6 ευρώ
σταυροδρόμι
7 ΑΓΊΟΥ ΦΙΛΊΠΠΟΥ & ΑΔΡΙΑΝΟΎ
οδοιπορικό στη Νότια Γαλλία
ΕΞ ΩΦ ΥΛ ΛΟ
Παύλος Παυλίδης Γραφίστας και φωτογράφος.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Σπούδασε Γραφιστική στο ΤΕΙ Αθηνών. Από το 1984 διατηρεί δικό του δημιουργικό γραφείο. Παράλληλα εργάζεται σαν επαγγελματίας φωτογράφος και διδάσκει φωτογραφία και ψηφιακή επεξεργασία φωτογραφίας. Συνιδρητής του φωτογραφικού χώρου «Luminous Eye».
Έχει συμμετάσχει σε εικαστικές και φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΑΝΤΙ ΠΡΟ ΛΟ ΓΟΥ …και από περάτων έως περάτων Ζωή Πλιάκου - Νίκα
Τ
ετραπέρατη, οικουμενική ορθόδοξη πίστη, της άσκησης και της απλότητας, της ανθρωπιάς, της φιλοξενίας, της φιλοκαλίας, της φιλανθρωπίας, της αγάπης του Θεού, της φιλοθεϊας.
Ανυποψίαστοι για τη δύναμη και τη δυναμική της πίστης μας, περίφοβοι και εσωστρεφείς περιορίζουμε τους ορίζοντές μας και καταφεύγουμε, όταν δεν τις μιμούμαστε κιόλας, σε άλλες εξουσίες και δυνάμεις· μάταιος ο κόπος. Οι μοναχοί και οι μοναχές που συναντήσαμε στα οδοιπορικά μας απ΄ άκρη σ΄ άκρη της Νότιας Γαλλίας, αφέθηκαν με εμπιστοσύνη στο θέλημα του Θεού και στη μέση του πουθενά φύτεψαν την καρδιά τους να χτυπάει. «Ο έχων ώτα…» ας αναλογιστεί την ευθύνη, ας εγκαταλείψει την επιφάνεια, ας παραμερίσει τον εαυτό του και θα τον ξαναβρεί σε κοινωνία και αγάπη. Για να γίνει η χαρά Του και δική του χαρά. Οι μέρες του ταξιδιών μας κύλησαν μαζί με τα χιλιόμετρα, γρήγορα, πολύ γρήγορα. Ήταν όμορφα και συγκλονιστικά. Επιστρέφοντας, κάθε φορά, είχαμε μία άλλη αίσθηση της Ιστορίας και πολλών άλλων πραγμάτων. Και εις άλλα!
σταυροδρόμι
|1
2 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
σημείο συνάντησης
8|
Η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία π. ΠΛΑΚΙΔΑΣ DESEILLE
33 |
Παρέμβαση σε Σύναξη Ορθόδοξων Κοινοτήτων στην πόλη της Αβινιόν π. ΒΙΚΤΩΡ RAISI
37 |
Πώς ανακάλυψα την Εκκλησία: η πνευματική πορεία της ζωής μου π. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΡΓΕΝΤΗΣ
47 |
Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας ΟΛΙΒΙΕ ΚΛΕΜΑΝ
Λιβάδια λεβάντας και θυμίαμα με άρωμα Προβηγκίας, μοναστηριακό ταμπουλέ και ύμνοι γνωστοί με πρωτάκουστη λαλιά, υγροί φτωχικοί ξενώνες αλλά θερμές ψυχές παλλόμενες από πίστη· όλες οι αισθήσεις μας σε εγρήγορση σε ένα ταξίδι με απρόσμενα μικρές αποστάσεις, με πυξίδα και διαβατήριο Εκείνον! Ευαγγελία Γκιουλέ
53 Άγιος Αλέξιος του Ουζίν
4 | σταυροδρόμι
78 Άγιος Ειρηναίος της Λυών
86 Οσία Μαρία του Παρισιού
92 Κριστιάν ντε Σερζέ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
20 |
Η μοναχή Τατιανή μιλά για τον Γέροντά της, π. Βαρσανούφιο Ferrier
58 |
Ο π. Νικόλαος Δουληγέρης μιλά για τη γνωριμία του με τον Γάλλο φωτογράφο Gerard Gascuel, τη μεταστροφή του στην Ορθοδοξία και τη συμπόρευση τους μέχρι σήμερα
52 92
49
80
107
113
ΤΕΧΝΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
67
Roger Caillois Hugo Horiot Francoise Dolto Guillaume Aldebert Georges Bernanos Antoine de Saint-Exupéry Frere Jean Gascuel
127
20
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΣΚΗΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΙΣΤΗΣ 56 | Αγάπη π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ GASCUEL
Μτφ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΚΙΟΥΛΕ
58 | Από τη Le Monde στα βουνά της Ν. Γαλλίας π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΟΥΛΗΓΕΡΗΣ
67 | 70 | 72 |
Στη Σκήτη της Αγίας Πίστης ΒΑΣΩ ΓΩΓΟΥ Διψώ για ένα ζωντανό νερό ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ - ΝΙΚΑ Ο καθένας είναι μοναδικός π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ GASCUEL Μτφ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΚΙΟΥΛΕ
σταυροδρόμι
|5
οδοιπορικό στη Νότια Γαλλία 8| 14 | 20 | 26 | 28 | 36 | 37 | 46 | 49 |
Η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία π. ΠΛΑΚΙΔΑΣ DESEILLE
από το βιβλίο του «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία»
Ο Γέροντας Πλακίδας Deseille π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ι. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Ο Γέροντας Βαρσανούφιος Ferrier ΜΟΝΑΧΗ ΤΑΤΙΑΝΗ Μτφ. ΑΡΗΣ ΔΑΒΑΡΑΚΗΣ Παναγία της Χερσώνας, εμπειρία πρώτη ΜΑΡΙΑ ΜΟΥΡΖΑ Ο Γέροντας Βίκτωρας Raisi και το μοναστήρι της Παναγίας στο La Faurie π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ι. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Μη φοβάσαι ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ - ΝΙΚΑ Πώς ανακάλυψα την Εκκλησία: η πνευματική πορεία της ζωής μου π. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΡΓΕΝΤΗΣ Μτφ. ΖΩΗ ΠΛΙΑΚΟΥ-ΝΙΚΑ Ο Olivier Clement και η ιεραποστολική καρδιά της Εκκλησίας ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κατά Σαδδουκαίων (κείνων εκεί, που λεν ότι δεν είναι Ανάσταση…) π. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ι. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
53 |
Ο άγιος πρωτοπρεσβύτερος Αλέξιος Μεντβέντκοφ
75 |
Από την Γαλατία (Gaul) στη χώρα των Φράγκων (France) ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
78 |
Ο άγιος ιερομάρτυρας Ειρηναίος, επίσκοπος Λουγδούνου
80 |
Οδοιπορικό στην καρδιά της Λυών ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΑΡΛΟΣ & ΒΑΣΩ ΓΩΓΟΥ Η Οσία Μητέρα Μαρία του Παρισιού
86 | 92 |
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
(από το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας)
Κριστιάν ντε Σερζέ: όταν ένα à-Dieu αποκτά πρόσωπο ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ (αναδημοσίευση από το περιοδικό «Νέα Εστία»)
6 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
|7
η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γαλλία
8 | σταυροδρόμι
απόσπασμα από το βιβλίο του π. Πλακίδα Deseille «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία», εκδ. Ακρίτας, μτφ. Μητρ. Νέας Σμύρνης Συμεών
Έ
χοντας εισέλθει στην ορθόδοξη Εκκλησία, δεν εκπλαγήκαμε από το ότι δεν βρήκαμε σ’ αυτήν μια υποδειγματική εξωτερική οργάνωση, παράλληλη μ’ εκείνη της Καθολικής Εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια μίας επισκέψεως στο Βελιγράδι, λίγο πριν από την είσοδο μας στην Εκκλησία, ένας Σέρβος επίσκοπος μας είχε πει: «Χωρίς αμφιβολία, η Εκκλησία θα σας δώσει μια εντύπωση “ανακατωσούρας”. Μην εκπλαγείτε γι’ αυτό. Είναι αναπόφευκτο, αν θέλουμε ν’ αφήσουμε το Άγιο Πνεύμα ελεύθερο να ενεργήσει και όχι να το υποκαταστήσουμε» . Αυτή ήταν η εικόνα που έδινε ήδη η Εκκλησία των Πατέρων. Τα πράγματα άλλαξαν στη λατινική Εκκλησία με τις προόδους του ρωμαϊκού συγκεντρωτισμού, αλλά εδώ υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα. Η κατάσταση με την οποία βρισκόμασταν αντιμέτωποι στη Γαλλία, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη από το γεγονός ότι η ορθόδοξη Εκκλησία εγκαταστάθηκε εκεί χάρη στις διάφορες ρωσικές και ελληνικές μεταναστεύσεις. Από αυτό προέκυψαν διάφορες δικαιοδοσίες μέσα στον ίδιο χώρο, πράγμα το οποίο αποτελεί μια σοβαρή κανονική ανωμαλία. Οι εθνικές ιδιαιτερότητες που σημάδεψαν αρκετά έντονα τις διάφορες ομάδες είναι μια άλλη ανωμαλία, η οποία, άλλωστε, συνδέεται, με την προηγούμενη. Όμως εδώ βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα γεγονός κοινό σε όλες τις διασπορές, και θα ήταν ουτοπικό να ισχυριστούμε ότι θα υπάρξει γρήγορη θεραπεία. Κάτω από δύσκολες προϋποθέσεις, οι περισσότερες δικαιοδοσίες παρουσιάζουν παράλληλα και πλεονεκτήματα και μπορούν να συντελέσουν στη διαφύλαξη μιας αυθεντικής πνευματικής ελευθερίας. Οι δικαιοδοσίες, κατά βάση, δεν είναι παρά επισκοπές, οι οποίες έχουν το ελάττωμα να είναι τοπικά τοποθετημένες οι μεν μέσα στις δε, που όμως όλες αποτελούν την Εκκλησία του Χριστού. Το γεγονός ότι εξαρτώνται από διαφορετικές Εκκλησίες - μητέρες δεν αλλάζει τίποτε. Σε κάθε ενορία, όπου τελείται η Θεία Λειτουργία, η Εκκλησία του Θεού είναι παρούσα. Πριν από ο,τιδήποτε άλλο, πρέπει να έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό το πράγμα και να σταυροδρόμι
|9
μη μετατρέπουμε τις δικαιοδοσιακές εξαρτήσεις σε στεγανούς διαχωρισμούς. Όταν ο Άγιος Ειρηναίος λειτουργούσε στη Λυών, δεν ήταν η Εκκλησία της Σμύρνης που αντιπροσωπευόταν. Η συναγμένη κοινότητα, που την αποτελούσαν Έλληνες έμποροι και νεόφυτοι Γαλάτες, ήταν απλώς η Εκκλησία του Θεού στη Λυών. Εάν φτάσουμε μια μέρα να ενοποιήσουμε όλες τις ορθόδοξες ενορίες της Γαλλίας υπό την εξουσία ενός και μόνο αρχιεπισκόπου και να συστήσουμε επισκοπές με ξεχωριστή εδαφική δικαιοδοσία, αυτό ασφαλώς θα είναι κάτι καλό, διότι η κατάσταση θα ξαναγινόταν σύμφωνη με τους ιερούς κανόνες. Τελικά, όμως, αυτή η ενοποιημένη στη δομή της Εκκλησία δεν θα είναι περισσότερο «η Εκκλησία της Γαλλίας» ή μάλλον «η Εκκλησία του Θεού στη Γαλλία» από το σημερινό δικαιοδοσιακό μωσαϊκό. Και μια πρόωρη αυτονομία δεν θα είναι χωρίς κινδύνους. Αυτό το οποίο ενδιαφέρει πριν από ο,τιδήποτε άλλο, είναι να έχουμε την αίσθηση και την αγάπη της ενότητας της Εκκλησίας. Ανάμεσα σε Ορθοδόξους, είναι αναπόφευκτο και είναι ακόμη και σωστό να υπάρχουν διαφορές απόψεων και τάσεων. Όμως, από τη στιγμή που οι διαφορές αυτές αναφέρονται σε δευτερεύοντα θέματα και δεν θέτουν σε κίνδυνο ούτε την πίστη ούτε τη θεμελιώδη τάξη της Εκκλησίας, δεν πρέπει ποτέ να προκαλούν εχθρότητες, αποπομπές, ακόμη λιγότερο διακοπές της κοινωνίας.
10 | σταυροδρόμι
Η θέση μας ως μοναχών του Αγίου Όρους στη Γαλλία, έχει το πλεονέκτημα να μας τοποθετεί έξω από μερικούς δικαιοδοσιακούς ανταγωνισμούς. Ο Άθως έχει από αιώνες μια διορθόδοξη αποστολή. Μοναχοί πολύ διαφορετικών εθνικοτήτων, εδώ συμβιώνουν κάτω από την αίσθηση ότι ανήκουν από κοινού στο «περιβόλι της Παναγίας». Θα επιθυμούσαμε, λοιπόν, η παρουσία μας στη Γαλλία να είναι ένας παράγοντας ενότητας και πνευματικής προσεγγίσεως ανάμεσα σε Ορθοδόξους διαφορετικής εθνικότητας. Ένας γέροντας μοναχός του Αγίου Όρους μας είχε πει μια μέρα: «Δεν είστε ρωμαιοκαθολικοί που μετα-στραφήκατε στην ελληνική Ορθοδοξία. Είστε χριστιανοί της Δύσεως, μέλη της Εκκλησίας της Ρώμης, που επανέρχεστε σε κοινωνία με την καθολική Εκκλησία. Είναι πολύ πιο μεγάλο και πολύ πιο σημαντικό». Και ενώ έλεγε αυτά, άφθονα δάκρυα έτρεχαν στο πρόσωπο του... Πραγματικά, είμαστε «μεταστραφέντες», με την έννοια ότι προσήλθαμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία προερχόμενοι από τη Ρωμαϊκή, προς την οποία διατηρούμε απεριόριστη ευγνωμοσύνη για όσα λάβαμε στους κόλπους των οικογενειών μας και του χριστιανικού αυτού λαού, ο οποίος για τόσο πολλά χρόνια μας στήριξε. Ωστόσο, η ορθόδοξη αυτή Εκκλησία δεν είναι μια «ανατολική» Εκκλησία, μια ανατολική έκφραση της χριστιανικής πίστεως. Είναι η Εκκλησία του Χριστού. Η παράδοση της υπήρξε η κοινή παράδοση όλων των χριστιανών κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων, κι εμείς ερχόμενοι σε κοινωνία μαζί της δεν κάναμε τίποτα άλλο παρά να επιστρέψουμε σ’ αυτή την πηγή. Δεν «αλλάξαμε Εκκλησία». Απλώς περάσαμε από ένα κλάδο αποκομμένο από τη μία Εκκλησία, στο πλήρωμα της. Αισθανόμαστε καθαρά ότι ανήκουμε στον αριθμό αυτών των χριστιανών της Δύσεως, οι οποίοι, «ζητώντας να γίνουν δεκτοί στην Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν αρνήθηκαν ωστόσο αυτό που στη Δύση, και πιο ιδιαίτερα στην πατρίδα τους - πριν και μετά τις διαιρέσεις και το σχίσμα - φέρει τη σφραγίδα του Πνεύματος του Θεού, το οποίο “όπου θέλει πνει”.» *
σταυροδρόμι
| 11
Ορθόδοξοι μοναχοί που κληθήκαμε να ζήσουμε την παράδοση του Αγίου Όρους στο έδαφος της Γαλλίας, γνωρίζουμε πως η αποστολή του μοναχού «δεν είναι να κάνει κάτι με τις δικές του δυνατότητες, αλλά με τη ζωή του να δίνει τη μαρτυρία ότι ο θάνατος νικήθηκε. Και αυτό το κάνει με το να θάβεται ο ίδιος, όπως ο σπόρος στη γη». ** *Ε. BEHR-SIGEL, στο «Contacts», No 45 (1964/1), σ. 49 **ΑΡΧΙΜ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ηγουμένου Ι. Μ. Σταυρονικήτα, στο «Contacts», No 89 (1975/1), σ. 101
η σημαντικότητα της Ορθόδοξης μαρτυρίας στη Δύση Η παρουσία της Ορθοδοξίας στη Δύση είναι μια ζωτική αναγκαιότητα, κατ’ αρχήν επειδή η ορθόδοξη Εκκλησία είναι η αληθινή Εκκλησία του Χριστού. Όπως μας το διδάσκει ολόκληρη η Παράδοση, η Εκκλησία είναι η πραγματική κιβωτός της σωτηρίας για ολόκληρη την ανθρωπότητα, ο τρόπος που ο Θεός καθόρισε, προκειμένου οι άνθρωποι να αποκτούν τη σωτηρία και την αιώνια ζωή. Για το λόγο αυτό πρέπει να είναι παντού παρούσα και να ακτινοβολεί μέσα στον κόσμο. Οι καρποί που θα αποφέρει αυτή η παρουσία θα εξαρτηθούν στη συνέχεια από την ελεύθερη απάντηση των ανθρώπων. Εξάλλου η Δύση είναι οδυνηρά διηρημένη, από τον ΙΣΤ’ αιώνα κι εδώθε, ανάμεσα στο ρωμαϊκό καθολικισμό και τις ομολογίες που προήλθαν από την προτεσταντική Μεταρρύθμιση. Καλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι η Μεταρρύθμιση δεν θα είχε γίνει ποτέ, αν δεν είχε δημιουργηθεί η μεγάλη ρήξη. Οι Μεταρρυθμιστές θέλησαν να αντιδράσουν εναντίον των καταχρήσεων και των παρεκκλίσεων, που ανήκαν κατά μεγάλο μέρος στο δυτικό Χριστιανισμό, και οι οποίες διαμορφώθηκαν επωφελούμενες από το χωρισμό με τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Όμως οι ίδιοι οι Μεταρρυθμιστές ζούσαν μέσα σ’ έναν κόσμο αποκομμένο ήδη από την αρχαία παράδοση και ήταν οι ίδιοι εμποτισμένοι από τον αυγουστινισμό. Είναι αυτός ο λόγος ακριβώς για τον οποίο δεν μπόρεσαν να επανεύρουν το πλήρωμα του αρχέγονου χριστιανισμού. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο η παρουσία της ορθόδοξης Εκκλησίας-πολύ μακριά από του να είναι ένας παράγοντας νέων διαιρέσεων-μπορεί να είναι ένα δυνατό προζύμι για την ανασύστασή της πνευματικής ενότητας της Ευρώπης. Ενότητα που δεν μπορεί να στηριχτεί παρά πάνω στη πίστη, την οποία ομολόγησαν όλοι οι χριστιανοί μαζί κατά τη διάρκεια μιας χιλιετίας.
12 | σταυροδρόμι
Χάρτης που απεικονίζει τα Ορθόδοξα Μοναστήρια της Γαλλίας
Τέλος, εδώ και πολύ καιρό ήδη, η Δύση είναι υποταγμένη σε μια πορεία αποχριστιανοποίησης, που ναρκοθετεί ακόμη και τα θεμέλια του πολιτισμού της, και η οποία τείνει να την οδηγήσει στις δεκαετίες που έρχονται σε αθεράπευτη παρακμή. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στη Γαλλία, όπου η πορεία αυτή είναι έμμεση συνέπεια της Μεταρρυθμίσεως του ΙΣΤ’ αιώνα, καθώς επίσης και της έντονα κληρικαλιστικής και αυταρχικής αντιδράσεως του καθολικισμού της Αντιμεταρρυθμίσεως. Είναι ακόμη στενά συνδεδεμένη με μερικές πλευρές της γαλλικής Επαναστάσεως και με τις προϋποθέσεις μέσα στις οποίες γεννήθηκαν τόσο ο οικονομικός φιλελευθερισμός όσο και ο μαρξισμός. Πολλοί από τους Δυτικούς, μπροστά στον κίνδυνο πνευματικής ασφυξίας που τους απειλεί, έρχονται ν’ αναζητήσουν λίγο οξυγόνο στις αιρέσεις, λιγότερο ή περισσότερο περιθωριακές, οι οποίες πολλαπλασιάζονται ή στις σοφίες της Άπω Ανατολής. Ωστόσο, ακόμη κι ανάμεσα σ’ αυτούς, υπάρχουν άνθρωποι που τελικά ανακαλύπτουν στην ορθόδοξη Εκκλησία μια πνευματική πηγή συνεχώς αναβλύζουσα και η οποία παρέμεινε σημαντικά ξένη στους περισσότερους από τους ανταγωνισμούς που προετοίμασαν την έκρηξη του δυτικού κόσμου, και η οποία προσφέρει την ελπίδα της ζωής για τον κόσμο μας.
σταυροδρόμι
| 13
ο Γέροντας Πλακίδας Deseille (1927 – 2018) επιμέλεια κειμένου: π. Δημήτριος ι. Μαρούλης
14 | σταυροδρόμι
Ο
Αρχιμανδρίτης Πλακίδας (Ρlacide Deseille) γεννήθηκε στις 16 Απριλίου 1927 στην κωμόπολη Issy-les-Moulineaux και ήταν γόνος παλαιάς παραδοσιακής γαλλικής οικογένειας. Το 1932 εισήλθε στο Ιησουιτικό κολλέγιο Boulogne sur Mer. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1942, έγινε δεκτός ως δόκιμος στη Σιστερσιανή Μονή Bellefontaine (Μπελλφονταίν) της ΒΔ Γαλλίας, στην ηλικία των δεκαέξι μόλις ετών. Το 1952 χειροτονήθηκε ρωμαιοκαθολικός ιερέας και λίγο αργότερα τού ανατέθηκε η πνευματική προετοιμασία των νεαρών μοναχών της μονής του. Ενδιαφερόμενος να δώσει στους νέους μοναχούς μία θεολογική διδασκαλία σύμφωνα με το πνεύμα των Πατέρων, επωφελήθηκε από μερικά ταξίδια του στο Παρίσι, όπου συνάντησε τον π. Κυπριανό Κern, καθηγητή της Πατρολογίας στο Θεολογικό Ινστιτούτο, και τον Βλαδίμηρο Lossky, του οποίου η «Μυστική θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας» τον είχε ενθουσιάσει. Ο π. Κυπριανός τον μύησε στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού και του αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Τον βοήθησε να συνειδητοποιήσει, όπως ο ίδιος έχει χαρακτηριστικά αναφέρει, πως η χριστολογία της Συνόδου της Χαλκηδόνας και η παλαμική διδασκαλία για τις θείες ενέργειες είναι το κλειδί της ορθόδοξης κατανόησης της Εκκλησίας, του ανθρώπου και του κόσμου. Ωστόσο, ο π. Κυπριανός, πολύ διακριτικός και σεβόμενος τη συνείδηση του άλλου, ποτέ δεν τον παρακίνησε να εισέλθει στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Άλλωστε, την εποχή εκείνη, ο π. Πλακίδας ενδιαφερόταν να βρει στην ορθόδοξη παράδοση κάτι που θα μπορούσε να τον βοηθήσει, ώστε να κατανοήσει καλύτερα το νόημα της δικής του (Ρωμαιοκαθολικής) παράδοσης. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, όσο περισσότερο μελετούσε τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, τόσο μεγάλωνε μέσα του η βεβαιότητα ότι το πλήρωμα της αλήθειας ήταν από την πλευρά των Πατέρων, της αρχαίας Εκκλησίας, αυτής της Ορθοδοξίας που είχε αγαπήσει, χωρίς ακόμη να καταλαβαίνει ότι αυτή θα μπορούσε να είναι, δίχως επιφυλάξεις και όρους, η Εκκλησία. Το έτος 1966 σηματοδότησε μία σημαντική καμπή στην πνευματική πορεία του π. Πλακίδα. Μαζί με τον π. Σεραφείμ, συμμοναστή του στη Bellefontaine, ίδρυσε τη μονή της Μεταμορφώσεως στην Aubazine, ένα μοναστήρι καθολικό, αλλά με ανατολική πνευματικότητα και λειτουργικό τυπικό. Η προσπάσταυροδρόμι
| 15
θεια αυτή κράτησε έντεκα χρόνια, αλλά «σιγά σιγά – όχι χωρίς λύπη και πόνο ψυχής – συνειδητοποίησαν ότι επρόκειτο για μια χιμαιρική ιδέα…». Έτσι, μαζί με τους συμμοναστές του, τον π. Ηλία και τον π. Σεραφείμ, αποχωρίσθηκαν από το μοναστήρι τους και ήρθαν σε επαφή με τον Καθηγούμενο της Ι. Μονής Σίμωνος Πέτρας στο Άγιο Όρος, Γέροντα Αιμιλιανό, ζητώντας του την πνευματική του βοήθεια και συμπαράσταση. Οι τρεις πατέρες έγιναν δεκτοί στην Ορθόδοξη Εκκλησία στις 19 Ιουνίου του 1977, ενώ στις 26 Φεβρουαρίου του 1978 έγινε η μοναχική τους κουρά στην Μονή Σίμωνος Πέτρας. Μετά από λίγο καιρό, ο Γέροντας Αιμιλιανός έκρινε ότι θα ήταν συνετό να επιστρέψουν στον φυσικό τους χώρο και να ιδρύσουν ένα Ορθόδοξο μοναστήρι στην Γαλλία, όπου θα μπορούσαν να βοηθήσουν άλλους ομοεθνείς τους, που είχαν αναζητήσεις σαν τις δικές τους. «Αγαπούσα πολύ το μοναστήρι μου, ωστόσο, προαισθανόμουν ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε διαφυλάξει καλύτερα αυτή τη μεγάλη παράδοση των πρώτων χριστιανικών αιώνων». Αφού έλαβαν και την χειροτονία τους στο Άγιον Όρος, εγκαταστάθηκαν, μετά από πολλές περιπέτειες, στην ΝΑ Γαλλία, στις υπώρειες των Γαλλικών
16 | σταυροδρόμι
Άλπεων, σε μία ειδυλλιακή κοιλάδα, αλλά με υποτυπώδεις, δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, αφού μετασκεύασαν μόνοι τους ένα παλαιό εγκαταλελειμμένο μύλο. Ο μύλος αυτός βρισκόταν στο Saint Laurent en Royans, στο Dauphine, σε μία βαθιά άγρια κοιλάδα στην οροσειρά των Vercors. Ο π. Πλακίδας επέλεξε αυτή την περιοχή, η οποία είχε ευαγγελιστεί από τον Άγιο Μαρτίνο της Τουρώνης (316 – 397, η μνήμη του εορτάζεται στις 11/11) και είχε την ευλογία του μεγάλου ασκητή της Αιγύπτου Αντωνίου, του οποίου τα λείψανα φυλάσσονταν σε καθολικό Αββαείο, που βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από το σημείο αυτό. Η ευρύτερη περιοχή του Vercors ήταν ανέκαθεν τόπος προσευχής και άσκησης και είναι χαρακτηριστικό ότι εκεί είχαν ιδρυθεί τρία μεγάλα μοναστικά κέντρα της Καθολικής Εκκλησίας. Εκεί ιδρύθηκε το πρώτο εκκλησάκι του Μεγάλου Αντωνίου και η πρώτη μοναστική κοινότητα με επικεφαλής τον Γέροντα Πλακίδα. Οι πατέρες Πλακίδας και Σεραφείμ εγκαινίασαν το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου την 14η Σεπτεμβρίου 1978. Το Μετόχι του Αγίου Αντωνίου και η συνεχής αύξηση των νέων Ορθοδόξων πιστών, κατέδειξε την ανάγκη ανέγερσης ενός μεγαλύτερου ναού. Ο π. Πλακίδας κατάφερε με πολλές θυσίες να κτίσει ένα θαυμάσιο ναό σε βυζαντινό ρυθμό, τον οποίο αφιέρωσε στη μνήμη του οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου. Ο νέος αυτός ναός, ο οποίος έγινε το Καθολικό της Μονής, χτίστηκε από σταυροδρόμι
| 17
το 1988 ως το 1990 και έχει αγιογραφηθεί από έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ρώσους αγιογράφους, τον Yaroslav Dobrynin και τη σύζυγό του, Galina, αποτελεί, δε, πόλο έλξης πολλών επισκεπτών γιατί θεωρείται ένα από τα αξιοθέατα της πανέμορφης περιοχής του Βερκόρ (Vercors). Οι ακολουθίες γίνονται κυρίως στη γαλλική γλώσσα, η οποία παντρεύεται με ένα θαυμάσιο τρόπο με τη βυζαντινή μουσική. Παράλληλα, ιδρύθηκε το γυναικείο μοναστήρι της Αγίας Σκέπης, που είναι γνωστό ως το μοναστήρι του Σολάν (ΝΑ Γαλλία) και στη συνέχεια ιδρύθηκε και το τρίτο Σιμωνοπετρίτικο μετόχι, η γυναικεία μονή της Μεταμόρφωσης Σωτήρος στο Terrason (ΝΔ Γαλλία). Την πνευματική επιστασία στη μονή του Σολάν είχε μέχρι τα βαθιά γεράματα και την κοίμησή του ο π. Πλακίδας, ενώ για την μονή του Τερρασόν, μέχρι σήμερα παραμένει υπεύθυνος ο π. Ηλίας, ο οποίος ήταν από τους πρώτους συμμοναστές του. Ο π. Πλακίδας δίδαξε Πατερική Θεολογία στο Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι. Υπήρξε επίσης ιδρυτής της συλλογής «Ορθόδοξη Πνευματικότητα» («Spiritualité orientale») των εκδόσεων της Μονής Bellefontaine, ενώ συνέγραψε πολλά βιβλία για την ιστορία του μοναχισμού και την ορθόδοξη πνευματικότητα, αρκετά από τα οποία έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά.. Κοιμήθηκε ειρηνικά πλήρης ημερών, στις 7 Ιανουαρίου 2018 και αναπαύεται πλέον στο Κοιμητήριο της Μονής του Αγίου Αντωνίου, της οποίας υπήρξε ιδρυτής και κτήτορας. Σημείωση Το κείμενο δημιουργήθηκε μέσα από πληροφορίες που συλλέξαμε στις επισκέψεις μας στα Μοναστήρια του Αγίου Αντωνίου και του Σολάν, σε συνδυασμό με στοιχεία από τα βιβλία του π. Πλακίδα (κυρίως το βιβλίο «Η πορεία μου προς την Ορθοδοξία», εκδ. Ακρίτας, που έχει πλέον εξαντληθεί) και διάφορα διαδικτυακά αφιερώματα.
18 | σταυροδρόμι
«Ο Απόστολος Παύλος κράτησε έναν θαυμάσιο λόγο του Ιησού Χριστού, διασώζοντας τον από τη λήθη: “είναι μεγαλύτερη χαρά να δίνεις από το να δέχεσαι”! Μακάρι να μας δοθεί σε όλους η ευλογία να βιώσουμε αυτόν το λόγο, να τον εφαρμόσουμε σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξής μας, της ζωής μας. Το μονοπάτι που οδηγεί στον ουρανό γίνεται έτσι τόσο απλό, τόσο εύκολο να το ακολουθήσει κανείς.» Γερόντισσα Υπαντία, Μονή Αγίας Σκέπης Σολάν, 20 Αυγούστου 2009
Είθε ο Κύριος να σας κρατά ακλόνητα πιστούς στην παράδοση των Αγίων Πατέρων μας σε αυτόν τον κόσμο, ο οποίος απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το Ευαγγέλιο. Όμως, εκείνοι, οι οποίοι θα παραμείνουν πιστοί, θα λάβουν το ίδιο στεφάνι με τους αγίους μάρτυρες.» + Γέροντας Πλακίδας, Μονή Αγίας Σκέπης Σολάν, 20 Αυγούστου 2009
σταυροδρόμι
| 19
ο Γέροντας Βαρσανούφιος Ferrier (1935 – 2018) Μοναχή Τατιανή Μετάφραση από τα γαλλικά: Άρης Δαβαράκης
Α
ν έτσι κι αλλιώς δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για έναν άνθρωπο του Θεού, είναι ακόμα δυσκολότερο σε ό,τι αφορά τον Γέροντα Βαρσανούφιο, αφού ο ίδιος δεν μιλούσε σχεδόν ποτέ για τον εαυτό του. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε το 1935 από γονείς Γάλλους. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι και από εκεί οδηγήθηκε να κάνει ένα ταξίδι στη Σερβία (τότε Γιουγκοσλαβία) προκειμένου να μελετήσει την αρχιτεκτονική και την τέχνη της εικονογραφίας στα Ορθόδοξα μοναστήρια. Εκεί γνώρισε την Ορθοδοξία που ταίριαξε απόλυτα με τις πνευματικές του αναζητήσεις. Όταν επέστρεψε στη Γαλλία, άρχισε να συχνάζει στους Ορθόδοξους κύκλους και την κοινωνία τους και να μαθαίνει όλο και περισσότερα για την πίστη αυτή που «ανακάλυπτε» δίπλα στον Μητροπολίτη Σουρόζ Αντώνιο Μπλουμ (1914 - 2003), ο οποίος είχε μαθητεύσει για χρόνια δίπλα στον Ιερομόναχο Αθανάσιο Νετσάϊεφ (προερχόμενο από τη Μονή Βαλαάμ, ΒΔ Ρωσία), με τον οποίο είχε γνωριστεί στη Ρωσική εκκλησία των Τριών Ιεραρχών στο Παρίσι, σε ηλικία 17 ετών. Ο Μητροπολίτης Αντώνιος ανέλαβε πνευματικά τον π. Βαρσανούφιο και έκανε - ως Έξαρχος του Πατριαρχείου Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη - την κουρά του σε μοναχό, στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Κυρίου, το 1964. Όταν επέστρεψε στη Γαλλία, άρχισε να συχνάζει στους Ορθόδοξους κύκλους και την κοινωνία τους και να μαθαίνει όλο και περισσότερα για την πίστη αυτή, που «ανακάλυπτε» σταδιακά δίπλα στον Μητροπολίτη Σουρόζ Αντώνιο Μπλουμ (1914 - 2003). Ο Αντώνιος Μπλουμ είχε μαθητεύσει για χρόνια δίπλα στον Ιερομόναχο Αθανάσιο Νετσάϊεφ (προερχόμενο από τη Μονή Βαλαάμ, ΒΔ Ρωσία), με τον οποίο είχε γνωριστεί στη Ρωσική εκκλησία των Τριών Ιεραρχών στο Παρίσι, σε ηλικία 17 ετών. Ο Μητροπολίτης Αντώνιος ανέλαβε πνευματικά τον π. Βαρσανούφιο και τέλεσε - ως Έξαρχος του Πατρι-
20 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
| 21
αρχείου Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη - την κουρά του σε μοναχό, στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Κυρίου, το 1964. Ο Μητροπολίτης Αντώνιος παρότρυνε το νέο μοναχό να διακονήσει δίπλα στον Ιερομόναχο Γρηγόριο Κρουγκ (1908 – 1969), ο οποίος ζούσε σε μία Σκήτη που βρισκόταν 30 χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι. Η Σκήτη του Αγίου Πνεύματος είχε χτιστεί γύρω στα 1934 - 1938 από Ρώσους εμιγκρέδες και ο π. Βαρσανούφιος θα την ανακαίνιζε κάποια χρόνια αργότερα. Ο π. Γρηγόριος ζούσε ήδη εκεί τα τελευταία 20 χρόνια, ζωγραφίζοντας φορητές εικόνες για πολλές ενοριακές εκκλησίες που είχαν ιδρυθεί από τους Ρώσους εμιγκρέδες. Ζωγράφιζε με την συντροφιά του πατρός Σεργίου Τσέβιτς, ο οποίος τον στήριζε πνευματικά. Ο π. Σέργιος λειτουργούσε σαν ιερέας στην Σκήτη και σε μια ενορία κοντά στο Παρίσι. Ο π. Γρηγόριος ήταν ένας σπουδαίος ζωγράφος και μία προσωπικότητα πολύ ιδιαίτερη. Συνήθιζε να σκουπίζει τα πινέλα του στο καλογερικό του ράσο ή και στα μαλλιά του και να μπαίνει στο τραίνο σε αυτή την κατάσταση χωρίς να νοιάζεται για τα βλέμματα των γύρω του. Παρ’ όλα αυτά, η αποσύνδεσή
Ο π. Γρηγόριος Κρουγκ με τον Γέροντα Σέργιο Τσέβιτς.
22 | σταυροδρόμι
του από τις συμβάσεις αυτού του κόσμου, δεν τον εμπόδιζε να νοιάζεται και να φροντίζει με βαθύ ενδιαφέρον όλους τους ανθρώπους που τον πλησίαζαν. Ο π. Βαρσανούφιος είχε πει χαρακτηριστικά για τον π. Γρηγόριο Κρουγκ: «Αυτό που σε εντυπωσίαζε όταν συναντούσες τον πατέρα Γρηγόριο για πρώτη φορά ήταν η απόλυτη αποσύνδεσή του από τον κόσμο, η παραίτησή του από την εμφάνιση και τις συμβάσεις του κόσμου, και ταυτόχρονα η απόλυτη ανοιχτότητά του σε όλους, η ζεστασιά και η έγνοια του για τους άλλους. Το ενδιαφέρον του για αυτό που ο καθένας είχε να του πει, ήταν ολοφάνερο από
την προσοχή που έδειχνε σε καθέναν προσωπικά, και την παρουσία του, η οποία τον έκανε ολότελα διαθέσιμο σε όποιον μιλούσε μαζί του». Η δεύτερη γυναικεία μονή βρίσκεται σε μία εξίσου όμορφη περιοχή της Νότιας Γαλλίας και είναι αφιερωμένη στην Παναγία της Χερσώνας (ιστορική πόλη της Κριμαίας). Εκεί ζουν σήμερα δύο μοναχές. Τα δύο γυναικεία μοναστήρια κάθε άλλο παρά αρκετά ήταν για τον Γέροντα Βαρσανούφιο, ο οποίος ήταν πολύ δραστήριος. Στη διάρκεια της ζωής του σχεδίασε πολλά κτίρια και έκτισε πάνω από δέκα εκκλησίες. Ανακαίνισε εκ βάθρων τη Σκήτη του Αγίου Πνεύματος, η οποία το 2014 ανακηρύχθηκε Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας. Γίνεται συχνά αναφορά στο αρχιτεκτονικό έργο του π. Βαρσανουφίου, πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε πως αυτό ήταν αποτέλεσμα της πνευματικής του διαδρομής και όχι αυτοσκοπός. Ήταν ένας «κτίστης» ακούραστος, αλλά ταυτόχρονα, σε συνεργασία με πιστούς και πνευματικά του παιδιά, αναλάμβανε πρόθυμα υποχρεώσεις και πρωτοβουλίες, όπως αυτές για την Ειρήνη στον κόσμο. Έτσι ανέλαβε και την αντιπροεδρία του παγκόσμιου συνεδρίου των Θρησκειών για την Ειρήνη. Για πολλά χρόνια συμμετείχε σε διαθρησκειακές συζητήσεις για την Ειρήνη και σε αναγνώριση της προσφοράς του, το 2005, σταυροδρόμι
| 23
το Πατριαρχείο Μόσχας τον τίμησε με τον Σταυρό του Τάγματος του Οσίου Σεργίου του Ραντονέσκ. Ο π. Βαρσανούφιος ήταν πάνω απ’ οτιδήποτε άλλο, ένας μεγάλος πνευματικός οδοδείκτης, απόλυτα προσηλωμένος και αφιερωμένος στον κάθε άνθρωπο που είχε μπροστά του. Έβλεπε στο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου το πρόσωπο του Χριστού. Αυτό το μετέδιδε συνέχεια κι έτσι προσέτρεχαν σε εκείνον πολλοί άνθρωποι που είχαν ανάγκη τη συμβουλή του, χωρίς να μετακινείται ο ίδιος ούτε βήμα από το ησυχαστήριο του. Οι προσευχές του και η άοκνη προσφορά του προσωπικού του χρόνου, τον μετέτρεψαν σε ζωντανό πομπό της Ορθόδοξης πίστης, την οποία διέδιδε πλουσιοπάροχα σε όλη τη διαδρομή του. Απέφευγε από ταπεινότητα την Ιεροσύνη για μεγάλο διάστημα, αλλά τελικά την δέχτηκε από υπακοή στην Εκκλησία.
24 | σταυροδρόμι
Οι έντονες προσπάθειες και δραστηριότητες όλης της ζωής του, του άφησαν πολλά σημάδια και ασθένειες, μία από τις οποίες, ο σακχαρώδης διαβήτης, τον αποδυνάμωσε τα τελευταία χρόνια της επίγειας ζωής του. Κοιμήθηκε στις 20 Οκτωβρίου του 2018 σε ηλικία 83 ετών. Μία από τις τελευταίες μεγάλες χαρές της ζωής του ήταν η Θεία Λειτουργία της εορτής της Μεταμόρφωσης του Κυρίου στο Μοναστήρι της Παναγίας του Σημείου (6/19 Αυγούστου 2018), όταν συλλειτούργησε με τους αγαπητούς φίλους μας της Εκκλησιαστικής Κοινότητας του Αγίου Φιλίππου από την Αθήνα, που εκείνο το καλοκαίρι επισκέπτονταν για τρίτη φορά τα μοναστήρια μας. Η Μεταμόρφωση του Κυρίου ήταν η ημέρα της μοναχικής κουράς και η αγαπημένη γιορτή του Γέροντα. Εκείνη την ημέρα, το καλοκαίρι του 2018, έδωσε δύναμη σε όλους, και στον ίδιο, που ήταν πολύ εξουθενωμένος, αλλά και σε εμάς, τα πνευματικά του παιδιά, για να μπορέσουμε να αντέξουμε τις δοκιμασίες που μας περίμεναν.
σταυροδρόμι
| 25
Παναγία της Χερσώνας εμπειρία πρώτη Μαρία Μουρζά
Ανεξερεύνητες οι βουλές του Θεού Σήμερα εδώ, αύριο αλλού Σήμερα φτωχοί, αύριο πλούσιοι Σήμερα μαζί, αύριο χώρια Με τις αποσκευές στο χέρι Έτοιμοι πάντα για νέα πορεία, ευγνωμονώντας Αυτόν που ορίζει τις ζωές και τις θάλασσες Αυτόν που μας σώζει, στοργικά και διακριτικά, απ΄ τις επιλογές μας. Ο Θεός είναι παντού - ποιος έχει μάτια να Τον βλέπει; Ο Θεός είναι παντού - ποιος έχει καρδιά να Τον χωρέσει; Ποιος έχει καρδιά να Του δοθεί και να Του παραδοθεί κατά πάντα και δια πάντα; Κι αν όλα αλλάζουν κι αν τίποτα δεν είναι σταθερό σ΄ αυτή τη γη, υπάρχει, όμως, βεβαιότητα μία: Θα βρεθούμε ξανά Θα βρεθούμε ξανά στην Ανάσταση Θα βρεθούμε ξανά siccis oculis – με στεγνά μάτια. Μονή Korsun, Doumerac, 18 Αυγούστου 2009
26 | σταυροδρόμι
«Το πέρασμά σας από το μοναστήρι μας ήταν μία μεγάλη ευλογία που μας έδωσε ο Θεός. Φέρατε μαζί σας τον ευλογημένο αέρα της Ελλάδας και ζωντάνεψε για λίγο μέσα μας και πάλι αυτή η χώρα, που τη νοσταλγία μας για αυτήν απαλύνει η μνήμη του Θεού. Η Παναγία μας, που σκεπάζει το μοναστήρι μας, να σας συνοδεύει.» Οι αδελφές της Μονής της Παναγίας της Χερσώνας, 19 Αυγούστου 2009
σταυροδρόμι
| 27
ο Γέροντας Βίκτωρας Raisi (1939 – 2020) και το μοναστήρι της Παναγίας στο La Faurie π. Δημήτριος Ι. Μαρούλης
Στη σιγή του κόσμου, σε υψόμετρο 1050 μέτρων, σε ένα ερημικό οροπέδιο που περιβάλλεται από τα βουνά των Γαλλικών Άλπεων, βρίσκεται ένα πολύ χαριτωμένο μικρό Ορθόδοξο μοναστήρι αφιερωμένο στην Κυρία Θεοτόκο. Ο ιδρυτής της μονής, Ιωσήφ Raïsi γεννήθηκε στις 17 Αυγούστου 1939 και υπήρξε Καθηγητής της Φιλοσοφίας στη Μασσαλία. Η δίψα του για τη σοφία τον οδήγησε να αναζητήσει κάποιον χώρο ησυχίας στις Γαλλικές Άλπεις, όπου, όταν δεν είχε άλλες υποχρεώσεις, θα μπορούσε να απομονώνεται και να περνά ατελείωτες ώρες μελέτης. Ήταν αυτή η μεγάλη δίψα που έφερε τα βήματά του στα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, μέσα από τα οποία άρχισε να αναζητά τη Σοφία του Θεού. Ήταν ακόμη νέος στην πορεία του μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όταν αγόρασε το Σεπτέμβριο του 1970, σε πολύ χαμηλή τιμή, ένα εκτάριο γης στην περιοχή αυτή των Γαλλικών Άλπεων, το οποίο περιλάμβανε ένα εγκαταλελειμμένο αγρόκτημα. Η πρώτη Θεία Λειτουργία σε αυτόν τον χώρο τελέστηκε από τον π. Κύριλλο Αργέντη (1918 – 1994) από τη Μασσαλία, με την ευκαιρία της εκδρομής μίας ομάδας Ελλήνων προσκόπων. Η επόμενη Θεία Λειτουργία τελέστηκε στις 17 Αυγούστου 1972 από τον π. Πέτρο Koppel (ο οποίος εκείνο το διάστημα είχε ιδρύσει Ορθόδοξη Κοινότητα στο Fenouillet, όχι πολύ μακριά από την περιοχή της μονής) στο κτίσμα που ήταν η παλιά στάνη του αγροκτήματος και εν τω μεταξύ είχε διαμορφωθεί σε μικρό παρεκκλήσι της Παναγίας. Έκτοτε, ο Ιωσήφ Raïsi αποσυρόταν σε αυτό το αγρόκτημα όποτε έβρισκε ελεύθερο χρόνο από τις υποχρεώσεις του και αφοσιωνόταν στην μελέτη και την άσκηση. Τα καλοκαίρια του, όλο το διάστημα των διακοπών από τα καθήκοντα της διδασκαλίας, τα αφιέρωνε στο να διοργανώνει όλο και καλύτερα το ερειπωμένο αυτό αγρόκτημα σε χώρο διαμονής, άσκησης και προσευχής.
28 | σταυροδρόμι
Στα τέλη του 1974, κατά τη διάρκεια ενός προσκυνήματός του στους Αγίους Τόπους, ο Ιωσήφ αισθάνθηκε έντονα την κλίση για τη μοναστική ζωή. Δύο χρόνια αργότερα, ο Γέροντας Βενέδικτος (Benoît) Dupuis-Pugliese (1933 – 2016), ιδρυτής (από το 1965) και ηγούμενος της Ορθόδοξης μονής του Αγίου Νικολάου Dalmerie της Νότιας Γαλλίας, ανέλαβε την πνευματική καθοδήγηση και την προετοιμασία του Ιωσήφ για τον μοναχισμό. Το καλοκαίρι του 1978 έγινε η μοναχική κουρά του Ιωσήφ, ο οποίος έλαβε το όνομα του πολιούχου αγίου της Μασσαλίας Βίκτωρα (η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιουλίου). Ο άγιος Βίκτωρας ήταν στρατιωτικός και μαρτύρησε την περίοδο του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, τον 4ο αιώνα. Αξίζει να αναφερθεί ότι γύρω στο 435, ο άγιος Ιωάννης Κασσιανός (Αββάς Κασσιανός) ίδρυσε στην Μασσαλία μονή αφιερωμένη στη μνήμη του αγίου Βίκτωρα, που συνέβαλε στη διάδοση της τιμής του μάρτυρα και έγινε κέντρο διάδοσης του μοναχισμού σε ολόκληρη τη Γαλατία. Μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στη μονή αυτή το 1963, ανακαλύφθηκαν σε μία κρύπτη (που ανταποκρίνεται στα δεδομένα του Μαρτυρίου) τα σώματα τριών μαρτύρων, από τα οποία ένα φαίνεται να ήταν του αγίου Βίκτωρα. σταυροδρόμι
| 29
Ο μοναχός Βίκτωρας χειροτονήθηκε ιερέας στις 20 Σεπτεμβρίου του 1981 και έλαβε την ευλογία για να ιδρύσει αδελφότητα με τους πρώτους δόκιμους μοναχούς. Έτσι ιδρύεται το μοναστήρι της Κοίμησης της Παναγίας στο La Faurie της ΝΑ Γαλλίας, εκεί που βρισκόταν το ερειπωμένο αγρόκτημα. Από το 1982 ως το 2006, η μικρή σε αριθμό μοναστική αδελφότητα πάλεψε με το τραχύ κλίμα της περιοχής και τα λιγοστά έσοδα για να αναπαλαιώσουν με τα ίδια τα χέρια τους τα παλιά κτίσματα και να οικοδομήσουν νέους χώρους, απαραίτητους για μία κοινότητα μοναχών. Ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1980 είχαν φτιάξει δύο παρεκκλήσια, τα οποία ενσωματώθηκαν στο αρχικό κτίριο. Το πρώτο από τα παρεκκλήσια αφιερώθηκε στον άγιο Νικόλαο, για να θυμίζει την μικρή ενορία του αγίου Νικολάου στο Ουζίν της Άνω Σαβοϊας (κοντά στην Γκρενόμπλ), η οποία είχε δημιουργηθεί για τις πνευματικές ανάγκες των Ρώσων εργατών που εργάζονταν στο μεταλλουργικό εργοστάσιο κατά τη μεσοπολεμική περίοδο. Όταν το εργοστάσιο έκλεισε κι έφυγαν όλοι οι εργαζόμενοι, καταργήθηκε και ο μικρός αυτός ναός. Ο Γέροντας Βίκτωρας είχε κληρονομήσει κάποια από τα λειτουργικά έπιπλα και αντικείμενα του ναού, όπως και τον Σταυρό που χρησιμοποιούσε ο Άγιος Αλέξιος Μεντβέντκοφ (1861 – 1934). Το δεύτερο παρεκκλήσιο εγκαινιάστηκε στις 11 Νοεμβρίου 1987 και είναι αφιερωμένο στον όσιο Μαρτίνο επίσκοπο Τουρώνης (316 – 397 μ.Χ., η μνήμη του τιμάται στις 11 Νοεμβρίου). Αυτό το παρεκκλήσι χρησιμοποιείται κατά τις πολύ κρύες νύχτες του χειμώνα. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες τους, οι μοναχοί του La Faurie προχώρησαν επίσης στην έκδοση ενός περιοδικού Ορθόδοξης πνευματικότητας στη γαλλική γλώσσα (κάθε 4 μήνες τα πρώτα χρόνια, δύο φορές τον χρόνο αργότερα), με τον τίτλο «Διάκριση».
30 | σταυροδρόμι
Στις 17 Δεκεμβρίου 1991, ο τότε Μητροπολίτης Γαλλίας Ιερεμίας τέλεσε και επίσημα την ενθρόνιση του π. Βίκτωρα ως Ηγούμενου της Μονής. Τον Οκτώβριο του 2005 ο Γέροντας Βίκτωρας παρέδωσε την Ηγουμενία στον π. Ηλία Delaune, ο οποίος είχε σπουδάσει Φιλοσοφία και Θεολογία. Το έτος 2006 ξεκίνησε η ανέγερση ενός νέου Καθολικού, το οποίο θα εξυπηρετούσε τις μεγαλύτερες πλέον ανάγκες της αδελφότητας και του κόσμου που ερχόταν από τις γύρω περιοχές προκειμένου να εκκλησιαστεί τις Κυριακές και τις μεγάλες εορτές. Επιπλέον, ο νέος αυτός ναός θα ήταν προσβάσιμος και στους μεγαλύτερους σε ηλικία μοναχούς, που δεν μπορούσαν να πάνε στο παλαιό Καθολικό, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση από τα κελιά των μοναχών και το χειμώνα με το πυκνό χιόνι οι συνθήκες γίνονταν πολύ δύσκολες. Τον Αύγουστο του 2006, στο πρώτο από τα τρία προσκυνήματα της Εκκλησιαστικής Κοινότητας του Αγίου Φιλίππου στα μοναστήρια της Νότιας Γαλλίας, είχαν μόλις αρχίσει οι εργασίες για την ανέγερση του νέου καθολικού και οι ίδιοι μάλιστα οι Μοναχοί ήταν σκαρφαλωμένοι στους τοίχους, οικοδομώντας και μορφοποιώντας τους ιερούς πόθους τους. Στις μέρες μας, το νέο Καθολικό, μία πολύ όμορφη πέτρινη Βασιλική, έχει ολοκληρωθεί και αγιογραφηθεί από τους μοναχούς της αδελφότητας. Τα θυρανοίξια της νέας Εκκλησίας - η οποία αφιερώθηκε στην Αγία Σοφία του σταυροδρόμι
| 31
Θεού - έγιναν την 1η Ιανουαρίου 2007, ενώ τα εγκαίνιά της έγιναν στη γιορτή της Μεσοπεντηκοστής, στις 9 Μαϊου 2012. Οι ακολουθίες όλες γίνονται στα γαλλικά, ενώ στα μουσικά μέρη χρησιμοποιείται η βυζαντινή μουσική. Σε αυτό συνέβαλλε πολύ η σημαντική προσπάθεια των μοναχών να παντρέψουν τη γαλλική γλώσσα με το βυζαντινό μέλος, κάτω από την ένθερμη παρότρυνση του δεύτερου ηγούμενου της μονής, π. Ηλία. Το όλο μοναστηριακό συγκρότημα είναι κυριολεκτικά δημιούργημα των χεριών των μοναχών. Οι ίδιοι καλλιεργούν τα χωράφια, φυτεύουν τα δέντρα, χτίζουν, προσεύχονται, λειτουργούν, εικονογραφούν, υποδέχονται τους επισκέπτες, παράγουν μέλι, ενώ έχουν κι ένα αξιομνημόνευτο Μετόχι, το παρεκκλήσι του Αγίου Κασσιανού, στο Manosque. Η πόλη του Manosque ήταν η τελευταία διδακτική θέση του Γέροντα Βίκτωρα και ήταν επιθυμία του εκεί να δημιουργηθεί ένα μετόχι της Μονής και ένας χώρος που θα λειτουργούσε ως Πολιτιστικό Κέντρο που θα πρόβαλλε την Ορθοδοξία. Εκεί, προς το παρόν, τελείται η Θεία Λειτουργία, μία φορά τον μήνα. Στα τέλη του 2018, ανέλαβε (τέταρτος κατά σειρά) Ηγούμενος ο π. Σιλουανός, διαδεχόμενος τον π. Ειρηναίο. Η αδελφότητα αριθμεί σήμερα 12 μοναχούς και μετά από την επίσκεψη του Ηγούμενου της Μονής Σίμωνος Πέτρας Αγίου Όρους, Γέροντα Ελισσαίου (στο τέλος του 2018), διατηρεί στενό πνευ-
32 | σταυροδρόμι
ματικό σύνδεσμο με το πολύ γνωστό αυτό αγιορείτικο μοναστήρι. Η Μονή του La Faurie υπάγεται στην Μητρόπολη Γαλλίας. Ο γέροντας Βίκτωρας, αφού υπέμεινε καρτερικά τη νόσο του Πάρκισον για 19 χρόνια, κοιμήθηκε σε ηλικία 81 ετών στις 17 Αυγούστου 2020, ημέρα των γενεθλίων του αλλά και ημέρα που είχε τελεστεί το 1972 η Θεία Λειτουργία από τον π. Πέτρο Koppel στην στάνη του αρχικού αγροκτήματος, η οποία είχε μόλις διαμορφωθεί στο πρώτο ναϋδριο της Παναγίας. «Αν κάτι λίγο μπορώ να πω για τη μοναστική ζωή, είναι ότι βοηθά κάθε χριστιανό να καταλάβει τι σημαίνει να ενεργεί κανείς ως Ορθόδοξος σήμερα. Αναφέρομαι στη μοναστική ζωή και όχι στους μοναχούς, γιατί υπάρχει μια ψευδαίσθηση μεταξύ πολλών χριστιανών ότι οι μοναχοί είναι άγιοι. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας λέει ότι το μοναστήρι είναι «νοσοκομείο ψυχής» και σε νοσοκομείο βάζουμε τους άρρωστους. Τι κάνουμε σε ένα μοναστήρι; Ένας πατέρας της ερήμου απαντά: «Πέφτουμε και σηκωνόμαστε, πέφτουμε και σηκωνόμαστε». Όταν κατανοούμε τη μοναστική ζωή με αυτό τον τρόπο, αποφεύγουμε πολλές παρεξηγήσεις, ψευδαισθήσεις και απογοητεύσεις. Οι μοναχοί είναι αμαρτωλοί, αλλά η μοναστική ζωή μας διδάσκει πως ο χριστιανός πρέπει να είναι μάρτυρας του τεράστιου ελέους του Θεού για όλους τους ανθρώπους. Ο Χριστός ήταν ο Λόγος του Θεού. Εμείς δε χρειάζεται να μιλάμε, σταυροδρόμι
| 33
αλλά όλοι όσοι συναντούν έναν χριστιανό πρέπει να μπορούν να πουν: «Κανένας άνθρωπος δεν έχει αγαπήσει σαν αυτόν τον άνθρωπο». Και πώς μπορούμε να πετύχουμε αυτή την αγάπη, που δεν είναι συναισθηματισμός; Τρεις φράσεις από το Ευαγγέλιο μπορούν να μας βοηθήσουν σημαντικά, αν τις κάνουμε πράξη. Η πρώτη: «Είστε στον κόσμο, αλλά δεν ανήκετε στον κόσμο» (Ιω. 15:19). Ο μοναχός μαρτυρεί ότι είναι, όπως αναφέρει ο Ευάγριος Ποντικός, «χωρισμένος από όλους και ενωμένος με όλους». Η πρώτη μαρτυρία, λοιπόν, της μοναστικής ζωής για το πώς πρέπει να ενεργούμε ως χριστιανοί, είναι «να είμαστε για τον καθένα». Η χριστιανική κοινότητα μας είναι απαραίτητη. «Είμαστε εκεί», όπως λέει ο Μητροπολίτης Σουρόζ Αντώνιος (Μπλουμ), «για να φωτιστούμε, για να ζεσταθούμε, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έξω έχει κρύο και είναι σκοτεινά και ότι και εκεί καλούμαστε να φέρουμε λίγη ζεστασιά και φως». Η δεύτερη ευαγγελική ρήση, που είναι ακόμη πιο ουσιαστική, είναι: «Μην κρίνετε τους συνανθρώπους σας, για να μην σας κρίνει και εσάς ο Θεός» (Λουκ. 6:37). Εμείς οι Ορθόδοξοι είμαστε δυστυχώς διχασμένοι. Δεν είμαστε διχασμένοι, όμως, εξαιτίας της ποικιλομορφίας των δικαιοδοσιών, γιατί αυτό είναι πλούτος και είναι πολύ όμορφο να μπορούμε να απολαμβάνουμε τη Λειτουργία στα ελληνικά ή στα σλαβικά, αλλά είμαστε πολύ διχασμένοι επειδή είμαστε πολύ κουτσομπόληδες. Ζήστε το: πηγαίνετε σε μια ενορία, σε μια εκκλησιαστική κοινότητα, ακόμη και σε ένα μοναστήρι, και θα ακούσετε πώς με έναν ευχάριστο αλλά ειρωνικό, μερικές φορές και ακραίο τρόπο, λέγονται ποικίλα σχόλια, κρίσεις και κουτσομπολιά που κατεδαφίζουν άλλες αδελφικές κοινότητες. Μας αρέσει το κουτσομπολιό και είναι σχεδόν ένα παιχνίδι μεταξύ μας να επικρίνουμε ο ένας τον άλλον, να κάνουμε παρατηρήσεις. Αν σκεφτούμε, όμως, την μαρτυρία που δίνουμε έξω από την Εκκλησία, είναι καταστροφικό. Ίσως η μοναστική ζωή μας διδάσκει και αυτό, όχι επειδή οι μοναχοί δεν κρίνουν - δυστυχώς είναι οι πρώτοι που το κάνουν - αλλά επειδή είναι θεμελιώδες στοιχείο της μοναστικής ζωής να μην κρίνουμε. Τέλος, υπάρχει μία τρίτη και πολύ σημαντική ρήση του Ευαγγελίου, η οποία αποκαλύπτεται μέσα από μία παραβολή. Ο Χριστός λέει «Να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου» και τότε τον ρωτούν «ποιος είναι ο πλησίον μου;» Παίρνοντας αφορμή από το ερώτημα αυτό, ο Χριστός απαντά με τη γνωστή παραβολή του Καλού Σαμαρείτη (Λουκ. 10:25-37). Πλησίον είναι κάθε άνθρωπος με τον οποίο συναντώνται τα μονοπάτια μας, έστω και για πολύ λίγο στη ζωή μας, άσχετα από εθνικότητες, ιδεολογίες και άλλες διαφορές..
34 | σταυροδρόμι
Το πρόβλημά μας είναι ότι θέλουμε να υπηρετούμε καλά τον Θεό, αλλά θέλουμε να τον υπηρετούμε σύμφωνα με τα δικά μας σχέδια. Θέλουμε να ζήσουμε σωστά ως χριστιανοί, ως Ορθόδοξοι, αλλά σύμφωνα με το δικό μας όραμα για τα πράγματα. Όχι, δεν είμαστε εμείς που προσφέρουμε στον Θεό την υπηρεσία που πρέπει να του προσφέρουμε, είναι ο Θεός που μας καλεί. Εμείς αυτό που πρέπει να πούμε είναι «Ας γίνει το θέλημά Σου». Πιστεύω ότι η μοναστική ζωή μας το διδάσκει αυτό. Ο μοναχός ζει και λειτουργεί μέσα από την προσευχή, όπως και κάθε χριστιανός. Ο μοναχός, όμως, σύμφωνα με τους Πατέρες, είναι στρατιώτης του Χριστού. Ο στρατιώτης είναι πάντα διαθέσιμος για ζωή, για θάνατο, πάντα έτοιμος να θυσιαστεί για το συνάνθρωπό του. Αν θέλουμε, λοιπόν, να ενεργούμε ως χριστιανοί, καλούμαστε να είμαστε πάντα διαθέσιμοι για τον Χριστό και για τους αδελφούς μας. Δεν βάζουμε σε προτεραιότητα αυτό που εμείς νομίζουμε, αλλά φροντίζουμε να είμαστε παρόντες όπου και όταν έχουν ανάγκη από την παρουσία μας και το νοιάξιμό μας. «Πάψτε να καταπιέζετε τους συνανθρώπους σας, να φοβερίζετε με απειλητικές χειρονομίες, λόγια να λέτε για τους άλλους πονηρά. Μοιραστείτε με τον πεινασμένο το ψωμί σας και δώστε ανακούφιση στον καταπιεσμένο. Τότε μες στο σκοτάδι θα λάμψει το φως σας, και το σκοτάδι σας θα γίνει σαν του μεσημεριού το φως» (Ησαϊας 58:9-10).» Παρέμβαση του π. Βίκτωρα Raïsi σε Σύναξη Ορθόδοξων Κοινοτήτων στην πόλη της Αβινιόν, Μάϊος 1998 σταυροδρόμι
| 35
μη φοβάσαι Ζωή Πλιάκου - Νίκα
Αυτός είναι ο τίτλος του βιβλίου του πατρός Κυρίλλου Αργέντη (1918 - 1994), το οποίο εκδόθηκε το 2012 στο Παρίσι από τις εκδόσεις Cerf και Le Sel de la Terre (Το Άλας της Γης), με εισαγωγή του Ολιβιέ Κλεμάν.. Στο βιβλίο, είναι ολοφάνερο και ολοζώντανο το μεγάλο παιδαγωγικό και ποιμαντικό χάρισμα του συγγραφέα, η θεολογική του γνώση, αποτέλεσμα αδιάλειπτης και εις βάθος μελέτης της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας, ενώ, συγχρόνως, αποτελεί αληθινή πνευματική πραγματεία για τη χριστιανική ζωή, για την προσευχή μέσα στον κόσμο, για το πώς μια ενορία μπορεί να γίνει κοινότητα μαρτυρίας. Πιστός σταθερά στο Λόγο του Θεού, ο π. Κύριλλος ξέρει πώς να φτάνει και να αγγίζει την καρδιά με τον πύρινο και ανθρώπινο λόγο του και πώς να ανανεώνει την γλώσσα με την οποία εκφράζουμε την πίστη μας στον Χριστό. Για τον π. Κύριλλο, ο χριστιανισμός δεν θα έχει μέλλον παρά μόνον αν : 1. όλοι οι πιστοί νοιώσουν υπεύθυνοι για την Εκκλησία, 2. η Εκκλησία ως θεσμός υπερβεί τα κοινωνιολογικά της βαρίδια και 3. πάψουμε να είμαστε «χλιαροί». Και τότε, και με την αγάπη ο κόσμος θα γίνει Βασιλεία του Θεού. Περίπου ένα χρόνο μετά την κοίμηση του π. Κυρίλλου, στις 21 Νοεμβρίου1995, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Ορθόδοξοι στη Μασσαλία αρ.52», το κείμενο που ακολουθεί, με τίτλο «Πώς ανακάλυψα την Εκκλησία» και υπότιτλο «Η πνευματική πορεία της ζωής μου», το οποίο, θα λέγαμε, αποτελεί εισαγωγή στο έργο του π. Κυρίλλου. Το κείμενο αυτό συμπεριλαμβάνεται στην έκδοση που προαναφέρθηκε, από όπου το μεταφράσαμε και το δημοσιεύουμε.
36 | σταυροδρόμι
πώς ανακάλυψα την Εκκλησία η πνευματική πορεία της ζωής μου π. Κύριλλος Αργέντης (1918 – 1994) μετάφραση από τα γαλλικά: Ζωή Πλιάκου - Νίκα
Μου ζήτησαν να σας μιλήσω για το πώς γνώρισα την Εκκλησία. Για να είμαι ειλικρινής, νιώθω πολύ άβολα, γιατί μου φαίνεται σαν άσκηση αυτοβιογραφίας, κάτι που δεν έχω κάνει άλλη φορά. Μου φαίνεται λιγάκι σαν και να ξεντύνομαι μπροστά σας. Παρόλα αυτά, θα προσπαθήσω, εκτελώντας την άσκηση αυτή, να αναφερθώ σε ό, τι είναι ουσιαστικό. Όπως πολλοί άλλοι άνθρωποι, βαφτίστηκα ορθόδοξος, ενώ ήμουν ακόμη νήπιο. Οι γονείς μου δεν ήταν και τόσο θρήσκοι. Μια φορά το χρόνο, η γιαγιά μου με πήγαινε στην εκκλησία για να κοινωνήσω, κυρίως τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Κοινωνούσα πριν τη Θεία Λειτουργία, γυρνούσαμε σπίτι για να πάρουμε πρωινό και μετά ξαναγυρίζαμε στην εκκλησία, για να «παρακολουθήσουμε» την Λειτουργία. Αυτή ήταν, σχεδόν, η μοναδική φορά μέσα στον χρόνο που πήγαινα στην εκκλησία.
σταυροδρόμι
| 37
Εκείνη την εποχή ζούσαμε, για λόγους υγείας, στη Λοζάνη. Στις αναζητήσεις μου, δύο πρόσωπα με βοήθησαν αποφασιστικά: η μητέρα μου και η γκουβερνάντα μου. Η μητέρα μου με δίδαξε πολλά και με το παράδειγμά της. Πιστεύω πως μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι σε όλη μου τη ζωή δεν την άκουσα ποτέ να ψεύδεται. Ήταν ιδιαίτερα αυστηρή σε ζητήματα ηθικής, όχι μόνο σε ό, τι προσπαθούσε να μάθει στα παιδιά της, αλλά και στην ίδια τη ζωή της. Η δεύτερη ήταν ρωμαιοκαθολική και πολύ πιστή χριστιανή. Ήμουν ακόμη παιδί, όταν μου έμαθε να λέω πρωί και βράδυ το Πάτερ ημών και τον χαιρετισμό του αγγέλου Γαβριήλ προς την Μαρία «χαρά σε σένα ολόχαρη…» (Λουκ. 1,28), καθώς και τον χαιρετισμό της Ελισάβετ «ευλογημένη απ το Θεό είσαι εσύ απ’ όλες τις γυναίκες περισσότερο…» (Λουκ. 1, 41-42).* Τις Κυριακές, η γιαγιά μου με έβαζε να διαβάζω την Λειτουργία από την σύντομη μετάφραση της Μαρίας Ροδοκανάκη. Η μετάφραση αυτή τότε περιείχε μόνο τις εκφωνήσεις και όχι τις ευχές, οι οποίες διαβάζονταν από τους ιερείς χαμηλόφωνα. Αυτό δεν είχε και τόση σημασία, όμως διαβάζαμε την Θεία Λειτουργία μαζί με την γιαγιά κάθε Κυριακή. Κάπου γύρω στα δεκατρία ή δεκατέσσερά μου, με απασχόλησε το θέμα της ύπαρξης του Θεού. Στη διάρκεια των σπουδών μου, θυμάμαι, είχα διδαχτεί το δίλημμα του Πασκάλ, που ήταν για μένα η πρώτη ώθηση προς την πίστη. Όμως, η επιλογή αυτή είχε αρκετά στοιχεία υποκειμενικότητας. Αποφασιστικό γεγονός, περίπου στα δεκαεπτά ή δεκαοχτώ, υπήρξε η εμπλοκή μου σε μια πολύ σφοδρή οικογενειακή κρίση. Έπρεπε να αποφασίσω εγώ ∙ η πίεση, κοινωνική και οικογενειακή, ήταν έντονη και προφανώς, όπως ήταν λογικό, οδηγούσε προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση. Θυμάμαι, μπήκα σε μια εκκλησία, γιατί ήθελα η απόφασή μου να είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού ∙ ό, τι προέκυψε ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την όποια πίεση μου είχε ασκηθεί. Όμως, και παρά την ειλημμένη απόφαση, όλα τακτοποιήθηκαν με τρόπο εξαιρετικό. Τέτοιου είδους μικρά συμβάντα φαίνονται ασήμαντα, όμως όταν κανείς τα ζήσει, έχει πράγματι τη βεβαιότητα της θείας παρέμβασης, επειδή έχει αποφασίσει όχι με βάση το τι επιθυμεί ή το τι τον έχουν συμβουλέψει να κάνει, πράγμα χρήσιμο και λογικό, αλλά απλούστατα γιατί πιστεύει στο θέλημα του Θεού. Και τότε, η πορεία των πραγμάτων αλλάζει. Ζώντας κάτι τέτοιο, η πίστη γίνεται βάση της ύπαρξης.
38 | σταυροδρόμι
η ανακάλυψη του ζώντος Θεού και η πραγματικότητα της Ανάστασης Όταν ήμουν στο Πανεπιστήμιο, κοντά στα είκοσι οκτώ ή είκοσι εννιά μου, ένας ιερέας, όχι ορθόδοξος, ζήτησε από τους φοιτητές να στηρίξουν την προσπάθειά του, ένα είδος διακονίας σε μια εργατούπολη. Μιας και ήμουν ορθόδοξος, μου πρότεινε να μιλήσω για την Ανάσταση. Έτσι, κι ενώ εκείνη την εποχή αγνοούσα ότι οι ορθόδοξοι θεωρούνται από όλους ως εξαιρετικά προικισμένοι να μιλούν για την Ανάσταση, μου ανέθεσαν να μιλήσω σε μια ομάδα αγοριών δεκατεσσάρων-δεκαπέντε ετών. Θυμάμαι ότι η συνάντηση έγινε στην εκκλησία. Εκεί, διάβασα στα παιδιά την διήγηση για την Ανάσταση από το ευαγγέλιο του Ιωάννη: ήταν πολύ πρωί εκείνη την ημέρα, όταν η Μαρία η Μαγδαληνή ξύπνησε τον Ιωάννη και τον Πέτρο, και τους είπε ότι βρήκε το μνήμα του Κυρίου κενό. Τρέχοντας, πήγαν προς τα εκεί. Ο Ιωάννης, που ήταν και πιο νέος, έτρεχε πιο γρήγορα. Φθάνει στο μνήμα πρώτος, αλλά δεν τολμά να μπει∙ περιμένει τον Πέτρο. Όταν έφθασε και ο Πέτρος, μπαίνουν και βρίσκουν τις νεκρικές πάνινες λουρίδες καλοδιπλωμένες σε μία γωνιά και το σουδάριο προσεκτικά αφημένο σε μία άλλη. Ενώ διάβαζα την περικοπή, κατάλαβα ξαφνικά ότι ο Ιωάννης διηγείται ό, τι είχε δει με τα ίδια του τα μάτια. Κατάλαβα, δηλαδή, ότι ο Ιωάννης είναι αυτόπτης μάρτυρας ενός γεγονότος, μιας πραγματικότητας. Κατά συνέπεια, η Ανάσταση δεν είναι κάτι στο οποίο θεοσεβώς πλην ανεπιγνώστως πιστεύουμε. Χωρίς καμιά αμφιβολία, πίστευα στην Ανάσταση, όμως τότε μόνο συνειδητοποίησα ότι η Ανάσταση συνέβη σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, άρα είναι γεγονός απολύτως πραγματικό. Κι αυτό σημάδεψε βαθιά όλη μου τη ζωή. Πρέπει να αναφέρω ότι τόσο στην παιδική όσο και στη νεανική μου ζωή δεν είχα καμία λειτουργική παιδεία. Στα τριάντα μου, περίπου, πήγα για πρώτη φορά σε εσπερινό. Μερικά χρόνια πριν, περίπου στα είκοσι οκτώ, άρχισα να συμμετέχω στην αναστάσιμη Θεία Λειτουργία. Η εμπειρία αυτή έφερνε στη ζωή μου τα πάνω κάτω, κυρίως γιατί ήταν κάτι εντελώς άλλο από τις συνήθειές μου. Στην Ελλάδα, στο μοναστήρι της Πάρου, φιλοξενήθηκα για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Δεν ήταν η μοναχική κλήση που οδήγησε τα βήματά μου εκεί. Ήθελα να γίνω ιερέας, εφημέριος σε ενορία. Γι αυτό και ήταν απολύτως απαραίτητο να μαθητεύσω κοντά σε έμπειρους λειτουργούς και μάλιστα σε ένα μοναστήρι.
σταυροδρόμι
| 39
Από την αναστάσιμη Θεία Λειτουργία στο μοναστήρι της Πάρου, έχω δύο εξαιρετικές αναμνήσεις. Η πρώτη συνδέεται με τον αναστάσιμο όρθρο. Την ώρα της ενάτης ωδής, ένας μοναχός έψαλε, μόνος αυτός: «Φωτίζου, φωτίζου η Νέα Ιερουσαλήμ» με τέτοιο τρόπο, που είχες την εντύπωση ότι βρισκόσουν ήδη εμπρός στην Ουράνια Ιερουσαλήμ. Ναι, εκείνη τη στιγμή, ζούσα πραγματικά αναμένοντας την Άνω Ιερουσαλήμ. Όποτε έρχεται η συζήτηση για την Άνω Ιερουσαλήμ, παίρνω και διαβάζω το 60ο κεφάλαιο του Ησαΐα. Τότε μου έρχεται στο νου εκείνος ο μοναχός, ο ψάλτης. Μεγάλη παρηγορία! Ξέρετε, εμείς οι ορθόδοξοι διατρέχουμε τον κίνδυνο, επειδή γνωρίζουμε την Θεία Λειτουργία απέξω και την σιγομουρμουρίζουμε μαζί με τον ιερέα και τους ιεροψάλτες, να μην πολυκαταλαβαίνουμε τι ακριβώς λέμε. Ευτυχώς, καμιά φορά, κάποιες λέξεις ή φράσεις μάς κάνουν εντύπωση κι έτσι ανακαλύπτουμε το πραγματικό τους νόημα και περιεχόμενο. Η δεύτερη ανάμνηση είναι μια συνάντηση στη διάρκεια ενός περιπάτου. Οι ακολουθίες στα μοναστήρια είναι ολονύκτιες. Ήταν πρωί, απολείτουργα και, έχοντας κοιμηθεί μια δυο ώρες, πήγα να περπατήσω ολόγυρα από το μοναστήρι, στους λόφους. Πενήντα μέτρα μακρύτερα, ένα βοσκαρουδάκι, βλέποντάς με, φώναξε με όλη τη δύναμη που κρυβόταν στα πνευμόνια του: «Χριστός Ανέστη»! Τότε κατάλαβα ότι αυτές οι δύο λέξεις δεν είναι απλώς ένας χαιρετισμός ∙ είναι αυτό καθαυτό το μήνυμα του Ευαγγελίου. Στις ενορίες μας, ο κόσμος συνήθως εύχεται λέγοντας «Καλό Πάσχα!». Θυμάμαι που είχα πει κάποτε σε έναν ενορίτη «Χριστός Ανέστη» κι εκείνος μου απάντησε: «Ευχαριστώ, επίσης»! Αντίθετα, εκείνο το πασχαλιάτικο πρωινό, λίγο παραπέρα από το μοναστήρι, το «Χριστός Ανέστη» δεν ήταν ένας απλός χαιρετισμός, ήταν πραγματικά η Καλή Είδηση, το Ευαγγέλιο της εκπλήρωσης όλων των επαγγελιών, όλων των υποσχέσεων του Θεού στους ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα, βλέπω και ακούω εκείνο το αγόρι να μου φωνάζει από τους λόφους: «Χριστός Ανέστη!»
μόνος ενώπιον του Θεού Ένα στραμπούληγμα στον αστράγαλο, ήμουν ακόμη φοιτητής, με ανάγκασε να μείνω για πέντε ημέρες στο δωμάτιό μου ∙ ολομόναχος. Η μοναξιά μού βάρυνε την ψυχή και ένιωθα πραγματικά δυστυχής. Όμως, στο μοναστήρι, είχα ανακαλύψει πόσο σημαντικό είναι να είσαι μόνος ενώπιον του Θεού. Προσπαθήστε, αν έχετε το προνόμιο να είστε μόνος στο δωμάτιό σας- αν έχετε βέβαια δικό σας δωμάτιο- να μην ανοίξετε ούτε ραδιόφωνο ούτε τηλεόραση. Η μοναξιά γίνεται αβάσταχτη!
40 | σταυροδρόμι
Φοβόμαστε να μείνουμε μόνοι μας. Γι΄ αυτό οφείλουμε να ξαναανακαλύψουμε την μοναχικότητα. Σε κάθε ξεχωριστή στιγμή της ζωής μας, είμαστε μόνοι, μόνοι ενώπιον του Θεού, ανεξάρτητα αν πρόκειται για μια απόφαση ζωής - σπουδές, επάγγελμα, γάμος - ενώπιον του θανάτου ή όταν πρέπει να πάρουμε σοβαρές αποφάσεις. Βέβαια, συμβουλευόμαστε δικούς μας ανθρώπους, παίρνουμε τη γνώμη τους, όμως η τελική απόφαση λαμβάνεται πάντοτε όταν είμαστε μόνοι μας και μάλιστα μόνοι ενώπιον του Θεού. Άρκεσαν μόνο πέντε μήνες παραμονής στο μοναστήρι για να αντιληφθώ ότι, για μένα, το κατ’ εξοχήν δίδαγμα του μοναχισμού είναι: να εξοικειωθείς με το ουσιώδες της ζωής, δηλαδή να είσαι μόνος ενώπιον του Θεού, κάτω από το βλέμμα Του και μόνο κάτω από Αυτό. Και κάτι ακόμη: κριτήριο στη ζωή μας δεν είναι η γνώμη των άλλων, αλλά μόνο το θέλημα του Θεού. Στο μοναστήρι, μού έμαθαν ότι «μοναχός» σημαίνει «μόνος με τον Θεό». Κάτι που, βέβαια, δεν ισχύει μόνο για τους μοναχούς!
τα πρώτα χρόνια της ιεροσύνης Χειροτονήθηκα ιερέας το 1950. Τοποθετήθηκα αμέσως στην ελληνορθόδοξη ενορία της Μασσαλίας, στην οδό Grande –Armέe. Ήταν Ιούλιος. Παρέμεινα στην ενορία αυτή έως το 1962. Τότε αρρώστησα βαριά και χρειάστηκε να αποσυρθώ για ένα διάστημα. Στο διάστημα αυτό, 1950-1962, είχα, ως εφημέριος, δύο μέριμνες. Η πρώτη ήταν το Κήρυγμα, δηλαδή η αναγγελία στους πιστούς του νοήματος της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Χριστού. Προτεραιότητα έδωσα κυρίως στους νέους και στα παιδιά. Πάσχιζα να τους μεταφέρω την βεβαιότητα ότι ο Χριστός πράγματι αναστήθηκε, ότι το Ευαγγέλιο δεν είναι ένα σύνολο παράλογων λόγων και παράδοξων γεγονότων, ότι ο Χριστός πράγματι περπάτησε πάνω στο νερό, ότι το Ευαγγέλιο δεν είναι μύθος ή παραμύθι, αλλά πρωτεύουσα και καίρια μέριμνα της ζωής. Η άλλη μου έγνοια ήταν οι ηλικιωμένοι. Ένας έμπειρος καθολικός ιερέας με είχε κάποτε συμβουλέψει: «Όταν αναλάβεις μια ενορία, ασχολήσου πρώτα - πρώτα με τους νέους και τους ηλικιωμένους, μετά με όλους τους άλλους.» Έτσι, το άλλο κεφάλαιο της ενοριακής μου δράσης αφορούσε στη διακονία των ηλικιωμένων, οι οποίοι, στην ενορία της Μασσαλίας, ήταν ενδεείς και δυστυχείς. Υπήρχαν ακόμη οικογένειες προσφύγων από την Μ. Ασία, συχνά πάμφτωχοι, οι οποίοι ζούσαν μέσα στην αβεβαιότητα, στοιβαγμένοι σε ένα δωμάτιο, οκτώ ακόμη και δέκα άτομα χωρίς τρεχούμενο νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής. Υπήρχαν, βέβαια, και εκείνοι οι οποίοι είχαν από καιρό ενσωμασταυροδρόμι
| 41
τωθεί στην τοπική κοινωνία, συνήθως έμποροι και καλλιτέχνες. Αυτή ήταν η κατάσταση, όταν ξεκίνησε το κτίσιμο μιας στέγης για ηλικιωμένους1. Οι δράσεις αυτές στηρίχτηκαν σε δύο χωρία του κατά Ματθαίον: «Πηγαίνετε, λοιπόν, και κάνετε μαθητές μου όλους τους λαούς» (28,19) και στην παραβολή της Κρίσεως (25, 31-46). Κάτι που δεν ήταν και τόσο «θεολογικό».
η Γαλλική γλώσσα στη λειτουργική ζωή. Το 1964, επιστρέφοντας από την ανάρρωσή μου, απέσπασα από τον μητροπολίτη μας την άδεια να τελέσω την Θεία Λειτουργία, για πρώτη φορά, στα γαλλικά, κάτι που το επιθυμούσα και το ονειρευόμουν ήδη εξαρχής. Τελώντας κάποτε ένα μικτό γάμο στην ενορία της Μασσαλίας, είπα μια ευχή του μυστηρίου στα γαλλικά. Τότε, ο νεωκόρος με κατηγόρησε λέγοντάς μου «βεβήλωσες την Εκκλησία μας». Το ίδιο πίστευαν και οι Ρώσοι. Η χρήση μιας άλλης γλώσσας στη λατρεία της Εκκλησίας πλην της ελληνικής ή της ρωσικής ισοδυναμούσε με προδοσία των πατρίων, της πατρίδας και της παράδοσης. Η χρήση της γαλλικής στη λατρεία συνέβαλε στο να απαγκιστρωθεί η εκκλησιαστική από την εθνική κοινότητα. Οι ενορίτες της Μασσαλίας ήταν ορθόδοξοι γιατί και οι γονείς τους ήταν ορθόδοξοι. Από όταν, όμως, άρχισα να τελώ την Θεία Λειτουργία και τις Ακολουθίες στα γαλλικά, άρχισαν να έρχονται στη εκκλησία και Ρώσοι και Λιβανέζοι. Τότε οι Γάλλοι ορθόδοξοι ήταν ακόμη λίγοι. Αυτός ο «νεωτερισμός» δημιούργησε ένταση μεταξύ των ενοριτών. Οι Έλληνες έλεγαν ότι αυτή η λειτουργία ήταν φράγκικη, αφού την τελούσα στα γαλλικά! Η εχθρότητα δεν άργησε να κάνει την εμφάνισή της! Τα πράγματα δυσκόλεψαν, λίγο καιρό μετά, όταν στην Ελλάδα έγινε το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967. Η πιεστική προσπάθεια να χειραγωγηθεί η εκκλησιαστική κοινότητα για λόγους καθαρά πολιτικούς ήταν πάρα πολύ έντονη. Όμως πιστεύω πως αυτό βοήθησε όχι μόνο τους ενορίτες αλλά και τους ανθρώπους στη Μητρόπολη να συνειδητοποιήσουν ότι η Εκκλησία δεν μπορεί να είναι θεραπαινίδα της πολιτικής εξουσίας, όποια και αν είναι αυτή. Η μάχη που δόθηκε είχε θεολογικό νόημα και περιεχόμενο. Μετά από δέκα χρόνια, μου δόθηκε η άδεια να τελώ μία δεύτερη Θεία Λειτουργία στα γαλλικά. Στη ζωή της Εκκλησίας, συμβαίνει κάτι, που το βρίσκω πάρα πολύ ωραίο: μπορείς «να τραβάς το σχοινί», προσέχοντας, πάντοτε, να 1 Η Στέγη Ηλικιωμένων «Εστία του Αγίου Γεωργίου», υποδέχεται και περιθάλπει δεκάδες συνταξιούχους,
παρέχοντας σε αυτούς όχι μόνο κοινωνικές υπηρεσίες, αλλά και πνευματική στήριξη. Εκτός από το κυρίως οίκημα, κτίστηκε εκεί κοντά και ένα μικρό ορθόδοξο παρεκκλήσι. Ο τάφος του π. Κυρίλλου βρίσκεται στον κήπο του.
42 | σταυροδρόμι
μην σπάσει! Υπάρχουν «βαρίδια» στη ζωή της Εκκλησίας, που συνδέονται με τρόπους και συνήθειες μερικές από τις οποίες είναι κακές. Αν θελήσει κανείς να επιχειρήσει μια ανανέωση «προτεσταντικού τύπου», το σχοινί θα σπάσει και η Εκκλησία δεν θα είναι πια Εκκλησία. Αυτό είναι θάνατος. Θα πρέπει, λοιπόν,- κι αυτό οφείλουν, κυρίως, να το προσέξουν οι νέοι- να προσπαθείς εντός της Εκκλησίας χωρίς ποτέ να παρατραβάς το σχοινί, αλλά και χωρίς ποτέ να παραιτείσαι από το να πιέζεις. Χρειάζεται πολύ αντοχή και υπομονή χωρίς ποτέ να οδηγηθείς σε παραίτηση ή σε αποποίηση του αιτήματος για ανανέωση. Υπομονή και αδιάκοπη επιμονή. Ήταν Μεγάλη Παρασκευή, θυμάμαι, όταν ο π. Gueit*- χοράρχης- έψαλε στα γαλλικά, μπροστά στον Επιτάφιο, την προφητεία του Ιεζεκιήλ ( 37, 1-14). Αληθινή αποκάλυψη για μένα. Στις ελληνόφωνες εκκλησίες , ο ψάλτης διαβάζει αυτή την προφητεία, και μάλιστα γρήγορα-γρήγορα, στα αρχαία ελληνικά, τα οποία κανείς δεν καταλαβαίνει. Η προφητεία ήταν για όλους- και μέχρι εκείνη την στιγμή και για εμένα- εντελώς ακατανόητη λόγω γλώσσας. Ο τρόπος που έψαλε την προφητεία ο π. Gueit την παραμονή της Ανάστασης ήταν ακαταμάχητος! Η πεδιάδα και ο τριγμός των οστών, αυτά τα κόκκαλα, σταυροδρόμι
| 43
που εγείρονται και επανασυνδέονται και περιβάλλονται από δέρμα και σάρκες και αποκτούν πνεύμα και ζωή, και όλο το εκκλησίασμα, ο κόσμος, που στεκόταν ορθός, και που την αμέσως επομένη ημέρα θα έψαλλε: «Χριστός Ανέστη!», άκουγε στη γλώσσα του ένα κείμενο που είχε γραφτεί πριν από κάποιους αιώνες! Και, επιτέλους, καταλάβαινε και καταλάβαινα κι εγώ τι έλεγε αυτό το κείμενο ∙ όλα αυτά έφεραν μέσα μου τα πάνω κάτω. Και τότε, για ακόμη μια φορά, ανακάλυψα κάτι από τον πλούτο της λειτουργικής ζωής! Λίγο αργότερα, την ίδια εποχή, κατάλαβα κάτι ακόμη. Εκεί, στον τάφο του Χριστού, το φθαρτό γίνεται άφθαρτο, η θνητή μας φύση μεταμορφώνεται σε Νέα Κτίση. Κι αυτό το ανακάλυψα στην ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής, η οποία είχε τελεστεί στα γαλλικά. Για ακόμη μια φορά, λυτρώθηκα από το ακαταλαβίστικο σιγομουρμούρισμα!
ενορία: κοινότητα πίστεως Κέντρο της Εκκλησίας είναι ο Χριστός. Δύο άξονες επικοινωνίας, ο κάθετος – ο Χριστός και εγώ – και ο οριζόντιος – οι αδελφοί μου κι εγώ – συναντιούνται στην Εκκλησία. Στην Κυριακή προσευχή, δεν λέμε «Πατέρα μου», αλλά «Πατέρα μας». Αυτό πρέπει όχι μόνο να το καταλάβουμε καλά, αλλά και να το βιώσουμε, για να παραμένει η Εκκλησία ζωντανή και ζώσα. Έτσι, άνθρωποι από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, ποικίλες εθνότητες, φυλές και πολιτισμούς, μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, όταν συγκεντρώνονται στο όνομα του Χριστού ως αδελφοί και αδελφές, η σύναξή τους γίνεται ζωντανή μαρτυρία της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος ∙ το Άγιο Πνεύμα τους ενοποιεί εν Χριστώ, γίνονται ένα μαζί Του, καθώς είναι ολοζώντανη η παρουσία του αναστημένου Χριστού ανάμεσά τους. Όταν η ενορία μετατρέπεται σε γκέτο, παύει να είναι χριστιανική κοινότητα. Αντιθέτως, όταν είναι τόπος συμφιλίωσης των προσώπων, των οικογενειών, των γενεών, των κοινωνικών τάξεων, των πολιτισμών, των φυλών, των εθνοτήτων τότε φανερώνεται μια πραγματικότητα που την υπερβαίνει. Γίνεται αποστολική, γιατί κάνει φανερή την παρουσία του Χριστού ανάμεσά μας.
η σημασία του να είσαι ορθόδοξος Με ό, τι σας διηγήθηκα, προσπάθησα να δείξω ότι στα εβδομήντα ένα μου χρόνια και μετά από τριάντα εννέα χρόνια ιεροσύνης είμαι πάντοτε σε ετοιμότητα, δεν έχω σταματήσει να ανακαλύπτω το νόημα της Θείας Λειτουρ-
44 | σταυροδρόμι
γίας και να γίνομαι ορθόδοξος. Αυτό είναι το κύριο που θα ήθελα να σας μεταφέρω, γιατί νομίζω πως μια ολόκληρη ζωή δεν φτάνει για να γίνει κανείς ορθόδοξος. Η χριστιανική πίστη έχει τόσο βάθος και είναι τόσο πλούσια που δεν σταματάς να μαθαίνεις και να προοδεύεις. Η μαθητεία στην ορθόδοξη παράδοση είναι μια αδιάκοπη έκπληξη. Ποτέ μην πεις φτάνει, μου είναι αρκετό. Θα ανακαλύπτεις διαρκώς νοήματα στην Αγία Γραφή ή σε κάποια φράση της Θείας Λειτουργίας, που τα είχες ίσως προσπεράσει. Δεν σταματώ να αναζητώ και να ανακαλύπτω. «Ζητάτε και θα σας δοθεί, ψάχνετε και θα βρείτε, χτυπάτε την πόρτα και θα σας ανοίξουν», λέει ο Χριστός (Μτθ.7, 7). Μην πεις ποτέ «είμαι ορθόδοξος, αυτό μου φτάνει». Είναι καλύτερα να λες «είμαι στην πορεία του να γίνω ορθόδοξος» . Προσωπικά, δεν έπαψα ποτέ να γίνομαι ορθόδοξος, μην σταματήσετε ούτε εσείς!
Ο πατήρ Κύριλλος κοιμήθηκε εν Κυρίω την 21η Νοεμβρίου 1994, στο νοσοκομείο Antoine –Bέclέre ά Clamart. Στις 29 Οκτωβρίου, λίγες ημέρες πριν πέσει σε κώμα, υπαγόρευσε το παρακάτω μήνυμα: Αγαπητοί φίλοι, Με την βοήθεια του Θεού και των προσευχών σας, που εισακούστηκαν, βρίσκομαι ακόμη μαζί σας. Σε μια στιγμή ιδιαίτερα κρίσιμη, διάβασα στην ευαγγελική διήγηση της ανάστασης του Λαζάρου τον λόγο του Χριστού προς την Μάρθα: «…και καθένας που ζει κι εμπιστεύεται σ’ εμένα δε θα πεθάνει ποτέ.» Αυτή είναι η ευκαιρία που μας δίνεται, με το θέλημα του Θεού, να τον συναντήσουμε. Και είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι αυτή η συνάντηση αποτελεί το ουσιαστικό γεγονός της ανθρώπινης ύπαρξης. Όλα τα υπόλοιπα είναι ματαιότητα, όμως ο Χριστός αληθώς ανέστη. π. Κύριλλος
σταυροδρόμι
| 45
o Olivier Clément και η ιεραποστολική καρδιά της Εκκλησίας Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Η Εκκλησία δεν υπάρχει για τον εαυτό της· υπάρχει χάριν της Ζωής του σύμπαντος κόσμου. Και δεν είναι το τέρμα· είναι ο μάρτυρας και ο διάκονος του τέρματος, δηλαδή της μέλλουσας Βασιλείας. Αυτό σημαίνει ότι η ιεραποστολή δεν είναι ένα πάρεργο, ή ένα είδος πολυτέλειας. Καθαυτή η ύπαρξη της Εκκλησίας αποτελεί αποστολή / ιεραποστολή. Στις μέρες μας αυτά πλέον ευτυχώς συζητούνται – όσες δυσκολίες κι αν αντιμετωπίζουν ακόμη. Αλλά μπορούν και συζητούνται, επειδή στη δεκαετία του 1960 κάποιοι θεολόγοι (λίγο πριν ή λίγο μετά τα 40 τους, από πλευράς ηλικίας) πάσχισαν για την αφύπνιση της ναρκωμένης ιεραποστολικής συνείδησης της Ορθοδοξίας. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Γάλλος Ολιβιέ Κλεμάν. Ο Κλεμάν (Olivier-Maurice Clément) γεννήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1921 και κοιμήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2009. Γεννημένος σε αγνωστικιστικό περιβάλλον, έκανε ένα πνευματικό ταξίδι αναζητήσεων, το οποίο απέληξε στη μεταστροφή του στην Ορθοδοξία. Ήταν πια 30 ετών. Ο Κλεμάν δίδαξε ιστορία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και άφησε το στίγμα του ως καθηγητής στο Ορθόδοξο θεολογικό σεμινάριο του «Αγίου Σεργίου» στο Παρίσι. Μπορεί να πει κανείς ότι η συμβολή του στην οικουμενική Ορθοδοξία και σε όλο τον χριστιανικό κόσμο αφορούσε τη βίωση της παράδοσης όχι ως απολιθώματος, αλλά ως δυναμικής για μια δροσερή και συνάμα τολμηρή συνάντηση της Εκκλησίας με το εκάστοτε σήμερα Από τα πολλά κείμενά του επιλέγουμε εδώ ένα, το οποίο δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά στα μέσα της δεκαετίας του ’601. Είναι ένα κείμενο το οποίο συνη1
Όσα ακολουθούν, βασίζονται στο μελέτημα: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Η γενιά του ’60 και η Ιεραποστολή: Δυσπιστία, δημιουργικότητα, αμηχανία», στον συλλογικό τόμο: Αναταράξεις στη μεταπολεμική Θεολογία. Η
46 | σταυροδρόμι
γόρησε εκκωφαντικά υπέρ της ιεραποστολής με ιδιαίτερη θεολογική βαθύνοια, και φέρει τίτλο «Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας»2. Με το κείμενο αυτό ο Κλεμάν επικέντρωσε στο πρόβλημα της ιεραποστολικής σιγής της Ορθοδοξίας την εποχή εκείνη. Και προχώρησε σε θεολογικές επισημάνσεις οι οποίες έχουν διαχρονική ισχύ, καθόσον αναδεικνύουν τα διηνεκή κριτήρια της εκκλησιαστικής παρουσίας. Σκιαγραφεί λοιπόν με λόγο συγκλονιστικό την έκπτωση της Εκκλησίας σε γκέτο, στο οποίο η λατρεία έχει καταντήσει τελετουργικό «νανούρισμα». «Εδώ βρίσκεται», λέει, «όλο το δράμα της σύγχρονης Ορθοδοξίας, η τμηματική παράδοσή της στους εθνικισμούς, η φαινομενική υποταγή της στις ιστορικές φόρμες της Ανατολής. Έτσι εξηγείται η πρακτική ΄αίρεση΄ της απουσίας της μαρτυρίας – που καταντά μια γεροντική επιβίωση του λαού του Θεού – και της απουσίας της διακονίας – που εκδηλώνεται σα μια αναδίπλωση ηθογραφικοπαραδοσιακής λειτουργικής ζωής – πράγμα που ο Μπερντιάεφ ονόμαζε με μια τρομερή λέξη “de-mission” (δηλ. παραίτηση από την αποστολή)»3. Στη συνέχεια ο Γάλλος θεολόγος ορίζει τι «απαιτεί η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας»: ένταση της εσχατολογικής συνείδησης, αποκήρυξη κάθε εξαναγκασμού των συνειδήσεων, αποχή του κλήρου από τη διακυβέρνηση της κοινωνίας και ανάδειξη του μη- ιεροκρατικού μοναχισμού, ο οποίος είναι «Θεολογία του ’60» (επιμ. Παντ. Καλαϊτζίδης - Θαν. Παπαθανασίου – Θεόφ. Αμπατζίδης), εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2009, σσ. 367-427. 2 Olivier Clément, «Η ανανέωση της αποστολής της Εκκλησίας», Σύνορο 37(1966), σσ. 23-28. 3 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σσ. 26-27.
σταυροδρόμι
| 47
κήρυκας της εσχατολογικής πτωχείας4. Καθεμιά από αυτές τις προϋποθέσεις είναι ολόκληρο περιβόλι για συζήτηση και αναστοχασμό. Και καταλήγει: «Η αποστολή αυτή – βιούμενη σε στενή ένωση με τους άλλους χριστιανούς – στο “μυστήριο του αδελφού”, είτε είναι αφρικανός ή γιαπωνέζος ή κομμουνιστής, ή ο αποχριστιανισμένος αδελφός της Δύσεως, δεν σημαίνει ούτε προσηλυτισμό, ούτε υπεροπτική βοήθεια, ούτε ανωτερότητα, αλλά “κένωση”, “άνοιγμα”, “μετοχή”. Μονάχα μια τέτοια αποστολή, που θα θέση την Ορθοδοξία, όπου κι αν βρίσκεται, σε “κατάσταση ιεραποστολής” μπορεί νάχη σαν αποτέλεσμα να συνειδητοποιήσουν οι ορθόδοξοι την καθολικότητα και την αποστολικότητα της Εκκλησίας. Μπορεί να επιτρέψη στην Ορθοδοξία να ξαναβρή την κλήση της, να ξεπεράση δηλ. τα δικά της ιστορικά σύνορα και να υπηρετήση όλους τους ανθρώπους»5. Όλους τους ανθρώπους! Είναι αυτό που αναγγέλλεται από το ίδιο το Πάσχα, από τη νέα, συμπαντική δυνατότητα την οποία εγκαινίασε ο Χριστός: την Ανάσταση! Καλή Ανάσταση παντού!
4 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σσ. 27-28. 5 Clément, «Η ανανέωση», ό.π., σ. 28, ακροτελεύτια παράγραφος του άρθρου.
48 | σταυροδρόμι
κατά Σαδδουκαίων (κείνων εκεί, που λεν ότι δεν είν’ Ανάσταση…) π. Σταμάτης Ι. Σταματόπουλος
Ο W. A. Graham (1987), υπό το φως πάντα της μνημειώδους αναφοράς του W. Ong στο «Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη», προχωρά ένα βήμα παραπέρα στην κατεύθυνση της απενοχοποίησης του προφορικού πολιτισμού της Θείας Λατρείας και έτσι, στο έργο του «Beyond the Written Word», εν πολλοίς άγνωστο στον Έλληνα αναγνώστη, όπως και η οπτική του, προσφέρει στον δυτικό άνθρωπο τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι ο Λόγος – Εκείνος που σαρκώθηκε, αλλά δεν τυπώθηκε· Εκείνος που είναι η Αλήθεια και όχι η «απόδοση» ή η «μετάφρασή» της - ομιλεί και εμπεδώνεται στις καρδιές και τις ζωές των ανθρώπων μέσα από τον κοινό τρόπο της Λατρείας, της λατρείας της Μίας Εκκλησίας. Τι σχέση μπορεί να έχει αυτή η διαπίστωση με ένα ταξίδι μιας ομάδας προσκυνητών από την Ελλάδα σε χώρους ορθόδοξης πνευματικότητας στη Γαλλία;
σταυροδρόμι
| 49
Α… ένα μικρό απόσπασμα από τη «Γη των ανθρώπων» του Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ, που απέδωσε από μνήμης για χάρη μου (δεν είχε το βιβλίο μαζί του!) ο φίλος Στέλιος στο αεροπλάνο, αφήνοντας τη γη και τις εμπειρίες με τους ανθρώπους εκείνους, λέει πολλά γι’ αυτά τα πράγματα: «Η αλήθεια δεν είναι εκείνο που μπορεί να υποδειχθεί. Όταν μέσα σ’ αυτή τη γη και όχι σε μια άλλη, οι πορτοκαλιές ριζώσουν με σταθερές ρίζες και γιομίσουν φρούτα, η γη αυτή γίνεται η αλήθεια των πορτοκαλιών. Αν αυτή η θρησκεία, αν αυτή η καλλιέργεια, αν αυτή η κλίμακα των αξιών, αν αυτή η μορφή δραστηριότητας, γεννούν μέσα στον καθένα έναν παντοδύναμο κύριο που ο ίδιος δε θα τον καταλάβαινε, θα πει πως αυτή η κλίμακα αξιών, αυτή η καλλιέργεια, αυτή η μορφή δραστηριότητας είναι η αλήθεια των ανθρώπων. (Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ, Η γη των ανθρώπων, μτφρ. Ν. Αθανασιάδη, εκδ. Ζαχαρόπουλος, σ. 149)» «Με τη χάρη του Θεού, το μοναστήρι μας επιθυμεί να είναι μέσα σε αυτό τον κόσμο, ένα σημείο ελπίδας για τους ανθρώπους που δεν έχουν ελπίδα. Γιατί η δόξα του Θεού είναι ο ζων άνθρωπος και η Ζωή του ανθρώπου είναι η γνώση του Θεού.» Γέροντας Ιάκωβος, Μονή της Θεοτόκου και του Αγίου Μαρτίνου 23 Αυγούστου 2009, εορτή του Αγίου Ειρηναίου της Λυών Ταξιδεύοντας με την Εκκλησιαστική Κοινότητα του Αγίου Φιλίππου στο γαλλικό νότο δεν αισθανθήκαμε στιγμή να έχουμε χαθεί. Υπήρχαν τα σημάδια στη διαδρομή, τα σημεία και οι λόγοι δηλαδή, για να νιώσεις αναψυχή. Οι καρδιές των μοναχών που έψαλλαν στα μοναστήρια αυτά είχαν γευτεί τη συγκίνηση της αληθινής Λατρείας (ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ), τους είχε αποκαλυφθεί ο Λόγος πίσω απ’ τα λόγια. Γι’ αυτό, κάποιοι χρημάτισαν και μαθητές του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Όπως οι Σλάβοι των βυζαντινών χρόνων, δρασκελίζοντας την ελληνική εκκλησία δεν ήξεραν αν βρίσκονταν στη γη ή τον Ουρανό. Μεταλαμπαδεύοντας την υπερκόσμια ατμόσφαιρα και τις εμπειρίες που ζήσαν στα ελληνόφωνα μοναστήρια και την Αγία Ειρήνη, δεν παρέλειψαν να προσαρμόσουν στη γαλλική γλώσσα τους πανάρχαιους ήχους της ανατολικής Μεσογείου. Ενότητα, λοιπόν, αυτή η είναι η μόνη λέξη που αρμόζει να ξεσφραγίσει τα χείλη - ολονών τα χείλη -, να πει η γλώσσα – σε κάθε γλώσσα -, να ριζώσει ως εμπειρία πια στις ψυχές και τη σάρκα των ανθρώπων. «Τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως», λοιπόν, «καὶ τὴν κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» αιτηθήκαμε μαζί, εκείνο το πρωινό Κυριακής στο μοναστήρι του Αγίου Μαρτίνου στην Cantauque με τη γλώσσα της κοινής προσευχής.
50 | σταυροδρόμι
Μπορείτε να απολαύσετε βυζαντινή μουσική με γαλλική γλώσσα από τους πατέρες της Μονής στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.monastere-cantauque.com/musique-psaltique/
σταυροδρόμι
| 51
Η εντύπωση από τις πρώτες μέρες στη Νότια Γαλλία και τις Άλπεις της, ήταν: πολύ πράσινο! Αν, όμως, για το βλέμμα επιστρατεύσεις κι άλλα πλην των βολβών σου, βλέπεις πως στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για πολύ πράσινο, αλλά για πολλά πράσινα. Πολλά: άλλα εν διαστάσει, άλλα εν περιπτύξει, άλλα εν νοσταλγία, άλλα εν συγχύσει… Εδώ η αισθητική ως ντύμα της Αλήθειας, εκεί ως κιβούρι της. Αλλού στο έλλειμά της σκηνώνει ατσιγγούνευτη αγάπη, αλλού η αψογοσύνη της μένει στεγνή. Το ταξίδι είναι καλωσόρισμα σε άσκηση: να υποψιαστείς κάπως ότι αυτό που δε βλέπει η αφεντιά σου, δεν είναι και ανύπαρκτο. Η καρδιά σου να μπορεί να ελλιμενίζει τη σκέψη ότι την ώρα που εσύ βάζεις τα παπούτσια σου στην Αθήνα, ένα κλαδάκι σπάει στο περπάτημα του Ρώσου μοναχού, σκουπίζει τα χέρια της από τον τρύγο η καλόγρια του Σολάν, τυλίγουν τρίδιπλα το κασκόλ στο Λα Φορί, ιδρώνουν άνθρωποι που ο Θεός τους έχει παιδιά του και δεν μπορεί να μην αναγνωρίζεις για αδέλφια σου. Θανάσης & Ελένη Παπαθανασίου, 25 Αυγούατου 2006 Μέσα στο αεροπλάνο της επιστροφής από Νότια Γαλλία στην Αθήνα
52 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
| 53
ο άγιος πρωτοπρεβύτερος Αλέξιος Μεντβέντκοφ (1861 – 1934) το κείμενο βασίστηκε στο Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας (εκδόσεις Ίνδικτος, Τόμος ΙΒ, Αθήνα 2009)
Ο πατήρ Αλέξιος Μεντβέντκοφ γεννήθηκε το 1861 στην επαρχία του Σμολένσκ και σπούδασε πρώτα στο ιεροδιδασκαλείο της περιοχής, κατόπιν, δε, στην Αγία Πετρούπολη. Μετά τις σπουδές, όντας αναποφάσιστος ως προς την ιερατική του κλήση, πήγε να ζητήσει τη συμβουλή του αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης (20/12), ο οποίος του έδωσε την ευλογία του. Η συζήτηση αυτή τον σημάδεψε σε τέτοιο βαθμό, ώστε η προσωπικότητα του Αγίου Ιωάννη παρέμεινε υπόδειγμα για αυτόν σε όλη την μετέπειτα ζωή του και στο ποιμαντορικό του λειτούργημα. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος το 1895 και του ανατέθηκε η μικρή ενορία του Βρούντυ, στην περιοχή της Αγίας Πετρούπολης. Για 24 χρόνια αφιερώθηκε με ζήλο στην πνευματική οικοδομή του ποιμνίου του και ιδιαίτερα των παιδιών. Το 1918 συνελήφθη από τους Μπολσεβίκους και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά την τελευταία στιγμή γλύτωσε το απόσπασμα χάρη στην πρωτότοκη θυγατέρα του, η οποία προσφέρθηκε ως όμηρος για να τον σώσει. Κατάφερε τελικά να μεταναστεύσει μαζί με την κόρη του στην Εσθονία, που μόλις είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Πάμπτωχος, αναγκάστηκε να εργαστεί και στα μεταλλεία ως νυχτοφύλακας. Σύντομα διορίστηκε ιερέας στον Καθεδρικό Ναό των Θεοφανείων στο Ίκχβι και ανάλωσε τις δυνάμεις του στην οργάνωση της μικρής ενορίας του Κόχτλα-Ιάρβε και στη μόρφωση των νέων. Μετά το θάνατο της γυναίκας του, ο πατέρας Αλέξιος εγκαταστάθηκε στη Γαλλία μαζί με τις δύο κόρες του και τον εγγονό του (1930). Ο μητροπολίτης
54 | σταυροδρόμι
Ευλόγιος (1868 – 1946) του εμπιστεύθηκε τη μικρή ενορία του Αγίου Νικολάου του Ουζίν στην Άνω Σαβοϊα, κοντά στην Γκρενόμπλ, για να μεριμνά τις πνευματικές ανάγκες των Ρώσων εργατών που δούλευαν στο μεταλλουργικό εργοστάσιο. Εκτός από τις οικονομικές δυσχέρειές της, η ενορία αυτή αποδείχθηκε μία δύσκολη κοινότητα, διαιρεμένη σε πολλές τάσεις. Ορισμένοι ενορίτες δεν έπαυαν να ασκούν κριτική στον πατέρα Αλέξιο για τις Λειτουργίες του που έκριναν υπερβολικά μακρόσυρτες ή για τον ταπεινό τρόπο ντυσίματός του. Τον κατηγόρησαν στον μητροπολίτη, ο οποίος τον κάλεσε στο Παρίσι, αλλά ο ιεράρχης κατάλαβε γρήγορα ότι ο γέροντας ιερέας, ταπεινός και γεμάτος καλοσύνη, είχε πέσει θύμα συκοφαντιών. Συνθλιβόμενος από τα βάρη των δυσκολιών της ενορίας και της οικογένειάς του, αλλά ευχαριστώντας τον Θεό για όλα, ο πατέρας Αλέξιος παρέμεινε αφιερωμένος στην προσευχή, τελούσε καθημερινά τη Θεία Λειτουργία, ήταν στη διάθεση των ενοριτών του και μοίραζε τα λιγοστά του χρήματα σε όσους είχαν ανάγκη, μέχρι την ραγδαία επιδείνωση της υγείας του από καρκίνο των εντέρων, οπότε μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο του Αννεσύ. Εκεί ζήτησε από τα πνευματικά του παιδιά να συγκεντρώσουν τους ενορίτες που ήταν δυσαρεστημένοι μαζί του για να τους ζητήσει συγχώρεση και να συμφιλιωθεί μαζί τους πριν πεθάνει. Κοιμήθηκε εν Κυρίω στις 22 Αυγούστου του 1934 και ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο του Ουζίν, με την παρουσία σύσσωμου του ρωσικού πληθυσμού της περιοχής. Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, στις 22/8/1956, με την ευκαιρία κάποιων έργων που γίνονταν στο κοιμητήριο, έγινε η εκταφή του και οι εργάτες έμειναν έκθαμβοι βρίσκοντας το σώμα του άφθορο όπως και τα άμφιά του, ενώ το φέρετρο είχε γίνει σκόνη. Το σκήνωμα του Αγίου αρχικά μεταφέρθηκε στην κρύπτη του Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, στο Ρωσικό Νεκροταφείο του Sainte-Geneviève-des-Bois, που βρίσκεται 25 χλμ νότια από το Παρίσι. Στις 4 Φεβρουαρίου 2004, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφάσισε την αγιοκατάταξη πέντε ανθρώπων που είχαν ζήσει στη Γαλλία, στη δικαιοδοσία των ρωσικών εκκλησιών στη Δυτική Ευρώπη, κατά τον εικοστό αιώνα: τέσσερις νέοι μάρτυρες (μεταξύ των οποίων η Οσία Μαρία Σκομπτσώφ), και ο ιερέας Αλέξιος Μεντβέντκοφ του Ουζίν. Μετά από πρόταση του αρχιεπισκόπου Γαβριήλ, υπεύθυνου της Πατριαρχικής Εξαρχείας των ενοριών ρωσικής παράδοσης στη Δυτική Ευρώπη, αποφασίστηκε η μετακομιδή του ιερού λειψάνου του Αγίου Αλεξίου στη Μονή της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου στο Bussy-en-Othe (12 Οκτωβρίου 2004), όπου παραμένει μέχρι σήμερα και από τότε επιτελεί πολλά θαύματα στους πιστούς που προσέρχονται να ζητήσουν τις πρεσβείες του. Η μνήμη του τιμάται στις 22 Αυγούστου.
σταυροδρόμι
| 55
αγάπη π. Γεράσιμος Gascuel μετάφραση από τα γαλλικά: Ευαγγελία Γκιουλέ
Η αγάπη υπάρχει μόνο μέσα από τον άλλο, ο εγωϊσμός την εγκλωβίζει, η ζήλια την καταστρέφει, η πλεονεξία την αρνείται, η συνήθεια την αποξηραίνει. Η αγάπη τρέφεται από τη δωρεά του εαυτού μας, αυτός που θέλει να την αγοράσει έχει για συγκομιδή την περιφρόνηση. Η αγάπη προαισθάνεται το αίτημα του αγαπημένου, προλαβαίνει την επιθυμία του, είναι μια αμοιβαία απάντηση. Η αγάπη βιώνεται μέσα στη μυστική εσοχή της καρδιάς όπου καθένας προσφέρεται στο αγκάλιασμα του άλλου, κανένας ξένος, κανένας περίεργος δεν είναι καλεσμένος στους γάμους. Η αγάπη εκφράζεται μέσω της συνενοχής ενός βλέμματος, μιας κίνησης, διατυπώνεται μέσα στη σιωπή ενός φιλιού. Η αγάπη ενώνεται με το αντίθετό της του ίδιου είδους για να γίνει το συμπληρωματικό του, μέσα σε μια σάρκα φωτιάς, νερού, πνοής και τρυφερότητας. Δυνατή όπως ο θάνατος, πετά πάνω από την άβυσσο, συμφιλιώνει τα άκρα. Η αγάπη φανερώνει το μυστικό της ευτυχίας επιτρέποντας τη σφαιρική συνάντηση όλης της ύπαρξης σε μία ένωση όπου το παρόν κοινωνεί με ολόκληρη την αιωνιότητα. Η αγάπη δε θέτει ερώτηση, είναι η απάντησή της, δεν εξηγείται, βιώνεται μέσα στη μέθη της στιγμής. Δεν υπάρχει κανένα τέλος στη βίωση της αγάπης. Ο Θεός μέσα στη φιλευσπλαχνία Του απαντά στην αγάπη μου με την ατελείωτη και αδιάκοπα ανανεούμενη Αγάπη Του. Η αγάπη είναι ένα λεπτό σκίρτημα που μέσα στην επιθυμία του για απόλυτο, εγείρει τα σώματα, για να διεγείρει από αυτά τη ζωή. Από το βιβλίο του Frère Jean «Le jardin de la foi» (Presses de la Renaissance, Paris 2008), σελ.48
56 | σταυροδρόμι
βάλτε χρώμα στο γκρίζο
σταυροδρόμι
| 57
από την Le Monde στα βουνά της Νότιας Γαλλίας η μεταστροφή στην Ορθοδοξία του Γάλλου φωτογράφου Gerard Gascuel π. Νικόλαος Δουληγέρης
Από τη ζωή όλων μας περνούν πολλοί άνθρωποι, και ο καθένας που περνά αφήνει πάνω μας ένα αποτύπωμα, μικρότερο ή μεγαλύτερο. Υπάρχουν όμως και κάποιοι από αυτούς που αφήνουν στην καρδιά μας, όχι απλά ένα αποτύπωμα αλλά μια σφραγίδα. Η συνάντηση μαζί τους και η ύπαρξή τους στη ζωή μας ξεχωρίζει γιατί μαζί τους ζήσαμε στιγμές και βιώσαμε εμπειρίες πρωτόγνωρες, κατά κάποιον τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε πως διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν ακόμη, με την παρουσία τους, αυτό που είμαστε, αυτό που γινόμαστε. Και αυτό μπορεί να μην το συνειδητοποιούμε την ώρα που γίνεται, γιατί οι εμπειρίες αυτές έχουν γίνει ο ίδιος μας ο εαυτός. Ένας τέτοιος άνθρωπος υπήρξε για την δική μου ζωή ο frère Jean. Τον Ιερομόναχο Γεράσιμο Gascuel, εγώ έτσι τον γνώρισα, έτσι τον αγάπησα και έτσι τον έχω μέσα μου πάντοτε. Σαν αδελφό, σαν αδελφό Ιωάννη.
58 | σταυροδρόμι
Συναντηθήκαμε όταν ήμουν είκοσι χρονών, στην πρώτη μου επίσκεψη στο Άγιον Όρος το 1984, στη μονή Σταυρονικήτα. Παρ ότι ήταν η πρώτη μου φορά στο Όρος, είχα αποφασίσει να επισκεφτώ και να μείνω μόνο σε ένα συγκεκριμένο μοναστήρι όλες μου τις ημέρες. Έτσι έμεινα εκεί περίπου δύο εβδομάδες. Ήταν χειμώνας και την εποχή εκείνη, αυτή την περίοδο οι επισκέπτες ήταν ελάχιστοι. Τις περισσότερες μέρες στις ακολουθίες, στα διακονήματα, στην τράπεζα, ήμασταν μόνο δύο λαϊκοί επισκέπτες. Εγώ και ένας ακόμη που είχε την όψη δόκιμου μοναχού, με μακριά μαλλιά και γένια, πάντοτε σιωπηλός, με εμφανή τα σημάδια της προσπάθειας να γνωρίσει και να μαθητεύσει στη ζωή των μοναχών. Αμέσως κατάλαβα ότι δεν μιλούσε Ελληνικά, παρ΄ όλα αυτά κινείτο στον χώρο άνετα αλλά και με σεβασμό, συμμετείχε στα διακονήματα και δεν μιλούσε σχεδόν σε κανέναν. Έτσι πέρασαν οι περισσότερες μέρες ώσπου, την παραμονή της αναχώρησής μου, με κάποια αφορμή, εκείνος κατάλαβε ότι μιλάω Γαλλικά και έτσι αρχίσαμε να συζητάμε. Ολόκληρη εκείνη την ημέρα και την επομένη ώσπου να φύγω
σταυροδρόμι
| 59
για Αθήνα μιλούσαμε ασταμάτητα. Συνειδητοποίησα πολύ γρήγορα ότι είχα γνωρίσει έναν άνθρωπο με μεγάλη τρυφερότητα και ξεχωριστή ευαισθησία, που μπορούσε να έχει ένα βλέμμα διαφορετικό από το συνηθισμένο, κάτι το οποίο εγώ συναντούσα για πρώτη φορά. Μου μιλούσε για το πώς μπορεί κανείς να κοιτάζει και να βλέπει πίσω από την επιφάνεια των πραγμάτων, για την κίνηση και τον ρυθμό στις εικόνες, για την επικοινωνία με τη γλώσσα της καρδιάς, για το ότι χρειάζεται να ανοίξουν τα μάτια μας ώστε να μπορούμε να αναγνωρίζουμε και να ενσαρκώνουμε την παρουσία του Θεού στη καθημερινότητά μας, στη φύση, στην ομορφιά των πραγμάτων στο βλέμμα και την ομορφιά των ανθρώπων, στη δημιουργία όλη. Τα συνάντησα αυτά αργότερα, κάπου σε μια συνέντευξή του, όπου έλεγε: «η δημιουργία είναι ένα βιβλίο, εγώ το διαβάζω-γράφω με την τέχνη, με τη φωτογραφία, με την κηπουρική, με την μαγειρική». Κάποτε μου χάρισε μία φωτογραφία από μια μεγάλη του έκθεση στο Παρίσι με θέμα «Το θείο πάθος». Ήταν η μορφή ενός από τους δύο ληστές. Όταν τον ρώτησα ποιος από τους δύο ληστές είναι, μου απάντησε πως στην έκθεση αυτή και οι δύο ληστές ήταν το ίδιο πρόσωπο, η ίδια μορφή, στην ίδια στάση. Και χωρίς να μου εξηγήσει τίποτε άλλο, παίρνοντας το μολύβι, έγραψε στην πίσω πλευρά μία αφιέρωση που έλεγε:
60 | σταυροδρόμι
«Είναι ο καλός ή ο κακός ληστής; Είναι στο χέρι σου, στη δική σου απόφαση να επιλέξεις το ένα ή το άλλο, με τον τρόπο της ζωής σου, φίλε Νίκο». Μου μάθαινε, δηλαδή, πως δεν είναι οι εξωτερικές συνθήκες εκείνες που ορίζουν τη ζωή μας, αλλά ο τρόπος που βιώνουμε τα πράγματα εσωτερικά. Όλα αυτά τώρα μπορώ και τα κάνω λέξεις, εκείνη την εποχή (είκοσι χρονών, μεγαλωμένος σε ένα θρησκευτικό περιβάλλον αρκετά κλειστό, με μια μηδαμινή έως ανύπαρκτη επαφή με τον κόσμο της τέχνης) τα άκουγα χωρίς να μπορώ να αντιληφθώ την αξία και την αλήθεια που έκρυβαν. Κάπως, όμως, φαίνεται λειτούργησαν μέσα μου, «ανεπαισθήτως», όπως λέει και ο Καβάφης. Είχα την τύχη να γνωρίσω έναν αληθινό καλλιτέχνη. Ο μοναχός Ιωάννης, (κατά κόσμον Gérard Gascuel και αργότερα Ιερομόναχος Γεράσιμος), γεννήθηκε το 1947 στη Σεβέν της Γαλλίας και σπούδασε φωτογραφία στο Παρίσι (École Louis Lumière). Στα χρόνια που ακολούθησαν εργάστηκε ως καλλιτεχνικός φωτογράφος σε διάσημα περιοδικά μόδας και σε εφημερίδες (όπως η Le Monde), καθώς επίσης και στον χώρο της διαφήμισης. Αναγνωρισμένος φωτογράφος στο Παρίσι, συνεργάστηκε με σπουδαίους καλλιτέχνες όπως ο Marcel Marceau και ο Salvador Dali, διακεκριμένος καλλιτέχνης με πολλές εκθέσεις φωτογραφίας στο Παρίσι, σε μουσεία (Μουσείο Φωτογραφίας) και σε Φεστιβάλ Τέχνης του εξωτερικού (Ιαπωνία, Καναδάς, ΗΠΑ κ.α.) επισκέφτηκε τον Άθωνα για πρώτη φορά σαν δημοσιογράφος στα πλαίσια ενός αφιερώματος ενός μεγάλου περιοδικού για το Άγιον Όρος. Ο ίδιος περιγράφει, σε συνέντευξή του, πως αυτή η επίσκεψη άλλαξε τελικά ολόκληρη τη ζωή του: «Πριν γίνω μοναχός, ήμουν δημοσιογράφος. Πήγα στο Άγιο Όρος, στην Ελλάδα, για να γράψω ένα άρθρο για μια γιαπωνέζικη εφημερίδα στην οποία κρατούσα το καλλιτεχνικό ρεπορτάζ. Μια μέρα, περπατώντας στο δάσος, βρέθηκα μπροστά σε μια ερειπωμένη εκκλησία. Μπήκα και στην κρύπτη της ανακάλυψα ένα οστεοφυλάκιο. Η τυχαία αυτή συνάντηση ήταν για μένα η αποφασιστική στροφή. Ήμουν 30 ετών. Στην ηλικία αυτή, το μόνο που σκέφτεται κανείς είναι να καταβροχθίσει την ζωή, αναζητώντας την άμεση ευχαρίστηση, την δύναμη, την γνώση. Ξαφνικά αντίκρισα κατά πρόσωπο την ίδια μου την πραγματικότητα. Κάποια μέρα θα βρεθώ εκεί, στην άλλη όχθη χωρίς να έχω ζήσει.
σταυροδρόμι
| 61
Κατάλαβα ότι δεν ζούσα για μένα, αλλά για την εντύπωση που ήθελα να δώσω στους άλλους για μένα. Βγαίνοντας από την εκκλησία, ταραγμένος από την θέα του οστεοφυλακίου, βλέπω έναν γέρο μοναχό∙ δεν τον είχα συναντήσει ποτέ άλλοτε. Πολλές φορές η Θεία Πρόνοια μας στέλνει το πρόσωπο που πρέπει, την στιγμή που πρέπει. Του ζήτησα να μου μιλήσει για το πνευματικό νόημα της εικόνας που είχα αντικρύσει, όμως δεν μιλούσε καμία από τις γλώσσες που μιλούσα. Για να μου εξηγήσει, λοιπόν, το νόημα της εικόνας άρχισε να ψέλνει στα ελληνικά. Δεν καταλάβαινα λέξη, αλλά το άκουσμα μου προκάλεσε καινούρια ταραχή: ήταν για μένα πρωτάκουστο. Η συγκίνηση δεν ήταν εγκεφαλική ή αισθητική∙ είχε αγγίξει τα βάθη της καρδιάς. Ψάλλοντας έναν ύμνο, ερμήνευε το μυστήριο της εικόνας της Σταύρωσης. Ξεπερνώντας την γλώσσα, με τις λέξεις ανακάλυπτα εκείνον που πέθανε σαν σκλάβος και δοξάστηκε ως Θεός. Από έναν απλό ύμνο, ανακάλυψα μια καινούρια «γλώσσα», τη γλώσσα της καρδιάς. Πέθανα και ξαναγεννήθηκα σε μια νέα πραγματικότητα. Η ζωή μου πολύ σύντομα στράφηκε στην Ορθοδοξία. Κάποτε, μετά από δυο χρόνια, αποφάσισα να πάω να τον συναντήσω, αλλά όσο κι αν έψαξα δεν βρήκα τον άνθρωπο, ούτε το καλύβι του. Ρώτησα στη Μονή Σταυρονικήτα, που θεώρησα ότι ήταν κοντά, αλλά μάταια… κανείς δεν τον είχε ακουστά. Έναν ολόκληρο χρόνο έψαχνα, όμως με διαβεβαίωσαν πως τέτοιο καλύβι ουδέποτε υπήρχε. Πιστεύω ακράδαντα ότι έζησα ένα προσωπικό θαύμα.» Η τέχνη του frère Jean ήταν η φωτογραφία. Και συνέβαινε μπροστά μου αυτό που έκτοτε το είδα και το συνειδητοποίησα πολλές φορές. Πώς γίνεται όλοι να βλέπουμε το ίδιο σκηνικό, τις ίδιες εικόνες γύρω μας και οι φωτογραφίες που τραβάει κάποιος με την ευαισθησία του καλλιτέχνη για το ίδιο θέμα να μας ξαφνιάζουν τόσο υπέροχα και να μας εκπλήσσουν. Πώς γίνεται όλοι να νιώθουμε τόσα πράγματα και μετά να έρχεται ο ποιητής, να τα κάνει λόγια και όλοι μας να λέμε: «…μα ακριβώς αυτό ήθελα να πω». Πώς το κάνουν οι ποιητές και βάζουν σε ευθείες το φως, όπως λέει κάποιος. Μετά από την πρώτη εκείνη συνάντηση, σε κάθε πέρασμά του από την Αθήνα για το Άγιον Όρος, τα Ιεροσόλυμα και οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, περνούσε και έμενε στο σπίτι μας για λίγες μέρες. Έτσι γεννήθηκε και εδραιώθηκε μεταξύ μας μια βαθιά φιλία που κρατάει μέχρι και σήμερα.
62 | σταυροδρόμι
Η πνευματική μας σχέση απέκτησε και έναν θεσμικό – θα μπορούσα να πω χαρακτήρα, όταν, στην τελετή του χρίσματός του, της επίσημης δηλαδή εισόδου του στην Ορθόδοξη Εκκλησία (κάτι που δεν έγινε εύκολα, χωρίς δυσκολίες και πειρασμούς - πρέπει να ομολογήσουμε - οι οποίες οφείλονταν κυρίως στην προσκόλληση των ανθρώπων στους τύπους και τα εξωτερικά σχήματα) στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα στα Πατήσια, από τον πατέρα Γαβριήλ Τσάφο, ο οποίος ήταν ο πνευματικός μου πατέρας, έγινα ο ανάδοχός του. Είμαι, λοιπόν, και επίσημα ο νονός του, όπως του αρέσει συχνά να με αποκαλεί. Αγαπούσε και ξεχώριζε μέσα του ιδιαίτερα τον πατέρα Γαβριήλ (1944 – 2018) και τον τιμούσε σαν πνευματικό του πατέρα, από τον οποίο είχε πάρει πολλά, αφού θεωρούσε ότι ήταν ένας από τους ανθρώπους που τον είχαν επηρεάσει καθοριστικά στην σημαντική απόφασή του να γίνει ορθόδοξος. Ποτέ, όλα τα χρόνια που ακολούθησαν, δεν μου έστειλε ένα γράμμα ή δεν μιλήσαμε στο τηλέφωνο, χωρίς να παραλείψει να με ρωτήσει για τον πατέρα Γαβριήλ και να στείλει τα χαιρετίσματά του. Αλλά και ο π. Γαβριήλ τον αγαπούσε πολύ και τον είχε πάντα στη σκέψη του. Και το πιο όμορφο είναι ότι αυτή η σχέση αναπτύχθηκε ενώ ο πατήρ Γαβριήλ δεν μιλούσε λέξη αγγλικά ή γαλλικά. Όπως φυσικά ούτε ο frère Jean ελληνικά. Ο πατήρ Ιωάννης είναι ένας άνθρωπος που στη ζωή του πάντοτε αναζήτησε την αλήθεια και την αναζήτηση αυτή δεν την περιόρισε σε ένα συγκεκριμένο χώρο, ούτε την αναζήτησε με έναν μόνο συγκεκριμένο τρόπο. Η τέχνη του, η φωτογραφία του, υπήρξε ο πρώτος τρόπος, το βασικό του εργαλείο, τα μάτια του για να βλέπει πίσω από τα φαινόμενα την ουσία των πραγμάτων. Και τον τρόπο αυτό δεν τον απαρνήθηκε ποτέ, ακόμη και μέχρι σήμερα. Λέει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του «Διψώ για ένα ζωντανό νερό» (που πρόσφατα μεταφράστηκε και εκδόθηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εν πλω): «Για μένα το ωραιότερο μέσο έκφρασης παραμένει η τέχνη. Είναι ο τρόπος να δίνω ζωή σε αυτό που υπάρχει μέσα μου». Για να συμπληρώσει: «Κάθε μορφή τέχνης είναι προσευχή. Η προσευχή όμως είναι η πιο ωραία τέχνη». Την εποχή που τον γνώρισα είχε μόλις χαρίσει τις πανάκριβες φωτογραφικές του μηχανές και είχε αποφασίσει να γίνει μοναχός. Ακόμη και τότε όμως, συνέχισε να τραβάει φωτογραφίες με μηχανές πολύ φθηνότερες ή ακόμη και με αυτές της μιας χρήσης (με το ενσωματωμένο φιλμ) τις οποίες αγόραζε κάθε φορά όταν ταξίδευε σε διάφορα μέρη σε όλο τον κόσμο.
σταυροδρόμι
| 63
Αν επισκεφτεί κανείς την επίσημη ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο, θα ανακαλύψει φωτογραφίες από την Ινδία, τη Βιρμανία, την Αίγυπτο, την Κίνα, την Αιθιοπία, την Ιαπωνία, την Ρωσία, το Μπαλί, την Κούβα, το Βιετνάμ, τη Βραζιλία. Δεν έκανε τουρισμό εκεί που πήγαινε. Ήθελε να ζήσει με τους απλούς και φτωχούς ανθρώπους σε όλη τη γη, να γνωρίσει ανθρώπους του Θεού. Ήθελε να πάρει από αυτούς ό,τι πολύτιμο είχαν να του προσφέρουν. Ήθελε να συναντήσει την κρυμμένη Ομορφιά πίσω από την ασχήμια και τον πόνο που υπάρχει στον κόσμο, γιατί αυτός είναι ο τρόπος που τον οδηγούσε και διαρκώς τον οδηγεί στον Θεό. Για αυτό γράφει: «Πρέπει να αποκαλύψουμε την ομορφιά, να την φωνάξουμε δυνατά για να ακούσουν όλοι, να σπείρουμε σπόρους φωτός για τις επόμενες γενιές». Ολόκληρη η ζωή του υπήρξε μία διαρκής αναζήτηση για ένα ζωντανό νερό που θα τον ξεδιψάσει. Και έψαξε για αυτό το νερό με όλη τη δύναμη της ψυχής του, με όλη του την ύπαρξη. Έψαξε παντού σε όλες τις ανθρώπινες παραδόσεις όλων των λαών, όλων των θρησκευτικών και χριστιανικών ομολογιών. Και αν σε κάποιους αυτό ακούγεται περίεργο, τους παραξενεύει, ή ακόμη τους σοκάρει, ας σκεφτούμε αυτό που αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, αλλά και στην υμνολογία της Πεντηκοστής: «Νῦν τό Παράκλητον Πνεῦμα, εἰς πᾶσαν σάρκα ἐκκέχυται» (Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, Ιδιόμελο του Στίχου) και «τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις , ἀλλ’ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει» (Ιω. 3,8). Ή ας θυμηθούμε ακόμη αυτό που λέει ο Τερτυλλιανός: «ξέρω πού είναι η Εκκλησία, αλλά δεν ξέρω πού δεν είναι». Αναλογιζόμενος τι είναι αυτό που έκανε τον frère Jean, έναν καθαρά Δυτικό, σύγχρονο άνθρωπο με τόσο ιδιαίτερη καλλιτεχνική ευαισθησία, να βρει στην Ορθοδοξία την χορδή εκείνη που άγγιξε την ψυχή του, θυμήθηκα κάτι που γράφει ο Σιουσάκου Έντο, ο συγγραφέας της «Σιωπής» θέλοντας να απαντήσει σε εκείνους που θεωρούσαν ότι ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να φυτρώσει στην Ιαπωνική γη: «Ο χριστιανισμός νομίζω δεν είναι ένα σόλο αλλά μία συμφωνία. Αν εμπιστεύομαι τον χριστιανισμό είναι γιατί βρήκα σε αυτόν περισσότερες δυνατότητες παρά σε οποιαδήποτε άλλη θρησκεία σε ότι αφορά την παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης συμφωνίας της ανθρωπότητας. Οι άλλες θρησκείες δεν διαθέτουν αυτή την πληρότητα, δεν έχουν παρά κομμάτια σόλο. Μόνο ο χριστιανισμός αντιπροσωπεύει μία πλήρη συμφωνία. Αν
64 | σταυροδρόμι
δεν υπάρχει σε αυτή τη συμφωνία ένα σημείο που να ανταποκρίνεται στον λασπερό βάλτο της Ιαπωνίας δεν μπορεί να είναι αληθινή θρησκεία». Εγώ θα έλεγα αντίστοιχα, παραφράζοντας τον, πως αν δεν υπάρχει μέσα στη μεγάλη συμφωνία του χριστιανισμού, και της Ορθοδοξίας μας ειδικότερα, κάποιος τόνος, μία μελωδία που να ταιριάζει στον σύγχρονο μετανεωτερικό άνθρωπο, στους νέους ανθρώπους της εποχής μας, πιθανόν μία νότα που δεν έχει ακουστεί ποτέ από αυτί Χριστιανού, τότε αυτή η πίστη δεν μπορεί να είναι η Αλήθεια. Είμαι προσωπικά βέβαιος ότι υπάρχει. Και η ευθύνη μας είναι να της επιτρέψουμε να ακουστεί. Γιατί το αυτί του σύγχρονου ανθρώπου, του νέου ανθρώπου, του μετανεωτερικού, δεν είναι λιγότερο ανοιχτό στην αναζήτηση νέων τόνων που θα ανταποκριθούν στην αφυπνισμένη ευαισθησία του από ότι ήταν το αυτί των ανθρώπων και των πολιτισμών που υπήρξαν η μήτρα μέσα στην οποία γεννήθηκε και άνθισε ο χριστιανισμός.
σταυροδρόμι
| 65
66 | σταυροδρόμι
στη Σκήτη της Αγίας Πίστης Βάσω Γώγου
αναδημοσίευση από το Ένθετο Τέχνης του περιοδικού «Σύναξη», τεύχος 113. Ιανουάριος – Μάρτιος 2010
Νοτιοδυτική Γαλλία. Εθνικό Πάρκο Cevennes. Κοντινές πόλεις: Nimes και Arlès. Ανηφορικός χωματόδρομος σε οδηγεί σε βραχώδες τοπίο. Τριγύρω πλούσια βλάστηση. Η σκήτη θεμελιώθηκε το 1996 από την αδελφότητα του Αγίου Μαρτίνου, μια συνοδεία καλλιτεχνών, και υπάγεται στη Ρωσική Αρχιεπισκοπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αποτελείται από σειρά κτισμάτων που τρέχουν περιμετρικά, συνυφασμένα με τον περίβολο, στρέφοντας τις προσόψεις τους και τα ανοίγματά τους προς την εσωτερική αυλή. Στο κτηριακό συγκρότημα επιστατεί, πάνω σε όροφο, ένας μικρός μονόχωρος ξυλόστεγος ναός. Όλοι οι χώροι της σκήτης, το υπόγειο παρεκκλησάκι, η τράπεζα, ο μικρός ξενώνας, αισθητοποιούν τις βασικές αρχές της συνοδείας: φτώχεια, απλότητα, αρμονική συνύπαρξη με το περιβάλλον. Είναι κτισμένη πάνω σε βράχους με βασικό υλικό την γκριζόμαυρη πέτρα, έτσι που δεν ξεχωρίζεις την ανθρώπινη κατασκευή από αυτή της φύσης. Βράχος και κτίσμα ένα. Ίδια υφή, ίδιο χρώμα, ίδια διάρθρωση. Γιατί η σκήτη δεν κτίσθηκε με φερτά υλικά, αλλά αναδύθηκε από τον ίδιο τόπο, ριζώνοντας στο τοπίο. Η γκρίζα πέτρα ακολουθεί την κλίση του βράχου, δημιουργεί το δάπεδο της αυλής δίνοντας προσανατολισμό και κίνηση με την γράμμωσή της, πλαισιώνει το νερό της πηγής μαζί με αναρριχώμενα φυτά. Καμιά υπερβολή, καμιά υπεροψία, καμιά αίσθηση δύναμης και εξουσίας. Απλό κέλυφος για τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Δεν επιβάλλεται με δύναμη στο τοπίο, αλλά εντάσσεται με σεμνότητα, επαναλαμβάνοντας τις γραμμές και τα σχήματά του. Παρατηρεί κανείς τις αντιστοιχίες του τοπίου στον όγκο, στα βάρη, στις κυρτώσεις και στις καμπυλότητες, στο φως και
σταυροδρόμι
| 67
στη σκιά. Τίποτε περιττό μέσα κι έξω, όπως και στη γύρω φύση. Έτσι όπως έκτιζαν οι απλοί άνθρωποι τα σπίτια τους, ταιριαστά στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς περιττά τεχνάσματα κι υπερβολές. Γιατί η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική μπορεί να λέει με τα ίδια τα υλικά αλήθειες και να μην καταφεύγει σε στείρες μιμήσεις με βυζαντινότροπες καμάρες από μπετόν και τοίχους που επενδύονται με πέτρες ελάχιστου πάχους. Ψυχή της σκήτης ο γέροντας Γεράσιμος, βραβευμένος καλλιτέχνης φωτογράφος, που καταγράφει συνεχώς με το φακό του την ομορφιά της φύσης και προσφέρει φιλοξενία σε καλλιτέχνες που, με μέσο την τέχνη τους, αναζητούν περάσματα προς τον Θεό.
68 | σταυροδρόμι
σταυροδρόμι
| 69
διψώ για ένα ζωντανό νερό Ζωή Πλιάκου - Νίκα
70 | σταυροδρόμι
Στη διάρκεια ενός ταξιδιού στη ΝΔ Γαλλία με την Εκκλησιαστική Κοινότητα του Αγίου Φιλίππου, είχαμε την χαρά να επισκεφτούμε τη Σκήτη της Αγίας Πίστης, που βρίσκεται στη Νότια Γαλλία (Ακουϊτανία), σε περιοχή ημιορεινή και κατάφυτη από βελανιδιές, καστανιές, αλλά και μουριές (παλαιότερα οι κάτοικοι ασχολούνταν με την σηροτροφία). Περιοχή παρούσα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, αναφέρεται από τον Πλίνιο, τον Στράβωνα και τον Πτολεμαίο, ενώ από το 121 μ.Χ. υπήρξε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στους νεότερους χρόνους, υπήρξε χώρος δυναμικών αναμετρήσεων μεταξύ ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών. Σε αυτό το πλούσιο φυσικό και τόσο ιστορικά και θρησκευτικά φορτισμένο περιβάλλον, βρίσκεται η Σκήτη, όπου μονάζει ο πατήρ Ιωάννης, συγγραφέας του μικρού και ενδιαφέροντος βιβλίου «Διψώ για ένα ζωντανό νερό», που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Εν Πλω. Το βιβλίο είναι μία μικρή συλλογή από ομιλίες του π. Ιωάννη σε Γάλλους ορθοδόξους. Που σημαίνει ότι οι ακροατές του δεν είναι ορθόδοξοι από παράδοση, αλλά από επιλογή. Σημαίνει, επίσης, ότι έχουν μια άλλη πνευματική παράδοση σε διαβάσματα, θεάματα και αναζητήσεις. Στην έκφρασή του, ο π. Ιωάννης είναι ενθουσιαστικός, αλλά και ελλειπτικός. Εννοεί περισσότερα από όσα εκφράζει. Σε πολλά σημεία του κειμένου, έρχονται στο νου μας χωρία από την Αγία Γραφή, θέσεις Πατέρων και ασκητών της Παράδοσής μας, λόγια και εκφράσεις ακόμη και σύγχρονων ορθοδόξων Αγίων. Όλα αυτά κάνουν πρόδηλη την διαχρονικότητα και οικουμενικότητα της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, γεγονός χαροποιό, που υπογραμμίζει την ευθύνη μας και συμβάλλει στην αυτογνωσία μας. Στην Ακουϊτανία, κατά την διάρκεια των τρομερών διωγμών, μαρτύρησαν πολλοί χριστιανοί. Η Αγία Πίστη (Sainte Foy) ανήκει σε αυτό το «νέφος μαρτύρων». Ήταν μικρό κοριτσάκι, όταν μαρτύρησε για την πίστη της στον Χριστό στο διωγμό του Διοκλητιανού. Την ευλαβούνται στη Νότια Γαλλία, στην Ισπανία και πάρα πολύ στην Καταλονία. Την μνήμη της τιμά η Εκκλησία μας στις 6 Οκτωβρίου. σταυροδρόμι
| 71
ο καθένας είναι μοναδικός π. Γεράσιμος Gascuel μετάφραση από τα γαλλικά: Ευαγγελία Γκιουλέ
Κατά τη διάρκεια της μεγάλης Τεσσαρακοστής ζήτησα από τον πνευματικό μου πατέρα να αποσυρθώ στη μοναξιά προσπαθώντας να κάνω όσο το δυνατόν λιγότερα: να μην τρώω, να μην πίνω, να μη μιλώ, να μην κοιμάμαι, να μην κινούμαι... Μπορώ να τρώω, να πίνω, να μιλώ, να κοιμάμαι, να κινούμαι, αλλά πρέπει να ονομάσω μέσα μου αυτό που πεινάει, διψάει... Ανακαλύπτω ότι είναι η συνήθεια! Για να ζήσω αυτή μου την απομόνωση, κάθομαι πάνω σε ένα βράχο, στη σκιά μιας βελανιδιάς. Η κύρια τροφή για το σώμα, τις σκέψεις μου, την ψυχή μου είναι η καρδιακή προσευχή. Για να μην αποσπαστεί η προσοχή μου, συγκεντρώνω τα βλέμματά μου σε ένα φύλλο βελανιδιάς, στο ύψος του προσώπου μου. Μετά από κάποιες μέρες ενατένισης αφήνω την προσοχή μου να αποσπαστεί από το διπλανό φύλλο, αντιλαμβάνομαι ότι είναι διαφορετικό από το πρώτο. Κοιτάζω ένα τρίτο, ένα δέκατο, ένα εκατοστό... είναι όλα διαφορετικά μεταξύ τους! Μπορώ να το πω αυτό επειδή γνωρίζω ένα! Σκέπτομαι: πάνω σε αυτό το δέντρο υπάρχουν χιλιάδες φύλλα, στον κόσμο εκατομμύρια βελανιδιές με δισεκατομμύρια φύλλα. Καθένα είναι μοναδικό! Το πάνω μέρος, το κάτω, το δεξί, το αριστερό, η ράχη, η βάση, κάθε μέρος του φύλλου είναι διαφορετικό. Τα φύλλα βελανιδιάς, λεύκας, καστανιάς, ακακίας... είναι όλα διαφορετικά μεταξύ τους,
72 | σταυροδρόμι
ωστόσο είναι όλα του ίδιου φυτικού είδους.Κάθε χορταράκι, κάθε βότσαλο, κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό. Αν με ξέρετε, θα με αναγνωρίσετε όπου κι αν βρίσκομαι, γιατί είμαι ο μόνος στον κόσμο που έχει αυτό το πρόσωπο. Δίχως να περιμένω πάω να διηγηθώ την ανακάλυψή μου στο Γέροντα: “Πάτερ, είμαι μοναδικός στον κόσμο!” Χωρίς να σηκώσει τα μάτια από το βιβλίο του ο γέροντας Σεραφείμ μου απαντά: “Καημένο μου παιδί, είσαι πολύ παρακάτω από την αλήθεια. -Πώς αυτό; Είμαι μοναδικός στον κόσμο και μου απαντάτε ότι είμαι παρακάτω απ’την αλήθεια! -Πρέπει να προσθέσεις: “Είμαι μοναδικός στον κόσμο από αρχής κόσμου και έως συντελείας του αιώνος.” Ήμουν πέντε, δέκα, είκοσι, πενήντα ετών... Σε καμία στιγμή δεν είχα το ίδιο πρόσωπο. Σαστισμένος από αυτή την ανακάλυψη, πηγαίνω στο κελί μου μια στιγμή για να κοιτάξω στο λεξικό το φύλλο της βελανιδιάς. Υπάρχει η φωτογραφία ενός φύλλου αλλά δεν είναι “το δικό μου”. Εκείνη την ημέρα βίωσα μία αναστάτωση ανακαλύπτοντας πως εκεί που ο άνθρωπος τυποποιεί, ο Θεός εξατομικεύει. Για τον Θεό καθένας είναι ένα μοναδικό πρόσωπο! Για τον Θεό καθένας είναι μοναδικός από του αιώνος και έως του αιώνος. Από το βιβλίο του Frère Jean «Le jardin de la foi» (Presses de la Renaissance, Paris 2008), σελ.174 - 175
σταυροδρόμι
| 73
μαρτύριο και μαρτυρία από τους πρώτους αιώνες ως τις μέρες μας
74 | σταυροδρόμι
από την Γαλατία (Gaul) στη χώρα των Φράγκων (France) Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Από τα προϊστορικά χρόνια η περιοχή που πάνω-κάτω είναι η σημερινή Γαλλία, κατοικήθηκε από Κέλτες. Στα κλασσικά χρόνια τη συναντάμε με τις ονομασίες Κελτική αρχικά και Γαλατία αργότερα. Το 118 π.Χ. η Νότια Γαλατία προσαρτήθηκε στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το δε 48 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας ολοκλήρωσε την υποταγή της Βόρειας. Σ’αυτό βέβαια ο Αστερίξ και ο Οβελίξ έχουν τις αντιρρήσεις τους! Σημειωτέον ότι αυτοί οι δύο αντιστασιακοί ήρωες ήταν, φυσικά, Κέλτες και η θρησκεία τους ήταν η κέλτικη δρυϊδική, με ιερό δέντρο την δρυν-βελανιδιά˙ θυμηθείτε τον Δρυΐδη ιερέα τους κλπ. Κατά τον 2ον αιώνα μΧ ο Χριστιανισμός είχε ήδη μπει και ριζώσει στη Γαλατία Το 407 μΧ (εποχή κατάρρευσης του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους) εισέβαλαν στη χώρα οι Γότθοι. Η κατάληψή της ολοκληρώθηκε το 480, με την άλωση της πόλης Arles (Αρελάτης). Έτσι ιδρύθηκε το Βισηγοτθικό βασίλειο, το οποίο ήταν Αρειανικό στο θρήσκευμα (ακόλουθος, δηλαδή, της αίρεσης του Άρειου, που είχε υποστηρίξει ότι ο Υιός ήταν κτίσμα κι όχι Θεός ίδιας ουσίας με τον Πατέρα). Στα τέλη του 5ου αιώνα οι Φράγκοι, γερμανικό φύλο που κατέβηκε από τον Βορρά, από την περιοχή του ποταμού Ρήνου, εισέβαλαν στη Γαλατία και κατέλυσαν το Βισηγοτθικό βασίλειο (ολοκληρωτικά επικράτησαν το 536, με την κατάληψη της Arles). Οι Φράγκοι- από τους οποίους έκτοτε παίρνει το όνομά της η χώρα (France στα Γαλλικά και στα Αγγλικά, Frankreich στα Γερμανικά) ήταν παγανιστές, συναντώντας όμως τον Χριστιανισμό στη χώρα που απέκτησαν, δέχτηκαν την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Το 496, ανήμερα Χριστούγεννα, βαπτίστηκε ο ηγεμόνας τους Clovis (Χλωδοβίκος). Έκτοτε ξεκινά σταυροδρόμι
| 75
μια ολόκληρη ιστορία συμπόρευσης κράτους και Εκκλησίας, με ιδιαίτερη την επίδραση της Ρώμης αλλά και, αντιστρόφως, την εξάρτηση των παπών από τον Γάλλο βασιλέα. Τα Χριστούγεννα του 800 ο Μέγας Κάρολος (Καρλομάγνος) στέφθηκε από τον πάπα Λέοντα Γ΄ Αυτοκράτορας της Δύσης, γεγονός που έφερε προβλήματα στις σχέσεις με το Βυζάντιο. Θεοκρατικών αντιλήψεων ηγέτης ο Κάρολος, θεωρούσε τον εαυτό του υπόλογο μόνο στον Θεό και επέβαλε τον Χριστιανισμό στους Σάξονες του βορρά με το ξίφος.
οι απαρχές της Εκκλησίας στη Γαλατία Στις πηγές βρίσκουμε μνεία της Εκκλησίας της Γαλατίας για πρώτη φορά το 177, σε σχέση με τον διωγμό που είχε εξαπολύσει ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. Αναφέρεται ότι στον διωγμό εκείνον, η Γαλατική εκκλησία ανέδειξε σαρανταοκτώ μάρτυρες. Οι χριστιανοί της Λυών (η οποία φαίνεται ότι ήταν το κέντρο του Γαλατικού Χριστιανισμού) αφηγήθηκαν τα καθέκαστα στους Χριστιανούς της Σμύρνης στη Μικρά Ασία, με επιστολή τους την οποία διέσωσε ο εκκλησιαστικός ιστορικός Ευσέβιος.
76 | σταυροδρόμι
Πότε και από πού πρωτοέφτασε το Ευαγγέλιο στη Γαλατία; Θεωρείται σφόδρα πιθανό, οι πρώτοι ιεραπόστολοι να προέρχονταν από τη Μικρά Ασία και να έφτασαν δια θαλάσσης στη Μασσαλία. Ο άγιος Ποθεινός, πρώτος επίσκοπος της Λυών, ο οποίος μαρτύρησε κατά τον προαναφερθέντα διωγμό, ήταν μαθητής του αγίου Πολυκάρπου, επισκόπου Σμύρνης. Το ίδιο και ο διάδοχος του Ποθεινού, άγιος Ειρηναίος, επίσκοπος Λυών και σπουδαίος θεολόγος (π.130- π.200).Ο Ειρηναίος διατύπωσε, εκτός των άλλων, τη θεολογία της ανακεφαλαίωσης: σύμπασα η κτίση έχει κληθεί να αναδειχθεί σε σάρκα του Χριστού (πρβλ. Α΄Κορ. 15:24-28, Εφ.1:20-23, Κολ.1:18-20). Άλλες παραδόσεις, που καταγράφηκαν, όμως, μεταγενέστερα, απέδωσαν τον ευαγγελισμό της Γαλατίας σε μαθητές των αποστόλων. Αυτό, π.χ., ελέχθη για τον άγιο Τρόφιμο, ιδρυτή της εκκλησίας της Arles (Αρελάτης). Στην πραγματικότητα, είναι αβέβαιο αν αυτός ο Τρόφιμος (ο οποίος πρωτομνημονεύεται το 417 από τον Πάπα Ζώσιμο σε επιστολή του προς τον Πάτροκλο, επίσκοπο της Arles) είναι το ίδιο πρόσωπο με τον μαθητή του αποστόλου Παύλου Τρόφιμο από την Έφεσο (βλ. Πραξ.20:4 & 21:29, Β’ Τιμ. 4:20). Στα μέσα του 3ου αιώνα – και πιθανότατα με τη συνδρομή της εκκλησίας της Ρώμης - υπήρχαν στη Γαλατία οργανωμένες εκκλησιαστικές κοινότητες (δεν είναι τυχαίο ότι το 314 συγκλήθηκε Σύνοδος στην Arles), κυρίως στις πόλεις και λιγότερο στην επαρχία, στην οποία ο παγανισμός υποχωρούσε αργά. Από τον 4ον αιώνα η Γαλατική Εκκλησία έδωσε πλήθος αγίων. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε • τον ιεραπόστολο και ασκητή άγιο Μαρτίνο, επίσκοπο Τουρώνης (Tour, 335 - 397)˙ • τον μαθητή του αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, Ιωάννη Κασσιανό (π. 360 - 435), ο οποίος γεννήθηκε κάπου στην Ανατολή, έζησε τον Αιγυπτιακό μοναχισμό και τον μετέφερε στη Γαλατία προσαρμόζοντάς τον στα εκεί δεδομένα˙ • τον άγιο Γερμανό (π. 378 - 448), επίσκοπο της Ωσέρ (Auxerre), o οποίος βοήθησε τον εκχριστιανισμό της Βρετανίας και ο οποίος υπήρξε διδάσκαλος του αγίου Πατρικίου της Ιρλανδίας˙ • τον άγιο Γρηγόριο, επίσκοπο Τουρώνης και συγγραφέα της «Ιστορίας των Φράγκων» (π.540 - 594) κ.ά.
σταυροδρόμι
| 77
άγιος Ιερομάρτυρας Ειρηναί Ο άγιος ιερομάρτυρας Ειρηναίος, δεύτερος επίσκοπος Λουγδούνου (η μνήμη του τιμάται στις 23 Αυγούστου) γεννήθηκε στη Μικρά Ασία γύρω στο 140 και μαρτύρησε κατά το διωγμό του Σεπτίμου Σεβήρου το 202.Το σώμα του κατατέθηκε στην Κρύπτη του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή (που αργότερα πήρε το όνομα του Αγίου Ειρηναίου), ανάμεσα στους τάφους των αγίων μαρτύρων Επιπόδιου και Αλεξάνδρου, αλλά τα λείψανά του καταστράφηκαν από τους προτεστάντες το 1562. Από την πρώτη κιόλας νεότητά του στη Σμύρνη, τράφηκε με τη διδασκαλία του Γέροντα Επισκόπου Πολυκάρπου (23/2), ο οποίος του μετέδιδε την παράδοση που είχε παραλάβει από τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Με τον τρόπο αυτό έμαθε να παραμένει πιστός στην αποστολική παράδοση της Εκκλησίας. Μετά από διαμονή στη Ρώμη, έγινε πρεσβύτερος της Εκκλησίας του Λουγδούνου της Γαλατίας, κατά τους χρόνους του διωγμού του Μάρκου Αυρήλιου (γύρω στο 177). Με την ιδιότητα του Πρεσβυτέρου της Εκκλησίας εκείνης (ο όρος αυτός την εποχή εκείνη κάλυπτε το λειτούργημα του ιερέα, αλλά και εκείνο του Επισκόπου – για το λόγο αυτό ορισμένοι υποθέτουν ότι ήταν ήδη επίσκοπος Βιέννης κι ότι αργότερα ανέλαβε και τη διοίκηση της Εκκλησίας της Λυών), επιφορτίσθηκε να μεταφέρει στον Πάπα Ελευθέριο της Ρώμης τη θαυμαστή επιστολή των αγίων μαρτύρων του Λουγδούνου, που απευθύνεται στους χριστιανούς
78 | σταυροδρόμι
ος επίσκοπος Λουγδούνου (Λυών) το κείμενο βασίζεται στο «Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας» (τόμος ΙΒ΄, εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2009)
της Ασίας και της Φρυγίας και περιγράφει τους ένδοξους αγώνες τους, για να αναιρέσει το αιρετικό δόγμα του Μοντανού. Το μαρτύριο αποτελεί στην πραγματικότητα την εξέχουσα μαρτυρία της αλήθειας, το σημείο της νίκης του Πνεύματος πάνω στην ασθένεια της σάρκας και τον αρραβώνα της προσδοκίας μας για την Ανάσταση. Επιστρέφοντας στη Λυών, ο Ειρηναίος διαδέχθηκε τον άγιο Ποθεινό, που είχε μόλις μαρτυρήσει, στο πηδάλιο των Εκκλησιών Λουγδούνου και Βιέννης (η σημερινή πόλη της Ιζέρ, που βρίσκεται 30 χλμ. νότια της Λυών). Ο Άγιος Ειρηναίος διέλαμψε κυρίως στον αγώνα κατά των αιρέσεων και συγκεκριμένα κατά της «ψευδωνύμου γνώσεως», η οποία από την Μικρά Ασία διαδόθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Αυτοκρατορίας και παραπλάνησε πολλούς ανθρώπους με τον αποκρυφιστικό χαρακτήρα των δογμάτων της, τα οποία ήταν εντελώς ξένα προς τη βιβλική αντίληψη ενός Προσωπικού Θεού που από αγάπη δημιούργησε τον κόσμο και στέλνει τον Υιό Του για να αποκαταστήσει τον πεπτωκότα άνθρωπο με ελεύθερη επιλογή. Για τον Ειρηναίο, μαθητή εκείνων που είχαν γνωρίσει τους αποστόλους, η πραγματική γνώση είναι η αγάπη και η θέωση του ανθρώπου στο Πρόσωπο του Σωτήρα Χριστού. Η θεολογία του, θαυμαστή στην απλότητα και το βάθος της, περιέχει εν σπέρματι όλα όσα οι μεταγενέστεροι Πατέρες θα αναπτύξουν στα θεόπνευστα συγγράμματά τους. Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα συγγράμματα του Αγίου Ειρηναίου δεν διασώθηκαν στα ελληνικά, ορισμένες μείζονες ιδέες του ξαναβρίσκονται στους αγίους Γρηγόριο τον Θεολόγο, Γρηγόριο Νύσσης, Μάξιμο τον Ομολογητή, Ιωάννη Δαμασκηνό κ.α. Μπορεί, λοιπόν, δίκαια κανείς να τον θεωρήσει ως έναν από τους σημαντικότερους θεολόγους της περιόδου πριν από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας.
σταυροδρόμι
| 79
οδοιπορικό στην καρδιά της Λυών Απόστολος Μπάρλος & Βάσω Γώγου
Η Λυών, μια Γαλλική πόλη με πλούσια ιστορία. Γνωστή και με τη αρχαία ονομασία της σε όσους ασχολούνται με την εκκλησιαστική ιστορία και ως Λούγδουνο (Lugdunum). Πόλη με καταγωγή και συνέχεια, όπως θα έλεγε και ο Χρήστος Γιανναράς. Διαβάζουμε, πριν χρόνια, σε άρθρο του στην Καθημερινή: «Κάθε λίγα μέτρα είχα την αίσθηση - μου την έδινε το οικιστικό περιβάλλον - ότι βρισκόμουν σε πλήρη 18ο ή και 17ο αιώνα. Σκεφτόμουν - και ζήλεψα - τους κατοίκους αυτής της πόλης που μεγαλώνουν και ζουν με αίσθηση (συνειδητή ή ανεπίγνωστη: αδιάφορο) καταγωγής και συνέχειας... Η καταγωγή, το παρελθόν, η συνέχεια, μόνο ένσαρκο βιωματικό δεδομένο μπορούν να είναι, όχι συναισθηματικές παρόλες και ψυχολογική αυθυποβολή. Καθημερινό οικιστικό περιβάλλον, που να παραπέμπει στο σπίτι του παππού, του προπάππου, των προγόνων μέχρι και δύο αιώνες πριν - σε αισθητές παραστάσεις και προσλαμβάνουσες σταθερές μέσα στην ίδια πόλη»1
1 Χρήστου Γιανναρά, Καταγωγή και συνέχεια, Εφ. Η Καθημερινή, Αθήνα 06.11.2005
80 | σταυροδρόμι
Έτσι κι εμείς, περπατήσαμε, πριν λίγο καιρό, στην πόλη αυτή της Γαλλίας και αισθανθήκαμε ότι, μέσα από τον αρχιτεκτονικό ιστό της πόλης, εισήλθαμε, με ποικίλους τρόπους, στο ποτάμι της Ιστορίας. Μπορούσαμε να φανταστούμε τη ζωή με τα όμορφά της και τα οδυνηρά της, όπως θα εκτυλίσσονταν στα Tabule, τα στενά σοκάκια της παλιάς πόλης και τα μεσαιωνικά σπίτια, που κάποια από αυτά ανάγονται πολύ πριν από τον 17ο αι., αλλά και στα αρχοντικά και τις πλατείες του 18ου και 19ου αι. Μέσα σ’ αυτή την ποικιλία των αρχιτεκτονικών μορφών, θαυμάσαμε το πόσο οργανικά εντάσσονται τα αρχιτεκτονήματα του μοντερνισμού του 20ου αι, αλλά ακόμη και οι πιο πρόσφατοι πειραματισμοί της αρχιτεκτονικής της ύστερης νεωτερικότητας. Χαρά μας να βλέπουμε επίσης το πάνθεον των ρομανικών, γοτθικών και νεογοτθικών ναών, αλλά και ναών με στοιχεία μπαρόκ με πλούσια διακόσμηση. Τοιχογραφίες που αφηγούνται ιστορικά και εκκλησιαστικά γεγονότα. Η ζωή της εκκλησίας πλεγμένη μέσα στην ιστορία του τόπου, άγιοι και βασιλείς να φαίνονται πως μαζί δοξάζουν τον Κύριο και να εμπλέκουν τον πιστό σε αφηγήσεις της κυρίαρχης πολιτικής αντίληψης των γεγονότων. Ναοί που γίνονται συνδετικοί κρίκοι με το παρελθόν της πόλης, καθώς στους περιβόλους τους κείνται σπαράγματα νεκροταφείων και επιτύμβιων λίθων και στις κρύπτες τους διατηρείται η μνήμη του παλαιοχριστιανικού παρελθόντος της πόλης. Στο λόφο Φουρβιέρ, το λόφο της προσευχής, αναζητήσαμε τα Γαλλορωμαϊκά αμφιθέατρα και το αρχαιολογικό μουσείο που τα πλαισιώνει. Ψηλαφίσαμε στις συλλογές του μουσείου την ιστορία του τόπου, έτσι όπως ευρηματικά και άκρως εκπαιδευτικά εκτίθεται. Και ξαφνικά, αισθανθήκαμε ότι κάτι άλλο συνέβαινε μέσα μας. Σαν να ανοίγονταν σε μυημένους ταξιδευτές, μέσα από τα ευρήματα, μυστικές δίοδοι για τη συνάντηση με την καρδιά αυτής της πόλης. Ναι, κάτι άλλο συντελούνταν σιωπηρά...Το μονοπάτι μας οδηγούσε, κάτω από ανθισμένα δέντρα, με τα σύννεφα να επιτείνουν τις αντιθέσεις στο φως του απομεσήμερου, σε έναν τόπο που θα μας άνοιγε την προοπτική μιας κατάβασης στα έγκατα αυτής της πόλης, εκεί που χτυπάει η πραγματική καρδιά της. Το κτίριο, με την επιβλητική του είσοδο, φέρει την επιγραφή “Πολιτιστικό Κέντρο Χριστιανισμού της Λυών”. Παλιά ρωμαϊκή κατοικία, μετά μοναστήρι, αργότερα νοσοκομείο που περιέθαλψε ανθρώπους που η κοινωνία πέταγε στο περιθώριο, ανθρώπους με δερματικά νοσήματα που τους στιγμάτιζαν για πάντα, ανθρώπους που σάλεψε ο νους τους, και πάλι στιγματισμένοι κοινωνικά, ανθρώπους φτωχούς. Εδώ έβρισκαν κρυψώνα, τα χρόνια του Β΄ Παγκοσταυροδρόμι
| 81
σμίου πολέμου και οι άνθρωποι της αντίστασης μέχρι να φυγαδευτούν από τα μυστικά περάσματα των Tabule. Εδώ, στα βάθη, βρίσκεται και ο τόπος που άφησε την τελευταία πνοή του ο Άγιος Ποθεινός, ο πρώτος επίσκοπος της πόλης, μετά το μαρτύριό του κατά τον μεγάλο διωγμό των Χριστιανών τον 2ο αι. μ. Χ. Κατά την παράδοση, εδώ βρίσκεται η φυλακή του Αγίου, εδώ και η μνήμη των αγίων Μαρτύρων της Λυών, Σάγκτου, Ματούρου, Άτταλου, Βλαδίνας, Επιπόδιου και Αλεξάνδρου. Οι φιλόξενοι και ευγενικοί άνθρωποι του πολιτιστικού κέντρου μας ξεναγούν στην ευρηματική έκθεση που παρουσιάζει το ξεκίνημα και την εξάπλωση του χριστιανισμού στην περιοχή. Η πορεία μας μοιάζει κατάβαση στα έγκατα του κτιρίου. Ο διάδρομος που μας οδηγεί στην κρύπτη μας επιφυλάσσει μια έκπληξη. Στους τοίχους του διαδρόμου παρατίθεται και μας συνοδεύει, με την ελληνική γραφή του, το κείμενο της επιστολής των Εκκλησιών της Βιέν και της Λυών προς τους αδελφούς τους στην Ασία και τη Φρυγία, του 2ου αι. μ.Χ., που συνέθεσε ο Άγιος Ειρηναίος, ο δεύτερος επίσκοπος της Λυών, και μας παραδίδεται από τον ιστορικό Ευσέβιο στην Εκκλησιαστική Ιστορία του. Η επιστολή μας συγκινεί. Κρατάμε την αναπνοή μας. Το τελευταίο σκαλοπάτι μας εισάγει στη φυλακή του Αγίου Ποθεινού και στο παρεκκλήσιο που τιμάται η μνήμη των Αγίων Μαρτύρων. Χώρος υποβλητικός. Δυο στενές σιδερόφρακτες εσοχές στους τοίχους. Το καντηλάκι που σιγοκαίει σε μια από αυτές, μας υποδηλώνει τον τόπο - σημείο όπου ο άγιος άφησε την τελευταία του πνοή. Σιωπή μέσα μας και γύρω μας. Ακούμε τους κτύπους της καρδιάς μας. Ή μήπως όχι... μήπως τους κτύπους της καρδιάς της πόλης;
82 | σταυροδρόμι
Ποιός ήταν ο Άγιος Ποθεινός και ποιοί αυτοί οι μάρτυρες; Ο Άγιος Ποθεινός (87 – 177) καταγόταν από την Μικρά Ασία και ανέλαβε τη διακονία της επισκοπής Λουγδούνου, την οποία διοίκησε για πολλά χρόνια στερεώνοντάς την στις αποστολικές παραδόσεις. «Το 177 μ.Χ. στο Λούγδουνο», λοιπόν, «στην ευημερούσα πόλη της Ρωμαϊκής Γαλατίας, στην πλωτή περιοχή του ποταμού Ροδανού αλλά και στην κοντινή πόλη Βιέν, συνελήφθη ένας μεγάλος αριθμός χριστιανών και ρίχτηκε στη φυλακή και στη συνέχεια μαρτύρησαν άγρια. Κι αυτό έγινε απλώς και μόνο επειδή ήταν Χριστιανοί. Όλα τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας παραλίγο να συρθούν έξω από τα σπίτια τους και να ξυλοκοπηθούν μέχρι θανάτου από τον όχλο αν δεν επενέβαιναν οι αρχές για να υποκαταστήσουν το λιντσάρισμα με νόμιμα βασανιστήρια. Πιθανώς πολλοί τοπικοί διωγμοί είχαν επιβληθεί από το λαϊκό αίσθημα σε απρόθυμους διοικητές επαρχιών»2. Ο Άγιος Ποθεινός, παρά του ότι ήταν πολύ ηλικιωμένος και καταβεβλημένος, συλλαμβάνεται μαζί με άλλους χριστιανούς της πόλης. Οδηγείται στο δικαστήριο, ενώ το πλήθος προσπαθεί να τον λιντσάρει. Με παρρησία απαντάει στις ερωτήσεις του διοικητή ομολογώντας την πίστη του. Ενώ οδηγείται στη φυλακή, ο όχλος του επιτίθεται και τον χτυπάει αλύπητα. Όταν τον ρίχνουν στην τρύπα που θεωρείται κελί, μόλις που αναπνέει. Εκεί παραδίδει την ψυχή του στον Κύριο, μετά από δύο ημέρες. Οι υπόλοιποι 48 άγιοι μάρτυρες κρατήθηκαν στη φυλακή για να δοθούν βορά στα θηρία στο αμφιθέατρο, με αφορμή την εορτή των Τριών Γαλατιών. Να λοιπόν γιατί έχουμε την αίσθηση ότι φτάσαμε στην καρδιά αυτής της πόλης. Γιατί εδώ, σ’ αυτό τον τόπο, η ιστορία άλλαξε σελίδα. Σημείο κομβικό τα χρόνια της αγωνίας, με τον 2 E.R.Dodds, Εθνικοί και Χριστιανοί σε μια Εποχή Αγωνίας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995, σσ.172
σταυροδρόμι
| 83
παλιό κόσμο να δύει και τον καινούργιο να ανατέλλει και να συντελείται το πέρασμα σε μια άλλη προοπτική και οπτική. Συνεχίζοντας την περιήγησή μας στην πόλη, αναζητούμε ακόμη ένα σημείο αναφοράς για την πρωτοχριστιανική ιστορία της. Είναι ο ναός του Αγίου Ειρηναίου. Ένας ναός του 19ου αι. που υπέστη ποικίλες ανακατασκευές αλλά που στα σπλάχνα του κρύβει τα σπαράγματα μιας παλαιοχριστιανικής αψίδας. Είναι ο τόπος όπου αποδίδονταν η τιμή στους μάρτυρες της Λυών. Μαζί με τους μάρτυρες που αναφέραμε χρειάζεται να προστεθεί και ο δεύτερος επίσκοπος της πόλης, μετά τον Άγιο Ποθεινό, ο Άγιος Ειρηναίος, ο οποίος μαρτύρησε επίσης λίγα χρόνια μετά, το 202, επίσης κι αυτός σε διωγμούς του Μάρκου Αυρηλίου. Τον καιρό του μαρτυρίου των υπολοίπων ήταν πρεσβύτερος και βρισκόταν στην Ρώμη. Ο Άγιος Ειρηναίος προερχόταν από την Μικρά Ασία, και με βάση το συνολικό του έργο είναι από τους πρώτους πατέρες, μετά τους Απολογητές, που άνοιξε το δρόμο της οργάνωσης των θεσμών της εκκλησίας αλλά και της συστηματικής διατύπωσης της θεολογίας, ιδιαίτερα μέσα από το έργο του κατά του γνωστικισμού. Εδώ, σ’ αυτή την παλαιοχριστιανική αψίδα, η παράδοση μας πληροφορεί ότι η αγία τράπεζα είναι αυτή που ο άγιος τελούσε τις λειτουργίες του. Το σώμα του, μετά το μαρτύριό του, κατατέθηκε στην Κρύπτη του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή (που αργότερα πήρε το όνομα του Αγίου Ειρηναίου), ανάμεσα στους τάφους των αγίων μαρτύρων Επιπόδιου και Αλεξάνδρου, αλλά τα λείψανά του καταστράφηκαν από τους προτεστάντες το 1562. Η επίσκεψή μας στη Λυών ανέσυρε πολλές μνήμες από τα διαβάσματά μας τα χρόνια των σπουδών. Το προσκύνημα στους τόπους αυτούς, όμως, μας έκανε
84 | σταυροδρόμι
ακόμη πιο ευαίσθητους να «ξανασκαλίσουμε» την ιστορία με τα δρώμενά της και τα κείμενα που την συνοδεύουν, καθώς αισθανθήκαμε μυστική οικειότητα με τα άγια πρόσωπα. Η βία κάθε εποχής δημιουργεί μεγάλο βάρος μέσα μας. Αυτή η βία είναι καταγεγραμμένη στην επιστολή που στέλνει ο Ειρηναίος στις αδελφές εκκλησίες. Εμείς αγγίξαμε, απτό απομεινάρι, την τρύπα - φυλακή του αγίου Ποθεινού. Αναλογιζόμαστε το πληγωμένο διαλυμένο του σώμα, που άντεξε να γίνει ένα κουβαράκι για να χωρέσει εκεί. (Παραλληλισμός οι τρύπες μέσα στον τοίχο, στο κολαστήριο του Άουσβιτς. Η ευρηματικότητα του κακού επαναλαμβάνεται, αιώνες μετά, όσο οι διωγμοί κατά του Ανθρώπου καλά κρατούν). Να για ποιο λόγο αισθανόμαστε ότι εδώ χτυπά η καρδιά της πόλης. Γιατί, μπορεί εκεί έξω η πόλη να έβαλε τα καλά της για να υποδέχεται τους φιλοξενούμενούς της˙ μπορεί να συνθέτει ποικίλα ρεύματα και τάσεις εποχών και στάσεων ζωής˙ μπορεί να συγκεντρώνει στα μουσεία της τέχνη σπουδαία και ιστορική... Όμως, οι βασικές αξίες ζωής, αυτές που πάνε τη ζωή μπροστά και κάνουν το ποτάμι της ιστορίας να οδεύει προς κάποιο τέλος – σκοπό, θεμελιώνονται εκεί στα βάθη της φυλακής του Αγίου Ποθεινού και των Αγίων Μαρτύρων, εκεί στην παλαιοχριστιανική αψίδα του Αγίου Ειρηναίου. Η μαρτυρία τους και το μαρτύριο τους, χειροπιαστό σημείο ελευθερίας και αγάπης.
σταυροδρόμι
| 85
η Οσία Μητέρα Μαρία του Παρισιού (1891 - 1945) το κείμενο βασίζεται στο «Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας» (τόμος ΙΑ΄, εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2009)
Η μητέρα Μαρία (Σκομπτσώφ) γεννήθηκε στη Ρίγα της Λετονίας, στις ακτές της Βαλτικής Θάλασσας, το 1891. Ο πατέρας της, δικαστής από την κοζάκικη αριστοκρατία και η μητέρα της, απόγονη του διοικητού του Λωναί, που αποκεφαλίστηκε στα γεγονότα της Βαστίλης το 1789, της εξασφάλισαν μία ανατροφή με τη σφραγίδα της χρηστότητας και της σταθερότητας. Περνούσε τα καλοκαίρια στα κτήματά τους στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και τους χειμώνες στην Αγία Πετρούπολη, όπου φανέρωσε από νωρίς κλήση στην ποίηση και μεγάλο ενδιαφέρον για τις συζητήσεις που γίνονταν στο σαλόνι της θείας της. Τρέφοντας από παιδί αισθήματα αγάπης και θαυμασμού για τον επίτροπο της Ιεράς Συνόδου Κωνσταντίνο Πομπεντονόστσεφ, διακεκριμένο υπέρμαχο των φιλελεύθερων ιδεών, ο οποίος όμως της δίδαξε ότι η αλήθεια βρίσκεται στην αγάπη του πλησίον και στην αυτοθυσία, στράφηκε προς τις επαναστατικές ιδέες μετά το θάνατο του πατέρα της.
86 | σταυροδρόμι
Κάνοντας λαμπρές σπουδές στα καλύτερα ιδρύματα της πρωτεύουσας, έπαιρνε μέρος στις ατέλειωτες νυχτερινές συζητήσεις στα λογοτεχνικά σαλόνια, όπου οι διανοούμενοι έφτιαχναν τον κόσμο από την αρχή και προετοίμαζαν εκ του μακρόθεν την Επανάσταση, και διακρίθηκε εκεί με τα ποιήματα και τους πίνακές της. Σε ηλικία 19 ετών παντρεύθηκε τον Δημήτριο Κούζμιν-Καραβάαφ, που τον γοήτευσε με τη ρητορική δεινότητά της, αλλά χώρισε μετά από τρία χρόνια, και κατόπιν έγινε η πρώτη γυναίκα που παρακολούθησε θεολογικές σπουδές στην Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης. Μετά από μία σύντομη σχέση με έναν κάτοικο της Άναπα, της πόλης στον Εύξεινο Πόντο, όπου περνούσε τα παιδικά της χρόνια, έφερε στον κόσμο μία κόρη, την Γκαϊάνα. Το 1917 γράφτηκε στο Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, ένα ιδεολογικό κίνημα που εκείνη θεωρούσε ως το κόμμα της αυτοθυσίας. Σύντομα όμως διαπίστωσε την ματαιότητα αυτών των πολιτικών στρατεύσεων που άνοιγαν το δρόμο στους μπολσεβίκους. Το 1918, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, κατέφυγε στο οικογενειακό κτήμα στην Άναπα, όπου εκλέχτηκε δήμαρχος της πόλης και δώρισε ένα κτήμα για να χτιστεί σχολείο. Το δύσκολο αυτό διάστημα του εμφύλιου πολέμου, πέφτοντας στα χέρια των Λευκών, οδηγήθηκε σε ένα στρατιωτικό δικαστήριο και υπερασπιζόμενη με επιδεξιότητα τον εαυτό της, αμνηστεύθηκε και λίγο αργότερα παντρεύτηκε ένα φίλο του δικηγόρου της, τον Δανιήλ Σκομπτσώφ, νεαρό κοζάκο αξιωματικό. Μπροστά στην πανωλεθρία του Λευκού Στρατού, το ζευγάρι πήρε το δρόμο της εξορίας, πρώτα στη Γεωργία, όπου η Λίζα (αυτό ήταν το κοσμικό της όνομα) έφερε στον κόσμο το γιο της Γεώργιο (Γιούρι), κατόπιν δε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στη Σερβία, όπου γεννήθηκε η κόρη της Αναστασία (1922). Καθώς οι συνθήκες ζωής ήταν πολύ επισφαλείς, αποφάσισαν να μεταβούν στο Παρίσι, όπου πλήθος Ρώσων μεταναστών προσπαθούσαν να προσαρμοστούν στο νέο τρόπο ζωής με πολλές δυσκολίες. Ο Δανιήλ έγινε οδηγός ταξί, ενώ η Λίζα έφτιαχνε κούκλες και χάρτινα λουλούδια. Κατά το χειμώνα του 1925, η μικρή Αναστασία πέθανε σε επιδημία γρίπης. Η δοκιμασία αυτή στάθηκε για τη Λίζα μία αποκάλυψη για την ματαιότητα της ζωής, έτσι όπως την έβλεπε μέχρι τώρα, και αποφάσισε να γίνει «μητέρα για όλους», ακολουθώντας μέχρι τέλους το δρόμο της αγάπης για τον πλησίον, δίχως τον οποίο «όλα είναι φρίκη και βάρος». Ήδη από την αρχή του πολέμου (1914), είχε αρχίσει να διάγει βίο ασκητικό, φέροντας ως ζώνη κάτω από το φόρεμά της ένα χοντρό μολυβένιο σωλήνα και προσευχόταν φλογερά για να εξαναγκάσει τον Χριστό να της αποκαλύσταυροδρόμι
| 87
ψει την ύπαρξή Του. Στο Παρίσι, όμως, ήταν που μετά το θάνατο της κόρης της, και αφού χώρισε με το δεύτερο σύζυγό της, ξαναβρήκε την Εκκλησία. Έγινε μέλος της οργάνωσης Χριστιανική Δράση Ρώσων Φοιτητών (ACER), μία ένωση που είχε σα σκοπό τη διαφύλαξη της πνευματικής κληρονομιάς ανάμεσα στους νέους μετανάστες και την «εκκλησιοποίηση» του βίου σε όλες τις πλευρές του. Συναισθανόμενη ότι η κλήση της ήταν να ζει έκτοτε ανάμεσα στους φτωχούς και απόκληρους, ανακάλυψε σύντομα τη φοβερή οικονομική, ηθική και πνευματική ένδεια των Ρώσων. Γινόμενη τα πάντα τοις πάσι, έγινε η έμπιστη, το στήριγμα και η ελπίδα των απεγνωσμένων. Νιώθοντας ότι καλείται σε μία ολοκληρωτική θυσία της ύπαρξής της για τη σωτηρία των ανθρώπων, κάνει γνωστή την πρόθεσή της στον πνευματικό πατέρα της, π. Σέργιο Μπουλγκάκωφ (1871 – 1944) και στον μητροπολίτη Ευλόγιο Γκεοργκιέφσκυ (1868 – 1946), που την ενθάρρυναν στην επιθυμία της να ασπαστεί το μοναχικό βίο. Μετά τη μεσολάβηση του επισκόπου στο σύζυγό της, Δανιήλ, για να πάρει τη συναίνεσή του, η Λίζα εκάρη μοναχή με το όνομα Μαρία (η Αιγυπτία) στις 7 Μαρτίου 1932, στο ναό του Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου στο Παρίσι. Ο μητροπολίτης είχε την ελπίδα αρχικά ότι η νέα μοναχή θα μπορούσε να ιδρύσει ένα ορθόδοξο μοναστήρι σύμφωνα με την παράδοση. Πολύ γρήγορα, όμως, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιο αυτό και καθώς ταξίδευε μία ημέρα μαζί της, έκανε μία πλατιά χειρονομία προς τους αγρούς, λέγοντας: «Ιδού το μοναστήρι σας, Μητέρα Μαρία».
88 | σταυροδρόμι
Μετά από μία σύντομη παραμονή σε δύο μοναστήρια της Λετονίας και της Εσθονίας, η Μητέρα Μαρία επέστρεψε στο Παρίσι πεπεισμένη πως είχε κληθεί προς μία άλλη μορφή στράτευσης υπέρ των δεινοπαθούντων: «έναν μοναχισμό μέσα στην πόλη, στην έρημο των ανθρώπινων καρδιών». Ίδρυσε Εστία για γυναίκες χωρίς οικογένεια και σύντομα την εγκατέστησε σε ένα μεγάλο σπίτι, στην οδό Λουρμέλ, στο 15ο Διαμέρισμα της πόλης. Το παράξενο αυτό «μοναστήρι» όπου βασίλευε μία ατμόσφαιρα «ευαγγελικού μποέμικου βίου», δεχόταν ανθρώπους κάθε είδους: άνεργοι, απροσάρμοστοι, αποκλεισμένοι, αλήτες, μικροεγκληματίες, κορίτσια και γυναίκες που η δυστυχία είχε οδηγήσει στην πορνεία, καλλιτέχνες που είχαν μείνει στην ψάθα, έβρισκαν εκεί όχι μόνο τροφή και στέγη, αλλά κυρίως κατανόηση, συμπόνοια και αγάπη δίχως όρια. Κάθε μέρα, τα χαράματα, η Μητέρα Μαρία, φορώντας χοντροπάπουτσα, πήγαινε στην κεντρική αγορά και έπαιρνε σε χαμηλές τιμές τα λαχανικά που χρειαζόταν για να θρέψει τους προστατευόμενους της, ενώ, όταν βράδιαζε, τριγύριζε στα καφενεία συνοδευόμενη από τον ιερέα της εστίας, για να φέρει εκεί μία αχτίδα ελπίδας σε εκείνους που προσπαθούσαν να πνίξουν τη μοναξιά και την απόγνωσή τους στο οινόπνευμα. Αγνοώντας την κούραση και το κρύο, ήταν ικανή να περνά ολόκληρες μέρες δίχως να τρώει ούτε να κοιμάται, έχοντας ως μοναδικό πρόγραμμα «να νικηθεί η αμετρία του κακού από την αγάπη και το καλό δίχως μέτρο», και μετέδιδε σε όσους την πλησίαζαν την πίστη της που κινούσε βουνά. Αντιμαχόταν την «πνευματική βολή» και την τυπολατρική ευσέβεια και δίδασκε μία «μυστική των ανθρωπίνων σχέσεων» λέγοντας: «Ή ο Χριστιανισμός είναι πυρ, ή δεν είναι τίποτα». Το σπίτι της οδού Λουρμέλ εξελίχθηκε επίσης σε πνευματικό κέντρο, όπου λαμπροί διανοούμενοι της ρωσικής διασποράς, όπως ο π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ και ο φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγιεφ, έδιναν διαλέξεις, και όπου γίνονταν σεμινάρια πάνω στη θεολογία και την ορθόδοξη πνευματικότητα. Το Παρίσι στις 14 Ιουνίου 1940 θα πέσει στα χέρια των ναζί. Ήταν η σειρά των Εβραίων να δεχτούν την αγάπη της. Για να γλυτώσει πολλούς που κινδυνεύαν με σίγουρο αφανισμό, τους προμήθευε πλαστές βεβαιώσεις ότι είχαν βαπτιστεί χριστιανοί. Ήταν βέβαιη πως σε μια παρόμοια κατάσταση και ο ίδιος ο Χριστός θα έπραττε έτσι. Οι εβραϊκές οικογένειες στοιβάζονταν στο Κέντρο της Λουρμέλ περιμένοντας πότε θα μπορούσαν να περάσουν στην ελεύθερη ζώνη. Μετά από καταγγελία, Γερμανοί στρατιώτες έκαναν έφοδο και συνέλαβαν το γιο της Μαρίας, Γεώργιο, είκοσι χρόνων περίπου, στις τσέπες του οποίου βρήκαν το σημείωμα μίας Εβραίας που ζητούσε από τον π. Δημήτριο Κλέπιν (ιερέα της εστίας) σταυροδρόμι
| 89
ένα πιστοποιητικό βάπτισης. Συνέλαβαν μαζί και τον π. Δημήτριο. Μετά από τετράωρη ανάκριση στα γραφεία της Γκεστάπο, απάντησε δείχνοντας τον επιστήθιο σταυρό του στον αξιωματικό που του πρότεινε την ελευθερία με αντάλλαγμα να πάψει να βοηθά Εβραίους: «Και τούτον τον Εβραίο, υον γνωρίζετε;» Ο αξιωματικός τον χαστούκισε και τον πέταξε καταγής λέγοντας: «Ο παπάς σας καταδίκασε μόνος τον εαυτό του». Ο γιος της Μαρίας, Γεώργιος, εκτελέστηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ ο π. Δημήτριος, ηλικίας 39 ετών, πέθανε λίγο αργότερα, εξαντλημένος από τις δοκιμασίες και τις κακουχίες μέσα στο στρατόπεδο. Τελικά, και αφού κατάφερε να περιθάλψει πολλούς Εβραίους στο σπίτι της και να προσφέρει βοήθεια σε πολλά παιδιά τον καιρό της κατοχής, η Μητέρα Μαρία θα συλληφθεί από τους ναζί και θα μεταφερθεί στα τέλη Απριλίου 1943 στο στρατόπεδο του Ravensbruck στην Γερμανία. Μέσα στις απάνθρωπες συνθήκες του στρατοπέδου, Η Μαρία έκανε να ακτινοβολεί η αγάπη του Χριστού, η ευσπλαχνία και η ελπίδα. Έχοντας γερή κράση, ενδυναμωμένη από βίο άσκησης και αυτοθυσίας, άντεξε καλύτερα από άλλες κρατούμενες, αλλά τελικά προσβλήθηκε από δυσεντερία. Δεν έπαψε ωστόσο να στηρίζει το ηθικό των συγκρατούμενών της και να δίνει ζωή στην ύπαρξή τους. Στάλθηκε σε γειτονικό στρατόπεδο, όπου οι μερίδες ήταν τόσο λειψές, που οι άνθρωποι πέθαιναν σχεδόν αμέσως. Εκείνη όμως επέστρεψε ζωντανή, αλλά εξαντλημένη. Κι ενώ οι Σύμμαχοι παρέλαυναν το 1945, οι εκτελέσεις πολλαπλασιάζονταν με φρενήρη ρυθμό. Μία μέρα του Μαρτίου 1945, επιλέχθηκαν 260 κρατούμενες για το θάλαμο των αερίων και ορισμένοι μάρτυρες αναφέρουν ότι η Μητέρα Μαρία πήρε τη θέση μίας από τις γυναίκες εκείνες, προκειμένου να είναι μαζί τους και να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο θάνατο. Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, εξαντλημένη και καθηλωμένη στο κρεβάτι, φέρεται να μεταφέρθηκε σε ένα άλλο στρατόπεδο. Το γεγονός πάντως είναι ότι πέθανε στο θάλαμο αερίων στις 31 Μαρτίου 1945 και πέρασε στο κρεματόριο, κάνοντας πραγματικότητα το προαίσθημα που έτρεφε από παιδί και το οποίο εξέφρασε επανειλημμένα στα ποιήματα και στα σχέδιά της, ότι θα πέθαινε μέσα στις φλόγες: «Η πυρά θα κάψει, άσμα των αδελφών μου […] Μα το σκοτάδι δεν είναι θάνατος, μήτε κενό. Μέσα του προβάλλει ο Σταυρός. Το τέλος μου, το αναλωμένο τέλος μου» («Η Πυρά», ποίημα του 1938). Η τιμή της Μητέρας Μαρίας, του γιου της, Γεωργίου Σκομπτσώφ και του ιερέα Δημητρίου Κλέπιν, αναγνωρίστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον Φεβρουάριο του 2004, μετά από αίτημα του αρχιεπισκόπου Γαβριήλ, υπεύ-
90 | σταυροδρόμι
θυνου της Πατριαρχικής Εξαρχείας των ενοριών ρωσικής παράδοσης στη Δυτική Ευρώπη. Πρόκειται για την πρώτη αγιοκατάταξη ορθόδοξων αγίων που έζησαν στη Δύση στη σύγχρονη εποχή. Η μνήμη τους εορτάζεται στις 20 Ιουλίου, ενώ στην Εξαρχεία μνημονεύονται επίσης την ημέρα της τελευτής τους. Το 2013, το Δημοτικό Συμβούλιο του 15ου Διαμερίσματος του Παρισιού και το Συμβούλιο της πόλης των Παρισίων ψήφισαν ομόφωνα την ονοματοδοσία ενός δρόμου με το όνομα της Αγίας Μαρίας Σκομπτσώφ, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ των αριθμών 84 και 88 της Λουρμέλ. Η πρωτοβουλία ανήκε στον αντιδήμαρχο Ghislène Fonlladosa, υπεύθυνο πολιτιστικής κληρονομιάς και νέων τεχνολογιών του Παρισιού.
σταυροδρόμι
| 91
Κριστιάν ντε Σερζέ (1937-1996) όταν ένα à-Dieu αποκτά πρόσωπο μετάφραση-επισημείωση: Σταύρος Ζουμπουλάκης αναδημοσίευση από το περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1838, Νοέμβριος 2010
«Αν μου συνέβαινε μια μέρα - και αυτή η μέρα θα μπορούσε να είναι σήμερα - να πέσω θύμα της τρομοκρατίας που φαίνεται πως θέλει να συμπεριλάβει τώρα όλους τους ξένους που ζουν στην Αλγερία, θα ήθελα η κοινότητά μου, η Εκκλησία μου, η οικογένειά μου, να θυμούνται ότι η ζωή μου ήταν ΔΟΣΜΕΝΗ στον Θεό και σε αυτή τη χώρα. Ας αποδεχτούν ότι ο μόνος Κύριος της ζωής δεν είναι ξένος προς αυτή τη βίαιη αναχώρηση. Ας προσεύχονται για μένα: πώς βρέθηκα άξιος μιας τέτοιας προσφοράς; Ας συνδέσουν τούτο το θάνατο με άλλους το ίδιο βίαιους που έμειναν μέσα στην αδιαφορία της ανωνυμίας. Η ζωή μου δεν αξίζει περισσότερο από μία άλλη. Ούτε και λιγότερο. Οπωσδήποτε δεν έχει την αθωότητα της παιδικής ηλικίας. Έχω ζήσει αρκετά ώστε να γνωρίζω ότι είμαι συνένοχος του κακού, που φαίνεται αλίμονο, να επικρατεί στον κόσμο, ακόμη και εκείνου του κακού που θα με χτυπούσε τυφλά. Θα ήθελα, όταν έρθει εκείνη η ώρα, να έχω μια στιγμή διαύγειας που θα μου επέτρεπε να ζητήσω τη συγχώρηση του Θεού και των συνανθρώπων μου και να συγχωρήσω ταυτόχρονα με όλη μου την καρδιά όποιον θα μου έκανε κακό. Δεν εύχομαι έναν τέτοιο θάνατο˙ θεωρώ σημαντικό να το ομολογήσω. Πράγματι δεν βλέπω πώς θα μπορούσα να χαίρομαι που αυτός ο λαός που αγαπώ θα κατηγορηθεί αδιακρίτως για το φόνο μου. Αυτό που ίσως ονομάσουν η «χάρις του μαρτυρίου» είναι πολύ ακριβοπληρωμένο, αν το χρωστάω σε έναν Αλγερινό, όποιος και αν είναι αυτός, κυρίως αν ισχυρίζεται ότι ενεργεί από αφοσίωση σε αυτό που πιστεύει ότι είναι το Ισλάμ.
92 | σταυροδρόμι
Γνωρίζω την περιφρόνηση, με την οποία περιβάλλονται οι Αλγερινοί συνολικά. Γνωρίζω επίσης τη γελοιογράφηση του Ισλάμ, την οποία ενθαρρύνει ενός ορισμένου τύπου ισλαμισμός. Είναι υπερβολικά εύκολο να καθησυχάσεις τη συνείδησή σου, ταυτίζοντας αυτή τη θρησκευτική οδό με το ζηλωτισμό των εξτρεμιστών. Η Αλγερία και το Ισλάμ είναι, για μένα, άλλο πράγμα, είναι σώμα και ψυχή. Το έχω αρκετά διακηρύξει, με πλήρη επίγνωση αυτού που έχω λάβει και από τα δύο βρίσκοντας εκεί τόσο συχνά το μίτο του Ευαγγελίου, που έμαθα στα γόνατα της μητέρας μου, της πρώτης Εκκλησίας μου, εδώ στην Αλγερία, και με σεβασμό ήδη από τότε για τους μουσουλμάνους πιστούς. Ο θάνατός μου θα φανεί προφανώς ότι δίνει δίκιο σε εκείνους που βιαστικά με αντιμετώπισαν ως αφελή ή ιδεαλιστή: «Ας μας πει τώρα τι σκέφτεται για όλα αυτά!». Αυτοί όμως πρέπει να γνωρίζουν ότι θα απελευθερωθεί επιτέλους η πιο επίμονη περιέργειά μου. Να που θα μπορέσω, αν θέλει ο Θεός, να βυθίσω το βλέμμα μου στο βλέμμα του Πατρός, για να αντικρίσω μαζί του τα τέκνα του, του Ισλάμ όπως ακριβώς τα βλέπει και εκείνος, ολοφώτιστα από τη δόξα του Χριστού, καρπούς του Πάθους του, ντυμένα με τη δωρεά του Πνεύματος, η μυστική χαρά του οποίου είναι πάντα να εγκαθιστά την κοινωνία και να αποκαθιστά το καθ’ ομοίωση, παίζοντας με τις διαφορές. Τούτη την απολεσμένη ζωή, πλήρως δική μου και πλήρως δική τους, ευχαριστώ τον Θεό που φαίνεται να τη θέλησε ολόκληρη για αυτήν εδώ τη ΧΑΡΑ, έναντι όλων και παρά ταύτα. Σε αυτό το ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, όπου λέγονται στο εξής τα πάντα για τη ζωή μου, σας συμπεριλαμβάνω βέβαια φίλοι χτεσινοί και φίλοι σημερινοί, και εσάς, φίλοι από εδώ, πλάι στη μάνα μου και τον πατέρα μου, τις αδελφές μου και τους δικούς τους-εκατονταπλάσια απολαβή σύμφωνα με την υπόσχεση! Και σένα επίσης, φίλε της τελευταίας στιγμής, που δεν θα γνωρίζεις τι έκανες. Ναι, και για σένα επίσης το θέλω αυτό το ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ και αυτό το «À-DIEU» που παίρνει το πρόσωπό του. Άμποτε να μας δοθεί να ξαναβρεθούμε, ευγνώμονες ληστές, στον Παράδεισο, αν το θέλει ο Θεός, ο Πατέρας μας και των δυό. ΑΜΗΝ! Ινς Αλλάχ!»
σταυροδρόμι
| 93
Ο Χριστιανισμός είναι σήμερα η πλέον διωκόμενη θρησκεία του πλανήτη. Ο διωγμός των χριστιανών στις χώρες του Ισλάμ είναι καθημερινός, μέσα στη γενική παγκόσμια αδιαφορία. Πρόσφατη εκδήλωση αυτού του μίσους η σφαγή σαράντα έξι χριστιανών, στις 31 Οκτωβρίου 2010, στον καθεδρικό ναό των Χαλδαίων της Βαγδάτης – κάποιες χλιαρές διεθνείς αντιδράσεις δεν εμπόδισαν τους ισλαμιστές, λίγες μέρες αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου, να κάψουν χριστιανικά μαγαζιά και να σκοτώσουν άλλους έξι χριστιανούς. Παρά τους αμέτρητους διαθρησκειακούς διαλόγους και τις κοινές προσευχές ο διωγμός των χριστιανών, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, συνεχίζεται σε όλες τις χώρες του Ισλάμ. Ας μην γίνομαι όμως άδικος με τις ευαίσθητες ψυχές των Ευρωπαίων…Υπήρξε πράγματι ένα γεγονός, σε τούτη την ατέλειωτη σειρά του πρόσφατου χριστιανικού μαρτυρολογίου, που συγκίνησε την κοινή γνώμη: η σφαγή τον Μάιο του 1996 επτά Καθολικών μοναχών της Μονής της Παναγίας του Άτλαντος, στην Τιμπιρίν της Αλγερίας. Έχουν πράγματι γραφτεί χιλιάδες σελίδες για αυτήν, στο έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, ενώ τα σχετικά βιβλία συγκροτούν ήδη μια μικρή βιβλιοθήκη. Η ταινία του Ξαβιέ Μπωβουά (Xavier Beauvois) «Des hommes et des dieux», που είχε στη Γαλλία τεράστια και απρόσμενη επιτυχία (τρία εκατομμύρια εισιτήρια μέχρι αυτή τη στιγμή), προβάλλεται από τις 18 Νοεμβρίου, και στην Ελλάδα (με τον τίτλο Ενώπιον Θεού και ανθρώπων) και ελπίζουμε να ευαισθητοποιήσει το ελληνικό κοινό
94 | σταυροδρόμι
επί του θέματος. Ως πρώτη συμβολή στη συζήτηση που ευχόμαστε ότι η ταινία θα προκαλέσει, μεταφράζουμε εδώ την πνευματική Διαθήκη του ηγουμένου της μονής. Ο Κριστιάν ντε Σερζέ γεννήθηκε το 1937 στο Παρίσι, έζησε από το 1942 ως το 1945 στην Αλγερία, χειροτονήθηκε ιερέας το 1964 και, αφού υπηρέτησε πέντε χρόνια στην εκκλησία Sacré Coeur της Μονμάρτης, το 1969 γίνεται μοναχός στη Μονή της Παναγίας στην Αιγκυεμπέλ και το 1971 πηγαίνει στη Μονή της Παναγίας του Άτλαντος στην Τιμπιρίν της Αλγερίας, όπου το 1984 εκλέγεται, για πρώτη φορά, ηγούμενος της μικρής αυτής αδελφότητας σιστερσιανών (τραππιστών) μοναχών. Δε θα διηγηθούμε εδώ την άγια ζωή του, θα σταθούμε μόνο σε ένα γεγονός, επειδή είναι απαραίτητο για την καλύτερη κατανόηση της Διαθήκης του. Στις 24 Δεκεμβρίου το βράδυ, παραμονή των Χριστουγέννων του 1993, έξι ένοπλοι άντρες της GIA (Ένοπλή Ισλαμική Ομάδα) πηγαίνουν στο μοναστήρι. Δέκα μέρες νωρίτερα, στις 14 Δεκεμβρίου, μέλη της ίδιας οργάνωσης είχαν δολοφονήσει δώδεκα χριστιανούς Κροάτες, μετανάστες που εργάζονταν σε ένα εργοτάξιο κοντά στο μοναστήρι. Οι ένοπλοι ζητούν να μιλήσουν με τον επικεφαλής του μοναστηριού - οι μοναχοί πιστεύουν ότι ήρθε η ώρα τους. Η στάση του ηγούμενου ξαφνιάζει τους πάντες : δεν δέχεται να γίνει συζήτηση με όπλα στο χέρι μέσα στο μοναστήρι, σε έναν Οίκο της Ειρήνης. «Αν θέλετε να συζητήσετε μαζί μας, ελάτε, μα αφήστε τα όπλα έξω. Αν αυτό δεν γίνεται, τότε πάμε έξω», αυτή είναι η απάντησή του σε ανθρώπους για τους οποίους το φονικό ήταν καθημερινό μεροκάματο. Η συζήτηση θα γίνει τελικά έξω. Μετά το τέλος της, ο Κριστιάν θα μπει μέσα για την αγρυπνία της λειτουργίας των Χριστουγέννων. Η απειλή του θανάτου είναι σαφής, το ίδιο σαφές είναι πλέον και το δίλημμα των μοναχών : να φύγουν και να σωθούν ή να μείνουν και να πεθάνουν. Ο γενικός του τάγματος των σιστερσιανών Μπερνάντο Ολιβέρα πιέζει να φύγουν, με το επιχείρημα ότι το τάγμα έχει ανάγκη από μοναχούς και όχι από μάρτυρες, στο οποίο ο Κριστιάν αντιτείνει ότι το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Σε ένα τέτοιο κλίμα, ο ηγούμενος της Μονής της Παναγίας του Άτλαντος Κριστιάν ντε Σερζέ αρχίζει την 1η Δεκεμβρίου 1993 να γράφει τη Διαθήκη του. Η ημερομηνία έχει και αυτή τη σημασία της: είναι η μέρα που δολοφονήθηκε το 1916, στην Ταμανσαρέτ της νότιας Αλγερίας (Σαχάρα), ο άγιος Κάρολος του Φουκώ. Η Διαθήκη θα ολοκληρωθεί ένα μήνα αργότερα, την 1η Ιανουαρίου 1994. Δεν γράφονται έτσι εύκολα δυο σελίδες σαν κι αυτές. Το κείμενο φέρει το τίτλο «Quand un ὰ-Dieu s’envisage…» και το συνοδεύει η ρητή εντολή του συγγραφέα του να δημοσιευτεί μετά το θάνατό του. σταυροδρόμι
| 95
Δύο χρόνια αργότερα, στις 27 Μαρτίου 1996, ένοπλοι της GIA θα συλλάβουν και θα απαγάγουν τους επτά μοναχούς (οι μοναχοί Αμεδαιός και Ιωάννης-Πέτρος θα γλιτώσουν). Στις 21 Μαΐου 1996 ανακοινώνεται ο θάνατός τους. Οι συνθήκες και οι δράστες της δολοφονίας μένουν μέχρι σήμερα ανεξιχνίαστα. Στις 29 Μαΐου δημοσιεύεται στην εφημερίδα La Croix κατ’ αποκλειστικότητα, με την άδεια των οικείων του, το συγκλονιστικό αυτό κείμενο. Ο τίτλος σιγά σιγά θα παραμεριστεί και θα μνημονεύεται από τους περισσότερους ως Διαθήκη. Την επαύριο, 30 Μαΐου 1996, θα βρεθούν τα κομμένα κεφάλια των επτά μοναχών. Στις 2 Ιουνίου, στη βασιλική της Παναγίας της Αφρικής στο Αλγέρι, θα ψαλεί η νεκρώσιμος ακολουθία των επτά μοναχών και του καρδιναλίου Ντυβάλ που πέθανε εν τω μεταξύ. Στις 4 Ιουνίου 1996 οι μοναχοί θα ενταφιαστούν στο μοναστήρι τους στην Τιμπιρίν. Ας θυμίσουμε ότι η εμφύλια σύγκρουση της δεκαετίας του ᾽90 θα αφήσει πίσω της 100.000 νεκρούς Αλγερινούς. Η απόφαση της έως θανάτου αγάπης που εκφράζεται στο κείμενο της Διαθήκης και σφραγίζεται με το αίμα του δύο χρόνια αργότερα, θα διαποτίσει καθετί που θα γράψει έκτοτε ο Κριστιάν ντε Σερζέ. Όλα όσα γνωρίζουμε ότι έγραψε μετά τον Δεκέμβριο – γιατί υπάρχουν και πολλά ανέκδοτα ακόμη φέρουν το ίχνος αυτής της αποφασισμένης αγάπης. Η Διαθήκη του Κριστιάν ντέ Σερζέ έχει ως τώρα μεταφραστεί σε πάνω από εκατό γλώσσες. Τη μεταφράζουμε εδώ από το βιβλίο Christian de Chergé, Prieur de Tibhirine,L’invincible espérance, επιμ. Bruno Chenu, Bayard, Παρίσι 2010, σ.221-224.
96 | σταυροδρόμι
Είναι αναγκαίο να προσθέσουμε δύο μεταφραστικές παρατηρήσεις: Α. Αφήσαμε αμετάφραστο το ὰ-Dieu, στον τίτλο και μέσα στο κείμενο, επειδή δεν υπάρχει τρόπος να σωθεί στα ελληνικά το διττό νόημά του : οριστικός αποχωρισμός, αντίο, αποχαιρετισμός, που είναι ταυτόχρονα κίνηση «είς Θεόν», πορεία προς τον Θεό. Β. Το ρήμα envisage, s’envisager που υπάρχει στον τίτλο και στην τελευταία παράγραφο του κειμένου, σημαίνει βέβαια κοιτάω, θεωρώ, αντιμετωπίζω, σχεδιάζω, σκέφτομαι, αλλά έχει ως β΄ συνθετικό το visage (=πρόσωπο). Πρέπει να τα ακούει κανείς και τα δύο αυτά μέσα στο ρήμα, για να καταλάβει εκείνο που θέλει να πει ο π. Κριστιαν – η μετάφραση καταγράφει εδώ μια δεύτερη απώλεια. Με άλλα λόγια, ο τίτλος «Quand un ὰ-Dieu s’envisage…» δηλώνει, αφενός, όλα όσα σκέφτεται και θέλει να κληροδοτήσει ο συγγραφέας του, όταν έρχεται αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο ενός οριστικού αποχωρισμού και αποχαιρετισμού, και, αφετέρου, ότι η πορεία προς τον Θεό, η συνάντηση με τον Θεό, παίρνει το πρόσωπο του αδελφού, εν προκειμένω του φονιά αδελφού. Οι αναγνώστες του Λεβινάς θα έχουν ήδη αναγνωρίσει στο σημείο αυτό την οφειλή του χριστιανού μοναχού στον Εβραίο φιλόσοφο.
σταυροδρόμι
| 97
τέχνες & πολιτισμός
98 | σταυροδρόμι
παιγνιοθήκες στη Γαλλία και στην Ελλάδα χώροι αναψυχής και επικοινωνίας Πηνελόπη Νικολαϊδου
Πού θα βρει κάποιος ένα χώρο με πολλά παιχνίδια, χωρίς να τα αγοράσει, με ταυτόχρονα άλλους συμπαίκτες πρόθυμους να μοιραστούν μαζί του χρόνο ψυχαγωγίας και ελεύθερης συναναστροφής; Μα στην παιγνιοθήκη φυσικά! Η παιγνιοθήκη είναι ένας οργανωμένος χώρος με παιχνίδια, ο οποίος λειτουργεί στα πρότυπα μιας βιβλιοθήκης: όπου αντί για βιβλία έχει παιχνίδια. Η πρώτη παιγνιοθήκη (toy library) στον κόσμο έχει τις ρίζες της στις ΗΠΑ περί τα 1932. Στην Ευρώπη, ο θεσμός εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 στη Δανία για να καλύψει τις ανάγκες των παιδιών με αναπηρία. Στη Γαλλία οι παιγνιοθήκες πρωτολειτούργησαν την ίδια δεκαετία, με τον νέο όρο ludotheque (ludus=παιχνίδι). Σημαντικό ρόλο στην ίδρυση των παιγνιοθηκών στη Γαλλία έπαιξε η αναδημοσίευση του βιβλίου του Ολλανδού ιστορικού Johan Huizinga (1872 – 1945) “Homo ludens” (Άνθρωπος παίζων) το 1932, ο οποίος πρόσφερε επιστημονικό και θεωρητικό υπόβαθρο στην αναγκαιότητα του ανθρώπου να ασχολείται με παιγνιώδεις δραστηριότητες όχι μόνο στην παιδική ηλικία, όπως είχαν υποστηρίξει ψυχολόγοι και παιδαγωγοί. Βασισμένο σ αυτή τη σημαντική μελέτη, υπήρξε το έργο του σπουδαίου Γάλλου κοινωνιολόγου Roger Caillois (1913 – 1978), που ουσιαστικά υπήρξε ο θεμελιωτής των παιγνιοθηκών, οι οποίες θεμελίωσαν τις αρχές τους στα έργα του, που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του 1960. Οι παιγνιοθήκες άρχισαν σύντομα να ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια σε ολόκληρη την Γαλλία, χώρα πρόσφορη για νεοτερισμούς και πολιτιστικές καινοτομίες, πλαισιώνοντας βιβλιοθήκες και πολιτιστικά κέντρα πόλεων και χωριών.
σταυροδρόμι
| 99
Σήμερα πλέον ο αριθμός των παιγνιοθηκών ξεπερνάει τις 1.000 σε ολόκληρη τη χώρα. Κάθε γειτονιά έχει τη δική της παιγνιοθήκη, η οποία μπορεί να στεγάζεται σε ένα μικρό χώρο 80 τ.μ. με απλά ράφια και ντουλάπια, ή ακόμα και σε ένα πολυδύναμο κτίριο σε χώρο 1500 τ.μ. με εσωτερικό παιδότοπο και γωνιές παιχνιδιού, όπως σε ένα νηπιαγωγείο. Ο ρόλος των παιγνιοθηκών είναι σπουδαίος. Κάθε παιδί και κάθε ενήλικας έχει ελεύθερη πρόσβαση σε μια παιγνιοθήκη όπου μπορεί είτε να παίξει επί τόπου διαλέγοντας ένα από τα χιλιάδες παιχνίδια που υπάρχουν εκεί, είτε να δανείστεί ένα παιχνίδι στο σπίτι του για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Τα παιχνίδια είναι αριθμημένα και καταχωρούνται με ειδικό σύστημα ταξινόμησης, ώστε ο κάθε χρήστης να μπορεί να διαλέγει σύμφωνα με την ηλικία του, τις ανάγκες του και τα ενδιαφέροντά του. Υπάρχουν κατηγορίες παιχνιδιών όπως ενσφηνώσεις, παιχνίδια αδρής και λεπτής κινητικότητας, αρίθμησης, σειροθέτησης, σωματογνωσίας, επιτραπέζια, παζλ κ.α. Ορισμένες παιγνιοθήκες στη Γαλλία απευθύνονταν αποκλειστικά σε άτομα με αναπηρία. Η σύγχρονη τάση όμως και οι κοινωνικές επιταγές των καιρών μας, θέλουν να εντάσσουν τα ΑμεΑ στο γενικό πρόγραμμα των δραστηριοτήτων μιας παιγνιοθήκης, με σκοπό την πλήρη ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο. Αξιόλογη δράση έχουν αναπτύξει στη Γαλλία οι κινητές παιγνιοθήκες (ludobus), όπου τα παιχνίδια φορτώνονται σε μεγάλα λεωφορεία και κυκλοφορούν σε απομακρυσμένες περιοχές για να δανειστούν και να σκορπίσουν χαρά. Στην παιγνιοθήκη ο καθένας μπορεί να βρει παιχνίδια δυσεύρετα στο εμπόριο, ακριβά και πολυτελή, με παιδαγωγικό προσανατολισμό, ειδικά κατασκευασμένα, παιχνίδια απ’ όλο τον κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρήστης εξοικονομεί χρήμα και χρόνο και αναπτύσσει την ιδέα του μοιράζεσθαι. Όπως ακριβώς σε μια δανειστική βιβλιοθήκη, το παιχνίδι πρέπει να επιστρέφεται σε καλή κατάσταση. Πολλές παιγνιοθήκες δε δανείζουν μόνο παιχνίδια αλλά οργανώνουν και θεματικές δραστηριότητες παιχνιδιού: μαμάδες με μωρά, παιχνίδι και τρίτη ηλικία, τουρνουά επιτραπέζιων παιχνιδιών, απογευματινό με ντόμινο κλπ. Με αυτό τον τρόπο, η παιγνιοθήκη δημιουργεί έναν κοινωνικό κύκλο συναναστροφής και επικοινωνίας με τα μέλη της και κατά συνέπεια ισχυροποιεί τους δεσμούς φιλίας μιας περιοχής.
100 | σταυροδρόμι
Σε πολλές περιοχές της Γαλλίας, όπου οι καιρικές συνθήκες είναι συνήθως δυσμενείς και το εξωτερικό παιχνίδι αλλά και η συναναστροφή των ανθρώπων είναι περιορισμένα, οι παιγνιοθήκες προσφέρουν έναν χώρο για να αναπτυχθούν οι ανθρώπινες σχέσεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκετές παιγνιοθήκες έχουν εθελοντές ως προσωπικό. Οι περισσότερες όμως απασχολούν εξειδικευμένο προσωπικό με ανάλογες σπουδές και εκπαίδευση. Η σύγχρονη τάση στη Γαλλία είναι η θεσμοθετημένη εκπαίδευση παιγνιοθηκονόμων ή παιγνιοθηκαρίων, πέρα από τα διετή σεμινάρια σπουδών ή το μεταπτυχιακό δίπλωμα στις επιστήμες του παιχνιδιού. Οι παιγνιοθήκες ως οργανωμένος θεσμός τόσων δεκαετιών στη Γαλλία, συσπειρώνονται στην Ένωση Παιγνιοθηκών Γαλλίας (Association de ludotheques francaises), με σκοπό την διάδοση του θεσμού αλλά και την εύρυθμη λειτουργία τους. Από τη Δανία και τη Γαλλία ο θεσμός ταξίδεψε και στην Ελλάδα, ως ιδέα οργάνωσης χώρων με παιχνίδια για άτομα με αναπηρία. Η πρώτη παιγνιοθήκη ιδρύθηκε το 1990 στο Κερατσίνι, από την Ελληνική Εταιρεία Παιγνιοθήκης, μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που απαρτιζόταν αποκλειστικά από εθελοντές, κυρίως παιδαγωγούς. Με έμβλημά της τη σβούρα, τα μέλη της έτρεχαν αδιάκοπα για να μαζέψουν τα παιχνίδια που θα αποτελούσαν την πρώτη μαγιά για το έργο τους. Μέχρι σήμερα, έχουν ιδρυθεί και λειτουργήσει 12 παιγνιοθήκες στην Ελλάδα, εκ των οποίων οι 5 απευθύνονται κυρίως σε άτομα με αναπηρία.(Κερατσίνι, Αγ. Παρασκευή, Αιγάλεω, Ν. Φιλαδέλφεια, Κάλυμνο) Σ έναν οργανωμένο χώρο -τον οποίο συνήθως παρέχει δωρεάν ο Δήμος - και εξοπλισμένο με κάθε λογής παιχνίδια, είτε εμπορίου είτε ειδικά κατασκευασμένα και προσαρμοσμένα, το παιδί που επισκέπτεται μια παιγνιοθήκη μπορεί να απασχοληθεί δημιουργικά, να παίξει και να χαρεί με τη συναναστροφή των συνομηλίκων του. Οι παιγνιοθήκες λειτουργούν απογεύματα, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε περιοχής. Ο δανεισμός των παιχνιδιών είναι μια από τις λειτουργίες της παιγνιοθήκης, όπως επίσης και οι ποικίλες παιγνιώδεις δραστηριότητες που οργανώνονται περιστασιακά, όπως παιδότοποι σε εξωτερικό χώρο και τουρνουά παιχνιδιού. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι παιγνιοθήκες στην Ελλάδα λειτουργούν αποκλειστικά με εθελοντές, οι οποίοι εκπαιδεύονται από τα μέλη της Ελληνικής Εταιρειας Παιγνιοθήκης με σεμινάρια που αφορούν σε θέματα τόσο παιδαγωγικά
σταυροδρόμι
| 101
όσο και πρακτικά (π.χ. ταξινόμηση παιχνιδιών, δανεισμός παιχνιδιών, διαχείριση και λειτουργία μίας παιγνιοθήκης). Αξίζει να σημειωθεί πως όλοι οι οικονομικοί πόροι των παιγνιοθηκών προέρχονται από δωρεές και ανακύκλωση. Οι παιγνιοθήκες στην Ελλάδα αποτελούν μέλη τόσο της Παγκόσμιας Ένωσης Παιγνιοθηκών (International Toy Library Association) όσο και της Πανευρωπαϊκής (European Toy Library Association) και οι εθελοντές συμμετέχουν σε παγκόσμια συνέδρια και επιμορφώσεις, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα το σπουδαίο έργο τους στην Ελλάδα. Οι παιγνιοθήκες και οι εθελοντές τους συνδράμουν πολλά παιδιά, ψυχαγωγώντας ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες, οι οποίες έχουν πληγεί από σεισμούς, πλημμύρες ή πολέμους. Η μεγαλύτερη προσφορά τους όμως είναι στους γονείς παιδιών με αναπηρία, είτε νοητική είτε σωματική, καθώς απασχολούν τα άτομα ΑμεΑ ορισμένα απογεύματα της εβδομάδας με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό. «Κάθε μέρα σκέφτομαι αν θα πάω σήμερα να παίξω... κι όταν μου λένε πως είναι αύριο... κλαίω!» (Γ.Κ. 13 ετών, με σύνδρομο Down, Αθήνα)
102 | σταυροδρόμι
ο αυτοκράτορας είμαι εγώ Εβίτα Τσακάλη
Το βιβλίο «Ο αυτοκράτορας είμαι εγώ» είναι γραμμένο από έναν ενήλικα αυτιστικό, τον Hugo Horiot, ο οποίος αφηγείται την ιστορία των παιδικών και εφηβικών του χρόνων. Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο μιλά για την διαφορετικότητα και τον αποκλεισμό που βιώνει ένα παιδί με σύνδρομο Asperger, αλλά και για την διαφορετικότητα κάθε παιδιού που δεν συμβαδίζει με τις κοινωνικές νόρμες και το κοινωνικά αποδεκτό. Είναι η αυτοπροσωπογραφία ενός ατόμου το οποίο, μέσα από τις εμμονές, τις δυσκολίες, τους φόβους και τις αγωνίες του, αγωνίστηκε ενάντια στον εαυτό του και στους άλλους και κατάφερε, πάντα με τη βοήθεια της μητέρας του, να σταθεί στα πόδια του, να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο, να γίνει λειτουργικό και εν τέλει, να αποδεχτεί τον εαυτό του.
Ο Hugo Horiot. 38 χρόνων σήμερα, είναι συγγραφέας, ηθοποιός και ακτιβιστής, είναι παντρεμένος και έχει έναν γιο. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στίξις. σταυροδρόμι
| 103
Φρανσουάζ Ντολτό Θεοδώρα Τζόλα
Η Φρανσουάζ Ντολτό (1908 – 1988), Γαλλίδα παιδίατρος και ψυχαναλύτρια, υπήρξε μία από τις καθοριστικές μορφές του ψυχαναλυτικού κινήματος στη Γαλλία, με ιδιαίτερη συνεισφορά στον τομέα της ψυχανάλυσης παιδιών. Κατά την Ντολτό, οι παιδίατροι από κοινού με τους παιδαγωγούς οφείλουν να είναι υπεύθυνοι για την πρόληψη των κρουσμάτων νευρώσεων στα παιδιά και για αυτό το λόγο πρέπει κατά την ίδια να έχουν γνώσεις σχετικές με την ανθρώπινη ανάπτυξη. Παράλληλα, ούσα η ίδια χριστιανή, ανέφερε πως έργο του ψυχαναλυτή είναι η επεξεργασία του κειμένου του προπατορικού αμαρτήματος, δηλαδή η ενασχόληση με τον αντίκτυπο που έχει για τον άνθρωπο σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο η κατά τον χριστιανισμό πτώση του. Στην Ελλάδα έγινε γνωστή από τα κείμενά της, τη σκέψη, την επιρροή που έχει ασκήσει σε διάφορα επίπεδα. Όπως για παράδειγμα, η δημιουργία της ελληνικής εκδοχής του «Πράσινου Σπιτιού» στην Αθήνα από σημαντικούς Ελληνες ψυχαναλυτές για παιδιά και μαμάδες, μια κίνηση μεταφοράς αλλά και εδραίωσης της αξίας των «Πράσινων Σπιτιών» ανά τον κόσμο. Η Ντολτό ίδρυσε το πρώτο Πράσινο Σπίτι στο Παρίσι το 1979 ως ένα πρότυπο κέντρο που απευθυνόταν σε παιδιά μέχρι τεσσάρων ετών και στους γονείς τους και στο οποίο έθετε σε εφαρμογή τα ευρήματα των ψυχαναλυτικών ερευνών της, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των αναγκών των νηπίων. Το εξαιρετικά γόνιμο και πλούσιο συγγραφικό της έργο χαρακτηρίζεται κυρίως από την αμεσότητα του διαλόγου και ανοίγει τον ιδιαίτερο χώρο της Ψυχανάλυσης στο ευρύ κοινό. Στοχάζεται ως ψυχαναλύτρια και ως ποιήτρια, και ενώ η ίδια πίστευε ότι δεν έχει τίποτα λογοτεχνικό η γραφή της, εντούτοις, αρκετά κείμενά της την διαψεύδουν. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από συνέντευξη που παραχώρησε η κόρη της, μετά τον θάνατο της μητέρας της.
104 | σταυροδρόμι
Ερ.: Σε τι διέφερε η Francoise Dolto από τους άλλους ψυχαναλυτές παιδιών; Απ.: Μου είναι δύσκολο να το εξηγήσω αυτό με λίγα λόγια τώρα. Πιστεύω ότι είχε μια δική της ιδιοφυΐα που τη βοηθούσε να δημιουργεί επαφή με ανθρώπους κάθε ηλικίας. ΄Όμως, κατά τη γνώμη μου, αυτό που αποτελούσε τη γνήσια ιδιοφυία της ήταν ότι ήταν απόλυτα πεπεισμένη πως, από τη στιγμή της σύλληψής του, το παιδί είναι κάποιος, είναι μια προσωπικότητα που έχει δικαίωμα στον σεβασμό. Είχε τόσο πολύ υποφέρει από έλλειψη επικοινωνίας, που μπορούσε να «πιάσει στον αέρα» την επιθυμία επικοινωνίας ακόμη και σε ένα πλάσμα που δεν το εκδήλωνε. Ήξερε να αποκαλύπτει ακόμη και το παραμικρό ίχνος, το ελάχιστο ψήγμα επιθυμίας για επικοινωνία. Όταν ερχόταν στο γραφείο της κάποιο παιδί, παρατηρούσε τα πάντα, τον τρόπο που κινούσε τα μάτια του, τα ρουθούνια του, τα πόδια του, τον τρόπο που ανέπνεε. Μπορούσε να ανακαλύπτει σημάδια – ακόμη και σε ένα κατατονικό βρέφος - και να διακρίνει έτσι την οδύνη του, επειδή δεν μπορούσε να έρθει επαφή με τον ενήλικα, εκεί που κανείς άλλος δεν παρατηρούσε τίποτε. Είχε πλήρη συνείδηση ότι η απουσία επικοινωνίας είναι θάνατος. Εκείνο που της έδινε αυτή την ικανότητα, ήταν ότι δεν τοποθετούσε ποτέ τον εαυτό της από την πλευρά της ηθικής. Το σημαντικό γι’ αυτήν ήταν η γνήσια δυναμική ενός υποκειμένου, η επιθυμία του. ΄Ήξερε από ένστικτο ότι το διακύβευμα δεν ήταν να δίνεις καλή ανατροφή στα παιδιά, να τα κλείνεις μέσα σε ένα
σταυροδρόμι
| 105
προκατασκευασμένο καλούπι, αλλά ότι πρέπει να φέρεσαι έτσι που να είναι ευτυχισμένα γιατί γεννήθηκαν. Δεν φρόντιζε ποτέ ένα παιδί που το ίδιο δεν ήθελε, όσο μικρό και αν ήταν, ή του μιλούσε για τη μη επιθυμία του να ζήσει, να αλλάξει. Ερ.: Η πορεία της πάντως είναι στενά συνδεδεμένη με την προσωπική της πίστη. Απ.: Ασφαλώς. Αυτό που είναι βέβαιο, είναι ότι πάντοτε τοποθετούσε τον εαυτό της από τη μεριά της αγάπης. Και εάν είναι η αγάπη να πηγαίνει μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο, τότε δεν έχει καμία σημασία. Προκειμένου, όμως, να κυκλοφορήσει πραγματικά κάτι μεταξύ των όντων, όλων των υπάρξεων, πρέπει να υπάρξει ένα τρίτο σημείο αναφοράς, κάτι από αλλού, το οποίο εκείνη το προσδιόριζε ως τον Θεό, την πίστη, αλλά άλλοι το ονομάζουν διαφορετικά. Το σημαντικό είναι να να μην θεωρείς τον εαυτό σου ως την υπέρτατη αναφορά. Η μητέρα μου ποτέ δε θεωρούσε ότι θεράπευε η ίδια τους ανθρώπους. Δεν ιδιοποιείτο τις θεραπευτικές της επιτυχίες, ήξερε ότι τις οφείλει σ’ αυτό το «αλλού». Ερ.: Προσευχόταν πολύ; Απ.: Ναι, και πάντοτε θεωρούσε την προσευχή μία σημαντική διάσταση της ζωής της. Βέβαια, για έναν αναλυτή αυτό είναι σπάνιο, αλλά μπορεί μερικοί να προσεύχονται κρυφά. Η μητέρα μου ουδέποτε προσπάθησε να κρύψει ότι ήταν πιστή. Πάντως, αστειευόταν με αυτά που οι άλλοι μπορεί να έλεγαν για εκείνη. Από τη στιγμή που σκεπτόταν ότι πρέπει να κάνει ή να πει κάτι, το έκανε. Πηγή: Συζητήσεις ερανισμένες από Agnes Loiseau & Isabelle Taubes Μετάφραση από τα γαλλικά: Θεοδώρα Τζόλα
106 | σταυροδρόμι
απλές παιδικές απορίες, μεγάλες ανθρώπινες αλήθειες επιμέλεια κειμένου & ελεύθερη απόδοση στίχων: Ευαγγελία Γκιουλέ
Η περίοδος της αναγκαστικής παραμονής μας στο σπίτι λόγω της πανδημίας υπήρξε αφορμή για αρκετούς ανθρώπους στον πλανήτη για ενδοσκόπηση και αναζήτηση των αξιών που έχουν πραγματικά σημασία στη ζωή. Κι αν φάνηκε δύσκολο σε κάποιους από εμάς να βρούμε απάντηση στα ερωτήματα που θέσαμε στον εαυτό μας ώστε να αλλάξουμε ενδεχομένως γραμμή πλεύσης, σκεφτείτε πόσο πιο σύνθετο είναι να δώσουμε εξηγήσεις για βασικές έννοιες της ζωής σε ένα μικρό παιδί. Αυτή την απόπειρα έκανε πριν λίγα χρόνια ένας Γάλλος συνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής που, όντας καλός παρατηρητής της καθημερινότητας και της κοινωνίας μας, χειρίζεται με άνεση το χιούμορ, την ειρωνεία και την παιδική αφέλεια. Πρόκειται για τον Guillaume Aldebert και για το τραγούδι του “La vie c’est quoi?” («Τι είναι η ζωή;») που θεωρητικά απευθύνεται σε παιδιά αλλά τελικά μήπως όχι μόνο σε αυτά; Οι στίχοι που ακολουθούν είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε ένα κοριτσάκι με κάμποσες απορίες και τον πατέρα του. Ας βρούμε μέσα σε αυτούς ιδέες για να απαντήσουμε στις ερωτήσεις των παιδιών, των εγγονιών, των μαθητών μας ίσως ή ας δούμε με άλλη ματιά ορισμούς που είχαμε καλά εδραιωμένους μέσα μας. Τουλάχιστον μέχρι πριν κάποιους μήνες που αρχίσαμε να αναθεωρούμε ακόμη και τις πιο παλιές μας βεβαιότητες. Ας ανακαλύψουμε μέσα από τις απλές παιδικές απορίες μεγάλες ανθρώπινες αλήθειες! Τι είναι η μουσική; Είναι ήχος που φοράει άρωμα Τι είναι το συναίσθημα; Είναι η ψυχή που παίρνει φωτιά Τι είναι το κομπλιμέντο; Ένα αόρατο φιλί
Και η νοσταλγία; Βρώσιμο παρελθόν Τι είναι η ανεμελιά; Είναι χρόνος που σπέρνουμε Τι είναι ο καλός καιρός; Είναι το χέρι σου μες στο δικό μου σταυροδρόμι
| 107
Τι είναι ο ενθουσιασμός; Είναι όνειρα που μάχονται Και η καλοσύνη; Άγγελοι που έρχονται απρόσκλητοι Και η ελπίδα τι είναι; Ευτυχία που περιμένει Και το ουράνιο τόξο; Ένα ζωντανό μνημείο Τι είναι να μεγαλώνεις; Είναι να δημιουργείς πρώτες φορές Και η παιδική ηλικία τι είναι; Τρυφερότητα με πιτζάμες Μα πες μου μπαμπά, η ζωή τι είναι; Μικρή μου, βλέπεις, η ζωή είναι λίγο από όλα αυτά μα κυρίως είσαι εσύ Είσαι εσύ Τι είναι η τύψη; Είναι ένα φάντασμα που σεργιανάει Και η ρουτίνα; Οι επιθυμίες που μαραίνονται Τι είναι το ουσιώδες; Να έχεις πάντοτε πίστη Και η ανάμνηση; Ένα σχέδιο στη μνήμη Τι είναι ένα χαμόγελο; Είναι άνεμος στα πανιά
108 | σταυροδρόμι
Και η ποίηση; Μια απόχη για αστέρια Τι είναι η αδιαφορία; Είναι η ζωή δίχως χρώματα Και τι είναι ο ρατσισμός; Μια αναπηρία της καρδιάς Τι είναι η φιλία; Είναι το νησί των θησαυρών Και το σκασιαρχείο; Μια τρικλοποδιά στον Πυθαγόρα Τι είναι η σοφία; Ο Τεν Τεν στο Θιβέτ Τι είναι η ευτυχία; Είναι τώρα ή ποτέ Μα πες μου μπαμπά, η ζωή τι είναι; Μικρή μου, βλέπεις, η ζωή είναι λίγο από όλα αυτά μα κυρίως είσαι εσύ Είσαι εσύ Μέσα στις ιστορίες σου, Μες στις τρέλες σου, Μέσα στην μπάντα απ’ τα δυνατά σου γέλια Εκεί είναι η ζωή, εκεί είναι η ζωή Στην ντουλάπα με τις αναμνήσεις μας Στην ελπίδα να σε βλέπω να γερνάς Εκεί είναι η ζωή, εκεί είναι η ζωή
10 μουσικές προτάσεις της Emmanuelle Hériard - Lionis
Aldebert | Le necessaire Emily Loizeau | L’ autre bout du monde Georges Brassens | Chanson pour l’ auvergnat Charles Aznavour | La bohème Barbara | L’aigle noir Anne Sylvestre | Les gens qui doutent Madeleine Peyroux | J’ ai deux amours Mathieu Chedid | Qui de nous deux Paradis | Recto verso Stacey Kent | Jardin d’ hiver
σταυροδρόμι
| 109
Μπερνανός και νεοελληνική λογοτεχνία Σταύρος Ζουμπουλάκης αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Η Καθημερινή» (8 – 1 – 2018)
Εκδόθηκε επιτέλους στα ελληνικά (Πόλις 2017) το μυθιστόρημα του Ζορζ Μπερνανός «Ημερολόγιο ενός επαρχιακού εφημερίου» (1936). Μολονότι έχει ξαναμεταφραστεί στη γλώσσα μας, μπορούμε να λογαριάζουμε τούτη τη νέα μετάφραση ως πρώτη ουσιαστικά. Πρόκειται για αριστούργημα. Αν με έβαζαν με το στανιό να καταρτίσω έναν κατάλογο με τα καλύτερα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα, όσο περιορισμένο αριθμό και αν μου έθεταν ως ανώτατο όριο – τα καλύτερα δέκα, ας πούμε, ή ακόμη και τα καλύτερα πέντε –, θα το συμπεριελάμβανα χωρίς δισταγμό. Τι είναι, αλήθεια, εκείνο που κάνει πραγματικά μεγάλο τούτο το μυθιστόρημα, στο οποίο δεν συμβαίνει τίποτε, αλλά απλώς ένας αδέξιος και ατάλαντος παπάς καταγράφει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σε μια πληκτική ενορία ενός ασήμαντου χωριού της Γαλλίας; Η δική μου απάντηση, πέραν βέβαια από τη μεγάλη εκφραστική δύναμη με την οποία είναι γραμμένο – αλλιώς δεν γίνεται λόγος για λογοτεχνία – θα στρεφόταν προς το συγκλονιστικό πρόσωπο του κεντρικού ήρωα που κατάφερε να πλάσει ο Μπερνανός. Όποιος διαβάσει το μυθιστόρημα, η μορφή του ανώνυμου και άρρωστου ιερέα του Αμπρικούρ θα τον συνοδεύει για πάντα, θα σφηνωθεί στην ψυχή και στη σκέψη του. Τι μας μένει από τα μεγάλα μυθιστορήματα; Τα πρόσωπά τους. Ξεχνάμε πολλά γεγονότα της πλοκής, αλλά τα κεντρικά πρόσωπα, τα πρόσωπα που μας συγκίνησαν, τα θυμόμαστε πάντα. Μέσα από αυτά γνωρίζουμε και ζυγίζουμε τον εαυτό μας, μέσα από αυτά καταλαβαίνουμε, όσο γίνεται να καταλάβουμε, τη ζωή και τον κόσμο. Το μυθιστόρημα δεν είναι μουσική, δεν υπάρχει ερήμην των ιδεών και του περιεχομένου του. Ο χριστιανός αναγνώστης του «Ημερολογίου» θα βρει χωρίς αμφιβολία στις σελίδες του πολλά από εκείνα που απασχολούν τη συνείδησή του, τα οποία ο άμοιρος χριστιανικής ευαισθησίας και παιδείας – δεν λέω πίστης – μπορεί να τα προσπεράσει. Οι αναγνωστικές απώλειες
110 | σταυροδρόμι
του μη χριστιανού αναγνώστη θα είναι οπωσδήποτε πολλές. Το «Ημερολόγιο» όμως, όπως και κάθε μεγάλο μυθιστόρημα, υπερβαίνει τα ιδεολογικά και ιστορικά όρια, τόσο τα δικά του όσο και των αναγνωστών του. Ο κόσμος μέσα στον οποίο παλεύει ο εφημέριος είναι ο δικός μας (και παντοτινός) κόσμος της δύναμης, του κακού, του κυνισμού, της ιδιοτέλειας, του ατομικού συμφέροντος, της νύχτας και της λάσπης. Ο Θεός έχει εξοριστεί από τη ζωή και την ψυχή ακόμη και εκείνων που τυπικά βρίσκονται στην υπηρεσία του. Σε αυτόν ακριβώς τον κόσμο ο ιερέας ζει τις αγωνίες και τα διλήμματά του, τα τραύματα, τους φόβους και τις ελπίδες του, το σθένος και την ασθένειά του. Ο Μπερνανός είναι ένας από τους μεγάλους Καθολικούς συγγραφείς της Γαλλίας του εικοστού αιώνα, όπως ο Πεγκί, ο Κλοντέλ, ο Μοριάκ. Μπορούμε να προσθέσουμε τον Λεόν Μπλουά (πέθανε το 1917) και τον Ισμάν (πέθανε το 1907). Αν προχωρήσουμε οπισθοβατικά προς τον 19ο και ακόμη πιο πίσω, ο αριθμός αυξάνει. Μεγάλοι συγγραφείς, το έργο των οποίων διαποτίζεται από τη χριστιανική πίστη, τις αγωνίες και τις αμφιβολίες της, τις συγκρούσεις της, την ειρήνη και την ταραχή της. Τέτοιας λογής και μεγέθους χριστιανούς συγγραφείς έχουν όλες οι ευρωπαϊκές λογοτεχνίες του 19ου και του 20ού αιώνα. Υπάρχουν μέχρι σήμερα (βλ. Μέριλιν Ρόμπινσον), αλλά διαρκώς λιγότεροι πια. Οι χριστιανοί αυτοί συγγραφείς ανήκουν σε όλες τις χριστιανικές ομολογίες, είναι Ορθόδοξοι (Ντοστογιέφσκι, Τολστόι), Καθολικοί, Προτεστάντες. Η παραπάνω απλή διαπίστωση ισχύει άραγε εξίσου και για τη νεοελληνική λογοτεχνία; Ποιοι είναι οι κατεξοχήν χριστιανοί συγγραφείς μας του 19ου σταυροδρόμι
| 111
και του 20ού αιώνα; Ποιοι μας έρχονται με το πρώτο στον νου, όταν τίθεται μια τέτοια ερώτηση; Ο Παπαδιαμάντης, ο Παπατσώνης και ο Πεντζίκης. Δεν αναφέρω τον Σαραντάρη, γιατί στην ποίησή του – δεν κάνω λόγο εδώ για δοκιμιογράφους και στοχαστές – το χριστιανικό περιεχόμενο είναι μάλλον αφανές. Κανείς λοιπόν από αυτούς τους κατεξοχήν χριστιανούς συγγραφείς δεν έχει μεταφυσική αγωνία, εσωτερικά διλήμματα, κανένας δεν θέτει τα μεγάλα θεολογικά ή ηθικά ζητήματα. Ο χριστιανισμός του Παπαδιαμάντη είναι λατρευτικός, έχει ως πυρήνα του τη λατρεία του Θεού από τη μικρή κοινότητα των πενήτων, κατά τον ετήσιο λειτουργικό κύκλο. Τα παγανιστικά στοιχεία του νεοελληνικού λαϊκού χριστιανισμού όχι μόνο δεν αποδοκιμάζονται αλλά σαγηνεύουν κιόλας. Όποιος θέλει να δει έκτυπη τη διαφορά του κόσμου του Μπερνανός από τον κόσμο του Παπαδιαμάντη, ας συγκρίνει μόνο τον επαρχιακό εφημέριο (και πολλούς άλλους ιερείς των μυθιστορημάτων του) με τους ιερείς του Παπαδιαμάντη. Του Πεντζίκη ο χριστιανισμός, με κύρια εξαίρεση το έργο «Ο πεθαμένος και η Ανάσταση» (1944), είναι συναξαριακός και αγιολογικός, αισθητικός, και από ένα σημείο και πέρα μια θεολογική ασυναρτησία. Του Παπατσώνη επίσης ο χριστιανισμός, παρά τη βαθιά Καθολική αγωγή και παιδεία του, ήταν και αυτός κυρίως εορτολογικός και λειτουργικός, με τόνο δοξολογικό. Μόνη εξαίρεση σε αυτό τον κανόνα υπήρξε ο Γιώργος Θεοτοκάς («Ασθενείς και Οδοιπόροι», 1964, «Οι καμπάνες», 1970), γεγονός που οφείλεται προφανώς στο ότι μεταστράφηκε στον χριστιανισμό σε ώριμη ηλικία, έπειτα από προσωπική αγωνία και αναζήτηση. Το όνομα του Θεοτοκά πάντως δεν είναι από τα πρώτα που θα μας έρθουν στον νου, όταν έχουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα που θέσαμε, γιατί δεν τον συνδέουμε πρωτίστως με τον χριστιανισμό, αλλά με άλλα ρεύματα και επιδιώξεις. Η απουσία τέτοιων χριστιανών συγγραφέων από τη λογοτεχνία μας, σε σύγκριση με τις άλλες ευρωπαϊκές λογοτεχνίες, είναι εκ πρώτης όψεως παράδοξη, διότι ο χριστιανισμός κοινωνικά άντεξε και αντέχει περισσότερο στην Ελλάδα από όσο στις άλλες δυτικές χώρες. Δεν θα αποπειραθούμε εδώ να εξηγήσουμε το γεγονός – δεν έχουμε άλλωστε πρόχειρη και σίγουρη εξήγηση. Σκέφτομαι πάντως πως η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί, αφενός, στον τρόπο με τον οποίο έζησε και εξακολουθεί να ζει τον χριστιανισμό της η ελληνική κοινωνία – είναι κάτι παραπάνω για αυτήν ο χριστιανισμός από εορτές, ακολουθίες και θρησκευτικά έθιμα; – και αφετέρου, στην απουσία ενός ουσιαστικού χριστιανικού φιλοσοφικού και θεολογικού στοχασμού, με τον οποίο να μπορούσε να συνομιλεί η λογοτεχνία.
112 | σταυροδρόμι
υπάρχει ένας Μικρός Πρίγκηπας που πρέπει να παρηγορήσουμε Ζωή Πλιάκου - Νίκα
«Αχ! Κάποτε, στην ηλικία σας εμείς…» Κάπως έτσι άρχισε ο «εξάψαλμος» των δασκάλων μας στην μακρινή εκείνη εποχή που ήμασταν και εμείς μαθήτριες ή μαθητές. Τότε είχα δεσμευτεί ότι ποτέ δεν θα ξεστόμιζα κάτι τέτοιο. Και πράγματι∙ όμως δεν μπορώ να συμφιλιωθώ καθόλου με το γεγονός ότι ορισμένα πράγματα ή πρόσωπα της ιστορίας ή της τέχνης, που μας ήταν τότε προσφιλή και οικεία, λαμπρά σημεία αναφοράς, στις ημέρες μας έχουν αντικατασταθεί από προσωπικότητες εφήμερες, άλλως περσόνες, καθ’ υπαγόρευση, πολλές φορές, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ΜΜΕ. Ένα από αυτά τα πρόσωπα που μας γοήτεψαν και μας επηρέασαν ήταν και ο συγγραφέας και πρωτοπόρος αεροπόρος Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ (1900 - 1944). Ο Γιώργος Παπαγεωργίου, χειρουργός, μετά την εξαιρετική μελέτη του «Ο Άγιος Λουκάς της Κριμαίας και ο Αλβέρτος Σβάιτσερ, παράθεση δύο μεγάλων» από τις εκδόσεις «Επιστροφή» (Ναύπλιο 2016), μας προσφέρει μία ακόμη εξαιρετική εργασία-μελέτη: «Σαιντ Εξυπερύ, Ο τελευταίος Ιππότης του ουρανού», που έγινε βιβλίο από τις ίδιες εκδόσεις το 2019. Η μελέτη αυτή είναι η πρώτη στη γλώσσα μας και, χωρίς αμφιβολία, ανήκει στην διεθνή βιβλιογραφία για τον Γάλλο συγγραφέα-αεροπόρο. Η αφήγηση, σε γλώσσα ρέουσα και γλαφυρή, τρυφερή κατά βάθος, βασίζεται σε τεκμήρια, οι δε διηγήσεις για τις αεροπορικές περιπέτειες του Εξυπερύ είναι συναρπαστικές. Το εξαιρετικό εξώφυλλο έχει φιλοτεχνήσει ο π. Σταμάτης Σκλήρης.
σταυροδρόμι
| 113
Στο πλούσιο και σπουδαίο συγγραφικό έργο του Εξυπερύ, λάμπει κυριολεκτικά το ολιγοσέλιδο αλλά τόσο σημαντικό βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας», το οποίο γνώρισαν και αγάπησαν πολύ όσοι, την μακρινή εκείνη εποχή, μάθαιναν γαλλικά στο ιστορικό όσο και ηρωικό Γαλλικό Ινστιτούτο. Μικρά αποσπάσματά του μας οδήγησαν, τότε, στο βιβλιοπωλείο Κάουφμαν, στην οδό Σταδίου ή στη Φωλιά του Βιβλίου, στην οδό Πανεπιστημίου, για να προμηθευτούμε το πρωτότυπο! Θράσος, ε; Ως εικός, πολύ γρήγορα καταφύγαμε σε μετάφραση («Δίφρος», 1957) και πάρα πολύ αργότερα στο πρωτότυπο! Τα βιβλία που αγαπάμε, μην απορείτε, μας συνδέουν και με την τοπογραφία της πόλης μας. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου γνώρισε το βιβλίο αυτό στην Πάτρα από την δασκάλα του και η αντίδρασή του στο κείμενο ήταν, όπως ο ίδιος αναφέρει, κεραυνοβόλα. Και σαν ανταπόδοση στον πρώτο εκείνο ενθουσιασμό, στρώθηκε στη δουλειά, μελέτησε σε βάθος και ερεύνησε για πολλά χρόνια με επιμέλεια και αγάπη την ζωή και το έργο του Σαιντ Εξυπερύ. Μπορούν, λοιπόν, όσοι το επιθυμούν, να γνωρίσουν έναν μεγάλο συγγραφέα και σπουδαίο άνθρωπο, έναν αληθινό Ιππότη, Ιππότη του ουρανού.
114 | σταυροδρόμι
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Σαιντ Εξυπερύ, ο τελευταίος Ιππότης του ουρανού» «Ο Μικρός Πρίγκηπας μας καλεί σε ένα πολύ ιδιαίτερο ταξίδι. Ένα ταξίδι στον χρόνο, στον χώρο και στις διαστάσεις. Ένα ταξίδι στους κόσμους της αγάπης, της νοσταλγίας, του έρωτα, της θυσίας, της συνέπειας. Κόσμους που είναι αόρατοι και χαμένοι από την καθημερινότητά μας, αλλά υπαρκτοί και αληθινοί. Ίσως πιο αληθινοί από τις εφήμερες εμπειρίες και επιδιώξεις μας, γιατί αυτές θα χαθούν, ενώ εκείνοι θα μείνουν για πάντα.» «Η αλεπού δίδαξε τον μικρό επισκέπτη ότι το μυστικό να γνωρίσεις τον άλλο είναι να τον εξημερώσεις, δηλαδή να δημιουργήσεις μαζί του δεσμούς. Είναι κάτι που απαιτεί μια διαδικασία, που χρειάζεται χρόνο και υπομονή, γιατί ο άλλος δεν ξεκλειδώνει εύκολα την ψυχή του. Και οι δεσμοί αυτοί δεν μπορεί να είναι δεσμοί κυριαρχίας ή εξουσίας, αλλά σεβασμού και ευθύνης. Σε καθιστούν υπεύθυνο για τον άλλον. Αλλά μόνο τότε η ζωή αποκτά νόημα, αλλιώς όλα είναι ανούσια.» «Ο Μικρός Πρίγκηπας μας δίνει το πραγματικό πρότυπο της αγάπης. Επειδή είναι αθώος ο ίδιος, βλέπει το καλό στον καθένα και πιστεύει στην αθωότητα των άλλων. Αισθάνεται την απόλυτη ισότητα με αυτούς που συναντάει, χωρίς διάκριση φυλής ή βιολογικού είδους. Είναι ελεύθερος, αντίθετα με τους αλλοτριωμένους μεγάλους. Η ελευθερία βασίζεται στην απεξάρτηση από τις φυσικές αναγκαιότητες και τις αισθήσεις, που είναι ανεπαρκείς, επομένως απατηλές. Το ουσιώδες είναι απροσπέλαστο για τις αισθήσεις. Η ουσία ανιχνεύεται με την αγάπη. Η ελευθερία όμως έχει συνέπεια την μοναξιά.» «Ο Μικρός Πρίγκηπας δε είναι ούτε ένα παραμύθι για παιδιά, ούτε ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για μεγάλους, παρόλο που το διαπερνάει έντονα μια μορφή μεταφυσικής. Είναι μία εξομολόγηση, ένα ξεφύλλισμα της ψυχής. Είναι μια προσευχή ενός μοναχικού ανθρώπου, ενός παιδιού που δεν ήξερε να μεγαλώσει και εξορίστηκε στον κόσμο των μεγάλων μέσα σε ένα σώμα μεγάλου. Είναι ένα άλλο «ευαγγέλιο», διαφορετικό από αυθεντικό, αλλά βαθιά επηρεασμένο από την χριστιανική αγωγή του συγγραφέα. Ίσως ένα «Ευαγγέλιο κατά Σαιντ Εξυπερύ».»
σταυροδρόμι
| 115
από την κουζίνα του μοναστηριού σούπα με κάστανα π. Γεράσιμος Gascuel
μετάφραση: Ζωή Πλιάκου – Νίκα προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο του π. Γερασίμου Gascuel
116 | σταυροδρόμι
Η σούπα αυτή είναι μια τυπική «αγροτική», χειμωνιάτικη σούπα της περιοχής μας (Cevennes, Νότια Γαλλία). Τα κάστανα αποξηραίνονται το φθινόπωρο, στο παραδοσιακό στεγνωτήριο, σε χόβολη από κλαδιά καστανιάς και από το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα των καρπών. Τον Οκτώβριο τρώμε τα κάστανα βραστά. Τα παιδιά, κόβουν με μια δαγκωνιά την κορυφή του κάστανου και ρουφάνε το περιεχόμενο∙ Απόλαυση! Μπορούμε επίσης να τα βράσουμε, χαράζοντάς τα ή αφαιρώντας το εξωτερικό περίβλημά τους, για μία ώρα. σε νερό αρωματισμένο με δάφνη, γλυκάνισο, και φύλλο συκιάς. Παραδοσιακά, σιγοψήνουμε τα κάστανα στη χόβολη του τζακιού, αφού προηγουμένως τα χαράξουμε. Τα απολαμβάνουμε οικογενειακώς ή με φίλους γύρω από το τζάκι, πίνοντας ένα γλυκό ή ημίγλυκο κρασί. Τα κάστανα είναι μαλακά και αρωματικά. Διατηρούνται στο ψυγείο και μπορούν να συνοδέψουν φαγητά ή επιδόρπια. Το κάστανο είναι το «χρυσάφι του φτωχού» και η καστανιά το «αρτόδεντρο». Κατά το 11ο αι. στην περιοχή μας (Cevennes), μοναχοί άρχισαν να καλλιεργούν καστανιές. Ό,τι γίνεται από κάστανο είναι καλό! Υλικά για 6 μερίδες 500 γρ. κάστανα 1 – 2 σκελίδες σκόρδο Αλάτι, πιπέρι, κόλιανδρο, μοσχοκάρυδο Πιπέρι ολόκληρο, φύλλα από σέλινο Κρουτόν Χρόνος παρασκευής 1 ώρα & 30 λεπτά 1. Μουσκεύουμε αποβραδίς 500 γρ. αποξηραμένα κάστανα σε κρύο νερό. 2. Πλένουμε και απομακρύνουμε ό,τι έχει μείνει από τον σκούρο φλοιό με μια μαλακή βούρτσα. 3. Τοποθετούμε τα κάστανα σε σκεύος με μπόλικο νερό και αλατίζουμε ελαφρά (χρησιμοποιούμε κατσαρόλα που έχουμε αποκλειστικά για κάστανα, γιατί η τανίνη διαποτίζει τα τοιχώματα της κατσαρόλας).
σταυροδρόμι
| 117
4. Βράζουμε για μία ώρα μέχρι να μαλακώσουν τα κάστανα και το νερό παίρνει χρώμα κοκκινοκάστανο. 5. Τριάντα λεπτά πριν το τέλος, προσθέτουμε το μοσχοκάρυδο, λίγο σέλινο, πιπέρι και το σκόρδο λίγο ροδισμένο. Ανακατεύουμε, φροντίζοντας να μην διαλυθούν τα κάστανα και να έχει πάντοτε η σούπα αρκετά υγρά. 6. Σερβίρουμε την σούπα ζεστή, προσθέτοντας στο πιάτο ή στο μπόλ ζεστό κατσικίσιο γάλα ή φυτική κρέμα, όπως κανείς προτιμά. 7. Συνοδεύουμε με κρουτόν αρωματισμένα με σκόρδο. 8. Η σούπα αυτή συνοδεύεται πολύ ευχάριστα από ένα απλό κρασί∙ μερικοί, μάλιστα, αντί για γάλα βάζουν στη σούπα το κρασί. Προσοχή: Η τανίνη του κάστανου βάφει ανεξίτηλα τα γάντια και την κατσαρόλα. Το βιβλίο με τις μοναστηριακές συνταγές του π. Γερασίμου θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Εν Πλω το προσεχές διάστημα.
118 | σταυροδρόμι
Σημείωση μεταφράστριας Το κάστανο είναι από την αρχαιότητα γνωστό. Πιστεύεται ότι οι Έλληνες έφεραν το κάστανο από την Περσία, εξ ου και η ονομασία του «Σαρδιανές Βάλανοι», πρώτα στη Μικρά Ασία και μετά στην ηπειρωτική Ελλάδα. Πριν έρθει η πατάτα και το καλαμπόκι από την Αμερική στην Ευρώπη, τα κάστανα αποτελούσαν πολύ σημαντική πηγή τροφής για τους κατοίκους του … παλαιού κόσμου, ιδιαίτερα στη Γαλλία, στην Ιταλία και την Ισπανία. Το στέγνωμα του κάστανου είναι διαδικασία δύσκολη και διαρκεί. Παραδοσιακά, στην ορεινή Ελλάδα, κάποτε, στέγνωναν τα κάστανα σε αυτοσχέδιες κατασκευές, που έστηναν, αμέσως μετά την συγκομιδή, στο δάσος. Άπλωναν τα κάστανα σε πλέγμα φτιαγμένο από καλάμια, το οποίο τοποθετούσαν σε απόσταση πάνω από θράκα που σιγόκαιγε, ώστε η θερμότητα να τα αποξηραίνει χωρίς να τα ψήνει ή να τα καίει. Η οικογένεια, σε βάρδιες, συντηρούσε τη φωτιά. Πανηγύρι σωστό, μιας και δεν περνούσαν εύκολα τα 30 μερόνυχτα! Εύλογο, οι νέοι και οι νέες να συμμετέχουν, πάντοτε υπό το άγρυπνο βλέμμα των μεγαλύτερων. Γνωριμίες και «συμπάθειες» ήσαν, παρόλη την …επίβλεψη, αναπόφευκτες και, γιατί όχι, καλοδεχούμενες. Με το τέλος της σοδειάς, έρχονταν και οι αναγγελίες αρραβώνων. Και οι γάμοι δεν αργούσαν! Κάστανο η …προξενήτρα! Όταν η επίπονη διαδικασία του στεγνώματος έπαιρνε τέλος, έβαζαν τα κάστανα σε σακιά και τα χτυπούσαν. Έτσι, έφευγαν τα ξερά φλούδια∙ σειρά είχε η δεύτερη δύσκολη δουλειά: το άλεσμα. Τα ξερά κάστανα είναι πολύ σκληρά, δεν αλέθονται στο σπίτι. Ειδικοί μύλοι έκαναν αυτή τη δουλειά. Το αλεύρι αυτό αντικαθιστούσε πολλές φορές το σταρένιο ή το καλαμποκάλευρο σε ορεινές και άγονες περιοχές. Κάστανο η… τροφός! Το κάστανο είναι καρπός με υψηλή διατροφική αξία, στερείται λιπαρών, περιέχει βιταμίνη C, Ω3 και Ω6 λιπαρά, καθώς και χρήσιμα ιχνοστοιχεία, όπως κάλιο. Το αλεύρι από κάστανο δεν περιέχει γλουτένη και χρησιμοποιείται στην μαγειρική, στην ζαχαροπλαστική και στην αρτοποιία.
σταυροδρόμι
| 119
120 | σταυροδρόμι
7
οι συνεργάτες του τεύχους ΓΚΙΟΥΛΕ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ | καθηγήτρια Γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας (Αθήνα) ΓΩΓΟΥ ΒΑΣΩ | θεολόγος, φιλόλογος, ζωγράφος (Λάρισα)
ΔΟΥΛΗΓΕΡΗΣ π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ | εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου Ψυρρή, ηλεκτρολόγος μηχανικός, θεολόγος (Αθήνα)
ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ | Πρόεδρος Εφορευτικού Συμβουλίου Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος, Πρόεδρος Δ.Σ. Βιβλικού Ιδρύματος «Άρτος Ζωής», συγγραφέας, φιλόσοφος (Αθήνα) ΚΟΥΤΣΟΒΙΤΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ | παιδίατρος (Σπάρτη)
ΜΑΡΟΥΛΗΣ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ | εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Φιλίππου, βιολόγος (Αθήνα) MΟΥΡΖΑ ΜΑΡΙΑ | συγγραφέας, νηπιαγωγός (Αθήνα) ΜΠΑΡΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ | θεολόγος (Λάρισα) ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ | δασκάλα Ειδικής Αγωγής, εθελόντρια στην Ελληνική Εταιρία Παιγνιοθήκης (Αθήνα) ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. | Δρ. Θεολογίας, πτ. Νομικής, αρχισυντάκτης περιοδικού «Σύναξη», Διδάσκων (ΕΔΙΠ) στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία (Αθήνα) ΠΛΙΑΚΟΥ – ΝΙΚΑ ΖΩΗ | θεολόγος (Αθήνα) ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, π. ΣΤΑΜΑΤΗΣ | εφημέριος Ι. Ναού Τριών Ιεραρχών Καισαριανής, φιλόλογος, θεολόγος (Αθήνα) ΤΑΜΑΡΕΣΗ - ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ | καθηγήτρια Αγγλικής γλώσσας και φιλολογίας (Αθήνα) ΤΑΤΙΑΝΗ ΜΟΝΑΧΗ | Ιερά Μονή Παναγίας της Χερσώνας Charentes (Γαλλία) ΤΖΟΛΑ ΘΕΟΔΩΡΑ | φιλόλογος (Αθήνα) ΤΣΑΚΑΛΗ ΕΒΙΤΑ | ψυχολόγος, ειδική παιδαγωγός (Αθήνα) GASCUEL π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ | Ιερά Σκήτη Αγίας Πίστης Cevennes (Γαλλία) GIBB KATHLEEN | νομικός (Εδιμβούργο, Σκωτία) HERIARD – LIONIS EMMANUELLE (Αθήνα) MAILLARD LUDOVIC | φωτογράφος αρχιτεκτονικής και τοπίου (Nimes, Γαλλία) σταυροδρόμι
| 121
εικόνες • • • • •
ΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΑΛΛΙΑΣ | σελ. 29, 33 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Ι. ΜΟΝΗΣ CANTAUQUE | σελ. 7, 49, 51 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Ι. ΜΟΝΗΣ LA FAURIE | σελ. 30. 31, 32 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Ι. ΜΟΝΗΣ SOLAN | σελ. 8, 10, 11, 18, 19 , 48, 52, 120 ΜΑΡΟΥΛΗΣ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ | σελ. 16, 17, 21, 23, 24, 25, 35, 51, 76, 80, 82, 83, 84, 85, 123 • GASCUEL π. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ | σελ. 52, 57, 59, 60, 61, 65, 66, 68, 69, 74, 118, 120 https://www.photo-frerejean.com/ • HERIARD – LIONIS EMMANUELLE | σελ. 45 (φωτογραφία αρχείου) • MAILLARD LUDOVIC | σελ. 58, 70, 116, 120 http://ludovicmaillard.com/ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΘΕΡΜΑ τον Ιερομόναχο Γεράσιμο Gascuel για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού από το προσωπικό του αρχείο τον φωτογράφο Ludovic Maillard για την παραχώρηση των φωτογραφιών του τον κ. Σταύρο Ζουμπουλάκη για την άδεια αναδημοσίευσης των κειμένων του και την Emmanuelle Hériard – Lionis που μας παραχώρησε το βιβλίο του π. Κυρίλλου Αργέντη
Εάν επιθυμείτε να ενημερώνεστε για τα προγράμματα των ακολουθιών στο Ναό του Αγίου Φιλίππου και τις δραστηριότητες της Εκκλησιαστικής μας Κοινότητας παρακαλούμε στείλτε μας μήνυμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση stavrodromi@gmail.com
122 | σταυροδρόμι
ψηλαφώντας μνήμες και εικόνες από τα ταξίδια μας
Τι όμορφη παρέα από φίλους, συνταξιδιώτες προσκυνητές που μπήκαν τότε στην καρδιά και προχωρούμε αντάμα! Αναστασία Διαμαντοπούλου
Ο πιο κοντινός δρόμος για τον Θεό περνάει μέσα από ανοιχτές πόρτες αγάπης. Και σε αυτό το ταξίδι μας διαβήκαμε πολλές. Διασχίσαμε δρόμους, δρόμους πολλούς, τους λιγότερο ταξιδεμένους. Αυτούς που σε κάθε στροφή, σου αποκαλύπτουν μια νέα ομορφιά και που σε κάνουν να νιώθεις ευλογημένος και τυχερός που άφησες το χνάρι σου στο διάβα τους.
σταυροδρόμι
| 123
Γυρίζουμε πίσω πλουσιότεροι. Γεμάτοι εμπειρίες, γεμάτοι εικόνες της αλπικής γης, γεμάτοι χρώματα, αρώματα, μουσικές και γεύσεις. Γυρίζουμε πίσω πιο ολοκληρωμένοι μα όχι ολόκληροι... Ένα κομμάτι μας έμεινε εκεί: στο οροπέδιο του Cézallier, στο γραφικό Bussyen-Othe, στις πλαγιές του Vercors. Εκεί που χτυπά η καρδιά της Ορθοδοξίας. Εκεί που βιώσαμε στο έπακρο τι θα πει φιλοξενία και ζήσαμε στιγμές κατάνυξης και ουσιαστικής επικοινωνίας. Λόγια καρδιάς που θα μας συντροφεύουν. Κι ας ξεχαστούν οι λέξεις. Θα θυμόμαστε τη ζεστασιά, τη συγκίνηση και την αγάπη που νιώσαμε. Ένα κομμάτι μας έμεινε εκεί και θα μας καλεί πάντα, έστω και νοερά, να επιστρέφουμε. Γεωργία Μπάρλα Η φιλοξενία και η ζεστασιά των μοναχών στο γυναικείο μοναστήρι μου έχει μείνει αξέχαστη Μαριάννα Μουστάκα Απλότητα και γνησιότητα σε μια Θεία Λειτουργία όπου επισκέπτες και οικοδεσπότες έγιναν ένα. Η Τράπεζα που ακολούθησε, ήταν πλούσια σε αγνά υλικά και κυρίως σε συναισθήματα και συγκίνηση. Ειρήνη - Νεκταρία Καραμάνη Ένα γεύμα στη σκιά μιας τέντας κάτω από τον χρυσαφένιο ρωσικό τρούλο της μονής Znamenie μέσα στην ειδυλλιακή φύση του δάσους, ένα γεύμα γεμάτο μυρωδιές και χρώματα - όλα νηστήσιμα - με μπόλικο καρύκευμα την αγάπη και φροντίδα των τριών μοναχών και του Γέροντα Βαρσανούφριου με τη βιβλική μορφή. Δήμητρα Φραγγή Kαι ο π. Βαρσανούφιος, αυτή η πολιά σεβάσμια φιγούρα που τρέκλιζε στην προσπάθεια να περπατήσει, κουβαλώντας το βάρος των 80 του χρόνων μέσα στο κατανυκτικό τόσο ταπεινό και φτωχό εκείνο εκκλησάκι του μοναστηριού του Marcenat, στεκόταν επιβλητικός και αγέρωχος μπροστά στο ιερό τελώντας τη Θεία Λειτουργία και μεταφέροντας ως εμάς μια κληρονομιά δική του και δική μας βαριά και ευγενική, πολύτιμη σαν το χρυσάφι. Μαρία Πολυκρέτη Στην τράπεζα της Ιεράς Μονής Αγίας Σκέπης γεύθηκα την πιο νόστιμη αλάδωτη φακή που έχω φάει ποτέ στη ζωή μου, «ἅλατι ἠρτυμένης» από τα λόγια
124 | σταυροδρόμι
της Γερόντισσας Αιμιλιανής, που ικανοποίησε την πείνα όχι μόνο του σώματος αλλά και της ψυχής μου και με έκανε να δακρύσω από μετάνοια. Μιχαήλ Κασούτας Το μοναστήρι του Bussy με το θαυματουργό λείψανο του καινοφανούς αγίου Αλεξίου του Uzine, που βρέθηκε άφθαρτο στη λάσπη, και η χαριτωμένη γερόντισσα που μας καθήλωσε με τον γλυκύτατο λόγο της . Ευνίκη Φαϊτάκη Δε μπορεί να φυλακιστεί σε μικρό κελί μια ελεύθερη ψυχή… Μιχάλης Κασούτας Όλοι μας σ ένα κοινό τραπέζι κοινωνίας, επικοινωνίας… χωρίς η διαφορετική γλώσσα να την εμποδίζει! Χριστίνα Καλογεράκη Βόλτα με ποταμοπλοιάκι στον ποταμό Ντορντόν. Ξεναγός ο Jimmy. Ο καπετάνιος καλοδέχτηκε τους Έλληνες, που δεν τους περίμενε αμίλητους και γκρίζους. Λίγο μετά, στο αεροδρόμιο του Μπορντό, το αξέχαστο ταξίδι στη ΝΔ Γαλλία θα τελείωνε… Ο Jimmy τελείωσε με την περιγραφή και την ιστορία των μεσαιωνικών πύργων και κατοικιών, που μας κοιτούσαν ψηλά από τις όχθες. Ψιλόβρεχε. Ένα μικρόφωνο έμεινε σε κάποια χέρια. Τραγουδάμε; Γιατί όχι! Ελλάς - Γαλλία συμμαχία! Γίναμε αυτό που μάλλον περίμενε ο καπετάνιος: χαρούμενοι, ζωντανοί, γελούμενοι! Οι στιγμές απαθανατίστηκαν με πολλά πολλά κλικ! Φτάσαμε στην όχθη αλλαγμένοι...κι ο καπετάνιος: “ευχαριστούμε, ζωντανέψατε την μέρα μας, καλό σας ταξίδι!” Ζωή Πλιάκου – Νίκα
σταυροδρόμι
| 125
σταυροδρόμι
σύγχρονοι προβληματισμοί στο χώρο της Ορθοδοξίας και του Πολιτισμού περιοδική έκδοση της Εκκλησιαστικής Κοινότητας του Ι. Ν. Αγ. Φιλίππου Βλασσαρούς Περίοδος Γ’ | Τεύχος 5 | Ιούλος 2018
Ιδρυτής – Υπεύθυνος Ύλης π. Δημήτριος Ι. Μαρούλης
Σύμβουλος έκδοσης Άρης Δαβαράκης
Σύμβουλος για θεολογικά θέματα Ζωή Πλιάκου - Νίκα
Σχεδιασμός Παύλος Παυλίδης pavlidis.pavlos@gmail.com
Εκτύπωση ΛΥΧΝΙΑ Α.Ε. info@lyhnia.com
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βάσω Γώγου | Κατερίνα Δούμα | Τάσος Ζαρκάδης | Roni Bou Saba Χρίστος Ξένος | Αργυρώ Παϊσίου | Χριστίνα Παπαθέου – Δουληγέρη ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ Δημήτρης Κουτσονίκας
126 | σταυροδρόμι
σκέψεις
γράφει η Kathleen Gibb
Πώς να ξεχάσεις την υπέροχη αίσθηση γαλήνης που σε κυριεύει μόλις μπεις στην Εκκλησία της Παναγίας του Κορσούν; Αυτή την αίσθηση εσωτερικής ηρεμίας και καταλλαγής που μας συντρόφευε σε όλα τα μοναστήρια που επισκεφθήκαμε στις οδοιπορίες μας στη Νότια Γαλλία. Κάθε μοναστήρι ήταν διαφορετικό από τα άλλα, όμως στην καρδιά κάθε μίας από όλες αυτές τις πνευματικές κυψέλες, μπορούσε εύκολα κανείς να αναγνωρίσει τη μοναδική αίσθηση πίστης, χαράς και αγαλλίασης. Η από αιώνες παράδοση της μοναστικής ζωής ανθοφορεί σήμερα μία πολύ σημαντική μαρτυρία της ζωής του Χριστού με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στις εσχατιές του παρόντος κόσμου και το καρδιακό καλωσόρισμα των μοναχών στην κοινή προσευχή μέσα από μια διαφορετική κι όμως τόσο κοινή με τη δική μας γλώσσα. Μία αδιάσπαστη κι ολοζώντανη συνέχεια. Πόση ομορφιά αλήθεια! Κάθε ταξίδι είναι ένα άνοιγμα, ένα αντάμωμα ψυχών, μία νέα διαδρομή στα έσω της δικής μου ψυχής, μέσα από τα μάτια εκείνων που συναντώ. Μία διαδρομή που με πλουτίζει περισσότερο. Στο ύψιστο αυτό Δώρο της Αγάπης που βιώνω κάθε φορά, ελάχιστο αντίδωρο κομίζω την ευλογία της αρχαίας Εκκλησίας των Κελτών, ερχόμενη από τη μακρινή Σκωτία για να σας συναντήσω σε ένα ακόμη ξεχωριστό οδοιπορικό. Με το καλό και στα επόμενα. Πάντα με πίστη και με ελπίδα!
σταυροδρόμι
| 127
Ο ΝΑ ΟΣ ΜΑΣ Ο
ναός μας βρίσκεται στην περιοχή της παλιάς Αθηναϊκής συνοικίας της Βλασσαρούς, ανάμεσα στο Μοναστηράκι και στο Θησείο, απέναντι από την Αρχαία Αγορά. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, ο αρχικός ναός πρέπει να ήταν τρίκλιτη Βασιλική του 9ου μ.Χ. αι. Η οδός Αγίου Φιλίππου, προέκταση της οδού Καραϊσκάκη, ακολουθεί τη χάραξη του αρχαίου δρόμου των Στοών που οδηγούσε από την Αγορά στις «Αχαρνικές Πύλες» και που αποτελούσε την κύρια αρτηρία τροφοδοσίας της Αγοράς με αγροτικά προϊόντα. Κατά την πολιορκία της Αθήνας από τον Κιουταχή Πασά (1826 – 1827), ο ναός έπαθε ανεπανόρθωτες ζημιές και εγκαταλείφθηκε. Μετά την επανάσταση επισκευάστηκε και το 1858 συγκαταλεγόταν ήδη στις 20 ενορίες των Αθηνών. Το 1866 ανακαινίστηκε εκ βάθρων και αλλοιώθηκε η παλαιότερη μορφή του. Το 1912 συγχωνεύτηκε με την ενορία του παρακείμενου ναού της Παναγίας Βλασσαρούς, ο οποίος κατεδαφίστηκε (1932 – 1937) στις ανασκαφές για την Αρχαία Αγορά. Στα μεταπολεμικά χρόνια ο ναός παρουσίασε πάλι επικίνδυνες φθορές. Έτσι, το 1961 επισκευάστηκε ριζικά και, μετά από αφαίρεση των διάφορων νεότερων παρεμβάσεων, επανήλθε στη μορφή της τρίκλιτης, θολωτής βασιλικής με απλό υπερώο στο Δ τμήμα και κωδωνοστάσιο στο ΝΔ άκρο. Το απλό, ξύλινο και εκλεκτικιστικό τέμπλο (με νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία) και ορισμένα από τα παλαιά έπιπλα του ναού παραπέμπουν στη γνώριμη αίσθηση των εκκλησιών του 19ου αι. Άξιες προσοχής είναι οι φορητές εικόνες, που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 19ου αι. και αποδίδονται σε περισσότερους από έναν ζωγράφους. Στην τεχνοτροπία τους εντοπίζονται ποικίλα δυτικά και λαϊκά στοιχεία σύμφωνα με τις τάσεις που επικρατούσαν στην ζωγραφική τέχνη εκείνης της εποχής. Πολλές από αυτές είναι έργα της οικογένειας των Ζωγραφαίων, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η ύπαρξη αρκετών εικόνων που αποτελούσαν αφιερώματα συντεχνιών (όπως των πεταλωτών, των σιδηρουργών κ.α.). Η αγιογράφηση των τοξοειδών τοίχων του Ναού και της οροφής ανήκουν στον Δημήτριο Κεντάκα, μαθητή του Κωνσταντίνου Παρθένη, που εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο ως σκηνογράφος και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη βυζαντινή ζωγραφική.
Ο ναός του Αγίου Φιλίππου γιορτάζει στις 14/11, ενώ τιμά και τη μνήμη του Αγίου Νεομάρτυρα Μιχαήλ Πακνανά (9/7), ο οποίος έζησε στη συνοικία της Βλασσαρούς, ήταν κηπουρός και μαρτύρησε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός το 1771. Άλλες γιορτές του ναού είναι: στις 21/11 (Εισόδια Θεοτόκου - Παναγία Βλασσαρούς), στις 2/2 (Υπαπαντή Κυρίου), και στις 11/6 (Άγιος Λουκάς αρχιεπίσκοπος Κριμαίας ο ιατρός).
128 | σταυροδρόμι
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
Παύλος Παυλίδης
Ο χρόνος παρών αγέρωχος, αδυσώπητος. Μακιγιάρεται ή μασκαρεύεται στο παρελθόν ανάμεσα σε πέτρες και περιστήλια, σε μνήματα και απουσίες. Ερωτοτροπεί με το αύριο. Προσκαλεί και καρτερεί το μεθαύριο, την κατάργησή του. Κι εκεί στα αμπέλια της Γαλλίας, στα αμπέλια του κόσμου, το Σήμερα, η Ελπίδα, η Χαρά, χαρίζεται και χαρίζει. Η Κοινωνία χωρίς τέλος, χωρίς χρόνο, χωρίς φόβο, χωρίς αμφιβολία. Νυνί δε πάντων μένει η Αγάπη.
Ιερός Ναός Αγίου Φιλίππου Βλασσαρούς Αδριανού 19 & Αγ. Φιλίππου, 10555 Μοναστηράκι Ηλεκτρονική Διεύθυνση: stavrodromi@gmail.com Facebook: https://www.facebook.com/to.stavrodromi Τηλ. - Fax: 210 321 2580
ISSN: 2459-2587
Παρασκευάς Κουτσοβίτης