Wereldreis juni 2009 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 22ste jaargang, nummer 6

In de tuin van een rijhuis in Vlaanderen of in een ger in de onmetelijke vlakten van MongoliĂŤ, spelen doen kinderen overal.

juni 2009

MongoliĂŤ Thema : interieur

Nieuws uit Studio Globo

Leerkracht aan het woord

Nascholing bij Studio Globo: Opvoeden tot verbondenheid en solidariteit

bekijken hoe Guatemala gelinkt kan worden aan deze thema’s. Drie keer per jaar een grote projectdag organiseren is niet realistisch, maar Guatemala inschakelen in de les is zeker niet onmogelijk. Het is een denkoefening die we samen maken.

Wanneer de school het wenst, kunnen we ook een kernteam verder coachen rond deze thematiek.

de verschillende leeftijdsgroepen in de Heel wat scholen stellen nu of binnenkort de basisschool. planning op van de nascholingen gedurende het volgende schooljaar. Dit is een uitsteken- • Samen met de deelnemers gaan we op zoek naar motieven en consequenties voor de gelegenheid om je collega’s te motiveren de betrokkenen bij de acties: de school, om eens stil te staan bij het ‘waarom’ van organisaties en campagnes, doelgroepen mondiaal en intercultureel leren. in Noord en Zuid en het kind. Vaak leeft er op school al een jarenlange traditie van solidariteitsacties of mondiale • We staan uitgebreid stil bij educatieve criteria voor zinvolle handelingsperspectieven activiteiten. Samen met je collega’s eens naen bekijken de kansen en de beperkingen gaan wat de motivatie is van waaruit je dergevan financiële acties. Ook exploreren we lijke activiteiten opzet, biedt de kans om een andere concrete en aantrekkelijke (actie) nieuwe schwung aan de tradities te geven. modellen. Studio Globo heeft hiervoor een interessant aanbod onder de noemer ‘opvoeden tot ver- • Tot slot formuleren we met het team enkele aanzetten om te komen tot een concreet bondenheid en solidariteit’. stappenplan gelinkt aan de schoolprioriteiten, GOK-planning, het eigen opvoeDoelgroep dingsproject, … Dit is een teamgerichte nascholing voor kleuter- en lager onderwijs. Schoolteams, • Dit alles gebeurt sterk op maat en volgens de verwachtingen van de school. Een maar ook collega-groepen, zoals kernteams medewerker van Studio Globo komt eerst van een scholengemeenschap, schoolpaslangs voor een intake om aanbod en vraag torale verantwoordelijken, leerkrachten optimaal af te stemmen. We vertrekken godsdienst of zedenleer, kunnen op het daarbij van een school-zelfevaluatie over aanbod intekenen. de eigen visie en praktijk rond solidariteitsacties. De vormingsmomenten zelf Inhoud en methode zijn interactief én praktijkgericht. Vanuit • We brengen een eigentijdse visie op solieen jarenlange ervaring met educatieve dariteit en verbondenheid (o.a. correcte materialen, brengen we tijdens de naschobeeldvorming). Dit alles verbinden we met ling ook de nodige denkkaders aan. de opvoedingsprojecten en leerplannen van de netten en met de eigen specifieke Door samen een stappenplan op te stelschoolvisie. len, zorgen we ervoor dat de opgedane • We staan stil bij het pedagogische contiervaringen verder in het schoolwerkplan nuüm van solidariteitsopbouw en duiden worden opgenomen. zo aan wat haalbaar en wenselijk is voor

Praktisch • Het hele nascholingstraject bestaat uit een intakegesprek (1u.) en een opvolgingsgesprek met de directie en/of het kernteam of de werkgroep. De nascholing zelf heeft plaats tijdens twee personeelsvergaderingen (mogelijk te combineren in één pedagogische studiedag van 4u.) • Op vraag van de school kan het aanbod uitgebreid worden met sessies over andere aspecten van mondiaal en intercultureel leren: verbondenheid, beeldvorming rond andere culturen, criteria voor goed mondiale en interculturele leermiddelen, kennismaken met concrete modellen en leermiddelen van Studio Globo, Broederlijk Delen en Welzijnszorg. • Plaats en data: op afspraak op school of in een van de afdelingen van Studio Globo, waarbij de inleefateliers een meerwaarde vormen. • Belangrijk: dit aanbod is opgenomen in het nascholingsaanbod van het VSKO (www.nascholing.be), wat het voor scholen van het VSKO extra voordelig maakt. • Meer informatie is te verkrijgen bij Bob De Pooter, verantwoordelijke nascholing Studio Globo (tel. 02 520 05 30) of via bob.depooter@studioglobo.be

Abonnementen Wereldreis Een abonnement op Wereldreis loopt per schooljaar of per kalenderjaar. De abonnementen die aflopen, worden automatisch vernieuwd. Gelieve voor wijzigingen aan aantallen of formules contact op te nemen met het secretariaat van Studio Globo: wereldreis@studioglobo.be of telefonisch op 02 520 05 30. Voor de abonnementen per schooljaar die doorlopen, wordt in juni een factuur bezorgd.

Tijdens een infosessie over ‘Wereldreis’ maakten we kennis met Walter De Vlieger. Vol vuur vertelde hij toen kort over het Guatemalaproject. Nu nemen we wat meer tijd om naar het verhaal van deze leerkracht te luisteren. Op dus naar de klas van meester Walter: het 1e leerjaar van de Gemeentelijke Basisschool Toverveld te Veltem (Herent). Kan je schetsen hoe dit project tot nog toe verliep? Nu al vijf jaar geleden richtten we met de school tijdens een projectdag voor de eerste keer onze blik op Guatemala. Er waren getuigenissen, workshops en ook ‘Mobile School’ kwam langs met heel wat verhalen. Deze dag zette ons aan om op school structureel aandacht voor het Zuiden in te bouwen. Jaarlijks volgden er acties en kregen we bezoek van een delegatie uit Guatemala. In 2006 kreeg alles een extra dimensie: we besloten om netoverschrijdend verder te werken en sloegen de handen in elkaar met de Pastoor De Clerckschool (Vrij onderwijs) en De Bijenkorf (GO!). De volgende stap was een inleefreis van een team leerkrachten uit de drie scholen in juli 2006. We waren het eens dat we geen missionarissen waren, noch dat dit de voorloper was van een louter financieel partnerschap. Voorop stond de uitwisseling van ideeën met leerkrachten. In november 2006 kwam er een delegatie uit Guatemala over naar België, we maakten er een richtinggevende bijeenkomst van met een forum voor zowel leerlingen als leerkrachten. In het gemeentehuis werd er met de delegatie gepraat over de doelstellingen en verwachtingen van een toekomstige samenwerking. 2007 staat dan weer in ons geheugen gegrift als het jaar van het kun-

stenproject. Dit jaar staat er een grote projectdag op stapel op 5 mei ‘09 en volgend jaar trekt er opnieuw een team leerkrachten naar Guatemala op uitwisseling naar de nieuwe scholen die aansloten bij het project. We kunnen gerust spreken van een duurzame en uitgebreide werking: drie scholen in Herent en drie scholen in Guatemala (El Rosario, Nimlahakok en Sancta Lucia) zijn op een zinvolle manier met elkaar verbonden. Hoe vertaal je dit naar je dagelijkse klaspraktijk? Heel regelmatig komt Guatemala aan bod in de klas. Naar aanleiding van een les milieu, taal of rekenen: de terugkoppeling naar het Zuiden laat zich niet in een hokje plaatsen. Een collega gebruikt bijvoorbeeld cacaobonen in de rekenles. Verder maken we ondermeer gebruik van zelf samengestelde fotosets en van de Guatemalakoffer van de gemeentelijke Noord-Zuiddienst. Ik merk dat de betrokkenheid van de leerlingen zeer hoog ligt. Er was bijvoorbeeld een leerling die voor zijn verjaardag van de klasgenoten geen cadeautjes wou ontvangen maar schoolbenodigdheden om op te sturen naar Guatemala. Wat zijn de hindernissen en valkuilen bij een dergelijk duurzaam project? Als school heb je heel wat thema’s, dingen en richtlijnen die aandacht vergen. Om deze hindernis te overbruggen kozen we er net voor om samen te werken met andere scholen. De gemeentelijke werkgroep onderwijs vroeg onlangs per school de verscheidene thema’s en methoden wereldoriëntatie op om te

Bij wie kan je terecht voor hulp en ondersteuning? Verscheidene werkingen en diensten fungeren als facilitator. Zo kunnen we altijd terecht bij de gemeentelijke Noord-Zuiddienst. Ook alle directies staan voor meer dan 100% achter het project. Samen met leerkrachten en directie van de verschillende scholen vormen we een gemeentelijke werkgroep onderwijs die dingen opvolgt en coacht. Op het niveau van de school bestaat Toverapaz een samentrekking van Toverveld en Alta Verapaz (departement in Guatemala waar de scholen gelegen zijn). Toverapaz is de werkgroep mondiale vorming, waarin iedere graad vertegenwoordigd is. Vijf leerkrachten van de basisschool en twee kleuterjuffen zorgen voor de nodige impulsen om aan de slag te gaan met mondiale elementen in de klas. Blijkbaar zit de aandacht voor het Zuiden ingebed in het gemeentebeleid, kan je dit wat meer toelichten? De gemeente Herent heeft momenteel twee Noord-Zuidambtenaren die werk maken van een gemeentelijke verbondenheid met Guatemala. Niet enkel de scholen kennen een uitwisselingsproject, maar ook andere veldwerkers krijgen de mogelijkheid om op uitwisseling te gaan en een bijhorend tegenbezoek te ontvangen. Een aantal politici beten de spits af, ze werden gevolgd door een groep jongeren, politieagenten, de poetsdienst en een groepje gezinshelpers. Vier mensen uit de landen tuinbouwsector staan klaar om weldra te vertrekken. Allen vertrekken ze met hetzelfde doel voor ogen en met dezelfde visie in het achterhoofd: uitwisselen van gedachtegoed en ervaringen. Wil je nog wat meegeven aan de lezers van ‘Wereldreis’? Als je ooit de kans krijgt, trek als leerkracht naar een land in het Zuiden om te beleven hoe het er daar aan toe gaat. We durven al eens klagen over differentiëren en tekort aan materialen, maar een bezoek daar opent de ogen.

Meer informatie op: www.herentinternationaal.be

voorwoord

INHOUD

Beste lezer, De kleuren spatten van de kalenderfoto deze maand. Midden in de uitgestrekte vlakten van Mongolië wordt een ger opgebouwd of afgebroken, helemaal duidelijk is het niet. Daar trekken de kinderen zich echter niets van aan. Niets kan hun spel verstoren. Fantastisch toch? En enorm herkenbaar. Hopelijk hebben ook de kinderen van jouw klas het ‘speelvuur’ nog steeds in zich. Met de spiegelfoto aan de ommezijde van deze Wereldreis kan je daar vast een leuk gesprekje over opzetten. Binnen of buiten, spelen kan overal. In dit nummer staan we stil bij ‘interieur’. We bekijken hoe de binnenkant van woningen is ingericht. Wat maakt een huis tot ‘jouw thuis’? Hoe vind je er je eigen plekje? Een interieur waarbij je je goed voelt, is dan wel belangrijk, maar hopelijk kunnen we in de vakantiemaanden die voor de deur staan veel ‘buiten’ komen. Niet alleen letterlijk. Het zijn maanden om eens verder te kijken dan de dagelijkse dingen en nieuwe ervaringen op te doen. Je moet daarvoor echt niet naar de andere kant van de wereld reizen. De wereld dient zich zowat elke dag op heel diverse manieren aan via muziekfestivals, stadsfeesten of gewoon bij die buur om de hoek. Vast en zeker kom je daar rijker uit. We wensen je een goed einde van het schooljaar en een goede vakantie en we zorgen dat je bij het nieuwe schooljaar ook een goed gevuld Wereldreis-jaar kunt verwachten. J.D.

colofon

Nieuws uit Studio Globo : Nascholing bij Studio Globo............. 2 Abonnementen Wereldreis...............2 Voorwoord ....................................3 Wereldreisinfo Landeninfo Mongolië ..................4 Heb je al gehoord van ... Dzjengis Khan ...........................4 Foto-info..................................5 Thema-info : interieur .................5 Reiswoordenschat ......................5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad...........................6-8 Wat staat er in huis ?...................7 Vilten ......................................8 Tweede graad........................ 9-11 Brief van Lien.......................... 10 De inrichting van mijn ger.......... 11 Derde graad.........................12-17 Webtips.................................. 13 Voer voor boekenwurmen........... 13 De ger is de hele wereld ......... 14-15 Per trein naar Ulaanbaatar ......... 16 Spelletjes uit Mongolië .............. 17 Tekening van de kalenderfoto..... 18 Leerkracht aan het woord : Walter De Vlieger .......................... 19 Spiegelfoto.................................. 20

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2009 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 10 nummers + affichekrant 11.11.11 voor € 15 - Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Andere formules : zie website. Wijzigingen aan de abonnementen kunnen gevraagd worden schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. - Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,50 + verzendingskost

Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Benedikte Hanssens, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Marc Peirs, Yvan Houtteman, Marijke Huvenne, Emilie de Block, Frans Meul, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving)  Foto’s: cover: kalenderfoto: Nicky Loh, spiegelfoto: Jana Vanroose; p. 2 Liesbet De Pooter, p. 19 Veronika Rumbaut Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging‑11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2009/6 - 3

Mongolië LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Mongolië of ‘Mongol Ulus’ is 1 564 116 km² groot en ligt tussen de Russische Federatie en China. Er zijn hoogvlakten en gebergten. De steppe gaat in het zuiden over in de Gobiwoestijn en in het noorden groeien bossen. Het harde landklimaat is droog, met een korte zomer en een zeer koude winter, waarbij alle rivieren tot mei zijn bevroren. De temperatuur kan ’s nachts ruim 30 graden lager liggen dan overdag. De Mongoliërs spreken van ‘dzud’ bij extreme droogte of koude, zodat het vee verhongert. Geschiedenis De naam ‘Mongol’ wordt voor het eerst teruggevonden in Chinese geschriften uit de Tangdynastie (618-907 n.Chr.) : zij werden toen gedomineerd door de Oeigoeren tot ongeveer 840, die werden verjaagd door de Kirgiezen (beide Turkse volkeren leven nog steeds in CentraalAzië). De Mongoliërs leefden van dan af als rivaliserende clans tot zij door de jonge Temujin werden verenigd. De Mongoolse Yuan-dynastie werd midden 14de eeuw uit China verdreven. In de 16de eeuw, onder Altan Khan, bekeerden de Mongoliërs zich tot het Tibetaanse boeddhisme en de volgende eeuw hielpen zij de Mantsjoes om China te veroveren. In 1691 annexeerde Rusland Noord-Mongolië en ging het zuiden tot de Chinese Qing-dynastie

behoren. Toen die in 1911 uit elkaar viel, verklaarden de Mongoliërs zich onafhankelijk en stichtten een theocratisch rijk met aan het hoofd de Tibetaanse Bogd Khan, door de Dalai Lama erkend als de achtste ‘Levende Boeddha’. Na de Russische Revolutie in 1917 bezetten China en Rusland Mongolië, maar in 1924 werd de Mongolische Volksrepubliek gesticht. Het werd ’s werelds tweede communistische land en een satellietstaat van de USSR. Het stalinistische schrikbewind zou in totaal het leven hebben gekost aan 3 % van de totale bevolking van Mongolië. Prachtige lamaïstische kloosters werden met de grond gelijk gemaakt en duizenden boeken in brand gestoken. Een aantal lama’s had tijdig de kloosters kunnen leeghalen en diep in de Gobiwoestijn boeken en kostbaarheden begraven. Naar het schijnt zitten er nog steeds tal van manuscripten, tanka’s en andere kostbaarheden in het woestijnzand. De val van het Sovjetrijk bracht ook in Mongolië veranderingen op gang. In 1992 werden voor het eerst democratische verkiezingen gehouden. Huidig president is Nambaryn Enkhbayar. Bevolking Van de 2,9 miljoen inwoners woont een miljoen in hoofdstad Ulaanbaatar. 36 % leeft onder de armoedegrens. De alfabetiseringsgraad bedraagt 98 %. Tengrisme (een vorm van sjamanisme, een oud natuurgeloof ) is vooral op het platteland populair ; het Tibetaanse

Wereldreis - 2009/6 - Wereldreisinfo - 4

gelugboeddhisme is een vorm van lamaïsme. Op 1 juni wordt er Internationale Kinderdag gevierd. HDI : 114de met 0,700. Economie 42 % van de bevolking is afhankelijk van de landbouw (schapen-, paarden- en kamelenteelt), 29 % werkt in de diensten, 14 % in de handel, 5 % in de publieke sector en 4 % in de mijnbouw. Munt : Mongolische tugrik, 1 MNT = 0,0005 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN … DZJENGIS KHAN ? Op de leeftijd van twintig jaar had Temujin al een heel verleden als krijger achter zich. In 1206 werd hij gekozen tot opperste leider of ‘Dzjengis Khan’. Hij verenigde de rivaliserende Mongoolse clans en dat ging meestal gepaard met bloedvergieten. Hij zou een erg streng, maar ook heel innemend leider zijn geweest. De eerste steden op zijn weg gaven zich niet gewonnen. De methoden die hij gebruikte om hen te doen vallen, waren nietsontziend. De meeste inwoners werden brutaal vermoord en al hun bezittingen aangeslagen. Nadat zijn reputatie hem voorop liep, gaven steeds meer steden zich vrijwillig over. De kleine, sterke Mongoolse paarden brachten zijn leger tot aan de Kaspische Zee. Zijn hoofdstad vestigde hij in Karakorum in de Orkhonvallei. Het zou een centrum vol geleerden en wetenschappers worden. Dzjenghis Khan zou regeren tot aan zijn dood in 1227. Zijn kleinzoon Koeblai Khan bezette de troon in China en zijn rijk strekte zich uit van Korea tot aan Hongarije, omvatte grotendeels India en reikte tot het zuiden van Vietnam : het grootste rijk dat de wereld ooit zou kennen.

- binnen fluit je nooit (dat zou rampen veroorzaken zoals storm) ; - laat geen afval of water in het vuur vallen ; - mors geen melk (melk en melkproducten worden als heilig beschouwd) ; - wijs niet met een mes naar iemand ; - neem eten of een geschenk altijd met beide handen aan. REISWOORDENSCHAT

Foto-info  Dicht bij een waterval in de Orkhonvallei in het noorden van Mongolië, spelen kinderen tussen de wanden van een ‘ontmantelde’ ger. De ger is opgebouwd uit een geraamte van gekruiste latten voor de wanden en nog 50 tot 70 houten spanten voor het dak. Dat geraamte wordt bekleed met vilt van schapenwol, dat wordt vastgehouden met koorden. In het midden kunnen één of twee steunpalen staan. Sinds een eeuw heeft een ger een vaste deurlijst met een houten deur en in het midden een gietijzeren kachel. Normaal staat er ook een lage tafel en liggen er tapijten. Zoals de foto toont, kan de ger met dit materiaal snel worden opgebouwd of afgebroken. En in de zomer wordt het vilt van onderen uit een beetje opgerold zodat er frisse lucht in de ger kan binnenstromen. THEMA-INFO : INTERIEUR Binnen in huis ben je beschermd, je mag er jezelf zijn, je bergt er je spullen op, koestert je eigen plekje. Je kunt er je knusse wereldje inrichten naar je persoonlijke smaak. Poppenhuizen vertellen veel over hoe woningen zijn of waren ingericht ! In sommige maatschappijen leven de mensen grotendeels buiten, ‘op straat’. Maar in Mongolië is de buitenwereld eindeloos groot en onverbiddelijk. Binnen in huis is heel de familie veilig

samen, alles en iedereen heeft er zijn plaats. De deur van een Mongolische ger is naar de middagzon gericht en weg van de koude noordenwind. Als je binnenkomt, is links de mannenkant, rechts de vrouwenkant. Aan weerskanten staan bedden die overdag als zitbank dienen. De voorraden en waardevolle spullen worden achteraan bewaard in houten koffers : kleren, geld, iconen, boeken, familiefoto’s ... Die meubels zijn dikwijls oranje geschilderd met kleurige versieringen. Dicht bij de deur bevinden zich het gereedschap en de gebruiksvoorwerpen volgens hun toewijzing aan mannen en vrouwen. Het keukengerei en de emmers staan aan de oostkant ; de zadels, de ijzers om het vee te brandmerken en het jachtgeweer aan de westkant. In het midden staat de kook- en verwarmingskachel en daarvoor een mand met brandhout en een tang. De opening van de kachel is gewoonlijk naar het oosten gericht. Er wordt veel zorg besteed aan gewoonten en rituelen binnenshuis : - je stapt altijd met je rechtervoet eerst binnen zonder de dorpel te raken ; - leun niet tegen een steunpaal van de ger (dat brengt ongeluk) ; - het is onbeleefd om recht te blijven staan ; - op de ereplaats aan tafel zit het gezinshoofd of de oudste persoon ; - stap niet vóór ouderen ; Wereldreis - 2009/6 - Wereldreisinfo - 5

airak : zurig gegiste paardenmelk. arkhi : gedistilleerde melk van paard, koe of kameel, even sterk alcoholisch als wodka. del : jas met (zeer) lange mouwen die zowel door mannen als vrouwen wordt gedragen in Mongolië. gal golomt : de plek van het vuur, de heiligste plaats in de ger. ger : ronde woontent uit Centraal-Azië (< Mongools : huis). Vaak wordt het Russische ‘yurta’ (joert) gebruikt, maar de Mongoliërs houden niet van dat vreemde woord. gutuls : stevige, leren laarzen. hoimor : altaartje aan de noordzijde van de ger waar de belangrijkste en heilige voorwerpen worden bewaard. interieur : binnenkant, inwendige, inrichting van een huis.

jak : langharig rund (Bos grunniens) uit het hoogland van Centraal-Azië. marmot : eekhoornachtig knaagdier, in Mongolië komen de Altaimarmot (Marmota baibacina) en de Siberische marmot (Marmota sibirica) voor (< Latijn Mus montis : bergmuis). tono : rookgat, de enige opening in het dak van de ger. urga : lange houten stok met lasso aan om paarden te vangen.

Eerste graad Bij de foto Bekijk samen met de kinderen de nieuwe foto. Zij vertellen wat zij zien. Vraag hen of zij kunnen vermoeden waar Lien nu zou zitten ? De kinderen mogen raden en argumenteren waarom zij dit of dat land in gedachte hadden. Lees de brief van Lien, wat geeft zij aan ? Probeer de aandacht van de kinderen te richten op aspecten die in de brief van Lien worden vermeld. Dan vertelt juf of meester dat Lien in Mongolië zit, midden in Azië.

Kringgesprek Lien is nu in Mongolië : een uitgestrekt land met eindeloze grasvlakten zonder bomen, waar het ’s zomers lekker warm kan zijn, maar in de winter ijzig koud ! Daar leven de mensen als nomaden, zij moeten zich regelmatig verplaatsen omwille van de weiden waar hun dieren grazen. Zij moeten ’s winters ook een speciale plek zoeken omdat het op bepaalde plaatsen veel te koud is om er te verblijven. Als je zo dikwijls moet verhuizen, wat doe je dan ? Hier kunnen kinderen verschillende oplossingen verzinnen ! De Mongoliërs wonen in speciale huizen, die heten ‘ger’ of ook ‘joert’. Zij kunnen zo’n ger snel afbreken of opbouwen ! Er staat dan een grote ‘tent’ recht met rond het vuur één grote ronde ruimte. Een ger is helemaal dicht met dik vilt, behalve een opening in het dak en een deur. Die staat steeds aan de zuidkant, dat is de kant waar de zon ’s middags schijnt, dan is het wat warmer als de deur open moet ! Je kunt op de foto de kachel en de schouw goed zien en ook het rooster rondom en het raamwerk van de deur (op de voorgrond). Op werkblad A benoemen de kinderen wat er in de woning staat : het is de bedoeling dat de kinderen in het zwart “bed” schrijven op een bed, in het rood “stoelen” en in het blauw “bloemen”. De tafel ontbreekt op de kalenderfoto ! DOE-OPDRACHTEN Vilten Vilt vind je op bordenwissers en trommelstokken, in pantoffels, hoeden ... en dreadlocks ! Behalve hun ger en sokken,

maken Mongoliërs ook poppetjes van vilt. De kinderen kunnen met vilt werken m.b.v. werkblad B. In plaats van heet zeepsop te gebruiken om de vezels te ‘binden’, kunnen zij ook met een viltnaald in de laagjes wol prikken, maar dat vergt wat meer oplettendheid !

Kom binnen ! Laat de kinderen het interieur van een ger namaken : zij zetten het klasmeubilair in een kring en hangen rondom kleurige doeken op. Dat kan dan het decor zijn voor een ‘toneel’ waarbij sommige kinderen op bezoek komen bij nomadenkinderen. Mongoliërs zijn zeer gastvrij. Zij horen heel graag reisverhalen en bieden hun gasten dan airag aan ! Dat is een soort gegiste paardenmelk en smaakt een beetje zoals karnemelk ! Laat de kinderen gezellig vertellen over hun voorbije (Wereld) reizen met een glaasje echte karnemelk ! Hou de kalenderfoto’s van het afgelopen schooljaar bij de hand. EINDTERMEN Wereldoriëntatie 1.9 het verband illustreren tussen de leefgewoonten van mensen en het klimaat waarin ze leven ; 1.11 van courante voorwerpen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen en grondstoffen ze gemaakt zijn ; 2.6 aan de hand van een handleiding het geschikte materiaal en gereedschap kiezen en daarmee de constructieactiviteit stap voor stap juist en veilig uitvoeren ; 2.9 De leerlingen brengen waardering op voor eenvoudige, inventieve technieken en voor esthetische aspecten van technische constructies en voorwerpen ; 4.8 kunnen illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en normen bezitten. Muzische vorming 1.5 beeldende problemen oplossen, technieken toepassen en gereedschappen en materialen hanteren om beeldend vorm te geven op een manier die hen voldoet.

Wereldreis - 2009/6 - Wereldreistips - 6

Wat staat er in huis ? Een ger is een Mongolische woning, die bestaat uit ĂŠĂŠn ruimte. Het dak is weg, zodat je goed naar binnen kunt kijken ! Zet de namen op de juiste plaats in de aangeduide kleur : Woonkamer (blauw) : Eetkamer (rood) : Keuken (groen) : Slaapkamer (zwart) :

zitbank kast fornuis bed

bloemen stoelen kast kist

tv tafel spiegel

Wat ontbreekt op de kalenderfoto en staat wel op deze tekening ? ..............................................................................................................

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad A - 7

Vilten Behalve hun woontent (ger) en sokken (oimos), maken MongoliĂŤrs ook poppetjes van vilt.

Wat heb je nodig? - viltwol in verschillende kleuren - vlokkenzeep - warm water

Hoe ga je tewerk ? - maak een warm zeepsopje - leg plukken wol kruiselings op elkaar voor plat vilt, draai een pluk wol dubbel om een balletje te rollen - bevochtig de wol met wat sop - duw erop en wrijf erover : eerst zacht, dan stevig - wrijf in verschillende richtingen - als je dat lang doet, gaan de vezels in elkaar klitten - als je enkele draden vastneemt en zij komen los, dan is het vilt nog niet klaar - leg voor plat vilt eerst de details en daarna de achtergrond, achteraf keer je het werkje om

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad B - 8

Tweede graad DE BRIEF VAN LIEN Vertel bij werkblad C dat je een brief kreeg van Lien uit Mongolië. Met een wereldbol of -kaart situeer je het land tussen China en Rusland. Groepsgesprek naar aanleiding van de brief van Lien : “Waarin wonen wij ? Wonen wij soms ook in een tent ? Wanneer ? Wie heeft al eens in een tent gelogeerd ? Wat is anders in een tent dan in een huis ? Wie gaat er op reis met de tent ? Wie was al eens op reis met een caravan ? Hoe zet je een tent op ?” Leg de link tussen het op reis gaan met een tent of caravan en het nomadische bestaan van de Mongoliërs. “Als je rondtrekt, is een tent heel gemakkelijk. Zijn wij nomaden ? Zijn er nomaden in ons land ?” Kermiskramers, binnenschippers, zigeuners, mensen die in caravans wonen en (tijdelijk) van de ene plaats naar de andere trekken. KALENDERFOTO Laat de kinderen beschrijven wat zij allemaal op de kalenderfoto zien. Buiten de ger - Een uitgestrekte groene vlakte en in de verte rotsachtige bergen. - Vertel dat traditioneel de Mongoliërs op de ‘steppe’ wonen (grasvlakte waar er geen bomen groeien als gevolg van droogte). Het zijn herders die voornamelijk leven van de veeteelt. - Welke dieren hebben de herders ? Paarden, schapen, koeien, kamelen, geiten en jaks. Welke producten leveren deze dieren hen ? Vooral vlees en melkproducten (zoals aaruul in de brief van Lien). - Het kan op de Mongolische steppe enorm koud (- 40 °C), maar ook heel warm zijn (+ 40 °C). De joerten waarin de Mongolische nomaden leven, zijn lekker koel in de zomer en behaaglijk warm in de winter (kachel). Welk seizoen is het nu hier ? In welk seizoen is de foto genomen ? Lente / zomer. Waarom denk je dat ? Groen gras, geen sneeuw. - Leg de link met de wind op de steppe en de plaats van de deur in de ger. Binnenkant van de ger - kinderen die spelen - bedden / zitbanken - een radio - kleurrijke kastjes - een televisie - een flesje shampoo - een knuffel - een fotokader - kunstbloemen - een spiegel

- - - - - - -

een theepot kleren dekens kleurrijke gordijnen aan de wanden vloerbekleding een fornuis in het midden potten en pannen

“Wat is hetzelfde in het interieur als thuis ? Welke zaken zijn anders ?” Fo c u s n i e t o p luxegoederen zoals ‘playstation’ … omdat ook in Mongolië families deze spullen hebben, maar op overeenkomst en onderscheid met een ‘vast’ huis zoals wij hier kennen : - centrale verwarming / kachel / haard / … - alles gelijkvloers / op één niveau / verschillende verdiepingen in een gebouw - de woning bestaat uit één ruimte / verschillende kamers - de vorm is rond / rechthoekig / … - met of zonder raamopeningen DE INRICHTING VAN MIJN (DROOM-) WONING Vraag de kinderen welke spullen er allemaal in hun eigen woning staan. Eventueel kun je de doorsnede van een huis tekenen op het bord en hen laten vertellen wat allemaal in het huis staat. Maak een lijstje op het bord van alle spullen die in de huizen van de kinderen staan. Zet hen een beetje op weg. Met werkblad D zijn er twee mogelijkheden : ofwel tekenen zij de inrichting van een ger zoals op de foto (zie ook Thema-info) ofwel tekenen zij het interieur van hun eigen droomhuis in de ronde woning. EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE 6.3 bij een oriëntatie in de werkelijkheid de windstreken bepalen aan de hand van de zonnestand of een kompas ; 6.6 suggesties geven voor het inrichten van hun eigen omgeving ; 6.9 kunnen aspecten van het dagelijkse leven in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met het eigen leven.

Wereldreis - 2009/6 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad C - 10

De inrichting van mijn ger Je mag het interieur tekenen in de Mongolische ger (woontent). â&#x20AC;˘ Welke spullen moeten er zeker in ? Zonder welke spullen zou jij niet kunnen leven ? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Er is niet genoeg plaats voor alle spullen in de ger : â&#x20AC;˘ Welke spullen kunnen niet mee ? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad D - 11

Derde graad De foto en het verhaal De leerlingen lezen het verhaal “De ger is de hele wereld” op werkblad E en F. Mongolië ligt ten oosten van ons : om het land te situeren, rekenen de kinderen uit hoe lang je erover doet om er te geraken. Per trein naar Ulaanbaatar Als je naar Mongolië wil, moet je een heel eind doorheen Rusland trekken. De leerlingen stippelen deze avontuurlijke reis per trein uit met werkblad G en een atlas. Oplossingen (a) De Oeral loopt ongeveer noord-zuid. (b) Aziatisch Rusland is Siberië. (c) Met een vaste woonplaats (tegengestelde van ‘nomadisch’). (d) Irkoetsk ligt aan het Baikalmeer. (e) De hoofdstad van Mongolië is Ulaanbaatar (vertaald : de Rode Held). (f ) Omdat er weinig wolken zijn, valt er weinig regen : Mongolië ligt ver van zee (en er heerst meestal het Siberische hogedrukgebied). (g) Je rijdt vanuit Keulen in 140 uur en 29 minuten of ongeveer zes dagen naar Ulaanbaatar. Reken daar wel nog tijd bij, nodig voor overstappen en aansluitingen, en je bent meer dan een week onderweg.

- De kookpotten passen perfect op de kachels, zoals een deksel past op een pot. Op de foto zie je zo’n kachel. - De Mongoliërs dragen in de winter ook heel warme kleren ! Zo hebben zij een ‘del’ : dat is een zeer zware, lange jas, die zij ook gebruiken als deken. De mouwen kunnen tot over de handen reiken tegen de koude. In de winter dragen zij een del van wol en bont, in de zomer van katoen of zijde. De del wordt aan de rechterschouder dichtgeknoopt en in de lenden samengehouden door een band. Koningin Amidala uit Star Wars is trouwens uitgedost als een Mongolische bruid ! - Temujin staat in de meeste geschiedenisboeken als een barbaarse heerser geboekstaafd en daarmee dikwijls ook heel het Mongoolse volk. Dat hebben de Mongoliërs dus te danken aan die roemrijke heerser uit de twaalfde eeuw. Ons beeld van Dzjengis Khan is niet positief en wij herinneren enkel de barbaarse methodes die hij gebruikte om zijn rijk te veroveren. In de antropologie noemt men dat : “negatieve beeldvorming”. Vandaag de dag doet de naam ‘Chingis Khaan’, zoals de Mongoliërs het spellen, hen nog altijd denken aan sterkte, eenheid, wet en orde en religieuze tolerantie. Zij hanteren dus een positief beeld over hun voormalige held. Overal in Mongolië word je herinnerd aan de grote leider : van pins tot schilderijen en lofzangen op zijn daden. BINNENKIJKEN IN INTERIEURS Vroeger en nu, hier en elders De leerlingen verzamelen afbeeldingen van hoe woningen zijn of waren ingericht. Denk aan Google-afbeeldingen (bv. ‘huiskamer’), geschiedenisboeken, woontijdschriften … Uit de Nederlandse Gouden Eeuw kennen wij huiselijke taferelen door schilders als Johannes Vermeer, Jan Steen, Pieter de Hoogh … Na de bespreking van verschillende schilderijen, kunnen de leerlingen zelf aan de slag met penseel en verf en op hun manier hun kijk op de klas schilderen.

Weetjes over Mongolië - Veel Mongoliërs zijn boeddhist, in hun ger staat dan ook een boeddhabeeld met wat bloemen. - Paarden zijn van levensbelang ! 1) Als vervoermiddel : kleuters kunnen al paardrijden, zelfs zonder zadel ! 2) Als voedsel : vooral de melk is belangrijk. De paardenmelk wordt gedronken in verschillende vormen, de Mongoliërs maken ook kaas ! Die plakken kaas leggen zij in de zomer te drogen op het dak van de ger, zo hebben zij gedroogde kaas voor de koude wintermaanden ! Taai en hard, maar voedzaam ! 3) Als sport : Mongoliërs zijn gek op paardenraces ! 4) Voor energie : de uitwerpselen dienen als brandstof. - Mongoliërs vangen marmotten met de hand en die roosteren zij boven het vuur tot geliefkoosd voedsel. Ook hun pels wordt gebruikt !

De foto in drie dimensies De leerlingen van de hele klas kunnen (in groepjes) het interieur van de kalenderfoto op schaal ‘namaken’: kasten en kisten in hout, bedden van metaaldraad, wandbekleding van stof, bloemen van papier, (zelf ontworpen) vloerbekleding … Ieder kiest waar hij goed in is en iedereen leert van elkaar. Een mooie kist Vinden de leerlingen de houten meubels op de foto mooi versierd ? De leerlingen kunnen een kistje maken om elkaar aan het einde van het schooljaar een ‘wens’ mee te geven voor de vakantie. Zij knippen en plakken een model uit stevig karton, gebruiken een houten (sigaren)kistje of steken zelf plankjes in elkaar als een echt meubel. Bij een uitvoering in hout kan het deksel van de kist met een lint worden bevestigd.

Wereldreis - 2009/6 - Wereldreistips - 12

Zij schilderen de buitenkant zoals in Mongolië (zie kalenderfoto) of naar eigen inspiratie. Spelletjes uit Mongolië Met werkblad H maken de leerlingen kennis met spelletjes uit Mongolië : ‘ail ger’ en ‘shagai’. Elk kind maakt minstens twee tetraëders. Laat hen daarna de spelletjes uitvoeren in roulerende groepjes. EINDTERMEN Wereldoriëntatie 5.10 beseffen dat er een onderscheid is tussen een mening over een historisch feit en het feit zelf ; 6.5 aan de hand van een concreet voorbeeld het verschil tussen beleefde en absolute afstand illustreren ; 6.11 een atlas raadplegen en enkele soorten kaarten hanteren gebruikmakend van legende, windrichting en schaal ; 6.16 een eenvoudige route uitstippelen met het openbaar vervoer. Wiskunde 2.12 kloklezen, tijdsintervallen berekenen en de samenhang kennen tussen minuten en uren. Muzische vorming 1.1 door middel van kunst- en beeldbeschouwing een persoonlijk waardeoordeel ontwikkelen over beelden en beeldende kunst van vroeger, nu en van verschillende culturen. 1.6 plezier en voldoening vinden in het beeldend vormgeven en genieten van wat beeldend is vormgegeven. WEBTIPS Mongolië http://mongolie.startpagina.nl/ en http://mongolie-cultuur. startpagina.nl/ : diverse links naar pagina’s over Mongolië.

www.nationalgeographic.com/genghis/ : “The Land of Genghis Khan” (uit National Geographic 1997), ook foto’s. www.moviemaze.de/media/trailer/1331,die-geschichte-vomweinenden-kamel.html (klik in het tabelletje op één van de ‘play’-pijltjes – naargelang welke beeldgrootte je wenst) of op http://movies.virginmedia.com/synopsis/default. asp?filmid=3203&sec=syn (klik aan de rechterkant onder ‘trailers’ op de titel van de film) : “Die Geschichte vom weinenden Kamels” Film van Byambasuren Davaa & Luigi Falorni, ook bekend als “The Story of the Weeping Camel”. http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0310/feature5/ multimedia1.html : video’s over paardrijden, muziek, sjamaan, worstelen en de trek. www.kennisnet.nl/po/leerkracht/perdagwijzer/transsiberi schespoorlijn/html/index.html : lesmap. Ger www.khangard.nl/index.htm www.toktoi.nl/Mongoolse_ger/ger.html www.mongolyurt.com/ http://books.google.be/books?id=NGQ7Ng2MDLIC& printsec=frontcover&dq=material#PPT1,M1 VOER VOOR BOEKENWURMEN - Around the World : Home. PETTY, K. Oxfam, 2006. - Homes (World Show-and-Tell). PETTY, K. Two-Can Publishing, London, 2006. - Material World : A global family Portrait. MENZEL, P., MANN, CH., KENNEDY, P. University of California Press, California, 2002. - Mongolië. Landenreeks. HALBERTSMA, T. KIT, Amsterdam / Novib, Den Haag / 11.11.11, Brussel, 2005. - Mongolië. Samsam. NCDO, Amsterdam, november 2006. - Mongoolse sprookjes. Sprookjes uit de wereldliteratuur. HEISSIG, W. Elmar, Rijswijk, 2000. - Trek door Mongolië. National Geographic (Nederland België), oktober 2003.

Wereldreis - 2009/6 - Wereldreistips - 13

De ger is de hele wereld

Tsoibalsan geeuwt nog even, wrijft met zijn handen de kreukels uit zijn lange jas - del noemen de Mongoliërs dat - en stapt naar buiten. Om de ronding van de ger, de grote tent waarin hij met zijn hele gezin woont, bekijkt hij het tafereel dat hem elke ochtend weer doet fluiten van bewondering : de glanzende zon die boven de horizon komt piepen en de hele steppe met licht en leven vult. “Hahaha !” joelt Tsoibalsan, wanneer hij twee marmotten speels over elkaar heen ziet buitelen. Langharige jaks grazen vredig, als traag bewegende zwarte stippen in een zee van groen gras dat bij de tienjarige Tsoibalsan de kuiten kriebelt. “Hahaha !” lacht hij alweer, “beter mijn gutuls, mijn stevige laarzen, aantrekken !” Zo gezegd, zo gedaan en Tsoibalsan is nu helemaal klaar voor de nieuwe dag. “Vader en grote broer”, wijst Tsoibalsan, met zijn arm gestrekt naar twee ruiters in daverende galop. De teugels losjes in de ene en de lasso of urga loodrecht gestrekt in de andere hand ; vader en broer zijn prima ruiters. Sommige Mongolische herders rijden al vaker op een motorfiets dan op een paard, maar dat weigert vader : “Met onze urga, onze lange lasso in de hand een motorfiets besturen ? Geen gezicht !” Vader en grote broer drijven de merries naar een staketsel naast de ger waar moeder en zusje Oyunbileg de merries kunnen melken. De paarden waren in alle vroegte afgedwaald tot de Orkhon-waterval hier vlakbij. De volwassenen leren Tsoibalsan dat die waterval precies in het midden ligt van de lange

rivier Orkhon die zich als een blauw lint door het centrum van Mongolië slingert. Tsoibalsan weet niet of dat waar is : “Heb je al ooit de Orkhon over de hele lengte afgereden ?” vraagt hij wantrouwig. “Hoe wéét je of de waterval precies in het midden ligt ?” Waar Tsoibalsan niét aan twijfelt, is dat de merries hier, in de buurt van de waterval, het smakelijkste gras vinden en de lekkerste melk geven. Mama giet die in de geitenlederen zak, laat die gisten en zo krijgen wij airak, zurige paardenmelk. “Heerlijk”, smakt Tsoibalsan. Altijd staat een ton airak klaar aan de ingang van de ger. En Tsoibalsan kan die ton écht niet voorbij stappen zonder een kom airak te drinken. Zus Oyunbileg en mama zijn nu klaar met merries melken. Zij stappen de tent terug binnen en nemen plaats in de oostelijke zijde van de tent, de kant van de vrouwen. Zij kunnen er zitten, slapen en vrouwentaken uitvoeren, want aan de oostelijke kant staat ook steeds de kist met huisgerei. Vader, grote broer en Tsoibalsan gaan aan de mannenkant zitten, de westelijke zijde. Aan die kant liggen de mannenzaken : zadels, bijvoorbeeld. Tussen mannen en vrouwen in staat het vuur, de gal golomt, de heiligste plek in de tent. De gal golomt is de plek waar de voorvaderen huizen. Van jongsaf aan leren de Mongoliërs diep respect te koesteren voor de gal golomt. Je mag er geen vuilnis in verbranden. Je mag er niet met je gestrekte been naartoe wijzen. De rook van het vuur kringelt naar boven, naar de enige opening in het dak van de tent, het rookgat

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad E - 14

tono, waarlangs de rook spreekt tot de hemel boven ons. Rond het rookgat komen de spanten samen die het dak van de tent vorm geven : “Die stokken zijn het symbool van de hemel, net boven ons hoofd”, zegt vader, wanneer hij de blik van Tsoibalsan volgt die de opstijgende rook volgt tot die, ijl dampend, door het rookgat verdwijnt. “Weet je wie er zo meteen op bezoek komt ?” vraagt vader. Oyunbileg klapt in de handjes en roept : “Ik weet het ! Ik weet het ! Oom Sukhbataar ! Mama heeft het me net verteld terwijl wij de merries molken”. Ook Tsoibalsan is altijd heel blij wanneer oom Sukhbataar langskomt. Oom heeft altijd sterke verhalen. Want hij is een trotse Mongoliër die de cultuur van zijn land en zijn volk graag aan buitenlanders wil tonen. Daarom reist Sukhbataar soms met een volledig ingerichte ger naar vreemde landen, om daar de mensen te tonen hoe echte Mongoliërs leven. “Slim gezien”, zegt vader, “want het ministerie van Cultuur in onze hoofdstad Ulaanbaatar geeft hem centen voor die reizen. Hij is een soort culturele rondtrekkende ambassadeur voor Mongolië. Hij trekt op reis en hij wordt ervoor betaald !” Vader lacht en als hij de bestraffende blik ziet van mama, voegt hij er snel aan toe : “Maar ik ben niet jaloers hoor ! Laat mij maar bij mijn jaks en mijn paarden. En bij mijn familie natuurlijk !” Tsoibalsan ziet in de verte een stofwolk waarbinnen zich de omtrek aftekent van een ruiter. “Oom Sukhbataar is er al !” roept Tsoibalsan en even later valt iedereen oom om de hals. Hij mag plaatsnemen in de noordelijke kant van de ger. Een hele eer. Want daar, de hoimor, staat het altaartje voor Boedha en wordt het allegaartje van de meest waardevolle voorwerpen bewaard : het geweer van vader, de televisie, de diploma’s van vader en moeder. Wat is het lang geleden dat oom nog eens op bezoek was ... net voor de winter was het, dat laatste bezoek, net voor de steppe verdwijnt onder een dik pak knisperende sneeuw en krakend ijs. “Ja, ik weet het”, zegt oom Sukhbataar, “het is lang geleden, maar ik mocht weer eens op stap om de Mongoliërs te laten kennen aan de wereld ! Niet die stads-Mongoliërs die zich in flatgebouwen laten opsluiten, nee”, zegt Sukhbataar lachend, “maar de herders, de nomaden, de kinderen

van de grote leider Dzjengis Khan die bijna duizend jaar geleden een wereldrijk stichtte met zijn ruiters ! Ja, dàt zijn de Mongoliërs !” Hij heft zijn glas arkhi, een soort wodka gemaakt van melk. “Alsof je tegenover je eigen familie een promotiepraatje geeft over Mongolië !” lacht vader. Oom Sukhbataar drinkt zijn glas in één teug leeg en zegt dan, plagerig : “Jullie raden nooit waar ik enkele maanden geleden was ! Met ger en alles !” “In Rusland ! In Siberië !” gokt Tsoibalsan. “Wel neen, het moet nog specialer zijn”, denkt Oyunbileg, “misschien in ons andere buurland, in China ?” Sukhbataar knikt nee : “In een land ver in het westen, in Duitsland, in een stad die Frankfurt heet en waar elk jaar de allergrootste boekenbeurs van de wereld is. Daar, aan de ingang, daar stond oompje Sukhbataar ! Vijf dagen lang ! In de ger !” Tsoibalsans oren tuiten : een ger gaan tonen in het wésten ? Daar moet je gek voor zijn of oom Sukhbataar heten. Want in het westen hebben de mensen toch grote, mooie huizen ? Grote steden, mooie villa’s … Dàt is het westen. Tsoibalsan ziet dat soms op televisie. Wie kan daar geïnteresseerd zijn in een ger, in een Mongolische tent ? “Arme oom, zij hebben je zeker uitgelachen ?”, vraagt Tsoibalsan vol medelijden. Oom Sukhbataar trekt grote ogen : “Weet je wat, neefje ? Ik was een beetje bang, ja. Maar dat was helemaal niet nodig. Er zijn heel veel mensen in mijn ger komen kijken. Mensen uit alle landen uit het westen. En toen ik vertelde over de gal golomt, de mannen- en vrouwenkant in de ger en de hoimor … wel, de mensen waren erg blij dat allemaal te horen. “Wij hebben comfortabele en moderne huizen,” zeiden zij, “maar jullie hebben zoveel symbolen in jullie huis : dàt is knap !” En ik begreep iets wat ik wil dat jullie ook begrijpen en goed onthouden : voor ons, Mongoliërs, is de ger de hele wereld. Onze wereld !” Marc Peirs

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad F - 15

Per trein naar Ulaanbaatar groepen al een deel van hun traditionele leefwijze verloren, maar nog niet alles. Rij verder en na 49 uur en 5 minuten kom je aan in Irkoetsk. Vanuit Keulen (dat is vier uur rijden van Oostende) reis je met de trein rechtstreeks naar Moskou in 36 uur en 31 minuten : een wagon vol Russische mensen, Russische thee en Russische koekjes. In een ander station van Moskou vertrekt de transSiberische spoorweg oostwaarts. Na 25 uur en 35 minuten rijden, bereik je de meridiaan van 60° OL. - (a) Hoe heet de oude, lage bergrug, die de geografische scheidingslijn vormt tussen Europa en Azië ? . ...................................................................... Iedereen die zich dus aan de andere kant bevindt, mag zich Aziatisch noemen. De meeste mensen daar noemen zichzelf Russisch en kijken neer op de oorspronkelijke bewoners van dit deel van Rusland. - (b) In welk deel van de Russische Federatie zijn wij trouwens aangekomen eenmaal over de Oeral ? . ...................................................................... Hier wonen veel kleine gemeenschappen die vroeger op dezelfde nomadische wijze leefden als de Mongoliërs. De Russen dwongen hen echter om sedentair te gaan leven. Zij deden dit om meer controle over de verschillende culturen te krijgen. - (c) Weet je wat de term ‘sedentair’ betekent ? . ...................................................................... Toen vanaf de elfde eeuw Russische troepen over de Oeral trokken, probeerden zij de plaatselijke bewoners zo snel mogelijk schatplichtig te maken : zij moesten belasting betalen in de vorm van pelzen. Om te ontsnappen aan die schatplicht en aan de Russen, trokken de nomaden steeds dieper in de bossen - de taiga. Vandaag hebben deze bevolkings-

- (d) Aan welk meer ligt deze stad ? . ...................................................................... Het is het diepste zoetwatermeer ter wereld. Hier leeft een bevolking die heel nauw verwant is met de Mongoliërs. Zij heten Boerjaten en leven sedentair. Vanuit hun hoofdstad Oelan Oede (op 7 uur en 51 minuten sporen vanaf Irkoetsk) is het nog eens 21 uur en 27 minuten rijden langs de trans-Mongolische spoorweg naar de hoofdstad van Mongolië. - (e) Hoe heet de hoofdstad van Mongolië ? . ...................................................................... Wanneer je die stad nadert, vallen meteen een aantal dingen op. Overal staan de typische Mongolische gers : het lijkt wel of er een tentenkamp rond de hoofdstad staat. Het centrum zelf komt moderner over. Je stapt uit de trein, het is zomer en meteen voel je hoe stoffig het is. Allemaal lachende gezichten rond je en dan : de prachtige blauwe lucht ! - (f ) Als de lucht altijd blauw ziet, valt er dan veel of weinig regen ? Hoe zou dat komen ? . ...................................................................... . ...................................................................... - (g) Hoe lang ben je per trein onderweg van hier naar Ulaanbaatar ? . ......................................................................

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad G - 16

Spelletjes uit Mongolië Ail ger ‘Ail ger’ betekent : familiehuis. In Mongolië spelen de kinderen net als bij ons ‘huisje’. Een kring van steentjes is de ger, andere steentjes binnenin stellen de meubels en huishoudelijke voorwerpen voor. Steentjes van verschillende kleur en vorm buiten de kring zijn de dieren. Shagai In Mongolië spelen kinderen veel met sprongbeentjes (tali) van schapen. Je kunt die bikkels vervangen door tetraëders die je maakt volgens onderstaande tekening. Op elke zijde staat een dier. In tegenstelling tot een teerling, telt de zijde die naar beneden is gericht : als je dus een schaap, een geit en een kameel ziet, heb je een ‘paard’ geworpen. - Eén van de meest bekende spelletjes met de shagai is paardenrace (voor twee of meer spelers). Duid een parcours aan met verschillende vakken. In het begin staat per speler één shagai (een paard). Om de beurt gooien de spelers vier shagai. Voor elk paard dat zij gooien, mogen zij een vakje verder op het parcours. De eerste speler die het einde van het parcours bereikt, wint de race. - Kattespel : een aantal shagai worden per twee neergezet, ofwel op de schaapzijde,

Die stenen blijven soms jaren liggen. Een reiziger die op bezoek komt, voegt een steentje toe en dat betekent symbolisch dat de familie een stuk vee meer heeft en dus meer geluk.

ofwel op de geitzijde. Om het even hoeveel spelers gooien om de beurt een voorwerp op (bv. een stukje ketting) en trachten - vooraleer het voorwerp terug neerkomt - een shagai weg te nemen zonder de shagai ernaast te doen bewegen. Als alle shagai zijn weggenomen, wint degene die de meeste ‘schapen’ heeft. - Drie shagai gooien : een onbepaald aantal kinderen gooien om de beurt drie shagai om een vooraf bepaald aantal punten te bereiken. Vallen drie shagai op dezelfde zijde (bv. drie kamelen), dan is dat goed voor twee punten, vallen er twee op dezelfde zijde, dan brengt dat één punt op. - Twaalf jaren : twee spelers gooien om de beurt twee shagai op. Voor elk paard krijgen zij een punt. Zij spelen twaalf rondes (naar de twaalf jaren van de boeddhistische kalender). Bereikt niemand twaalf punten, dan herbeginnen zij het spel.

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2009/6 - Werkblad I - 18