Wereldreis maart 2009 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 22ste jaargang, nummer 3

In BelgiĂŤ wordt er nauwelijks nog kledingtextiel geproduceerd. Die industrie is bijna helemaal verhuisd naar het buitenland. Er wordt nog heel wat textiel voor bijzondere toepassingen, zoals tapijten, gemaakt.

maart 2009

India (Rajasthan) Thema : textiel

Nieuws uit Studio Globo

Voorbij de kleuren

Kennen je collega’s al het MMM? de leerkrachten van een bepaalde graad (nieuwe) inspiratie om ‘de wereld in de klas’ te brengen? Je wilt meer doen met de diversiteit die in je klas of school aanwezig is? Dan kan je Studio Globo inschakelen voor een pedagogische studiedag, een personeelsvergadering of om enkele keren mee te denken met je werkgroep.

In tijden waar je overal met het ‘www’ (worldwide web) wordt geconfronteerd, stellen wij je je graag het ‘mmm’ voor. Met een mmm bedoelen we een Maandelijks Mondiaal Moment. En dat is precies wat Wereldreis is. Misschien kennen je collega’s dit nog niet? Doe dan zoals de verschillende scholen van de gemeente Herent. Die vroegen Studio Globo een tijdje geleden om Wereldreis op een personeelsvergadering voor te stellen. Heel wat leerkrachten haalden sindsdien met Wereldreis hun ‘mmm’ in de klas. Dit is slechts één van de vormingsmogelijkheden van Studio Globo. We beschouwen de leerkracht als dé sleutelfiguur voor mondiaal en intercultureel leren en vinden het belangrijk om daarin ondersteuning te bieden. Als leerkracht kan je bij ons terecht voor een ruim vormingsaanbod. We werken daarbij steeds praktijkgericht, vanuit concrete werkvormen of didactische materialen, zoals met Wereldreis in het voorbeeld hierboven. Vanuit die praktijk geven we ook een inhoudelijk kader mee. Zoekt je schoolteam, de zorgleerkrachten of

voor leerkrachten zonder grenzen

Je klas: een blik op de wereld

uitwerking van mondiale thema’s. Bij Studio Globo kan je trouwens steeds terecht om je hierin wat wegwijs te maken, via een gesprek of een vormingsmoment.

Er is een breed scala aan mogelijkheden om in klas en school mondiaal en intercultureel te leren: inspelen op de actualiteit, projectwerk, campagnes van ngo’s, fotomateriaal, boeken, voorwerpen, de dagelijkse omgang met je klasgroep,… In deze vorming plaatsen we die waaier aan mogelijkheden in een leerlijn en denken we na over een strategisch schoolbeleid terzake.

Mondiaal en intercultureel leren gaat immers verder dan wat leerzaam amusement. Kinderen voorbereiden op de uitdagingen van de Deze vormingsmomenten vinden plaats bij wereld is een grote uitdaging. jou op school of in een van onze afdelingen, waarbij de inleefruimtes een aantrekkelijke Kinderen en solidariteitsacties? meerwaarde bieden. Enkele voorbeelden maken duidelijk waarvoor Spelen we wel of niet in op solidariteitsacties? je bij ons terecht kunt. We staan open voor je Hoe past dit binnen het opvoedingsproject van het net en van de school? Welke criteria vraag en formuleren een aanbod op maat. helpen je kiezen tussen de waaier aan oproepen die een school krijgt? Wat kan vanaf Het Zuiden in beeld welke leeftijd? Hoe zorg je ervoor dat het niet Een vaak te negatieve schets van mensen in om een losse impuls gaat, maar past binnen het Zuiden beperkt het beeld dat we van hen een geïntegreerde visie? hebben tot mensen die enkel honger, ellende, rampen en dictaturen kennen. Veelkleurige Herken je je in deze vragen? Vanuit onze visie reisbrochures presenteren het andere uiter- op wat goed mondiaal leren is, zoeken we samen met de deelnemers antwoorden op de ste: een romantisch exotisme. In deze vorming geven we aan hoe je die ver- concrete vragen in de groep. algemeningen of stereotypen doorprikt en bij kinderen werkt aan een meer genuanceerde beeldvorming. Meer info: We werken met concrete voorbeelden, zoeken Studio Globo (Bob De Pooter), waaraan goede leermiddelen moeten voldoen 02/520.05.30 vorming@studioglobo.be en wisselen onderling ervaringen uit.

Recent verschenen : Iran, Venezuela, Albanië, Libanon, Chili, China Te verwachten titels : Syrië, Algerije, Mali, Wit-Rusland, Mexico Voor alle titels € 14,50 (oude stijl € 10,40) Jaarabonnement: 7 titels/ jaar voor € 99,00 (gratis verzending) Bestellen en meer info: www.11.be/winkel of 02/536 11 22

Hierbij is het goed jezelf te blijven afvragen of de materialen die je aanreikt, de beelden die je gebruikt, daadwerkelijk je doelstelling helpen verwezenlijken.

In januari werd in Brussel ter ere van het Tsjechische EU-voorzitterschap ‘Entropa’, een kunstwerk van David Cerny, ingehuldigd. Dit draaide echter uit op een diplomatiek relletje. Het kunstwerk was namelijk een verzameling van clichés en stereotypen van de verschillende Europese lidstaten. En niet alle lidstaten konden die even sterk appreciëren. Onze samenleving is divers: we hebben dagelijks te maken met een grote verscheidenheid op vlak van levensstijl, familiale achtergrond, visie enz, ... De ‘Entropa-rel’ toont aan hoe belangrijk het is om op alle niveaus en in heel verscheiden situaties te beschikken over vaardigheden om positief te kunnen omgaan met diversiteit. Weten waar gevoeligheden liggen is daar een van. Harmonieus samenleven in een wereld vol verscheidenheid vereist het respecteren van elkaars eigenheid, elkaars anders-zijn. Hoewel je dit nooit volledig onder de knie hebt, kan je het toch leren. Groeien in verbondenheid met mensen dichtbij en wereldwijd vereist een inspanning van de leerlingen en niet in het minst ook van de leerkracht. Houding van de leerkracht is cruciaal De wijze waarop je je als leerkracht opstelt, is cruciaal en medebepalend voor de draagkracht bij je leerlingen. Om op een succesvolle manier mondiaal te werken, vereist dit van jou als leerkracht een grote openheid. Er bestaan gelukkig heel wat lesmappen, tijdschriften, handleidingen, boeken en websites waar je op kan terugvallen bij de

Volgende aandachtspunten kunnen je helpen bij het vinden van geschikte materialen. Goed mondiaal materiaal: enkele aandachtspunten Niet alle inhouden zijn voor alle leeftijden geschikt Net zoals wiskunde en Nederlands eist ook mondiale vorming aangepaste leerinhouden voor de verschillende doelgroepen. Leerlingen van de eerste graad zijn nog volop hun eigen leefwereld aan het verkennen. Bij hen vinden we het belangrijk steeds te vertrekken vanuit herkenbare situaties. Leerlingen van de derde graad zijn al in staat hun blik te verruimen en verder te kijken. Bij hen kan je het leven elders verkennen met complexere inhouden. De informatie is juist, actueel, verscheiden en zo volledig mogelijk Zoals binnen onze maatschappij verscheidenheid troef is, zo is dit ook het geval binnen maatschappijen in het Zuiden. Evenmin als we willen dat leerlingen elkaar gaan vastpinnen op bepaalde stereotiepe groepskenmerken, willen we dat leerlingen dit doen bij mensen uit het Zuiden. Wanneer je op zoek gaat naar beelden, zorg dan voor een evenwicht in je aanbod. Toon je beelden van plattelandsituaties, neem er dan ook beelden bij uit de stad. Traditionele en ceremoniële gebeurtenissen uit het Zuiden, kan je best aanvullen met beelden waarop moderniteit te zien is. Blijf met andere woorden op zoek gaan naar een evenwicht in je materialen. Alleen zo doe je recht aan diversiteit.

Sommige inhouden vereisen extra uitleg over de context Elk cultuurelement dient telkens in een ruimere context gezien te worden. Zonder die context bestaat het gevaar dat we gaan oordelen vanuit onze eigen, gekende achtergrond, wat geen recht zou doen aan de andere cultuur. Wanneer je vreemde of extreme beelden tegenkomt die vragen oproepen bij je leerlingen, neem dan samen met hen de tijd deze in hun context te kaderen. Van gelijkenissen naar verschillen Overal ter wereld worden kinderen geboren, spelen en plagen kinderen elkaar, worden mensen verliefd en gaan mensen dood. We hebben zoveel gemeenschappelijks over alle culturen heen. Dat is wat ons als mensen verbindt. Wanneer we leerlingen mondiaal willen vormen, vertrekken we vanuit die gelijkenissen. Nadien kan vanuit dat gemeenschappelijk draagvlak gekeken worden naar de verschillen. Let op het woordgebruik Het is goed jezelf er van bewust te zijn dat sommige woorden een negatieve bijklank kunnen hebben. Veel hangt af van de gevoeligheid van de toehoorder en van de houding van de gebruiker. Door je woordgebruik regelmatig zelf in vraag te stellen of bij twijfel bespreekbaar te maken, kan je beledigingen voorkomen. Vertrekken vanuit problemen sluit vensters op het Zuiden in plaats van ze te openen Bij onze kennismaking met mensen uit het Zuiden, nemen we als invalshoek het leven zoals het is. Op die manier maken leerlingen kennis met de wijze waarop mensen dagelijks vorm geven aan hun leven. Het is ook vanuit die context dat leerlingen pas nadien kunnen gaan kijken naar de problemen waarmee die mensen worden geconfronteerd. Wij blijven ervoor pleiten voldoende tijd te nemen om je lessen hoopvolle perspectieven uit te laten dragen. Dagelijks zijn er talrijke aanleidingen die je kan benutten om je leerlingen mondiaal te vormen, bewust en warm te maken voor diversiteit. Hopelijk vind je in bovenstaande tips nuttige informatie die je helpen je aanbod hieromtrent te verfijnen of zie je de bevestiging van al eerder goed gemaakte keuzes. We wensen jou en je klas in ieder geval nog vele toffe mondiale dagen toe.

voorwoord

INHOUD

Beste lezer, Ja of Neen antwoorden op drie ogenschijnlijk eenvoudige vragen. Dat was de opdracht voor de Fortis-aandeelhouders op hun aandeelhoudersvergadering. Drie ja/neen vragen die een enorm complexe wereld verborgen. Deze nieuwe Wereldreis heeft niet de taak om kinderen van de basisschool de bankcrisis te verduidelijken. Maar met dit blad stimuleren we leerlingen wel om verder te kijken dan de simpele zwart/wit tegenstellingen. Het is niet zoals de dagelijkse polls op nieuwswebsites ons willen doen geloven: de wereld is niet in eenvoudige ja/neen vragen te vatten. Alles wordt complexer. Elke maand proberen we met Wereldreis een stukje van die complexiteit te verklaren. In een volledig schooljaar ontdekken je leerlingen zo heel wat kleur en schakeringen. Een genuanceerd beeld bouw je niet in één dag op. Deze maand trekken we naar India, Rajasthan. Een regio die je als vertrouwde Wereldreiziger stilaan op je duimpje kent. We stonden er al meerdere keren stil. Toch ontdek je er ook deze keer weer nieuwe invalshoeken: op zoek naar de geheimen achter de sari’s. Veel ontdekkingsgenot!

J.D.

colofon

Nieuws uit Studio Globo : Kennen je collega's al het MMM?....... 2 Landenreeks 11.11.11....................2 Voorwoord ....................................3 Wereldreisinfo Landeninfo India (Rajasthan).......4 Heb je al gehoord van ... Marwaris .4 Foto-info..................................5 Thema-info : textiel ....................5 Reiswoordenschat ......................5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad...........................6-8 Textiel verven............................7 Blokdruk ..................................8 Tweede graad........................ 9-11 Brief van Lien.......................... 10 Bandhani = knoopverven............ 11 Derde graad.........................12-17 Webtips.................................. 13 Voer voor boekenwurmen........... 13 Groot nieuws ! ..................... 14-15 Mooi, mooier, mooist in een sari . ................................ 16 Van vezels en stoffen ................ 17 Tekening van de kalenderfoto..... 18 Voorbij de kleuren ......................... 19 Spiegelfoto.................................. 20

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2009 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 10 nummers + affichekrant 11.11.11 voor € 15 - Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Andere formules : zie website. Wijzigingen aan de abonnementen kunnen gevraagd worden schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. - Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,50 + verzendingskost

Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Benedikte Hanssens, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Chris Verschooten, Peter Van Wonterghem, Suzette Patterson, Nancy Van Remoortel, Emmy Goossens, Jeannine Goudman, Frans Meul, Marian Corten, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving)  Foto’s: cover: kalenderfoto: Robert Schmind, spiegelfoto: Nils Geylen (www. flickr.com); p. 2 Liesbet De Pooter, p. 19: centralasian (flickr.com) Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging‑11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2009/3 - 3

India (Rajasthan) LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat De grootste Indiase deelstaat (342 239 km² d.i. 10 % van India) ligt in het noordwesten en grenst aan Pakistan. Raja-sthan (koningen-land) is ontstaan tussen 1948 en 1956 uit negentien prinselijke staatjes. De Tharwoestijnsteden Jaipur (hoofdstad, de ‘roze’ stad genoemd o.a. omdat de huizen die kleur kregen voor een bezoek in 1853 van de prins van Wales), Udaipur (paleis op het meer), Jodhpur (de ‘blauwe’ stad omdat veel huizen in die kleur aan brahmanen toebehoorden), Amber (paleistoegang op olifanten), Pushkar (grootste dromedarissenmarkt ter wereld), Jaisalmer (de ‘gouden’ d.i. woestijnzandkleurige stad), Mount Abu (jaintempels), Ajmer (soefipelgrimsoord) zijn populair bij toeristen. Veel maharajas (grote koningen) hebben hun havelis (paleizen) omgevormd tot hotels. Naast toerisme (tweede meest bezochte deelstaat) is landbouw de belangrijkste sector (granen, suikerriet, katoen, wol en tabak) met ook wat industrie (textiel, ertsmijnen). De belangrijkste talen zijn Rajasthani en Hindi, beiden Indo-Europese talen.

89 % van de Rajasthanen is hindoe, zo’n 8 % is moslim en 3 % is ofwel sikh of jain. De HDI voor Rajasthan (0,571) is lager dan voor heel India. In deze redelijk arme deelstaat heerst een lage alfabetiseringsgraad (61 %) waarbij weinig meisjes onderwijs genieten, hoewel van deze deelstaat sinds 2003 de eerste minister, Vasundhara Raje, en de parlementsvoorzitster, Sumitra Singh, voor het eerst vrouwen zijn en de huidige Indiase president, Pratibha Patil, de eerste vrouwelijke gouverneur was van Rajasthan tot 2007. Van de 58 miljoen inwoners zijn de bekendste de Rajputs, de Marwaris (zie verder) en de Bhils (zie kalenderfoto juli 2009). De Raj-puts (konings-zonen) zijn afstammelingen van Aziatische volken die zich rond 700 vestigden in ‘Rajputana’ (naam van de staat onder de Britse kolonisator, vanaf 1818) en later in de krijgsliedenkaste zijn opgenomen. Maharana Pratap Singh van Mewar, de verpersoonlijking van het Rajputideaal van moed en zelfrespect, werd geboren in 1540 in Pali. De Rajputs vochten tegen de invasies van de Turken, de Afghanen en de Moghuls, maar ten slotte werden zij overwonnen en ingelijfd door die laatsten die onder keizer Akbar voor het eerst de staat verenigden. De Bhils zijn een stam die minstens 3500 jaar oud is, zij worden vermeld in de mythologie rond hindoegod Rama en werden als broeders behandeld door de Rajputs. Zij zijn bekend voor o.a. boogschieten, hun jachttalent en de Ghoomar, de traditionele dans van groepen vrouwen met wijde rokken begeleid door een gemengd koor en muzikanten. Sinds de zestiende eeuw hebben de Wereldreis - 2009/3 - Wereldreisinfo - 4

Rajasthaanse schilderscholen een grote invloed gehad o.a. door hun wereldberoemde miniaturen. Ook voor sierkunst en juwelen is de staat beroemd sinds de Moghulkeizers en zowel mannen als vrouwen dragen er juwelen. De kleurrijke klederdracht (terug te vinden bij de zigeuners die rond de 10de eeuw uit deze streken richting Europa zijn vertrokken) is niet toevallig : klimaat, beroep, sociale afkomst en status bepalen de zeer verscheiden patronen. Ook de tulbanden zijn verscheiden en worden anders gedragen naargelang van het dorp en de kaste.

HEB JE AL GEHOORD VAN … marwaris ? De Marwaris zijn een kaste van zakenlui afkomstig uit Rajasthan die nu o.a. ’s werelds belangrijkste handelaars zijn in grondstoffen (aluminium, koper, zink en staal). De meest bekende is Lakhsmi Mittal die in Europa Arcelorstaal opkocht en de vijfde rijkste man ter wereld is. Andere bekende namen zijn Birla en Bajaj met bedrijven op alle continenten. Hun voorvaders begonnen arm als handelaars door op krediet te kopen en dan te verkopen ; zij verlieten honderdvijftig jaar geleden door hongersnood en droogte hun vijftigtal dorpen in de woestijnstreek Shekhawati om o.a. textiel te verkopen in Calcutta (Kolkata). Na 1929 kochten zij failliete bedrijven op in India en na 1947 kregen zij door hun goede politieke contacten de beste bedrijfslicenties. Later vestigden zij textiel-, gsm-, geneesmiddelen- en andere zakenimperia in Bombay (Mumbai), Afrika, Londen en New York. Het zakendoen zit hen in het bloed en door hun kasteregels helpt elke Marwari een andere Marwari, ook als zij elkaar niet kennen en elkaars concurrent zijn.

line. Dat betekende het einde van de natuurkleurstoffen en van de westerse afzetmarkten voor kleuren en textiel uit andere continenten, hongersnood van o.a. Indische indigoboeren en het verlies van de kennis van natuurlijke kleurtechnieken. Daarom verbood o.a. de sjah van Perzië chemische tapijtkleuren. Eind 19de eeuw werd ook half synthetisch viscoserayon gemaakt. Het eerste nylon verscheen in 1936. Vandaag is er hernieuwde interesse voor natuurlijke materialen o.a. wegens gezondheidrisico’s en uitputting van de petrochemische grondstoffen. 2009 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Natuurlijke Vezels. Foto-info  De vrouw hangt de natte stukken katoen op een droogrek van acht meter hoog. Van die stof worden later sari’s gesneden. De geverfde stof droogt snel, want er heerst een droog klimaat in Pali, een textielindustriestad met 188 000 inwoners in de Marwarstreek in Rajasthan. Kleuren gebeurt met chemische of natuurlijke kleurstoffen die in de laatste kuip worden gefixeerd (vastgehouden op de stof ) door chemicaliën. Die worden daarna grotendeels ongezuiverd afgevoerd naar de Bandirivier, wat gevaarlijke gevolgen heeft voor dier en mens (o.a. het drinkwater is aangetast en maakt de inwoners ziek). Het drogen op hoge rekken wordt meestal door vrouwen gedaan, hoewel het ook zwaar is en niet ongevaarlijk. THEMA-INFO : TEXTIEL Textiel is traditioneel geweven (of gebreid, gehaakt, geknoopt) van plantaardige (katoen, vlas, hennep, jute, netel, ananas, banaan, kenaf, bamboe) of dierlijke vezels (wol, zijde). Maar er bestaan ook weefsels van minerale (asbest, basalt, glas, metalen) en synthetische vezels (polyester, acryl, nylon, lycra, viscose) en mengsels. De kleurstoffen voor textiel kunnen ook natuurlijk of kunstmatig zijn. 5000

jaar geleden gebruikte men in Azië, Latijns-Amerika en Egypte al katoen en meekrap. Rond 2500 v.C. verkreeg men op Kreta en in 1500 v.C. in Fenicië (Grieks Phoiníkê : Purperland) Tyrisch purper uit in urine ingedikte zeeslakken, waarvan er 10 tot 20 000 nodig waren voor één gram. Onder keizer Augustus kostte een halve kilo purperen textiel 15 000 euro. Toen Alexander in 331 v.C. de Perzische hoofdstad Susa vernietigde, vond hij 190 jaar oude paarse gewaden - vandaag vier miljoen euro waard. Caesar noemde de Britten, die misschien wede als lichaamsverf gebruikten : “Picti” (geverfden). Vanaf 700 kennen de Chinezen de textielkleurtechniek met was (Javaans ‘batik’). De Azteken gebruikten cochenilleluizen (150 000 luizen voor één kilo karmijnrood) die tot in de 20ste eeuw de soldatenuniformen van Buckingham Palace kleurden. Vanaf 1463 was scharlaken enkel voor kardinalen. Eeuwen na Latijns-Amerika en Azië werd de blok(kleur)druk bekend in Europa in de 15de eeuw. Het land Brazilië kreeg na zijn ontdekking de naam van het hout dat ook als kleurstof werd gebruikt. Blue jeans (Gênes : Genua) en denim (‘de Nîmes’) werden uitgevonden in de 19de eeuw en zijn nog steeds gekleurd met indigo. In 1868 werd de eerste synthetische kleurstof alizarine ontdekt en BASF (Badische Aniline & Soda Fabrik) ontwikkelde in 1897 synthetisch indigo uit aniWereldreis - 2009/3 - Wereldreisinfo - 5

REISWOORDENSCHAT bandana : zakdoek in de 18de-eeuwse Europese mode gekleurd volgens de bandhanitechniek, nu diagonaal geplooid om hoofd of hals gedragen. bandhani : knoopverven, eerst worden er stukken stof afgebonden en dan wordt de stof geverfd (< Hindi bandhan : binden). indigo : kleur tussen blauw en violet, pigment uit de indigoplant (Indigofera) of wede (Isatis tinctoria) (< Grieks indikon : Indisch, verf ). katoen : zaadpluis in de vrucht van de katoenplant (Gossypium) met vezels van 2 tot 6 cm lang (<Arabisch qutn). monocultuur : er groeit altijd één gewas op hetzelfde stuk grond. sari : vrouwenkleed in Zuid-Azië van 5 tot 10 m ongestikte stof. scharlaken : helrode kleur, fijne wol (< Perzisch säqirlāt). textiel : geweven stof (< Latijn textilis < texere : weven < Proto-Indo-Europees *tek- : maken).

Eerste graad vooraf De leerkracht heeft een valiesje met kledij in verschillende materialen : katoen, nylon, zijde, fluweel, wol (vilt) … misschien kan er ook een gebatikt kledingstuk in zitten. De leerkracht opent het valies en de leerlingen voelen aan de verschillende kledingstukken. Zij verwoorden het verschil in aanvoelen. BIJ DE KALENDERFOTO Je bespreekt met de leerlingen de kalenderfoto. “In welk land is de foto genomen, denk je ? Wat hangt er aan de houten balken ? Is het een vrouw of een man die zo hoog staat ? Wat zou zij daar doen ?”

zij droog zijn, worden de sari’s bedrukt met houten blokken waarin een motief is uitgekerfd. Op werkblad A staan enkele manieren om natuurlijk textiel (katoen, linnen, zijde of wol) met plantaardige kleurstoffen te verven. Ook witte eieren kun je hiermee kleuren om de lente te vieren ! Bruin kun je ook verkrijgen met walnoten, rood met granaatappel, groen met spinazie, adelaarsvaren, brandnetel of vlierbladeren. Oplossing : de kleuren zijn geel, groen, rood, bruin en paarsblauw. Met werkblad B kunnen de kinderen aan de slag om (geverfde) weefsels of bladen papier te bedrukken. RECHT OP WAARDIG WERK

KLEDIJ IN INDIA Op de foto staat Sunita. Zij staat meer dan acht meter hoog. Zij hangt de natte stukken katoen op een groot droogrek. Zij moet zo hoog staan omdat uit de stof later sari’s kunnen worden gemaakt. “Hoe lang is vijf, zeven meter ? Vergelijk met de lengte of breedte van de klas, met een laken van je bed. ” Toon een afbeelding van een vrouw met sari uit India (bv. de kalenderfoto van april 2008).

STOFFEN VERVEN EN BEDRUKKEN Er gebeurt heel wat arbeid vooraleer de katoenen stof zo’n mooie kleur en tekeningen heeft. Eerst worden er stukken stof afgebonden. Dit kan met wel meer dan honderd knopen zijn. Dit kun je best eens demonstreren met een laken of een stuk baalkatoen (zie werkblad D). Dat gebeurt meestal door vrouwen. Daarna komen de mannen de stof halen om te verven. De vrouwen hangen de grote lappen stof dan te drogen. Als

Eén van de Millenniumdoelstellingen die wij willen bereiken tegen 2015 is recht op waardig werk. Vraag de leerlingen of zij weten wat waardig werk inhoudt ? Gebruik hiervoor delen van het verhaal. Waardig werk houdt o.a. in dat je een gezonde en veilige werkomgeving hebt. Vroeger werden de stoffen geverfd met kleurstoffen uit planten. Nu worden de kleurstoffen gemaakt in de fabriek. Je krijgt zo wel veel meer kleuren, maar als je de lappen stof moet spoelen, komt al het afvalwater in de rivier terecht. De rivier zit nu vol gif. Vertel dat de mannen die de lappen stof moeten verven bijna allemaal ziek worden omdat zij geen of onvoldoende beschermkledij krijgen. De vrouwen moeten ook veel zware taken uitvoeren op het werk en thuis. Wil je meer weten over de Millenniumdoelstellingen en de campagne “Waardig Werk”, surf dan naar de kinderwebsite www.2015ikloopmee.be

Wereldreis - 2009/3 - Wereldreistips - 6

Textiel verven Zorg voor een lapje baalkatoen of een stuk van een oud wit laken. Je kunt nu de verschillende doeken kleuren met natuurlijke verfsoorten. Pas op voor vlekken op je kleren ! - Kook gedurende een kwartier een handvol uischillen per liter water - Kook een handvol klimop 20 minuten in een liter water - Doe het sap van rode biet uit de pot en giet er warm water bij. - Doe theezakjes in een kom heet water. - Plet vlierbessen, doe er water en spijkers bij en kook 15 minuten. Leg de lap stof een uur in het kookvocht. Na een uur weken, haal je de lap eruit en laat je hem drogen. Om te fixeren, week je de geverfde stof een nacht lang in koud water met azijn.

Welke kleuren krijg je ? ui

klimop

biet

thee

vlierbessen

...................... ...................... ...................... ...................... ......................

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad A - 7

Blokdruk Neem een houten blokje van 10 bij 10 cm. Zorg dat het zeker 2 cm hoog is. Met sterke lijm kleef je er een dik stuk natuurvezeltouw op in een eenvoudige vorm.

Probeer nu eerst kleuren verf te mengen, bv. rood en geel, blauw en geel, wit en blauw ... Kies een mooie kleur en beschilder de kant met het touw. En nu maar stempelen. Misschien eerst eens oefenen op papier en dan op textiel. Gebruik maar al je kracht !

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad B - 8

Tweede graad lesdoelen - Kinderen zijn er zich van bewust dat arbeidsomstandigheden kunnen verschillen. - Kinderen ontdekken dat de welvaart van de westerse landen samenhangt met de manier waarop de bedrijven van die landen handelsrelaties aangaan of aangingen met mensen uit andere landen. VOORTAAK - Laat de kinderen thuis op zoek gaan naar kledij, tapijtjes, tafelkleden … - Laat hen drie stuks meebrengen naar de klas. BIJ DE KALENDERFOTO EN DE BRIEF VAN LIEN Bekijk de foto en voer een gesprekje. “Wat zie je ?” Situeer India op de wereldkaart. Laat de kinderen foto’s zien van het land, van de mensen. Laat hen hierop reageren : “Wat valt je op ?” De leerlingen lezen de brief van Lien (werkblad C).

KNOOPVERVEN : BANDHANI

TEXTIEL Voer een gesprekje over het meegebrachte materiaal. De kinderen laten hun textiel zien aan elkaar. “Moest je lang zoeken om drie stuks te vinden ? Uit welk land komt het ? Zijn er nog andere landen waar kledij is gemaakt ? Hoe komt het dat zoveel kledingstukken en textiel uit die landen komen ?” Leerlingen brainstormen en zoeken naar redenen. “Mensen verdienen daar minder geld, zodat de bedrijven meer winst maken, er is nog kinderarbeid, als die kledij hier in België zou gemaakt worden, zou het veel duurder zijn …” Vraag naar hun mening hierover. “Dilemma : welk T-shirt koop je ? Een T-shirt (van dertig euro) dat in Europa is gemaakt of een T-shirt (van tien euro) dat in India is gemaakt door kinderen, die misschien niet naar school kunnen gaan ?” Laat de kinderen dit even bespreken in groep. Achteraf verklaren zij hun keuze. Leg hen uit dat er geen beste keuze is, dat het vooral belangrijk is om op de hoogte te zijn van deze situatie. Verwijs naar de Millenniumdoelstelling waarin staat dat in 2015 alle kinderen naar school moeten gaan. Voor mensen als Aruna, uit de brief van Lien, is het goed dat zij in de textielfabrieken kunnen werken. Zo verdienen zij elke maand geld.

Bandhani wordt in Indonesië ‘plangi’ en in het Engels ook ‘tie-dye’ genoemd : dit was erg populair in de jaren zeventig, toen ook de Indische rokken en bloezen zeer in trek waren ! In Rajasthan zijn de afgebonden stukjes stof soms niet groter dan een luciferkop. Laat de kinderen een wit katoenen T-shirt, een lap baalkatoen of een oud laken meebrengen, elastiekjes of draad en evt. kurken, knopen … De eenvoudigste manier om een patroon te kleuren, is een deel (of delen) van de stof in het verfbad te dompelen. Zorg voor het afbinden voor waterdichte draad : ofwel uit kunststof ofwel ingewreven met was, zodat de verf er niet door kan worden opgenomen ; elastiekjes kunnen ook. De leerlingen maken een ontwerp voor hun T-shirt, sjaal of bandana en voeren het ook uit. Met werkblad D kunnen zij verschillende technieken uitproberen. Voor het verven gebruiken zij textielverf, hierbij is de hulp van de leerkracht nodig. Als alles klaar en droog is, kun je afsluiten met een modeshow !

Wereldreis - 2009/3 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad C - 10

Bandhani = knoopverven In India houden de mensen van kleurige kleren en ook van mooie motiefjes. Die kunnen zijn geweven, geborduurd, gestempeld of geverfd. Voor dat verven zijn heel wat mogelijkheden. - rol de stof diagonaal op en bind dan af op regelmatige afstanden - leg knopen in dunne stof

- wikkel draad of elastiekjes strak rond delen van de stof - maak kurken, knopen â&#x20AC;Ś vast in de stof met een touwtje

Dompel daarna de stof in een badje met textielverf. Spoel uit, laat goed drogen en maak dan de draden en knopen los. Al je meerdere kleuren gebruikt, begin je met de lichtste en eindig je met de donkerste kleur.

Wereldreis - 2009/3- Werkblad D - 11

Derde graad bespreking van de foto “In welk land denk je dat de foto is genomen ?” In Rajasthan, de deelstaat in het droge noordwesten van India. “Wat denk je dat deze vrouw doet ?” Zij werkt in een fabriek waar katoenen stoffen worden geverfd en haar taak is om ze in de zon te drogen te hangen. Zij moet hiervoor op blote voeten over de stelling hoog boven de grond wandelen ! “Waarvoor zouden die stoffen zoal worden gebruikt ?” De stoffen dienen vooral om sari’s mee te maken voor de eigen bevolking, maar ook voor andere dingen zoals tafelkleden, beddengoed e.d. zowel voor eigen gebruik, als voor de toeristen, als voor export.

Je kunt een oud laken in de lengte in twee snijden en aan elkaar stikken of naaien. Op die manier heb je toch +/- vijf meter stof, genoeg om rond een tenger meisje te ‘wikkelen’. Zij kan er even mee rondstappen zodat zij kan ervaren hoe comfortabel / sierlijk dit om dragen is ! De leerlingen bekijken verschillende labels waarop wasvoorschriften staan uit kledij en bespreken de pictogrammen die erop staan. Laat hen daarna individueel de toepassing op het werkblad G oplossen.

HET VERHAAL Laat de leerlingen het verhaal (werkblad E en F) individueel of per twee lezen. Geef als opdracht dat ze de nadelen van de klassieke fabriek waarin Mevar werkt, moeten plaatsen naast de oplossingen van het ‘ecopark’. Tijdens de klassikale bespreking achteraf kan het volgende aan bod komen. Laat de leerlingen Rajasthan aanduiden op de wereldkaart. Andere kalenderfoto’s en Wereldreisnummers over Rajasthan verschenen in maart 2006, maart en oktober 2005, april en september 2004, november 2003, maart 2002, januari 2000 en september 1999. Bespreek bovenstaande opdracht : de natuurlijke kleurstoffen t.o. de chemische kleurstoffen, de vervuiling van de rivier t.o. de verwerking van het afvalwater, de beschermkledij, de ziekte van de werknemers, de nieuwe nutsvoorzieningen … Op de achterzijde van de kalenderfoto staat ook een tekst over het verwerken van katoen door grote ondernemingen zoals Levi Strauss, Lee Cooper enz. : het is zeker interessant om deze tekst voor te lezen en de inhoud ervan met de klas te bespreken. I.v.m. katoen kun je ook werken met Wereldreis van februari 2001. DE WERKBLADEN In het verhaal worden de stoffen bedrukt met houten blokken. Handige leerkrachten en leerlingen kunnen een wit katoenen T-shirt bedrukken (zie werkblad B) of beschilderen met textielverf ! De leerlingen gaan eerst op zoek naar typisch Indiase motieven (bv. in de bibliotheek). De opdracht is dan ook eerst om zo een motief te tekenen. Bekijk en bespreek de manier van wikkelen bij een sari zoals gebruikelijk in India (werkblad G).

Laat de leerlingen restjes textiel meebrengen en ga eventueel zelf staaltjes halen in een stoffenwinkel of behangerswinkel. Lees en bespreek de teksten over de saristoffen en laat hen een passend stukje stof snijden en op de juiste plaats op werkblad H kleven. Het is ook nuttig de kinderen i.v.m. de geschiedenis te wijzen op het belang van de zijderoute langs waar nog veel meer oosterse producten naar Europa werden gebracht en op de slavenhandel ten behoeve van de plantages van ondermeer katoen en indigo. Men zegt wel eens “zijn leven hangt aan een zijden draadje” als iemand erg ziek is, omdat men denkt dat zijde erg breekbaar is omdat het zo fijn is … Geheel onterecht, want : een zijdedraad is even sterk als een staaldraad van dezelfde dikte en kan een gewicht houden van wel vier gram. De zijdevlinder is één van de weinige insecten, naast de honingbij (voor bestuiving, honing en was) en de cochenilleschildluis (voor karmijn), die door de mens wordt gekweekt. De zijdeteelt werd minstens vijfduizend jaar geleden uitgevonden door de Chinezen, maar eeuwenlang geheim gehouden. De rupsen eten bladeren van de witte moerbei (Morus alba). Zijde werd een belangrijk exportmiddel voor China, ondermeer tot in het Romeinse rijk. Vanaf de vierde eeuw v.C. raakte de teelt verspreid naar Oost en West. India is nu na China de tweede zijdeproducent ter wereld. EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE Natuur 1.3 kennen in hun omgeving een paar biotopen en kunnen erin enkele veel voorkomende … planten herkennen en benoemen ; 1.4 illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren in zijn omgeving beïnvloedt ;

Wereldreis - 2009/3 - Wereldreistips - 12

1.9 kunnen het verband illustreren tussen de leefgewoonten van mensen en het klimaat waarin ze leven ; 1.11 van courante voorwerpen in hun omgeving zeggen uit welke materialen en grondstoffen ze gemaakt zijn ; 1.19 met correcte voorbeelden uit hun eigen omgeving illustreren hoe mensen op negatieve maar ook op positieve wijze omgaan met het milieu en dat aan een milieuprobleem vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen. Technologie 2.9 brengen waardering op voor eenvoudige, inventieve technieken en voor esthetische aspecten van â&#x20AC;Ś voorwerpen. Maatschappij 4.1 : illustreren dat verschillende vormen van arbeid verschillend toegankelijk zij voor mannen en vrouwen en verschillen gewaardeerd worden. Tijd 5.9 tonen belangstelling voor het verleden, het heden en de toekomst.

www.plantaardigheden.nl/aardig/aardigheden/verfplanten. htm : kleuren van textiel www2.kncv.nl/scheikundeprojecten/nl/page22.asp : kleding en kleur http://users.skynet.be/wolspinnen/ZIJDE.html : wol, zijde, katoen, verven, kleurstoffen www.2015ikloopmee.be : kindersite Waardig Werk www.waardigwerk.be : campagne Waardig Werk www.schonekleren.be/ : Schone kleren Campagne www.naturalfibres2009.org : natuurvezels www.ecodesign.be/taxonomy/term/134 : verschillende soorten textiel http://fr.wikipedia.org/wiki/Coton : katoen http://japanesestudies.arts.kuleuven.be/node/3523 : van zijderups tot zijde http://mediatheek.thinkquest.nl/~jra527/zijderups%2013. htm : de zijderups http://users.telenet.be/hc_itc325/moerbei.htm : van cocon tot zijde, ook wilde zijde http://users.telenet.be/zijdeschilderen/zijdesoorten/zijdesoorten.htm : alle soorten zijde VOER VOOR BOEKENWURMEN

WEBTIPS Rajasthan : Pali www.indiasite.com/rajasthan/pali/ : Pali en zijn geschiedenis http://pali.nic.in/index.htm : Pali www.ecology.kee.hu/pdf/0401_111118.pdf : Assessing mutagenicity of textile dyes from Pali w w w. t h e h i n d u . c o m / 2 0 0 8 / 0 2 / 0 3 / s t o ries/2008020355070700.htm : River march to save the Luni w w w. i b e f. o r g / a r t d i s p l a y. a s p x ? c a t _ i d = 1 7 0 & a r t _ id=18443&arc=show : Eco-friendly textile park to come up in Rajasthan Textiel www.xs4all.nl/~elisa/indiamap/saridraperen/sari1.html : om uitgebreid te zien en lezen hoe je een sari drapeert www.beeldbank.yurls.net : India en mode / Kleding knoopverven

- De strijd om het schoonste katoen. Biologische teelt of genetische manipulatie ? VERSTAPPEN, H. Eos, Turnhout, 2008. - Droogte in t-shirt town. JENSEN, D. De Wereld Morgen, Brussel, september 2000. - Het zit me niet lekker. Werken aan schone kleren in India. BOON, H. L.I.W., Utrecht, 2000. - India. WISMEIJER, H. Cambium, Zeewolde, 2007. - Katoen. OXLADE, C. Ars Scribendi, Etten-Leur, 2007. - Meer wormen, meer roepies. Biologisch boeren in de Indiase cotton belt. Natuur en milieu, maart 2000. - Rajasthan. Gallimard Loisirs, Paris, 2005. - Rajasthan. VAN LYNDEN, P. Walburg Pers, Zutphen, 2003. - Te x t i e l . S H O N E , R . , THORNE, F. & WEST, D. Biblion Uitgeverij, Den Haag, 2001. - Veelkleurig plangi in India. Handwerken zonder grenzen. Kluwer Pers, Utrecht, 1983.

Wereldreis - 2009/3 - Wereldreistips - 13

Groot nieuws !

“Mevar, Mevar !” Mevar, die net klaar is met het ophangen van haar laatste stuk rood geverfde stof, kijkt naar beneden. Daar staat Aruna, haar vriendin, die in hetzelfde textielbedrijfje werkt. “Ben je klaar, Mevar ? Ik heb je groot nieuws te vertellen ! Kom je mee eten ?” Mevar kijkt naar de stand van de zon en beseft plots dat het al middag is, dus tijd om te lunchen. “Ik kom !”, roept zij snel en zij klautert langs de ladder naar beneden. “Ik had helemaal niet door dat het al zo laat was, Aruna”. Samen met Aruna wandelt zij naar het centrale gebouw van het bedrijfsterrein. Daar halen de twee vriendinnen hun zelfbereide lunch op. Zij keren terug naar de houten platformen waarop de geverfde stoffen liggen te drogen. De stukken stof op een van de eerste platformen zijn bijna droog. Die heeft Mevar er vanmorgen al opgehangen en dankzij de felle zon gaat het drogen snel. Mevar en Aruna zetten zich onder dat platform, want de stoffen bieden een goede bescherming tegen de brandende zon. “Zeg, Aruna, vertel je mij nu eens eindelijk dat nieuws ?” vraagt Mevar. De vragende blik van Mevar maakt Aruna duidelijk dat zij als eerste het nieuwtje aan haar vriendin kan vertellen. “Er komt een heel groot, nieuw textielpark in Pali ! Met heel veel be-

drijven voor het weven, verven en bedrukken van stof ! Mijnheer Jain vertelde ons dat het zo groot gaat worden als 50 voetbalvelden, met een bank, een postkantoor, een apotheek, kinderopvang, een speeltuin en nog veel meer”. Mevar kijkt bedenkelijk. “Nog meer textielfabrieken ? Die allemaal hun giftige afvalstoffen in de Bandi lozen ?” Pali is bekend voor zijn textielindustrie. Dat is op zich een goede zaak, omdat heel veel mensen daardoor kunnen werken. Maar Pali is ook een van de meest vervuilde steden in India. En dat heeft zo zijn gevolgen voor de mensen die er wonen en werken. Mevar denkt aan haar man, Bhanwar, die jaren in een textielfabriek in Pali heeft gewerkt en heel erg ziek is. Hij werkte in de verfafdeling, zonder voldoende beschermkledij. En daar betaalt hij nu de prijs voor, met een zwakke gezondheid. Daarom is Mevar zo blij dat zij voor mijnheer Jain werkt. Haar baas, mijnheer Kumar Jain, is een jain, iemand die het jainisme volgt. Dat is een godsdienst die vooral bekend is om haar principe van geweldloosheid, dat zij “ahimsa” noemen. De meeste jains zijn handelaars en hebben grote bedrijven, ondermeer in de textielsector. Maar het bedrijf van mijnheer Kumar is niet zo groot. Hier worden katoenen stoffen op ambachtelijke wijze geweven en geverfd, met natuurlijke kleurstoffen. India is altijd al bekend geweest voor zijn prachtige plantaardige kleurstoffen. Die zijn echter meer en meer verdrongen geraakt door chemische kleurstoffen. Het kleurenpalet is daardoor wel groter geworden, maar het afvalwater, dat heel vaak in de Bandi terechtkomt, zit nu vol gif. Aruna weet waar haar vriendin aan denkt. Zij vindt het erg dat Bhanwar zo ziek is. Snel vertelt zij verder : “Op het textielpark zou ook een fabriek komen voor de verwerking van het afvalwater, zodat het niet meer in de rivier terechtkomt. Mijnheer Jain zegt dat zij het daarom een ‘ecopark’ noemen”. Mevar staart voor zich uit. Misschien, als Bhanwar beter wordt, kan hij in het nieuwe park gaan werken. Nu moet zij alleen voor het inkomen zorgen en dat is niet makkelijk, zeker niet omdat Mevar en Bhanwar vier kinderen hebben : twee dochters en twee zonen. Mevar wil graag dat niet alleen haar twee zonen, maar ook haar twee dochters naar school kunnen blijven gaan. Mevar is zelf vroeg gaan werken en

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad E - 14

jong getrouwd. En ook al is zij best gelukkig met Bhanwar, die altijd een goede echtgenoot voor haar is geweest, toch droomt zij van een andere toekomst voor haar twee dochters. Zij schrikt op uit haar gedachten als Aruna een gilletje slaakt. “Oh, dringend tijd om verder te doen, Mevar”, zegt ze. “Ik zie je straks bij het naar huis gaan nog, oké ?” Aruna staat op en loopt naar het gebouw waar de bandhanistoffen worden gemaakt. Rajasthan in het algemeen en Pali in het bijzonder zijn heel bekend voor deze bandhanitechniek. Het afbinden gebeurt vooral door vrouwen en het verven door mannen. Aruna neemt opnieuw haar plaats in tussen de andere vrouwen en begint aan het afbinden van de stukken stof die naast haar liggen. Zij neemt een klein stukje van de stof in haar handen en knoopt er een draadje stevig rond. Op de stof die zij nu vastheeft, zal zij meer dan honderd zulke knoopjes aanbrengen, volgens een patroon dat zij na al die jaren uit het hoofd kent. Een tijdrovende bezigheid ! Aruna is heel erg goed geworden in het afbinden. Mijnheer Kumar prijst haar vaak voor de fijne knopen die zij maakt. Hoe fijner de afgebonden delen, hoe fijner en mooier de bandhanistoffen zijn. Straks, als het knopen gedaan is, zal een van de mannen de stof komen halen en verven. Met de natuurlijke kleurstoffen waarvoor mijnheer Kumar bewust heeft gekozen. Hij vertelde onlangs nog aan zijn werknemers dat er opnieuw belangstelling is voor die kleurstoffen. Zij zijn beter voor het milieu dan de poeders van de fabriek en zij zijn ook minder hard. De natuurlijke kleurstoffen komen van planten, dieren en mineralen. Het rood van de stoffen die Mevar in de voormiddag buiten hing, is afkomstig van de wortel van de meekrapplant. En de stoffen waar Aruna mee bezig is, zullen straks met indigo worden geverfd. Dat is blauwe kleurstof, afkomstig van het blad van de indigoplant. Aruna vindt het indigoblauw een hele mooie kleur. Zij heeft thuis enkele sari’s die gekleurd zijn met indigo. Terwijl Aruna elke dag in de bandhani-afdeling bezig is, werkt Mevar afwisselend buiten, waar zij de geverfde stoffen op de platformen hangt en in de blokdrukafdeling. Het is in deze afdeling dat wij Mevar na de lunch terugvinden. Hier worden stukken

stof bedrukt met houten blokken, waarin motieven zijn uitgekerfd. Mevar bedrukt de randen van de rode stoffen die zij vanmorgen heeft gedroogd. Het motief dat zij gebruikt, is een sierlijke vogel. Je hebt flink veel kracht nodig om een goede afdruk op de stof achter te laten, maar voor Mevar is dat geen probleem. Zij is hard werk gewoon, want ook thuis neemt zij veel zware taken voor haar rekening. Met een harde klap komt het blok opnieuw op de stof terecht. Net zoals bij het bandhani-werk moet blokdrukken met veel zorgen gebeuren. De motieven moeten netjes gelijkmatig op de stoffen worden aangebracht ! Voor zij het goed en wel beseffen, zit de werkdag er voor de beide vriendinnen op. Op straat is het ondertussen een drukte en een getoeter van jewelste, maar dat deert hen niet. Mevar en Aruna wonen gelukkig in dezelfde buurt. Daardoor kunnen zij samen een autoriksja nemen en de prijs van de rit delen. Zij zijn blij dat zij na een vermoeiende werkdag niet moeten wachten op een overvolle bus ! En ook al gaat het verkeer slechts langzaam vooruit, daar maken zij zich niet druk over. Op weg naar huis praten zij honderduit, zoals het goede vriendinnen past.

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad F - 15

Chris Verschooten

Mooi, mooier, mooist … in een sari Een traditionele kledij van Indiase vrouwen is de sari. Dit is een grote lap stof van ongeveer een meter breed die wel tien meter lang kan zijn ! Zij draperen die op sierlijke wijze rond het lichaam. In onze ogen ziet het er bijzonder feestelijk uit, maar in India dragen de vrouwen dit zelfs terwijl zij het land bewerken ! Hoe trek je zo’n sari aan ? Probeer het eens ! 1) Maak een knoopje in het bovenste hoekje en steek dat vooraan in je onderrok. 2) Draai dan de stof naar links achter je lichaam om naar voren. 3) Leg nu een viertal diepe plooien op je buik en steek die ook in je onderrok. 4) Breng de stof langs achter en onder je rechterarm naar voor. Leg in het laatste stuk zorgvuldig plooien in de lengte van de stof. Dit stuk heeft meestal een mooie tekening ! 5) Sla het laatste stukje stof over je linker schouder naar achter. Dit is de meest toegepaste manier. Vrouwen in Rajasthan slaan het eind van de stof van achter onmiddellijk over hun rechter schouder. Sunita op de foto legde het losse deel over haar hoofd tegen de zon.

In India worden de sari’s gewoon met de hand gewassen en op een waslijn te drogen gehangen. In onze kledingstukken staat uitvoerig aangeduid met pictogrammen hoe we de stof best behandelen. Ken je de betekenis van de verschillende symbolen ? Kies het juiste symbool bij deze wasinstructies : 1. je mag een bleekmiddel gebruiken 2. synthetische kledingstukken in de machine wassen bij 30°C 3. alleen professioneel chemisch reinigen mogelijk (in de ‘stomerij’) 4. mag niet in de droogtrommel 5. temperatuur om op te strijken, maximum 150°C

Wereldreis - 2009/23- Werkblad G - 16

Van vezels en stoffen De mooiste sari’s zijn gemaakt van zijde. Zijde is afkomstig van gekweekte zijderupsen. De zijdevlinder (Bombyx mori) legt meer dan 500 eitjes en sterft dan. Uit die eitjes komen gevoelige rupsjes die vijf weken lang moerbeibladeren eten. Zij groeien snel en spinnen zich dan in tot een pop : uit twee klieren aan hun kop komen spindraden die stijf worden. Een cocon levert tot twee km zijdedraad op een dag of drie tijd. Die kan worden afgewikkeld door de cocons in warm water te leggen. Nu begrijp je waarom zijde zo duur is ! De laatste jaren heeft de Indiase zijde-industrie - die nog volledig op handenarbeid draait en klassieke motieven gebruikt - heel erg te lijden onder de felle concurrentie van China, dat met computergestuurde machines goedkopere en erg gelijkende sari’s kan leveren … …………………..

kinderen - worden weinig betaald. Bij machinale pluk gebruikt men ontbladeringsmiddelen. De verbouwing gebeurt meestal in monocultuur. Daardoor is de teelt zeer gevoelig voor ziekten en plagen. Sommige landbouwers schakelen over op een meer ecologische productie : zij bewerken hun katoenvelden zonder chemicaliën en plukken handmatig. Dankzij genetische manipulatie is het gebruik van pesticiden sterk afgenomen bij het grootste deel van de katoenproductie. ………………….. Kleef hier een lapje ………………….. katoen Men maakt ook sari’s van kunststoffen (bv. polyester). Dat is goedkoper en lijkt meer op een sari van zijde dan één van katoen. Kunststoffen worden gemaakt van grote moleculen uit aardolie !

Kleef hier een lapje ………………….. zijde

…………………..

Voor het dagelijkse werk zijn er ook goedkopere sari’s uit katoen. Oudheidkundigen vonden in Peru, Egypte en Indië katoenen stoffen van minstens 5 000 jaar oud. Katoen is de meest gebruikte textielvezel ter wereld. Na de bloei van de katoenplant groeit de katoenbol, die kan worden geplukt en verwerkt. India behoort met China en de VSA tot de grootste katoenproducenten ter wereld. De katoenvelden vergen veel chemische producten (kunstmest, bestrijdingsmiddelen) en water. De plukkers - vaak

Kleef hier een lapje

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad H - 17

………………….. synthetische stof

Wereldreis - 2009/3 - Werkblad I - 18