουν κάτω από την αίσθηση ότι ανήκουν από κοινού στο «περιβόλι της Παναγίας». Θα επιθυμούσαμε, λοιπόν, η παρουσία μας στη Γαλλία να είναι ένας παράγοντας ενότητας και πνευματικής προσεγγίσεως ανάμεσα σε Ορθοδόξους διαφορετικής εθνικότητας. Ένας γέροντας μοναχός του Αγίου Όρους μας είχε πει μια μέρα: «Δεν είστε ρωμαιοκαθολικοί που μετα-στραφήκατε στην ελληνική Ορθοδοξία. Είστε χριστιανοί της Δύσεως, μέλη της Εκκλησίας της Ρώμης, που επανέρχεστε σε κοινωνία με την καθολική Εκκλησία. Είναι πολύ πιο μεγάλο και πολύ πιο σημαντικό». Και ενώ έλεγε αυτά, άφθονα δάκρυα έτρεχαν στο πρόσωπο του... Πραγματικά, είμαστε «μεταστραφέντες», με την έννοια ότι προσήλθαμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία προερχόμενοι από τη Ρωμαϊκή, προς την οποία διατηρούμε απεριόριστη ευγνωμοσύνη για όσα λάβαμε στους κόλπους των οικογενειών μας και του χριστιανικού αυτού λαού, ο οποίος για τόσο πολλά χρόνια μας στήριξε. Ωστόσο, η ορθόδοξη αυτή Εκκλησία δεν είναι μια «ανατολική» Εκκλησία, μια ανατολική έκφραση της χριστιανικής πίστεως. Είναι η Εκκλησία του Χριστού. Η παράδοση της υπήρξε η κοινή παράδοση όλων των χριστιανών κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων, κι εμείς ερχόμενοι σε κοινωνία μαζί της δεν κάναμε τίποτα άλλο παρά να επιστρέψουμε σ’ αυτή την πηγή. Δεν «αλλάξαμε Εκκλησία». Απλώς περάσαμε από ένα κλάδο αποκομμένο από τη μία Εκκλησία, στο πλήρωμα της. Αισθανόμαστε καθαρά ότι ανήκουμε στον αριθμό αυτών των χριστιανών της Δύσεως, οι οποίοι, «ζητώντας να γίνουν δεκτοί στην Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν αρνήθηκαν ωστόσο αυτό που στη Δύση, και πιο ιδιαίτερα στην πατρίδα τους - πριν και μετά τις διαιρέσεις και το σχίσμα - φέρει τη σφραγίδα του Πνεύματος του Θεού, το οποίο “όπου θέλει πνει”.» *
σταυροδρόμι
| 11
Ορθόδοξοι μοναχοί που κληθήκαμε να ζήσουμε την παράδοση του Αγίου Όρους στο έδαφος της Γαλλίας, γνωρίζουμε πως η αποστολή του μοναχού «δεν είναι να κάνει κάτι με τις δικές του δυνατότητες, αλλά με τη ζωή του να δίνει τη μαρτυρία ότι ο θάνατος νικήθηκε. Και αυτό το κάνει με το να θάβεται ο ίδιος, όπως ο σπόρος στη γη». ** *Ε. BEHR-SIGEL, στο «Contacts», No 45 (1964/1), σ. 49 **ΑΡΧΙΜ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ηγουμένου Ι. Μ. Σταυρονικήτα, στο «Contacts», No 89 (1975/1), σ. 101
η σημαντικότητα της Ορθόδοξης μαρτυρίας στη Δύση Η παρουσία της Ορθοδοξίας στη Δύση είναι μια ζωτική αναγκαιότητα, κατ’ αρχήν επειδή η ορθόδοξη Εκκλησία είναι η αληθινή Εκκλησία του Χριστού. Όπως μας το διδάσκει ολόκληρη η Παράδοση, η Εκκλησία είναι η πραγματική κιβωτός της σωτηρίας για ολόκληρη την ανθρωπότητα, ο τρόπος που ο Θεός καθόρισε, προκειμένου οι άνθρωποι να αποκτούν τη σωτηρία και την αιώνια ζωή. Για το λόγο αυτό πρέπει να είναι παντού παρούσα και να ακτινοβολεί μέσα στον κόσμο. Οι καρποί που θα αποφέρει αυτή η παρουσία θα εξαρτηθούν στη συνέχεια από την ελεύθερη απάντηση των ανθρώπων. Εξάλλου η Δύση είναι οδυνηρά διηρημένη, από τον ΙΣΤ’ αιώνα κι εδώθε, ανάμεσα στο ρωμαϊκό καθολικισμό και τις ομολογίες που προήλθαν από την προτεσταντική Μεταρρύθμιση. Καλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι η Μεταρρύθμιση δεν θα είχε γίνει ποτέ, αν δεν είχε δημιουργηθεί η μεγάλη ρήξη. Οι Μεταρρυθμιστές θέλησαν να αντιδράσουν εναντίον των καταχρήσεων και των παρεκκλίσεων, που ανήκαν κατά μεγάλο μέρος στο δυτικό Χριστιανισμό, και οι οποίες διαμορφώθηκαν επωφελούμενες από το χωρισμό με τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Όμως οι ίδιοι οι Μεταρρυθμιστές ζούσαν μέσα σ’ έναν κόσμο αποκομμένο ήδη από την αρχαία παράδοση και ήταν οι ίδιοι εμποτισμένοι από τον αυγουστινισμό. Είναι αυτός ο λόγος ακριβώς για τον οποίο δεν μπόρεσαν να επανεύρουν το πλήρωμα του αρχέγονου χριστιανισμού. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο η παρουσία της ορθόδοξης Εκκλησίας-πολύ μακριά από του να είναι ένας παράγοντας νέων διαιρέσεων-μπορεί να είναι ένα δυνατό προζύμι για την ανασύστασή της πνευματικής ενότητας της Ευρώπης. Ενότητα που δεν μπορεί να στηριχτεί παρά πάνω στη πίστη, την οποία ομολόγησαν όλοι οι χριστιανοί μαζί κατά τη διάρκεια μιας χιλιετίας.
12 | σταυροδρόμι
Χάρτης που απεικονίζει τα Ορθόδοξα Μοναστήρια της Γαλλίας
Τέλος, εδώ και πολύ καιρό ήδη, η Δύση είναι υποταγμένη σε μια πορεία αποχριστιανοποίησης, που ναρκοθετεί ακόμη και τα θεμέλια του πολιτισμού της, και η οποία τείνει να την οδηγήσει στις δεκαετίες που έρχονται σε αθεράπευτη παρακμή. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στη Γαλλία, όπου η πορεία αυτή είναι έμμεση συνέπεια της Μεταρρυθμίσεως του ΙΣΤ’ αιώνα, καθώς επίσης και της έντονα κληρικαλιστικής και αυταρχικής αντιδράσεως του καθολικισμού της Αντιμεταρρυθμίσεως. Είναι ακόμη στενά συνδεδεμένη με μερικές πλευρές της γαλλικής Επαναστάσεως και με τις προϋποθέσεις μέσα στις οποίες γεννήθηκαν τόσο ο οικονομικός φιλελευθερισμός όσο και ο μαρξισμός. Πολλοί από τους Δυτικούς, μπροστά στον κίνδυνο πνευματικής ασφυξίας που τους απειλεί, έρχονται ν’ αναζητήσουν λίγο οξυγόνο στις αιρέσεις, λιγότερο ή περισσότερο περιθωριακές, οι οποίες πολλαπλασιάζονται ή στις σοφίες της Άπω Ανατολής. Ωστόσο, ακόμη κι ανάμεσα σ’ αυτούς, υπάρχουν άνθρωποι που τελικά ανακαλύπτουν στην ορθόδοξη Εκκλησία μια πνευματική πηγή συνεχώς αναβλύζουσα και η οποία παρέμεινε σημαντικά ξένη στους περισσότερους από τους ανταγωνισμούς που προετοίμασαν την έκρηξη του δυτικού κόσμου, και η οποία προσφέρει την ελπίδα της ζωής για τον κόσμο μας.
σταυροδρόμι
| 13
ο Γέροντας Πλακίδας Deseille (1927 – 2018) επιμέλεια κειμένου: π. Δημήτριος ι. Μαρούλης
14 | σταυροδρόμι
Ο
Αρχιμανδρίτης Πλακίδας (Ρlacide Deseille) γεννήθηκε στις 16 Απριλίου 1927 στην κωμόπολη Issy-les-Moulineaux και ήταν γόνος παλαιάς παραδοσιακής γαλλικής οικογένειας. Το 1932 εισήλθε στο Ιησουιτικό κολλέγιο Boulogne sur Mer. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1942, έγινε δεκτός ως δόκιμος στη Σιστερσιανή Μονή Bellefontaine (Μπελλφονταίν) της ΒΔ Γαλλίας, στην ηλικία των δεκαέξι μόλις ετών. Το 1952 χειροτονήθηκε ρωμαιοκαθολικός ιερέας και λίγο αργότερα τού ανατέθηκε η πνευματική προετοιμασία των νεαρών μοναχών της μονής του. Ενδιαφερόμενος να δώσει στους νέους μοναχούς μία θεολογική διδασκαλία σύμφωνα με το πνεύμα των Πατέρων, επωφελήθηκε από μερικά ταξίδια του στο Παρίσι, όπου συνάντησε τον π. Κυπριανό Κern, καθηγητή της Πατρολογίας στο Θεολογικό Ινστιτούτο, και τον Βλαδίμηρο Lossky, του οποίου η «Μυστική θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας» τον είχε ενθουσιάσει. Ο π. Κυπριανός τον μύησε στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού και του αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Τον βοήθησε να συνειδητοποιήσει, όπως ο ίδιος έχει χαρακτηριστικά αναφέρει, πως η χριστολογία της Συνόδου της Χαλκηδόνας και η παλαμική διδασκαλία για τις θείες ενέργειες είναι το κλειδί της ορθόδοξης κατανόησης της Εκκλησίας, του ανθρώπου και του κόσμου. Ωστόσο, ο π. Κυπριανός, πολύ διακριτικός και σεβόμενος τη συνείδηση του άλλου, ποτέ δεν τον παρακίνησε να εισέλθει στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Άλλωστε, την εποχή εκείνη, ο π. Πλακίδας ενδιαφερόταν να βρει στην ορθόδοξη παράδοση κάτι που θα μπορούσε να τον βοηθήσει, ώστε να κατανοήσει καλύτερα το νόημα της δικής του (Ρωμαιοκαθολικής) παράδοσης. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, όσο περισσότερο μελετούσε τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, τόσο μεγάλωνε μέσα του η βεβαιότητα ότι το πλήρωμα της αλήθειας ήταν από την πλευρά των Πατέρων, της αρχαίας Εκκλησίας, αυτής της Ορθοδοξίας που είχε αγαπήσει, χωρίς ακόμη να καταλαβαίνει ότι αυτή θα μπορούσε να είναι, δίχως επιφυλάξεις και όρους, η Εκκλησία. Το έτος 1966 σηματοδότησε μία σημαντική καμπή στην πνευματική πορεία του π. Πλακίδα. Μαζί με τον π. Σεραφείμ, συμμοναστή του στη Bellefontaine, ίδρυσε τη μονή της Μεταμορφώσεως στην Aubazine, ένα μοναστήρι καθολικό, αλλά με ανατολική πνευματικότητα και λειτουργικό τυπικό. Η προσπάσταυροδρόμι
| 15
θεια αυτή κράτησε έντεκα χρόνια, αλλά «σιγά σιγά – όχι χωρίς λύπη και πόνο ψυχής – συνειδητοποίησαν ότι επρόκειτο για μια χιμαιρική ιδέα…». Έτσι, μαζί με τους συμμοναστές του, τον π. Ηλία και τον π. Σεραφείμ, αποχωρίσθηκαν από το μοναστήρι τους και ήρθαν σε επαφή με τον Καθηγούμενο της Ι. Μονής Σίμωνος Πέτρας στο Άγιο Όρος, Γέροντα Αιμιλιανό, ζητώντας του την πνευματική του βοήθεια και συμπαράσταση. Οι τρεις πατέρες έγιναν δεκτοί στην Ορθόδοξη Εκκλησία στις 19 Ιουνίου του 1977, ενώ στις 26 Φεβρουαρίου του 1978 έγινε η μοναχική τους κουρά στην Μονή Σίμωνος Πέτρας. Μετά από λίγο καιρό, ο Γέροντας Αιμιλιανός έκρινε ότι θα ήταν συνετό να επιστρέψουν στον φυσικό τους χώρο και να ιδρύσουν ένα Ορθόδοξο μοναστήρι στην Γαλλία, όπου θα μπορούσαν να βοηθήσουν άλλους ομοεθνείς τους, που είχαν αναζητήσεις σαν τις δικές τους. «Αγαπούσα πολύ το μοναστήρι μου, ωστόσο, προαισθανόμουν ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε διαφυλάξει καλύτερα αυτή τη μεγάλη παράδοση των πρώτων χριστιανικών αιώνων». Αφού έλαβαν και την χειροτονία τους στο Άγιον Όρος, εγκαταστάθηκαν, μετά από πολλές περιπέτειες, στην ΝΑ Γαλλία, στις υπώρειες των Γαλλικών
16 | σταυροδρόμι
Άλπεων, σε μία ειδυλλιακή κοιλάδα, αλλά με υποτυπώδεις, δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, αφού μετασκεύασαν μόνοι τους ένα παλαιό εγκαταλελειμμένο μύλο. Ο μύλος αυτός βρισκόταν στο Saint Laurent en Royans, στο Dauphine, σε μία βαθιά άγρια κοιλάδα στην οροσειρά των Vercors. Ο π. Πλακίδας επέλεξε αυτή την περιοχή, η οποία είχε ευαγγελιστεί από τον Άγιο Μαρτίνο της Τουρώνης (316 – 397, η μνήμη του εορτάζεται στις 11/11) και είχε την ευλογία του μεγάλου ασκητή της Αιγύπτου Αντωνίου, του οποίου τα λείψανα φυλάσσονταν σε καθολικό Αββαείο, που βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από το σημείο αυτό. Η ευρύτερη περιοχή του Vercors ήταν ανέκαθεν τόπος προσευχής και άσκησης και είναι χαρακτηριστικό ότι εκεί είχαν ιδρυθεί τρία μεγάλα μοναστικά κέντρα της Καθολικής Εκκλησίας. Εκεί ιδρύθηκε το πρώτο εκκλησάκι του Μεγάλου Αντωνίου και η πρώτη μοναστική κοινότητα με επικεφαλής τον Γέροντα Πλακίδα. Οι πατέρες Πλακίδας και Σεραφείμ εγκαινίασαν το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου την 14η Σεπτεμβρίου 1978. Το Μετόχι του Αγίου Αντωνίου και η συνεχής αύξηση των νέων Ορθοδόξων πιστών, κατέδειξε την ανάγκη ανέγερσης ενός μεγαλύτερου ναού. Ο π. Πλακίδας κατάφερε με πολλές θυσίες να κτίσει ένα θαυμάσιο ναό σε βυζαντινό ρυθμό, τον οποίο αφιέρωσε στη μνήμη του οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου. Ο νέος αυτός ναός, ο οποίος έγινε το Καθολικό της Μονής, χτίστηκε από σταυροδρόμι
| 17
το 1988 ως το 1990 και έχει αγιογραφηθεί από έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ρώσους αγιογράφους, τον Yaroslav Dobrynin και τη σύζυγό του, Galina, αποτελεί, δε, πόλο έλξης πολλών επισκεπτών γιατί θεωρείται ένα από τα αξιοθέατα της πανέμορφης περιοχής του Βερκόρ (Vercors). Οι ακολουθίες γίνονται κυρίως στη γαλλική γλώσσα, η οποία παντρεύεται με ένα θαυμάσιο τρόπο με τη βυζαντινή μουσική. Παράλληλα, ιδρύθηκε το γυναικείο μοναστήρι της Αγίας Σκέπης, που είναι γνωστό ως το μοναστήρι του Σολάν (ΝΑ Γαλλία) και στη συνέχεια ιδρύθηκε και το τρίτο Σιμωνοπετρίτικο μετόχι, η γυναικεία μονή της Μεταμόρφωσης Σωτήρος στο Terrason (ΝΔ Γαλλία). Την πνευματική επιστασία στη μονή του Σολάν είχε μέχρι τα βαθιά γεράματα και την κοίμησή του ο π. Πλακίδας, ενώ για την μονή του Τερρασόν, μέχρι σήμερα παραμένει υπεύθυνος ο π. Ηλίας, ο οποίος ήταν από τους πρώτους συμμοναστές του. Ο π. Πλακίδας δίδαξε Πατερική Θεολογία στο Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι. Υπήρξε επίσης ιδρυτής της συλλογής «Ορθόδοξη Πνευματικότητα» («Spiritualité orientale») των εκδόσεων της Μονής Bellefontaine, ενώ συνέγραψε πολλά βιβλία για την ιστορία του μοναχισμού και την ορθόδοξη πνευματικότητα, αρκετά από τα οποία έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά.. Κοιμήθηκε ειρηνικά πλήρης ημερών, στις 7 Ιανουαρίου 2018 και αναπαύεται πλέον στο Κοιμητήριο της Μονής του Αγίου Αντωνίου, της οποίας υπήρξε ιδρυτής και κτήτορας. Σημείωση Το κείμενο δημιουργήθηκε μέσα από πληροφορίες που συλλέξαμε στις επισκέψεις μας στα Μοναστήρια του Αγίου Αντωνίου και του Σολάν, σε συνδυασμό με στοιχεία από τα βιβλία του π. Πλακίδα (κυρίως το βιβλίο «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία», εκδ. Ακρίτας, που έχει πλέον εξαντληθεί) και διάφορα διαδικτυακά αφιερώματα.
18 | σταυροδρόμι
«Ο Απόστολος Παύλος κράτησε έναν θαυμάσιο λόγο του Ιησού Χριστού, διασώζοντας τον από τη λήθη: “είναι μεγαλύτερη χαρά να δίνεις από το να δέχεσαι”! Μακάρι να μας δοθεί σε όλους η ευλογία να βιώσουμε αυτόν το λόγο, να τον εφαρμόσουμε σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξής μας, της ζωής μας. Το μονοπάτι που οδηγεί στον ουρανό γίνεται έτσι τόσο απλό, τόσο εύκολο να το ακολουθήσει κανείς.» Γερόντισσα Υπαντία, Μονή Αγίας Σκέπης Σολάν, 20 Αυγούστου 2009
Είθε ο Κύριος να σας κρατά ακλόνητα πιστούς στην παράδοση των Αγίων Πατέρων μας σε αυτόν τον κόσμο, ο οποίος απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το Ευαγγέλιο. Όμως, εκείνοι, οι οποίοι θα παραμείνουν πιστοί, θα λάβουν το ίδιο στεφάνι με τους αγίους μάρτυρες.» + Γέροντας Πλακίδας, Μονή Αγίας Σκέπης Σολάν, 20 Αυγούστου 2009
σταυροδρόμι
| 19
Παναγία της Χερσώνας εμπειρία πρώτη Μαρία Μουρζά
Ανεξερεύνητες οι βουλές του Θεού Σήμερα εδώ, αύριο αλλού Σήμερα φτωχοί, αύριο πλούσιοι Σήμερα μαζί, αύριο χώρια Με τις αποσκευές στο χέρι Έτοιμοι πάντα για νέα πορεία, ευγνωμονώντας Αυτόν που ορίζει τις ζωές και τις θάλασσες Αυτόν που μας σώζει, στοργικά και διακριτικά, απ΄ τις επιλογές μας. Ο Θεός είναι παντού - ποιος έχει μάτια να Τον βλέπει; Ο Θεός είναι παντού - ποιος έχει καρδιά να Τον χωρέσει; Ποιος έχει καρδιά να Του δοθεί και να Του παραδοθεί κατά πάντα και δια πάντα; Κι αν όλα αλλάζουν κι αν τίποτα δεν είναι σταθερό σ΄ αυτή τη γη, υπάρχει, όμως, βεβαιότητα μία: Θα βρεθούμε ξανά Θα βρεθούμε ξανά στην Ανάσταση Θα βρεθούμε ξανά siccis oculis – με στεγνά μάτια. Μονή Korsun, Doumerac, 18 Αυγούστου 2009
26 | σταυροδρόμι
«Το πέρασμά σας από το μοναστήρι μας ήταν μία μεγάλη ευλογία που μας έδωσε ο Θεός. Φέρατε μαζί σας τον ευλογημένο αέρα της Ελλάδας και ζωντάνεψε για λίγο μέσα μας και πάλι αυτή η χώρα, που τη νοσταλγία μας για αυτήν απαλύνει η μνήμη του Θεού. Η Παναγία μας, που σκεπάζει το μοναστήρι μας, να σας συνοδεύει.» Οι αδελφές της Μονής της Παναγίας της Χερσώνας, 19 Αυγούστου 2009
σταυροδρόμι
| 27
o Olivier Clément και η ιεραποστολική καρδιά της Εκκλησίας Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Η Εκκλησία δεν υπάρχει για τον εαυτό της· υπάρχει χάριν της Ζωής του σύμπαντος κόσμου. Και δεν είναι το τέρμα· είναι ο μάρτυρας και ο διάκονος του τέρματος, δηλαδή της μέλλουσας Βασιλείας. Αυτό σημαίνει ότι η ιεραποστολή δεν είναι ένα πάρεργο, ή ένα είδος πολυτέλειας. Καθαυτή η ύπαρξη της Εκκλησίας αποτελεί αποστολή / ιεραποστολή. Στις μέρες μας αυτά πλέον ευτυχώς συζητούνται – όσες δυσκολίες κι αν αντιμετωπίζουν ακόμη. Αλλά μπορούν και συζητούνται, επειδή στη δεκαετία του 1960 κάποιοι θεολόγοι (λίγο πριν ή λίγο μετά τα 40 τους, από πλευράς ηλικίας) πάσχισαν για την αφύπνιση της ναρκωμένης ιεραποστολικής συνείδησης της Ορθοδοξίας. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Γάλλος Ολιβιέ Κλεμάν. Ο Κλεμάν (Olivier-Maurice Clément) γεννήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1921 και κοιμήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2009. Γεννημένος σε αγνωστικιστικό περιβάλλον, έκανε ένα πνευματικό ταξίδι αναζητήσεων, το οποίο απέληξε στη μεταστροφή του στην Ορθοδοξία. Ήταν πια 30 ετών. Ο Κλεμάν δίδαξε ιστορία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και άφησε το στίγμα του ως καθηγητής στο Ορθόδοξο θεολογικό σεμινάριο του «Αγίου Σεργίου» στο Παρίσι. Μπορεί να πει κανείς ότι η συμβολή του στην οικουμενική Ορθοδοξία και σε όλο τον χριστιανικό κόσμο αφορούσε τη βίωση της παράδοσης όχι ως απολιθώματος, αλλά ως δυναμικής για μια δροσερή και συνάμα τολμηρή συνάντηση της Εκκλησίας με το εκάστοτε σήμερα Από τα πολλά κείμενά του επιλέγουμε εδώ ένα, το οποίο δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά στα μέσα της δεκαετίας του ’601. Είναι ένα κείμενο το οποίο συνη1
Όσα ακολουθούν, βασίζονται στο μελέτημα: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Η γενιά του ’60 και η Ιεραποστολή: Δυσπιστία, δημιουργικότητα, αμηχανία», στον συλλογικό τόμο: Αναταράξεις στη μεταπολεμική Θεολογία. Η
46 | σταυροδρόμι
γόρησε εκκωφαντικά υπέρ της ιεραποστολής με ιδιαίτερη θεολογική βαθύνοια, και φέρει τίτλο «Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας»2. Με το κείμενο αυτό ο Κλεμάν επικέντρωσε στο πρόβλημα της ιεραποστολικής σιγής της Ορθοδοξίας την εποχή εκείνη. Και προχώρησε σε θεολογικές επισημάνσεις οι οποίες έχουν διαχρονική ισχύ, καθόσον αναδεικνύουν τα διηνεκή κριτήρια της εκκλησιαστικής παρουσίας. Σκιαγραφεί λοιπόν με λόγο συγκλονιστικό την έκπτωση της Εκκλησίας σε γκέτο, στο οποίο η λατρεία έχει καταντήσει τελετουργικό «νανούρισμα». «Εδώ βρίσκεται», λέει, «όλο το δράμα της σύγχρονης Ορθοδοξίας, η τμηματική παράδοσή της στους εθνικισμούς, η φαινομενική υποταγή της στις ιστορικές φόρμες της Ανατολής. Έτσι εξηγείται η πρακτική ΄αίρεση΄ της απουσίας της μαρτυρίας – που καταντά μια γεροντική επιβίωση του λαού του Θεού – και της απουσίας της διακονίας – που εκδηλώνεται σα μια αναδίπλωση ηθογραφικοπαραδοσιακής λειτουργικής ζωής – πράγμα που ο Μπερντιάεφ ονόμαζε με μια τρομερή λέξη “de-mission” (δηλ. παραίτηση από την αποστολή)»3. Στη συνέχεια ο Γάλλος θεολόγος ορίζει τι «απαιτεί η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας»: ένταση της εσχατολογικής συνείδησης, αποκήρυξη κάθε εξαναγκασμού των συνειδήσεων, αποχή του κλήρου από τη διακυβέρνηση της κοινωνίας και ανάδειξη του μη- ιεροκρατικού μοναχισμού, ο οποίος είναι «Θεολογία του ’60» (επιμ. Παντ. Καλαϊτζίδης - Θαν. Παπαθανασίου – Θεόφ. Αμπατζίδης), εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2009, σσ. 367-427. 2 Olivier Clément, «Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας», Σύνορο 37(1966), σσ. 23-28. 3 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σσ. 26-27.
σταυροδρόμι
| 47
κήρυκας της εσχατολογικής πτωχείας4. Καθεμιά από αυτές τις προϋποθέσεις είναι ολόκληρο περιβόλι για συζήτηση και αναστοχασμό. Και καταλήγει: «Η αποστολή αυτή – βιούμενη σε στενή ένωση με τους άλλους χριστιανούς – στο “μυστήριο του αδελφού”, είτε είναι αφρικανός ή γιαπωνέζος ή κομμουνιστής, ή ο αποχριστιανισμένος αδελφός της Δύσεως, δεν σημαίνει ούτε προσηλυτισμό, ούτε υπεροπτική βοήθεια, ούτε ανωτερότητα, αλλά “κένωση”, “άνοιγμα”, “μετοχή”. Μονάχα μια τέτοια αποστολή, που θα θέση την Ορθοδοξία, όπου κι αν βρίσκεται, σε “κατάσταση ιεραποστολής” μπορεί νάχη σαν αποτέλεσμα να συνειδητοποιήσουν οι ορθόδοξοι την καθολικότητα και την αποστολικότητα της Εκκλησίας. Μπορεί να επιτρέψη στην Ορθοδοξία να ξαναβρή την κλήση της, να ξεπεράση δηλ. τα δικά της ιστορικά σύνορα και να υπηρετήση όλους τους ανθρώπους»5. Όλους τους ανθρώπους! Είναι αυτό που αναγγέλλεται από το ίδιο το Πάσχα, από τη νέα, συμπαντική δυνατότητα την οποία εγκαινίασε ο Χριστός: την Ανάσταση! Καλή Ανάσταση παντού!
4 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σσ. 27-28. 5 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σ. 28, ακροτελεύτια παράγραφος του άρθρου.
48 | σταυροδρόμι
κατά Σαδδουκαίων (κείνων εκεί, που λεν ότι δεν είν’ Ανάσταση…) π. Σταμάτης Ι. Σταματόπουλος
Ο W. A. Graham (1987), υπό το φως πάντα της μνημειώδους αναφοράς του W. Ong στο «Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη», προχωρά ένα βήμα παραπέρα στην κατεύθυνση της απενοχοποίησης του προφορικού πολιτισμού της Θείας Λατρείας και έτσι, στο έργο του «Beyond the Written Word», εν πολλοίς άγνωστο στον Έλληνα αναγνώστη, όπως και η οπτική του, προσφέρει στον δυτικό άνθρωπο τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι ο Λόγος – Εκείνος που σαρκώθηκε, αλλά δεν τυπώθηκε· Εκείνος που είναι η Αλήθεια και όχι η «απόδοση» ή η «μετάφρασή» της - ομιλεί και εμπεδώνεται στις καρδιές και τις ζωές των ανθρώπων μέσα από τον κοινό τρόπο της Λατρείας, της λατρείας της Μίας Εκκλησίας. Τι σχέση μπορεί να έχει αυτή η διαπίστωση με ένα ταξίδι μιας ομάδας προσκυνητών από την Ελλάδα σε χώρους ορθόδοξης πνευματικότητας στη Γαλλία;
σταυροδρόμι
| 49
Α… ένα μικρό απόσπασμα από τη «Γη των ανθρώπων» του Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ, που απέδωσε από μνήμης για χάρη μου (δεν είχε το βιβλίο μαζί του!) ο φίλος Στέλιος στο αεροπλάνο, αφήνοντας τη γη και τις εμπειρίες με τους ανθρώπους εκείνους, λέει πολλά γι’ αυτά τα πράγματα: «Η αλήθεια δεν είναι εκείνο που μπορεί να υποδειχθεί. Όταν μέσα σ’ αυτή τη γη και όχι σε μια άλλη, οι πορτοκαλιές ριζώσουν με σταθερές ρίζες και γιομίσουν φρούτα, η γη αυτή γίνεται η αλήθεια των πορτοκαλιών. Αν αυτή η θρησκεία, αν αυτή η καλλιέργεια, αν αυτή η κλίμακα των αξιών, αν αυτή η μορφή δραστηριότητας, γεννούν μέσα στον καθένα έναν παντοδύναμο κύριο που ο ίδιος δε θα τον καταλάβαινε, θα πει πως αυτή η κλίμακα αξιών, αυτή η καλλιέργεια, αυτή η μορφή δραστηριότητας είναι η αλήθεια των ανθρώπων. (Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ, Η γη των ανθρώπων, μτφρ. Ν. Αθανασιάδη, εκδ. Ζαχαρόπουλος, σ. 149)» «Με τη χάρη του Θεού, το μοναστήρι μας επιθυμεί να είναι μέσα σε αυτό τον κόσμο, ένα σημείο ελπίδας για τους ανθρώπους που δεν έχουν ελπίδα. Γιατί η δόξα του Θεού είναι ο ζων άνθρωπος και η Ζωή του ανθρώπου είναι η γνώση του Θεού.» Γέροντας Ιάκωβος, Μονή της Θεοτόκου και του Αγίου Μαρτίνου 23 Αυγούστου 2009, εορτή του Αγίου Ειρηναίου της Λυών Ταξιδεύοντας με την Εκκλησιαστική Κοινότητα του Αγίου Φιλίππου στο γαλλικό νότο δεν αισθανθήκαμε στιγμή να έχουμε χαθεί. Υπήρχαν τα σημάδια στη διαδρομή, τα σημεία και οι λόγοι δηλαδή, για να νιώσεις αναψυχή. Οι καρδιές των μοναχών που έψαλλαν στα μοναστήρια αυτά είχαν γευτεί τη συγκίνηση της αληθινής Λατρείας (ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ), τους είχε αποκαλυφθεί ο Λόγος πίσω απ’ τα λόγια. Γι’ αυτό, κάποιοι χρημάτισαν και μαθητές του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Όπως οι Σλάβοι των βυζαντινών χρόνων, δρασκελίζοντας την ελληνική εκκλησία δεν ήξεραν αν βρίσκονταν στη γη ή τον Ουρανό. Μεταλαμπαδεύοντας την υπερκόσμια ατμόσφαιρα και τις εμπειρίες που ζήσαν στα ελληνόφωνα μοναστήρια και την Αγία Ειρήνη, δεν παρέλειψαν να προσαρμόσουν στη γαλλική γλώσσα τους πανάρχαιους ήχους της ανατολικής Μεσογείου. Ενότητα, λοιπόν, αυτή η είναι η μόνη λέξη που αρμόζει να ξεσφραγίσει τα χείλη - ολονών τα χείλη -, να πει η γλώσσα – σε κάθε γλώσσα -, να ριζώσει ως εμπειρία πια στις ψυχές και τη σάρκα των ανθρώπων. «Τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως», λοιπόν, «καὶ τὴν κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» αιτηθήκαμε μαζί, εκείνο το πρωινό Κυριακής στο μοναστήρι του Αγίου Μαρτίνου στην Cantauque με τη γλώσσα της κοινής προσευχής.
50 | σταυροδρόμι
Μπορείτε να απολαύσετε βυζαντινή μουσική με γαλλική γλώσσα από τους πατέρες της Μονής στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.monastere-cantauque.com/musique-psaltique/
σταυροδρόμι
| 51
Η εντύπωση από τις πρώτες μέρες στη Νότια Γαλλία και τις Άλπεις της, ήταν: πολύ πράσινο! Αν, όμως, για το βλέμμα επιστρατεύσεις κι άλλα πλην των βολβών σου, βλέπεις πως στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για πολύ πράσινο, αλλά για πολλά πράσινα. Πολλά: άλλα εν διαστάσει, άλλα εν περιπτύξει, άλλα εν νοσταλγία, άλλα εν συγχύσει… Εδώ η αισθητική ως ντύμα της Αλήθειας, εκεί ως κιβούρι της. Αλλού στο έλλειμά της σκηνώνει ατσιγγούνευτη αγάπη, αλλού η αψογοσύνη της μένει στεγνή. Το ταξίδι είναι καλωσόρισμα σε άσκηση: να υποψιαστείς κάπως ότι αυτό που δε βλέπει η αφεντιά σου, δεν είναι και ανύπαρκτο. Η καρδιά σου να μπορεί να ελλιμενίζει τη σκέψη ότι την ώρα που εσύ βάζεις τα παπούτσια σου στην Αθήνα, ένα κλαδάκι σπάει στο περπάτημα του Ρώσου μοναχού, σκουπίζει τα χέρια της από τον τρύγο η καλόγρια του Σολάν, τυλίγουν τρίδιπλα το κασκόλ στο Λα Φορί, ιδρώνουν άνθρωποι που ο Θεός τους έχει παιδιά του και δεν μπορεί να μην αναγνωρίζεις για αδέλφια σου. Θανάσης & Ελένη Παπαθανασίου, 25 Αυγούατου 2006 Μέσα στο αεροπλάνο της επιστροφής από Νότια Γαλλία στην Αθήνα
52 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
| 53
66 | σταυροδρόμι
στη Σκήτη της Αγίας Πίστης Βάσω Γώγου
αναδημοσίευση από το Ένθετο Τέχνης του περιοδικού «Σύναξη», τεύχος 113. Ιανουάριος – Μάρτιος 2010
Νοτιοδυτική Γαλλία. Εθνικό Πάρκο Cevennes. Κοντινές πόλεις: Nimes και Arlès. Ανηφορικός χωματόδρομος σε οδηγεί σε βραχώδες τοπίο. Τριγύρω πλούσια βλάστηση. Η σκήτη θεμελιώθηκε το 1996 από την αδελφότητα του Αγίου Μαρτίνου, μια συνοδεία καλλιτεχνών, και υπάγεται στη Ρωσική Αρχιεπισκοπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αποτελείται από σειρά κτισμάτων που τρέχουν περιμετρικά, συνυφασμένα με τον περίβολο, στρέφοντας τις προσόψεις τους και τα ανοίγματά τους προς την εσωτερική αυλή. Στο κτηριακό συγκρότημα επιστατεί, πάνω σε όροφο, ένας μικρός μονόχωρος ξυλόστεγος ναός. Όλοι οι χώροι της σκήτης, το υπόγειο παρεκκλησάκι, η τράπεζα, ο μικρός ξενώνας, αισθητοποιούν τις βασικές αρχές της συνοδείας: φτώχεια, απλότητα, αρμονική συνύπαρξη με το περιβάλλον. Είναι κτισμένη πάνω σε βράχους με βασικό υλικό την γκριζόμαυρη πέτρα, έτσι που δεν ξεχωρίζεις την ανθρώπινη κατασκευή από αυτή της φύσης. Βράχος και κτίσμα ένα. Ίδια υφή, ίδιο χρώμα, ίδια διάρθρωση. Γιατί η σκήτη δεν κτίσθηκε με φερτά υλικά, αλλά αναδύθηκε από τον ίδιο τόπο, ριζώνοντας στο τοπίο. Η γκρίζα πέτρα ακολουθεί την κλίση του βράχου, δημιουργεί το δάπεδο της αυλής δίνοντας προσανατολισμό και κίνηση με την γράμμωσή της, πλαισιώνει το νερό της πηγής μαζί με αναρριχώμενα φυτά. Καμιά υπερβολή, καμιά υπεροψία, καμιά αίσθηση δύναμης και εξουσίας. Απλό κέλυφος για τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Δεν επιβάλλεται με δύναμη στο τοπίο, αλλά εντάσσεται με σεμνότητα, επαναλαμβάνοντας τις γραμμές και τα σχήματά του. Παρατηρεί κανείς τις αντιστοιχίες του τοπίου στον όγκο, στα βάρη, στις κυρτώσεις και στις καμπυλότητες, στο φως και
σταυροδρόμι
| 67
στη σκιά. Τίποτε περιττό μέσα κι έξω, όπως και στη γύρω φύση. Έτσι όπως έκτιζαν οι απλοί άνθρωποι τα σπίτια τους, ταιριαστά στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς περιττά τεχνάσματα κι υπερβολές. Γιατί η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική μπορεί να λέει με τα ίδια τα υλικά αλήθειες και να μην καταφεύγει σε στείρες μιμήσεις με βυζαντινότροπες καμάρες από μπετόν και τοίχους που επενδύονται με πέτρες ελάχιστου πάχους. Ψυχή της σκήτης ο γέροντας Γεράσιμος, βραβευμένος καλλιτέχνης φωτογράφος, που καταγράφει συνεχώς με το φακό του την ομορφιά της φύσης και προσφέρει φιλοξενία σε καλλιτέχνες που, με μέσο την τέχνη τους, αναζητούν περάσματα προς τον Θεό.
68 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
| 69
διψώ για ένα ζωντανό νερό Ζωή Πλιάκου - Νίκα
70 | σταυροδρόμι
Στη διάρκεια ενός ταξιδιού στη ΝΔ Γαλλία με την Εκκλησιαστική Κοινότητα του Αγίου Φιλίππου, είχαμε την χαρά να επισκεφτούμε τη Σκήτη της Αγίας Πίστης, που βρίσκεται στη Νότια Γαλλία (Ακουϊτανία), σε περιοχή ημιορεινή και κατάφυτη από βελανιδιές, καστανιές, αλλά και μουριές (παλαιότερα οι κάτοικοι ασχολούνταν με την σηροτροφία). Περιοχή παρούσα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, αναφέρεται από τον Πλίνιο, τον Στράβωνα και τον Πτολεμαίο, ενώ από το 121 μ.Χ. υπήρξε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στους νεότερους χρόνους, υπήρξε χώρος δυναμικών αναμετρήσεων μεταξύ ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών. Σε αυτό το πλούσιο φυσικό και τόσο ιστορικά και θρησκευτικά φορτισμένο περιβάλλον, βρίσκεται η Σκήτη, όπου μονάζει ο πατήρ Ιωάννης, συγγραφέας του μικρού και ενδιαφέροντος βιβλίου «Διψώ για ένα ζωντανό νερό», που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Εν Πλω. Το βιβλίο είναι μία μικρή συλλογή από ομιλίες του π. Ιωάννη σε Γάλλους ορθοδόξους. Που σημαίνει ότι οι ακροατές του δεν είναι ορθόδοξοι από παράδοση, αλλά από επιλογή. Σημαίνει, επίσης, ότι έχουν μια άλλη πνευματική παράδοση σε διαβάσματα, θεάματα και αναζητήσεις. Στην έκφρασή του, ο π. Ιωάννης είναι ενθουσιαστικός, αλλά και ελλειπτικός. Εννοεί περισσότερα από όσα εκφράζει. Σε πολλά σημεία του κειμένου, έρχονται στο νου μας χωρία από την Αγία Γραφή, θέσεις Πατέρων και ασκητών της Παράδοσής μας, λόγια και εκφράσεις ακόμη και σύγχρονων ορθοδόξων Αγίων. Όλα αυτά κάνουν πρόδηλη την διαχρονικότητα και οικουμενικότητα της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, γεγονός χαροποιό, που υπογραμμίζει την ευθύνη μας και συμβάλλει στην αυτογνωσία μας. Στην Ακουϊτανία, κατά την διάρκεια των τρομερών διωγμών, μαρτύρησαν πολλοί χριστιανοί. Η Αγία Πίστη (Sainte Foy) ανήκει σε αυτό το «νέφος μαρτύρων». Ήταν μικρό κοριτσάκι, όταν μαρτύρησε για την πίστη της στον Χριστό στο διωγμό του Διοκλητιανού. Την ευλαβούνται στη Νότια Γαλλία, στην Ισπανία και πάρα πολύ στην Καταλονία. Την μνήμη της τιμά η Εκκλησία μας στις 6 Οκτωβρίου. σταυροδρόμι
| 71
η Οσία Μητέρα Μαρία του Παρισιού (1891 - 1945) το κείμενο βασίζεται στο «Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας» (τόμος ΙΑ΄, εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2009)
Η μητέρα Μαρία (Σκομπτσώφ) γεννήθηκε στη Ρίγα της Λετονίας, στις ακτές της Βαλτικής Θάλασσας, το 1891. Ο πατέρας της, δικαστής από την κοζάκικη αριστοκρατία και η μητέρα της, απόγονη του διοικητού του Λωναί, που αποκεφαλίστηκε στα γεγονότα της Βαστίλης το 1789, της εξασφάλισαν μία ανατροφή με τη σφραγίδα της χρηστότητας και της σταθερότητας. Περνούσε τα καλοκαίρια στα κτήματά τους στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και τους χειμώνες στην Αγία Πετρούπολη, όπου φανέρωσε από νωρίς κλήση στην ποίηση και μεγάλο ενδιαφέρον για τις συζητήσεις που γίνονταν στο σαλόνι της θείας της. Τρέφοντας από παιδί αισθήματα αγάπης και θαυμασμού για τον επίτροπο της Ιεράς Συνόδου Κωνσταντίνο Πομπεντονόστσεφ, διακεκριμένο υπέρμαχο των φιλελεύθερων ιδεών, ο οποίος όμως της δίδαξε ότι η αλήθεια βρίσκεται στην αγάπη του πλησίον και στην αυτοθυσία, στράφηκε προς τις επαναστατικές ιδέες μετά το θάνατο του πατέρα της.
86 | σταυροδρόμι
Κάνοντας λαμπρές σπουδές στα καλύτερα ιδρύματα της πρωτεύουσας, έπαιρνε μέρος στις ατέλειωτες νυχτερινές συζητήσεις στα λογοτεχνικά σαλόνια, όπου οι διανοούμενοι έφτιαχναν τον κόσμο από την αρχή και προετοίμαζαν εκ του μακρόθεν την Επανάσταση, και διακρίθηκε εκεί με τα ποιήματα και τους πίνακές της. Σε ηλικία 19 ετών παντρεύθηκε τον Δημήτριο Κούζμιν-Καραβάαφ, που τον γοήτευσε με τη ρητορική δεινότητά της, αλλά χώρισε μετά από τρία χρόνια, και κατόπιν έγινε η πρώτη γυναίκα που παρακολούθησε θεολογικές σπουδές στην Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης. Μετά από μία σύντομη σχέση με έναν κάτοικο της Άναπα, της πόλης στον Εύξεινο Πόντο, όπου περνούσε τα παιδικά της χρόνια, έφερε στον κόσμο μία κόρη, την Γκαϊάνα. Το 1917 γράφτηκε στο Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, ένα ιδεολογικό κίνημα που εκείνη θεωρούσε ως το κόμμα της αυτοθυσίας. Σύντομα όμως διαπίστωσε την ματαιότητα αυτών των πολιτικών στρατεύσεων που άνοιγαν το δρόμο στους μπολσεβίκους. Το 1918, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, κατέφυγε στο οικογενειακό κτήμα στην Άναπα, όπου εκλέχτηκε δήμαρχος της πόλης και δώρισε ένα κτήμα για να χτιστεί σχολείο. Το δύσκολο αυτό διάστημα του εμφύλιου πολέμου, πέφτοντας στα χέρια των Λευκών, οδηγήθηκε σε ένα στρατιωτικό δικαστήριο και υπερασπιζόμενη με επιδεξιότητα τον εαυτό της, αμνηστεύθηκε και λίγο αργότερα παντρεύτηκε ένα φίλο του δικηγόρου της, τον Δανιήλ Σκομπτσώφ, νεαρό κοζάκο αξιωματικό. Μπροστά στην πανωλεθρία του Λευκού Στρατού, το ζευγάρι πήρε το δρόμο της εξορίας, πρώτα στη Γεωργία, όπου η Λίζα (αυτό ήταν το κοσμικό της όνομα) έφερε στον κόσμο το γιο της Γεώργιο (Γιούρι), κατόπιν δε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στη Σερβία, όπου γεννήθηκε η κόρη της Αναστασία (1922). Καθώς οι συνθήκες ζωής ήταν πολύ επισφαλείς, αποφάσισαν να μεταβούν στο Παρίσι, όπου πλήθος Ρώσων μεταναστών προσπαθούσαν να προσαρμοστούν στο νέο τρόπο ζωής με πολλές δυσκολίες. Ο Δανιήλ έγινε οδηγός ταξί, ενώ η Λίζα έφτιαχνε κούκλες και χάρτινα λουλούδια. Κατά το χειμώνα του 1925, η μικρή Αναστασία πέθανε σε επιδημία γρίπης. Η δοκιμασία αυτή στάθηκε για τη Λίζα μία αποκάλυψη για την ματαιότητα της ζωής, έτσι όπως την έβλεπε μέχρι τώρα, και αποφάσισε να γίνει «μητέρα για όλους», ακολουθώντας μέχρι τέλους το δρόμο της αγάπης για τον πλησίον, δίχως τον οποίο «όλα είναι φρίκη και βάρος». Ήδη από την αρχή του πολέμου (1914), είχε αρχίσει να διάγει βίο ασκητικό, φέροντας ως ζώνη κάτω από το φόρεμά της ένα χοντρό μολυβένιο σωλήνα και προσευχόταν φλογερά για να εξαναγκάσει τον Χριστό να της αποκαλύσταυροδρόμι
| 87
ψει την ύπαρξή Του. Στο Παρίσι, όμως, ήταν που μετά το θάνατο της κόρης της, και αφού χώρισε με το δεύτερο σύζυγό της, ξαναβρήκε την Εκκλησία. Έγινε μέλος της οργάνωσης Χριστιανική Δράση Ρώσων Φοιτητών (ACER), μία ένωση που είχε σα σκοπό τη διαφύλαξη της πνευματικής κληρονομιάς ανάμεσα στους νέους μετανάστες και την «εκκλησιοποίηση» του βίου σε όλες τις πλευρές του. Συναισθανόμενη ότι η κλήση της ήταν να ζει έκτοτε ανάμεσα στους φτωχούς και απόκληρους, ανακάλυψε σύντομα τη φοβερή οικονομική, ηθική και πνευματική ένδεια των Ρώσων. Γινόμενη τα πάντα τοις πάσι, έγινε η έμπιστη, το στήριγμα και η ελπίδα των απεγνωσμένων. Νιώθοντας ότι καλείται σε μία ολοκληρωτική θυσία της ύπαρξής της για τη σωτηρία των ανθρώπων, κάνει γνωστή την πρόθεσή της στον πνευματικό πατέρα της, π. Σέργιο Μπουλγκάκωφ (1871 – 1944) και στον μητροπολίτη Ευλόγιο Γκεοργκιέφσκυ (1868 – 1946), που την ενθάρρυναν στην επιθυμία της να ασπαστεί το μοναχικό βίο. Μετά τη μεσολάβηση του επισκόπου στο σύζυγό της, Δανιήλ, για να πάρει τη συναίνεσή του, η Λίζα εκάρη μοναχή με το όνομα Μαρία (η Αιγυπτία) στις 7 Μαρτίου 1932, στο ναό του Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου στο Παρίσι. Ο μητροπολίτης είχε την ελπίδα αρχικά ότι η νέα μοναχή θα μπορούσε να ιδρύσει ένα ορθόδοξο μοναστήρι σύμφωνα με την παράδοση. Πολύ γρήγορα, όμως, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιο αυτό και καθώς ταξίδευε μία ημέρα μαζί της, έκανε μία πλατιά χειρονομία προς τους αγρούς, λέγοντας: «Ιδού το μοναστήρι σας, Μητέρα Μαρία».
88 | σταυροδρόμι
Μετά από μία σύντομη παραμονή σε δύο μοναστήρια της Λετονίας και της Εσθονίας, η Μητέρα Μαρία επέστρεψε στο Παρίσι πεπεισμένη πως είχε κληθεί προς μία άλλη μορφή στράτευσης υπέρ των δεινοπαθούντων: «έναν μοναχισμό μέσα στην πόλη, στην έρημο των ανθρώπινων καρδιών». Ίδρυσε Εστία για γυναίκες χωρίς οικογένεια και σύντομα την εγκατέστησε σε ένα μεγάλο σπίτι, στην οδό Λουρμέλ, στο 15ο Διαμέρισμα της πόλης. Το παράξενο αυτό «μοναστήρι» όπου βασίλευε μία ατμόσφαιρα «ευαγγελικού μποέμικου βίου», δεχόταν ανθρώπους κάθε είδους: άνεργοι, απροσάρμοστοι, αποκλεισμένοι, αλήτες, μικροεγκληματίες, κορίτσια και γυναίκες που η δυστυχία είχε οδηγήσει στην πορνεία, καλλιτέχνες που είχαν μείνει στην ψάθα, έβρισκαν εκεί όχι μόνο τροφή και στέγη, αλλά κυρίως κατανόηση, συμπόνοια και αγάπη δίχως όρια. Κάθε μέρα, τα χαράματα, η Μητέρα Μαρία, φορώντας χοντροπάπουτσα, πήγαινε στην κεντρική αγορά και έπαιρνε σε χαμηλές τιμές τα λαχανικά που χρειαζόταν για να θρέψει τους προστατευόμενους της, ενώ, όταν βράδιαζε, τριγύριζε στα καφενεία συνοδευόμενη από τον ιερέα της εστίας, για να φέρει εκεί μία αχτίδα ελπίδας σε εκείνους που προσπαθούσαν να πνίξουν τη μοναξιά και την απόγνωσή τους στο οινόπνευμα. Αγνοώντας την κούραση και το κρύο, ήταν ικανή να περνά ολόκληρες μέρες δίχως να τρώει ούτε να κοιμάται, έχοντας ως μοναδικό πρόγραμμα «να νικηθεί η αμετρία του κακού από την αγάπη και το καλό δίχως μέτρο», και μετέδιδε σε όσους την πλησίαζαν την πίστη της που κινούσε βουνά. Αντιμαχόταν την «πνευματική βολή» και την τυπολατρική ευσέβεια και δίδασκε μία «μυστική των ανθρωπίνων σχέσεων» λέγοντας: «Ή ο Χριστιανισμός είναι πυρ, ή δεν είναι τίποτα». Το σπίτι της οδού Λουρμέλ εξελίχθηκε επίσης σε πνευματικό κέντρο, όπου λαμπροί διανοούμενοι της ρωσικής διασποράς, όπως ο π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ και ο φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγιεφ, έδιναν διαλέξεις, και όπου γίνονταν σεμινάρια πάνω στη θεολογία και την ορθόδοξη πνευματικότητα. Το Παρίσι στις 14 Ιουνίου 1940 θα πέσει στα χέρια των ναζί. Ήταν η σειρά των Εβραίων να δεχτούν την αγάπη της. Για να γλυτώσει πολλούς που κινδυνεύαν με σίγουρο αφανισμό, τους προμήθευε πλαστές βεβαιώσεις ότι είχαν βαπτιστεί χριστιανοί. Ήταν βέβαιη πως σε μια παρόμοια κατάσταση και ο ίδιος ο Χριστός θα έπραττε έτσι. Οι εβραϊκές οικογένειες στοιβάζονταν στο Κέντρο της Λουρμέλ περιμένοντας πότε θα μπορούσαν να περάσουν στην ελεύθερη ζώνη. Μετά από καταγγελία, Γερμανοί στρατιώτες έκαναν έφοδο και συνέλαβαν το γιο της Μαρίας, Γεώργιο, είκοσι χρόνων περίπου, στις τσέπες του οποίου βρήκαν το σημείωμα μίας Εβραίας που ζητούσε από τον π. Δημήτριο Κλέπιν (ιερέα της εστίας) σταυροδρόμι
| 89
ένα πιστοποιητικό βάπτισης. Συνέλαβαν μαζί και τον π. Δημήτριο. Μετά από τετράωρη ανάκριση στα γραφεία της Γκεστάπο, απάντησε δείχνοντας τον επιστήθιο σταυρό του στον αξιωματικό που του πρότεινε την ελευθερία με αντάλλαγμα να πάψει να βοηθά Εβραίους: «Και τούτον τον Εβραίο, υον γνωρίζετε;» Ο αξιωματικός τον χαστούκισε και τον πέταξε καταγής λέγοντας: «Ο παπάς σας καταδίκασε μόνος τον εαυτό του». Ο γιος της Μαρίας, Γεώργιος, εκτελέστηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ ο π. Δημήτριος, ηλικίας 39 ετών, πέθανε λίγο αργότερα, εξαντλημένος από τις δοκιμασίες και τις κακουχίες μέσα στο στρατόπεδο. Τελικά, και αφού κατάφερε να περιθάλψει πολλούς Εβραίους στο σπίτι της και να προσφέρει βοήθεια σε πολλά παιδιά τον καιρό της κατοχής, η Μητέρα Μαρία θα συλληφθεί από τους ναζί και θα μεταφερθεί στα τέλη Απριλίου 1943 στο στρατόπεδο του Ravensbruck στην Γερμανία. Μέσα στις απάνθρωπες συνθήκες του στρατοπέδου, Η Μαρία έκανε να ακτινοβολεί η αγάπη του Χριστού, η ευσπλαχνία και η ελπίδα. Έχοντας γερή κράση, ενδυναμωμένη από βίο άσκησης και αυτοθυσίας, άντεξε καλύτερα από άλλες κρατούμενες, αλλά τελικά προσβλήθηκε από δυσεντερία. Δεν έπαψε ωστόσο να στηρίζει το ηθικό των συγκρατούμενών της και να δίνει ζωή στην ύπαρξή τους. Στάλθηκε σε γειτονικό στρατόπεδο, όπου οι μερίδες ήταν τόσο λειψές, που οι άνθρωποι πέθαιναν σχεδόν αμέσως. Εκείνη όμως επέστρεψε ζωντανή, αλλά εξαντλημένη. Κι ενώ οι Σύμμαχοι παρέλαυναν το 1945, οι εκτελέσεις πολλαπλασιάζονταν με φρενήρη ρυθμό. Μία μέρα του Μαρτίου 1945, επιλέχθηκαν 260 κρατούμενες για το θάλαμο των αερίων και ορισμένοι μάρτυρες αναφέρουν ότι η Μητέρα Μαρία πήρε τη θέση μίας από τις γυναίκες εκείνες, προκειμένου να είναι μαζί τους και να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο θάνατο. Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, εξαντλημένη και καθηλωμένη στο κρεβάτι, φέρεται να μεταφέρθηκε σε ένα άλλο στρατόπεδο. Το γεγονός πάντως είναι ότι πέθανε στο θάλαμο αερίων στις 31 Μαρτίου 1945 και πέρασε στο κρεματόριο, κάνοντας πραγματικότητα το προαίσθημα που έτρεφε από παιδί και το οποίο εξέφρασε επανειλημμένα στα ποιήματα και στα σχέδιά της, ότι θα πέθαινε μέσα στις φλόγες: «Η πυρά θα κάψει, άσμα των αδελφών μου […] Μα το σκοτάδι δεν είναι θάνατος, μήτε κενό. Μέσα του προβάλλει ο Σταυρός. Το τέλος μου, το αναλωμένο τέλος μου» («Η Πυρά», ποίημα του 1938). Η τιμή της Μητέρας Μαρίας, του γιου της, Γεωργίου Σκομπτσώφ και του ιερέα Δημητρίου Κλέπιν, αναγνωρίστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον Φεβρουάριο του 2004, μετά από αίτημα του αρχιεπισκόπου Γαβριήλ, υπεύ-
90 | σταυροδρόμι
θυνου της Πατριαρχικής Εξαρχείας των ενοριών ρωσικής παράδοσης στη Δυτική Ευρώπη. Πρόκειται για την πρώτη αγιοκατάταξη ορθόδοξων αγίων που έζησαν στη Δύση στη σύγχρονη εποχή. Η μνήμη τους εορτάζεται στις 20 Ιουλίου, ενώ στην Εξαρχεία μνημονεύονται επίσης την ημέρα της τελευτής τους. Το 2013, το Δημοτικό Συμβούλιο του 15ου Διαμερίσματος του Παρισιού και το Συμβούλιο της πόλης των Παρισίων ψήφισαν ομόφωνα την ονοματοδοσία ενός δρόμου με το όνομα της Αγίας Μαρίας Σκομπτσώφ, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ των αριθμών 84 και 88 της Λουρμέλ. Η πρωτοβουλία ανήκε στον αντιδήμαρχο Ghislène Fonlladosa, υπεύθυνο πολιτιστικής κληρονομιάς και νέων τεχνολογιών του Παρισιού.
σταυροδρόμι
| 91
τέχνες & πολιτισμός
98 | σταυροδρόμι
παιγνιοθήκες στη Γαλλία και στην Ελλάδα χώροι αναψυχής και επικοινωνίας Πηνελόπη Νικολαϊδου
Πού θα βρει κάποιος ένα χώρο με πολλά παιχνίδια, χωρίς να τα αγοράσει, με ταυτόχρονα άλλους συμπαίκτες πρόθυμους να μοιραστούν μαζί του χρόνο ψυχαγωγίας και ελεύθερης συναναστροφής; Μα στην παιγνιοθήκη φυσικά! Η παιγνιοθήκη είναι ένας οργανωμένος χώρος με παιχνίδια, ο οποίος λειτουργεί στα πρότυπα μιας βιβλιοθήκης: όπου αντί για βιβλία έχει παιχνίδια. Η πρώτη παιγνιοθήκη (toy library) στον κόσμο έχει τις ρίζες της στις ΗΠΑ περί τα 1932. Στην Ευρώπη, ο θεσμός εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 στη Δανία για να καλύψει τις ανάγκες των παιδιών με αναπηρία. Στη Γαλλία οι παιγνιοθήκες πρωτολειτούργησαν την ίδια δεκαετία, με τον νέο όρο ludotheque (ludus=παιχνίδι). Σημαντικό ρόλο στην ίδρυση των παιγνιοθηκών στη Γαλλία έπαιξε η αναδημοσίευση του βιβλίου του Ολλανδού ιστορικού Johan Huizinga (1872 – 1945) “Homo ludens” (Άνθρωπος παίζων) το 1932, ο οποίος πρόσφερε επιστημονικό και θεωρητικό υπόβαθρο στην αναγκαιότητα του ανθρώπου να ασχολείται με παιγνιώδεις δραστηριότητες όχι μόνο στην παιδική ηλικία, όπως είχαν υποστηρίξει ψυχολόγοι και παιδαγωγοί. Βασισμένο σ αυτή τη σημαντική μελέτη, υπήρξε το έργο του σπουδαίου Γάλλου κοινωνιολόγου Roger Caillois (1913 – 1978), που ουσιαστικά υπήρξε ο θεμελιωτής των παιγνιοθηκών, οι οποίες θεμελίωσαν τις αρχές τους στα έργα του, που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του 1960. Οι παιγνιοθήκες άρχισαν σύντομα να ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια σε ολόκληρη την Γαλλία, χώρα πρόσφορη για νεοτερισμούς και πολιτιστικές καινοτομίες, πλαισιώνοντας βιβλιοθήκες και πολιτιστικά κέντρα πόλεων και χωριών.
σταυροδρόμι
| 99
Σήμερα πλέον ο αριθμός των παιγνιοθηκών ξεπερνάει τις 1.000 σε ολόκληρη τη χώρα. Κάθε γειτονιά έχει τη δική της παιγνιοθήκη, η οποία μπορεί να στεγάζεται σε ένα μικρό χώρο 80 τ.μ. με απλά ράφια και ντουλάπια, ή ακόμα και σε ένα πολυδύναμο κτίριο σε χώρο 1500 τ.μ. με εσωτερικό παιδότοπο και γωνιές παιχνιδιού, όπως σε ένα νηπιαγωγείο. Ο ρόλος των παιγνιοθηκών είναι σπουδαίος. Κάθε παιδί και κάθε ενήλικας έχει ελεύθερη πρόσβαση σε μια παιγνιοθήκη όπου μπορεί είτε να παίξει επί τόπου διαλέγοντας ένα από τα χιλιάδες παιχνίδια που υπάρχουν εκεί, είτε να δανείστεί ένα παιχνίδι στο σπίτι του για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Τα παιχνίδια είναι αριθμημένα και καταχωρούνται με ειδικό σύστημα ταξινόμησης, ώστε ο κάθε χρήστης να μπορεί να διαλέγει σύμφωνα με την ηλικία του, τις ανάγκες του και τα ενδιαφέροντά του. Υπάρχουν κατηγορίες παιχνιδιών όπως ενσφηνώσεις, παιχνίδια αδρής και λεπτής κινητικότητας, αρίθμησης, σειροθέτησης, σωματογνωσίας, επιτραπέζια, παζλ κ.α. Ορισμένες παιγνιοθήκες στη Γαλλία απευθύνονταν αποκλειστικά σε άτομα με αναπηρία. Η σύγχρονη τάση όμως και οι κοινωνικές επιταγές των καιρών μας, θέλουν να εντάσσουν τα ΑμεΑ στο γενικό πρόγραμμα των δραστηριοτήτων μιας παιγνιοθήκης, με σκοπό την πλήρη ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο. Αξιόλογη δράση έχουν αναπτύξει στη Γαλλία οι κινητές παιγνιοθήκες (ludobus), όπου τα παιχνίδια φορτώνονται σε μεγάλα λεωφορεία και κυκλοφορούν σε απομακρυσμένες περιοχές για να δανειστούν και να σκορπίσουν χαρά. Στην παιγνιοθήκη ο καθένας μπορεί να βρει παιχνίδια δυσεύρετα στο εμπόριο, ακριβά και πολυτελή, με παιδαγωγικό προσανατολισμό, ειδικά κατασκευασμένα, παιχνίδια απ’ όλο τον κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρήστης εξοικονομεί χρήμα και χρόνο και αναπτύσσει την ιδέα του μοιράζεσθαι. Όπως ακριβώς σε μια δανειστική βιβλιοθήκη, το παιχνίδι πρέπει να επιστρέφεται σε καλή κατάσταση. Πολλές παιγνιοθήκες δε δανείζουν μόνο παιχνίδια αλλά οργανώνουν και θεματικές δραστηριότητες παιχνιδιού: μαμάδες με μωρά, παιχνίδι και τρίτη ηλικία, τουρνουά επιτραπέζιων παιχνιδιών, απογευματινό με ντόμινο κλπ. Με αυτό τον τρόπο, η παιγνιοθήκη δημιουργεί έναν κοινωνικό κύκλο συναναστροφής και επικοινωνίας με τα μέλη της και κατά συνέπεια ισχυροποιεί τους δεσμούς φιλίας μιας περιοχής.
100 | σταυροδρόμι
Σε πολλές περιοχές της Γαλλίας, όπου οι καιρικές συνθήκες είναι συνήθως δυσμενείς και το εξωτερικό παιχνίδι αλλά και η συναναστροφή των ανθρώπων είναι περιορισμένα, οι παιγνιοθήκες προσφέρουν έναν χώρο για να αναπτυχθούν οι ανθρώπινες σχέσεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκετές παιγνιοθήκες έχουν εθελοντές ως προσωπικό. Οι περισσότερες όμως απασχολούν εξειδικευμένο προσωπικό με ανάλογες σπουδές και εκπαίδευση. Η σύγχρονη τάση στη Γαλλία είναι η θεσμοθετημένη εκπαίδευση παιγνιοθηκονόμων ή παιγνιοθηκαρίων, πέρα από τα διετή σεμινάρια σπουδών ή το μεταπτυχιακό δίπλωμα στις επιστήμες του παιχνιδιού. Οι παιγνιοθήκες ως οργανωμένος θεσμός τόσων δεκαετιών στη Γαλλία, συσπειρώνονται στην Ένωση Παιγνιοθηκών Γαλλίας (Association de ludotheques francaises), με σκοπό την διάδοση του θεσμού αλλά και την εύρυθμη λειτουργία τους. Από τη Δανία και τη Γαλλία ο θεσμός ταξίδεψε και στην Ελλάδα, ως ιδέα οργάνωσης χώρων με παιχνίδια για άτομα με αναπηρία. Η πρώτη παιγνιοθήκη ιδρύθηκε το 1990 στο Κερατσίνι, από την Ελληνική Εταιρεία Παιγνιοθήκης, μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που απαρτιζόταν αποκλειστικά από εθελοντές, κυρίως παιδαγωγούς. Με έμβλημά της τη σβούρα, τα μέλη της έτρεχαν αδιάκοπα για να μαζέψουν τα παιχνίδια που θα αποτελούσαν την πρώτη μαγιά για το έργο τους. Μέχρι σήμερα, έχουν ιδρυθεί και λειτουργήσει 12 παιγνιοθήκες στην Ελλάδα, εκ των οποίων οι 5 απευθύνονται κυρίως σε άτομα με αναπηρία.(Κερατσίνι, Αγ. Παρασκευή, Αιγάλεω, Ν. Φιλαδέλφεια, Κάλυμνο) Σ έναν οργανωμένο χώρο -τον οποίο συνήθως παρέχει δωρεάν ο Δήμος - και εξοπλισμένο με κάθε λογής παιχνίδια, είτε εμπορίου είτε ειδικά κατασκευασμένα και προσαρμοσμένα, το παιδί που επισκέπτεται μια παιγνιοθήκη μπορεί να απασχοληθεί δημιουργικά, να παίξει και να χαρεί με τη συναναστροφή των συνομηλίκων του. Οι παιγνιοθήκες λειτουργούν απογεύματα, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε περιοχής. Ο δανεισμός των παιχνιδιών είναι μια από τις λειτουργίες της παιγνιοθήκης, όπως επίσης και οι ποικίλες παιγνιώδεις δραστηριότητες που οργανώνονται περιστασιακά, όπως παιδότοποι σε εξωτερικό χώρο και τουρνουά παιχνιδιού. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι παιγνιοθήκες στην Ελλάδα λειτουργούν αποκλειστικά με εθελοντές, οι οποίοι εκπαιδεύονται από τα μέλη της Ελληνικής Εταιρειας Παιγνιοθήκης με σεμινάρια που αφορούν σε θέματα τόσο παιδαγωγικά
σταυροδρόμι
| 101
όσο και πρακτικά (π.χ. ταξινόμηση παιχνιδιών, δανεισμός παιχνιδιών, διαχείριση και λειτουργία μίας παιγνιοθήκης). Αξίζει να σημειωθεί πως όλοι οι οικονομικοί πόροι των παιγνιοθηκών προέρχονται από δωρεές και ανακύκλωση. Οι παιγνιοθήκες στην Ελλάδα αποτελούν μέλη τόσο της Παγκόσμιας Ένωσης Παιγνιοθηκών (International Toy Library Association) όσο και της Πανευρωπαϊκής (European Toy Library Association) και οι εθελοντές συμμετέχουν σε παγκόσμια συνέδρια και επιμορφώσεις, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα το σπουδαίο έργο τους στην Ελλάδα. Οι παιγνιοθήκες και οι εθελοντές τους συνδράμουν πολλά παιδιά, ψυχαγωγώντας ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες, οι οποίες έχουν πληγεί από σεισμούς, πλημμύρες ή πολέμους. Η μεγαλύτερη προσφορά τους όμως είναι στους γονείς παιδιών με αναπηρία, είτε νοητική είτε σωματική, καθώς απασχολούν τα άτομα ΑμεΑ ορισμένα απογεύματα της εβδομάδας με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό. «Κάθε μέρα σκέφτομαι αν θα πάω σήμερα να παίξω... κι όταν μου λένε πως είναι αύριο... κλαίω!» (Γ.Κ. 13 ετών, με σύνδρομο Down, Αθήνα)
102 | σταυροδρόμι
ο αυτοκράτορας είμαι εγώ Εβίτα Τσακάλη
Το βιβλίο «Ο αυτοκράτορας είμαι εγώ» είναι γραμμένο από έναν ενήλικα αυτιστικό, τον Hugo Horiot, ο οποίος αφηγείται την ιστορία των παιδικών και εφηβικών του χρόνων. Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο μιλά για την διαφορετικότητα και τον αποκλεισμό που βιώνει ένα παιδί με σύνδρομο Asperger, αλλά και για την διαφορετικότητα κάθε παιδιού που δεν συμβαδίζει με τις κοινωνικές νόρμες και το κοινωνικά αποδεκτό. Είναι η αυτοπροσωπογραφία ενός ατόμου το οποίο, μέσα από τις εμμονές, τις δυσκολίες, τους φόβους και τις αγωνίες του, αγωνίστηκε ενάντια στον εαυτό του και στους άλλους και κατάφερε, πάντα με τη βοήθεια της μητέρας του, να σταθεί στα πόδια του, να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο, να γίνει λειτουργικό και εν τέλει, να αποδεχτεί τον εαυτό του.
Ο Hugo Horiot. 38 χρόνων σήμερα, είναι συγγραφέας, ηθοποιός και ακτιβιστής, είναι παντρεμένος και έχει έναν γιο. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στίξις. σταυροδρόμι
| 103
10 μουσικές προτάσεις της Emmanuelle Hériard - Lionis
Aldebert | Le necessaire Emily Loizeau | L’ autre bout du monde Georges Brassens | Chanson pour l’ auvergnat Charles Aznavour | La bohème Barbara | L’aigle noir Anne Sylvestre | Les gens qui doutent Madeleine Peyroux | J’ ai deux amours Mathieu Chedid | Qui de nous deux Paradis | Recto verso Stacey Kent | Jardin d’ hiver
σταυροδρόμι
| 109
υπάρχει ένας Μικρός Πρίγκηπας που πρέπει να παρηγορήσουμε Ζωή Πλιάκου - Νίκα
«Αχ! Κάποτε, στην ηλικία σας εμείς…» Κάπως έτσι άρχισε ο «εξάψαλμος» των δασκάλων μας στην μακρινή εκείνη εποχή που ήμασταν και εμείς μαθήτριες ή μαθητές. Τότε είχα δεσμευτεί ότι ποτέ δεν θα ξεστόμιζα κάτι τέτοιο. Και πράγματι∙ όμως δεν μπορώ να συμφιλιωθώ καθόλου με το γεγονός ότι ορισμένα πράγματα ή πρόσωπα της ιστορίας ή της τέχνης, που μας ήταν τότε προσφιλή και οικεία, λαμπρά σημεία αναφοράς, στις ημέρες μας έχουν αντικατασταθεί από προσωπικότητες εφήμερες, άλλως περσόνες, καθ’ υπαγόρευση, πολλές φορές, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ΜΜΕ. Ένα από αυτά τα πρόσωπα που μας γοήτεψαν και μας επηρέασαν ήταν και ο συγγραφέας και πρωτοπόρος αεροπόρος Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ (1900 - 1944). Ο Γιώργος Παπαγεωργίου, χειρουργός, μετά την εξαιρετική μελέτη του «Ο Άγιος Λουκάς της Κριμαίας και ο Αλβέρτος Σβάιτσερ, παράθεση δύο μεγάλων» από τις εκδόσεις «Επιστροφή» (Ναύπλιο 2016), μας προσφέρει μία ακόμη εξαιρετική εργασία-μελέτη: «Σαιντ Εξυπερύ, Ο τελευταίος Ιππότης του ουρανού», που έγινε βιβλίο από τις ίδιες εκδόσεις το 2019. Η μελέτη αυτή είναι η πρώτη στη γλώσσα μας και, χωρίς αμφιβολία, ανήκει στην διεθνή βιβλιογραφία για τον Γάλλο συγγραφέα-αεροπόρο. Η αφήγηση, σε γλώσσα ρέουσα και γλαφυρή, τρυφερή κατά βάθος, βασίζεται σε τεκμήρια, οι δε διηγήσεις για τις αεροπορικές περιπέτειες του Εξυπερύ είναι συναρπαστικές. Το εξαιρετικό εξώφυλλο έχει φιλοτεχνήσει ο π. Σταμάτης Σκλήρης.
σταυροδρόμι
| 113
Στο πλούσιο και σπουδαίο συγγραφικό έργο του Εξυπερύ, λάμπει κυριολεκτικά το ολιγοσέλιδο αλλά τόσο σημαντικό βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας», το οποίο γνώρισαν και αγάπησαν πολύ όσοι, την μακρινή εκείνη εποχή, μάθαιναν γαλλικά στο ιστορικό όσο και ηρωικό Γαλλικό Ινστιτούτο. Μικρά αποσπάσματά του μας οδήγησαν, τότε, στο βιβλιοπωλείο Κάουφμαν, στην οδό Σταδίου ή στη Φωλιά του Βιβλίου, στην οδό Πανεπιστημίου, για να προμηθευτούμε το πρωτότυπο! Θράσος, ε; Ως εικός, πολύ γρήγορα καταφύγαμε σε μετάφραση («Δίφρος», 1957) και πάρα πολύ αργότερα στο πρωτότυπο! Τα βιβλία που αγαπάμε, μην απορείτε, μας συνδέουν και με την τοπογραφία της πόλης μας. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου γνώρισε το βιβλίο αυτό στην Πάτρα από την δασκάλα του και η αντίδρασή του στο κείμενο ήταν, όπως ο ίδιος αναφέρει, κεραυνοβόλα. Και σαν ανταπόδοση στον πρώτο εκείνο ενθουσιασμό, στρώθηκε στη δουλειά, μελέτησε σε βάθος και ερεύνησε για πολλά χρόνια με επιμέλεια και αγάπη την ζωή και το έργο του Σαιντ Εξυπερύ. Μπορούν, λοιπόν, όσοι το επιθυμούν, να γνωρίσουν έναν μεγάλο συγγραφέα και σπουδαίο άνθρωπο, έναν αληθινό Ιππότη, Ιππότη του ουρανού.
114 | σταυροδρόμι
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Σαιντ Εξυπερύ, ο τελευταίος Ιππότης του ουρανού» «Ο Μικρός Πρίγκηπας μας καλεί σε ένα πολύ ιδιαίτερο ταξίδι. Ένα ταξίδι στον χρόνο, στον χώρο και στις διαστάσεις. Ένα ταξίδι στους κόσμους της αγάπης, της νοσταλγίας, του έρωτα, της θυσίας, της συνέπειας. Κόσμους που είναι αόρατοι και χαμένοι από την καθημερινότητά μας, αλλά υπαρκτοί και αληθινοί. Ίσως πιο αληθινοί από τις εφήμερες εμπειρίες και επιδιώξεις μας, γιατί αυτές θα χαθούν, ενώ εκείνοι θα μείνουν για πάντα.» «Η αλεπού δίδαξε τον μικρό επισκέπτη ότι το μυστικό να γνωρίσεις τον άλλο είναι να τον εξημερώσεις, δηλαδή να δημιουργήσεις μαζί του δεσμούς. Είναι κάτι που απαιτεί μια διαδικασία, που χρειάζεται χρόνο και υπομονή, γιατί ο άλλος δεν ξεκλειδώνει εύκολα την ψυχή του. Και οι δεσμοί αυτοί δεν μπορεί να είναι δεσμοί κυριαρχίας ή εξουσίας, αλλά σεβασμού και ευθύνης. Σε καθιστούν υπεύθυνο για τον άλλον. Αλλά μόνο τότε η ζωή αποκτά νόημα, αλλιώς όλα είναι ανούσια.» «Ο Μικρός Πρίγκηπας μας δίνει το πραγματικό πρότυπο της αγάπης. Επειδή είναι αθώος ο ίδιος, βλέπει το καλό στον καθένα και πιστεύει στην αθωότητα των άλλων. Αισθάνεται την απόλυτη ισότητα με αυτούς που συναντάει, χωρίς διάκριση φυλής ή βιολογικού είδους. Είναι ελεύθερος, αντίθετα με τους αλλοτριωμένους μεγάλους. Η ελευθερία βασίζεται στην απεξάρτηση από τις φυσικές αναγκαιότητες και τις αισθήσεις, που είναι ανεπαρκείς, επομένως απατηλές. Το ουσιώδες είναι απροσπέλαστο για τις αισθήσεις. Η ουσία ανιχνεύεται με την αγάπη. Η ελευθερία όμως έχει συνέπεια την μοναξιά.» «Ο Μικρός Πρίγκηπας δε είναι ούτε ένα παραμύθι για παιδιά, ούτε ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για μεγάλους, παρόλο που το διαπερνάει έντονα μια μορφή μεταφυσικής. Είναι μία εξομολόγηση, ένα ξεφύλλισμα της ψυχής. Είναι μια προσευχή ενός μοναχικού ανθρώπου, ενός παιδιού που δεν ήξερε να μεγαλώσει και εξορίστηκε στον κόσμο των μεγάλων μέσα σε ένα σώμα μεγάλου. Είναι ένα άλλο «ευαγγέλιο», διαφορετικό από αυθεντικό, αλλά βαθιά επηρεασμένο από την χριστιανική αγωγή του συγγραφέα. Ίσως ένα «Ευαγγέλιο κατά Σαιντ Εξυπερύ».»
σταυροδρόμι
| 115
από την κουζίνα του μοναστηριού σούπα με κάστανα π. Γεράσιμος Gascuel
μετάφραση: Ζωή Πλιάκου – Νίκα προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο του π. Γερασίμου Gascuel
116 | σταυροδρόμι
Η σούπα αυτή είναι μια τυπική «αγροτική», χειμωνιάτικη σούπα της περιοχής μας (Cevennes, Νότια Γαλλία). Τα κάστανα αποξηραίνονται το φθινόπωρο, στο παραδοσιακό στεγνωτήριο, σε χόβολη από κλαδιά καστανιάς και από το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα των καρπών. Τον Οκτώβριο τρώμε τα κάστανα βραστά. Τα παιδιά, κόβουν με μια δαγκωνιά την κορυφή του κάστανου και ρουφάνε το περιεχόμενο∙ Απόλαυση! Μπορούμε επίσης να τα βράσουμε, χαράζοντάς τα ή αφαιρώντας το εξωτερικό περίβλημά τους, για μία ώρα. σε νερό αρωματισμένο με δάφνη, γλυκάνισο, και φύλλο συκιάς. Παραδοσιακά, σιγοψήνουμε τα κάστανα στη χόβολη του τζακιού, αφού προηγουμένως τα χαράξουμε. Τα απολαμβάνουμε οικογενειακώς ή με φίλους γύρω από το τζάκι, πίνοντας ένα γλυκό ή ημίγλυκο κρασί. Τα κάστανα είναι μαλακά και αρωματικά. Διατηρούνται στο ψυγείο και μπορούν να συνοδέψουν φαγητά ή επιδόρπια. Το κάστανο είναι το «χρυσάφι του φτωχού» και η καστανιά το «αρτόδεντρο». Κατά το 11ο αι. στην περιοχή μας (Cevennes), μοναχοί άρχισαν να καλλιεργούν καστανιές. Ό,τι γίνεται από κάστανο είναι καλό! Υλικά για 6 μερίδες 500 γρ. κάστανα 1 – 2 σκελίδες σκόρδο Αλάτι, πιπέρι, κόλιανδρο, μοσχοκάρυδο Πιπέρι ολόκληρο, φύλλα από σέλινο Κρουτόν Χρόνος παρασκευής 1 ώρα & 30 λεπτά 1. Μουσκεύουμε αποβραδίς 500 γρ. αποξηραμένα κάστανα σε κρύο νερό. 2. Πλένουμε και απομακρύνουμε ό,τι έχει μείνει από τον σκούρο φλοιό με μια μαλακή βούρτσα. 3. Τοποθετούμε τα κάστανα σε σκεύος με μπόλικο νερό και αλατίζουμε ελαφρά (χρησιμοποιούμε κατσαρόλα που έχουμε αποκλειστικά για κάστανα, γιατί η τανίνη διαποτίζει τα τοιχώματα της κατσαρόλας).
σταυροδρόμι
| 117
4. Βράζουμε για μία ώρα μέχρι να μαλακώσουν τα κάστανα και το νερό παίρνει χρώμα κοκκινοκάστανο. 5. Τριάντα λεπτά πριν το τέλος, προσθέτουμε το μοσχοκάρυδο, λίγο σέλινο, πιπέρι και το σκόρδο λίγο ροδισμένο. Ανακατεύουμε, φροντίζοντας να μην διαλυθούν τα κάστανα και να έχει πάντοτε η σούπα αρκετά υγρά. 6. Σερβίρουμε την σούπα ζεστή, προσθέτοντας στο πιάτο ή στο μπόλ ζεστό κατσικίσιο γάλα ή φυτική κρέμα, όπως κανείς προτιμά. 7. Συνοδεύουμε με κρουτόν αρωματισμένα με σκόρδο. 8. Η σούπα αυτή συνοδεύεται πολύ ευχάριστα από ένα απλό κρασί∙ μερικοί, μάλιστα, αντί για γάλα βάζουν στη σούπα το κρασί. Προσοχή: Η τανίνη του κάστανου βάφει ανεξίτηλα τα γάντια και την κατσαρόλα. Το βιβλίο με τις μοναστηριακές συνταγές του π. Γερασίμου θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Εν Πλω το προσεχές διάστημα.
118 | σταυροδρόμι
Σημείωση μεταφράστριας Το κάστανο είναι από την αρχαιότητα γνωστό. Πιστεύεται ότι οι Έλληνες έφεραν το κάστανο από την Περσία, εξ ου και η ονομασία του «Σαρδιανές Βάλανοι», πρώτα στη Μικρά Ασία και μετά στην ηπειρωτική Ελλάδα. Πριν έρθει η πατάτα και το καλαμπόκι από την Αμερική στην Ευρώπη, τα κάστανα αποτελούσαν πολύ σημαντική πηγή τροφής για τους κατοίκους του … παλαιού κόσμου, ιδιαίτερα στη Γαλλία, στην Ιταλία και την Ισπανία. Το στέγνωμα του κάστανου είναι διαδικασία δύσκολη και διαρκεί. Παραδοσιακά, στην ορεινή Ελλάδα, κάποτε, στέγνωναν τα κάστανα σε αυτοσχέδιες κατασκευές, που έστηναν, αμέσως μετά την συγκομιδή, στο δάσος. Άπλωναν τα κάστανα σε πλέγμα φτιαγμένο από καλάμια, το οποίο τοποθετούσαν σε απόσταση πάνω από θράκα που σιγόκαιγε, ώστε η θερμότητα να τα αποξηραίνει χωρίς να τα ψήνει ή να τα καίει. Η οικογένεια, σε βάρδιες, συντηρούσε τη φωτιά. Πανηγύρι σωστό, μιας και δεν περνούσαν εύκολα τα 30 μερόνυχτα! Εύλογο, οι νέοι και οι νέες να συμμετέχουν, πάντοτε υπό το άγρυπνο βλέμμα των μεγαλύτερων. Γνωριμίες και «συμπάθειες» ήσαν, παρόλη την …επίβλεψη, αναπόφευκτες και, γιατί όχι, καλοδεχούμενες. Με το τέλος της σοδειάς, έρχονταν και οι αναγγελίες αρραβώνων. Και οι γάμοι δεν αργούσαν! Κάστανο η …προξενήτρα! Όταν η επίπονη διαδικασία του στεγνώματος έπαιρνε τέλος, έβαζαν τα κάστανα σε σακιά και τα χτυπούσαν. Έτσι, έφευγαν τα ξερά φλούδια∙ σειρά είχε η δεύτερη δύσκολη δουλειά: το άλεσμα. Τα ξερά κάστανα είναι πολύ σκληρά, δεν αλέθονται στο σπίτι. Ειδικοί μύλοι έκαναν αυτή τη δουλειά. Το αλεύρι αυτό αντικαθιστούσε πολλές φορές το σταρένιο ή το καλαμποκάλευρο σε ορεινές και άγονες περιοχές. Κάστανο η… τροφός! Το κάστανο είναι καρπός με υψηλή διατροφική αξία, στερείται λιπαρών, περιέχει βιταμίνη C, Ω3 και Ω6 λιπαρά, καθώς και χρήσιμα ιχνοστοιχεία, όπως κάλιο. Το αλεύρι από κάστανο δεν περιέχει γλουτένη και χρησιμοποιείται στην μαγειρική, στην ζαχαροπλαστική και στην αρτοποιία.
σταυροδρόμι
| 119
120 | σταυροδρόμι
7
οι συνεργάτες του τεύχους ΓΚΙΟΥΛΕ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ | καθηγήτρια Γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας (Αθήνα) ΓΩΓΟΥ ΒΑΣΩ | θεολόγος, φιλόλογος, ζωγράφος (Λάρισα)
ΔΟΥΛΗΓΕΡΗΣ π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ | εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου Ψυρρή, ηλεκτρολόγος μηχανικός, θεολόγος (Αθήνα)
ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ | Πρόεδρος Εφορευτικού Συμβουλίου Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος, Πρόεδρος Δ.Σ. Βιβλικού Ιδρύματος «Άρτος Ζωής», συγγραφέας, φιλόσοφος (Αθήνα) ΚΟΥΤΣΟΒΙΤΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ | παιδίατρος (Σπάρτη)
ΜΑΡΟΥΛΗΣ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ | εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Φιλίππου, βιολόγος (Αθήνα) MΟΥΡΖΑ ΜΑΡΙΑ | συγγραφέας, νηπιαγωγός (Αθήνα) ΜΠΑΡΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ | θεολόγος (Λάρισα) ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ | δασκάλα Ειδικής Αγωγής, εθελόντρια στην Ελληνική Εταιρία Παιγνιοθήκης (Αθήνα) ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. | Δρ. Θεολογίας, πτ. Νομικής, αρχισυντάκτης περιοδικού «Σύναξη», Διδάσκων (ΕΔΙΠ) στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία (Αθήνα) ΠΛΙΑΚΟΥ – ΝΙΚΑ ΖΩΗ | θεολόγος (Αθήνα) ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, π. ΣΤΑΜΑΤΗΣ | εφημέριος Ι. Ναού Τριών Ιεραρχών Καισαριανής, φιλόλογος, θεολόγος (Αθήνα) ΤΑΜΑΡΕΣΗ - ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ | καθηγήτρια Αγγλικής γλώσσας και φιλολογίας (Αθήνα) ΤΑΤΙΑΝΗ ΜΟΝΑΧΗ | Ιερά Μονή Παναγίας της Χερσώνας Charentes (Γαλλία) ΤΖΟΛΑ ΘΕΟΔΩΡΑ | φιλόλογος (Αθήνα) ΤΣΑΚΑΛΗ ΕΒΙΤΑ | ψυχολόγος, ειδική παιδαγωγός (Αθήνα) GASCUEL π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ | Ιερά Σκήτη Αγίας Πίστης Cevennes (Γαλλία) GIBB KATHLEEN | νομικός (Εδιμβούργο, Σκωτία) HERIARD – LIONIS EMMANUELLE (Αθήνα) MAILLARD LUDOVIC | φωτογράφος αρχιτεκτονικής και τοπίου (Nimes, Γαλλία) σταυροδρόμι
| 121
σκέψεις
γράφει η Kathleen Gibb
Πώς να ξεχάσεις την υπέροχη αίσθηση γαλήνης που σε κυριεύει μόλις μπεις στην Εκκλησία της Παναγίας του Κορσούν; Αυτή την αίσθηση εσωτερικής ηρεμίας και καταλλαγής που μας συντρόφευε σε όλα τα μοναστήρια που επισκεφθήκαμε στις οδοιπορίες μας στη Νότια Γαλλία. Κάθε μοναστήρι ήταν διαφορετικό από τα άλλα, όμως στην καρδιά κάθε μίας από όλες αυτές τις πνευματικές κυψέλες, μπορούσε εύκολα κανείς να αναγνωρίσει τη μοναδική αίσθηση πίστης, χαράς και αγαλλίασης. Η από αιώνες παράδοση της μοναστικής ζωής ανθοφορεί σήμερα μία πολύ σημαντική μαρτυρία της ζωής του Χριστού με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στις εσχατιές του παρόντος κόσμου και το καρδιακό καλωσόρισμα των μοναχών στην κοινή προσευχή μέσα από μια διαφορετική κι όμως τόσο κοινή με τη δική μας γλώσσα. Μία αδιάσπαστη κι ολοζώντανη συνέχεια. Πόση ομορφιά αλήθεια! Κάθε ταξίδι είναι ένα άνοιγμα, ένα αντάμωμα ψυχών, μία νέα διαδρομή στα έσω της δικής μου ψυχής, μέσα από τα μάτια εκείνων που συναντώ. Μία διαδρομή που με πλουτίζει περισσότερο. Στο ύψιστο αυτό Δώρο της Αγάπης που βιώνω κάθε φορά, ελάχιστο αντίδωρο κομίζω την ευλογία της αρχαίας Εκκλησίας των Κελτών, ερχόμενη από τη μακρινή Σκωτία για να σας συναντήσω σε ένα ακόμη ξεχωριστό οδοιπορικό. Με το καλό και στα επόμενα. Πάντα με πίστη και με ελπίδα!
σταυροδρόμι
| 127
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
Παύλος Παυλίδης
Ο χρόνος παρών αγέρωχος, αδυσώπητος. Μακιγιάρεται ή μασκαρεύεται στο παρελθόν ανάμεσα σε πέτρες και περιστήλια, σε μνήματα και απουσίες. Ερωτοτροπεί με το αύριο. Προσκαλεί και καρτερεί το μεθαύριο, την κατάργησή του. Κι εκεί στα αμπέλια της Γαλλίας, στα αμπέλια του κόσμου, το Σήμερα, η Ελπίδα, η Χαρά, χαρίζεται και χαρίζει. Η Κοινωνία χωρίς τέλος, χωρίς χρόνο, χωρίς φόβο, χωρίς αμφιβολία. Νυνί δε πάντων μένει η Αγάπη.
Ιερός Ναός Αγίου Φιλίππου Βλασσαρούς Αδριανού 19 & Αγ. Φιλίππου, 10555 Μοναστηράκι Ηλεκτρονική Διεύθυνση: stavrodromi@gmail.com Facebook: https://www.facebook.com/to.stavrodromi Τηλ. - Fax: 210 321 2580
ISSN: 2459-2587
Παρασκευάς Κουτσοβίτης