Wereldreis april 2008 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 21ste jaargang, nummer 4

Op weg naar het werk. Overal ter wereld stappen mensen naar hun werk, kilometers van huis tot aan de markt in Tamil Nadu of van het Centraal Station in Brussel tot op kantoor.

APRIL 2008

India (Tamil Nadu) Thema : GRONDSTOFFEN

NIEUWS UIT STUDIO GLOBO

LEERKRACHT AAN HET WOORD : ISABELLE BINYINGO

Lesmap ‘Wonen en Leven in de Filippijnen’ volledig vernieuwd De oude lesmap werd al tien jaar gebruikt en was aan vernieuwing toe. Het leven in de Filippijnen staat niet stil en ook bij ons zijn er heel wat evoluties in het onderwijs. Bij de nieuwe map stonden deze aandachtspunten dan ook voorop: - verbondenheid opwekken als centrale doelstelling; - een actueel beeld geven over de Filippijnen; - inspelen op recente evoluties in het onderwijs; - terugkoppeling naar de eigen leefwereld: als kinderen verbondenheid opbouwen met het Zuiden moet dit ook effect hebben op de manier waarop ze met elkaar omgaan.

snel duidelijk dat het leven van deze tieners naast verschillen ook heel wat gelijkenissen bevat met dat van de leerlingen. Zo wordt ook de link gelegd met hun leefwereld, zowel thuis als in de klas.

Het project

Studio Globo Genk Domein Bokrijk Bokrijklaan 1 3600 Genk T 011-26 54 20 F 011-26 54 30 genk@studioglobo.be

Praktisch Het lespakket bestaat uit een handleiding voor de leerkracht, een leerlingenboekje ‘Kasama’ en een mediapakket met tal van didactische materialen (foto’s, cd-roms, dvd’s, fiches). Doelgroep : derde graad lager onderwijs Bestellen ? Telefonisch of per mail bij:

Vergezeld door hun Kasama (leerlingenboekje) gaan de leerlingen op ontdekkingstocht in de Filippijnen. Het dagelijkse leven van vier Filippijnse tieners wordt onder de loep genomen. De leerlingen ontmoeten deze vier kinderen ‘s morgens aan de ontbijttafel, onderweg naar school en in het weekend met Het mediapakket is te huur. Hiervoor neem je hun vrienden. Hun doen en laten is de rode best telefonisch contact op met de afdeling draad doorheen dit lespakket. Het wordt al in je buurt.

Prijs - handleiding voor de leerkracht (incl. één leerlingenboekje) : € 11 - leerlingenboekje : € 1,7 - mediapakket : € 19,20 per week / verzendingskosten worden aangerekend

Officiële opening inleefatelier ‘Achter de Muur’– 9 mei 2008 kunnen we eindelijk een blik werpen ‘Achter de Muur’. Dit inleefatelier vormt het hoogtepunt van een project over ‘gelijke kansen’ voor de derde graad van de lagere school. In een volgend nummer van Wereldreis stellen we het project uitgebreider voor.

Studio Globo is al lange tijd bezig met de voorbereiding van een nieuw inleefatelier. Op 9 mei is het eindelijk zover en gaan de deuren van het atelier in Roeselare officieel open. Dan

Geanimeerd praatprogramma met gedeputeerde voor Noord-Zuidbeleid De Fauw, 11 11 11, Kleur Bekennen, Studio Globo en het Provinciaal Integratiecentrum Gastvrouw: Katrien Rosseel (Radio 2) 20u: Officiële opening van “Achter de muur” en de nieuwe vleugel van het PNZC

De opening kadert in het programma ‘BAZAR MONDIAL’, de open dag van het Provinciaal Aansluitend : receptie aangeboden door het Noord-Zuid Centrum waar Studio Globo in provinciebestuur van West-Vlaanderen. Optreden Café Bazar. Een aanstekelijke muziRoeselare ook huist. kale wereldreis met zalige samenzang. Op het programma onder meer : - 12u30 – 13u30 *Mo*-debat ‘leren van Ben je een programmamaker uit het onderwijs, socio-cultureel vormingswerk, jeugdwerk ... of diversiteit’ onder leiding van Gie Goris heb je een warm hart voor het Zuiden, dan mag - 13u30 u tot 18u : Noord-Zuidbeurs het allernieuwste en zeer gevarieerde je deze dag zeker niet missen. aanbod van mondiale vorming, NoordZuidverhoudingen en interculturele opvoe- Bazar Mondial wordt georganiseerd door Proding. Om het halfuur zijn er twee actieve vinciaal Noord-Zuid Centrum, Kleur Bekennen, Studio Globo, 11.11.11 en de West-Vlaamse workshops. - 17u : Prijsuitreiking wedstrijd Kleur Beken- educatieve Noord-Zuid organisaties. nen meer info op www.studioglobo.be en www. - 18u : Zuiderse hapjes west-vlaanderen.be/pnzc - 19u : Het 7de uur

Isabelle Binyingo, 26 jaar, is de dochter van een Kongolese vader en een Belgische moeder. Als kleuterleidster werkte ze in ons land maar ook in de Democratische Republiek Kongo en Zuid-Afrika. Ze gaf lessen Frans aan kinderen in Pretoria (Zuid-Afrika) en leerde Nederlands aan anderstalige kleuters in Brussel. Zowel in Kongo als in Zuid-Afrika zette zij zich in haar vrije tijd vrijwillig in voor minderbedeelde kinderen. Sinds augustus 2007 werkt ze als vrijwilligster bij de NGO CID Ghana. In Kotingli, een dorp op 12 km van Tamale, een stad in de noordelijke regio van Ghana, geeft ze les in de plaatselijke kleuterschool, avondlessen Engels aan tieners en volwassenen en neemt ze actief deel aan het leven in dit dorp. Wat dreef je om de stap naar Ghana te zetten? De wil en de gedrevenheid om vrijwilligerswerk te doen, was er altijd al. Vorig jaar kwam ik op een punt in mijn leven, waarbij ik voor mezelf uitmaakte dat het moment was aangebroken om 100% van mijn werktijd aan vrijwilligerswerk te spenderen. De keuze voor Ghana kwam door het programma van CID Ghana : werken met kinderen en opvolgen van projecten spraken me aan. Het werkterrein was niet strikt afgebakend zodat de weg naar eigen initiatief, in samenspraak met de plaatselijke bevolking en de organisatie, open lag. Tot dusver had ik niet ervaren hoe het leven in een ‘veilig Afrikaans land’ liep. Ik wilde me een beeld vormen van hoe het ook ‘anders’ kan in Afrika ; ook al leeft het merendeel

van de bevolking ook hier onder de armoedegrens. Aan welke boeiende momenten in jouw school denk je? Het enthousiasme dat de kinderen elke morgen uitstralen, het spurten naar hun juf en meester, kleuters die één voor één je hand of arm vastgrijpen, is telkens opnieuw een enig moment. Ook na school merk je dezelfde uitbundigheid, elke keer willen de kinderen een glimp van je opvangen. Mooi en uniek is het spontaan delen van voedsel met jongere broertjes of zusjes en andere kinderen. Op eigen initiatief bewaren ze een deel voor wie thuis bleef. Hun ogen glinsteren bij kleine verrassingen of versnaperingen. Tegelijkertijd lees je de schrik op hun gezicht om ernaast te grijpen Dat leidt dan tot duwen en drummen om er zo snel mogelijk bij te zijn. Doordat ze het met weinig moeten stellen, trachten ze zo lang mogelijk te bewaren wat ze kregen. Ze trekken hun T-shirt uit en wikkelen hem rond een opgeblazen ballon. Vrij spel vormt ook in Kotingli een weerspiegeling van het dagelijkse leven van de kleuters. Ze dragen potten, blokken en boeken op het hoofd. Jongens en meisjes binden speelgoeddieren op hun rug met een doek. Pijnlijker om te zien, zijn de stokslagen die ze als straf uitdelen aan een pluchen beer. Geweld ten opzichte van elkaar komt vaak voor. De manier waarop veel ouders hun kinderen straffen, ligt, naar mijn mening, aan de basis van dit gedrag.

Waar leg je in je onderwijs vooral de nadruk op ? Wat is belangrijk voor de ontwikkeling van jouw kinderen? Het niveau van het Engels is erg laag. Ik bied deze taal aan op een speelse manier. Muziek en zang zijn een belangrijk middel om tot positieve resultaten te komen. Deze aanpak verhoogt hun betrokkenheid en concentratie. In een klasgroep van meer dan 80 kinderen, is elke manier die de aandacht van de kinderen opwekt van wezenlijk belang. Daarnaast leg ik de nadruk op basisbegrippen en vaardigheden die belangrijk zijn als voorbereiding op verdere studies. Bij het lesgeven doe ik een beroep op kosteloos materiaal en op wat vanuit de natuur dienstig is. Tenslotte, maar volgens mij het belangrijkste op lange termijn, is er de bewustmaking van de ouders voor het ‘onmeetbare belang van onderwijs’. Die boodschap is niet vanzelfsprekend voor ouders die in de meeste gevallen zelf een zeer beperkte vorm van onderwijs hebben genoten. Het stimuleren van ouders om een maandelijkse bijdrage te leveren ten voordele van de school in ruime zin, is eveneens een lange strijd die moeizaam verloopt. Ondanks de struikelblokken op dit vlak, laat het een deel van de ouders zeker niet koud. Hoe kijk jij vanuit het Zuiden naar mondiale vorming in Vlaanderen ? Essentieel voor het lesgeven over ‘het Zuiden’ is het scheppen van een reëel beeld van het land of het continent dat in de kijker wordt gezet. Je belicht best verscheidene aspecten van het dagelijkse leven. Het is ‘een must’ om positieve facetten aan bod te laten komen zonder daarbij de realiteit te verbloemen. Je brengt beter niet het idee over dat de situatie in de meeste zuiderse landen uitzichtloos is en dat de plaatselijke bevolking berust in de ellende en de pijn die deel uitmaken van hun leven. Want dat is niet zo. Kinderen kunnen zich, indien het onderwerp goed wordt aangebracht, aangetrokken voelen door landen uit het zuidelijk halfrond, Het boeiend weergeven van de werkelijkheid, kan hen aanzetten om later een positieve bijdrage tot de evolutie en ontwikkeling te leveren. Het is ideaal om zowel gelijkenissen als verschillen tussen Europeanen en inwoners van het Zuiden in de kijker te zetten. Wat ‘anders’ is moet geplaatst worden, maar zeker wat we met elkaar gemeen hebben, is belangrijk. Het creëren van verbondenheid is een grote stap naar een multiculturele wereld.

VOORWOORD

INHOUD

Beste lezer, India is een land dat in de Wereldkalender en dus ook in deze lesbrief regelmatig aan bod komt. Er is dan ook heel wat over te vertellen. Natuur, cultuur, de mensen… je raakt er niet over uitgepraat. In dit nummer trekken we naar Tamil Nadu, de meest zuidoostelijke deelstaat… om stil te staan bij het thema‘grondstoffen’. India is rijk aan delfstoffen. Een enorm verschil met België waar de rijkdom van de steenkool toch alweer een tijdje achter ons ligt. Het thema biedt dan ook heel wat kansen om met je leerlingen stil te staan bij de globalisering van onze samenleving. Waar halen wij onze nodige grondstoffen vandaan? Waarom zijn Antwerpen en India zo sterk met elkaar verbonden? Tegelijk nodigen we de leerlingen ook uit om stil te staan bij de duurzaamheid van onze levenswijze. Het vraagt inspanningen om zorgvuldig met de beschikbare grondstoffen om te springen. Zo is deze lesbrief opnieuw een oproep om de verkenning van de grote wereld te koppelen aan het dagelijkse omgaan met elkaar. Ieder in zijn eigen omgeving. Dat is ook wat leerkracht Isabelle Binyingo doet, die in de rubriek ‘leerkracht aan het woord’ vertelt over haar kijk op onderwijs. Veel inspiratie en een boeiende Wereldreis! J.D.

COLOFON

Nieuws uit Studio Globo Lesmap 'Wonen en Leven in de Filippijnen' ..............................2 Officiële opening inleefatelier 'Achter de Muur' .......................2 Voorwoord ...................................3 Reisinfo Landeninfo India : Tamil Nadu ......4 Biobrandstof ............................4 Foto-info .................................5 Thema-info : Grondstoffen ..........5 Reiswoordenschat ......................5 Reistips en werkbladen Eerste graad ..........................6-8 Potten van klei ..........................7 Grondstoffen ...........................8 Tweede graad ....................... 9-11 Brief van Lien ......................... 10 Indiase grondstoffen ................ 11 Derde graad ........................12-17 Webtips ................................. 13 Voer voor boekenwurmen .......... 13 Op weg naar de markt ...........14-15 Yoga ..................................... 16 Diya ...................................... 17 Drijvende lichtjes .................... 17 Tekening van de kalenderfoto .... 18 Leerkracht aan het woord : Isabelle Binyingo ......................... 19 Spiegelfoto ................................. 20

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2008 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 15,00 voor 10 nummers. Afzonderlijk nummer : 1,50 Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Ann Vermoesen, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Jeannine Goudman, Hilde Van Dingenen, Emilie De Block, Mikke Maerschalck, Bob De Pooter, Isabelle Binyingo, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving) Foto's : cover : kalenderfoto : Martha Cooper, spiegelfoto : sponzenridder (www.flickr.com); p. 19 Isabelle Binyingo Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging-11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2008/4 - 3

India : Tamil Nadu LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat De meest zuidoostelijke deelstaat van India ligt aan de Golf van Bengalen en de Straat Palk scheidt hem van Sri Lanka. De 130 058 km² bestaan uit heuvels (uitlopers van de Oost- en de West-Ghats en tot 2 636 m hoog) en kustvlakten. De Kaveri is de langste stroom en mondt uit via een delta met mangrove. In de vlakten zijn grasland en loofverliezend woud, in de heuvels tropisch regenwoud. Het klimaat is tropisch. In de vlakten is het tussen 13 en 43 °C warm, in de heuvels 10 graden koeler. Na een droogteperiode van januari tot mei (watertekorten worden opgevangen door watertanks) brengen de zuidwest- en daarna de noordoostmoesson 945 mm neerslag. Geschiedenis De streek is al 300 000 jaar bewoond en 3 200 jaar geleden bestond er een hoogstaande dravidische cultuur. Arische volken, die de vedische religie aanhingen, drongen uit het noorden naar de kusten. Er bestonden handelsbetrekkingen met het Romeinse Rijk onder keizer Augustus. De Chola- en

Pandya-dynastieën werden verdreven door de Pallawa (6de tot 9de eeuw), die voor het eerst een regionaal rijk stichtten met culturele uitstraling. Tot de 13de eeuw hernamen de Chola de macht en zij handelden met ZuidoostAzië in de bloeitijd van Zuid-India. In de 13de eeuw vielen moslims binnen vanuit het sultanaat van Delhi, maar spoedig kwamen hindoerijkjes zoals Vijayanagar in de plaats. Vanaf de 16de eeuw heersten ‘nayaks’ (militaire stadhouders) tot Europese machten (Portugezen, Nederlanders, Engelsen, Denen en Fransen) in de 17de eeuw handelsposten vestigden op de kust. In 1858 werd het hele gebied een provincie van Brits-Indië. Dravidische partijen smolten in 1938 samen met de bedoeling het kastenstelsel af te schaffen. Bij de onafhankelijkheid van India groeide het streven naar een Tamiltalige staat. In 1968 werd de staat Madras omgevormd tot Tamil Nadu, het ‘land van de Tamils’. Premier Rajiv Gandhi werd er in 1991 vermoord. Bevolking Tamil Nadu telt 65 555 000 inwoners. Het is de meest verstedelijkte Indiase deelstaat ; in de agglomeratie van hoofdstad Madras (Chennai) wonen 6 424 624 mensen. 77 miljoen mensen in Tamil Nadu, Sri Lanka en Singapore spreken Tamil, een Dravidische taal met een eigen schrift. 88 % is hindoe, 6 % christen en 6 % moslim. Met een vijfde dalits ligt het aandeel in de bevolking hoog tegenover 14 % in heel India. Tamil Nadu is het thuisland van het vegetarisme. HDI : 0,687 voor Tamil Nadu is hoger dan het gemiddelde voor India. Wereldreis - 2008/4 - Reisinfo - 4

Economie De landbouw levert suikerriet, rijst, maniok, aardnoten, peulvruchten, bananen, mango’s, bloemen. De katoenteelt neemt af. Bruinkool is de belangrijkste delfstof. Tamil Nadu is een industriestaat : textiel, voertuigen (o.a. tanks), machines, cement, lucifers, vuurwerk ... Madras is het grootste centrum voor informatietechnologie en het toerisme richt zich vooral op de oude tempelsteden. Munt : de Indiase roepie, 1 INR = 0,0169 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN BIOBRANDSTOF ? Brandhout, houtskool, gedroogde mest en plantaardig en dierlijk vet worden al eeuwen gebruikt als brandstof : zij zijn koolstofrijk en afkomstig van levende wezens, maar ook vernieuwbaar (in tegenstelling tot de eindige, miljoenen jaren geleden ontstane fossiele brandstoffen die steeds duurder worden). Tegenwoordig haalt men brandstof uit allerlei (voedings)gewassen zoals suikerriet, graan, maïs, koolzaad, soja, zonnebloem, oliepalm, eucalyptus, houtsnippers, stro en algen. Dit kan echter de voedselprijzen de hoogte injagen ! Om er mee voor te zorgen dat het land tegen 2012 zelfvoorzienend is op gebied van energie, hecht India ook veel belang aan biobrandstof. Treffend is de teelt van jatropha (Jatropha curcas) of purgeernoot, een giftige plant die gedijt op arme bodem en waarvan de olie uit de zaden rechtstreeks (als ‘Puur Plantaardige Olie’) wordt verbrand of verwerkt tot biodiesel.

Je ziet in de grote steden winkels vol gouden juwelen, terwijl het overgrote deel van de bevolking dit niet kan betalen en zich dus tooit met namaaksieraden ! Hoewel de meeste diamanten uit Afrika komen en via Antwerpen worden aangevoerd, slijpt India wel 80 % van de wereldproductie. Dat komt door de goedkope werkkrachten : jongens vanaf zes jaar werken, eten en slapen er soms bij hun slijpschijf ! India telt meer dan 500 steenkoolmijnen (meestal gebruikt als brandstof in de elektriciteitscentrales) en er worden aardolie en aardgas gevonden. Elektriciteit is verder afkomstig van wind-, water- of zonne-energie. Foto-info  Deze vrouwen met manden vol aarden potten op hun hoofd zijn gefotografeerd in de omgeving van Madras (of Chennai), de grootste stad van Zuidoost-India. Sinds de mens in de voorhistorie sedentair is geworden, hebben alle beschavingen aan pottenbakken gedaan. Aarden potten dienden om water in te halen, voedsel in te bewaren of klaar te maken boven een houtvuur. Door de grote nadelen van aarden potten (breekbaarheid en gewicht) worden zij tegenwoordig vaak vervangen door plastieken, koperen of aluminium potten. In India had ieder dorp zijn eigen pottenbakker en soms waren er ook echte pottenbakkersdorpen. In Rajasthan maken ze met grijze klei de zogenaamde ‘Jaipur blue pottery’. In Orissa zie je nu nog typische oranje kleipotten. In Tamil Nadu gebruiken ze dan weer meer grijze klei. De kleur en de soort potten is dus afhankelijk van de gebruikte grondstof. Traditioneel kneden vrouwen de klei en vormen zij de potten met de hand. Mannen draaien de potten op een stenen draaischijf. Pottenbakkers behoorden tot de dalits en wonen behalve in de (pottenbakkers)dorpen ook in de krottenwijken van de steden ! THEMA-INFO : GRONDSTOFFEN Onder grondstof worden ruwe ma-

terialen verstaan die uit de natuur worden gehaald om er iets van of mee te maken. De prijs van een grondstof vormt meestal maar een klein deel van de prijs van het eindproduct : 5 tot 10 %. Dat betekent dus slecht nieuws voor veel landen in het Zuiden die enkel grondstoffen kunnen uitvoeren. Water en lucht zijn in grote hoeveelheden voorradig (als we ze maar niet vervuilen) en de zonnestraling, die ook wind veroorzaakt, duurt nog wel miljarden jaren. Maar de meeste grondstoffen zullen op termijn opraken, omdat zij niet vernieuwbaar zijn. De vorming van een bodem duurt duizenden jaren, van fossiele brandstoffen (ontstaan uit planten- of dierenresten) zelfs miljoenen jaren. Maar planten en dieren groeien opnieuw of worden gekweekt en nieuwe klei slibt aan langs rivieren, meren en kusten. Ook krijgen sommige bestanddelen van afval een nieuw leven door recyclage. India bezit belangrijke delfstoffen : kalksteen (als bouwmateriaal), magnesium, fosfor (voor kunstmest), koper … De ijzerertsreserves behoren tot de grootste van de wereld en India is de grootste producent van mica (voor elektrische isolatie en ramen van industriële ovens). In Tamil Nadu delft men uranium (voor kernrectoren), mangaan (gebruikt in batterijen) en bauxiet (een aluminiumerts) : overal zie je er aluminium keukengerei in de winkels. Wereldreis - 2008/4 - Reisinfo - 5

REISWOORDENSCHAT paria = dalit : onaanraakbare (< Tamil paraiyan : trommelslager ; < Sanskriet dal = onderdrukt). delfstof : niet-levende stof die uit de grond wordt gehaald, bvb. ertsen, fossiele brandstoffen, zouten, stenen. erts : gesteente dat een nuttig metaal of mineraal bevat. grondstof : natuurlijke hulpbron, onbewerkt materiaal. hindoeïsme : verzameling van allerlei Indische religies. klei : zeer fijn los afzettingsgesteente. sedentair : met een vaste verblijfplaats. veda’s : overgeleverde kennis (1500 tot 600 v.Chr., pas 500 n.Chr. opgeschreven) ondermeer over rituelen, vuur- en paardenoffers, waarvan delen veel invloed hadden op het hindoeïsme. vegetarisme : het niet eten van dierlijk voedsel of waarvoor dieren zijn gedood. yoga : beheersing over geest en lichaam, oefeningen daartoe.

Eerste graad voortaak : arbeid Vraag de leerlingen wat hun ouders als werk doen. Wat zijn de leuke en minder leuke kanten ervan ? Waarom werken zij ? Wat doen zij met het verdiende geld ? Kosten voor de school betalen ? Juf of meester vertelt deze maand over het werk in India. DE FOTO Bekijk de kalenderfoto met de kinderen. Zij vertellen wat zij zien. Eventueel kun je de brief van Lien (werkblad C) voorlezen. Mogelijke vragen zijn : - Wie zie je ? Zeven (Indische) vrouwen op stap. - Waar gaan zij naartoe ? Naar de markt. Te voet. - Wat doen zij ? Zij dragen grote manden. - Wat zit erin ? Potten van klei. - Waarvoor dienen potten ? Om iets te bewaren, als versiering. - Wat gaan zij doen op de markt ? Deze potten verkopen. - Waarom ? Om geld te verdienen. Zij hopen er veel te kunnen verkopen zodat zij geld overhebben om hun kinderen naar school te laten gaan, want dat kost veel. Hierna laat je het werkblad A (als huistaak) aanvullen : een korte schrijf- en tekenoefening. GRONDSTOFFEN De potten op de foto zijn gemaakt van klei. Laat de kinderen klei zien. Laat ons eens rond kijken ... waarvan zijn onze banken gemaakt ? En de kasten ? En de boeken ? Laat de kinderen enkele grondstoffen zien en bespreek ze. De leerlingen vullen het werkblad B dan verder aan. Oplossingen : “De mens haalt een grondstof uit de natuur om daarmee iets te maken”. Levende natuur : wol : breigoed (trui, kous), deken, (wand)tapijt, vilt ; dierenhuid : (hand)schoen, (school)tas, riem, portefeuille, meubelbekleding, voetbal, perkament ; melk : boter, kaas, yoghurt, kefir, roomijs ; graan : brood, pasta, muesli, pudding, bier ; hout : papier (boek, werkblad, affiche, kartonnen doos), bank, deur, potlood ;

plantaardige olie : slaolie, margarine, biodiesel, zeep, kaars. Niet-levende natuur : klei : baksteen, bloempot, tegel, serviesgoed ; zand : glas (ruit, fles, spiegel, tv-scherm, glasvezelkabel, glaswol), computerchip, schuurpapier, beton ; metaal : ijzer (schaar, rek, braadpan, radiator, schip, machine), muntstuk, drankblik, elektriciteitsdraad, standbeeld, fiets, juweel ; aardolie : benzine, stookolie, plastic (petfles, pvc-buis, piepschuim), verf, synthetisch textiel (regenkledij, fleece) ; water : drank, plantengroei, hydro-elektriciteit, scheepvaart, visserij en aquacultuur (vis, krab, mossel, parel, zeewier, spons). CREATIEVE VERWERKING Verdeel de leerlingen in groepjes. Elk groepje gebruikt een andere grondstof en verwerkt die : wol (pompon), klei (pot), zand (gestrooid over een tekening met lijm), houten stokjes (poppetje), houtskool (negatiefbeeld), papier (vouwsel), appel (moes) ... Je kunt ook alleen met klei werken. Heel leuk is om elk kind een homp zelfdrogende klei te geven als start. De eerste persoon maakt er een buste van. Hij / zij geeft de klei door aan de linkerbuur en die verzint er een mond bij. De derde geeft de buste ogen, de vierde een neus, de vijfde wat haar ... Samenwerken geeft dan een mooi resultaat. EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE Niet-levende natuur : 1.11 van courante voorwerpen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen en grondstoffen ze gemaakt zijn. Sociaal-economische verschijnselen : 4.1 illustreren dat verschillende vormen van arbeid verschillend toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen en verschillend gewaardeerd worden ; 4.3 het nut en belang aangeven van een collectieve voorziening, waarvoor de overheid zorg draagt.

Wereldreis - 2008/4 - Reistips - 6

Potten van klei Mama Gayatri verkoopt potten Met wat extra geld kan Jamila ook van klei. naar school.

Mijn mama ..................................

Met het geld . ..............................

......................................................

....................................................

Teken jouw moeder aan het werk

Hoe begroet jij iemand ?

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad A - 7

Grondstoffen De mens haalt een grondstof uit de natuur om daarmee iets ...................................... Kleur de grondstoffen uit de levende natuur groen. Kleur die uit de nietlevende natuur oranje. Maak een woordspin rond elke grondstof. melk hout

klei

dierenhuid

wol

zand

graan

metaal

aardolie

water

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad B - 8

Tweede graad foto en brief van lien Richt de aandacht op de Wereldkalender en vraag de leerlingen wat zij zien op de foto. - De vrouwen zijn te voet op weg. - Zij dragen manden op hun hoofd, wat denken de kinderen dat in de manden zit ? - Zij dragen andere kledij dan vrouwen in België. - Er staan palmbomen.

Oplossingen : 1. aardolie – brandstof ; klei – kruik ; hout – krant ; ijzer – vrachtwagen ; aluminium – drankblikje ; viskoppen – bouillon ; oud glas – wijnfles. 2. vernieuwbaar : klei, hout, viskoppen. 3. recycleerbaar : vrachtwagen, krant, drankblik, fles. AFSLUITER : IDLI EN DOSA

Situering van India en Tamil Nadu - Situeer India op een wereldbol of -kaart. - India is 100 keer zo groot als België. - Tamil Nadu is de meest zuidelijke deelstaat. Lees samen met de klas de brief van Lien (werkblad C). - In de brief vertelt zij over twee dingen die met de hand worden gemaakt. Welke ? Kruiken en sari’s. - Vraag de klas wat je nodig hebt om kruiken te bakken en sari’s te maken. Klei en katoen. - Aan de hand van deze vraag maak je de overgang naar het begrip ‘grondstof ’. GRONDSTOFFEN Voer een onderwijsleergesprek over grondstoffen. Bedoeling is om de leerlingen duidelijk te maken dat niet alle grondstoffen in de wereld onuitputtelijk zijn. - Wat is klei ? - Laat de leerlingen nadenken over het begrip ‘grondstof ’. - Kennen zij nog andere grondstoffen ? - Er wordt altijd weer nieuwe klei gevormd. Waarom is het zo belangrijk dat grondstoffen vernieuwbaar zijn ? - Welke grondstoffen raken op ? Hoe snel ? - Wat moeten we dan doen ? - Ook afval kan soms als grondstof dienen om iets nieuws te maken, bvb. van oude kranten kun je papier maken. Neem werkblad D erbij en laat de kinderen dit invullen.

In het zuiden van India zijn idli en dosa typische ontbijtkoeken, maar ook in de loop van de dag zijn het geliefde tussendoortjes. Zo maak je ze (voor tijdens de pauze) : idli dosa Neem twee delen ongekookte of parboiled rijst en één deel zwarte linzen (urad dahl) en week ze in water of botermelk. Vervolgens maal je dat mengsel in een stenen mortier grof (vergelijk met rijst- fijn (vergelijk met rijstgriesmeel). crème). Laat een nacht op een warme plaats rijzen tot 2,5 keer het volume. Gebruik stoommandjes een koekenpan of bakplaat die je invet met ghee (= geklaarde boter) of olie. Maak schijfjes van 5 tot Schep een kleine hoeveel8 cm doorsnede en laat heid deeg uit en bak tot ze 10 tot 25 minuten sto- zij goudbruin zien, plooi men. Eet ze met twee op ze in twee of draai ze nog eens om. elkaar op. Dien onmiddellijk op met chutney, sambar (een stamppot met duivenerwten en groenten zoals okra, moringa, wortel, radijs, pompoen, aardappel, tomaat, aubergine, sjalot, ajuin), gestremde melk, lams-of kippecurry …

Wereldreis - 2008/4 - Reistips - 9

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad C - 10

Indiase grondstoffen Links zie je een reeks grondstoffen, rechts staan producten uit India. 1. Verbind elke grondstof met het juiste eindproduct 2. Kleur de grondstoffen die vernieuwbaar zijn in het groen. 3. Kleur de producten die recycleerbaar zijn geel.

aardolie

drankblikje

klei

vrachtwagen

hout

bouillon

ijzer

krant

aluminium

wijnfles

beenderen van dieren / viskoppen

kruik

oud glas

brandstof

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad D - 11

Derde graad vrouwen India had als één van de eerste landen een vrouwelijke premier : Indira Gandhi. Hooggeschoolde Indiase vrouwen vind je terug in belangrijke functies. In het openbare leven, in kantoren, achter loketten, in winkels of op straat zijn vrouwen nadrukkelijker aanwezig dan in islamitische landen. Toch blijft de positie van de vrouw in de Indiase samenleving en vooral op het platteland zeer zwak. Vrouwen werken meestal harder dan de mannen, maar hebben minder rechten, weinig financiële middelen en weinig bewegingsvrijheid. Meisjes komen in het onderwijs en de gezondheidszorg nog altijd op de tweede plaats. Door besparingen van de regering werden juist sociale programma’s geschrapt. Daarvan zijn weer meestal vrouwen het slachtoffer. Gelijke kansen voor mannen en vrouwen bevorderen, is de inzet van Milleniumdoelstelling 3. Wat zou India kunnen doen om deze doelstelling waar te maken ? Is er ook bij ons nog werk aan de winkel om deze doelstelling te realiseren ? De leerlingen lezen het verhaal “Op weg naar de markt” op werkblad E en F bij de kalenderfoto. ALLERLEI INDIERS Wat voor beeld hebben wij van Indiërs ? Wie door India reist, ziet de grote verscheidenheid van de bevolking. Alleen al een tocht door Madras is een kennismaking met Indiërs van allerlei verschillende levensbeschouwingen, standen en kasten. Langs de nauwe straatjes van de wijk Mylapore zie je hindoeïstische jasmijnverkoopsters, islamitische handelaren in kleurrijke stoffen en westers geklede informaticaspecialisten. In dezelfde wijk staat de felgekleurde Shivatempel van Kapalishwara, maar ook de Sint Thomaskathedraal. Langs het strand van Marina Beach werken schamele vissers aan hun houten catamaran of visnetten, schoolmeisjes in uniform stoeien in het water, vrouwen in kleurrijke sari’s baden in de zee, atletische mannen joggen in sportkledij, terwijl Indiase en andere toeristen in badpak zwemmen en zonnebaden. Hoe zien de leerlingen ‘de Indiër’ ? Bestaat ook ‘de Belg’ ?

… verdeeld in kasten en klassen Sinds lang voor de komst van het hindoeïsme vormen in India Jati’s (kasten) een (op de duur erfelijk geworden) indeling van de bevolking in gemeenschappen : beroepsgeroepen binnen een taalgebied en levensbeschouwing. Vier varnas zijn de klassen in de hindoesamenleving, waartoe iemand door zijn eigenschappen behoort : - de Brahmanen : priesters en geleerden, - de Kshatriyas : krijgers en heersers, - de Vaishyas : handelaren en boeren, - de Shudras : arbeiders en handwerkers. Daarbuiten staan de dalits of paria’s (verstotenen), de adivasi’s (= oorspronkelijke bewoners) en de vreemdelingen. Officieel is het kastenstelsel in India afgeschaft, maar in het dagelijkse leven is er nog veel discriminatie. Als je geboren bent in een lage kaste, heb je het zeer moeilijk in het leven : je wordt minachtend behandeld, men wil niets van je aannemen, je vindt moeilijker een baan en een woning, een vriendje of vriendinnetje uit een andere kaste is verschrikkelijk moeilijk. In de steden met hun industrie en westerse levensstijlen boet het kastenstelsel aan belang in. Daar krijgt een indeling op basis van bezit steeds meer de overhand. Dus voor de armen verandert er niet veel ! Nochtans zijn de mensen van een lage klasse niet altijd de armsten. Een ‘onaanraakbare’, K.R. Narayaan, was begin van deze eeuw zelfs president van India. Wij kennen geen kastenstelsel, maar bij ons is er ook discriminatie. Op school worden sommige kinderen gepest. Kunnen jullie redenen bedenken die voor sommigen aanleiding zijn om anderen te pesten ? Is het leuk om in een klas te zitten waar sommige kinderen worden gepest ? Wat kun je eraan doen ? Klassieke talen : Sanskriet en Tamil India kent honderden talen, waarvan 21 officiële. Het meest gesproken is het Hindi (afgeleid van het Sanskriet), maar in het zuiden overwegen Dravidische talen zoals het Tamil. Het Engels wordt vooral gebruikt in wetgeving en parlement. Sanskriet en Tamil zijn klassieke talen, d.w.z. dat zij duizenden jaren oud zijn en een onafhankelijke letterkunde hebben ontwikkeld (vgl. Chinees en Arabisch). Het Sanskriet is echter een dode taal, zoals het klassieke Grieks en het Latijn. Hoeveel officiële talen zijn er in België ? Drie : Nederlands, Frans en Duits. Heeft dit belangrijke gevolgen voor ons land, voor onze regering ? Meertaligheid, zeven regeringen … Vinden de leerlingen dat zij meerdere talen moeten kennen ? Is Engels ook belangrijk voor ons ?

Wereldreis - 2008/4 - Reistips - 12

STEENBAKKERIJEN EN KLEIPOTTEN Ook bij ons werd veel klei ontgonnen, maar vooral voor baksteen. In de Rupelstreek bvb. werkte veel volk - ook vrouwen - in de kleiputten en steenbakkerijen. Tot de jaren twintig van vorige eeuw gingen kinderen er niet naar school, omdat zij moesten ‘gammen’ (d.w.z. stenen omdraaien om te drogen) of zij werden ingezet voor drankbevoorrading van de arbeiders. Het loon was pover en de werkdagen lang, vooral in de zomer. Er was geen sociale zekerheid en de arbeiders van de steenbakkerijen waren niet echt vrij. Zo werden zij bvb. verplicht eten en kleding te kopen in de winkels van hun bazen. Misschien kunnen oude mensen nog vertellen over die werkomstandigheden. Ga ook kijken naar de kalenderfoto van augustus. Lees op de achterkant van de foto over de stenendraagster Shirin en vergelijk. Met werkblad G maken de leerlingen diya’s uit klei. Zij kunnen die ook in een ‘bootje’ laten drijven. Zet een grote schaal met water neer op de mooiste plaats in het lokaal. Open water of een vijver in de buurt is natuurlijk nog beter.

ik tegen in het grote woud ? Een tijger, een olifant …” Dan moeten de kinderen goed alert blijven. Wellicht heeft ieder kind zijn lievelingsdier, laat het voor de medeleerlingen uitbeelden en van elkaar raden. WEBTIPS India www.ontdekindia.nl/home2.php www.mapsofindia.com/index.html www.censusindia.gov.in/ De deelstaat Tamil Nadu www.ontdekindia.nl/tamil.php http://de.wikipedia.org/wiki/Tamil_Nadu http://tnmaps.tn.nic.in/ www.textbooksonline.tn.nic.in/ schoolboeken online in Engels, Tamil e.a. Idli en dosa www.indialine.com/travel/tamilnadu/cuisine.html http://es.wikipedia.org/wiki/Dosa Biobrandstof http://nl.wikipedia.org/wiki/Jatropha_curcas www.tni.org/detail_page.phtml?act_id=17839 gevaren biobrandstof Recyclage www.fostplus.be/tpl/page.cfm?lg=NL&pagID=23&espID=

YOGA Yogaoefeningen zijn deels ontstaan door het observeren van dieren en veel oefeningen worden daarnaar genoemd. De dieren op werkblad H komen allemaal voor in Tamil Nadu en de oefeningen zijn geschikt voor alle leeftijden. Voor yoga heb je best loszittende gemakkelijke kleding aan en draag je geen sierraden. Een matje of deken is geen overbodige luxe. Door bij de yogaoefeningen de ademhaling en de beweging op elkaar af te stemmen, ga je dieper, langzamer en beter ademen. Benadruk steeds goed de inademing (bij de inspanning) en de uitademing. De bewegingen doen deugd, helpen de lichamelijke ontwikkeling, stimuleren de zintuigen en bevorderen de concentratie. Zij zorgen voor een goede ademhaling en een beter evenwicht tussen spanning en ontspanning in het lichaam. De reeks voorbeelden biedt tegenbewegingen en variatie in uitgangshoudingen. Leuke oefeningen zorgen ervoor dat kinderen bewegen ook fijn vinden. Je kunt een verhaaltje bouwen, bvb. “Wat kom

VOER VOOR BOEKENWURMEN - Gevaarlijke rijkdom. Grondstoffen in de mondiale economie. Mo*noordzuidcahier. DE MEYER, R. & VERVLIET, E. Wereldmediahuis, Brussel, 2006. - Handel in grondstoffen. Boeren strijden tegen vrijhandel. Oxfam Wereldwinkel, Gent / Vredeseilanden, Leuven / 11.11.11, Brussel, 2008. - India. Landenreeks. ARS, B. KIT Publishers, Amsterdam / Novib, Den Haag / 11.11.11, Brussel, 2005. - India. Landen van de wereld. ALLABY, M. Ars Scribendi, Etten-Leur, 2006. - Yoga voor peuters en kleuters. TIEMSTRA, M. Altamira, Becht, 2007.

Wereldreis - 2008/4 - Reistips - 13

Op weg naar de markt “Kan er eens iemand helpen deze bloem in mijn haar te steken ?” vraagt Angammal. Terwijl keert zij zich met haar rug naar haar vriendinnen, zodat er iemand de mooie roos in haar dikke zwarte vlecht kan steken. “Bij mij ook alsjeblief ”, roept Sushila, die een sliertje met fijne witte bloempjes heeft klaargemaakt. Eindelijk zijn zij allemaal gereed met hun toilet. Zij hijsen hun zware manden gevuld met kleipotten op hun hoofd en vertrekken richting markt.

Het is vijf uur. Het licht begint te schemeren aan de horizon en hier en daar kraait een haan. Stilaan komt er leven in het pottenbakkersdorp : de vrouwen staan extra vroeg op vandaag, want het is marktdag. Dat betekent acht kilometer te voet over zandwegen en langs rijstvelden om aan de open plek te geraken waar de wekelijkse markt plaatsvindt, dus ongeveer twee uur flink doorstappen ! Vlug bereiden zij het ontbijt voor hun man en hun kroost : bij de ene zijn het de restjes rijst van de vorige dag, gebakken in de pan, bij de andere zijn het gestoomde linzenkoeken, idli’s genaamd, en nog anderen maken enkele dosa’s, een soort pannenkoeken. Hierbij hoort ook een voedzame saus. Zij eten dit alles met hun handen van een bananenblad. Dat kun je na het eten weggooien, dus afwassen hoeft niet : handig hé ! Omdat het altijd warm weer is, eten zij ook meestal buiten. Alleen slapen doen zij binnen, op een matje dat zij openrollen en op de lemen vloer uitspreiden. De huizen zijn dan ook vrij klein. Rond zeven uur is het verzamelen geblazen. De vrouwen hebben uiteraard allemaal hun sari aangetrokken. Deze typische kleding van de Indische vrouwen bestaat uit een stuk stof van vijf tot acht meter, dat zij rond hun lichaam draperen : zeer elegant ! Meestal dragen zij er ook een korte bloes met mouwtjes onder, alles in mooi passende kleuren. “Komaan meisjes, tijd om te vertrekken !” roept Gayatri naar haar vriendinnen. “Wacht even, ik moet nog een tilaka aanbrengen”, antwoordt Manjula, terwijl zij een rond rood stickertje tussen haar wenkbrauwen op haar voorhoofd kleeft. Dat doen alle meisjes en vrouwen tegenwoordig. Vroeger gebruikten zij rood poeder, maar de moderne stickers zijn makkelijker.

Tussen de rijstvelden, die zijn afgezoomd met kokospalmen, moeten zij achter elkaar lopen op de smalle paadjes. Op de bredere zandwegen kunnen zij naast elkaar lopen, want gevaarlijk is het hier niet : slechts af en toe passeert hen een ossenkar of een brommer. Ander verkeer kom je hier op het platteland niet tegen. De mensen zijn gewoon te arm om zich vervoermiddelen aan te schaffen. Daarom moeten de vrouwen de kleipotten ook zelf naar de markt dragen. Hun mannen hebben die thuis op een stenen draaischijf vervaardigd van grijze klei. Daarna worden de potten gebakken in de dorpsoven, die wordt gestookt met zaagsel. “Ik hoop dat wij vandaag veel potten kunnen verkopen”, zegt Angammal. “Ik ook,” antwoordt Sushila, “want binnenkort willen wij ook ons dochtertje Jamila naar school sturen, net als haar broertje Bidyut. Dan hebben wij heel wat roepies nodig om het schoolgeld te kunnen betalen en uniformen te kopen.” “Ja, mijn tweeling Madhya en Prya gaan ook weer naar school. Zij vinden het leuk en het is belangrijk voor hun toekomst, maar die kinderen beseffen niet hoe hard wij moeten werken om dat allemaal te kunnen betalen. Mijn man zou liever hebben dat zij thuis blijven om te helpen op het veld, met de potten en in het huishouden. Maar ik wil dat mijn dochters evenveel kansen krijgen als hun broer, zodat zij later beter kunnen opkomen voor zichzelf.” vertelt Gayatri. “Groot gelijk”, zegt Manjula “en vergeet niet dat

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad E - 14

zij ook voor en na schooltijd nog kunnen helpen met het waterhalen aan de pomp en het wassen en ophangen van de kleding.” “Jullie hebben goed praten met je helpende dochters”, mengt Indira zich in het gesprek. “Met twee zonen zoals ik moet je geen hulp in het huishouden verwachten. Die gaan na schooltijd gewoon voetballen of op hun oude fiets rondrijden. Je moet voor hen later wel geen bruidsschat betalen zoals voor een meisje, maar als moeder heb je er niet veel aan ! Je mag al blij zijn omdat zij hun vader af en toe een beetje helpen bij de oven.” Terwijl de marktplaats in de verte in het zicht komt, keuvelen de vrouwen nog wat verder over de laatste gebeurtenissen in het dorp. Op de markt aangekomen, installeren zij zich in de schaduw van de grote mangoboom. Zij hebben geluk dat zij zo vroeg zijn, want anders zou dit gegeerde plekje al zijn ingenomen. Tegen de middag loopt de temperatuur immers gemakkelijk op tot dertig graden en meer ! Zij plaatsen hun potten mooi in rijtjes op de grond voor zich en gaan dan gezellig naast elkaar in kleermakerszit wachten op de eerste klanten. Aan de overzijde heeft zich een man gezet met aluminium potten. Dat zien zij niet zo graag, want dat betekent flinke concurrentie : aluminium potten zijn immers niet breekbaar en wegen lichter. Het ontginnen van de bauxietmijn en de bouw van de aluminiumfabriek betekent voor de mensen van het pottenbakkersdorp eigenlijk een ramp ! Niet alleen is er een heel stuk bos en natuur door verloren gegaan, maar hun mannen dreigen nu ook nog zonder werk te geraken. Zij zullen dus tijdens het marchanderen weer hun prijzen heel wat moeten laten zakken om te kunnen verkopen … Gelukkig zijn er voorlopig toch nog mensen die kleipotten waarderen en blijven gebruiken ! Zij stellen hun hoop ook op de toeristen, maar die zie je hier niet zo veel : de meesten bezoeken alleen de

grote steden en die zijn voor de vrouwen te veraf om te voet te bereiken. “Kijk, daar is Sarat ook weer !” roept Jamila verheugd uit. Sarat is haar neef uit het naburige dorp. Hij heeft zich een naaimachine aangeschaft en zit daarmee op het plein te naaien voor zijn klanten, terwijl deze hun inkopen voor de week doen aan de andere kramen. Op het einde van de markt kunnen zij dan even een praatje maken en het laatste nieuws uit hun dorpen uitwisselen. “Straks ga ik ook even tot bij zijn broer Rajiv,” zegt Manjula, “ik wil nog een paar van zijn mooie gekleurde glazen armbanden kopen voor het dansfestival van volgende week !” Overal zijn de eetwaren nu ook uitgestald : bij de ene verkoper manden met kleurrijke en geurige kruiden, bij de andere manden met aardappelen en uien. Veel vrouwen hebben hun groenten mooi gesorteerd : tomaten, bloemkolen, okra’s, peulerwten, worteltjes, rapen, pepertjes, gember, aubergines, aardnoten … Midden op het plein staat een man aan een machine te draaien : hij steekt lange stokken suikerriet in de machine en aan de andere kant komt de stroop eruit gelopen. Die verkoopt hij in plastieken bekertjes aan zijn dorstige klanten. In de namiddag begint iedereen op te ruimen. De meeste waren zijn verkocht. Wat over is, moet terug mee naar het dorp. Aan de rand van het plein staan een paar koeien zich te goed te doen aan de restjes van de groenten en … het karton dat is achtergebleven. Koeien zijn hier ‘heilige’ beesten en mogen dus overal vrij rondlopen ! De vrouwen zijn tevreden : vandaag zijn alle potten verkocht. Vrolijk pratend en zingend keren zij naar hun dorp terug. Jeannine Goudman

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad F - 15

Yoga Diep ademen en goed rekken voor alle diertjes Sta losjes met de benen iets uit elkaar, de knieën lichtjes gebogen en de armen naast het lichaam. Adem diep in door de neus en langzaam uit langs de mond. Sta zo ontspannen mogelijk en schud alles zachtjes los. Bij het inademen strek je de armen zo ver mogelijk uit naar boven alsof je de lucht wil aanraken. Bij het uitademen buig je iets verder door de knieën en laat je het bovenlichaam naar voren vallen, de armen bengelen en zwieren over de grond. Maak geluid bij het uitademen en herhaal de oefening nog een aantal keer. Balanceren als een flamingo Sta rechtop met je voeten naast elkaar. Houd je armen als vleugeltjes opzij. Breng je gewicht op één been en buig het andere been van de grond naar achter toe. Herhaal en wissel telkens van been. De panter met holle en bolle rug Zit net zoals een panter, die grote kat, op handen en knieën. Adem goed in en breng bij uitademing je buik naar beneden zodat je rug hol is. Je zitvlak en je hoofd richt je hierbij zo ver mogelijk naar boven. Kom weer in gewone panterhouding om langzaam in te ademen. Duw bij het volgende uitademen je rug zo hoog mogelijk tot hij helemaal bol staat. Trek je hoofd helemaal in zodat je kin je borst raakt. Herhaal de volledige oefening nog een aantal keer.

De cobra Kruip sissend als een slang op de buik rond en hef net als de cobra af en toe de romp omhoog. Plaats je handen naast je schouders. Druk je met je handpalmen omhoog, til de borstkas van de grond en kijk omhoog. Je navel blijft op de grond. De haas Zit op voeten of hielen. Richt het lichaam op, armen naast het lichaam. Adem diep in. Buig bij ‘uit’ net als een haas die wil slapen het hoofd naar voor en leg het hoofd op de grond. De armen langs de benen en de stuit omhoog. De tijger en de olifant Tijgers kruipen op handen en voeten rond. Wanneer tijgers elkaar ontmoeten, brullen zij luid, maken grimassen en steken hun tong zo ver mogelijk uit. Olifanten lopen een beetje statig op vier poten en zwaaien het hoofd langzaam heen en weer. Happen als een krokodil Ga languit op je buik liggen. Strek je armen voor je uit en plaats je handen op elkaar. Doe je armen wijd open, zoals een krokodil zou happen, en breng je handen daarna weer naar elkaar. Vliegen als een vlinder Ga op de grond zitten ; zet je voetzolen tegen elkaar en buig je knieën naar buiten. Hou je voeten vast en schuif ze dichter tegen het lichaam. Beweeg je knieën als vleugeltjes op en neer.

Wandelen als een krab Ga op de grond zitten, met je benen naar voren. Plaats je handen achter je en steun erop. Duw je billen omhoog en probeer zijwaarts te wandelen als een krabbetje.

Slaap diertje slaap … Ga in kleermakerszit in een kring zitten, sluit de ogen en stel je voor dat je een slapend dier bent. Ga ontspannen op de grond liggen, met je benen gebogen, je armen opzij met de handpalmen naar boven. Stampen als een ezel Leg dan je benen languit neer, je armen naast je liGa op handen en voeten staan. Zwaai daarna je been chaam. Laat het lichaam bij iedere uitademing meer naar achter, zoals een ezel die trapt. Doe dit een aantal en meer dragen door de grond. Dan ontspannen : vijf keer met je ene been en dan met het andere. minuten langzaam in- en uitademen. Wereldreis - 2008/4 - Werkblad G - 16

Diya

Een diya is een olielampje gemaakt uit klei, dat in India na gebruik wordt weggegooid. Bij Diwali- en andere feesten worden op veel plaatsen lichtjes gebrand om voor het gezin geluk en bescherming te vragen aan de goden Vishnu en Lakshmi. Materiaal klei ghee (geklaarde boter) of plantaardige olie een pluk katoenwatten

Werkwijze Maak uit klei een rond kommetje van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 6 cm groot, 2 cm hoog en een halve cm dik. Met slangetjes van klei maak je de basis voor een potje. Alleen nog wat glad maken en aan elkaar laten kleven. Laat het kommetje drogen en bak het bij 900 Â°C. Doe er wat vet in. Draai van de watten een wiek en leg die voor een groot deel in de vloeistof. Steek het topje van de wiek aan. PAS OP MET VUUR !

Drijvende lichtjes

Kinderen geven aan een rivier of vijver een bootje Werkwijze met een kaars of olielampje. Plooi een groot blad aan de zijkanten omhoog en maak de hoeken met tandenstokers vast zodat een Materiaal schaaltje of bootje ontstaat. Midden daarop zet je grote bladeren een kaars die je aansteekt. tandenstokers papier Zet het bootje dan op het water terwijl je, hardop diya of theelichtje of kaars of zachtjes, een wens uitspreekt. lucifers Het kan een wens uit het hart zijn. Het mag ook een herinnering zijn aan bijzonder lieve mensen of een gedachte aan iets heel bijzonders. Wereldreis - 2008/4 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2008/4 - Werkblad I - 18