Wereldreis mei 2008 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 21ste jaargang, nummer 5

Overal ter wereld wordt de was gedaan. Samen, in groep, aan het AtitlĂ nmeer of in de wasserette. Een ideale plaats om een boek te lezen, een film te bekijken of ... mensen te ontmoeten.

mEI 2008

Guatemala Thema : DIENSTEN

NIeUWS UIt StUdIo Globo ¡Guate Guate! – Guatemalakoffer ¡Guate Guate! roepen de chauffeurs van de busjes die richting Guatemala-stad rijden. Meteen ook de start van dit project : een verrijkende ontdekkingstocht in Guatemala. Via een video maken de leerlingen kennis met twee kinderen uit Guatemala : Luis Miguel (9 jaar) en Evelyn (12 jaar). Zij vertellen over het dagelijkse leven in het dorp Casaca en in de stad Quetzaltenango. Aansluitend op de video volgen een reeks boeiende activiteiten om Guatemala te ontdekken.

De koffer bevat een schat aan voorwerpen, Deze officiële opening is geïntegreerd in video, tekeningen, fotomateriaal, muziek- ‘Bazar Mondial’ waarin o.a. ook het 10-jaen geluidscd’s en opdrachtenfiches. rige bestaan van het Provinciaal Noord-Zuid Centrum wordt gevierd. Meer info en het De handleiding biedt een duidelijke struc- volledige programma is beschikbaar op www. tuur om met de koffer aan de slag te gaan. west-vlaanderen.be/pnzc. Verder vind je nog heel wat suggesties rond crea-activiteiten, toonmomenten, spelen, Noteer alvast ook reeds zondag 21 septemmuziek, websites… ber : Open-Muur-Dag in het nieuwe inleefatelier : voor leerkrachten, ouders en alle geïnteresseerden. Praktisch : De koffer is bedoeld voor de tweede en derde graad. De huurprijs bedraagt 21 euro Geef armoede geen kans per week. Ontlenen kan in elke afdeling van Studio Studio Globo steunt Decenniumdoelen2017, het samenwerkingsverband van armoedeorGlobo (www.studioglobo.be/contact). Reserveren gebeurt bij voorkeur telefo- ganisaties en sociale bewegingen om tegen 2017 een aantal meetbare veranderingen nisch. op het vlak van gezondheidsorg, arbeid, inkomen, wonen, onderwijs en samenleven Opening ‘Achter de muur’ te realiseren. Om deze doelstellingen in Studio Globo feest. Het inleefatelier ‘Achter kaart te brengen, lanceerde Decenniumdoelen2017 onlangs de Armoedebarometer. Die de Muur’ is af! Eindelijk! Benieuwd om te zien hoe het team van Stu- geeft weer welke evoluties er zijn op de zes dio Globo, samen met decorbouwer Joost gemeten doelstellingen. Coorevits, erin slaagde om voor het thema Meer info op : www.decenniumdoelen.be ‘diversiteit en armoede’ een attractief decor te creëren? We nodigen je van harte uit op de officiële opening van het gloednieuwe inleefatelier op vrijdag 9 mei 2008 in het Provinciaal Noord-Zuid Centrum, Hugo Verrieststraat 22 in Roeselare. Inschrijven kan via www. studioglobo.be/bazarmondial.

DE WERELD OPEN EN BLOOT De World Guide 2007-2008 bundelt alle mogelijke feiten over alle landen van de wereld. Een compact antwoord over alles wat je als leraar moet weten over elk land. Een must voor in de klas. Verkrijgbaar als boek of als CD-ROM voor 49,00 euro. Daarenboven vind je in dit Engelstalige referentiewerk ook: Kaarten, een vlaggenoverzicht en duidelijke statistische info. 25 nieuwe rapporten over globale vraagstukken zoals de genderkloof, groene economie, energie, Latijns-Amerikaanse politiek en veiligheid ... Meer info en overzicht producten: www.11.be/winkel Bestellen: tel. 02/536 11 22, fax 02/536 19 02 of winkel@11.be

UW klaS, eeN boNte beNde !

Vliegt het woord diversiteit je ook steeds vaker om de oren? Bedrijven stippelen een diversiteitbeleid uit, steeds meer steden beschikken over een diversiteitdienst en ook in uw klas heeft de term ongetwijfeld zijn intrede gedaan. De wereld die ons omringt, wordt steeds diverser. Van ons wordt verwacht dat we op een adequate manier met die diversiteit omgaan. Maar… hoe doe je dat? Of meer nog, hoe leer je dat aan anderen? We hebben hier niet de ruimte om daar een uitgebreid antwoord op te geven, maar in wat volgt, reiken we toch enkele ideeën en bedenkingen aan. Positief omgaan met diversiteit bestaat erin alle mogelijke verschillen tussen mensen naar waarde te schatten zonder daarbij de gelijkenissen die ons met elkaar verbinden over het hoofd te zien. Iedereen is anders en dat is heel gewoon. Binnen je klas zijn veel vormen van diversiteit direct of indirect aanwezig. Bart heeft Turkse buren; Said is de grapjas van de klas; Melissa woont in een woonwagen; Yoeri kampt met dyslexie; Ahmed kan goed dansen; Jona lust niet graag pizza; het broertje van Wendy heeft een handicap… Deze verschillen een plaats geven, is leerrijk en verrijkend. Hierbij is het echter belangrijk de leerlingen in hun individuele eigenheid te benaderen en niet als vertegenwoordiger van een groep. Op die manier doorbreken we het eenzijdige, stereotiepe beeld dat over bepaalde bevolkingsgroepen bestaat. Binnen het inleefatelier Wonen op het

Dak van Studio Globo wordt hieraan veel belang gehecht. Op een interactieve, ervaringsgerichte manier leren kinderen verschillen positief waarderen. Ze onder vinden hoe de persoonlijke inbreng van iedereen belangrijk is om tot een goed eindresultaat te komen. Als verschillen er gewoon mogen zijn, wordt ook ruimte gecreëerd om op zoek te gaan naar gelijkenissen. Wil men positief omgaan met de aanwezige diversiteit binnen de klas, dan moet men zijn eigen waarden en normen kennen. Meer nog, men moet zich bewust zijn van de houding die men zelf aanneemt tegenover het andere, vreemde. Willen we onze eigen bevooroordeelde kijk op sommige handelingen van onze leerlingen doorbreken, dan is het belangrijk breed te observeren. Breed observeren wil zeggen dat je de leerlingen los van didactische doelen observeert en de interpretatie die daaraan gekoppeld wordt, uitstelt. Om inzicht te krijgen in hoe je leerlingen diversiteit ervaren en wat ze ermee doen, is het nodig verder te kijken dan hun leerling-rol. De kinderen hanteren immers verschillende interactiewijzen naargelang de context waarin ze handelen: in de klas, in de buurt, thuis, bij volwassenen of met andere kinderen. Tijdens het inleefatelier Wonen op het Dak plaatsen we de leerkracht in de rol van observator. Hierdoor krijgt die de kans om de leerlingen in een andere context te zien en zo zijn/haar kijk op eerder gevormde beelden te verbreden. Via breed observeren krijg je dus zicht op de rijkdom van de aanwezige diversiteit en scherp je het inzicht aan over de manier waarop kinderen omgaan met diversiteit. Indien je deze diversiteit aanwendt voor het leren en leven in de klas, dan leren je leerlingen positief omgaan met diversiteit zowel in de klas als daarbuiten.

Reservaties inleefateliers schooljaar 2008-2009 In juni starten de inschrijvingen voor de inleefateliers van het volgende schooljaar. Vanuit de verschillende afdelingen worden de scholen hiervan nog op de hoogte gebracht via een boekingsbrief en bijbehorende folder. Afhankelijk van de druk op de inschrijvingen werken bepaalde afdelingen met voorrangslijsten. Het aanbod : - voor het derde en vierde leerjaar is er de SuperWereldMol, een inleefatelier waar kinderen op zoek gaan naar gelijkenissen en verschillen in India, Senegal en Guatemala - voor het vierde en vijfde leerjaar : Wonen op het Dak over omgaan met diversiteit - voor de derde graad : Wonen en leven in… inleefateliers om grondig kennis te maken met het dagelijkse leven in een land in het Zuiden - Nieuw vanaf volgend schooljaar en eveneens voor de derde graad is Achter de Muur – werken aan gelijke kansen. Een volledige beschr ijving van het aanbod : www.studioglobo.be/inleefateliers Voor vragen in verband met de reservaties neem je best rechtstreeks contact op met de afdeling waar het atelier zich bevindt : - Peru, Congo en Wonen op het Dak in Studio Globo Antwerpen (03 235 2 76); - Wonen op het Dak in Studio Globo Brussel (02 520 23 30); - Filippijnen in Studio Globo Genk (011 26 54 20); - Guatemala en SWM. De SuperWereldMol in Studio Globo Gent (09 234 04 13); - India en Achter de Muur in Studio Globo Roeselare (051 22 11 03); Volledige contactinformatie: www.studioglobo.be/contact

voorwoord

INHoUd

Beste lezer, Guatemala is de bestemming van deze maand. De bijzonder rijke geschiedenis van de Maya-indianen is overal bekend. Getuige daarvan de vele reisbureaus die Guatemala in de kijker zetten. Met deze lesbrief wijken we wat af van de platgetreden toeristische paden. Het oorspronkelijke verhaal en de foto van deze maand vormen de aanleiding om het belang van onbetaalde arbeid en diensten aan te duiden. Daarmee zetten we de lijn verder van het thema werk dat als rode draad doorheen het kalenderjaar loopt. Heel wat lestips en crea-activiteiten laten het toe om actief bij de foto stil te staan. Heb je veel of weinig tijd, er is zeker iets bruikbaar. Wereldreis is een blad van en voor leerkrachten. De meeste lestips worden door vrijwillige leerkrachten uitgewerkt. Op die manier houden we met deze lesbrief de vinger aan de pols van wat er leeft in het onderwijs. We willen dit graag zo houden en zijn dus steeds op zoek naar nieuwe redacteurs. Voel je je aangesproken? Heb je een origineel idee? Vond je al eens een nieuwe methodiek om mondiaal te leren? Zie je het zitten om een keer per jaar die ideeën op papier te zetten? Kom dan onze redactieploeg versterken. Contacteer ons op het redactieadres en we geven je graag alle informatie. Goede vaart op Wereldreis, J.D.

colofoN

Nieuws uit Studio Globo ¡Guate Guate! – Guatemalakoffer ..2 Opening ‘Achter de Muur’ .............2 Geef armoede geen kans .............2 Voorwoord ...................................3 Reisinfo Landeninfo Guatemala................4 Rigoberta Menchú .....................4 Foto-info .................................5 Thema-info : (Onbetaalde) diensten................5 Reiswoordenschat......................5 Reistips en werkbladen Eerste graad ..........................6-8 Kleurige kledij...........................7 Tellen met Mayacijfers ................8 Tweede graad....................... 9-11 Brief van Lien ......................... 10 Weven ................................... 11 Derde graad........................12-17 Webtips ................................. 13 Voer voor boekenwurmen .......... 13 Het dagboekmysterie ...........14-15 Uit Guatemala ........................ 16 Marcos en koffieplantage .......... 17 Tekening van de kalenderfoto .... 18 Uw klas, een bonte bende !............. 19 Spiegelfoto ................................. 20

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2008 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 15,00 voor 10 nummers. Afzonderlijk nummer : 1,50 Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Ann Vermoesen, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Christine Caals, Marijke Huvenne, Veronique Verschelden, Annelies Flamand, Katrien D’Hooghe, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving) Foto's : cover : kalenderfoto : Frans Lemmens, spiegelfoto: lamusa (www.flickr. com); p. 2 Rudy A. Girón/www.rudygiron.com, p. 19 Liesbet De Pooter, Jani Bryson (iStockphoto) Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging-11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2008/5 - 3

Guatemala LANDENINFO Landschap, klimaat en economie Guatemala, 108 890 km² groot, is ruwweg te verdelen in hoogland (tot 4 220 m), de hellingen aan beide zijden en de kustvlakten. In de westelijke hooglanden met hun gematigd klimaat vindt vooral de voedselproductie voor binnenlands gebruik plaats. De oostelijke hooglanden zijn warmer en droger. De grond is er weinig productief en dient vooral voor veeteelt. In beide streken is er een droge periode van november tot mei en een regentijd de rest van het jaar. De hellingen van de hooglanden zijn economisch vooral belangrijk vanwege de koffieteelt. In de kustvlakten zijn plantages voor andere exportproducten zoals bananen, suiker en katoen. De noordelijk gelegen regio Petén bestaat uit tropische wouden en heeft als belangrijkste producten chicle, hout, peper en olie. Geschiedenis en bevolking Op het grondgebied van het huidige Midden-Amerika heeft zich vanaf 2000 v. Chr. een bloeiende beschaving ontwikkeld : het Mayarijk heerste er gelijktijdig met het Romeinse Rijk in Europa. Zij waren op het hoogtepunt van hun macht van de 3de tot de 9de eeuw, maar tegen de tijd dat de Europeanen in Midden-Amerika aankwamen,

was hun rijk ingestort. Eigenlijk is Maya’s een verzamelnaam voor een grote groep verspreide volkeren. In elk geval was het een zeer rijke beschaving, zowel op materieel gebied als op vlak van kunst en kennis. De rijkdom van de Mayabeschaving was gebaseerd op de landbouw. Vooral de maïs was een belangrijk gewas. De vruchtbare velden brachten welstand en maakten het mogelijk om een groot aantal mensen te voeden. De mensen gebruikten hun rijkdom om steden te bouwen en kunstwerken te vervaardigen. Het Mayagebied had een omvangrijk wegennet om de handelswaren tussen platteland en stad te vervoeren. Elke inwoner van een Mayastad was verplicht om voor de staat te werken. Daar stond tegenover dat iedereen in tijden van nood een beroep kon doen op de staatsvoorraden. Niemand hoefde honger te lijden, ook zieken en bejaarden niet. De tempelsteden waren de hoofdsteden, waar de bestuurders en de priesters woonden. Godsdienst was voor de Maya’s erg belangrijk. Zij vereerden natuurgoden, bvb. de regengod die werd afgebeeld als een gevederde slang. De Maya’s kenden een alfabet en hadden een vergevorderde kennis van de hemellichamen. Hun kalender was nauwkeuriger dan de Europese van die tijd. Het wiel mocht er dan onbekend zijn, toch wordt het Maya rijk door sommige geschiedkundigen wel vergeleken met wat wij tegenwoordig een ‘welvaartstaat’ noemen. Tegen de tijd dat de Spanjaarden op het grondgebied van het huidige Guatemala aankwamen (1524), woonden de Maya’s al een tijd niet meer in de grote tempelsteden. De Europeanen naWereldreis - 2008/5 - Reisinfo - 4

men de vruchtbaarste gebieden van het land het eerst in beslag en stelden de indianen te werk op de uitgestrekte plantages. Veel indianen vluchtten naar het hoogland, waar zij nu nog steeds in groot aantal wonen. In de jaren ’60 van vorige eeuw kwam een bloedige burgeroorlog op gang rond de strijd om grond in Guatemala. Decennialang terroriseerde de staat het platteland met de bedoeling de guerrilla de kop in te drukken. Pas in 1996 werden vredesakkoorden getekend, maar de dag van vandaag zijn de gevolgen van de wrede burgeroorlog nog steeds voelbaar. Nu zijn er 13,2 miljoen inwoners, waarvan ongeveer de helft indianen en 40 % mestiezen. HDI : op de 118de plaats met 0,689. Munt : quetzal, 1GTQ = 0,0849 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN RIGOBERTA MENCHÚ ? Sinds enkele jaren is er een duidelijke heropleving van het bewustzijn over de indiaanse identiteit. De strijd om de erkenning van de rechten van de Maya’s kreeg wereldwijd aandacht toen de indiaanse mensenrechtenactiviste Rigoberta Menchú Tum in 1992 de Nobelprijs voor de vrede kreeg. Dat was 500 jaar na de (her)ontdekking van Amerika door Columbus. Zij ijverde tegen de onderdrukking van indianen en andere inheemse volken en voor vrouwenrechten.

Foto-info  De vrouwen die je ziet op de kalenderfoto, wonen in het dorp Santiago Atitlàn aan het Atitlànmeer in Guatemala. Elke dag komen de vrouwen naar het vulkaanmeer om kleren te wassen en ondertussen de laatste nieuwtjes uit te wisselen. Het dorp ligt aan de oever van het meer, tegenover de vulkanen Tolimàn en San Pedro. De bevolking van Santiago Atitlàn behoort tot de Tzutuhil, één van de vele inheemse bevolkingsgroepen van Guatemala. De Tzutuhilvrouwen dragen naar eeuwenoude traditie huipiles (bloezen) en cortes (rokken) in felle kleuren, met geborduurde afbeeldingen van vogels en bloemen. Behalve het wassen, is ook het zelf weven van deze kledij een dagelijkse taak voor de vrouwen. Zij weven tussen de andere huishoudelijke taken door, zoals zorgen voor de kinderen, hout sprokkelen, maïs malen en eten bereiden. De mannen werken op hun maïsvelden of als dagloner op de koffieplantages van grootgrondbezitters. Sommigen vissen op het meer in houten bootjes, zoals op de achtergrond van de foto te zien is. De meerderheid van de Guatemalteekse bevolking is Maya-indiaans. De Maya’s in Guatemala bestaan uit 22 verschillende volkeren, met elk hun eigen taal,

cultuur en kledij. De tweede grootste bevolkingsgroep van het land zijn de ladinos (mestiezen). Het onderscheid tussen indiaans en niet-indiaans is vandaag vooral cultureel. Klederdracht, taal, levenswijze en gewoonten onderscheiden de indiaanse bevolking duidelijk van de rest. Verder geldt ook de regel : “Ik ben indiaan wanneer ik mij indiaan voel.” Er zijn namelijk mensen van indiaanse afkomst die volledig ‘geladiniseerd’ zijn. Al sinds de verovering van Guatemala door de Spanjaarden wordt de indiaanse bevolking gediscrimineerd. De indianen behoren tot de armste lagen van de bevolking. Zij leven meestal van landbouw, maar bezitten weinig grond. Velen werken ook als dagloner op plantages of in fabrieken.

zijn uren in de weer om de kledij van hun gezinnen weer schoon te krijgen … in de schaduw van de vulkaan. Niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk in de schaduw. Deze vorm van arbeid wordt namelijk sterk ondergewaardeerd, en niet enkel in Guatemala ! Ook bij ons is sinds de industriële revolutie het begrip arbeid sterk verengd naar betaalde arbeid. Vormen van niet-betaalde arbeid schoven naar de achtergrond. Nochtans brengt dit soort arbeid de samenleving enorm veel bij. Denk maar aan het opvoeden van kinderen. De overgrote meerderheid van de mensen die deze vorm van onbetaalde arbeid verrichten, zijn vrouwen. Zij zitten daardoor in een maatschappelijk benadeelde positie. Vrouwen genieten minder onderwijs wanneer op voorhand vastligt dat zij voor het huishouden zullen zorgen. Zij worden daardoor ook volledig afhankelijk van hun man, de enige kostwinner in het gezin. Gezinnen waar de man wegvalt, komen dan ook vaak in extreme armoede terecht. Ook in het Westen bevinden vrouwen, die kiezen voor huishouden en zorgtaken, zich in een zwakke positie. Zij bouwen geen sociale rechten op en doorgaans worden hun kansen op de arbeidsmarkt kleiner naarmate zij meer onbetaalde arbeid verrichten. Dat maakt hen kwetsbaar voor armoede en economische onzekerheid.

THEMA-INFO : (ONBETAALDE) DIENSTEN In landen zoals het onze neemt de dienstensector - naast de productie en verwerking van grondstoffen - een veel grotere plaats in dan in het Zuiden. Maar niet voor alle vormen van arbeid krijgt men een loon of vergoeding. Overal ter wereld verrichten mensen onbetaalde diensten. We verstaan daaronder vrijwilligerswerk, maar vooral ook huishoudelijk werk en de zorg voor kinderen, ouders of andere familieleden … De vrouwen aan het meer op de foto Wereldreis - 2008/5 - Reisinfo - 5

REISWOORDENSCHAT chicle : melksap uit de vrucht van de sapodilla (Manilkara zapota), dat als grondstof dient voor kauwgom. meer : zoetwaterbekken, door land omringd water. quetzal : nationale vogel van Guatemala (Pharomachrus mocinno) ; Guatemalteekse munteenheid. vulkaan : (vaak kegelvormige) vuurspuwende berg.

Eerste graad DE FOTO Bekijk samen met de kinderen de nieuwe foto, zij vertellen wat zij zien. Kunnen zij vermoeden waar Lien nu zou zijn ? We zien die grote berg en water. Wat zijn de mensen aan het doen ? Je kunt nu vertellen dat Lien in Guatemala is : even aanduiden op de kaart en wat informatie geven. Die berg is geen gewone berg, het is één van de vele vulkanen in Guatemala (weten zij wat vulkanen zijn ?) Dat water is een meer : wat is een meer ? Het Atitlànmeer is zeer uitgestrekt, er liggen verschillende dorpen en steden rond. Deze vrouwen komen uit Santiago de Atitlàn. Hun voorouders waren Maya-indianen. Zij hebben stapels kleren meegebracht om te wassen in het meer. Meer informatie over de vrouwen en de kledij vind je op de achterzijde van de foto. Kringgesprek : laat de kinderen even van gedachten wisselen over het feit dat het enkel vrouwen en meisjes zijn die - wekelijks - dat enorme werk verrichten. Hoeveel tijd en energie dat van hen vraagt, welke verloning, waardering zij daarvoor krijgen … Hoe gebeurt de was hier ? Met de hand of in de machine ? Thuis, in een wasserette, opgehaald door een bedrijf ? Helpen de kinderen mee ? Krijgen zij daar soms zakgeld voor ? KLEURIGE KLEDIJ

samen uit te spreken : tsoetoehiel). Elke bevolkingsgroep draagt zijn eigen kleuren, patronen, tekeningen. Die stoffen worden met veel zorg geweven en geborduurd met felle kleuren. Dus bij het wassen moeten zij zeer zorgvuldig te werk gaan. Kleur nu de rand van werkblad A in, zo wordt het een patroon voor jouw groep. Knip de tekening voorzichtig in stukjes van een puzzel en laat ze door een andere groep leggen ! TELLEN MET MAYACIJFERS De leerlingen van de eerste graad zijn volop bezig met de basis van wiskunde : hoeveelheden, bewerkingen … ook de cijfers. De Maya’s hadden veel geleerden, zij kenden een heel nauwkeurige kalender. De cijfers die zij gebruikten, waren anders dan de onze. Zij hanteerden het twintigdelig talstelsel (vergelijk met het Franse getal quatre-vingts = 80). De Maya’s kenden tweeduizend jaar geleden al het cijfer nul. De getallen tot en met 19 werden geschreven met stippen (één) en strepen (vijf ). De twintigtallen werden erboven geschreven, opnieuw met stippen en strepen. Op de derde lijn staat het aantal keren dat 400 voorkomt in het getal en eventueel daar weer boven komen de 8000-tallen enz. Een voorbeeld : 22 413 = 16 000 = 2 x 8000 + 6 400 = 16 x 400 +0

0 x 20

+ 13 = (2 x 5) + 3

Voor het eerste leerjaar kunnen we ons beperken tot 19 en laten rekenen op werkblad B. Oplossingen : 10 + 7 = 17 huipiles De voorouders van die vrouwen, de Maya-indianen, vormden een heel machtig rijk ! Een beetje vergelijkbaar met het Romeinse Rijk hier. Zij hadden tempels, kunstenaars, geleerden ... Er waren verschillende bevolkingsgroepen, die hadden elk hun eigen taal en typische kledij. Toen kwamen de Spanjaarden, veel indianen stierven : vermoord of overleden door ziektes. Diegenen die overbleven, werden onderdrukt. Zo komt het dat men nu Spaans spreekt in Guatemala. Deze vrouwen behoren tot de Tzutuhil (de leerlingen proberen

3 + 2 = 5 14 + 2 = 16 17 – 3 = 14 De kinderen van het tweede leerjaar kunnen zelf sommen opstellen tot 100.

Wereldreis - 2008/5 - Reistips - 6

Kleurige kledij

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad A - 7

Tellen met Mayacijfers 0

8 9

10 11 12

16 17

Kun jij met de Mayacijfers rekenen ? Schrijf de bewerkingen er ook bij zoals bij ons ! Hoeveel huipiles (bloezen) hebben zij al gewassen ?

dat zijn er in Mayacijfers ……

en bij ons …… + …… = ……. Nu de perrajes (sjaals) : +

dat zijn er ……. en bij ons …… + …… = ……

huipiles gewassen en Anita broeken. Carmen heeft Hoeveel kledingstukken hebben zij samen gewassen ? + dat zijn er ……. en bij ons …… + …… = …… stukken, zij zijn al een uur Anna en Maria hadden een mand vol bezig, nu moeten zij er nog wassen. Hoeveel zijn er al klaar ? Schrijf het zoals de Maya’s en zoals bij ons ! -

dat zijn er ……. en bij ons …… - …… = ……

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad B - 8

Tweede graad de foto Bekijk samen met je klas de foto van de Wereldkalender : “Wat zien jullie allemaal ?” Wijs de leerlingen op de vrouwen die kledij aan het wassen zijn in het meer. Moeten leerlingen thuis ook soms helpen met het huishouden ? Wat moeten zij dan juist doen ? Richt hun aandacht ook op de vulkaan. Laat de leerlingen in groepjes informatie opzoeken in boeken, tijdschriften, op het internet. Wat is een vulkaan ? Hoe ziet een vulkaan er uit ? Kunnen zij er ook één tekenen ? Extra informatie kun je vinden bij Landeninfo en Fotoinfo.

DE BRIEF VAN LIEN Lees de brief van Lien voor (werkblad C). Het wassen van de kledij is een grote taak in het huishouden. De vrouwen in Guatemala wassen alle kledij met de hand. Zij doen dit ofwel in het meer ofwel gebruiken zij daarvoor de pila. De pila is een wasbak, bestaande uit drie delen, het middelste is een vergaarbak. Deze vergaarbak wordt gevuld met water en moet schoon blijven. De twee bakken opzij worden gebruikt voor de was en / of de afwas. Wanneer zij kledij wassen in het meer, gebruiken zij stenen om op te schrobben. De kledij wordt ingezeept met zeepbollen. Wat zijn de verschillende stappen van het wassen ? In de juiste volgorde : weken, inzepen, wrijven, spoelen, uitwringen en drogen. WEVEN Eindtermen Muzische Vorming - Beeld 6.1 Blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. 6.4 Vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen tonen.

Weefwerk uit Guatemala Als de andere huishoudelijke taken gedaan zijn, kunnen de vrouwen beginnen weven. De vrouwen in Guatemala weven hun eigen kledij, ook tortilladoekjes, tasjes, sjaals. De kledij voor de vrouwen en de meisjes bestaat uit huipiles (bloezen) en cortes (rokken). De mannen aan het meer van Atitlàn dragen ook traditioneel geweven kledij omwille van het toerisme. De meeste indiaanse mannen in Gua temala dragen westerse kledij, behalve bij feesten. De vrouwen weven de kleurrijke stoffen zelf. Lesverloop Bespreek als instap de weefwerken die de vrouwen in Guatemala maken. Maak zo mogelijk gebruik van (foto’s van) doeken en weeftechnieken. Leg daarna de techniek van het weven uit en geef een korte demonstratie met papier, draad of reepjes stof. M.b.v. werkblad D kunnen de leerlingen weven met stukken stevig papier. Leg voor de evaluatie alle werkjes naast elkaar en bespreek. SMAKEN UIT GUATEMALA Het onderhouden van de tuin is ook een belangrijke taak die door het hele gezin wordt opgenomen. In de tuin worden er vooral groenten en gewassen verbouwd, zoals maïs en bonen. In een zintuigenspel kun je verschillende ingrediënten verwerken, die worden gebruikt in de Guatemalteekse keuken. Laat de leerlingen geblinddoekt ruiken, voelen in een voeldoos en dan proeven. Laat hen ook elke keer beschrijven wat zij ruiken, voelen of proeven. Je kunt de ingrediënten al eens voorstellen voor je aan het spel begint of pas uitleggen na het spel. Dit zijn enkele voedingswaren die in Guatemala voorkomen : koffie, bananen, maïs, pepers, honing, bonen, cacao, avocado’s, papaja’s, aardappelen, tomaten, uien, mango’s, pinda’s, limoenen …

Wereldreis - 2008/5 - Reistips - 9

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad C - 10

Weven Als de andere huishoudelijke taken gedaan zijn, kunnen de vrouwen beginnen weven. De vrouwen in Guatemala weven hun eigen kledij, ook tortilladoekjes, tasjes, sjaals. Weven met papier Kies stevig papier van verschillende kleur en knip de vellen in zoals op nevenstaand voorbeeld. Maak langs één zijde van elk stuk papier om de halve of hele centimeter een insnijding die aan de tegenoverliggende zijde een smalle strook heel laat. Leg de twee stukken papier op elkaar en weef de stroken afwisselend boven en onder elkaar. De eindjes kun je achteraan instoppen. Het resultaat hoeft niet vierkant te zijn. Door meer dan één strook onder of boven te laten en ook door het tussenvoegen van reepjes papier van een andere kleur, kun je mooie effecten krijgen.

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad D - 11

Derde graad de foto bekijken en het verhaal lezen Wat zien we ? Het eerste wat opvalt, is de grote berg. Het is geen gewone berg, maar een vulkaan. De vulkaan ligt aan een meer. Rechts op de foto zie je een man in een bootje varen. Is het een visser ? Of zou het een boottaxi zijn ? In het ondiepe zijn vrouwen bezig met iets. Wat ? Je ziet hen voorovergebukt staan, je ziet tobbes… zij zijn de was aan het doen. Zij schrobben de kledij schoon op de grote stenen die in het meer liggen. Waar is de foto genomen ? Situeer aan de hand van de Foto-info. Duid Guatemala aan op de wereldkaart en vertel iets over de bevolking van het land. Lees het verhaal op werkblad E en F. Verklaar woorden als : tijdrovend, bagage, spontaan, verbouwereerd, universiteit, glunderen. Zou het leuk zijn om zelf een dagboek bij te houden ? Eens proberen met de hele klas : elke dag een stukje, geschreven door iemand anders. VERWERKINGSACTIVITEITEN Het verhaal bevat enkele aanknopingspunten om nog meer te weten te komen over het land Guatemala. Hieronder een reeks suggesties om verder te werken. Je kunt eventueel de klas in groepjes laten werken rond de verschillende opdrachten, al dan niet met een doorschuifsysteem. Druk de opdrachten telkens op een apart blad of kaartje af en zet de kinderen zelfstandig aan het werk. Eventueel knip je ook het verhaal in paragrafen, duid je met fluostift de onderwerpen aan en laat je de groepjes van het verhaalfragment vertrekken. Opmerking : de rode draad doorheen Wereldreis is in 2008 ‘werk’. Elk onderwerp wordt hieronder ook gekoppeld aan dit centrale thema.

strepen, die aan de onderkant ook prachtig geborduurd kunnen zijn. Daarboven dragen zij vaak westerse hemden. De geruite huipiles van de vrouwen zijn wit met zwarte vierkanten en zij hebben geborduurde bloemmotieven langs de hals. De motieven van de huipil ontwikkelden zich van kleine, gestileerde figuurtjes (meestal dieren of voorwerpen uit het dagelijks leven) tot vogels en later Mayafiguren of -hiërogliefen, die de vrouwen alle op de stof borduren, met de hand of machinaal. De vrouwen dragen een bijzonder hoofddeksel, de tocayal of xk’ap, bestaand uit een lange band die om het haar en het hoofd wordt gewonden. Meestal zijn het de oudere vrouwen die dit traditionele hoofddeksel dragen. Maak zelf een tocayal aan de hand van de beschrijving op werkblad G. Op werkblad A zie je het resultaat. Maïs Werk op het veld. Maïs is het basisvoedsel in Guatemala. Van maïs worden tortilla’s gemaakt (maïspannenkoekjes). De milpa, het maïsveld, staat zeer centraal in het leven van de indianen in Guatemala. Laat de kinderen een minitentoonstelling ontwerpen over maïs. Zij krijgen een klashoek of tafel ter beschikking. Verzamel op voorhand wat materiaal of laat de kinderen zelf iets meebrengen. In de bibliotheek en op internet is veel boeiende informatie te vinden over maïs : het ontstaan ervan bij de Maya’s, de verschillende kleuren maïs, recepten met maïs … Je kunt ook producten uit de keukenkast (laten) meebrengen, die gemaakt zijn van maïs : maïzena, popcorn, cornflakes, tortilla, polenta. Het huishouden Werken in het huishouden.

De munteenheid in Guatemala is de quetzal, genoemd naar een vogel. Oplossing van werkblad G : maïs – vogel – vrede – liefde – trouw – geluk – geluk

Laat de leerlingen aan de hand van het verhaal een lijstje maken van de huishoudelijke taken die moeder met de hulp van Nila dagelijks moet uitvoeren. - kleren wassen in het meer (drie maal per week), - stoffen weven, borduren, kleren herstellen, - maïskoeken maken, - voor de twee zusjes zorgen.

Kledij De kledij wordt door de vrouwen zelf gemaakt.

Wat ontbreekt er wellicht nog ? Schoonmaken, boodschappen doen, afwassen …

Het traditionele textiel van Santiago is van hoogstaande kwaliteit. De mannen dragen witte broeken met paarse

Klasgesprek In Guatemala wordt verwacht dat meisjes helpen in het

De Quetzal Diego wordt betaald door toeristen wanneer hij hun bagage draagt.

Wereldreis - 2008/5 - Reistips - 12

huishouden. Vroeger vond Nila het leuk om mee te gaan met haar moeder om de was te helpen doen, maar nu zou zij liever met haar broer Diego op pad gaan. Waarom ? Voer met de leerlingen een gesprek over de voordelen van een betaalde baan in vergelijking met huishoudelijk werk. Haal inspiratie uit de Thema-info. Vulkanen De vruchtbare vulkanische ondergrond is heel geschikt om aan landbouw te doen. Er liggen verschillende vulkanen rond het meer van Atitlàn. Kom te weten hoe de vulkaan heet, die op de kalenderfoto is te zien. Hou rekening met de ligging van Santiago en het perspectief van de wassende vrouwen. Raadpleeg in een reisgids of zoek aan de hand van Google Earth (via www. studioglobo.be/wereldreis). Oplossing : San Pedro Toerisme Aan het meer van Atitlàn halen heel wat inwoners een bijverdienste uit het toerisme : taxi’s, bagagedragers, verkopers van artisanaat … Maak een toeristische folder over het meer van Atitlàn in Guatemala. Zoek allerlei informatie op internet. Klasgesprek Toerisme biedt voordelen voor een land, maar ook nadelen. Laat de leerlingen zelf nadenken hierover. Hier enkele elementen om in te brengen : - Soms gaan tradities verloren door contact met westerse invloeden, maar soms blijven tradities ook net bewaard omwille van het toerisme. Aan het meer van Atitlàn, één van de grootste toeristische trekpleisters in Guatemala, dragen veel mannen de traditionele kledij, omdat dit toeristen aantrekt. In de rest van Guatemala dragen mannen vooral westerse kledij. - Krijgen toeristen en oorspronkelijke bewoners van een land door het onderlinge contact meer begrip voor elkaar of net niet ? Is er sprake van een echt contact of zijn de indianen aan het Atitlànmeer vreemde wezens voor de toeristen, enkel maar leuk om naar te kijken ? Hebben toeristen en bewoners respect voor elkaar ? Marcos en de koffieplantage Werken om te overleven. Sommige families die aan het meer van Atitlàn wonen, hebben niet voldoende grond om een heel jaar van de opbrengst ervan (maïs, groenten) te kunnen leven. Dus moeten zij wel een bijverdienste zoeken. Velen gaan enkele maanden per jaar op de koffieplantages werken om iets bij te verdienen. Met werkblad H berekenen de leerlingen hoeveel een arbeider verdient op de koffieplantage.

Oplossingen : 4 cuerda 20 quetzal 9,2 cuerda (3 680 m²) 1,60 euro 3,68 euro Houd na deze opdracht een klasgesprek over het bedrag dat de vader van Diego en Nila verdient. Koppel dit eventueel aan de Millenniumdoelstelling over armoede en leg het verband met koffie uit de eerlijke handel (fair trade). Inspiratie om in de klas rond ‘eerlijke koffie’ te werken vind je bij Oxfam Wereldwinkels. WEBTIPS Guatemala en de Maya’s www.guatebelga.be www.quetzalnet.com/Tourism.html www.mayaweb.nl www.mayasite.nl/ Het meer van Atitlàn en Santiago Atitlàn www.atitlan.net www.santiagoatitlan.com Rigoberta Menchú www.frmt.org/index.php?module=ContentExpress&file=i ndex&func=display&ceid=1&meid=7 Getallenstelsels www.kennisnet.nl/vo/scholier_havovwo_perdagwijzer/getallenstelsels/html/index.html Eerlijke koffie www.oww.be VOER VOOR BOEKENWURMEN - Belize, Guatemala & Southern Mexico. Footprint, Bath, 2005. - Guate Guate. Handleiding bij de Guatemalakoffer. Studio Globo, Brussel, z/j. - Guatemala : het land van MMMMMMM … Samsam. NCDO, Amsterdam, oktober 2006. - Guatemala. Landenreeks. ZOON, C. Oxfam Novib, Den Haag / KIT Publishers, Amsterdam / 11.11.11, Brussel, 2007. - Guatemala reishandboek. VAN DER BIJL, Y. Elmar, Rijswijk, 2002. - Mexique, Guatemala, Belize. Routard. Hachette Livre, Paris, 2004. - The Rough Guide to Guatemala. STEWART, I. New York / London / Delhi, 2006.

Wereldreis - 2008/5 - Reistips - 13

Het dagboekmysterie “Goh, mama, die mand is echt wel zwaar hoor !” puft Nila terwijl zij achter haar moeder aan loopt op weg naar het Atitlànmeer. Nila is de oudste van vier kinderen en als elfjarige moet zij haar moeder helpen bij het wassen van de kleren. Drie keer per week trekken zij, samen met een tiental andere vrouwen en grotere kinderen naar de oever van het prachtige meer dat vlak aan hun stadje grenst. Zij dragen allemaal plastic teiltjes met kleren in. In het begin vond Nila het leuk om mee de rokken en broeken schoon te schrobben op de stenen in het meer. Zij voelde zich net ‘een groot mens’. Nu zou zij liever met haar broer Diego op stap gaan. Hij draagt de koffers en rugzakken van de toeristen die Santiago Atitlàn komen bezoeken. Dat is de stad waar Nila, Diego en haar twee zusjes wonen. Diego komt altijd wel met een grappig verhaal naar huis. Zo vertelt hij over de rare brillen en hoeden die al die toeristen dragen. En daarbovenop verdient hij enkele quetzal. Nila krijgt niets als zij kleren wast, behalve een lieve lach van haar mama. Maar daarvoor moet zij dan wel telkens twee uur lang met haar rok opgetrokken in het water staan en maar schrobben en schrobben. Nila is al een tijdje bezig met het uitwringen van de huipiles. Dat moet zij heel voorzichtig doen, want haar moeder heeft de felgekleurde bloemen en vogels er zorgvuldig op geborduurd en wil natuurlijk niet dat er ook maar een draadje losspringt. Nila weet trouwens hoeveel tijd het vraagt om mooi te borduren sinds zij ‘naailessen’ volgt bij haar moeder. Nila, Diego en de hele familie zijn Maya-indianen en

dragen de typische kleurrijke kledij die de Maya’s zelf weven. Als mama en Nila met de was klaar zijn, zit hun taak er nog niet op. Dan gaan zij stoffen weven, borduren of kleren herstellen. Het is een tijdrovend werkje. Daarnaast dient er natuurlijk ook nog voor de twee kleine zusjes te worden gezorgd en moeten de maïskoeken worden gemaakt. Als Nila ’s avonds in haar bed kruipt, is zij dan ook doodop. “Hou op”, giechelt Nila als Diego op haar bed springt en haar begint te kriebelen. “Hei zusje, leuke dag gehad ?” vraagt Diego. Zonder op een antwoord te wachten, voegt hij er aan toe : “Papa heeft mij vandaag meegenomen naar de koffieplantage waar hij werkt. Wij zijn voorbij die hele grote gele villa gereden van de eigenaar van de plantage. Wow, daar zou ik ook wel willen wonen !” “Laat ons nu maar slapen, dan kun je verder dromen”, lacht Nila haar broertje toe. Enkele dagen later staat Diego samen met zijn vriendjes aan het Atitlànmeer. Zij wachten op de toeristen om hun bagage van het bootje naar een taxi te brengen. Dit keer stappen er een stuk of tien mannen en vrouwen uit het bootje. Het groepje toeristen lijkt erg gehaast. De mensen drummen om uit het bootje te geraken. Diego loopt meteen naar een heer met een klein baardje en grote hoed. “Señor, ik draag uw zak wel”, roept Diego en hij grist de zware en overvolle zak uit de handen van de heer. Die kijkt even verbouwereerd, maar moet dan lachen. “Jij bent snel, zeg !” klinkt het spontaan en de heer holt achter Diego aan.

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad E - 14

Alle jongens hebben nu een zak of rugzak vast en hijsen hem stoer op hun rug. Zij lopen meteen naar de wachtende taxi’s. Diego is er als eerste. De heer met de hoed geeft hem drie quetzal en richt zich meteen tot de taxichauffeur. “Wow”, denkt Diego, “dit is mijn geluksdag, in een keer drie quetzal verdiend.” Hij wil de heer met baardje en hoed bedanken, maar die zit ondertussen al in de taxi. Diego ziet hoe de taxichauffeur de zware zak met een snelle beweging in de koffer van de auto kiepert en zich meteen omdraait om de taxi te starten. En zoef … weg is de auto. Ook Diego wil zich omdraaien als plots zijn oog op een dik voorwerp valt op de plek waar de taxi zonet nog stond. Als hij dichterbij komt, ziet hij dat het een boek is. Hij raapt het op en slaat het open. Het staat vol met handgeschreven teksten en hier en daar plakt er een foto of een krantenartikel in. Wat raar, denkt hij. Dat moet ik aan Nila laten zien. Diego speurt de rand van het meer af en merkt dan tussen de wassende vrouwen zijn zus en moeder op. Hij holt naar hen toe. Nila is maar al te blij dat haar broertje voor wat afwisseling zorgt als zij zijn zwaaiende hand ziet. “Mama, ik ga even naar Diego. Ben meteen terug”, zegt Nila snel. “Hei broertje, alles OK ?” vraagt Nila met een glimlach. Zij zwijgt meteen als zij het verbaasde gezicht van Diego ziet. “Kijk,” zegt Diego, “dit boek is uit de zak gevallen van een van de toeristen, een man met hoed en baardje.” “Maar”, reageert Nila, “waarom heb je het hem niet teruggegeven ?” “Ik merkte het pas op toen zijn taxi al vertrokken was”, antwoordt Diego en geeft het boek aan Nila. Zij denkt even na. Hoe kunnen zij het boek terugbezorgen aan de toerist ? “Wij wachten tot morgen en zoeken dan de taxichauffeur van die heer. Hij zal ons wel kunnen vertellen waar hij de man met baard en hoed naar toe heeft gebracht”, stelt Nila slim vast. De volgende ochtend zijn de kinderen al vroeg op de taxistandplaats. Maar de chauffeur van gisteren valt nergens te bespeuren. Niemand weet waar hij uithangt. Ook de volgende dagen vinden zij hem niet. Wat moeten zij nu doen ? Zo krijgen zij het boek nooit tot bij de man met de hoed. De vierde dag heeft Nila een idee. “Laten wij het aan Miguel vragen.” Dat ziet Diego meteen zitten. Dat hij daar niet eerder aan heeft gedacht. Miguel is de twintig-

jarige neef van de kinderen. Hij is heel verstandig en spreekt niet alleen Spaans, maar ook Engels en zelfs Duits. Hij wil heel graag naar de universiteit gaan studeren, maar noch hij noch zijn familie hebben daarvoor genoeg geld. Hij is de lievelingsneef van Nila en Diego, hij weet echt àlles ! “Goedemiddag Nila en Diego”, begroet Miguel zijn nichtje en neefje. “Wat leuk dat jullie op bezoek komen.” Nila valt meteen met de deur in huis en vertelt het verhaal van Diego en het boek en geeft het dikke voorwerp aan Miguel. Die begint het aandachtig te lezen. “Het is een dagboek”, zegt hij. “Daarin schrijven mensen wat zij meemaken, hun herinneringen, hun verhalen, hun gevoelens. Die man zal het beslist missen. Maar, ik denk dat ik wel kan achterhalen wie de man is en wie weet, vind ik in het boek ook terug waar hij woont.” De kinderen kijken hun grote neef hoopvol aan. “Kom morgen nog eens langs, dan weet ik zeker al wat meer”, besluit Miguel. Nog voor Nila en Diego de volgende ochtend goed en wel aangekleed zijn, staat Miguel al voor hun deur. De ouders van de kinderen zijn een beetje verbaasd om Miguel zo vroeg op de dag te zien. Samen met Nila en Diego vertelt hij hen het verhaal van het dagboek. Iedereen is natuurlijk erg nieuwsgierig naar de identiteit van de man. Miguel heeft in het boek veel gelezen over de koffieplantage waar de vader van Diego en Nila werkt. Ook de grote gele villa werd in het dagboek vermeld. Daarom is Miguel er bijna zeker van dat het boek toebehoort aan de zoon van de eigenaar van de koffieplantage. “Wij gaan meteen naar hem toe”, stellen de vader van Diego en Nila voor. Een uurtje later staan de kinderen inderdaad voor de man met de hoed en baardje. Zij geven hem het boek. De man luistert naar hun avontuur. Hij is zo blij met zijn boek dat voor hem van onschatbare waarde is, dat hij aan Nila en Diego vraagt wat zij ervoor in ruil willen. Nila en Diego fluisteren even met elkaar en dan zegt Nila : “Wij zouden graag hebben dat Miguel naar de universiteit kan gaan, zodat hij ook boeken kan schrijven”. “Daar kan ik misschien wel voor zorgen”, knikt de man. Nila en Diego kijken hun grote neef glunderend aan. “En ik zal alvast over jullie schrijven in mijn dagboek”, voegt de man er lachend aan toe.

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad F - 15

Christine Caals

Uit Guatemala Quetzal In Guatemala betaal je met quetzales. De quetzal is dus de munteenheid van het land. Hier zie je een briefje van 5 quetzal. 1 quetzal is evenveel waard als 0,08 euro.

Op het briefje van 5 quetzal zie je een kleine tekening van een gewas dat heel belangrijk is in Guatemala : welk ? ………… De quetzal is genoemd naar een dier. Op elk geldbriefje zie je er een tekening van, kijk maar eens goed. Welk soort dier is het ? …………...... Een quetzal kan niet overleven in gevangenschap. Daarom is hij het symbool van de vrijheid. Tocayal Maak zelf een tocayal, het traditionele hoofddeksel Waarvan zijn de volgende dingen het symbool ? van vrouwen uit Santiago Atitlàn. Zij wikkelen eerst hun haarvlecht in de band en winden dan de band rond hun hoofd. witte duif : ……………………… Zorg voor een grote lap stof die je in mooie repen van zes cm breed knipt. Naai de repen aan elkaar zodat je een heel lange haarband krijgt. Doe de haarband hartje : ……………………… om je hoofd zoals deze indiaanse vrouw.

ring :

hoefijzer :

………………………

klavertje vier : ………………………

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad G - 16

Marcos en de koffieplantage De familie van Diego en Nila heeft een beetje landbouwgrond om maïs en groenten op te kweken. Maar er is niet genoeg grond om voor een heel jaar voedsel voor het hele gezin te hebben. Daarom gaat Marcos, de vader van Diego en Nila, zoals veel indianen, enkele maanden per jaar werken op de koffieplantage. De koffieplantage is eigendom van een rijke heer. Hij verkoopt de koffie aan grote firma’s, die er op hun beurt voor zorgen dat de koffie bij ons gemalen en verpakt in de winkelrekken terechtkomt. Koffie groeit aan een struik.

1 cuerda = 400 m². Dus 1 600 m² = ……... cuerda. Per cuerda verdient hij 5 quetzal. Antwoord : Marcos verdient ……… quetzal per dag. Een minimumloon is het laagste bedrag dat volgens de wet van een land aan een werknemer moet betaald worden. Het minimumloon in Guatemala is 46 quetzal per dag. Marcos zou …... cuerda (……... m²) moeten plukken om dit minimumloon te kunnen verdienen. Maar dat lukt niemand ! De arbeiders op de plantage verdienen dus veel te weinig. Reken dit alles ook eens om naar euro, als je weet dat 1 quetzal = 0,08 euro Het bedrag dat Marcos per dag verdient = ……… euro Het minimumloon in Guatemala 46 quetzal = ……… euro

Die koffiestruik heeft rode bessen. In elke bes zitten twee koffieboontjes. Wanneer de koffiebessen rijp zijn, moeten zij geplukt worden. Marcos verdient geld met het plukken van deze bessen. Vraag : hoeveel verdient Marcos per dag ? Marcos kan per dag de bessen plukken van 1 600 m² met koffiestruiken.

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2008/5 - Werkblad I - 18