Wereldreis - april 2013 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 26ste jaargang, nummer 4 - Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

De straat is het leukste speelterrein, er valt altijd wel iets te beleven, zowel in Brazilië als in België. (Foto Liesbet De Pooter)

april 2013

Brazilië Thema : straat 191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren én de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit!

www.detijdloopt.be

Nieuws uit Studio Globo Een straat in Ichuña Wil je naar aanleiding van dit Wereldreis-nummer nog iets meer doen rond het thema Mijn straat? Dan is de voorwerpenkoffer Een straat in Ichuña van Studio Globo een aanrader. Deze Andeskoffer vertelt over Ichuña, een dorp hoog in het Andesgebergte. Via 24 tekeningen van de hoofdstraat ontdek je het dagelijkse leven van de families die er wonen. De bijbehorende authentieke voorwerpen en de levensechte figuren brengen kleur en leven in de straat. Na een eerste verkenning van de volledige straat worden een aantal huizen grondiger bekeken. Daarna zijn er suggesties om creatief aan de slag te gaan. In de koffer vind je tekeningen van de hoofdstraat, een veertigtal Andesfiguren, 30 voorwerpen, een cd, een kaart van Peru. De handleiding beschrijft het verloop van het project. Het begeleidingsmateriaal waarmee de kinderen in groepjes een huis verkennen, en de doe-fiches die mogelijkheden tot creatieve verwerking bieden, zitten in de koffer. Om het project te kunnen voorbereiden kan de handleiding veertien dagen op voorhand toegestuurd worden (op aanvraag). Meer info: www.studioglobo.be

Kom je meedenken over Wereldreis?

Meewerken aan Wereldreis lijkt je wel iets maar je twijfelt nog? Of je hebt goede ideeën om Wereldreis beter te maken? Iets wat je ons altijd al eens wou vertellen? Dan nodigen we je graag uit naar de redactievergadering van Wereldreis. Eén keer per jaar nodigen we iedereen uit die aan Wereldreis meewerkt om stil te staan bij de voorbije jaargang en plannen te maken voor de volgende. We geven suggesties voor de kalenderfoto’s, we zoeken passende thema’s en activiteiten die werken. We stellen deze vergadering graag open voor iedereen die interesse heeft. Geef je mening en doe zelf inspiratie op. Zo wordt Wereldreis ook volgend jaar weer een waardevolle en door vele mensen gedragen lesbrief. Wanneer: woensdag 8 mei van 14 tot 17 uur. Laat je weten of je erbij kunt zijn op info@studioglobo.be

Werk aan de wereld in je klas: teamwerk Voor Studio Globo zijn leerkrachten dé sleutelfiguren die werken aan de wereld in de klas. Graag ondersteunen we daarbij op verschillende manieren, onder meer met een maandelijkse Wereldreis. Maar wist je dat je ook als schoolteam of collega’s van een scholengemeenschap bij ons terecht kunt? In een van de inleefateliers maak je kennis met concrete werkvormen of didactische materialen. Vanuit die praktijk geven we concepten en inzichten mee over beeldvorming, coöperatief leren, omgaan met diversiteit, groeien in verbondenheid en solidariteit… Is een bezoek bij ons niet mogelijk? Dan komen we even graag naar jullie toe. Zoek je inspiratie om met je schoolteam, de zorgleerkrachten of de leerkrachten van een bepaalde graad te werken aan de wereld in je klas? Wil je meer doen met de diversiteit die in je klas of school aanwezig is? Dan kan je Studio Globo inschakelen voor een pedagogische studiedag, een personeelsvergadering of om enkele keren mee te denken met je werkgroep. Kijk eens op www.studioglobo.be/nascholing voor enkele mogelijke insteken. We vertrekken vanuit dit basismateriaal maar werken steeds op maat. Meer info: Studio Globo - Emilie Deblock 02 520 05 30 - nascholing@studioglobo.be www.studioglobo.be/nascholing

Voorbij de kleuren Onze straat, ons inleefatelier Op de achterflap van deze Wereldreis zie je een foto van de Otletstraat. Daar ligt ons inleefatelier ‘Wonen op het Dak’. In dit atelier blijven we in eigen land en laten we de kinderen kennismaken met de diversiteit van onze eigen samenleving. Onze jonge bezoekers moeten bij ons dan ook niet het vliegtuig op. Hun inleefervaring begint vaak al op het moment dat ze van de trein stappen in Brussel-Zuid en te voet naar ons atelier in Kuregem komen. Kuregem is een dichtbevolkt deeltje van Brussel waar bijna twintigduizend mensen van meer dan zeventig verschillende nationaliteiten proberen samen te leven. Op weg naar ons atelier worden de kinderen dan ook overspoeld door een mix van indrukken: de geuren van de stad – van wafel tot vuilnis, de klanken van verschillende talen – van Albanees tot Zweeds, de opeengepakte huizen, luide muziek uit openstaande ramen, enz. Het zijn indrukken die prikkelen, maar die ook kunnen afstoten. Onze buurt is namelijk rijk in al zijn aspecten. Ook de schaduwzijden van het stadsleven met haar grote diversiteit zijn er dus zichtbaar: afval, onverzorgde gevels van dichtbevolkte huizen, een kapot raam, enz. Na zo’n cocktail van indrukken moet het eigenlijke inleefatelier nog beginnen! De realiteit van onze buurt konden we onmogelijk scheiden van ons atelier over diversiteit. Daarom gebruiken we de kracht van de buurt om te werken aan verbondenheid. In ons atelier werken we met verhalen uit de buurt en hebben we een uitgewerkte buurtwandeling. Zo’n wandeling is minder evident dan het inleefatelier. Op straat kan je immers de indrukken en beleving niet sturen zoals in het atelier. Ook wij als Studio Globo worden ook uitgedaagd. Sommige indrukken kunnen zo vooroordelen net bevestigen in plaats van ontkrachten. Gelukkig heeft de buurt wel een troef achter de hand dat een atelier nooit op dezelfde manier kan bieden, namelijk een levensechte ontmoeting: een voorbijganger die de kinderen begroet met ‘bonjour’, een spontane voetbalwedstrijd met de kinderen uit de buurt in het park, de ontmoeting met bejaarde bewoners in het dienstencentrum Cosmos, een bezoek aan de moskee of een babbel met een buurtwerker. Het is een troef die we graag zoveel mogelijk uitspelen. Contacten leggen met de buurt is open staan voor ontmoeting en voor diversiteit. Of je nu in Kuregem woont of in Zwevezele. Hoe die contacten verlopen is even onvoorspelbaar als het leven in de straat zelf, maar ze bieden leerkansen om positief te leren omgaan met diversiteit. Zo zie je maar: leren doe je overal, en soms op plekken waar je het minst verwacht zoals op straat in hartje Brussel. Jesse Noukens Heb je ook zin om met je klas ondergedompeld te worden in het leven van een grote stad? Het atelier Wonen op het Dak is er in Antwerpen en in Brussel. Meer info vind je via onze website: www.studioglobo.be

INHOUD

voorwoord Dag lezer(es), De vrolijkheid spat van onze kalenderfoto af deze maand: kinderen schateren terwijl ze op straat de zeepbellen proberen vangen die de man in het rond strooit. Vanop de drempel kijken omstaanders naar wat er gebeurt. Het zou overal kunnen zijn: in een volkse stadswijk in Brazilië, maar evengoed in een straat hier in België. Kijk maar eens op de achterflap van deze Wereldreis. Spelen op straat in België is niet zo evident door het drukke verkeer, maar soms kan het wel. Dan wordt de straat afgezet en zijn niet langer de auto’s de baas en maken kinderen van de straat hun speelterrein. Het is een de ideale ondergrond om te skateboarden en om krijttekeningen te maken, je maakt er een aankomst voor een loopwedstrijdje of de straat wordt het decor voor jouw theater. Op straat is veel te beleven: het is een bruisende plek die steeds verandert. Kijk dus om je heen als je de straat opgaat. Wedden dat je iets ontdekt dat je nog nooit eerder zag? Emilie

colofon

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo (Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, F 02 502 81 01) Weblink www.studioglobo.be/wereldreis

Nieuws uit Studio Globo: .................... 2 Voorwoord ..................................... 3 Wereldreisinfo Brazilië ..................................... 4 Heb je al gehoord van ... Ronaldo? .................................. 4 Foto-info................................... 5 Thema-info: Mijn straat................ 5 Reiswoordenschat ...................... 5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad ............................6-8 Stratenplan ............................... 7 Een zeepbel met kleuren van de regenboog ............................ 8 Tweede graad......................... 9-11 Brief van Lien ...........................10 Een straat in Rio ........................ 11 Derde graad......................... 12-17 Webtips....................................13 Voer voor boekenwurmen ............13 Jan Zeepbel in Favela de Ramos ................... 14-15 Kansen en gevaren op straat ........16 Straatkunst zoals in Rio kan ook hier .............................17 Tekening van de kalenderfoto.......18 Voorbij de kleuren: Onze straat als inleefatelier ............19 Spiegelfoto....................................20

Le monde en classe (vertaling van wereldreis) is een uitgave van CNCD-11.11.11 (Handelskaai 9, 1000 Brussel, F 02 250 12 63) www.cncd.be/lemondeenclasse

Abonnement : 10 nummers voor € 16 Zie weblink voor andere formules. Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,60 + verzendingskost. Bankrekening : BE56 0682 3525 0588 Administratie : Jan Wynants (T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be) Redactie en medewerkers : Helga Vande Voorde (T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be), Jan Daniëls en Annelies Maertens (verhaal), Irina Meeusen, Stijn Van Assche, Marijke Huvenne, Angelique Vermeire, Jesse Vos, Seth Daelemans, Jesse Noukens, Emilie Deblock en Jan Debonnet Tekeningen : Jos Verhulst Foto's : AF Rodrigues (kalenderfoto op de cover), Liesbet De Pooter (foto’s p. 19 en spiegelfoto) Vormgeving : Marc Vermeiren Druk : De Wrikker cvba, Berchem Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging - 11.11.11 v.z.w. en met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking

Wereldreis - 2013/4 - 3

Brazilië LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Brazilië ligt in Zuid-Amerika en is het vijfde grootste land ter wereld. De hoofdstad is Brasilia. Het landschap en het klimaat zijn heel divers: in het westen en noorden van Brazilië stroomt de Amazonerivier door het tropische regenwoud. Het grootste deel van het land bestaat uit plateaus. Het noordoosten is woestijnachtig en het zuiden subtropisch. Geschiedenis In het jaar 1500 kwam de Portugees Pedro Cabral aan de Braziliaanse kust. Er bestonden toen in West-Brazilië steden die door een stratennet met elkaar waren verbonden. De verschillende indianenstammen werden gemakkelijk overwonnen door de kolonisatoren. Veel indianen stierven ten gevolge van de ziektes die de Europeanen meebrachten. Er werden miljoenen Afrikanen als slaven naar Brazilië verscheept om er te werken op de plantages van suikerriet, tabak, koffie, katoen… tot in 1888 slavernij officieel werd afgeschaft. Brazilië werd in 1822 onafhankelijk en bleef een keizerrijk tot 1889, toen het land een republiek werd. In de 20ste eeuw vond er twee keer een staatsgreep plaats. Vanaf 1985 kwamen er opnieuw democratische verkiezingen. Dilma

Rousseff is er de eerste vrouwelijke president. Bevolking De totale bevolking wordt geschat op 194 miljoen inwoners en woont vooral aan de kust en in het zuiden. De meeste Brazilianen zijn een mix van Afrikaanse en Europese oorsprong. De indianen, de oorspronkelijke bevolking van Brazilië, leven voornamelijk in het Amazonewoud, maar ook in steden als Rio de Janeiro en Sao Paulo. Hun grondgebied wordt echter steeds kleiner en het contact met de moderne wereld bedreigt hun voortbestaan. HDI: Brazilië staat 84ste met een hoge 0,718. Economie Brazilië is één van de grootste tien economieën ter wereld en maakt momenteel een sterke economische groei door. Exportproducten zijn ijzererts, staal, schoeisel, koffie, sojabonen, fruit (zoals sinaasappels, ananas, mango’s), kip, rundvlees, rietsuiker en geïndustrialiseerde producten zoals vliegtuigen. De plotse economische groei (bijv. veeteelt en mijnbouw) brengt ook heel wat problemen met zich mee zoals ecologische vernietiging en sociale ontwrichting. Er bestaat in Brazilië een grote kloof tussen rijk en arm. Ondanks een groeiende middenklasse, gaat 1/5 van de Brazilianen niet naar school, heeft onvoldoende eten en mist toegang tot een arts, riolering en drinkwater. Toch wordt er de laatste jaren gewerkt aan de bestrijding van de armoede via het invoeren van allerlei sociale programma’s, zoals de ‘Bolsa Familia’, een minimuminkomen voor de armste gezinnen onder voorwaarde dat zij hun kinderen naar school laten gaan. Munt: real, BRL 1 = 0,3637 euro. Wereldreis - 2013/4 - Wereldreisinfo - 4

HEB JE AL GEHOORD VAN … RONALDO? De stervoetballer Ronaldo Nazario de Lima is één van die levende halfgoden die Brazilië koestert, al doet hij het vandaag wat kalmer aan als lid van het organiserend comité voor de komende wereldbeker 2014 in Brazilië. Deze eervolle post beklom hij na een schitterende voetbalcarrière… En dat is wel een verhaal van een echte doorzetter. Ronaldo werd in 1976 geboren in een arm gezin en ontplooide zijn enthousiasme voor voetbal op een stoffig veldje van de kleine club São Crustóvão. Niet beter dan het veldje van de “Kampioenen”… ‘Fenômeno’ was zijn bijnaam na zijn ‘fenomenale’ reeks goals die hij later zou maken bij grote clubs in het buitenland zoals Barcelona, PSV Eindhoven, Inter Milaan en Real Madrid. In Brazilië zelf werd hij pas razend populair toen hij het land het WK van 2002 hielp winnen met een hele reeks spectaculaire doelpunten, en dat na een zware knieblessure waarbij iedereen dacht dat zijn hoogtepunt voorbij was. Ronaldo geeft om arme kinderen en voedt hun droom dat je via sport gezond kunt blijven en opklimmen, net zoals hijzelf meemaakte. Hij ontmoette tijdens de wereldbeker van 1998 te Parijs trouwens een groepje kinderen van straatkindproject AMAR (zie ook het verhaal van Aninha en Jan Zeepbel). Hij gaf hen de kans om te trainen bij een echte voetbalploeg in Rio.

dat sociale ontwikkelingsprogramma’s in de favela’s werden gestimuleerd. Zolang er basisdiensten voor de arme gezinnen, scholen, kinderopvang, culturele acties en jeugdtewerkstelling ontbreken, zal de migratie van arme kinderen naar het rijke stadsdeel uiteraard niet afnemen.

Foto-info  Deze foto is gemaakt in Rio de Janeiro, de tweede stad van Brazilië met 6,3 miljoen inwoners (de metropool telt er 11,7 miljoen). Er zijn grote sociaaleconomische verschillen tussen de villawijken aan de kilometerlange zandstranden en de favela’s op de heuvels en tegen de hellingen van granietrotsen. ‘Complexo da Maré’ ligt in het noorden van de stad dicht bij de Avenida Brazil, een autosnelweg door Rio. Het is een groep woonwijken en favela’s met 130 000 inwoners, gebouwd na 1940 in mangrovegebied (‘maré’ betekent getijde). In deze levendige ‘buurt’ verkoopt João ‘Bolinha’ (Zeepbel) Inacio zeepbellen. Hij is afkomstig van het arme noordoosten van Brazilië. THEMA-INFO: MIJN STRAAT Steden als Rio de Janeiro en Sao Paulo zijn plaatsen van veel leven en actie, maar ook van extremen. Zeer rijke wijken, afgeschermd door hekken, camera’s en bewakingsagenten, staan in schril contrast met de favela’s: de getto’s van de armsten, sloppenwijken aan de rand van de stad. Veel mensen wonen er in hutjes gemaakt van karton, plastic,

houten planken en golfplaten. Laten we eens een kijkje nemen in de favela’s van Rio de Janeiro… Hier leven tussen 20 000 en 30 000 straatkinderen. 80% van deze kinderen heeft nog familie wonen in de favela’s, maar leven op straat wegens armoede, intern familiaal geweld of druggeweld. Om te beginnen leven er de ‘economische vluchtelingen’: favelakinderen die af en toe op straat overnachten, al dan niet in gezinsverband, en via bijverdiensten op straat iets proberen te verdienen voor hun familie. Daarnaast zijn er straatkinderen die volledig gescheiden leven van hun gezinnen. Tenslotte zijn er de ‘vluchtelingen voor het druggeweld’: zij proberen aan de dood te ontsnappen en verstoppen zich voor de drugchefs. Met de voetbalwereldbeker van 2014 en de Olympische Spelen van 2016 zal Rio heel veel toeristen aantrekken en dus ook voor potentiële hoge winsten zorgen voor de bedrijven die erbij betrokken zullen zijn. In de aanloop naar deze grote evenementen speelt het stadsbestuur van Rio mee het spel van de betere klasse en is daarom volop bezig met een ‘sociale schoonmaak’. Straatkinderen worden op een brutale manier van de mooiere strandwijken verjaagd. Sociaal uitgesloten inwoners worden naar de arme rand van de stad verjaagd en overblijvers worden zelfs gevangen gezet. In het eerste semester van 2012 sloot de overheid te Rio liefst 4 000 zwerfkinderen op. De ‘sociale apartheid’ neemt hierdoor juist toe. De ‘sociale schoonmaakacties’ van het stadsbestuur zijn toegenomen zonder Wereldreis - 2013/4 - Wereldreisinfo - 5

REISWOORDENSCHAT Cariocas: inwoners van Rio (< Tupi de taal van de toenmalige indiaanse bevolking -: zij die in witte huizen wonen, dus Portugezen). favela: illegale sloppenwijk met kleine woningen aan de rand van een stad, erg aanwezig in Sao Paulo en Rio de Janeiro (< Portugees: naam van een wolfsmelkachtige plant uit Noordoost-Brazilië vanwaar berooide soldaten naar Rio keerden en er een voorlopig onderdak bouwden). getto: gesloten stadswijk met overwicht van een bepaalde bevolkingsgroep (< Venetiaanse wijk aan joden toegewezen). Rio de Janeiro: stad ontstaan aan de Baai van Guanabara - een zee-inham van de Atlantische Oceaan die is ‘ontdekt’ door Gaspar de Lemos op 1 januari 1502 (< Portugees: Januaririvier). rooilijn: grens tussen openbare weg en privégrond. straat: verharde weg in een bebouwde omgeving (< Latijn via strata: geplaveide weg). straatkind: kind dat tijdelijk of permanent op straat leeft en er aan eten en inkomsten tracht te geraken, 1 op 5 wereldwijd.

Eerste graad EINDTERMEN Nederlands – spreken 2.9 kritisch reageren, 2.10 passende argumenten. Wereldoriëntatie – natuur 1.17 levensgewoonten – techniek 2.6 technische systemen – mens 3.1 spontaan uitdrukken – maatschappij 4.6 vrijetijdsbesteding – verkeer en mobiliteit 6.1 reisweg, 6.12 gevaarlijke verkeerssituaties, 6.16 openbaar vervoer.

Laat de leerlingen ook denken waarom je geen ‘verstoppertje’ kunt spelen op straat.

VERKENNING BIJ DE KALENDERFOTO Bekijk samen de foto. Laat de leerlingen eerst vertellen/ filosoferen/ fantaseren over wat er op de foto te zien is. Pols naar hun ervaringen met zeepbellen. “Wanneer blazen wij zeepbellen?” Bijv. op een verjaardagsfeestje, als wij in de tuin spelen, op school…

Bouw hierop verder met een gesprek over ‘mijn straat’. Laat de leerlingen hun straat beschrijven: gebouwen, verkeer, de buren, aanwezigheid van groen, winkels…

Stratenplan De leerlingen tekenen op werkblad A een stratenplan (vergelijk met ‘Man bijt hond’) zoals zij dat ervaren. Misschien ziet dat er heel anders uit dan een plan op schaal! Kan iemand anders er de weg mee vinden? Het verhaal van Aninha Vertel daarna over Aninha (zie werkblad C) en het huisje waar zij woont. Er kunnen verschillen, maar ook overeenkomsten zijn op gebied van bouw, slaapcomfort, aantal bewoners, sfeer, omgeving…

ZEEPBEL VAN GELUK Laat de leerlingen een grote schijf uit papier knippen en daarin tekenen of schrijven wat voor hen ‘geluk’ is. Stuur aan op niet-materiële zaken, bijv. “samen zijn met mama”. Als een leerling niets kan verzinnen, laat dan het woord geluk met mooie letters in de zeepbel schrijven. Hang de ingekleurde ‘zeepbellen’ in een grote wolk op. Technologie Je kunt met de kinderen buiten zeepbellen blazen en ‘naar de straatkinderen over de hele wereld’ sturen! Daarvoor heb je naast sop ook zeepbellenblazers nodig. Die kun je goedkoop vinden in speelgoedwinkels of (gratis?) bij reclamebedrijven. Misschien hebben de leerlingen er nog enkele thuis! Je kunt ze ook zelf maken met metalen klerenhangers. Het verdere verloop staat beschreven op het werkblad B.

SPELEN OP STRAAT Veel kinderen spelen graag buiten. Wie in een rustige straat of op een woonerf woont, kan vaak onbezorgd spelen op het voetpad (of soms zelfs op de rijweg). Voor kinderen die langs drukke wegen wonen, is dat geen optie. Welke spelletjes kun je op straat spelen? Speel met de kinderen enkele spelletjes die je op straat kunt doen. Doe ze eventueel echt op straat, als de omstandigheden bij de school het toelaten. Misschien kan dit in kleine groepjes onder begeleiding van ouders? Mogelijke spelletjes zijn: tekenen met krijt, springtouwen, bellen blazen, … Wereldreis - 2013/4 - Wereldreistips - 6

Stratenplan Elke dag ga je van thuis naar school (en terug). Welke weg neem je? Welke herkenningspunten zijn er? Zijn er plaatsen op straat waar je goed moet opletten? Neem je het openbaar vervoer? Wat is er leuk op straat? school

thuis

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad A - 7

Een zeepbel met de kleuren van de regenboog Dit heb je nodig: een bellenblazer en zeepsop Een goed recept voor sterke-bellen-sop: - 1 deel suiker of gelatinepoeder - 1 deel afwasmiddel - 6 delen water Doop de bellenblazer in het zeepbellenmengsel, niet te hard roeren, dan schuimt het teveel! Beweeg hem nu in de lucht. En nu zachtjes blazen. Succes! Misschien kunnen jullie ook samen een groep, een sliert of een hart met bellen blazen? Schrijf in de grote zeepbel een wens voor een kind op straat.

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad B - 8

Tweede graad EINDTERMEN Nederlands – spreken: 2.7 bij teksten vragen stellen – lezen 3.5 informatie achterhalen. Wereldoriëntatie – mens 3.2 gevoelens – maatschappij 4.4 welvaart, 4.7 type gezin – sociaal-culturele verschijnselen 4.8 waarden en normen – interculturele gerichtheid 7.1 vergelijken.

kun je ook even stilstaan bij het feit dat de officiële taal in Brazilië Portugees is. “Hoe komt dat?” Kennen de leerlingen nog zo’n landen? - “Wat zijn straatkinderen? Wat betekent ‘op straat wonen’?”

BIJ DE FOTO

OP STRAAT

Bekijk samen de foto. Laat de leerlingen beschrijven wat zij zien en vraag er telkens bij hoe dat aanvoelt. “Kan dit een straatbeeld van bij ons zijn?” Nu kunnen zij in een groepje op zoek gaan naar tien overeenkomsten en tien verschillen met het straatbeeld van bij ons. Die noteren zij kort, nadien kan er een groepsgesprek volgen waarbij even wordt stilgestaan bij die overeenkomsten en verschillen. “Is het leuker, slechter, veiliger...?” Laat hen telkens motiveren. Zo staan zij even stil bij de alledaagse dingen hier en daar. Zoek positieve en negatieve punten en probeer om niet alleen negatieve zaken bij Rio te noteren! Mogelijke verschillen (of niet?) met ons straatbeeld: blote voeten, veel lachende kinderen op de rijweg, bellen blazen, mensen op de stoep, deuren open, bromfietsen maar geen auto’s, muurschildering, versierde brievenbussen, spullen op straat (tafels tegen de muur, stoelen op straat, planten), rooilijn, kasseien, voetpad en dorpels... BIJ DE BRIEF Laat de leerlingen individueel de brief (werkblad C) eerst zelf stil lezen. Verduidelijk klassikaal een aantal woorden. - “Wie is Aninha?” Leg uit dat dit een Portugese naam is en als “Aninja” wordt uitgesproken. Hier

Straatkinderen Een fenomeen dat in ons land weinig voorkomt (er zouden er zo’n 3 000 zijn), maar in het Zuiden veel meer: kinderen die (met of zonder hun ouders) op straat leven. Sta met de leerlingen stil bij de schrijnende leefomstandigheden van deze mensen. Laat hen verwoorden wat je allemaal mist als je op straat moet leven: warmte, een droge slaapplaats, toilet, tafel; gezondheidszorg, scholing, zekerheid, bescherming, identiteit, sociaal contact… Anderzijds zijn deze kinderen vaak zeer creatief, optimistisch en vrijgevochten! De leerlingen lezen de tekst nog eens, eventueel beurtelings hardop. Mondeling worden volgende vragen besproken. “Beschrijf hoe die mensen wonen, wat vind je daarvan? Zijn de huizen op de kalenderfoto ook gemaakt van gevonden materiaal? Waarom moet Aninha blozen? Is het een ‘gezellige straat’? Waarom? Vergelijk even met de straten bij ons.” Dan kun je het werkblad D laten invullen. Straatfeest Hou een klasgesprek over straatfeesten. Wordt er bij de leerlingen soms een straatfeest gehouden? Bij ons worden straatfeesten georganiseerd in de zomervakantie. Dan is er vaak mooi weer, de mensen werken niet en de buren komen samen om te vieren. De straat wordt dan verkeersvrij gemaakt. Voor de kinderen wordt vaak animatie voorzien (bijv. springkasteel). Er is eten (bijv. barbecue of potluck) voor iedereen.

Wereldreis - 2013/4 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad C - 10

Een straat in Rio Heb je de brief goed gelezen? Beantwoord de vragen! Waar woont Aninha? ............................................................................................................................................................... Waaruit is haar huis gemaakt? ............................................................................................................................................................... Wat eten de kinderen als zij van school komen? ............................................................................................................................................................... Wat doen de jongens op straat? ............................................................................................................................................................... Waarom heet die man â&#x20AC;&#x153;Jan Zeepbelâ&#x20AC;?? ............................................................................................................................................................... Waar is het heel gezellig? ...............................................................................................................................................................

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad D - 11

Derde graad EINDTERMEN Nederlands – lezen 3.3 informatie achterhalen, 3.4 ordenen en 3.7 beoordelen – schrijven 4.6 schriftelijk antwoorden, 4.8 plezier in schrijven – taalgebruik: 6.4 reflecteren op andere talen. Muzische vorming – beeld 1.1 waardeoordeel, 1.3 beeldinformatie, 1.5 beeldend vormgeven – drama 3.5 gevoelens uiten – attitudes 6.2 zonder vooroordelen, 6.4 creatieve uitingen. ICT 5 informatie opzoeken. DE KALENDERFOTO: TIJD VOOR TONEEL

vinden. De leerlingen vertellen dit kort aan de klas. “Op welke manier verschillen de straten waarin de leerlingen leven? Op welke manier komen de straten van de leerlingen overeen? Spelen de leerlingen veel op straat of in de wijk? Waarom wel of waarom niet?”

Laat de leerlingen in groepjes van drie of vier een kort toneel uitwerken met de kalenderfoto als vertrekpunt. De leerlingen kunnen personages aannemen van op de foto, maar natuurlijk mogen zij ook eigen personages in het leven roepen. De leerlingen brengen hun toneel naar voor in de klas. Bespreek daarna met de leerlingen welk gevoel zij hebben bij de foto. Hebben zij ook een idee waar de foto is genomen? Enkele vragen om de leerlingen op weg te helpen: “Wie is het lachende meisje? Waar woont zij? Wie is haar familie? Heeft zij vrienden in de straat? Wat zijn haar hobby’s, wat doet zij graag? Wat eet zij graag? Op wie is zij misschien verliefd? Wie blaast de bellen op de foto? Woont hij in de straat? Wat doet hij voor werk? Heeft hij een gezin? Wie is het meisje met haar roze topje en shortje? Heeft zij zussen en broers? Wat vindt zij van dat bellenblazen?” HET VERHAAL De leerlingen lezen in hun groepje het verhaal (werkblad E en F) expressief. Vervolgens vertellen zij aan elkaar wat er in het verhaal gebeurt. Hadden de leerlingen dit verwacht toen zij naar de foto keken? Verschilt dit erg van hun eigen invulling van de foto? Daarna schrijven de leerlingen in hun groepje drie zaken op die zij nog niet wisten voordat zij het verhaal lazen. De leerkracht bespreekt van elk groepje de drie zaken die worden aangehaald. De eigen straat De leerlingen schrijven in een vijftal zinnen hoe hun eigen straat er uitziet. Zij beschrijven ook wat zij van hun straat

Straatkinderen Ondertussen is uit het verhaal duidelijk geworden voor de leerlingen dat het leven op straat van heel wat Braziliaanse kinderen geen lachertje is. Zij leven in armoede, dikwijls tussen drugsbendes wat erg gevaarlijk kan zijn. In Brazilië zijn er naar schatting 7 tot 8 miljoen straatkinderen! Je kunt hen vertellen over de vele initiatieven die al werden genomen om daar iets aan te doen. Eén daarvan kunnen de kinderen beter leren kennen door naar de site van SPARTA te gaan: spartario.weebly.com. Daar zijn ook Nederlandse linken die meer uitleg geven over de solidariteitswerking. Daar lees je o.a. volgende informatie: “Rio is een stad gelegen aan de kust van Brazilië. Het kent prachtige stranden en boulevards. Alleen, hoe hoger je de heuvels van de stad in gaat, hoe armer het daar wordt. De goden bevinden zich normaal dicht bij de zon. Hier is het omgedraaid en wordt het gevaarlijker. Dat is de wereld van de favela’s: een wereld waar wij ons, als West-Europeanen, niets bij voor kunnen stellen. Er heest armoede, criminaliteit en het is een plek waar kinderen vermoord worden. Ontsnappen is moeilijk en daarom is er een project als Sparta wat gesteund wordt door de Nederlandse stichting: ‘Ajude a me viver’ (=’help mij leven’). Het lijkt een druppel op een gloeiende plaat, maar het is een beweging de andere kant op. Sparta is een plek waar kinderen een richting gegeven wordt door middel van sport...” Laat de leerlingen in groepjes of per twee zoeken naar die site, misschien ook andere linken m.b.t. Braziliaanse straatkinderen. www.kinderenvanrio.org, www.vicgo.be, www.hrw.org Bespreek klassikaal de hoofdzaken van die informatie.

Wereldreis - 2013/4 - Wereldreistips - 12

www.voorbeginners.info/brazilie/rio-de-janeiro.htm http://pt.wikipedia.org/wiki/Rio_de_Janeiro_(cidade) www.dewereldmorgen.be/node/97406  Rio krijgt geweld in favela’s niet onder controle http://maismoreno.net/wp-content/uploads/2009/04/mapa_ bairros_rio.jpg  kaart met favela’s (Maré = 157) http://soulbrasileiro.com/main/rio-de-janeiro/favelas/ complexo-da-mare/complexo-da-mare/ www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1489370/2012/08/22/Favela-wil-niet-wijken-voorSpelen-in-Rio-de-Janeiro.dhtml

Kansen en gevaren op straat De leerlingen maken gebruik van werkblad G. Afhankelijk van de klas kan dat per twee, in groepjes of klassikaal. Zij herlezen het verhaal en gaan op zoek naar pro’s en contra’s van de straat voor Aninha. Vervolgens staan zij stil bij hoe zij deze gevaren zelf zouden ervaren, wat zij er aan zouden doen en hoe zij die kunnen vermijden.

SPARTA: solidariteit, vrede, liefde, verantwoordelijkheid, werk, vriendschap. STRAATKUNST ZOALS IN RIO KAN OOK HIER!

Straatkunstenaars zijn ook bij ons actief: historische optochten, muzikanten, mimespelers… De leerlingen kunnen met heel de klas straatkunst naar voor brengen zoals op de kalenderfoto. Zij doen dit door op de speelplaats of in een grote ruimte een klassikaal schilderwerk of krijtwerk te maken met een boodschap die zij met de klas willen vertellen. Er wordt in Brazilië met veel kleuren gewerkt en met verschillende technieken. Dus het is ook de bedoeling dat er klassikaal een thema wordt besproken, maar dat iedere leerling ook zijn eigenheid in het kunstwerk mag verwerken, zie werkblad H. WEBTIPS Brazilië, Rio de Janeiro en Maré www.11.be/landen/land/detail/brazilie,4013

Straat http://actionashe.blogspot.be/2003/12/street-art-with-streetkids-rio-de.html  kunstproject met straatkinderen http://untappedcities.com/2012/02/13/the-legalizationof-street-art-in-rio-de-janeiro-brazil/  straatkunst in Rio, zeer mooie kunstwerken van straatartiesten (vooral graffiti) www.columbusmagazine.nl/zuid-amerika/brazilie/rio_de_ janeiro/reisreporter/fotos/254661.html en /301897.html  foto’s straatleven www.bright.nl/op-straat-hangen-rio www.helpmijleven.org/brazilie/sparta.html  SPARTA sportclub in de sloppenwijk: sociaal project om kinderen via sport een zinvol tijdverdrijf te bieden (i.t.t. drugsverkoop en gangs), ook nog andere interessante projecten op deze website i.v.m. het straatleven in Rio. www.ibiss.info/  organisatie met verschillende interessante projecten om vooral jongeren in het straatleven te beschermen en te ondersteunen www.klasse.be/archief/maak-je-leerlingen-streetwize/ www.libelle.be/thuis/66998/een-straatfeest-organiseren  tips en ideeën over straatfeest VOER VOOR BOEKENWURMEN - Brazilië. Landenreeks. BAYER, M. Amsterdam/ Den Haag/ Brussel: KIT Publishers/ Novib/ 11.11.11, 2006. - Het leven is een straat. SCHELSTRAETE, I. DE STANDAARD, 11/10/2011. - Het schiereiland van Vlaanderen. LODEWIJKS, B. Roma Publications, 2012. - Jouw school – mijn school. Kinderen en hun scholen over de hele wereld. SMITH, P.; SHALEV, Z.; BINGHAM, C.; GREENWOOD E., LOVE,C.; MACK, L.; STAR, F. Tielt: Lannoo, 2007. - Multiculturele expressie. Santillo, S. Sint-Niklaas: Abimo, 2011. - Plastic. Samsam. Amsterdam: KIT, nr. 4, 2012. - Rio de Janeiro. Wereldsteden. SCOONES, S. & PARKER, E. Etten-Leur: Ars Scribendi, 2007. - Straat in straat uit. Overal mensen en rechten. JOCHEMS, P. Mechelen: Jeugd & Vrede, z/j.

Wereldreis - 2013/4 - Wereldreistips - 13

Jan Zeepbel in Favela de Ramos Hallo! Ik ben Aninha. Dat zal in jullie taal wel ‘Anneke’ zijn. Ja, ik ben dat Braziliaanse meisje dat op de foto met haar neus helemaal in de zeepbellen zit. Ik woon in de favela de Ramos in Rio de Janeiro. Dat is een deel van de Favela da Maré, een heel grote sloppenwijk. Wij wonen daar met heel onze familie in een piepklein huisje van baksteen en golfplaten. Dat is eigenlijk al ‘heel modern’ volgens mijn mama. Want toen die zelf nog kind was, waren dat allemaal nog wankele huisjes gemaakt van leem en bamboe. Mijn moeder kwam hier als peuter toe met mijn grootouders en een hele groep uitgehongerde migranten uit het platteland van het arme Noordoosten. Door langdurige droogte heerste daar toen hongersnood. Uit die woestijnzone vluchtten toen, volgens mijn juffrouw, 40 miljoen mensen naar de grote steden Rio de Janeiro en São Paulo. De meeste bewoners van mijn favela zijn arm. Sommige families slapen met vijftien op de grond omdat er te weinig geld is voor de aankoop van bedden. En om te besparen, tapt iedereen met duizenden draadjes ‘gratis’ elektriciteit af van grote verlichtingspalen van de snelweg hier vlakbij. Veel van mijn vriendjes eten elke dag enkel rijst en bonen, zonder vlees of iets anders erbij.

Maar zelf woon ik hier graag. In de steegjes krioelt het hier van de spelende kinderen. Ravotten op straat doe ik het liefst van al. Er zijn roepende straatverkopers en een heleboel kerkjes waar luide gospelmuziek uit klinkt. Stil is het hier niet: de buren schieten vuurpijlen af als hun voetbalploeg wint en met carnaval gaat iedereen aan het dansen. Dag en nacht. Maar buiten die periode zijn de meesten vroeg uit de veren om hard te werken. Dat zijn lange dagen, want om naar het centrum van de stad te rijden met de bus, staan de volwassenen al om vier uur ’s nachts op. In de Braziliaanse scholen is er weinig plaats voor veel leerlingen. Daarom gaan we maar halve dagen naar school: een groep in de ochtend en een andere groep in de namiddag. Mijn oudste broer van vijftien gaat zelfs ’s avonds naar school. In de daguren is het namelijk al overbezet. Het komt hem trouwens goed uit, want dan kan hij overdag bijverdienen... Mijn papa vindt dat een goed idee. Iedereen moet bijleggen om veel mondjes te kunnen voeden. Want thuis zijn we met dertien. Papa, mama, vijf kinderen en drie ‘geadopteerde’ neefjes en nichtjes. In het achtertuintje wonen mijn heel oude grootmoeder en grootoom, zijn geadopteerde zus en hun acht katten en, oh ja, Dobby, onze blinde hond. Die vonden we aan het ‘zwembad’ van Ramos, achtergelaten door één of andere badgast. Je vindt het vast gek dat we een eigen ‘strand’ hebben. Toen ik nog klein was, groef de stad hier een reusachtige zwempoel en legde een kunstmatig strand aan. Zo konden de inwoners van de favela in hun vrije tijd gemakkelijk naar het strand gaan. Ze moeten niet meer naar de chique stranden van de toeristen afreizen tijdens het weekeinde. Maar de zwempoel liep vol met vuil oliewater afkomstig van de baai en had geen zuiveringsinstallatie. Mijn mama wil niet dat ik er ga spelen. Ze noemt het ondertussen de “varkenspoel”. Ze zegt dat je er ziektes kan opdoen en dat de weekendbezoekers er

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad E - 14

aan de drank zitten. Papa zegt ook dat het er vol met drugsverkopers zit. Van papa mogen we niet meer buiten ons steegje spelen. Het is er te gevaarlijk. Vooral in het wijkgedeelte van de Oude Fabriek zijn er problemen. Daar wonen de ‘miseráveis’, de armste families. De ouders zijn er werkloos en er lopen veel crackverslaafden rond. Crack is een drug waarvan je helemaal gaga wordt. Vroeger was hier een textielfabriek, maar die werd gesloten. De lege hangars werden door mensen ingenomen. De betonnen nissen waar vroeger de weefgetouwen stonden, werden dan omgebouwd tot honderden krotjes van karton en hout. De verslaafden die daar nu overleven, kopen er verdovende middelen en vormen de drugsbende ‘Het Rode Commando’. Ze zijn tot de tanden gewapend en zwaaien de plak in onze wijk. Met Mey Adão, de drugsbaas, valt niet te sollen. Iemand die niet gehoorzaamt, wordt gedood. Een tijdje geleden waren er in Ramos veel vuurgevechten tussen het ‘Rode Commando’ en vijandige bendes of de politie. Dat is levensgevaarlijk. Als het schietkabaal begint, vlucht iedereen halsoverkop naar binnen. Soms liggen we dan wel een uur lang met de buik plat op de grond zodat we minder snel worden geraakt door rondfluitende kogels. Mijn grote broer Tiago zegt dat de regering zich niets aantrekt van onze wijk omdat we arm zijn. De regering wil niet dat we op de nette stranden, zoals Copacabana, gaan spelen en daarom werd er speciaal voor ons die aparte zwempoel aangelegd. Ze hebben ook een kilometerslange scheidingsmuur gebouwd rondom onze favela. Zo zien de toeristen van de luchthaven niet dat er armoede en favela’s in Rio zijn. De regering heeft ook een uitgangsverbod op zondagen ingevoerd. Ik word er soms triest van. We worden uitgesloten en we voelen ons niet veilig. Onze favela begint de laatste tijd op een gevangenis te lijken! De redding kwam uit ons straatje zélf. ‘Jan Zeepbel’ kwam hier wonen. Jan Zeepbel is een vrolijke man die een eigen handeltje oprichtte: zeepbellenverkoop! Elke zondag zet hij nu ons straatje vrolijk op stelten met het blazen van de meest ongelofelijke en kleurige zeepbellen. De kinderen springen rond hem heen.

Zelfs grootmoeder komt er speciaal voor aan de deur zitten. Hij plakt soms wel vijf bellen aan elkaar en heeft zelfs al eens een heel vliegend hondje in de lucht getoverd. Hij laat bellen dansen op muziek. Hij is ‘les’ beginnen geven in de bellenblaaskunst. Hij leert ons hoe je ze moet blazen en vorm geven. Maar zijn geheime formule van het zeepsop geeft hij niet prijs hoor… Mijn zusjes en ik hebben al eens zelf sop gebrouwen, maar dat zijn maar ‘flutbelletjes’ en die springen meteen stuk. In ieder geval, nu zijn tientallen kinderen terug aan het spelen, en nog wel in ónze straat. Leve Jan Zeepbel! Een tijdje geleden heeft Jan werk gevonden bij het voetbalschooltje van Ramos. Dat is hier opgezet door ‘project AMAR’ voor de kinderen van Ramos. Ze hebben een voetbalploeg voor jongens en meisjes en klasjes voor huiswerkbegeleiding. Jan Zeepbel is daar nu een extra klasje aan het oprichten om circuskunsten aan te leren! Hij haalt ons op en brengt ons thuis en daarom gaat mama ook akkoord. We nemen onze schoolboeken mee want daar is een juf die extra les geeft en ons met huiswerk helpt. We leren dus bij tussen het voetballen en het zeepbellenblazen. Tiago vindt het goed dat wij, de mensen van onze wijk, ons zélf inzetten om samen ons leven te verbeteren. Zo bereiken we op een dag vrede en welvaart. Ikzelf droom ervan dat iedereen hier in vrede en geluk mag leven. En als ik aan ‘geluk’ denk, zie ik voor mij die prachtige kleuren van de zeepbellen. Daar wil ik elke dag wel even in blijven zweven!

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad F - 15

Kansen en gevaren op straat Aninha vertelde dat zij graag in haar favela woont, toch zijn er ook gevaren op straat. Herlees het verhaal. Vermeld een reden waarom Aninha daar graag woont. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Haal uit de tekst een van de gevaren die Aninha beschreef. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Hoe zou jij je bij dat gevaar voelen? Hoe zou je hierop reageren? .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Hoe zou jij dat gevaar willen ontwijken of veranderen? .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Sparta SPARTA is een letterwoord gevormd door de eerste letter van waarden die heel belangrijk zijn! In BraziliĂŤ spreekt men Portugees. Nu moeten jullie eens kijken hoeveel Portugees jullie kennen! Welke waarden zijn belangrijk voor die straatkinderen? Probeer eerst door samen goed na te denken, kennen jullie geen woord dat daar wat op lijkt? Misschien heb je geluk en zit er een Portugees-, Frans- of Spaanssprekende leerling op school? Als het echt niet lukt, gebruik dan maar een woordenboek. Succes! Solidariedade

= . .............................................................

Paz

= . .............................................................

Amor

= . .............................................................

Responsabilidade

= . .............................................................

Trabalho

= . .............................................................

Amizade

= . ............................................................. Wereldreis - 2013/4 - Werkblad G - 16

Straatkunst zoals in Rio kan ook hier! Er gebeurt bij Aninha veel op straat. Naast spelen op straat, straatverkopers en gospelmuziek, is er ook een aparte kunstvorm. Kunst vinden we dus niet alleen in musea terug, maar ook gewoon op straat! Zo worden de straten opgefleurd met prachtige schilderwerken op de straatmuren. In Rio de Janeiro vinden we overal straatkunst terug, van de favela’s tot in de rijke wijken. Zo willen de kunstenaars vaak met straatkunst het gemeenschapsgevoel versterken tussen alle mensen die er in de wijk wonen. Kijk maar eens hoe jongeren in Rio straatkunst maken: - h t t p : / / u n t a p p e d c i t i e s . c o m / t r a vel/2012/02/13/the-legalization-ofstreet-art-in-rio-de-janeiro-brazil/ - http://actionashe.blogspot.be/2003/12/ street-art-with-street-kids-rio-de.html Mogelijke thema’s voor straatkunst op school. - Je kunt rond gedichten werken: maak een eigen gedicht en zorg daarbij ook voor illustraties, zodat de speelplaats een aaneenschakeling wordt van gedichten en tekeningen. - Het thema ‘straat’ in beeld brengen: hoe zien de straten in Brazilië er uit, hoe zouden de straten/wijken er voor jou moeten uitzien als je helemaal zelf mag kiezen? - Overeenkomsten tussen België en Brazilië illustreren met veel aandacht voor kleur, vorm en herkenning. - Carnavalsstoet van Brazilië en België schilderen of met krijt op de speelplaats tekenen. - Straatkunst ontwerpen rond het thema ‘lente’ of ‘Pasen’. - Een scene zoals uit een stripverhaal op een muur schilderen, zie ook www.brusselstripstad.be/ Welk thema kies jij? Wat vind je van deze uitspraak?

“Een weg verbindt plaatsen, een straat verbindt mensen”

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2013/4 - Werkblad I - 18

Kom je meedenken over Wereldreis?

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 26ste jaargang, nummer 4 - Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

De straat is het leukste speelterrein, er valt altijd wel iets te beleven, zowel in Brazilië als in België. (Foto Liesbet De Pooter)

april 2013