EEN - Ecologisch Energie Netwerk by STUDIO 1:1

SEPTEMBER

2012

ECOLOGISCH ENERGIE NETWERK

Ecologisch Energie Netwerk

Rotterdam, september 2012 Beste lezer, U bladert door een bijzonder voorstel. Een voorstel dat u uitdaagt om deel te nemen aan het veranderen van paradigma’s. Dat u uitdaagt om medestander te worden van een alliantie die alternatieven formuleert voor prangende vraagstukken. Vraagstukken als de leegstand van vastgoed, de groeiende vraag naar energie, de toenemende overlast van extreme neerslag, of de alsmaar afnemende biodiversiteit. Met andere woorden, vraagstukken die op korte of langere termijn van grote maatschappelijke, alsmede economische en ruimtelijke betekenis zijn en aanzienlijke impact hebben. Uw potentiële rol in een alliantie kan alle kanten op; mogelijk bent u bestuurder en is uw stem belangrijk om veranderingen politiek mogelijk te maken. Of u bent investeerder en met uw investering kunt u de eerste stappen in de beschreven transformaties realiteit laten worden. Mogelijk heeft u ook meer dan één rol binnen de alliantie. Bovenal is uw kennis en ervaring van cruciale waarde, om de volgende stappen te kunnen zetten in de realisatie van de ideeën en strategieën die u op de volgende pagina’s zult aantreffen. Dit zogenaamde bidbook is daarnaast een niet geringe innovatie in zichzelf. Ontwerpers zijn namelijk van oudsher bedreven in, en gedreven om ons alternatieve voorstellingen van de wereld voor te spiegelen. Ze hebben ons een niet aflatende stroom voorstellen gepresenteerd die elk op hun eigen wijze een impressie gaven van de toekomst. Niet zelden werden daarbij ook grote veranderingen op technologisch, sociaal en ruimtelijk vlak gepredikt. Dit bidbook verenigt dergelijke vergezichten, voortkomend uit prangende hedendaagse problemen en gedegen analyses van de huidige stand van zaken, met realistische en onderbouwde voorstellen hoe de eerste stappen op weg naar die toekomstbeelden gezet kunnen worden. Over de voorliggende voorstellen is reeds met een aantal benodigde partners van gedachten gewisseld en in sommige gevallen zijn de eerste berekeningen gemaakt ten aanzien van haalbaarheid of mogelijke impact van de voorstellen. En ten slotte hebben de ontwerpers het proces opgestart om een reeks van eerste partners voor de alliantie bijeen te brengen. Daarmee zijn de ontwerpers niet alleen de visionairen die onze toekomst schetsen, ze zijn tevens de initiators en regisseurs van die toekomst. Het afgelopen half jaar hebben wij de ontwikkeling van dit voorstel van nabij kunnen volgen. Van de ruwe schets voor het onderzoek tot het bidbook dat nu voor u ligt. Wij hopen van harte dat u de handschoen oppakt en actief wilt bijdragen aan de veranderingen die worden voorgesteld. Wij wensen u voor de uitdagende fase die nu voor ons ligt evenveel plezier toe, als wij de afgelopen maanden hebben gehad in de samenwerking met deze getalenteerde en energieke ontwerpers!

Ole Bouman directeur Nederlands Architectuurinstituut Michiel Raats projectleider Studio for Unsolicited Architecture

Ecologisch Energie Netwerk

DE VRIJE RUIMTE ONDER HET ENERGIE NETWERK INZETTEN TEN BEHOEVEN VAN NATUUR EN RECREATIE.

Ecologisch Energie Netwerk

INHOUD Aanleiding

blz. 9

1.0

Ecologisch Energie Netwerk

blz. 11

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Inleiding Urgentie Investeringskans Juridische kans Ruimtelijke kans Realisatie kans Potentie Nederland Potentie Europa

blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.

2.0

Coalitie

blz. 41

2.1 2.2

1e prijs‘The Green Arch.Comp.’ Green Deal

blz. 61 blz. 67

3.0

Pilot: 1 km. ‘een’

blz. 69

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Case studies Eindhoven Almere ‘EEN’ Identiteit Ontwerp schets ‘identiteit’ Conclusie

blz. blz. blz. blz. blz. blz.

Colofon Vervolg

blz. 107 blz. 111

13 15 17 19 23 27 33 37

73 75 89 97 99 105

Ecologisch Energie Netwerk

AANLEIDING Met het oog op de veranderende rol en positie van het vak architectuur, en tegen de achtergrond van de economische crisis, hebben het Mondriaan Fonds en het NAi hun krachten gebundeld om meer ruimte te geven aan zelf initiĂŤrend, ontwerpend onderzoek. De Studio for Unsolicited Architecture biedt een podium voor experiment en innovatie op het gebied van complexe ruimtelijke vraagstukken.

Ecologisch Energie Netwerk

ECOLOGISCH ENERGIE NETWERK

1.0 13

Ecologisch Energie Netwerk

INLEIDING Terwijl de wijzen waarop de mondiale energieproductie langzaam maar gestaag transformeert naar meer duurzame alternatieven voor het opwekken van energie, kan de manier waarop energie wordt getransporteerd niet achterblijven. Zo heeft de ruimte onder hoogspanningstracees de potentie om een coherent ecologisch netwerk te vormen, dat naast een versterking voor de biodiversieteit ook een waardevolle recreatieve structuur oplevert. Het hoogspannings netwerk in Nederland kan uitgroeien tot het grootste nationale park, wanneer vergezeld door natuurontwikkeling. Daarmee is het tevens een invulling voor de ontbrekende schakels in de nationale ecologische hoofdstrucuur (EHS). Energiebedrijven, provincies en gemeenten hebben met groot enthousiasme gereageerd op dit concept en een coalitie om ĂŠĂŠn kilometer Ecologisch Energie Netwerk (EEN) te realiseren is nu in de maak.

1.1 15

Ecologisch Energie Netwerk

Biodiversiteit onder druk

hoogste biodiversiteits druk

URGENTIE Kabinet verlaagt doelstellingen EHS (Ecologische Hoofd Structuur). In 1990 lanceerde het kabinet plannen om in 2018 in Nederland een volledig aaneengesloten natuurnetwerk te hebben. Inmiddels is 85% van die plannen gerealiseerd, aldus Staatssecretaris Bleeker. In de tweede helft van 2010 heeft het kabinet besloten om de doelstellingen van de EHS aan te passen. Het streven is niet meer om dit natuurnetwerk in 2018 in zijn geheel gerealiseerd te hebben, maar slechts 90 procent daarvan. Welke onderdelen van de EHS komen te vervallen, is nog niet beslist. Maar duidelijk is dat de internationale verplichtingen die Nederland heeft rondom de zogenoemde Natura 2000-gebieden nagekomen zullen worden. Natura 2000 is een netwerk van natuurgebieden in Europa, dat een belangrijk criterium zal vormen bij de keuze. Met nieuwe bezuinigingsronden in het vooruitzicht blijft de druk op de groene ruimte toenemen. Uit het voornemen van verschillende provincies om geen nieuwe gronden aan te kopen, kunnen we afleiden dat het afwenden van die druk niet eenvoudig is. De financiĂŤle steun voor wat betreft de zogenoemde robuuste zones, ofwel de verbindingen voor dieren die gezamenlijk de EHS vormen vanuit Den Haag vervalt. Dat betekent dat het verbinden van kostbare natuur op een flink aantal plaatsen tot stilstand is gekomen.

1.2 17

Ecologisch Energie Netwerk

INVESTERINGSKANS Identificatie van mogelijke nieuwe investeringsimpulsen Het stagneren van de subsidiestroom hoeft echter niet het einde te betekenen van het realiseren van de laatste 10 procent van de EHS doelstellingen in 2018. Sterker om te voorkomen dat van uitstel afstel komt is de huidige ontwikkeling juist aanleiding om te onderzoeken of er nieuwe investeringsimpulsen kunnen worden gevonden. De opgave is dus met andere woorden om samenvallende belangen te definiĂŤren. Een belangrijke vraag daarbij is hoe bestaande gebiedskwaliteiten, het aanwezige organiserend vermogen en externe marktontwikkelingen op een actieve wijze kunnen worden verknoopt? Het begin van het antwoord op deze vraag kan worden gevonden door in kaart te brengen welke bestaande ruimtelijke netwerken mogelijkheden bieden om het aantal verbindingen in de EHS verder te voltooien. Ook de omgekeerde redenatie waarin onderzocht wordt in hoeverre de doelstellingen en karakteristieken van het reeds voltooide deel van de EHS ingezet kan worden om externe doelen te realiseren levert bruikbare aanknopingspunten.

1.3 19

Ecologisch Energie Netwerk

HOOGSPANNINGS DRADEN

binnen belastbare strook

buiten belastbare strook

gevarenzone hoogspanningslijn

4 m. 5 m. 5 m.

min. 5m maximaal 7,5 ton

5 m.

JURIDISCHE KANS Nieuwe regels voor bestemmingen onder hoogspanningsnetwerk. Dat het hoogspanningsnetwerk een realistische mogelijkheden biedt om behalve als transporteur van energie ook bijvoorbeeld ecologie te verbinden heeft recent een juridische onderbouwing gekregen. Door regelgeving voortkomend uit het VROM advies van 2005, die in november 2008 is verduidelijkt, heeft het hoogspanningsnetwerk een footprint gekregen waarin langdurig verblijf niet is toegestaan. Langdurig verblijf is gedefinieerd als het tenminste gedurende één jaar lang dagelijks tussen 14 en 18 uur op de dezelfde plek verblijven. Op basis van dit onderzoek is besloten dat ‘gevoelige bestemmingen’, zijnde woningen, crèches, scholen en kinderopvangplaatsen, niet langer kunnen worden gerealiseerd onder het hoogspanningsnetwerk. Afhankelijk van het voltage is een functievrije zone van 50 tot 76 vereist. Wenselijk is echter om een zone van 2 maal 50 meter aan te houden. In die zone geldt een beperking op het ruimtelijk medegebruik onder het hoogspanningsnetwerk voor gevoelige bestemmingen. Een niet gevoelige bestemming zoals ecologie paradoxaal genoeg in dit geval is krijgen hiermee letterlijk alle ruimte.

1.4 21

Ecologisch Energie Netwerk

Ecologische Hoofd Structuur Legenda Bruto EHS

Hoogspannings Netwerk en zoekgebieden â&#x20AC;&#x2DC;robuuste ecologische verbindingenâ&#x20AC;&#x2122;. Legenda Hoogspannings Netwerk Indicatieve zone Zoekgebied Robuuste ecologische verbinding

Ecologisch Energie Netwerk

Ecologisch Energie Netwerk Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

RUIMTELIJKE KANS Combinatie van het hoogspanningsnetwerk en ecologische hoofdstructuur. Met die nieuwe realiteit ontvouwen zich nieuwe kansen. Niet alleen de vraag of het hoogspanningsnetwerk kan worden benut om de EHS verder te ontwikkelen maar ook de vraag of het mogelijk is via het hoogspanningsnetwerk de EHS uit te breiden? Kortom in plaats van stilstand door bezuiniging juist de ambities op te schroeven door slim mede gebruik van bestaande netwerken? Deze vragen willen we met een vervolg onderzoek komen in dit onderzoek aan bod. Om deze vragen te kunnen beantwoorden zijn in een eerste verkenning de huidige hoogspanningstracĂŠs vergeleken met de zoekgebieden naar nieuwe robuuste verbindingen. Dus waar valt het hoogspanningsnetwerk samen met de zoekgebieden om de ontbrekende schakels in de EHS aan te vullen?

1.5 25

Ecologisch Energie Netwerk

Hoofddoelen:

1: Ecologische verbinding

2: Bereikbaar recreatief groen

3: Natuur in de stad

Een confrontatie van deze verlangde ecologische verbindingen en het bestaande hoogspanningsnetwerk leidt tot de conclusie dat ontwikkeling van een ecologisch hoogspanningsnetwerk ten minste drie wezenlijk verschillende ambities natuurontwikkeling kan faciliteren. In de eerste plaats is er de mogelijkheid natuurgebieden direct met elkaar te verbinden. In de tweede plaats heeft het hoogspanningsnetwerk daar waar het stedelijke gebieden doorkruist een extra dimensie. Het biedt hier plaats aan natuurontwikkeling in de stad. In de derde plaats kan de gerealiseerde natuur onder het hoogspanningsnetwerk ook een destinatie in zichzelf worden. De routes die daarmee door het Nederlandse landschap ontstaan zijn zowel voor mensen als voor dieren enorm belangrijk.

1.5 27

Ecologisch Energie Netwerk

Hoogspanningstrace 150kV

Dwergmuis 5 ha

1 ha 100 m

223 m

1 ha 100 m

5 ha

1 ha 100 m

223 m

2000 m

5 ha 223 m

Kamsalamander 5 ha

5 ha

223 m

500 m

5 ha

223 m

Vinpootsalamander 5 ha

5 ha

223 m

500 m

5 ha

223 m

Poelkikker

56 ha

748 m

5,5 ha

234 m

2000 m

56 ha

748 m

5,5 ha

234 m

REALISATIE KANS Welke uitvoeringen zijn er mogelijk? Een even prikkelende als voor de hand liggende vraag na dit alles is hoe een dergelijke verbinding eruit zal zien. Om hier antwoord op te geven zijn de volgende factoren van belang. De meest bepalende factor voor een succesvolle ecologische verbinding is te zorgen voor een zo groot mogelijk aantal â&#x20AC;&#x2DC;doelsoortenâ&#x20AC;&#x2122;. Uitgaande van de hiervoor gebruikte standaards blijkt dat vrijwel elke doelsoort kan worden gefaciliteerd door deze nieuwe invulling van het hoogspanningsnetwerk. Behalve damhert (1000m), adder (500m), das (100m) en boommarter (100m) verlangen alle doelsoorten immers een maximaal verbinding die 70m of minder breed is. Dat valt prima samen met het gegeven dat een aanzienlijk deel van het hoogspanningsnetwerk ruimte biedt aan een strook met een breedte van 70m.

1.6 29

Ecologisch Energie Netwerk

Grondsoorten Legenda Bebouwd gebied Bos Grasland Velden Duinen Water Heide Moeras 30

Welke soorten daadwerkelijk gebruik zullen maken van het netwerk en hoe deze verbinding dus het best kan worden ingericht wordt behalve door breedte van de verbinding ook bepaald door de ondergrond van de verbinding. Aangezien er in Nederland in hoofdzaak 8 landschapstypen worden onderscheiden zullen er ten minsten 8 verschillende verbindingen ontstaan. Tot slot is de vraag van belang door wie de ecologische verbinding fysiek gerealiseerd wordt. Is dat de eigenaar van de grond? Of is het de eigenaar van het netwerk die betaald? Of is het de overheid die een helder belang heeft? En zijn er nog andere stakeholders aan te wijzen? (Dierenbescherming, klimaatlobbyisten, etc)

1.6 31

Ecologisch Energie Netwerk

Grondeigendom Legenda Particulier Vastgoed ontwikkelaars Bedrijven en Stichtingen Gemeenten Nationale Overheid Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Provinciale Landschappen Twickel Landgoed

Grondeigendom onder het Hoogspannings Netwerk Legenda Particulier Vastgoed ontwikkelaars Bedrijven en Stichtingen Gemeenten Nationale Overheid Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Provinciale Landschappen Twickel Landgoed

Ecologisch Energie Netwerk

EEN 708 km2

Oosterschelde 370 km2 Nat. Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa 106 km2 Weerribben-Wieden 105 km2 De Biesbosch 90 km2 Drents-Friese Wold 61 km2 Lauwersmeer 60 km2 Schiermonnikoog 54 km2 De Hoge Veluwe 54 km2 Veluwezoom 50 km2 Utrechtse Heuvelrug 50 km2 Duinen van Texel 43 km2 De Maasduinen 42 km2 EEN 708 km2

Oosterschelde 370 km2

De Alde Feanen 40 km2 Zuid-Kennemerland 38 km2

Nat. Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa 106 km2

De Zoom-Kalmthoutse Heide 37,5 km2

Weerribben-Wieden 105 km2 De Biesbosch 90 km2 Drents-Friese Wold 61 km2 Lauwersmeer 60 km2 Schiermonnikoog 54 km2 De Hoge Veluwe 54 km2 Veluwezoom 50 km2

Dwingelderveld 37 km2 Loonse en Drunense Duinen 34 km2

Utrechtse Heuvelrug 50 km2 Duinen van Texel 43 km2 De Maasduinen 42 km2 De Alde Feanen 40 km2

De Sallendse Heuvelrug 27,4 km2

Zuid-Kennemerland 38 km2

De Zoom-Kalmthoutse Heide 37,5 km2 Dwingelderveld 37 km2

De Meinweg 17 km2

Loonse en Drunense Duinen 34 km2 De Sallendse Heuvelrug 27,4 km2 De Meinweg 17 km2 De Groote Peel 13,4 km2

De Groote Peel 13,4 km2

POTENTIE NEDERLAND Met 708 km2 zou het Ecologisch Energie Netwerk potentiel het grootste Nationale Park van Nederland kunnen zijn. Met als unieke eigenschap dat het op elke plek in Nederland te bereiken is. Door de twee netwerken op elkaar te leggen wordt het goed zichtbaar welke natuur het hoogspannignsnet met elkaar zou kunnen verbinden, en waar deze groene stroken door bebouwd gebied lopen. Daarbij moet gezegd worden dat het in de praktijk niet zal gaan over het 100% vullen van deze projectie, maar door dit te doen wordt zichtbaar waar deze denkwijze kansen biedt. Per specifieke locatie moeten een aantal voordelen samenkomen waardoor het voor tenminste een of meer betrokken partijen (TenneT, Min. EL&I, Provincie, Gemeente, Natuur organisaties, bewoners, etc) een voordeel moet opleveren. In dat geval is de nut en noodzaak van het uitvoeren van ecologie onder hoogspanning een gegronde meerwaarde.

1.7 35

Ecologisch Energie Netwerk

Ecologische Hoofdstructuur Europa

Energie netwerk in Europa

POTENTIE EUROPA Het hoogspanningsnet stopt niet bij de Nederlandse grens. De kansen die in Nederland liggen, zijn in heel Europa te vinden. Voor de dichter bebouwde gebieden is dit het meest interessant, omdat hier de behoefte aan recreatie het grootst is en natuur doorgaans het meest onder druk staat. Daarnaast kan het concept ook op Europese schaal in meer abstracte vorm een denkmodel zijn voor de gecombineerde ontwikkeling van nieuwe energietransportlijnen en ecologie.

1.8 39

Ecologisch Energie Netwerk

COALITIE

Ecologisch Energie Netwerk

ENERGY SUPPLIER POLITICAL

ELECTRICITY PRODUCERS TECHNOLOGY INVESTORS

LAND OWNERS

Private

regional and local

governments

provincial landscapes Ecologisch Energie Netwerk

NGO’S Ecological Energy Network

CROWDFUNDING

ECOLOGICAL INVESTORS

Hoe kunnen potentiĂŤle stakeholders worden georganiseerd? De vraag is tenslotte: wie gaat de fysieke verbinding concreet maken? Welke partij, of individu zal EEN realiseren? Is het de eigenaar van de grond, of is het eigenaar van het netwerk dat het overspant? Hebben de diverse overheden hierin gedeelde belangen? Welke overige stakeholders kunnen we daarnaast nog identificeren, zoals de milieu organisaties, of de klimaat lobbyisten. Door mogelijke actoren te identificeren en hun belangen in kaart te brengen, ontstaan de contouren van een businesscase. Op basis daarvan kunnen stakeholders komen tot een gemeenschappelijke agenda en uitdrukking geven aan hun gedeelde belang. Dat betekent dat er nieuwe economische modellen ontwikkelt moeten worden, die alternatieve investeringsdoelen vertegenwoordigen.

2.0 45

Ecologisch Energie Netwerk

Energie transport

TenneT Nationale overheid

Ministerie van EL&I Architectuur, stedenbouw

.Fabric Advies

Planbureau voor de Leefomgeving

Provinciaal Landschap

Brabants Landschap Nationale overheid

Ministerie van IM Landschaps architectuur

Lola

Natuurorganisaties

Natuurmonumenten Regionale overheid

Provincie Noord Brabant Ruimtelijke vormgeving

Studio 1:1

Advies

Locale overheid

Alterra Wageningen UR

Gemeente Eindhoven

Eerst stakeholders, dan ontwerp. De juiste route om dit soort concepten van idee naar realiteit te tillen is om voorafgaand aan het plan allereerst te komen tot een organisatie van stakeholders. Voor ontwerpers in het algemeen en architecten in het bijzonder, vertegwoordigt deze wijze van een werken een vorm van uitgesteld genot. We hebben geleerd dat het tonen van een volwaardig ontwerp bij een eerste kennismaking met een mogelijke partner een afschrikwekkend effekt heeft. Doortimmerde plannen saboteren de kans om een open gesprek te voeren over mogelijkheden en kansen. In plaats daarvan is de kans groot dat vooral gedetailleerd wordt gesproken over onmogelijkheden en bedreigingen. Verrassend genoeg hebben we ervaren dat het cruciaal is om eerst de coalitie te vormen om vervolgens gezamelijk en langzaam af te dalen naar een gedeelde en breekbare realiteit. Nogal algemene ogende beelden blijken in dat proces vele malen meer stimulerend dan een lijst van te faciliteren doelsoorten en concrete afmetingen van ruimtelijke ingrepen.

2.0 47

Ecologisch Energie Netwerk

Almere

De dynamiek van ontwerpprocessen, zeker wanneer deze in competitieverband zijn geplaatst, zijn op geen enkele wijze te synchroniseren met de dynamiek van het mobiliseren van sleutelactoren. Het vinden van gedeelde ruimte in meerdere agendaâ&#x20AC;&#x2122;s van beslissers die niet als corbusiness hebben om Ecologische Energie Netweken te realiseren is verbazingwekkend complex. mensen wiens the time schedules of busy people, whoâ&#x20AC;&#x2122;s core business is not to realize Ecological Energy Networks. Ontwerpactiviteiten in deze context hebben een totaal nieuwe betekenis gekregen. Ontwerpdoelen gaan voorbij de verleiding door vormgeven, over argumentatie, verhalen vertelen, het onderbouwen van businesscases, maar ook perspectieven schetsen.

2.0 49

Ecologisch Energie Netwerk

Overleg Tennet, 10-07-2012

2.0 51

Ecologisch Energie Netwerk

2.0 53

Ecologisch Energie Netwerk

2.0 55

Ecologisch Energie Netwerk

2.0 57

Ecologisch Energie Netwerk

2.0 59

Ecologisch Energie Netwerk

2.0 61

Ecologisch Energie Netwerk

1E PRIJS ‘THE GREEN ARCH.COMP. Tijdens de onderzoeksperiode heeft het ontwerpteam het concept ingezonden voor The Green Architecture Competition. Bij deze internationale prijsvraag, een initiatief van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) en het NAi, werden internationale ontwerpers uitgedaagd om door middel van creatieve en innovatieve ontwerpen een bijdrage te leveren aan het in stand houden en verbeteren van de biodiversiteit. In de categorie Concept & Strategy heeft EEN een gedeelde eerste prijs gewonnen. De jury vond het “een uitermate interessant voorstel op de schaal van Nederland waarin een zeer heldere probleemstelling op een evenzeer krachtige als simpele wijze wordt opgepakt en tot kans wordt omgebogen.” De inzending werd daarna geëxposeerd in The Green Collective Exposition in de Amsterdamse Umsjatka Studio’s. Naar aanleiding van een Volkskrant-artikel over de prijsvraag heeft het Ministerie van EL&I het team benaderd voor een Green Deal.

2.1 63

Ecologisch Energie Netwerk

“EEN UITERMATE INTERESSANT VOORSTEL OP DE SCHAAL VAN NEDERLAND WAARIN EEN ZEER HELDERE PROBLEEMSTELLING OP EEN EVENZEER KRACHTIGE ALS SIMPELE WIJZE WORDT OPGEPAKT EN TOT KANS WORDT OMGEBOGEN” Jury ‘The Green Architecture Competition’

2.1 65

Ecologisch Energie Netwerk

2.1 67

Ecologisch Energie Netwerk

GREEN DEAL EEN is genomineerd voor een Green Deal. De Rijksoverheid helpt burgers, bedrijven, organisaties of andere overheden bij het realiseren van duurzame initiatieven. Ze doet dit door een Green Deal aan te gaan met initiatiefnemers van duurzame projecten en ideeën. Uitgangspunten voor de Rijksoverheid om tot een Green Deal te komen zijn onder andere: het moet gaan om concrete initiatieven op het gebied van duurzaam gebruik van grondstoffen, biodiversiteit en water, duurzame mobiliteit, duurzame energie en energiebesparing; het initiatief moet rendabel zijn of kunnen worden; het initiatief moet snel resultaat hebben en het initiatief moet tot nieuwe economische activiteit(en) leiden of tot kostenbesparingen voor bedrijven en burgers. Het ministerie van EL&I heeft aangegeven dat EEN aan al deze voorwaarden voldoet. Samen met Tennet wordt hard gewerkt om de Green Deal voor 8 oktober 2012 rond te krijgen. Inzet vormt de realisatie van één kilometer EEN en een onderzoek op Europese schaal naar de potentie van het concept.

2.2 69

Ecologisch Energie Netwerk

PILOT: 1 KM. ‘EEN’

3.0 71

Ecologisch Energie Netwerk

Doel is de implementatie van 1 kilometer Ecologisch Energie Netwerk. De meest nabij gelegen doelstelling is het realiseren van een pilot project. Tijdens het proces hebben we eindeloze hoeveelheden diagrammen en tekeningen gegenereerd, maar alle tonen een fictieve werkelijkheid, waarvan niemand de eigenaar is en waarvoor geen budgetten zijn gereserveerd. Het is onze overtuiging dat de realisatie van een concreet deel Ecologisch Energie Netwerk meer kansen genereert om werkelijk een verandering te bewerkstelligen, dan het vooraf beschrijven van de volledige omvang van het project in tekeningen, kaarten en diagrammen. Beter 1 gerealiseerde kilometer EEN, dan 1000 kilometer in â&#x20AC;&#x2DC;glossy rendersâ&#x20AC;&#x2122;.

3.0 73

Ecologisch Energie Netwerk

Hoofddorp

Leiden

Den Haag

Almere

Breukelen

Utrecht

Den Bosch

Eindhoven

Case studies Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

CASE STUDIES Om de haalbaarheid te doorgronden zijn acht case studies uitgevoerd om de ecologische en recreatieve potentie te onderzoeken. Samen met lokale en regionale overheden hebben mogelijke gebieden voor interventie aangewezen. Doel van deze case studies is om de ontwerp intu誰tie te oefenen. Het is in geen geval een middel om toekomstige stakeholders te overtuigen. Het werkelijke ontwerpproces kan feitelijk alleen plaatsvinden wanneer dit samen met de eigenlijke coalitie wordt uitgevoerd.

3.1 75

Ecologisch Energie Netwerk

Eindhoven

Case studie Eindhoven Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

EINDHOVEN De situatie hier is een studie naar een hoogspanningstracee dat in het noorden van Eindhoven door Woensel voert over een lengte van 5,5 kilometer. De ruimte onder de lijnen is een typische bufferzone met volkstuinen, parkeerplaatsen en verlaten grasvelden. Deze bufferzone verbindt in potentie twee belangrijke natuurgebieden: Nuenense Bos and Landgoed de Wielewaal. Uitgaand van de samenstelling van de grond, de reeds aanwezige natuur en het landschapstype van deze natuurgebieden kunnen talrijke doelsoorten worden bediend: Vals heideblauwtje, Zilveren maan, Geelsprietdikkopje, Tweekleurig hooibeestje, Bosparelmoervlinder, Dwergmuis and the Veldspitsmuis. Om zoveel mogelijk dieren- en plantensoorten aan te trekken moeten de desolate gazonnen veranderen in wilde rijke weilanden en heide, struikgewas en struweel.

3.2 77

Ecologisch Energie Netwerk

Eindhoven

Case studie Eindhoven Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

Doelsoorten Vlinders

Droge heide

Muizen

Bloem- en kruidenrijk grasland

Struweel

Houtwal

3.2 79

Ecologisch Energie Netwerk

Case study 1. Eindhoven City

100m

Infrastuctuur en Hoogspannings Netwerk

100m

Infrastructuur en obstakels

100m

Groenstructuur

100m

Ecologische gebieden

3.2 81

Ecologisch Energie Netwerk

Grondeigendom 100m

Ecologisch profiel 100m

Ecologisch profiel heide vlinder 100m

Stapstenen en sleutelgebieden 100m

3.2 83

Ecologisch Energie Netwerk

Almere

Case studie Almere Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

ALMERE De 380 kV lijn ‘Diemen-Lelystad’ loopt bij Almere voornamelijk door en langs stedelijk gebied. TenneT en het RIVM hebben na metingen een indicatieve zone vastgesteld van 2 x 140 meter aan weerszijden van de hartlijn. De zone onder dit stuk tracé is minimaal in gebruik en bestaat voornamelijk uit gras en wat lage struiken, terwijl het een ecologische verbinding zou kunnen zijn tussen de Oostvaardersplassen en het Weerwater. Doordat dit stuk tracé voornamelijk door en dichtbij bebouwd gebied loopt, is de recreatieve meerwaarde een logische toepassing.

3.3 91

Ecologisch Energie Netwerk

Almere

Case studie Almere Legenda Bebouwd gebied Bruto EHS 50 kV 110 kV 150 kV 220 kV 380 kV

Doelsoorten passend in het profiel

3.3 93

Ecologisch Energie Netwerk

EEN als verbinding tussen Weerwater en Oostvaardersplassen

FLEVOLAND almere

EHN als verbinding Weerwater en Oostvaardersplassen

Infrastructuur

ALMERE filmwijk - parkwijk

Infrastructuur

ALMERE filmwijk - parkwijk

Ecologische profielen

ALMERE filmwijk - parkwijk

Ecoprofiel passend in locatie

Ecologische profielen

Soorten passend in profiel

ALMERE filmwijk - parkwijk

Corridor

Sleutelgebieden en stapstenen

ALMERE filmwijk - parkwijk

Sleutelgebieden en stapstenen Uitwerking t.pv. Haagbeukweg

3.3 95

Ecologisch Energie Netwerk

Groengebieden Almere

FLEVOLAND almere

Ecologische hoofdstructuur Groengebieden Almere

Groengebieden Almere - detail FLEVOLAND almere

Ecologische hoofdstructuur

Almere - Hoogspannings Trace ALMERE filmwijk - parkwijk

Ecologische hoofdstructuur niet aanwezig

Uitwerking t.pv. Haagbeukweg

3.3 97

Ecologisch Energie Netwerk

‘EEN’ IDENTITEIT Een specifieke identiteit, een ‘huisstijl’ voor het Ecologisch Energie Netwerk is een meerwaarde en vereiste om een aantal redenen. Ten eerste zijn er verschillende praktische toepassingen en producten nodig om het gebied te laten functioneren als ecologisch gebied. Daarbij moet dit op een goede manier worden gecombineerd met recreatieve toepassingen, zonder de ecologische waarde te verminderen. Deze ecologische en recreatieve benodigdheden zijn een perfecte manier om de uitstraling van het gebied naar de buiten toe te realiseren. Door een sterke ontwerpmethodiek toe te passen voor het hele gebied, zal dit ten alle tijden herkenbaar zijn waardoor ‘de pilot’ geclaimd wordt. Door het toepassen van een duidelijke identiteit is het gebied afgebakend, waardoor het zich onderscheid van andere natuur- of recreatie gebieden. Daarbij zorgt het voor een sterk gevoel dat men zich in het EEN gebied bevindt.

3.4 99

Ecologisch Energie Netwerk

100

ONTWERP SCHETS ‘IDENTITEIT’ Tijdens de onderzoeksperiode hebben wij een aantal ontwerpschetsen gemaakt naar de mogelijke identiteit van EEN. De verschillende constructieve stijlkenmerken van de typerende masten, vormen in combinatie met mens en natuur interessante ontwerp studies op. Door de vorm, kleur en geometrie van de masten in te zetten in mooie gedetailleerde gebruiksvoorwerpen voor zowel mens als dier, kan een andere associatie met hoogspanningsmasten gevormd worden bij de bezoeker van EEN gebied. Er zijn drie categorieën te definiëren waarin we ontwerpen hebben uitgewerkt: Ecologie, Recreatie, en Biodiversiteit.

3.5 101

Ecologisch Energie Netwerk

102

3.5 103

Ecologisch Energie Netwerk

104

Ontwerpstudie naar nestgelegenheid voor solitaire bijen

3.5 105

Ecologisch Energie Netwerk

106

CONCLUSIE Bijdrage voor behoud en versterking van biodiversiteit. Tenslotte hebben we drie doelen bereikt. In de eerste plaats merken we op dat het mogelijk is ecologische verbindingen onder hoogspanningstracees aan te leggen. Daarmee kan de EHS alsnog tot een complete afronding komen. Dit houdt een systematische aanpassing in en betekent dat we onze huidige methodes moeten omvormen tot strategieĂŤn die gebaseerd zijn op het verbinden van gezamenlijke belangen. In de tweede plaats constateren we dat het hoogspanningsnetwerk niet altijd samenvalt met de zoekgebieden voor â&#x20AC;&#x2DC;robuuste ecologische verbindingenâ&#x20AC;&#x2122;. Dat is echter geen reden om niet te streven naar een verzameld ecologisch systeem. Dat systeem heeft de potentie om uit te groeien tot het grootste nationale park van Nederland. Dat vormt een belangrijke bijdrage voor lokale verrijkingen van de biodiversiteit en draagt tevens bij een het belang van ecologie in ons collectieve bewustzijn. In de derde plaats biedt EEN unieke kansen voor nieuwe recreatieve verbindingen en ruimtelijke kwaliteit in steden. De versterking van ecologie in stedelijke omgevingen draagt tevens bij aan de biodiversiteit van die context. Maar belangrijker nog is de meerwaarde voor robuust groene karakteristieken van het stedelijk domein.

3.6 107

Ecologisch Energie Netwerk

Ecologisch Energie Netwerk Mogelijk gemaakt door:

.FABRIC

LOLA

STUDIO 1:1

Tussen de Bogen 22 1013 JB, Amsterdam +31(0)20 528 9484 info@fabrications.nl www.fabrications.nl

1e Middellandstraat 103 3021 BD, Rotterdam +31(0)10 414 1368 info@lolaweb.nl www.lolaweb.nl

Westblaak 111 3012 KH, Rotterdam +31(0)6 28 334 365 info@studio1op1.nl www.studio1op1.nl

Architectuur, Stedenbouw

Landschaps Architecten

108

Ruimtelijke vormgeving

COLOFON Dit bidbook vormt de weerslag van een ontwerpend onderzoek naar een ecologisch energie netwerk in het kader van de Studio voor Unsolicited Architecture 2011. Deze studio is ge誰nitieerd en gesteund door het Nai en het Mondriaan Fonds met als doel het stimuleren van ontwerpen die urgente maatschappelijke opgaven centraal stellen, maar daarvoor in de huidige bouwpraktijk en -economie te weinig kansen krijgen. Met dank aan: Michiel Raats (NAi), Ole Bouman (NAi), Anne Hoogewoning (Mondriaan Fonds), Elien Wierenga (Ministerie I&M), Robbert Snep (Alterra), David Hamers (PBL), Hans van Amsterdam (PBL), Martien Mols (Prov. Noord Brabant), Frits Janssen (Prov. Noord Brabant), Arie Meulepas (Prov. Noord Brabant), Jan Brauer (TenneT), Jhon van Veelen (TenneT), Jos van Jole (TenneT), Alma Scholten (TenneT), Sandra van Weyenberg- Quik (Min. EL&I).

109

Ecologisch Energie Netwerk

110

111

Ecologisch Energie Netwerk

112

VERVOLG ...

113

Ecologisch Energie Netwerk

114

115

Ecologisch Energie Netwerk

116

117

Ecologisch Energie Netwerk

118

119

Ecologisch Energie Netwerk

120

121

Ecologisch Energie Netwerk

122

123

Ecologisch Energie Netwerk

124