Wereldreis november 2009 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 22ste jaargang, nummer 9

Bijna elk landschap bevat natuurlijke en menselijke elementen. Hier een zicht op de polders in het Verdronken Land van Saeftinghe met vaag op de achtergrond de koeltorens van de kerncentrale van Doel.

november 2009

China (Yunnan) Thema : landschap

Campagne Welzijnszorg : Werk armoede weg

Binnenkort start Welzijnszorg zijn jaarlijkse campagne. Dit jaar focust Welzijnszorg op ‘werk’ als belangrijke factor in de armoedebestrijding. Minder kansen Hoe lager je op de sociale ladder staat, hoe minder kansen je hebt op de arbeidsmarkt. Meestal is er armoede in de gezinnen waar de ouders niet werken of een laag betaalde job hebben. De huishoudens waar geen enkel gezinslid een volwaardige job heeft, behoren tot de armste groepen in onze samenleving. Werk doet de kans om in armoede terecht te komen serieus dalen. Maar na een jarenlange daling neemt de werkloosheid sinds midden 2008 opnieuw toe. In de eerste helft van 2009 telde België 186.000 werkzoekenden.

Meer dan de helft van de werkzoekenden zijn te leven. Dit moet gegarandeerd zijn voor wie laaggeschoold. werkt én voor wie, om welke reden ook, Werken in armoede Werk is heel belangrijk om uit de armoede te niet kan werken. Wie geraken. Maar werk alleen volstaat niet. Even niet werkt, heeft recht belangrijk is dat er voldoende goede jobs zijn op een vervangingsinvoor een degelijk loon. Want ook sommige komen of uitkering. Mensen die langdurig werkende mensen leven in armoede, omdat ze werkloos zijn, vallen echter terug op een bijvoorbeeld deeltijdse of tijdelijke contrac- minimum aan rechten. Wie vandaag niet ten hebben. Door onzeker en slecht betaald werkt, zal morgen als gepensioneerde nog werk dreigt men immers snel in armoede te armer zijn. Heel wat uitkeringen liggen verzeilen. Momenteel hebben meer dan 4% onder de armoedegrens en zijn te laag om van de werkenden een armoederisico, de zo- menswaardig te leven. genaamde ‘werkende armen’. Dat zijn vooral laaggeschoolde jongeren, alleenstaande Welzijnszorg & partners voor waardig werk ouders met kinderen en mensen met deel- en een leefbaar inkomen tijdse of tijdelijke contracten. Tot die laatsten Armoede wegwerken wordt dé grote uitdabehoren vooral vrouwen, die gedwongen ging van deze campagne. Hiervoor werkten worden om een deeltijdse job te kiezen als Welzijnszorg en de campagnepartners een ze voor hun gezin willen zorgen.Ook heel contract met 5 politieke eisen uit. Samengewat zelfstandigen of landbouwers zitten in vat vragen ze: meer jobs, met een volwaardig financiële moeilijkheden. De kans op armoede loon en op maat van mensen in armoede. Ook is groot bij zelfstandige ondernemers die mensen die niet kunnen werken, hebben recht door tegenslag, langdurige ziekte, ongeluk op een waardig inkomen. of faillissement in de problemen komen. Wat in het basisonderwijs? Leefbare inkomsten Studio Globo werkte mee aan het aanbod voor Armoede is complex, maar arm zijn betekent de basisschool: ‘Aan de slag’. Met dit project toch vooral te moeten leven of overleven met neem je je leerlingen mee in de leefwereld een ontoereikend inkomen. In de meeste van kinderen in armoede. De rode draad is gevallen is arbeid de sleutel tot een leefbaar het leuke en spannende verhaal van Robby, inkomen. Het armoederisico daalt gevoelig Jeroen, Lena, Fatmira en een juf op sokken. en door te werken worden sociale zekerheids- Een handleiding voor de leerkracht, aantrekrechten opgebouwd. In ons land groeit de kelijk werkmateriaal voor de lagere school, kloof tussen de hoogste en de laagste inko- een CD en een ‘Robby-prentenset’ vormen mens. Nochtans heeft iedereen recht op een het noodzakelijke materiaal. inkomen dat het mogelijk maakt om waardig Meer informatie op www.welzijnszorg.be .

Leerkracht aan het woord misschien nog het meest door de manier waarop je in de wereld staat, zeker ook na zo’n belevenis. Het is een visie die doorstraalt bij het vertellen van verhalen en in het omspringen met de dingen rondom ons. Ik werk dan ook niet thematisch of afgebakend rond de Dominicaanse republiek of Haïti. Exemplarisch voor deze aanpak is het kelkje op de kast. Ik had een kelkje nodig en bracht eentje mee dat door een jongen die ik in Haïti leerde kennen, gemaakt was uit een kalebas. De leerlingen luisterden geboeid naar het verhaal over de jongen die het kelkje gemaakt had, om zo zijn familie van rijst te voorzien. Zo komen wereldverhalen concreet en betekenisvol onze klas binnen.

Net gestart aan ‘het vierde rondje’. Lezers met een Steinerachtergrond begrijpen misschien waar het over gaat. Deze keer laten we een leerkracht aan het woord met 22 jaar ervaring in het Steineronderwijs. Mia Vansintjan geeft dit jaar les aan de tweede klas in de ‘Zonnewijzer’ in Wijgmaal. Ze kent haar 22 leerlingen al sinds vorig jaar, gezien leerkrachten op deze school meegroeien met hun klasgroep tot in het tweede jaar secundair onderwijs. Een dergelijk traject wordt wel eens ‘een rondje’ genoemd. Doorheen een rondje is er op een eigen manier aandacht voor mondiaal en intercultureel leren, graag geven we daarom het woord aan juf Mia. Wat was voor jou de meest succesvolle mondiale ervaring? Na m’n eerste rondje trok ik er voor twee jaar tussenuit. Ik werkte mee aan een project in de Dominicaanse republiek op de grens met Haïti. In de bergdorpen startten we schooltjes voor Dominicaanse en Haïtiaanse leerlingen. Deze ervaring kleurde mijn kijk op onderwijs in het Zuiden. Ik heb blijvende contacten met de regio en volg het project nog steeds op. Hoe breng je deze ervaring binnen in je klas? Een ervaring als deze breng je volgens mij op allerhande manieren je klas binnen, maar

Wat is het eigene aan de Steinerfilosofie over mondiaal leren? De bredere tendens in Steinerscholen is volgens mij de keuze om jonge kinderen niet te bestoken met mondiale problemen door middel van de overdracht van cognitieve elementen. Respect staat centraal als basishouding om in het leven te staan en om naar de dingen rondom ons te kijken. Een toepassing van deze abstracte stelling is de oefening die ik ooit met de vijfde klas maakte: de wereld op mijn bord. We gingen samen na wat er op ieders ontbijttafel stond en waar deze dingen vandaan kwamen. Wat was de weg die deze producten aflegden vooraleer wij het normaal vonden dat ze op onze tafel stonden? De leerlingen gingen in groepjes op zoek, we bezochten de plaatselijke Wereldwinkel en ik vertelde een aantal waarheidsgetrouwe verhalen over een koffieboer en een rijstboer die ik kende. Het doel: streven naar een diep respect en een gevoel van grote verbondenheid met anderen zonder de bewustmaking over onrechtvaardige toestanden hierbij als ankerpunt uit te zetten. Het is volgens mij goed om kinderen op school werkvormen aan te reiken die hen bijvoorbeeld doen beseffen dat wij hier thee kunnen drinken omdat er elders een theeplukster blaadje per blaadje werk heeft gemaakt van ons kopje thee. Het creëren van een gevoel van verbondenheid, respect en waardering.

Maar de kritische reflectie op de arbeidsomstandigheden van deze theeplukster is iets waar je het jonge kind nog niet mee mag belasten. Kaart dit pas aan eens leerlingen dit kunnen plaatsen en ermee aan de slag kunnen. Laat het jonge kind waardering krijgen voor de schoonheid, kracht en rijkdom van het Zuiden. De problematiek, daar komen ze later wel achter. Wat met solidariteitsacties, wanneer krijgen deze een plaats? In het eerste en tweede middelbaar worden er acties ondernomen. Een voorbeeld is de solidariteitscd die de leerlingen, samen met de muziekleraar, onlangs opnamen. De opbrengst van de verkoop ging integraal naar de familie van één van de leerlingen in de Dominicaanse republiek. Het gezin kon hierdoor een jaar lang bonen en rijst kopen en een extra bed. Er vinden ook minder rechtstreekse of projectmatige solidariteitsacties plaats, gekaderd binnen campagnes zoals 11.11.11. Telkens wel pas vanaf het eerste middelbaar. Waar vinden jullie de nodige ondersteuning en inspiratie? We hebben geen specifieke mondiale handleiding of methode. Een aantal collega’s hebben net als ik een mondiale ervaring achter de rug. Combineer dit met een wekelijkse vergadering waar voldoende ruimte is voor uitwisseling en een creatief lerarenkorps en je krijgt een school met een visie op mondiaal leren als een basishouding van iedere leerkracht. De kinderen kunnen ook iedere ochtend zelf iets binnenbrengen en zijn op die manier natuurlijk ook zelf een bron van inspiratie in het streven naar respect voor anderen.

Dorpsschool in Haïti. Project waarmee Mia een blijvende band onderhoudt.

voorwoord

INHOUD

Beste lezer, de kalenderfoto van deze maand past wonderwel bij de sfeer van de herfstige novembermaand. Donker, mistig en zelfs wat doods… De met water gevulde rijstterrassen bevatten echter alles om een goede rijstoogst te verzekeren en zijn voor de rijstboeren in Yunnan vooral een bron van leven. Ze besteden dan ook veel zorg aan de aanleg ervan. Menselijk ingrijpen in het landschap, het is iets dat overal ter wereld gebeurt. De aard en de soort van ingrepen verschillen misschien, maar het wijst er nog eens op dat we fundamenteel meer gemeenschappelijk hebben dan we op het eerste aanvoelen denken. Een vraag die dan al snel opduikt, is hoe ver de mens nog mag ingrijpen in landschappen. Een boeiend onderwerp waar je ook met je leerlingen over kunt filosoferen. Eenvoudig is het niet, maar is dat niet net de bedoeling van goed wereldbetrokken onderwijs? Met leerlingen proberen om complexe systemen te begrijpen en verbanden te leggen tussen wat wereldwijd bezig is. We hopen je met deze lesbrief opnieuw wat materiaal te bezorgen om je in deze opdracht te ondersteunen. J.D.

colofon

Campagne Welzijnszorg: Werk armoede weg ........................... 2 11.11.11 : Speechless.......................2 Voorwoord ....................................3 Wereldreisinfo Landeninfo China (Yunnan)..........4 Heb je al gehoord van ... de Jangtsekiang ? ......................4 Foto-info..................................5 Thema-info : Landschap ..............5 Reiswoordenschat ......................5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad...........................6-8 Rijstterrassen ............................7 Rijst : van zaaigoed tot pakje ........8 Tweede graad........................ 9-11 Brief van Lien.......................... 10 China : land van rijst en ... ......... 11 Derde graad.........................12-17 Webtips.................................. 13 Voer voor boekenwurmen........... 13 Op de helling ....................... 14-15 Opdracht bij 'Op de helling' ....... 16 Erkuai .................................... 17 Tekening van de kalenderfoto..... 18 Leerkracht aan het woord : Mia Vansintjan ............................. 19 Spiegelfoto.................................. 20

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2009 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 10 nummers + affichekrant 11.11.11 voor € 15 - Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Andere formules : zie website. Wijzigingen aan de abonnementen kunnen gevraagd worden schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. - Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,50 + verzendingskost

Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Benedikte Hanssens, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Yvan Houtteman, Eline Degryse, Rebecca Hallemeesch, Nele Byron, Stefanie Vandecasteele, Marlies De Cock, Hjordis Dely, Elke Lagrange, Charlotte Claeys, Joke Sneppe, Elien Braekevelt, Jolien Pollet, Hannes Rondelez, Fréderique Camerlynck, Gianni Vanhaelemeesch, Glenn Verholle, Marieke Wyffels, Saskia Bernaert, Elien Lagauw, Bert Taveirne, Jevve Naeyaert, Evie De Pauw, Julie Delaere, Tom Demeersseman, Joris Cools, Veronika Rumbaut, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving) Foto’s: cover: kalenderfoto: Alessandra Meniconzi, spiegelfoto: Johan Wieland (flickr.com); Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging‑11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2009/9 - 3

China (Yunnan) het midden van de 13de eeuw Yunnan en het rijk Dali veroverden, werden moslimbestuurders uitgezonden. Er is nog steeds een omvangrijke moslimminderheid in de provincie. De Naxi in Noordwest-Yunnan moesten echter niets van de Mongoolse heerschappij weten en vormden het onafhankelijke rijk Mu, dat tot ca. 1730 bleef bestaan. Vanaf de Ming-dynastie migreerden er steeds meer Hanchinezen naar Yunnan. De Conventie van Chefoo (Yantai) in 1876 gaf de Engelsen handelsrechten in Yunnan. Yunnan is nu een belangrijk doorvoergebied voor Zuidoost-Azië.

LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Eén van de 23 Chinese provincies is Yunnan. De zesde grootste provincie met een oppervlakte van 394 000 km² ligt in het zuiden van China op de Kreeftskeerkring. Zij bestaat uit plateaus met diepe kloofdalen en bergketens tot 6 740 m boven de zeespiegel. Yunnan heeft een mild klimaat dat sterk varieert naargelang de hoogte. Het regenseizoen duurt van mei tot oktober. De temperatuurverschillen zijn klein tussen de seizoenen, maar groot tussen dag en nacht.

Bevolking In Yunnan wonen 45 miljoen mensen, de provinciehoofdplaats Kunming telt er 6,8 miljoen. Behalve Han zijn ook 25 van de 56 etnische groepen vertegenwoordigd die door de Chinese regering worden aangeduid als ‘minderheden’ : Daï, Yi, Bai, Naxi, Hani, Miao … HDI : Yunnan heeft een index van 0,686, terwijl China op de 92ste plaats in de wereld staat met 0,772

Geschiedenis Er zijn in Yunnan overblijfselen gevonden van de Yuanmou-mens, een Homo erectus. De oudste aangetroffen bronscultuur is er op ongeveer 1 200 v.C. gedateerd. De bevolking van deze cultuur vormde een koninkrijk, genaamd Dian. Yunnan werd pas laat onderdeel van het Chinese rijk. In 732 nodigde de meest ambitieuze vorst, een Yi, de andere vijf voor een banket uit. Hij liet hen daar ter dood brengen. Hij riep het rijk Nanzhao (Zuidelijk Koninkrijk) uit, met Dali als centrum. Het kwam in 937 ten val en werd vervangen door het rijk Dali, onder een Bai-vorst. Een deel van de bevolking bekeerde zich tot het boeddhisme. Toen de Mongolen in

Economie De belangrijkste landbouwgewassen van Yunnan zijn rijst, maïs, suikerriet, bonen, rubber, thee, tabak, noten en koffie. Yunnan is de op een na grootste producent van suikerriet in China, ook het voornaamste koffieplantagebedrijf 21.96

CHINA

RUSLAND

R U S L A N D

K A Z A C H S TA N HEILONGJIANG Harbin

M O N G O L I Ë KIRGISTAN T.

Ürümqi

G G

PAKIST AN

Kunming

Gewestgrens Autonoom gebied 0

500

Golf van Bengalen

BIRMA/ MYANMAR LAOS

ZUIDKOREA

OostChinese

JAPAN

JIANGSU

Hefei Nanjing

HUBEI

ANHUI

Wuhan

SHANGHAI

GUANGXI Nanning

ZHEJIANG

DONG A NG GU Kanton

HONG KONG MACAU

Haikou

HAINAN

Zee

Hangzhou

FUJIAN

GUIZHOU

VIËTNAM

Japanse Zee

SHANDONG

Changsha Nanchang HUNAN JIANGXI Fuzhou Guiyang

YUNNAN Provinciegrens

TIANJIN

Chongqing

BANGLADESH

NOORDKOREA

Shijiazhuang Jinan

Zhengzhou

S I C H U A N

BHUTAN

I N D I A

SHANXI

Chengdu

JILIN Shenyang

LIAONING

HEBEI

Xi'an

Changchun

PEKING

Taiyuan

NINGXIA

Lanzhou

SHAANXI HENAN

Lhasa PA

Hohhot

Q I N G H A I

N-

Yinchuan

N Xining

E NN

Taibei TAIWAN

Filippijnse Zee

Zuid-Chinese Zee FILIPPIJNEN

Wereldreis - 2009/9 - Wereldreisinfo - 4

is er gevestigd en het is de belangrijkste tabakverbouwende provincie. Er wordt eveneens volop aan bloementeelt gedaan : rozen en anjers, snijlelies en tulpen. 24 % van de bossen van China zijn in Yunnan te vinden. Er zijn 300 plantensoorten die een belangrijke rol spelen omdat zij olie bevatten. Maar er zijn ook nog 2 500 andere soorten. Yunnan is ook heel bekend doordat het rijke voorraden aan natuurlijke grondstoffen bezit : koper, lood, zink, tin en aluminium. Munt : yuan renminbi, 1 CNY = 0,0991 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN … DE JANGTSEKIANG … ? De Jangtsekiang of de Blauwe Rivier is de langste rivier in Azië en de derde in de wereld. Verschillende delen van de rivier hebben een andere naam. De volledige rivier noemt men ‘Chang Jiang’ wat betekent : “Lange Rivier”. Hij ontspringt hoog op het Tibetaanse plateau, loopt door de provincie Yunnan en mondt na 6 400 km uit in de OostChinese Zee bij Shanghai. De vruchtbare vlakte aan de oevers van de rivier is zeer geschikt voor de landbouw. Ongeveer 20 % van de totale bevolking van China woont er. De rivier is ook erg belangrijk voor de handel : je kunt heel snel dingen vervoeren van de ene kant naar de andere kant van China. De Jangtsekiang vormt een scheidingslijn tussen noord en zuid en tussen verschillende manieren van leven. In het noorden van China waar de winters koud zijn, worden er tarwe en maïs gekweekt. In het zuiden van China waar de zomers warm en vochtig zijn en de winters zeer kort, wordt er rijst gekweekt. Maar er zijn ook mindere kanten aan de Jangtsekiang rivier. De rivier overstroomt veel zodat huizen worden vernield en mensen meegesleurd. Enkele jaren geleden bouwde men de Drieklovendam. Die houdt de overstromingen tegen en zorgt ook voor energie, maar 1,2 miljoen mensen moesten verhuizen en de ecologische gevolgen zijn groot.

het hoogland van China worden terrassen op de bergen aangelegd om aan rijstbouw te kunnen doen. Rijst behoort net als alle granen tot de grassenfamilie. Voor het verbouwen van de rijst is veel water nodig en dat gebeurt dikwijls in rijstterrassen. Die zien eruit als gigantische trappen die voor het beplanten onder water worden gezet. Men heeft de rijstvelden voldoende ingedijkt zodat het regenwater erin blijft staan. In veel rijstgebieden zijn het vooral de moessons die ervoor zorgen dat de terrassen onder water komen. Op plaatsen waar niet genoeg regen valt, leggen de boeren kanaaltjes en pijpleidingen aan om de gewassen te bevloeien. Dit noemen wij irrigatie.

Foto-info  Mist sluimert over de rijstterrassen in de provincie Yunnan bij de Ailaoberg, tussen de Mekong en de Rode Rivier. Yunnan betekent : “ten zuiden van de wolkenbergen”, een naam die perfect past bij de plaats waar wij nu zijn. China heeft veel bewerkte grond, maar hier zien wij één van de mooiste taferelen die de mens en de natuur ons kunnen bieden. De hellingen lijken een opeenhoping van schijfjes klei die zorgvuldig, één na één, op elkaar werden gelegd. Elke dag werken de boeren met man en macht op deze rijstterrassen en dit al eeuwenlang. Elke vierkante meter kostbaar akkerland is intens gecultiveerd en de berghellingen zijn omgezet in een ingewikkeld en uitgebreid netwerk van terrasvormige rijstvelden. Het zachte klimaat is uiterst geschikt om aan rijstbouw te doen. Rijst is immers het belangrijkste voedsel voor de Chinese bevolking. Sinds minstens 1 300 jaar hebben de Hani hier hard en nauwkeurig gewerkt. Na de oogst van rijst, sojabonen en vingergierst in oktober-november zetten zij de terrassen opnieuw onder water. Daardoor zakken de terrassen niet in. Tijdens het droge seizoen ploegen en eggen zij meermaals, herstellen dijken en maaien muurtjes. Het nieuwe zaaiseizoen begint in maart, het overplanten gebeurt in april. In

het regenseizoen moet overtollig water worden afgevoerd. THEMA-INFO : LANDSCHAP In de Volksrepubliek China zijn er uiteenlopende landschappen. Het hoogland komt het meest voor. De hoogste bergen van de wereld bevinden zich namelijk in het Himalayagebergte, met als absolute topper de Mount Everest. Naast hoge bergketens zijn er ook belangrijke hoogvlaktes. Eén ervan is het Tarim-bekken met de Taklamakan, de meest dorre woestijn van China met een oppervlakte van 270 000 km² (bijna negen keer België). Aan de oostkust ligt de Noord-Chinese Laagvlakte, verder naar het zuiden zijn de dichtbevolkte gebieden met metropolissen. Een landschap bestaat zowel uit natuurlijke als menselijke elementen. In China zijn de menselijke elementen sterk aanwezig. Die aanwezigheid is vooral te wijten aan het feit dat de Chinezen eerder bang zijn voor de natuur. Natuurkrachten hebben dikwijls zaken vernietigd waaraan mensen zo lang en zorgvuldig hebben gewerkt. Zo zijn de dichtbevolkte gebieden bezaaid met wolkenkrabbers. Maar ook in de dunbevolkte gebieden zijn er zeer veel menselijke elementen. In Wereldreis - 2009/9 - Wereldreisinfo - 5

REISWOORDENSCHAT bamboe : groot gras dat vanbinnen hol is. Er kunnen zelfs huizen mee worden gebouwd. erosie : vervoeren van verweerd gesteente door werking van o.m. water en zwaartekracht. Hani : een Tibetaans-Birmaanse minderheidsgroep in China ; zij leven vooral in de provincie Yunnan. irrigatie = bevloeiing : aanvoer van water ter aanvulling van regenwater. landschap : zichtbare fysische en menselijke kenmerken van een gebied, deel van de aardoppervlakte vanuit een punt bekeken. moesson : regenseizoen in tropische gebieden. sojaboon : peulvrucht uit China (Glycine max). terras : vlak stuk grond in een heuvel- of bergachtig landschap, gevormd door natuur of mens (bv. om gewassen op te kweken). vingergierst : graangewas, dus een grasachtige plant, uit Afrika tot Zuid-Azië (Eleusine coracana).

Eerste graad VOORTAAK : LANDBOUW Vraag de leerlingen wat zij over de landbouw bij ons weten : “Wat wordt er bij ons gekweekt ? Hoe wordt het gekweekt ? Hoe zien de akkers eruit ?” Orden de antwoorden via een woordspin. De leerkracht toont een potje rijst aan de kinderen en vraagt wat zij zien en waar rijst wordt gekweekt. De leerlingen komen tot het besluit dat de meeste rijst in Azië en meerbepaald in China wordt gekweekt. Eventueel leg je een link met een Chinees restaurant.

BIJ DE KALENDERFOTO Bekijk samen met de kinderen de nieuwe foto. De leerlingen zeggen wat zij zien. Verschillende watervlakjes, boven elkaar, bomen, mist ... “Waarom zijn die trappen blauw ?” Het water lijkt blauw omdat het de lucht weerspiegelt. “Waarvoor worden zij gebruikt ?” Deze watervlakjes zijn akkers waar rijst wordt gekweekt. “Waarom is water zo belangrijk ? Zonder water kunnen planten niet groeien. “Kun je al vermoeden waar wij zijn ? In de bergen, in China. Rijst is daar het belangrijkste voedsel. In ons land hebben wij geen bergen en rijstterrassen.

De klas bekijkt twee filmpjes over het kweekproces van rijst via de webstek van ‘Beeldbank’ (zie Webtips). Laat de kinderen kort verwoorden wat zij net zagen. Hieronder volgen de verschillende stappen van het kweekproces. Eerst wordt de grond losgewerkt. Dat kan met een os en ploeg of met een machine, maar het gaat altijd moeizaam op zo’n hellingen. In het voorjaar begint men met het zaaien van rijstzaad op de kweekbedden. De rijstkorrels groeien hier uit tot rijstplanten. Als de planten na een maand groot en sterk genoeg zijn, worden zij het met de hand overgeplant op een akker. Omdat rijst een moerasplant is, moet hij in water groeien. De rijstvelden worden onder water gezet, waardoor de planten heel vlug groeien. Als de rijstplant begint te bloeien, laten de boeren het water weglopen en rijpt de rijst drie tot zes maanden. Na deze periode wordt er geoogst met een sikkel. De rijststengels worden gebundeld om in de zon te drogen. Na een periode van drogen wordt de rijst van de plant gescheiden (gedorst). Nu zit het werk op het land erop en wordt de rijst gepeld en gezeefd om het kaf eruit te halen (wannen). De rijst is klaar en moet nog enkel worden verpakt. Zo kan hij naar alle winkels in China en in de wereld worden vervoerd. Hang enkele afbeeldingen van de rijstteelt aan het bord. Vraag aan de leerlingen om ze in de juiste volgorde te hangen. Op werkblad B zetten zij de stappen in de rijstproductie in de juiste volgorde. Oplossing : 2, 1, 4, 3. Nu kun je zelf rijst kweken in de klas. Zorg voor : 3 hele rijstkorrels 3 watten 3 gieter of vernevelaar 3 plastieken bloempotjes 3 krantenpapier of plastieken onderleggers om de banken te beschermen

De leerlingen zoeken de mensen in het landschap op werkblad A. Indien er tijd over is, kunnen zij de tekening inkleuren. RIJSTTEELT De leerkracht heeft op voorhand twee constructies in klei gemaakt. De eerste is een gewone berg met steile flanken en de andere is er een met trappen. Je laat de leerlingen rond de demonstratietafel komen. De leerkracht toont hoe het water van de beide bergen loopt. Zo ontdekken de leerlingen wat de functie van de trappen is. Wereldreis - 2009/9 - Wereldreistips - 6

Rijstterrassen

Hoeveel mensen werken op deze rijstterrassen ? ...............................................................

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad A - 7

Rijst : van zaaigoed tot pakje Nummer de stappen. De eerste stap krijgt nummer 1.

m Na een maand zijn de planten sterk genoeg. Zij worden met de hand overgeplant op een akker. Omdat rijst een moerasplant is, moet hij in water groeien.

m Boeren werken de grond los met os en ploeg of met een machine. In het voorjaar zaaien zij op kweekbedden. De rijstkorrels groeien uit tot rijstplanten.

Na het drogen, dorsen de boeren om de rijst van de plant te scheiden. Dan pellen en wannen zij de korrels om het kaf eruit te halen. De rijst wordt verpakt en vervoerd naar alle winkels in heel China en de wereld.

m Als de rijstplant bloeit, laten de boeren het water weglopen. De rijst rijpt drie tot zes maanden. Dan wordt er geoogst met een sikkel. De rijststengels worden gebundeld om in de zon te drogen.

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad B - 8

Tweede graad DE foto en de BRIEF VAN LIEN Maak een woordspin met de klas. Laat de leerlingen verwoorden wat zij eten. “Waar komt ons voedsel vandaan ?” Bespreek met de leerlingen. Laat de kinderen de foto op de Wereldkalender aandachtig bekijken. Vraag hen wat zij zien, hoe het landschap eruitziet : - verschillende tinten blauw, grijs, wit. - mooi, heuvelachtig landschap - terrassen met water - bomen - mist Vertel de kinderen dat de foto is genomen in het zuiden van China.

welke zaken er nodig zijn om rijst te kunnen kweken : water, warmte, vruchtbare grond. De moessonregens komen ten goede aan de rijstteelt. “Waarom kweekt de bevolking de rijst op terrassen ?” Rijstterrassen zijn hele grote trappen met dijkjes. Die platte vlakken blijven onder water staan voordat men rijst plant. Pas wanneer de rijstplanten bloeien, mag het water wegvloeien. Als er geen rijst wordt gekweekt, dan gaan ze iets anders telen. Ontcijfer de rebussen van werkblad D. Zo kom je te weten welke gewassen ze in China nog kweken ! Oplossing : maïs, tarwe, zoete aardappel, suikerriet en gerst. De leerlingen zoeken samen van elk minstens één afbeelding, de leerkracht kan de producten misschien in de klas brengen. Eén vijfde van de wereldbevolking, dat zijn wel 1,3 miljard inwoners, woont in China, het land dat een eenkindpolitiek voert. Laat de leerlingen zelf verwoorden waarom de meeste mensen in de streek waar Lien nu is, twee kinderen hebben. KLEURRIJKE MUZIEK UIT CHINA Je kunt samen met de leerlingen een muziekstuk maken. Kijk opnieuw naar de kalenderfoto en vraag de kinderen welk gevoel deze foto bij hen oproept. De foto is genomen in de ochtend. De mist hangt over de rijstterrassen als een sluier. Vertel hen dat zij zelf een muziekstukje zullen spelen dat de sfeer van de foto versterkt. Wij kunnen het stukje ‘de Chinese morgen’ noemen. Je laat de leerlingen individueel of per twee een orff-instrument bespelen. Het leuke aan een orff-instrument is dat je er gekleurde staven uit kunt halen. Verwijder de F, de B en de F (zoals hieronder getekend).

C D E F G A B C D E F G A Lees de brief van Lien (werkblad C) en voer een gesprek met de leerlingen. “Welk gewas wordt op de terrassen gekweekt ?” De rijstteelt is heel belangrijk in China. Hier in België eten wij vooral veel aardappelen en brood van tarwemeel. Rijstvelden (en landbouw over het algemeen) zijn een bron van inkomsten voor veel Chinezen. “Hoe wordt rijst gekweekt ?” Laat de leerlingen opsommen

Je kunt de kinderen klassikaal, in groepjes een eigen muziekje laten componeren. Alles wat de kinderen spelen, zal mooi in de oren klinken. Het kan onmogelijk vals klinken en er komen prachtige Chinese klanken uit het orff-instrument.

Wereldreis - 2009/9 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad C - 10

China : land van rijst en â&#x20AC;Ś Zoek de vijf gewassen die men ook kweekt in China !

...............................................................

..........................................................................

...............................................................

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad D - 11

Derde graad VOORAF : CHINA

OP DE HELLING

Laat de leerlingen informatie opzoeken op beveiligde zoeksites (zoals www.netwijs.nl en www.look4.be). Bijvoorbeeld : de vlag, aantal inwoners, oppervlakte, aantal officiële talen, munteenheid, bekendste gerecht, president, beroemd persoon, belangrijkste steden. HET LANDSCHAP OP DE FOTO Enkele richtvragen kunnen helpen bij het bekijken en bespreken van de foto. “Wat zien wij ?” Het eerste dat opvalt, zijn de verschillende trapjes. Dat zijn geen gewone trapjes, maar terrassen. “Wat kun je zeggen over de kleur van die terrassen ?” Zij hebben een blauwe kleur. “Hoe komt dat ?” De terrassen staan onder water en weerspiegelen de lucht. “Hoe komt het water daar terecht ?” Kleine dammen zorgen er voor dat het water van de neerslag niet van de helling stroomt, maar op de velden blijft staan. “Waarvoor dienen die terrassen ?” De terrassen worden gebruikt voor het kweken van rijst. Het zijn rijstterrassen. “Waarom wordt rijst niet op de hellingen geplant ?” De rijstteelt heeft veel water nodig en de vruchtbare bodem zou anders van de hellingen spoelen. “Wie zou deze rijstterrassen hebben aangelegd ?” Zij zijn er gekomen door het hard en nauwgezet werken van landbouwers, van generatie op generatie. “Waarom zijn er rijstvelden op steile hellingen in de bergen aangelegd ? Op een vlakke bodem is dat toch veel gemakkelijker ?” Door het grote bevolkingsaantal zijn er veel hongerige monden, zodat alle beschikbare land wordt bebouwd. “De rijstterrassen situeren zich in een mistig landschap. Hoe komt dat ?” De winter is op komst in de bergen. “Wat zie je links op de foto ?” Je ziet een bos. “Waar is de foto genomen ?” Situeer aan de hand van de Foto-info. Duid China en de provincie Yunnan aan op de wereldkaart.

De leerlingen lezen het verhaal bij de foto op werkblad E en F. Verklaar woorden als : geulen, gaar, leerachterstand. Oplossing van werkblad G : R

B O S S E N

W A T E R G O D

T R D

A K H A

U I

T I B E T

Creatieve verwerking : seizoenen “De oogst is binnengehaald en … de winter is op komst.” In het verhaal komen de verschillende seizoenen aan bod. De leerlingen mogen ook de andere seizoenen, die niet vermeld worden, creatief verwerken, maar vermelden dan waarom zij dit zo hebben gedaan. “Hoe verandert een landschap volgens de seizoenen ? En hoe veranderen de rijstterrassen ?” Laat de leerlingen aan de hand van het verhaal en de seizoenen een creatieve kalender ontwerpen waarin zij de passende elementen bij de seizoenen plaatsten. De leerlingen verzamelen het nodige materiaal om te schilderen, te tekenen, collages te maken. Zo wordt hun creativiteit extra gestimuleerd. “Nu de winter op komst is, merkt het volk de mist boven de rijstvelden. Teken rijstvelden op een tekenblad. Om de mist weer te geven, kun je gebruik maken van krijt. Teken met wit krijt over de tekening, wrijf nadien met de vingers het krijt open, zo verkrijg je een mooi resultaat.” RIJST “Het was een goede oogst dit jaar, veel beter dan vorig jaar.” Rijst is het basisvoedsel in China. Rijst zit in veel Chinese gerechten verwerkt. De rijstterrassen staan zeer centraal in het leven van de boeren in China. Tijdens feesten vragen zij aan de goden en de rijstveldgeesten om goede oogsten. Laat de kinderen een minitentoonstelling over rijst maken. Zij krijgen een klassenhoek of tafel ter beschikking. In de bibliotheek en op het internet is veel boeiende informatie te

Wereldreis - 2009/9 - Wereldreistips - 12

vinden over rijst : teelt, herkomst, recepten, geschiedenis. Je kunt ook producten uit de keukenkast meebrengen, waarin rijst zit verwerkt : rijstpap, rijstkoek … Rijstgerechten “Elk jaar opnieuw planten wij de jonge rijstplantjes in het ondiepe water van de terrassen om voedsel te leveren voor ons, waar mijn moeder dan lekkere erkuai van maakt.” Als je in Zuid-China zou wonen, zou je iedere dag rijst eten : ’s middags en ’s avonds een kommetje. Soms wordt er vlees, vis of groente bij gegeten. Rijst verveelt de mensen hier nooit. Rijst is voor hen wat brood voor ons is. De leerlingen maken samen met de leerkracht erkuai (zie werkblad H), een rijstgerecht uit Yunnan. Rijstdeegvellen kun je hier ook kopen in de oosterse winkel, eventjes op een natte handdoek weken en gebruiken ! Goden en geesten “Dat is de plaats voor de goden en de geesten van onze overleden voorouders.” Boven op de bergtoppen staat een bos. Dat is volgens de rijstboeren de plaats voor de goden en de geesten van hun overleden voorouders. De Watergod zorgt er voor dat de korrels kiemen, de Vuurgod zorgt er voor dat de rijst gaar wordt. Ook geloven zij erin dat hun overleden voorouders voor hen zorgen. De geesten van hun overleden voorouders zweven door de bamboestruiken en de bossen en vandaar behoeden zij hun dorp voor boze krachten. De traditionele godsdienst in China is een mengeling van allerlei tradities, voorouderverering, taoïsme, confucianisme en boeddhisme. Veel mensen geloven in goden en geesten. Zij geloven dat hun handelingen worden gestuurd door die goden en geesten. Voer een gesprek : “Geloven jullie daar ook in ? Geef voordelen en nadelen van dit sterke geloof.” Hier enkele elementen om in te brengen : - voordeel : zij hebben het gevoel dat zij nooit alleen zijn, dat zij worden bijgestaan door iemand of iets. - nadeel : een geloof kan een enorme beperking zijn t.o.v. zelfontplooiing. Het doen en denken wordt volledig bepaald door externen. STAD OF PLATTELAND ? “Hij vertelde over het leven in de grote stad, over de gebouwen tot in de wolken …” Het leven in een stad en in een landelijk gebied is erg verschillend. Elk heeft zijn voor- en nadelen. Laat de leerlingen hier zelf over nadenken. Verdeel de kinderen in twee groepen voor een rollenspel : platteland en stad. Aan de hand van het simulatiespel ondervinden de kinderen de voordelen en nadelen van beide situaties. Enkele elementen die je kunt aanhalen : - Op het platteland is er veel ruimte en is het erg rustig. - In de stad zijn veel mogelijkheden wat betreft transport,

onderwijs, gezondheid, cultuur, communicatie … - In de stad dragen de kinderen een schooluniform, de landbouwers dragen traditionele kledij. - In de stad zijn veel soorten eten en verschillende dranken die zij op het platteland niet kennen. - Op het platteland kun je zelf rijst, haver, vlees en groenten kweken, maar door slechte weersomstandigheden kan de oogst mislukken. - In de stad zijn geen vrije akkers, maar je kunt er allerlei ander werk vinden. WEBTIPS China en landschappen www.iselinge.nl/Scholenplein/pabolessen/00012achina/ maininfoframe.htm : alles over China. www.reisfotos.info/displayimage.php?album=21&pos=54 : Fotoalbum China. www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071205_schrijven01 : het Chinese schrift, een echte kunstvorm. www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071205_eten01 : Chinezen en eten, rijst en noedels. Yunnan en rijstbouw www.leafgovso.co.uk/yunnan_oddities.htm : met foto’s. www.asafas.kyoto-u.ac.jp/publication/pdf/no_0602/173-196. pdf : Agricultural Technologies of Terraced Rice Cultivation in the Ailao Mountains, Yunnan, China. www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_rijst01 www.flickr.com/photos/99606065@N00/2963741375/ : rijst planten in Yunnan. http://picasaweb.google.com/HingHoChan. Tony/2007#5109954316690030098 : foto van erkuai. www.flickr.com/photos/99606065@N00/2945856116/ : filmpje over het bereiden van erkuai. VOER VOOR BOEKENWURMEN - Aardrijkskunde met plezier, Voedsel en landbouw. P. ROBSON. Corona, Harmelen, 2001. - China. Landenreeks. VAN DER PUTTEN, J. KIT, Amsterdam / Novib, Den Haag / 11.11.11, Brussel, 2008. - China Reizen Wereldreisgids. FULLING, O. ANWB, Den Haag, 2008. - China’s Assault on the Environment. The New York Review of Books, oktober 2001. - Dada China ! Plint, Eindhoven, nummer 61, 2008. - De aarde in gevaar. Hoe wij onze planeet gebruiken en misbruiken. Water. GRANT, P. & HASWELL G. Ars Scribendi, Etten-Leur, 2000. - How to feed China. Third World Resurgence, april 2008. - Landen van de wereld : China. C. GODDARD. Corona, Harmelen, 2004. - Rijst. Samsam. NCDO, Amsterdam, nr. 4, 2009.

Wereldreis - 2009/9 - Wereldreistips - 13

Op de helling

Mijn ouders, mijn zus en ikzelf behoren tot het Hanivolk, ook wel Akha genoemd1. We kwamen hier aan in Yuanyuang, zo’n 50 generaties terug. Mijn voorouders kwamen uit Tibet, ze waren op zoek naar nieuwe gronden. Ons volk heette toen de Qiang en we trokken van plek naar plek, met onze jaks. Uiteindelijk vonden we hier een nieuwe plaats, op de steile hellingen ten zuiden van de Wolkenbergen2. Hier bouwden mijn voorouders de terrassen voor het telen van rijst. Ze wisten dat het niet goed was om de heuvels plat te branden en dan zomaar te planten. Ze wisten dat dan spoedig de vruchtbare bodem naar beneden zou glijden en enkel kale rotsen en geulen zouden overblijven. Ze hadden dit al geleerd toen ze nog in Tibet woonden. Hier was alles een stuk groener dan in Tibet. Een stuk warmer ook, zeker in de winter. Maar de regens kunnen erg hevig zijn tijdens het regenseizoen. Dus bouwden ze terrassen en legden ze bamboekanaaltjes aan om de terrassen te bevloeien. Boven op de bergtoppen lieten ze het bos staan. Dat is de plaats voor de goden en de geesten van onze overleden voorouders. Watergod zorgt dat de korrels kiemen, Vuurgod zorgt dat de rijst gaar

wordt. En ook onze overleden voorouders zorgen voor ons. Hun geesten zweven door de bamboestruiken en de bossen en vandaar behoeden ze ons dorp voor boze krachten. We hebben een plekje voor ons huis waar we hen geregeld rijst, fruit en bloemen offeren. Dan blijven ze ons goed gezind. Goden en voorouders zorgen ervoor dat ons werk en de natuur in evenwicht blijven en dat water, lucht, het vuur van de zon en de aarde nieuw leven en nieuw voedsel brengen. Elk jaar opnieuw planten we de jonge rijstplantjes in het ondiepe water van de terrassen om voedsel te leveren voor ons, waar mijn moeder dan lekkere erkuai3 van maakt. Het is midden november. De oogst is binnen gehaald en de terrassen vullen zich opnieuw met water. Het was een goede oogst dit jaar, veel beter dan vorig jaar. Vooral mijn moeder heeft hard gewerkt. Vaak ben ik met haar meegegaan, vooral toen er geplant moest worden en ook telkens wanneer er geen school was. Maar vaak bleef ik ook thuis bij mijn vader4. De winter is op komst. Je merkt het aan de mist die boven de rijstvelden droomt. Nu nog de rijstaren drogen op het dak van onze houten huizen en dan is het wachten op het volgende seizoen. Als dat er nog komt. Want gisteren was mijn oom hier, de broer van mijn moeder. Die vertrok vier jaar geleden naar Sjanghai om er te gaan werken. Sindsdien hadden we niets meer van hem gehoord. En nu stond hij hier plots voor de deur, hij kwam met een auto, zijn eigen auto. Hij vertelde over het leven in de grote stad, over de gebouwen tot in de wolken, over de vele auto’s en het bruisende lawaai, over het lekkere eten en de vele soorten dranken die wij niet kennen, over dat bijna iedereen daar televisie heeft, waar je de hele wereld in kunt zien, net zoals de prefect en het hotel bij ons verderop in Yuanyuang, en over de zee, waar schepen uit andere hoeken van de wereld af en aan varen. Hij vertelde mijn moeder dat er veel werk is, ook voor boeren zoals wij. Je kunt er overal

De Hani zijn één van de minderheidsgroepen die China telt. In tegenstelling tot de Han-Chinezen, die slechts één kind per gezin mogen hebben, is het veel minderheidsgroepen toegestaan om meer dan één kind ter wereld te brengen. Vandaar dat de verteller ook nog een zus heeft. De Akha is de naam voor de Hani die in het Noorden van Thailand, Myanmar en Laos leven. 2 Yun betekent “wolk” en Nan betekent “Zuiden” 3 Erkuai is een plaatselijk rijstgerecht dat letterlijk “oorstukje” betekent. 4 Hani vrouwen nemen een groter gedeelte van het landbouwwerk voor hun rekening dan de mannen. De mannen staan wel in voor de dieren die ze kweken. 1

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad E - 14

werk vinden, tenzij in de landbouw natuurlijk, want vrije akkers zijn er niet. Groenten en rijst worden aangevoerd met grote vrachtwagens en verkocht in grote winkels. Hij had ook foto’s mee van waar hij woonde. Hij leeft in een stenen kamer in een gebouw dat zeven huizen hoog is. Andere gebouwen reiken tot in de wolken. En de mensen zien er anders uit. Ze dragen andere kleren, net zoals de Dai5 in de stad. Maar lachen doen ze niet.

Stel nu dat we nog vier jaar verder zijn en het meisje of de jongen die hierboven vertelde, is inderdaad met ouders en oom naar Sjanghai geëmigreerd, op zoek naar een nieuw en comfortabeler leven. Met een deel van hun hebben en houden vertrokken ze met oom voor een lange reis van meer dan 2 000 km om uiteindelijk op een klein appartementje te belanden. Vader vond al spoedig werk in de bouw, moeder in een textielfabriek. Ze hebben het niet breed, maar met het loontje dat ze verdienen, kunnen ze zelf een appartementje huren niet zo heel ver van dat van oom. Beide kinderen gaan naar school. De taal die ze thuis spraken, kent niemand hier. ’s Avonds komen ze laat thuis. Hun traditionele kleren hebben ze ingeruild voor een schooluniform. Ze moeten hard werken en gaan naar een speciale school om hun leerachterstand weg te werken. Ze moeten veel studeren en er is weinig ruimte om te spelen. Stel dat je een van die kinderen was en je de keuze had om samen met je ouders terug te keren naar je vroegere leventje daar in het dorpje achter de Wolkenbergen. Je weet dat je ginds nooit rijk zult worden. Je weet dat er ginds weinig te beleven valt tenzij het jaarlijkse zaaien, planten, oogsten en gewoon leven, maar dat je alles wat je nodig hebt, rijst, haver, vlees, groenten en fruit zelf kunt kweken. Bovendien is het er rustig en o zo mooi, zeker wanneer de mist boven de velden hangt. Wat zou jij doen ?

Yvan Houtteman

De Dai leven lager dan de Hani. Velen van hen zijn handelaars die rijst opkopen van de Hani. Ze voelen zich superieur ten opzichte van de Hani, die eigenlijk liefst zo weinig mogelijk in de stad komen. Wereldreis - 2009/9 - Werkblad F - 15

Opdrachten bij ‘Op de helling’ A. Bespreek met de klas wat je zou doen. In het dorp blijven of naar de stad trekken ? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ B. Vul het kruiswoordraadsel in. Horizontaal 1. Wat drogen de Hani op het dak van hun huis ? 2. Welke god zorgt er volgens de Hani voor dat de rijst gaart ? 3. Wat wordt er nog geofferd naast rijst en fruit ? 4. Hoe merken wij dat de winter nadert ? Aan de … 5. Welk gerecht wordt in Yunnan van rijst gemaakt ? 6. Het Hanivolk voelt zich goed. Welk volk voelt zich beter ?

2 1

1 3 4

5 6

Vertikaal 1. Wat is de plaats voor de goden en de geesten van de overleden voorouders van het Hanivolk ? 2. Welke god bezorgt de Hani extra kracht bij het maken van de rijst ? 3. Geef een andere naam voor het Hanivolk. 4. Uit welk gebied zij de Hani afkomstig ?

C. Vul de woorden in de passende kolom. Hani - stenen kamers - schooluniform - Akha - televisie - Wolkenbergen - terrassen - Dai bossen - vrachtwagens

DORP

STAD

................................................................................ ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... .............................................................................

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad G - 16

Erkuai In Yunnan wordt - zoals in heel Zuid-China - veel rijst gegeten. Ook kenmerkend voor de keuken van deze provincie zijn het gebruik van geitenkaas, chilipeper, paddenstoelen en 160 soorten bloemen.

Erkuai kan in ruiten worden gesneden en geroerbakt met ham en groenten (lente-uitjes, prei, erwten, opgelegde kool). Daar hoort ‘mala’ bij : een mengsel van zoute sojasaus, suikerwater en chiliolie.

Het meest geliefde ontbijt en een onmisbaar gerecht op Nieuwjaar is erkuai. Het is een witte rijstkoek die kan worden gekookt, gestoomd, in olie gebakken of geroosterd.

Voor ‘kao erkuai’ wordt de rijstkoek boven een houtskoolvuurtje geroosterd. Daarop komt één van drie soorten vulling : - confituur van aardnoten en sesamzaad - een hartige saus met chilipeper - opgelegde sojakaas en sojascheuten Soms steekt er in de rol nog een zoute, gedraaide en in olie gebakken deegreep (yóutiáo).

Eerst wordt kleefrijst gewassen, geweekt, gekookt en fijngestampt ; dat wordt daarna geperst tot dunne, vierkanten pannenkoeken.

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2009/9 - Werkblad I - 18