Wereldreis september 2009

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 22ste jaargang, nummer 7

Leven van de visvangst is overal een harde stiel. Vangstbeperkingen en meer duurzame vistechnieken moeten de toekomst van de visserij verzekeren.

september 2009

Rwanda Thema : visvangst

Wegwijs door Wereldreis

Voorbij de kleuren

Reistips en werkbladen Per graad vind je Reistips: praktische lessuggesties, uitgewerkt door leerkrachten. Zowel de werkvormen als de vakken waarin de lessen te gebruiken zijn, zijn gevarieerd. Bij de opmaak van de lessen wordt de aansluiting bij de eindtermen ook verzekerd.

De opdeling per graad is niet altijd even strikt toe te passen: suggesties voor jongere of oudere leerlingen bevatten soms interessant materiaal voor differentiatie. Bij de Reistips horen ook de oplossingen van de werkbladen.

‘Voer voor boekenwurmen’ biedt verwijzingen naar meer achtergrondlectuur. De ‘webtips’ vormen een startpunt voor de verkenning van het land of het thema van de foto op het wereldwijde web. Regelmatig verwijst Wereldreis ook naar films en andere mediamaterialen.

Voor de verschillende leeftijden zijn kopieerbare werkbladen uitgewerkt. Aangepaste lettertypes voor jonge kinderen verhogen de leesbaarheid.

De tweede graad krijgt elke maand post van Lien. Zij trekt de wereld rond en schrijft haar ervaringen neer in ‘De brief van Lien’ (zie werkblad C). Het laatste werkblad is de getekende versie van de kalenderfoto. Die kunnen de leerlingen kleuren en in hun ‘Wereldreismap’ bewaren. De tekening kan ook helpen om de foto te bespreken.

Meervoudige identiteit: sleutel tot opvoeden tot een open houding voor diversiteit

Bij het begin van een nieuw schooljaar mogen we een aantal nieuwe lezers begroeten. Voor hen, maar ook voor wie al langer met Wereldreis vertrouwd is, lichten we even toe wat de lesbrief te bieden heeft.

Foto, verhaal en reisinfo Centraal in elk nummer staat een oorspronkelijk verhaal bij de schitterende foto’s van de 11.11.11-Wereldkalender. De auteur ervan is steeds iemand die de plaats waar de foto werd genomen goed kent. Voor leerlingen van de derde graad is het verhaal geschikt als leestekst (zie werkblad E-F) Leerkrachten vinden in de Reisinfo informatie over het land en het thema die in het nummer centraal staan. In de landeninfo helpen achtergrond over o.a. aardrijkskunde, geschiedenis en het dagelijkse leven om vragen van leerlingen te beantwoorden. Daarnaast biedt de thema-info duiding bij het centrale thema van het nummer. De rubriek ‘Heb je al gehoord?’ stelt een belangrijke figuur of een element uit de actualiteit van het land voor. Tenslotte verklaart de Reiswoordenschat enkele moeilijke woorden of specifieke termen. Leerlingen van de derde graad kunnen de Reisinfo ook als achtergrondmateriaal gebruiken.

Leerkracht aan het woord Regelmatig laten we op deze plaats een leerkracht aan het woord over hoe het er in zijn of haar klas aan toegaat. Inspirerende verhalen over de concrete praktijk van mondiaal en intercultureel leren.

Voorbij de kleuren De lesbrief Wereldreis is een praktisch werkinstrument. Achter die praktijk zit een uitgewerkte visie op mondiaal en intercultureel leren. Hoe zien we mondiaal leren? Wat zijn belangrijke klemtonen? Tweemaandelijks staan we in deze rubriek stil bij dergelijke thema’s.

Nieuws en campagnes Studio Globo, uitgever van Wereldreis, biedt een schat aan materialen en werkvormen om mondiaal en intercultureel aan de slag te gaan. Wat minder bekend of nieuw is, krijgt een plaatsje in Wereldreis.

Veel ngo-campagnes vragen terechte aandacht voor meer wereldwijde verbondenheid en solidariteit. Af en toe staan we stil bij dergelijke campagnes, vooral bij materialen die de thema’s op een passende manier naar kinderen vertalen.

Spiegelfoto Op de achterkant van Wereldreis legt een ‘spiegelfoto’ verbanden met onze eigen samenleving. Via dergelijke herkenbare elementen wordt het ‘vreemde’ of ‘andere’ plots minder vreemd.

Wereldreis-extra Aansluitend bij de lesbrief biedt www.studioglobo.be/wereldreis nog enkele extra’s.

Het archief van voorbije jaargangen wordt vrij beschikbaar gesteld. De links naar websites die in de webtips aan bod komen, zijn via ‘Wereldreis-extra’ rechtstreeks bereikbaar.

De wereld waarin kinderen nu opgroeien, is een wereld waarvan diversiteit een belangrijk kenmerk is. We vinden deze diversiteit terug in de manier waarop mensen zich kleden, in de talen die we spreken, het eten dat we graag eten; diversiteit ook in opvattingen, tradities, levensbeschouwingen… en dit zowel mondiaal als in onze eigen samenleving.

Kinderen opvoeden in deze hedendaagse, diverse wereld is een boeiende uitdaging. We streven ernaar kinderen op te voeden tot openheid voor deze diversiteit. Het besef dat elke persoon een meervoudige identiteit heeft, kan hierbij helpen.

Een spelletje ‘identiteiten’ in de klas Elk kind schrijft een aantal kenmerken op van zichzelf of van groepen waarvan het deel uitmaakt. Bijvoorbeeld schrijft Jan op: “Ik maak deel uit van een toneelklas, ik heb een broer, eet elke morgen boterhammen, spreek Nederlands en ben een jongen.” Mehmet schrijft op: “Ik maak deel uit van een basketbalploeg, kijk graag naar Ketnet, woon in Gent, spreek Nederlands en Turks.” Annelies: “Ik heb twee zussen, woon afwisselend bij mijn mama en mijn papa, speel viool.”

Vervolgens vertelt een kind één iets van wat het opgeschreven heeft. Alle kinderen die vinden dat dit ook op hen van toepassing is, krijgen eenzelfde gekleurde stip op hun hand. Zo overloop je alle opgeschreven dingen en telkens zet je een andere gekleurde stip op de handen van de kinderen die zich daarin herkennen.

Wat is het einde van het spel? De kinderen van je klas hebben allemaal een bonte verzameling stippen op hun hand. Je hebt alle kleuren van de regenboog nodig om al die verschillende aspecten van identiteit te kunnen weergeven. De kinderen hebben soms dezelfde kleuren, maar soms ook andere. Je kunt telkens verschillende groepjes maken wanneer je deze indeelt volgens een andere kleur. En het fijnste van alles: geen enkel kind heeft slechts één kleurtje.

Dit spel is een plezante manier om kinderen te laten kijken naar zichzelf en naar anderen. Ze ontdekken dat ze sommige dingen gemeenschappelijk hebben, andere niet.

Ze ontdekken dat ze zelf niet te reduceren zijn tot één kleur, maar ook de anderen niet. Elke persoon is steeds een eigen mix van verschillende invloeden die hij verwerkt en

construeert tot een eigen persoonlijk verhaal, dat gedurende zijn leven steeds verandert. Elk kind en elke volwassene maken deel uit van verschillende groepen, en niet van slechts één groep. Elke mens heeft een meervoudige identiteit.

Geen etiketten Dit besef van meervoudige identiteit biedt heel wat opvoedingskansen tot openheid voor diversiteit. Het zorgt er voor dat we een bredere kijk hebben op mensen, dat we minder snel etiketten gaan opplakken en mensen gaan reduceren tot slechts één aspect van hun identiteit.

Het biedt kansen om tegen die etikettering in te gaan.

Enkele voorbeelden: - Een kind met een andere etnisch-culturele achtergrond wordt niet louter gereduceerd tot zijn cultuur. Een kind van Turkse afkomst wordt in de klas niet enkel in de belangstelling geplaatst wanneer het over andere culturele gebruiken gaat. Iemand valt nooit samen met zijn cultuur maar verhoudt zich er toe op zijn eigen manier. Het etnisch-culturele aspect waartoe hij zich verhoudt, is bovendien slechts één aspect van de verschillende culturen waar hij deel van uitmaakt: sociale klasse, woonplaats, gender, taalgemeenschap, geloof... Het is een uitdaging om telkens dit hele plaatje te zien.

- Een kind wordt niet gereduceerd tot zijn

armoede. Wanneer je de verre wereld in de klas brengt, kan je oog hebben voor meervoudige verhalen van kinderen die in een ander land wonen. Mamadou bijvoorbeeld, is een jongen uit Afrika. Hij komt uit een lage sociale klasse, maar hij is meer dan dat: Hij is 11 jaar, hij woont in Dakar, de hoofdstad van Senegal. Hij heeft twee broers en een zus, houdt van voetballen en eet graag stokbrood als ontbijt. Hij is moslim en spreekt Wolof en Frans. Hij draagt soms een boubou en soms een T-shirt.

- Iemand wordt niet gereduceerd tot zijn of haar verschil. We merken de verschillen tussen ons maar een brede kijk op identiteit biedt ook kansen om overeenkomsten te ontdekken, die op het eerste zicht minder opvallen.

Open kijk Het is een boeiend proces om deze meervoudigheid toe te laten en te ontdekken.

Het laat kinderen toe in hun zoektocht naar hun eigen identiteit, zichzelf te zien als een meerduidige en dynamische persoon. Het voorkomt dat ze een etiket op zichzelf gaan kleven en op anderen. Het voorkomt dat men verschillen uitvergroot, dat men mensen opsluit in hokjes en hen daar niet uitlaat.

Het maakt niet uit of het nu het hokje is van hun geloof, geslacht, etnisch-culturele achtergrond, huidskleur, sociale klasse, lichaamsbouw of de kleren die men draagt.

Het laat hen toe om meerduidig te denken en deze wereld open tegemoet te treden.

voorwoord

INHOUD

Beste lezer, Het is zover. Binnenkort gaan de schoolpoorten weer open om de leerlingen te verwelkomen, met een grote vakantie achter de rug en stapels ervaringen rijker.

Heel waarschijnlijk trokken velen de wijde wereld in.

Maar ook na die vakantieverhalen blijven we niet ter plaatse. Met de Wereldkalender van 11.11.11 als gids staan alweer boeiende ontdekkingstochten op het programma.

We gaan - vissen in het Kivumeer met Mayugi; - achter de façade van Jemen piepen; - met Li Ur de rijstterrassen in China bewonderen; - feesten zoals kinderen in Peru; - de leefwereld van een jonge bedoeïen verkennen.

Verder trekken we nog op ontdekkingsreis naar Nepal, Nigeria, Pakistan en Benin.

Ga je mee? Een hele ploeg medewerkers zette alvast zijn beste beentje voor en zocht interessante lessuggesties en achtergrondinformatie bij elkaar om jou op weg te zetten.

We wensen je dan ook een boeiend en wereldbetrokken schooljaar toe. Aanleidingen hiervoor zijn er genoeg. Zo vraagt Studio Globo op de Internationale Dag van de Leerkracht, maandag 5 oktober 2009, samen met heel wat NoordZuidorganisaties aandacht voor het recht op goed onderwijs voor alle kinderen ter wereld. Luid je ook met jouw school mee de bel?

Kijk dan op www.savedbythebell.be

Wegwijs door Wereldreis.................... 2 11.11.11 : ff koken met de klas............2 Voorwoord ....................................3 Wereldreisinfo Landeninfo Rwanda ....................4 Heb je al gehoord van ...

Batwa, Hutu en Tutsi ...................4 Foto-info..................................5 Thema-info : visvangst ................5 Reiswoordenschat ......................5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad...........................6-8 Een glittervis.............................7 Wat leeft er in het water ? ............8 Tweede graad........................ 9-11 Brief van Lien.......................... 10 Visvangst................................ 11 Derde graad.........................12-17 Webtips.................................. 13 Voer voor boekenwurmen........... 13 Even rust ............................ 14-15 Visvangst in de Grote Meren ....... 16 Drie vissers aan het woord ......... 17 Tekening van de kalenderfoto..... 18 Voorbij de kleuren. Meervoudige identiteit : sleutel tot opvoeden tot een open houding voor diversiteit ................. 19 Spiegelfoto.................................. 20

J.D.

colofon

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2009 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 10 nummers + affichekrant 11.11.11 voor € 15 - Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Andere formules : zie website. Wijzigingen aan de abonnementen kunnen gevraagd worden schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement.

- Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,50 + verzendingskost

Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Benedikte Hanssens, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Peter Verlinden, Marleen Vos, Khadija Zamouri, Jeannine Goudman, Frans Meul, Ingrid Van de Peer, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving) Foto’s: cover: kalenderfoto: Ian Berry, spiegelfoto: Marco Van Houdt (_pixelmaniac_ op flickr.com); p. 19 woodleywonderworks op flickr.com Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging‑11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2009/6 - 3

Rwanda LANDENINFO Landschap en bevolking Rwanda ligt tussen de Grote Meren van Afrika. Het wordt “het land van de duizend heuvels” genoemd, maar in het westen van Rwanda zijn bergen en vulkanen met toppen tot 4 507 m. Rwanda (26 340 km²) is dichtbevolkt en de 10,2 miljoen inwoners leven hoofdzakelijk van de landbouw. Daarom is zowat alle beschikbare grond in cultuur gebracht.

Toch zijn er natuurparken bewaard met regenwoud en berggorilla’s.

HDI : de index voor menselijke ontwikkeling is laag met 0,452 ; Rwanda staat 162ste in de wereldranglijst met 177 landen.

Munt : Rwandese frank, 1 RWF = 0,0013 euro.

Geschiedenis Na de Eerste Wereldoorlog kwamen de Duitse kolonies Rwanda en Burundi onder Belgisch protectoraat. De kolonisatoren en de katholieke Kerk gaven eerst een voorkeursbehandeling aan de Tutsi-minderheid.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam in Afrika een emancipatiebeweging op

gang. Na de onafhankelijkheid in 1962 kregen de Hutu de politieke macht en werden de Tutsi vaak gewelddadig onderdrukt. Velen vluchtten voor het geweld naar Oeganda en Burundi.

Tijdens de jaren ’70 en ’80 zorgde Hutupresident Habyarimana voor een relatief rustige periode. Een quotasys­ teem garandeerde voor de Tutsi een meer rechtvaardige vertegenwoordiging in scholen en besturen.

Hutu uit andere delen van het land dan de president waren echter misnoegd. In Oeganda verzamelden zich Tutsi-vluchtelingen in een militaire beweging die het RPF (Rwandees Patriottisch Front) zou worden rond Paul Kagame. Onder internationale druk moest Habyarimana meer partijen toestaan en werden er in het Tanzaniaanse Arusha akkoorden met de Paul Kagame afgesloten.

Maar haat en angst beheersten de samenleving. Hutu-jongeren werden gebrainwasht en opgeleid in extremistische milities, de Interahamwe. Hutu en Tusti waren er beiden van overtuigd dat zij de macht alleen konden handhaven of veroveren via militair geweld.

En dan waren alle voorwaarden daar voor de genocide op Tutsi en gematigde Hutu in 1994. Het neerschieten van het vliegtuig van Habyarimana was het begin van de wraakacties op de Tutsi. In drie maanden tijd werden naar schatting 800 000 mensen vermoord, niet alleen door de Interahamwe, maar ook door gewone burgers.

Ondertussen keek de internationale gemeenschap de andere kant uit en trok zij de VN-blauwhelmen weg. Het RPF trok de hoofdstad binnen en dit bracht een nooit Wereldreis - 2009/7 - Wereldreisinfo - 4

geziene vluchtelingenstroom van 2,5 miljoen Hutu’s naar Congo op gang.

Sindsdien is het in de regio van de Grote Meren nooit meer rustig geweest.

In 1996 werden de vluchtelingen gedwongen om terug te keren naar Rwanda. Een deel vluchtte dieper het binnenland van Congo binnen, duizenden kwamen er om van honger en ontbering. De harde kern van gewapende Interahamwe bleef eveneens in Congo en bemoeilijkt het leven van de Congolese bevolking door roof- en plundertochten.

Intussen leidt president Paul Kagame het land op een autoritaire manier.

Hij zorgde wel voor veiligheid en heropbouw van de infrastructuur. De internationale gemeenschap heeft daar - uit schuldgevoel - financieel veel toe bijgedragen.

HEB JE AL GEHOORD VAN …

BATWA, HUTU EN TUTSI ?

De eerste bewoners van Rwanda waren de Batwa (of Twa), een pygmeeënvolk dat leefde van jagen en verzamelen.

Zij vormen vandaag een gemarginaliseerde minderheid in Rwanda.

De Hutu arriveerden rond het jaar 700 en waren boeren die het aanzien van Rwanda grondig zouden veranderen.

De beboste heuvels en bergflanken veranderden in landbouwgebied. Elke familie betrok zijn eigen heuvel waar zij rond hun woning akkers aanlegden en bananen kweekten. De Hutu vormen de meerderheid van de Rwandese bevolking met ruim 80 %.

300 jaar later arriveerden vanuit het noorden de Tutsi. Dit volk van veehouders veranderde de Rwandese samenleving op haar beurt. Zij waren sociaal veel strakker georganiseerd en omdat hun vee veel ruimte nodig had, botste dit vaak met de belangen van de Hutuboeren en de jagende Twa. De Tutsi namen wel de taal, cultuur en godsdienst van de Hutu over. Een Hutu die meer macht en invloed verwierf, kon Tutsi worden, een Tutsi kon tot een Hutu-status vervallen.

minder vis te importeren en meer mensen een inkomen te verschaffen.

Zij wil de productiviteit verbeteren door nieuwe vismethoden in te voeren en de visgronden milieubewuster gebruiken. Een instelling onderzoekt welke vismethoden beter en duurzamer kunnen renderen in de Rwandese meren en rivieren. De regering zal kleine goedkope kredieten ter beschikking stellen aan de lokale bevolking, die dan nieuwe technieken en materiaal kunnen inschakelen.

REISWOORDENSCHAT

Foto-info Rwanda ligt naast het uitgestrekte Kivumeer (2 650 km² groot op een hoogte van 1 463 m), maar telt ook verschillende binnenlandse meren. De visvangst is met 35 000 vissers vrij beperkt en gebeurt nog steeds kleinschalig.

Deze vissers hebben hun rode en zwarte treilnetten te drogen gelegd op de oever van het Kivumeer. Met prauwen vissen zij op de hooguit 14 cm grote ‘isambaza’. Deze zgn. ‘Tanganikameersardine’ (Limnothrissa miodon) werd in 1958 uitgezet in het meer, waar van nature al tilapia in zwom. In het Kivumeer leeft weinig vis. Beneden een diepte van 300 m zijn in het meerwater grote hoeveelheden koolstofdioxide en methaangas opgelost. Dat laatste kan worden gewonnen als energiebron, maar een uitbarsting ervan dreigt de dichtbevolkte omgeving te teisteren.

THEMA-INFO : visvangst Visvangst, in de wereld goed voor 86 miljoen ton, vindt meestal plaats aan voedselrijke zeekusten. Maar ook in binnenwateren (10 %) en op volle zee worden waterdieren en -planten opgevist. In aquacultuur worden die organismen zelfs gekweekt voor voedsel e.a. toepassingen. Wegens de grote druk op de visbestanden in zee, neemt het belang van de visteelt toe. In het Zuiden is visvangst de bron voor een derde van de eiwitten in de menselijke voeding.

De Rwandese visvangst dient louter voor binnenlandse consumptie. De steden importeren vis vanuit de buurlanden Oeganda en Tanzania. De Rwandezen zijn geen grote viseters. Zij consumeren hun vis in hoofdzaak vers, er is geen visverwerkende nijverheid. De vis wordt per vrachtwagen, maar ook vaak per fiets in koelboxen naar de lokale markten vervoerd. Toch groeit de vraag. Na de genocide in 1994 kwamen veel bannelingen terug uit de buurlanden Oeganda, Tanzania en Congo, waar traditioneel wel meer vis wordt gegeten.

Om aan die groeiende vraag te voldoen, heeft de visvangst in Rwanda een grondige hervorming nodig. De traditionele vismethoden hebben het visbestand uitgeput.

Door met netten met kleine mazen te vissen, worden ook de kleine, jonge vissen boven water gehaald. Deze kunnen zich niet verder voortplanten en zo gaat het visbestand stelselmatig achteruit.

Van overheidswege werd het verbeteren en professionaliseren van de visvangst nooit aangemoedigd.

De meren en rivieren waar kan worden gevist, liggen vaak ver weg van de lokale markten. Goede wegen en koeling ontbreken. Daardoor rot 30 % van de vis, voordat hij de consument heeft bereikt.

Toch wil de Rwandese overheid in deze sector investeren om de voedselzekerheid van de bevolking te verbeteren, het dagelijkse menu te diversifiëren, Wereldreis - 2009/7 - Wereldreisinfo - 5

gacaca : Rwandees volkstribunaal (Kinyarwanda : gras). genocide : volkenmoord, het uitroeien van een bevolkingsgroep (< Grieks genos : geslacht en Latijn caedere : doden). koelbox : geïsoleerde doos om voeding te bewaren, kan ook gemaakt zijn van lagen plantenvezels. moratorium : tijdelijke opschorting (< Latijn morari : uitstellen).

nijlbaars of victoriabaars : Afrikaanse baarsachtige vis (Lates niloticus). omega-3 : enkelvoudig onverzadigde vetzuren, aanwezig in vette vis. quotum (meervoud : quota) : toegewezen evenredig aantal of hoeveelheid, in visvangst = TAC (Total Allowable Catch).

tilapia : een baarsachtig, veel gekweekt vissengeslacht uit Afrika (Oreochromis). treilen : vissen door een trechtervormig net door open water te slepen. vijver : door de mens aangelegd meertje om vis levend te bewaren en te kweken (< Latijn vivarium).

Eerste graad Bij de foto Laat de leerlingen vertellen wat zij zien.

“Wie spreekt hier ?

Tegen wie ?

Wat zouden zij kunnen zeggen ?

Waar kijken zij naar ?”

Laat de kinderen enkele suggesties geven.

“Wat zouden die roze en rode stoffen kunnen zijn ?” Visnetten. Vooraan liggen boten.

bepalen. Misschien wat troebel grijs zoals het Kivumeer ? Zij kunnen ook kiezen tussen twee ‘water’-technieken, bv.

- schilderen met waterverf of - stempelen met sponsjes of washandjes.

Naargelang de voorkennis en de voorkeur van de leerlingen, tekenen, schilderen of plakken zij er allerlei extra’s bij, bv. gasbellen, fijn zand, kiezeltjes, rotsstenen …

Als de hele ‘school’ vissen af is, kunnen die ook in een groot net in de klas worden gehangen.

“Zien jullie ook dat de visnetten tegen een steile helling liggen ?” Rwanda wordt ook het land van de duizend heuvels genoemd.

VIS IN HET KIVUMEER

WAT LEEFT ER IN HET WATER ?

Een meer met gas in Er zijn eigenlijk helemaal niet zoveel soorten vissen in het Kivumeer. Dat zou komen door de giftige gassen in het meer : methaangas en koolzuurgas. Dat is ontstaan door rottende planten op de bodem van het meer. Je moet dus wel voorzichtig zijn en niet om het even waar zwemmen.

Maar het gas kan er ook voorzichtig worden uitgehaald. Zo kan het dienen om mee te koken in plaats van steeds meer bomen te kappen.

Glittervissen Er zijn wel heel veel kleine visjes in het meer : isambaza. Zij zijn zilverachtig van kleur. Als je gaat zwemmen in het meer, kom je er altijd met glitters op je lichaam terug uit.

Op het werkblad A kunnen de leerlingen zelf een vis met glitters versieren.

De leerkracht bespreekt samen met hen wat er nog ontbreekt op het blad : water ! Zo zal de vis niet lang leven. De leerlingen ‘vullen’ dat bij. Zij mogen zelf de kleur van het water

Welke dieren en planten die in het water leven, kennen de kinderen ? Misschien staat er een aquarium in de klas, heeft iemand in de vakantie de zoo bezocht of op het strand schelpen geraapt !

Op werkblad B lezen de kinderen van het tweede leerjaar de namen van levende wezens in het water. Zij schrijven de eenlettergrepige en het samengestelde woord bij de juiste tekening.

EINDTERMEN Muzische vorming - beeld 1.4 Plezier en voldoening vinden in het beeldend vormgeven en genieten van wat beeldend is vormgegeven en 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen … fantasieën op een beeldende manier weergeven.

Taal - schrijven 4.7 Spellingsafspraken en -regels toepassen.

Wereldoriëntatie - natuur 1.2 In hun omgeving een paar biotopen kennen en erin enkele veel voorkomende dieren en planten herkennen en benoemen.

Wereldreis - 2009/7 - Wereldreistips - 6

Smeer lijm op de vis. Doe geen lijm op het oog ! Leg snippers aluminiumfolie op de vis. Dat zijn de schubben. Laat de lijm drogen. Verf de glittervis met waterverf.

Een glittervis

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad A - 7

Wat leeft er in het water ?

Schrijf de woorden over bij de juiste tekening : wier, haai, krab, kwal, slak, baars, worm, spons, schelp, plat-vis

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

...........................................................

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad B - 8

Tweede graad DE foto en de BRIEF VAN LIEN Elke maand bezorgt Lien haar nieuwtjes aan de klas. Laat de brief lezen of lees hem zelf voor. Bekijk er samen de foto van de Wereldkalender bij.

Je kunt de leerlingen ook vooraf gefrituurde visjes laten proeven : vraag de vishandelaar naar ‘spiering’. Je eet ze als frietjes, eventueel met wat zout.

De visjes uit het Kivumeer zijn hier niet in de handel te krijgen. Maar er zijn wel andere vissen uit Afrika die in onze winkelrekken liggen, zoals tilapia

kunnen genieten, zijn : drogen, zouten, roken, inleggen, inblikken, invriezen.

Het is niet moeilijk om bewaarde vis in de klas te brengen.

Voor verse vis ga je best een kijkje nemen bij de visboer zelf.

Voor wie zijn neus al ophaalt : vis en zeevruchten stinken niet als zij vers zijn, maar ruiken naar de zee !

Vis in de voeding Laat de kinderen ‘vis’ in de voedingsdriehoek plaatsen. Zij weten dat zij gevarieerd moeten eten. Leg uit dat het gezond is om tweemaal keer per week vis te eten. Vette vis (zoals zalm, haring, sardientjes, makreel) bevat omega-3 vetzuren en die zijn goed voor de gezondheid. De kleine concentratie van giftige stoffen, waarover soms alarmerende berichten worden verspreid, weegt niet op tegen de voordelen !

en victoria- of nijlbaars.

Opgevist Visserij omvat een veelheid aan soorten. Niet alleen vis uit rivier, meer of zee wordt gevangen. Ook schaal- en schelpdieren en zelfs zeekomkommers, kwallen en zee-egels komen uit het water en op de etenstafel ! Parels, koraal, sponzen en wieren worden eveneens opgevist.

Laat de leerlingen lekkere visserijproducten opnoemen, zoals diepgevroren ‘fish sticks’, gerookte zalm, gebakken zeetong, maatjesharing, garnaalkroketten, paling in ’t groen, gemarineerde mosselen, rauwe tonijn in sushi, verse oesters, sardines uit blik, haaienvinnensoep, bacalao of klipvis (gezouten), stokvis (gedroogd).

Wist je dat surimi, zgn. namaakkrab, gemaakt is van vispuree ? Zo worden minder aantrekkelijke vissoorten, die anders worden weggegooid, toch nuttig gebruikt.

De visser en zijn vangst Het aantal beroepsvissers is in ons land klein (zo’n 550) en richt zich vooral op platvissen (schol, tong) die voor de Noordzeekust op de bodem vertoeven. Op werkblad D benoemen de leerlingen verschillende vismethoden.

Oplossing : kreeft krab paling forel pot kruisnet fuik haak

EINDTERMEN - WERELDORIËNTATIE 1.14 kunnen gezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam ... ; 1.15 beseffen dat het nemen van voorzorgen de kans op besmettelijke ziekten, parasieten of schimmels vermindert of uitsluit ; 2.9 brengen waardering op voor eenvoudige, inventieve technieken en voor esthetische aspecten van technische constructies en voorwerpen.

Vis bewaren De vishandelaar koelt vis op ijs, want hoe kouder bewaard, hoe trager de vis bederft. In tropische landen is dat temperatuurverschil zeer groot, zodat de vis er beter houdt op ijs dan in koelere streken.

Andere bewaarmethoden om langer van dit voedsel te Wereldreis - 2009/7 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad C - 10

Visvangst Vul in volgens welke methode deze dieren worden gevangen : haak, kruisnet, pot, fuik

krab

kreeft

...................................................................................

...................................................................................

forel

paling

...................................................................................

...................................................................................

Welke producten uit de zoet- en zoutwatervisserij heb jij al gegeten ? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................

Weet je ook waar ze vandaan komen ? ................................................................................................................................................................

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad D - 11

Derde graad bij het verhaal

BIJ DE WERKBLADEN

De kinderen lezen het verhaal op werkblad E en F. Er wordt in het verhaal verwezen naar de genocide van 1994. De kinderen die nu in de lagere school zitten, waren toen nog niet geboren, dus je kunt hen best toch wel even de situatie schetsen. Er waren al jaren rellen tussen Hutu’s en Tutsi’s. De Tutsi-koningen die in Rwanda een minderheid vertegenwoordigden, werden door de kolonialen ‘gebruikt’ om het land te regeren. Met de onafhankelijkheid van Rwanda in 1962 wonnen de Hutu’s de verkiezingen en de Tutsi’s vluchtten naar Oeganda en Congo, waar ook Tutsi’s leefden en waar zij gemakkelijk konden integreren. In 1991 wilden de Tutsi’s terugkeren naar hun land. Met de steun van Oeganda vielen zij Rwanda binnen en er ontstond een burgeroorlog. De VN onderhandelden voor vrede (akkoorden van Arusha), waarbij democratische verkiezingen in het vooruitzicht werden gesteld. Ondertussen waren er VN-troepen aanwezig : die bestonden o.a. uit Belgische militairen die de Tutsi-soldaten, die in Kigali waren gelegerd, beschermden.

De Hutu-regering stelde het uitvoeren van die Arushaakkoorden steeds uit. Op 6 april 1994 werd het vliegtuig van president Habyarimani van Rwanda neergeschoten, men weet nog steeds niet door wie. Dit was de aanleiding voor een staatsgreep van extremistische Hutu-generaals, de genocide tegen de Tutsi’s en het vermoorden van gematigde Hutu-politici en Belgische militairen. Tezelfdertijd startten de Rwandese Tutsi-guerilla’s een offensief dat uiteindelijk tot hun overwinning zou leiden. Het Franse leger kwam het Hutu-regime voor een eerste maal ter hulp. Samen met de Belgische troepen werden zoveel mogelijk (vooral blanke) buitenlanders geëvacueerd.

Omdat het mandaat van de VN-troepen in Rwanda niet toeliet dat zij actief tussenkwamen in de gevechten, noch om burgers te beschermen, werd beslist om alle VN-soldaten onmiddellijk terug te trekken. Hierdoor verergerde de situatie nog meer. De Fransen bezetten een stukje Rwanda waar het Hutu-leger toevlucht zocht, met miljoenen vluchtelingen erachter. Deze trokken dan allen naar buurland Congo, waar meer dan 100 000 mensen in vluchtelingenkampen stierven aan cholera, tyfus …

In totaal vielen ongeveer een miljoen slachtoffers in deze burgeroorlog ! Een gevolg hiervan is de burgeroorlog die nu nog altijd woedt in Oost-Congo en die ook al tien miljoen slachtoffers heeft gemaakt ! In Rwanda is het op dit moment wel rustig.

Laat de leerlingen Rwanda opzoeken in hun atlas en de buurlanden opsommen (Oeganda, Tanzania, Burundi en de Democratische Republiek Congo). Geef hen werkblad G : “Visvangst in de Grote Meren”.

Opdracht 1 : de Grote Meren Oplossing (van groot naar klein) : Victoria Tanganyika Malawi Turkana Albert Kivu Opdracht 2 : aquacultuur Definitie : kweek van vis, schaal- en schelpdieren en algen, ook kortweg ‘visteelt’ genoemd (vergelijk met landbouw).

Alle genoemde soorten worden gekweekt !

De aquacultuur - vooral in zoet water - wordt vaak beschouwd als een oplossing voor de visvangst. Maar sommige kweekmethoden verhogen juist de druk op al bedreigde soorten. De aquacultuur is een belangrijke teelt en de snelst groeiende voedingssector. Zij levert een derde van de vis die voor menselijke consumptie is bestemd.

Sommige vormen van aquacultuur kunnen, als zij juist worden toegepast, inderdaad de druk op de visbestanden in zee doen afnemen en kustgemeenschappen een inkomen bezorgen. Maar toch heeft de toename van de productie negatieve gevolgen voor het milieu en de zeedieren, met name door : de strijd om ruimte, de vervuiling, gekweekte vis die ontsnapt, parasieten en ziekten, het gebruik van wilde vis om de kweekvis te voederen, het gebruik van wilde vis voor de kweek zelf, conflicten met roofdieren (vogels, zeehonden, zeesterren). De impact hangt af van de gekweekte soorten : de kweek van oesters heeft bv. minder gevolgen dan de kweek van garnalen en zalm.

Opdracht 3 : de nijlbaars In de klassikale bespreking kun je dit opnemen : de mannen komen naar de stad in de hoop daar veel geld te verdienen.

Er ontstaan sloppenwijken aan de rand van de stad, waar geen zuiver water is, geen sanitair en dus weinig hygiëne, met allerlei ziekten tot gevolg. Sommige mannen brengen hun familie mee. In de stad neemt de sterfte aan aids toe en er komen meer weeskinderen op straat terecht omdat er geen andere familie is.

Drie vissers aan het woord Wanneer de leerlingen alle opdrachten van werkblad H hebben opgelost (per twee of in groep), kun je een debat organiseren : - kleinschalige visserij versus visserij met grote schepen ?

Wereldreis - 2009/7 - Wereldreistips - 12

- traditionele visvangst versus moderne, wetenschappelijk onderbouwde methoden ?

- voor of tegen het uitzetten van ‘eetbare vissoorten’ in een ander milieu ?

- welke regels opstellen om het uitsterven van vissoorten te voorkomen ?

- hoe zorgen dat de bevolking toch zijn kost kan verdienen ?

Overbevissing Tussen 1950 en 1980 steeg het volume gevangen vis van 20 miljoen tot 80 miljoen ton ! Sindsdien is de tonnage even hoog gebleven onder de aanhoudende druk van vervuiling en vernieling van habitats. Anderzijds kunnen vissen zich erg snel voortplanten.

De VN-Voedselorganisatie FAO werkte een internationale gedragscode uit voor duurzame visvangst. Er gaan stemmen op voor beschermde natuurlijke visgronden of voor een moratorium op bepaalde soorten om hen in staat te stellen hun populatie (of hun ‘voorraad’ volgens economisten) te herstellen.

Rwanda http://inleefreisrwanda.skynetblogs.be/post/5846771/ landbouw-en-visserij : reisverslag van een inleefreis naar Rwanda, volg voor foto’s het lijstje in de linkermarge. www.umubano.be/index.php?option=com_content&task= view&id=19&Itemid=24 http://morganinafrica.blogspot.com/2006/02/rwandandictionary-kinyarwanda-english.html : woordenlijst www.crwflags.com/fotw/misc/rw-l.gif : Rwandese vlag om te kleuren.

Genocide www.genocidewatch.org/8stages.htm www.scriptieprijs.be/index.php?page=44&id=776 : gacacarechtbanken Kivumeer www.rwandasafarisguide.com/lakes-rivers/lake-kivurwanda.php h t t p : / / n a t u r e n d a n g e r. c a n a l b l o g . c o m / a r chives/2005/10/22/918386.html : “Le méthane, danger et espoir en Afrique” Visvangst www.vliz.be/docs/groterede/GR15_vissen_met_toekomst. pdf www.fishbase.org/search.php?lang=Dutch : informatie over vissen per land of soort www.fishandkids.org/showpage.php?page=staffroom

EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE Natuur 1.4 Illustreren dat de mens de aanwezigheid van ... dieren in zijn omgeving beïnvloedt ; 1.19 met concrete voorbeelden … illustreren hoe mensen op negatieve maar ook op positieve manier omgaan met het milieu en dat aan een milieuprobleem vaak tegengestelde problemen ten grondslag liggen.

Maatschappij 4.4 Weten dat de rijkdom ongelijk verdeeld is tussen rijk en arm in de wereld.

Ruimte 6.11 Een atlas raadplegen en enkele soorten kaarten hanteren gebruik makend van de legende, windrichting en schaal.

WEBTIPS Klik deze weblinks aan via http://www.studioglobo.be/nl/ lager-onderwijs/andere/wereldreis-extra

VOER VOOR BOEKENWURMEN - Darwins veelzijdige Nijlbaars. HEUTS, S., Internationale Samenwerking, nr. 9, november 2006.

- Introduction of non-native freshwater fish : is it all bad ?

ELIE GOZLAN, R., Fish and Fisheries, nr. 9, 2008.

- Leave None to Tell the Story. DES FORGES, A. Human Rights Watch Africa Staff, New York, 1999.

- Rwanda haalt stroom uit Kivumeer. NIYONAGIZE, F. MO, Brussel, juli 2008.

- Rwanda. Landenreeks. CORDUWENER, J. KIT, Amsterdam / Novib, Den Haag / 11.11.11, Brussel, 2004.

- Vissen in de zelfde vijver. TEULE, P., Internationale Samenwerking, nr. 8 van oktober 2008.

Wereldreis - 2009/7 - Wereldreistips - 13

Even rust moeten werken voor dat beetje vis, dat dan nog veel te weinig opbrengt om de hele familie mee te voeden ? Kijk, hij zwaait ! Dat is zeker naar mijn zus Aidan. Naar haar zwaaien alle mannen, blank en zwart, Hutu en Tutsi, zelfs de enkele Twa’s in het woud. En als we voorbij de Congolese oever varen, zijn er wel altijd enkele durvers die haar lachend naroepen. Die Congolezen, zij leven graag, dat zie je zo.”

“Is dat even schrikken ! Een ‘muzungu’ met een fototoestel, precies op het ogenblik dat we heel even rust nemen terwijl de netten drogen. Wie weet, denkt hij wel dat we hier de hele dag aan de oever van het meer luieren. Hoe zou hij ook kunnen weten dat we al vertrokken zijn voor de zon verscheen, het meer opgegleden in het duister van de nacht om onze netten uit te gooien diep in het meer, vlak voor de eerste zonnestralen de vissen opschrikken.”

“Het is trouwens een moeilijke vangst geweest, vanmorgen. Eerst ging het vlot, zoals altijd, de netten wijd uitgegooid. Plots bleven er ergens touwen vasthaken en moest ik diep duiken, in het stinkende water van het Kivumeer. Onze ouders hadden ons vroeger nochtans altijd geleerd dat we nooit te lang in dat water mochten blijven. Ongezond, vertelde vader, het had iets te maken met gas en zo. Maar ik had geen keuze. De netten moesten weer los geraken en dat is ook gelukt. Uiteraard, ik heb ervaring op dit meer, dat weet iedereen. Heel diep ben ik gedoken. Maar daarna heb ik me hier aan de oever afgespoeld met ander water, water van de rivier, dat we meegebracht hebben, waar we ook van drinken.

En vader ... die zal dit nooit meer weten. Vader is al lang dood. Daar denk ik niet graag aan terug. Dat was in 1994, toen het land iedereen vermoordde, Hutu en Tutsi en Twa. Neen, wij denken daar niet meer aan, mogen er niet meer aan denken.”

“Hoe kunnen zij ook weten wat zij niet kunnen weten ? Die foto-muzungu evenmin. Komt hier wellicht de eerste keer met zijn toeristenbootje op het meer. Zijn Frans klinkt in ieder geval heel vreemd, zoals dat van de Amerikanen of de Zuid-Afrikanen.

Die zien we meer en meer de afgelopen jaren, zeker op het meer. Hier vlakbij, in Kibuye. Daar logeren ze, in heel mooie hotels, ‘guesthouses’ noemen ze dat, geloof ik, ook weer zo’n Engels woord. Vroeger, toen ik kind was, voor het land begon te moorden, toen bestond dat niet. Kibuye was een dorp, enfin, eigenlijk een stad, maar het zag eruit als een dorp, met kleine huizen, het gemeentehuis was het grootste, oh, neen, dat was de kerk, het huis van God, van Imaana.”

“Toeristen ... en geld dat ze hebben, allemaal dollars.

Die zagen we hier ook niet, vroeger. In het vorige leven. Toen waren het franken, ‘les francs’, ‘faranga’ zegden wij als kind, als er toch eens een blanke, een muzungu, langskwam, gewoonlijk een ontwikkelingswerker of heel uitzonderlijk een journalist of een officiële bezoeker bij de burgemeester. Nu zijn het allemaal dollars, en véél ! Daar betalen ze onze vis mee, in het restaurant van hun mooie hotel, sorry, ‘guesthouse’. Maar ik denk wel dat zij veel meer betalen dan wij krijgen voor onze vis.”

“Hé, hij lacht en zwaait nog eens. Ik lach maar terug.

Zo heeft vader het mij geleerd. Hij kan het niet meer zien, maar ik lach toch maar terug. Je weet maar nooit waar het goed voor kan zijn. Uiteindelijk is het toch maar door een muzungu dat wij nog leven, “Zou die muzungu dat wel beseffen, hoe hard wij mijn zus en ik en onze vier broers. Eigenlijk zijn dat geen broers zoals jullie, Europeanen, dat begrijpen.

Zij zijn de zonen van de jongste broer van mijn vader, neven dus. Voor ons zijn dat broers, ‘petits frères’, want allemaal jonger dan ik en dus moeten Wereldreis - 2009/7 - Werkblad E - 14

ze naar mij luisteren. Alsof ik hun vader ben. Want hun vader is dood. Ook in 1994, ook toen het land begon te moorden. Hoe dat gegaan is, weten we nog altijd niet. En eigenlijk willen we er ook niet over praten. Waar is dat ook goed voor. Als er iemand meeluistert, weet je nooit of je problemen kan krijgen. Iedereen heeft gemoord, dat weten wij allemaal. Ook wie nu hier plantages heeft, de hotels in Kibuye, zelfs de mannen van de burgemeester.

Ze zouden heel kwaad worden als ze denken dat we hen van iets beschuldigen, misschien zelfs ons voor de gacaca brengen en zeggen dat we zelf gemoord hebben en dan weet je nooit wat daar van komt.

Dan kunnen ze je veroordelen, die wijze mannen, dat zeggen ze toch van zichzelf dat ze wijs zijn en vrij van alle schuld. Ik weet dat niet. Ik wil dat niet weten. Neen, we zwijgen beter. De waarheid, die zullen we toch nooit kennen, wij niet, onze kinderen niet. Zwijgen om te blijven leven. Mmm.” “Toch geen onaardige man, die foto-muzungu. Nu blijft hij met zijn bootje wat rondcirkelen, alsof hij nog niet alles gezien heeft wat hij wil zien. Zijn wij nu zo speciaal, toch gewoon maar vissers op het Kivumeer ? Hij lijkt zelfs een beetje op die blanke die ons toen de weg getoond heeft, in de laadbak van zijn jeep meegenomen, dan toch, helemaal naar Cyangugu. Dat was ver. Vanuit Cyangugu zijn we de grens overgestapt, eerst naar Bukavu en dan verder door. Ik was klein, Aidan was klein en de vier andere, die vonden we daar terug, in het kamp, in Zaïre. Ja, toen heette het nog Zaïre, aan de overkant van het water. Hoelang hebben we daar gewoond ? Ik weet het niet meer. Aidan en ik gingen samen naar school, ook onder plastieken zeilen, van die blauwe, van de ene of andere internationale organisatie. Wacht, Inera, zo heette het daar, ‘het kamp van Inera’. En dan was het plots afgelopen : geen school meer, geen eten meer en enkele maanden later kwamen de militairen, die van ‘ons’, vanuit Rwanda, om ons te ‘bevrijden’, riepen de bazungu die zelf vertrokken. Oh neen, weg met die gedachten. Dat was te erg, dat schieten en dat branden. Van iedereen die we kenden, hebben we alleen deze vier broers, ja, goed, ‘neven’, teruggevonden. Aidan en ik zijn altijd samengebleven. Dat hadden we aan moeder beloofd.

Had ik al verteld dat moeder ook gestorven was ?

In het kamp. Of eigenlijk op weg naar het kamp, helemaal in het begin dat we daar waren, in Zaïre.

Ze had slecht water gedronken, heeft een Congolese dokter achteraf gezegd, en toen kreeg ze cholera.

Wij hadden dat nooit gekend, bij ons in Rwanda, ‘cholera’. Je gaat daarvan dood. Mama is daarvan doodgegaan.”

“Nu is het wel genoeg geweest. Het zwarte toestel van die foto-muzungu moet toch al helemaal vol zijn. Wat kan dat nu voor hem betekenen, enkele vissers die even rusten, alsof we een standbeeld zijn, een monument. Zou hij iets meer willen ? Zou iemand hem gezegd hebben dat wij vroeger in Zaïre, euh, Congo, gewoond hebben, in de kampen ? Hij zal toch niet denken dat wij toen gevlucht waren omdat we ook gemoord hadden ? Maar iedereen was gevlucht en iedereen had gemoord, ook wie gebleven is en nu zegt dat hij onschuldig is ... oh, neen, mijn hoofd draait weer van al die gedachten, ik moet daarover zwijgen, ook als ik stil praat in mijn hoofd, niemand mag daarover praten, dat is veel te gevaarlijk, dat is heel erg, dan weet je niet meer wat echt is en niet echt, wie verzint om de leugens te verstikken, wie ratelt om onschuldig te lijken, wie ... stop !”

En toen zakte de zon, werden de netten alsmaar roder, terwijl Aidan met haar vijf broers de boot weer laadde, met droge netten nu, klaar voor morgen.

Voor een nieuwe dag om te overleven.

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad F - 15

Peter Verlinden

Visvangst in de Grote Meren 1. Rwanda ligt in het Grote Merengebied in de Oost-Afrikaanse slenk.

Zoek de namen van de grootste meren in dit gebied in je atlas of op het internet. Kies uit : Albert - Kivu - Malawi - Tanganyka - Turkana en Victoria.

- Op het drielandenpunt van Tanzania, Oeganda en Kenia ligt in het …………………. meer, het grootste meer in Afrika.

- Het oudste en diepste Afrikaanse meer is het …………………. meer tussen Tanzania, Congo, Burundi en Zambia.

- Het …………………. meer tussen Malawi, Mozambique en Tanzania heeft de meeste vissoorten ter wereld.

- Het …………………. meer, een woestijnmeer, ligt in Kenia op de grens met Ethiopië.

- In het …………………. meer tussen Congo en Oeganda is aardolie gevonden.

- Het …………………. meer op de grens van Rwanda en Congo bevat methaan en koolzuurgas en er zwemmen isambazavisjes.

2. De Rwandese vissers vangen isambaza, kleine vissen. De opbrengst is niet zo bijzonder en voor de export zijn de visjes te klein ! De regering wil de bevolking milieubewuster maken en hen nieuwe technieken aanleren, bijvoorbeeld aquacultuur.

Er zijn in Rwanda behalve meren ook veel vijvers waar dit mogelijk is.

3. In het Victoriameer is in de jaren ’50 van vorige eeuw de nijlbaars uitgezet om de visvangst te kunnen verhogen. Dat is duidelijk gelukt, want veel vissers verdienen er nu hun kost mee. De hoeveelheid vis die wordt gevangen, stijgt zodat meer mensen voedsel hebben. De victoria- of nijlbaars zorgt bovendien voor werk en inkomen in de visindustrie en -export. Er staat al een grote visverwerkende fabriek en een sjiek hotel.

Je vindt de nijlbaars ook bij ons in de viswinkel en de supermarkt, dus ook handelaars varen er wel bij.

Er is ook een keerzijde aan de medaille ! Terwijl de populatie van deze roofvis blijft toenemen, zijn er al veel inheemse vissoorten in het meer uitgestorven. Veel mannen komen naar de stad om er in de visindustrie te werken. Wanneer er niet meer genoeg mensen overblijven om het land te bewerken, dreigt de economie op het platteland stil te vallen.

Schrijf op een los blad in twee kolommen de voor- en nadelen van de nijlbaars. Bespreek daarna met de juf of de meester en de ganse klas.

Zoek op wat het woord ‘aquacultuur’ betekent :

. ......................................................................

. ......................................................................

Onderlijn de soorten zee- en zoetwaterdieren die (ook) worden gekweekt : karpers - oesters - mosselen - sint-jakobsschelpen - kokkels en anderen schelpen - garnalen - zalmen - forellen - steuren (voor kaviaar) - tarbotten tilapia’s - kreeften Wereldreis - 2009/7 - Werkblad G - 16

Drie vissers aan het woord Wij willen heus wel Senegalezen in dienst nemen en de vis op het Senegalese land laten verwerken, zodat de bevolking er ook geld mee verdient.”

1. Amadou uit Senegal

“Ik woon aan de Atlantische Oceaan en van jongs af leren de jongens in ons dorp al vissen in prauwen met drijfnetten. De vrouwen en de meisjes verwerken de vis. Vroeger werden er tien verschillende vissoorten gevangen, nu … nog slechts twee ! Vanaf 1979 kwamen grote Europese schepen met zware sleepnetten de West-Afrikaanse wateren bevissen en de regering kreeg veel geld voor de visrechten. Wij kunnen de concurrentie niet aan : onze prauwen zijn van hout, dus minder hygiënisch en zwaarder dan de moderne grote boten van glasvezel die wij niet kunnen betalen. Het Wereldnatuurfonds wil dat wij duurzamer vissen : minder vaak, minder kilo’s, geen drijfnetten en ook geen jonge visjes. Dan moeten wij heel veel geduld opbrengen en waar moeten wij dan van leven ?”

Bespreek het dilemma van de Senegalese vissers.

2. José uit Spanje

Bespreek het probleem en de oplossingen die José voorstelt en vergelijk het met wat de Senegalese visser vertelde.

3. Vadim uit Rusland

“Ons fabrieksschip vist met sleepnetten alles wat het tegenkomt, met een tot twee ton per keer ! Ongeveer een derde van wat wij opvissen, is bruikbaar voor consumptie en vriezen we ter plaatse in. De rest gooien we - dood of levend - terug in zee. De meerderheid van de verse of ingevroren vis wordt in de voederindustrie verwerkt tot vismeel en daarna tot … veevoer ! De industriële visvangst brengt snel veel op, maar is wel een ecologische ramp en een economische ramp voor de ambachtelijke vissers in het Zuiden.”

Maak een lijstje van alle onderstreepte woorden in de tekst. Bespreek ze in groep en zoek in je woordenboek de woorden op die je niet begrijpt.

“Ik ben wel afkomstig uit Spanje, maar wij vissen voor de kust van West-Afrika. Vroeger visten wij voor de kust van Senegal tonnen zeebaars, inktvis en diepzeevis, maar sinds 2006 mocht dat niet meer, omdat de onderhandelingen met de regering zijn afgesprongen. Daarom zijn wij nu gefusioneerd met een Senegalees bedrijf. Wij vangen immers andere vissen dan de kleine vissers die langs de kust blijven.

Bovendien vissen wij efficiënter en hygiënischer !

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2009/7 - Werkblad I - 18

Wegwijs door Wereldreis

Voorbij de kleuren

Reistips en werkbladen Per graad vind je Reistips: praktische lessuggesties, uitgewerkt door leerkrachten. Zowel de werkvormen als de vakken waarin de lessen te gebruiken zijn, zijn gevarieerd. Bij de opmaak van de lessen wordt de aansluiting bij de eindtermen ook verzekerd.

De opdeling per graad is niet altijd even strikt toe te passen: suggesties voor jongere of oudere leerlingen bevatten soms interessant materiaal voor differentiatie. Bij de Reistips horen ook de oplossingen van de werkbladen.

‘Voer voor boekenwurmen’ biedt verwijzingen naar meer achtergrondlectuur. De ‘webtips’ vormen een startpunt voor de verkenning van het land of het thema van de foto op het wereldwijde web. Regelmatig verwijst Wereldreis ook naar films en andere mediamaterialen.

Voor de verschillende leeftijden zijn kopieerbare werkbladen uitgewerkt. Aangepaste lettertypes voor jonge kinderen verhogen de leesbaarheid.

De tweede graad krijgt elke maand post van Lien. Zij trekt de wereld rond en schrijft haar ervaringen neer in ‘De brief van Lien’ (zie werkblad C). Het laatste werkblad is de getekende versie van de kalenderfoto. Die kunnen de leerlingen kleuren en in hun ‘Wereldreismap’ bewaren. De tekening kan ook helpen om de foto te bespreken.

Meervoudige identiteit: sleutel tot opvoeden tot een open houding voor diversiteit

Bij het begin van een nieuw schooljaar mogen we een aantal nieuwe lezers begroeten. Voor hen, maar ook voor wie al langer met Wereldreis vertrouwd is, lichten we even toe wat de lesbrief te bieden heeft.

Foto, verhaal en reisinfo Centraal in elk nummer staat een oorspronkelijk verhaal bij de schitterende foto’s van de 11.11.11-Wereldkalender. De auteur ervan is steeds iemand die de plaats waar de foto werd genomen goed kent. Voor leerlingen van de derde graad is het verhaal geschikt als leestekst (zie werkblad E-F) Leerkrachten vinden in de Reisinfo informatie over het land en het thema die in het nummer centraal staan. In de landeninfo helpen achtergrond over o.a. aardrijkskunde, geschiedenis en het dagelijkse leven om vragen van leerlingen te beantwoorden. Daarnaast biedt de thema-info duiding bij het centrale thema van het nummer. De rubriek ‘Heb je al gehoord?’ stelt een belangrijke figuur of een element uit de actualiteit van het land voor. Tenslotte verklaart de Reiswoordenschat enkele moeilijke woorden of specifieke termen. Leerlingen van de derde graad kunnen de Reisinfo ook als achtergrondmateriaal gebruiken.

Leerkracht aan het woord Regelmatig laten we op deze plaats een leerkracht aan het woord over hoe het er in zijn of haar klas aan toegaat. Inspirerende verhalen over de concrete praktijk van mondiaal en intercultureel leren.

Voorbij de kleuren De lesbrief Wereldreis is een praktisch werkinstrument. Achter die praktijk zit een uitgewerkte visie op mondiaal en intercultureel leren. Hoe zien we mondiaal leren? Wat zijn belangrijke klemtonen? Tweemaandelijks staan we in deze rubriek stil bij dergelijke thema’s.

Nieuws en campagnes Studio Globo, uitgever van Wereldreis, biedt een schat aan materialen en werkvormen om mondiaal en intercultureel aan de slag te gaan. Wat minder bekend of nieuw is, krijgt een plaatsje in Wereldreis.

Veel ngo-campagnes vragen terechte aandacht voor meer wereldwijde verbondenheid en solidariteit. Af en toe staan we stil bij dergelijke campagnes, vooral bij materialen die de thema’s op een passende manier naar kinderen vertalen.

Spiegelfoto Op de achterkant van Wereldreis legt een ‘spiegelfoto’ verbanden met onze eigen samenleving. Via dergelijke herkenbare elementen wordt het ‘vreemde’ of ‘andere’ plots minder vreemd.

Wereldreis-extra Aansluitend bij de lesbrief biedt www.studioglobo.be/wereldreis nog enkele extra’s.

Het archief van voorbije jaargangen wordt vrij beschikbaar gesteld. De links naar websites die in de webtips aan bod komen, zijn via ‘Wereldreis-extra’ rechtstreeks bereikbaar.

De wereld waarin kinderen nu opgroeien, is een wereld waarvan diversiteit een belangrijk kenmerk is. We vinden deze diversiteit terug in de manier waarop mensen zich kleden, in de talen die we spreken, het eten dat we graag eten; diversiteit ook in opvattingen, tradities, levensbeschouwingen… en dit zowel mondiaal als in onze eigen samenleving.

Kinderen opvoeden in deze hedendaagse, diverse wereld is een boeiende uitdaging. We streven ernaar kinderen op te voeden tot openheid voor deze diversiteit. Het besef dat elke persoon een meervoudige identiteit heeft, kan hierbij helpen.

Een spelletje ‘identiteiten’ in de klas Elk kind schrijft een aantal kenmerken op van zichzelf of van groepen waarvan het deel uitmaakt. Bijvoorbeeld schrijft Jan op: “Ik maak deel uit van een toneelklas, ik heb een broer, eet elke morgen boterhammen, spreek Nederlands en ben een jongen.” Mehmet schrijft op: “Ik maak deel uit van een basketbalploeg, kijk graag naar Ketnet, woon in Gent, spreek Nederlands en Turks.” Annelies: “Ik heb twee zussen, woon afwisselend bij mijn mama en mijn papa, speel viool.”

Vervolgens vertelt een kind één iets van wat het opgeschreven heeft. Alle kinderen die vinden dat dit ook op hen van toepassing is, krijgen eenzelfde gekleurde stip op hun hand. Zo overloop je alle opgeschreven dingen en telkens zet je een andere gekleurde stip op de handen van de kinderen die zich daarin herkennen.

Wat is het einde van het spel? De kinderen van je klas hebben allemaal een bonte verzameling stippen op hun hand. Je hebt alle kleuren van de regenboog nodig om al die verschillende aspecten van identiteit te kunnen weergeven. De kinderen hebben soms dezelfde kleuren, maar soms ook andere. Je kunt telkens verschillende groepjes maken wanneer je deze indeelt volgens een andere kleur. En het fijnste van alles: geen enkel kind heeft slechts één kleurtje.

Dit spel is een plezante manier om kinderen te laten kijken naar zichzelf en naar anderen. Ze ontdekken dat ze sommige dingen gemeenschappelijk hebben, andere niet.

Ze ontdekken dat ze zelf niet te reduceren zijn tot één kleur, maar ook de anderen niet. Elke persoon is steeds een eigen mix van verschillende invloeden die hij verwerkt en

construeert tot een eigen persoonlijk verhaal, dat gedurende zijn leven steeds verandert. Elk kind en elke volwassene maken deel uit van verschillende groepen, en niet van slechts één groep. Elke mens heeft een meervoudige identiteit.

Geen etiketten Dit besef van meervoudige identiteit biedt heel wat opvoedingskansen tot openheid voor diversiteit. Het zorgt er voor dat we een bredere kijk hebben op mensen, dat we minder snel etiketten gaan opplakken en mensen gaan reduceren tot slechts één aspect van hun identiteit.

Het biedt kansen om tegen die etikettering in te gaan.

Enkele voorbeelden: - Een kind met een andere etnisch-culturele achtergrond wordt niet louter gereduceerd tot zijn cultuur. Een kind van Turkse afkomst wordt in de klas niet enkel in de belangstelling geplaatst wanneer het over andere culturele gebruiken gaat. Iemand valt nooit samen met zijn cultuur maar verhoudt zich er toe op zijn eigen manier. Het etnisch-culturele aspect waartoe hij zich verhoudt, is bovendien slechts één aspect van de verschillende culturen waar hij deel van uitmaakt: sociale klasse, woonplaats, gender, taalgemeenschap, geloof... Het is een uitdaging om telkens dit hele plaatje te zien.

- Een kind wordt niet gereduceerd tot zijn

armoede. Wanneer je de verre wereld in de klas brengt, kan je oog hebben voor meervoudige verhalen van kinderen die in een ander land wonen. Mamadou bijvoorbeeld, is een jongen uit Afrika. Hij komt uit een lage sociale klasse, maar hij is meer dan dat: Hij is 11 jaar, hij woont in Dakar, de hoofdstad van Senegal. Hij heeft twee broers en een zus, houdt van voetballen en eet graag stokbrood als ontbijt. Hij is moslim en spreekt Wolof en Frans. Hij draagt soms een boubou en soms een T-shirt.

- Iemand wordt niet gereduceerd tot zijn of haar verschil. We merken de verschillen tussen ons maar een brede kijk op identiteit biedt ook kansen om overeenkomsten te ontdekken, die op het eerste zicht minder opvallen.

Open kijk Het is een boeiend proces om deze meervoudigheid toe te laten en te ontdekken.

Het laat kinderen toe in hun zoektocht naar hun eigen identiteit, zichzelf te zien als een meerduidige en dynamische persoon. Het voorkomt dat ze een etiket op zichzelf gaan kleven en op anderen. Het voorkomt dat men verschillen uitvergroot, dat men mensen opsluit in hokjes en hen daar niet uitlaat.

Het maakt niet uit of het nu het hokje is van hun geloof, geslacht, etnisch-culturele achtergrond, huidskleur, sociale klasse, lichaamsbouw of de kleren die men draagt.

Het laat hen toe om meerduidig te denken en deze wereld open tegemoet te treden.

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 22ste jaargang, nummer 7

Leven van de visvangst is overal een harde stiel. Vangstbeperkingen en meer duurzame vistechnieken moeten de toekomst van de visserij verzekeren.

september 2009

Rwanda Thema : visvangst