Wereldreis oktober 2007 by Studio Globo

Wereldreis Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 20ste jaargang, nummer 8

Geurig gebak op de kermis. De kaders aan de muur en de variĂŤteit aan producten. Lampjes en kleuren. Bolivia of BelgiĂŤ?

OKTOBER 2007

Bolivia Thema : VOEDSEL

WEGWIJS DOOR WERELDREIS

Saved by the bell, in Vlaanderen en wereldwijd

Wereldreis, de maandelijkse lesbrief bij de Wereldkalender van 11.11.11 ziet er vanaf deze maand wat anders uit. Graag maken we van de gelegenheid gebruik om je rond te leiden in wat de lesbrief te bieden heeft. De lessuggesties voor de basisschool vormen ook in deze twintigste jaargang de kern van het materiaal.

De vaste waarden Foto, verhaal en Reisinfo

Wereldreis brengt de realiteit achter de schitterende foto’s van de 11.11.11-Wereldkalender. Een oorspronkelijk verhaal brengt de foto tot leven. De auteur kent goed de plaats waar het beeld werd genomen. Voor leerlingen van de derde graad is de tekst geschikt om te lezen (zie werkblad E-F). Leerkrachten vinden in de Reisinfo informatie over het land en het thema van de foto. In de Landeninfo helpen achtergrond over o.a. aardrijkskunde, geschiedenis en het dagelijkse leven om vragen van leerlingen te beantwoorden. Daarnaast biedt de Themainfo duiding bij het centrale thema van de foto (bv. onderwijs, voedsel of arbeid). De rubriek ‘Heb je al gehoord?’ stelt elke maand een belangrijke ﬁguur of een element uit de actualiteit in verband met de foto kort voor. Tenslotte verklaart de Reiswoordenschat enkele moeilijke woorden of specifieke termen die elders in Wereldreis gebruikt worden. Leerlingen van de derde graad kunnen de Reisinfo ook als achtergrondmateriaal gebruiken.

Reistips en werkbladen

Per graad vind je Reistips: praktische lessuggesties, uitgewerkt door leerkrachten. Zowel de werkvormen als de vakken waarin de lessen te gebruiken zijn, zijn gevarieerd. Belangrijk: mondiaal leren is met Wereldreis geen ‘extra’. Het komt niet ‘bovenop’ het vele werk dat leerkrachten moeten verzetten. De lessuggesties kunnen in de plaats komen van het vaste aanbod. Bij de opmaak van de lessen wordt de aansluiting bij de eindtermen ook verzekerd. De opdeling per graad is niet altijd even strikt toe te passen: suggesties voor jongere of oudere leerlingen zijn interessant materiaal voor differentiatie. Bij de Reistips horen ook de oplossingen van de werkbladen. ‘Voer voor boekenwurmen’ biedt verwijzingen naar gebruikte bronnen en meer achtergrondlectuur. De ‘webtips’ vormen een startpunt voor de verkenning van het land of het thema van de foto op het wereldwijde web. Regelmatig verwijst Wereldreis ook naar andere mediamaterialen.

Voor de verschillende leeftijden zijn werkbladen uitgewerkt. Die zijn zwart-wit afgedrukt, zodat ze gemakkelijk kopieerbaar zijn. Aangepaste lettertypes verhogen de leesbaarheid voor jonge kinderen. De tweede graad krijgt elke maand post van Lien. Zij trekt de wereld rond en schrijft haar ervaringen neer in ‘De brief van Lien’ (zie werkblad C). Jongere kinderen luisteren geboeid wanneer je voorleest.

Wereldreis biedt meer Wereldreis heeft vanaf deze maand niet alleen een nieuw uitzicht. Je vindt ook enkele nieuwe rubrieken.

Spiegelfoto

Op de achterkant van het tijdschrift zoekt een ‘spiegelfoto’ gelijkenissen met de kalenderfoto in onze eigen samenleving. Het kan een detail zijn dat wordt uitgelicht en vergeleken, een sfeer, een kleur … Via dergelijke herkenbare elementen wordt het ‘vreemde’ of ‘andere’ plots minder vreemd.

Fototekening

De getekende versie van de kalenderfoto (werkblad I) kunnen de leerlingen kleuren en in hun ‘Wereldreismap’ bewaren. De tekening kan ook helpen om de foto te bespreken.

Uit de school geklapt

Regelmatig laten we op deze plaats een leerkracht aan het woord over hoe het er in zijn of haar klas aan toegaat. Inspirerende verhalen over de concrete praktijk van mondiaal en intercultureel leren.

N.a.v. de viering van 20 jaar werking van Studio Globo bundelden we een eerste reeks praktijkverhalen van leerkrachten. Deze brochure ‘Uit de school geklapt’ is bij Studio Globo te bestellen. Een voorproefje van wat je hier geregeld zult vinden. Heb je zelf een idee uitgewerkt dat je wil delen met collega’s, laat het ons zeker weten. We komen langs, voor een babbel op de middag of bij een kofﬁe na de schoolbel. Neem contact op met Jan Debonnet op 02 520 05 30 of stuur een e-mail naar jan. debonnet@studioglobo.be.

Voorbij de kleuren

De lesbrief Wereldreis is een praktisch werkinstrument. Achter die praktijk zit een uitgewerkte visie op mondiaal en intercultureel leren. Hoe zien we mondiaal leren? Wat zijn belangrijke klemtonen? Welke criteria bestaan er om bv. je lessen wereldoriëntatie ook echt wereldbetrokken te maken? Graag willen we hierover met jou in dialoog gaan.

Nieuws uit Studio Globo

Studio Globo, uitgever van Wereldreis, biedt een schat aan materialen en werkvormen om mondiaal en intercultureel aan de slag te gaan. Wat nieuw is of minder bekend krijgt een plaatsje in Wereldreis.

Campagnes en kinderen

Veel ngo-campagnes vragen terechte aandacht voor meer wereldwijde verbondenheid en solidariteit. In deze rubriek komen actuele thema’s aan bod maar wordt vooral ook verwezen naar materialen die thema’s op een passende manier vertalen voor kinderen.

Op vrijdag 5 oktober, internationale dag van de leerkracht, vraagt Studio Globo aandacht voor gelijke onderwijskansen, wereldwijd. Met een poster-kalender en educatieve pakketten, aangepast aan de leeftijd, duiken de leerlingen gedurende een lesuur onder in het mondiale onderwijs. Leerlingen in het Zuiden verwerken op hetzelfde moment dezelfde lessen. Op het hoogtepunt van de dag, om 15u, gaan bellen luiden in Kuregem, Malaipatti, Casaca, Davao, Ichuña, Bongo... Ook op jouw school? Elke school ontvangt een poster-kalender met meer informatie. Bijkomende posters zijn bij Studio Globo te verkrijgen. Registreer je deelname op www.studioglobo.be/savedbythebell en download gratis de educatieve pakketten. Dezelfde dag nodigt Studio Globo leraren, onderwijsbegeleiders, docenten en ngo-medewerkers uit voor de creatieve studienamiddag ‘Extra Globo’. Op het programma o.a.: werkwinkels

rond mondiaal en intercultureel leren, de apotheose van ‘Saved by the bell’ en een feestelijke receptie naar aanleiding van 20 jaar werking rond mondiaal en intercultureel leren. Plaats: Ehsal-hogeschool, campus Nieuwland, Nieuwland 198 in Brussel - vrijdag 5 oktober, om 13 u. Deelname is gratis maar inschrijven noodzakelijk voor 1 oktober. Meer informatie, inschrijven en bestelling van bijkomende posters op: Studio Globo Otletstraat 28/11 1070 Brussel T 02 520 05 30 info@studioglobo.be www.studioglobo.be

CAMPAGNE 11.11.11 - WIN FOR LIFE IN AFRIKA! VRIJDAG 26 OKTOBER, KRABDAG 11.11.11, Vredeseilanden en Oxfam Wereldwinkels willen iedereen aan het krabben krijgen. Op markten, pleinen, aan stations en aan winkels, in scholen en bedrijven, op het internet… De EPA’s (Economische Partnerschaps Akkoorden) moeten immers weggekrabd worden. Deze handelsakkoorden zouden ervoor zorgen dat er nog meer Europese producten goedkoop in Afrika verkocht kunnen worden. Afrikaanse boeren kunnen deze concurrentie niet aan, zowel op vlak van kwaliteit als op vlak van de goedkope prijzen. Met de actie zijn er drie grote objectieven: • Het EPA – verhaal en vooral de gevaren van de EPA’s aan de grote klok hangen. • Tienduizenden handtekeningen verzamelen van mensen die de EPA’s geen goede zaak vinden. • De politieke druk opvoeren om de EPA – onderhandelingen grondig bij te sturen. Als je wil meedoen aan deze krabactie van 11.11.11, dan kan je gratis een krabloket en krabloten aanvragen bij via www.11.be.

Voor kinderen is het verhaal over de EPA’s erg moeilijk. Voor hen is er een alternatief voorzien. In de affichekranten voor het lager onderwijs (voor abonnees in bijlage bij deze Wereldreis) vind je een brief over de actie die de klas kan ondertekenen; en informatie over de EPA’s op kindermaat. Je kan de affichekranten downloaden van www.11.be/educatief. Een tweede mogelijkheid is online ondertekenen van de petitie. Een online-kinderkrablot is voorzien op de kinderwebsite www.2015ikloopmee.be. Basisscholen die ook de ouders willen bereiken, kunnen ervoor opteren om krabbiljetten mee te geven naar huis. Ouders kunnen ook aangespoord worden om de petitie online te ondertekenen op www.stopepas.be. Als je nog verder wil werken rond ons campagnethema, in de basisschool of ergens anders, dan kan je één van onze workshops boeken. Meer informatie kan je vinden op 11.11.11 – pagina’s van www.11.be. Je vindt ook een flyer over de workshops voor het lager onderwijs als bijlage bij deze Wereldreis.

Nieuwe horizonten

INHOUD

Zo klonk de titel die onderzoeker Peter D’hondt in 2005 gaf aan zijn evaluatierapport van de lesbrief Wereldreis. Het onderzoek bevestigde dat de lesbrief in grote mate beantwoordt aan de doelstellingen. ‘De’ lezer is enthousiast over inhoud en vorm van Wereldreis. De informatie over landen en thema’s is accuraat en vrij actueel. De lessuggesties en werkbladen zijn gevarieerd, bruikbaar en afgestemd op de belevingswereld en de leeftijd van de kinderen. Tegelijk vertelde de analyse dat er ook verbeterpunten waren. De vormgeving kon frisser. Er mocht wat meer nadruk komen op een thema van de kalenderfoto en niet zozeer op het land. Meer inspelen op de actualiteit was ﬁjn geweest. En wat de lezers betrof: aansluiting zoeken bij de nieuwe generatie leerkrachten was noodzakelijk. Het rapport werd grondig gelezen en besproken met medewerkers en leerkrachten. Er werd een stappenplan uitgewerkt om de verbeterpunten aan te pakken. Uitgangspunt was geen tabula rasa, maar wel te vertrekken van wat goed werkt. De ervaring van nu reeds bijna 20 jaargangen Wereldreis gooiden we niet overboord. Een aantal aanbevelingen zijn ondertussen opgevolgd. Zo kwam er vanaf 2006 meer nadruk op de thema’s. Met dit oktobernummer zetten we nu een stap op het vlak van de vormgeving. Geen aardverschuiving, wel een functionele aanpassing. Het nieuwe kleurjasje geeft ons meer ruimte voor achtergrond en actualiteit. De kern, het binnenwerk, blijft herkenbaar.

Wegwijs door Wereldreis ..................2 Voorwoord : Nieuwe horizonten ........3 Reisinfo Landeninfo Bolivia .....................4 Simón Bolívar ...........................4 Foto-info .................................5 Thema-info Voedsel ....................5 Reiswoordenschat ......................5 Reistips en werkbladen Eerste graad ..........................6-8 Dubbel zoveel ...........................7 Samengestelde woorden ............8 Tweede graad ....................... 9-11 Brief van Lien ......................... 10 Maraketa ............................... 11 Derde graad ........................12-17 Webtips ................................. 13 Voer voor boekenwurmen .......... 13 Twee marraquetas ............... 14-15 Wereldspijskaart ...................... 16 Een dagelijks rantsoen.............. 17 Tekening van de kalenderfoto .... 18 Saved by the bell .......................... 19 Campagne 11.11.11 ....................... 19 Spiegelfoto ................................. 20

We hopen dat de ervaren ‘Wereldreiziger’ zich snel weer thuis voelt. Maar we hopen tegelijk dat ook nieuwe leerkrachten die mondiaal en intercultureel willen leren, de weg naar Wereldreis vinden. We zijn benieuwd naar je reacties! Bel ons, mail ons, spreek ons aan met suggesties. We blijven samen werken aan een bescheiden maar bruikbare lesbrief. Jan Debonnet

COLOFON

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo v.z.w. © 2007 Wereldreis, Studio Globo, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel, fax : 02 520 91 11 Website : www.studioglobo.be/wereldreis Abonnement : 15,00 voor 10 nummers. Afzonderlijk nummer : 1,50 Bankrekening : 068-2352505-88 Administratie : Ann Vermoesen, T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be Redactie : Jan Debonnet en Helga Vande Voorde, T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be Aan dit nummer werkten mee : Bea De Koster, Veroniek Engelbrecht (Wegwijzer), Mark Blockeel, Marijke Huvenne, Mieke Tonnard, Kristine Van Den Bogerd (tekeningen), Marc Vermeiren (vormgeving) Foto's : kalenderfoto : Eric Lawrie, spiegelfoto : Siebe (www.ﬂickr.com), Stock.XCHNG Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding Wereldreis is gedrukt op FSC-gecertiﬁceerd papier. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging-11.11.11 v.z.w. en met de steun van het D.G.O.S.

Wereldreis - 2007/8 - 3

Bolivia LANDENINFO Ligging en landschap Bolivia ligt in het Zuid-Amerikaanse Andesgebied ten zuiden van de evenaar. De winter valt bijgevolg tijdens onze zomermaanden en is de droge periode ; het regenseizoen loopt van oktober tot maart. De koude en droge Altiplano ligt op ongeveer 4 000 meter hoogte : dit hoogplateau omvat de departementen La Paz, Oruro en Potosí. In het tropisch warme en vochtige oosten liggen de laagvlakten met de departementen Santa Cruz, Pando en Beni : el Oriente of los Llanos orientales. Diep uitgesneden subtropische valleien vormen de overgang tussen hoogvlakte en het laagland : los Valles met de departementen Cochabamba, Chuquisaca en Tarija. Bolivia heeft een oppervlakte van 1 098 581 km², maar telt slechts 9,6 miljoen inwoners. Terug in de tijd Omstreeks 4000 jaar geleden bewoonden jagers-verzamelaars de laaggelegen gebieden en landbouwers de hoogvlakte. Tussen 600 v.C. en 1000 n.C. behoorden deze volkeren tot het Tiwanakurijk, dat zich uitstrekte van Ecuador tot Chili. Tussen de verschillende regio’s bestond een levendige handel en irrigatie- en

landbouwtechnieken, weven en bronsbewerking waren sterk ontwikkeld. Omstreeks het jaar 1100 koloniseerden de Inca’s het gebied. Zij namen heel wat elementen over van de Tiwanakubeschaving. Het machtige Incarijk had een efﬁciënt voedselbeheer en een hiërarchisch georganiseerde maatschappij. In de 16de eeuw maakte de komst van de Spanjaarden een eind aan het verzwakte Incarijk. In de 18de eeuw ijverden afstammelingen van de kolonisten, criollos, voor de onafhankelijkheid van ZuidAmerika. Uiteindelijk leidde dit alles, in de loop van de 19de eeuw, tot verschillende Zuid-Amerikaanse staten. Sinds 1825 kende Bolivia 86 (!) presidenten en pas in 1982 werd het een democratische republiek. In 2006 bracht voor het eerst een Aymara-indiaan het tot socialistisch president : Evo Morales. Bevolking In Zuid-Amerika is Bolivia het land waar er verhoudingsgewijs nog het meeste inheemsen wonen. De indianen, zoals Aymara, Quechua en Huarani, noemen zichzelf liever indigenas, ‘oorspronkelijke bewoners’ ; ‘indios’ wordt opgevat als een scheldwoord. Het grootste deel van de bevolking krijgt af te rekenen met armoede, discriminatie en racisme. De kleine, blanke bovenlaag bezit de rijkdom en een aanzienlijk deel van de macht. De Spanjaarden brachten hun taal, cultuur en godsdienst mee, maar tot op vandaag hebben de oorspronkelijke culturen een grote invloed : feesten, gebruiken en tradities zijn een mix van christendom en inheemse culturen. De officiële talen zijn Spaans, Quechua en Aymará. HDI : met 0,692 staat Bolivia als 115de op de wereldranglijst. Wereldreis - 2007/8 - Reisinfo - 4

Economie Er is weinig industrie en in de landbouw voorzien de verschillende regio’s elkaar van basisproducten. Op de Altiplano kweken de boeren aardappelen, maniok, mais, quinoa en graangewassen. Ze gebruiken ezels en lama’s als lastdieren en verwerken de alpacawol in kledingstukken. De zuidelijke hoogvlakte biedt zilver en lithium. Het klimaat van los Valles is uitermate geschikt voor het kweken van groenten en fruit : tomaten, sla, aubergines, courgettes, wortels, ananas, appels, peren, papaja, mango, cherimoya (een Annonacea), perziken … In het noorden van los Valles telen de landbouwers ook kofﬁe, citrusvruchten, cacao en coca. In el Oriente voorziet het Amazonebekken in hout en is er suikerriet-, soja-, rijst- en katoenteelt. De bodem is er rijk aan aardgas, petroleum en ijzererts. Munt : een boliviano (BOB) is 0,0935 euro waard.

HEB JE AL GEHOORD VAN … SIMON BOLIVAR ? Simón Bolívar werd in 1783 geboren in Caracas (nu Venezuela) uit een aristocratische familie, oorspronkelijk afkomstig uit het Baskische Bolibar. Hij ontving een uitstekende opleiding en reisde in Europa ten tijde van Napoleon Bonaparte. Hij sloot zich aan bij een groep onafhankelijkheidsstrijders tegen kolonisator Spanje en in 1813 riep hij de Venezolaanse Republiek uit. In 1819 richtte hij Groot-Colombia op (het huidige Venezuela, Colombia, Panama en Ecuador). Later versloeg hij samen met Antonio José de Sucre het Spaanse leger in Peru. Sucre riep in Opper-Peru de Republiek Bolivia uit in 1825 en Bolívar schreef zelf de grondwet. Hij werd el Litertador, de bevrijder, genoemd. Hij overleed in 1830 in het Colombiaanse Santa Marta. Meerdere gemeenten, provincies, bergtoppen en ook de Venezolaanse munteenheid zijn naar hem genoemd.

Voedsel voor iedereen Brood speelt in ons leven een belangrijke rol. Elders, in andere culturen, kan het basisvoedsel ook een ander graangewas zijn dan tarwe (zoals rijst of maïs) of nog zetmeelhoudende wortels of knollen (zoals maniok of aardappels).

FOTO-INFO De broodverkoopsters staan op de Alasitaskermis in La Paz, de belangrijkste stad van Bolivia. Elk jaar kunnen de mensen er alasitas - miniatuurvoorwerpen - kopen en die offeren aan Ekeko, de Aymaragod van de welvaart. Brood speelt een belangrijke rol bij allerhande festiviteiten, zo ook mogen manden die uitpuilen van brood en cake niet ontbreken op de Boliviaanse markt. De broodzakken die marktbezoekers op hun rug dragen, zijn veelal groter dan de mensen zelf. Het land staat bekend omwille van zijn maraketabrood dat tweemaal per dag wordt opgediend, ofwel in warme chilisaus ofwel in soep gedompeld. In de meeste huizen is zelfs een steenoven aanwezig. Het brood blijft in de Andeslucht tot vier dagen lekker vers. De grootste stad van Bolivia is Santa Cruz de la Sierra met 1 509 000 inwoners. Sucre is de wettelijke hoofdstad, maar heeft slechts 247 000 inwoners. La Paz is de feitelijke hoofdstad waar de regering zetelt. Het is de hoogst gelegen hoofdstad ter wereld (3 560m) in een dal naast de Altiplano. Op die hoogvlakte ligt de tweelingstad El Alto, beide tellen zo’n 830 000 ingezetenen. Zoals in alle hedendaagse steden is er naast de oude binnenstad een modern centrum met hotels, wolkenkrabbers en kantoren.

THEMA-INFO : VOEDSEL Dagelijks brood Brood wordt niet overal hetzelfde gemaakt : in India eten de mensen ronde platte broodjes met kerriesaus en rijst. In Turkije vullen ze platte broden met kaas en sla of met plakjes vlees. In Italië maken ze pizza, een groot plat brood met daarop tomaten, kaas en andere lekkere dingen. Miljoenen mensen in Amerika, Afrika en het Midden-Oosten eten platte koeken van ongerezen deeg. Ze worden meestal gemaakt van tarwemeel, maar ook van maïs- of gierstmeel. In Mexico heet de platte maïskoek tortilla : hij wordt bijna overal gegeten met gekruid vlees, bonen en groenten in. Gierstkoeken eet men vooral in Afrika. Van rogge bakt men in Europa pompernikkel : zoetig zwart brood. Bij allerlei feesten of feestdagen wordt speciaal brood gegeten, vaak ook prachtig versierd. Joodse mensen vieren het paasfeest met platte broden die matzes worden genoemd. In een aantal landen aan de Middellandse Zee bakken de mensen met Pasen brood dat wordt versierd met een rood geverfd ei. In Joegoslavië geeft een jongen aan het meisje waar hij verliefd op is, een brood in de vorm van een hart. De Egyptenaren versieren hun broden op feestdagen met een broodstempel : dat gebeurde al in de tijd van de farao’s. De Japanners zeggen dat broden in de vorm van een vis geluk brengen : ze geven ze aan elkaar met Nieuwjaar. Wereldreis - 2007/8 - Reisinfo - 5

Er wordt voldoende voedsel geproduceerd om de hele wereldbevolking te voeden. Toch lijden vandaag 852 miljoen mensen onder honger en ondervoeding. Een deel van de voedselproductie gaat verloren (bederf, niet gegeten in een bepaalde cultuur …) of wordt voor andere doeleinden gebruikt (verwerking tot dierenvoer, lijm, biobrandstof). Maar honger is vooral een verdelingsprobleem. Voedselzekerheid kan groeien door transport, scholing, participatie, verspreiding van eenvoudige technologie, armoedebestrijding en eerlijke handelsverhoudingen. Als boeren in arme landen een hoger loon ontvangen, kunnen ze zelf beter voedsel kopen en machines en werktuigen. Steeds meer bedrijven vinden het belangrijk dat landarbeiders een eerlijk loon krijgen. Ze kopen alleen producten in van plantages die hun arbeiders goed betalen. Ook bij ons kun je steeds meer fairtradeproducten kopen in de winkels. REISWOORDENSCHAT alasita : miniatuurvoorwerp dat aan Ekeko wordt geofferd. alpaca : klein kameelachtig dier uit de Andes met ﬁjne wol, gedomesticeerde vicuña (Quechua). Andes : (Cordilleras de los -) bergketen in Zuid-Amerika. consumptie : verbruik (van levensmiddelen). Ekeko : dwerg en god van de welvaart (Aymara). fair trade : eerlijke handel (Engels). lama : groot kameelachtig dier uit de Andes, als lastdier gedomesticeerde guanaco. marraqueta : broodje, pistolet.

Eerste graad Musische vorming : dramatiseren Laat de kinderen in groepjes zo’n marksituatie uitbeelden, bespreek vooraf wat er allemaal kan gebeuren. Enkele accessoires kunnen stimulerend werken : schorten, sjaals, manden, ‘broden en koeken’, plastic handschoenen, zakjes, een tang, posters ... Na de voorstellingen kan een kringgesprek volgen.

GEPAST GEKLEED De broodverkoopsters op de foto dragen behalve een roze schort en een kapje ook mouwovertrekken : zo wordt hun kledij beschermd evenals het voedsel dat ze verkopen ! Hebben de leerlingen al een schort (bv. een oud hemd van papa achterstevoren) voor tijdens het knutselen of kokkerellen ? Van restjes stof kun je ze een stel mouwovertrekken maken. Knip twee rechthoeken, elk 30 tot 40 cm bij 20 tot 25 cm voor lagere schoolkinderen. Voorzie een lap van 50 bij 40 cm voor een volwassene. Stik de lange zijden aan elkaar, zoom de korte zijden om en rijg er twee elastieken door die iets langer zijn dan de bovenarm- resp. polsomtrek. Naai of knoop de eindjes elastiek aan elkaar of steek er een veiligheidsspeld door. In het Andesgebied dragen veel mannen mooi geweven poncho’s, een traditioneel kledingstuk van de Inca’s. Oorspronkelijk waren ze gemaakt in het natuurlijke wit en bruin van de wol, maar nu hebben ze bonte tekeningen van felle kleuren. Een poncho is eenvoudig te maken uit wollen stof (tegen de koude) of waterdicht materiaal (tegen de regen) : knip een rechthoek (gemiddeld 80 bij 100 cm) en maak in het midden een verticale insnijding om het hoofd door te steken. BIJ DE FOTO Bespreek met de leerlingen de foto : “Waar is die genomen ?” De mensen, de kleuren, de kledij, de koopwaar, de versiering ... Leg eventueel een link naar ‘vakantieherinneringen’. Ook al zijn de kinderen nog zo klein, vertel dat de foto werd genomen in Bolivia (Zuid-Amerika) en toon eventueel op de kaart. Wat zien ze ? “Broden, vrouwen, winkel ...” Laat de kinderen fantaseren wat er zich allemaal afspeelt. Verzamel een aantal begrippen, woordenschat die je dan kunt gebruiken voor de volgende activiteit. Welke namen voor soorten brood kennen de leerlingen zoal ?

Wereldoriëntatie Bespreek de toneeltjes en sta even stil bij de beleving : “Hoe zou het zijn indien je leven afhing van broodverkopen ? Zou dat leuk zijn ? Hoe zou je leven eruit zien indien je mama elke dag naar de markt moest om brood te verkopen ? Kan iedereen brood kopen ?” Leg het verband met de voedselproblematiek in de wereld (16 oktober = Wereldvoedseldag) en eventueel fairtradeproducten : geef uitleg op hun niveau ! Wiskunde Vertel n.a.v. het vorige gesprek dat er nu, vergeleken met vijftig jaar geleden, dubbel zoveel mensen op de wereld leven ... dus is er dubbel zoveel eten nodig ! Sta even stil bij ‘dubbel = twee maal’. Kinderen van het tweede leerjaar moeten werkblad A mits wat herhaling zelf kunnen invullen, eventueel per twee. Kinderen van het eerste leerjaar doen dit onder begeleiding. Waarnemen Het gebruik van de zintuigen stimuleren ? Haal verschillende soorten vers brood in de klas. De kinderen kunnen ruiken, bekijken, voelen en proeven. Een ideaal moment om hun woordenschat uit te breiden : geurige broodjes, knappende korst, zachte kruimels, zuurdesem ... Taal De leerlingen maken samengestelde woorden met brood. Wie zie je op de foto ? “Broodverkoopsters”. Welke twee woorden hoor je daarin ? “Brood + verkoopster”. Zoek en bespreek klassikaal nog enkele samenstellingen. De kinderen bespreken werkblad B, vullen in en kleuren.

Wereldreis - 2007/8 - Reistips - 6

Dubbel zoveel De laatste vijftig jaar is de wereldbevolking verdubbeld ! Hoeveel broden hebben de mensen nu nodig ? vroeger

nu : het dubbel

? ........

Hoeveel hadden ze vroeger nodig ? Teken de helft.

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad A - 7

Samengestelde woorden Leg telkens een â&#x20AC;&#x2DC;broodâ&#x20AC;&#x2122; voor het woord. Zeg welk nieuw woord je krijgt. ......................... deeg ......................... nodig ......................... suiker ......................... mand ......................... kruimel ......................... beleg

Vind je er zelf nog twee ? ......................brood .................... ......................brood ....................

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad B - 8

Tweede graad DE FOTO EN DE BRIEF VAN LIEN De Wereldkalender hangt duidelijk in de klas. De leerlingen bekijken (en verlekkeren zich aan) de kalenderfoto. Gauw gaat het gesprek over (dagelijks) brood : - brood als ontbijt of eerder ontbijtgranen ? - soorten brood van bij ons en elders ? - bakt moeder of vader zelf brood in een broodmachine of in de oven ? Breng naar aanleiding van deze foto een bezoek aan een bakkerij, ambachtelijk of industrieel. Bied de brief van Lien aan (werkblad C). WERELDORIËNTATIE Voer een gesprek rond brood bij ons en in Bolivia. In diverse handleidingen staan uitgebreide stappen rond het thema ‘Van graan tot brood’. Verdeel de klas in groepen volgens enkele thema’s uit het boek ‘Voedsel voor iedereen’ (dat kun je ontlenen in de plaatselijke bib). BROODJES BAKKEN Een leuke en lekkere verwerking van deze lessen vormt samen brood of broodjes bakken. En daarna smullen natuurlijk ! Op werkblad D staat het recept voor de maraketas. Via Google kom je op 1001 lekkere recepten uit om nog met kinderen samen te bakken : broodﬁguurtjes, letters van je naam, het alfabet in brooddeeg … BAKKERSTAAL Maak een graanwoordenboekje Verzamel namen en woorden die te maken hebben met graan : koren, halm, aar, graankorrel, kaf, meel, bloem, stro ; tarwe (met ondermeer harde tarwe en spelt), gerst, rogge, haver, rijst, maïs, gierst, sorghum, teff … De leerlingen zoeken in boeken, op de computer, in kookboeken … de uitleg of omschrijving van de woorden. Spreekwoorden en zegswijzen Dat vroeger de mensen graan en brood ook al belangrijk vonden, blijkt uit de volgende uitdrukkingen : bespreek en verklaar ze klassikaal. Maak een oefening : “Welke zin past bij het spreekwoord ?”

een graantje meepikken = mee proﬁteren van het geluk van anderen ; geen koren zonder kaf = tussen het goede zit ook wel iets slechts ; de haver niet waard zijn = niet veel meer waard zijn ; met een strootje te verleiden zijn = je heel gemakkelijk laten overhalen iets te doen ; droog brood eten = zonder beleg ; brood op de plank hebben = genoeg om van te leven; van één deeg zijn = van dezelfde soort ; zoete broodjes bakken = weer goedmaken wat je eerst verpest hebt ; daar zit brood in = daar kun je de kost mee verdienen ; iemand het brood uit de mond nemen = hem zijn werk afnemen ; dat eet geen brood = daar verlies je niets op ; mijn brood is gebakken = ik kan zonder zorgen verder ; dat is broodnodig = dat is echt nodig om te leven. Brood-ABC Iedere leerling krijgt een letter van het alfabet en verwerkt die creatief tot een collage of schrijft de informatie uit. Bv. M voor ‘middeleeuwen’ : toen bakten de boeren hun brood zelf en kwamen er pas bakkers in de steden ; voor het bakken werd rogge gebruikt, want dat was goedkoop.

Dichtersbrood Dichters verdienen hun brood met woorden, soms dichten ze ook over brood. Er bestaan enkele leuke Nederlandse broodgedichten : “De eendjes” van Annie M. G. Schmidt en “Een Franse broodjesbruiloft” van Diet Huber. Expressief voordragen Misschien ben je in de mogelijkheid om ouders, medeleerlingen uit te nodigen? Maak er een broodfeest van met mooi uitgestalde broodjes, collages, expressief naar voor gebrachte gedichtjes !

Wereldreis - 2007/8 - Reistips - 9

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad C - 10

Maraketa Dit is het recept voor het lekkerste maraketabrood van Bolivia. Ingredienten 1 kg meel 1 eetlepel verse gist 5 eetlepels suiker 1 eetlepel zout lauw water volgens behoefte

Bereiding Maak een kroon met het meel en doe alle andere bestanddelen en lauw water in het midden. Meng tot er een zachte brij is gevormd. Laat een uur rusten. Kneed opnieuw en laat weer een uur rusten. Vorm bolletjes voor de marreketas en laat nog eens rijzen tot drie keer het volume. Snij de bovenkant in met een scherp mes. Bak 20 minuten in een oven van 220 째C.

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad D - 11

Derde graad DE FOTO EN HET VERHAAL Voedsel De Ramadan, de vastenmaand voor moslims, begon dit jaar op 13 september en eindigt met het Suikerfeest op 13 of 14 oktober. Wereldvoedseldag van de FAO (de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties) is elk jaar op 16 oktober. Het devies van de FAO luidt “Fiat panis” : laat er brood zijn, genoeg voor iedereen in de wereld. Redenen om de actualiteit rond voedsel te volgen ! Op 1 oktober verschijnt de nieuwe kalenderfoto in de klas. Daar hoort natuurlijk een verhaal bij op werkblad E en F : “Twee marraquetas”.

weinig voedsel voor de Boliviaanse bevolking. Eén op de vier indianenkinderen is zelfs ondervoed. VOEDSEL UIT DE HELE WERELD Via de volgende opdrachten werk je met de leerlingen vakoverschrijdend aan Eindtermen Muzische vorming, Wereldoriëntatie (Natuur, Maatschappij, Tijd, Ruimte) én Wiskunde. Wereldspijskaart VOORGERECHTEN

uiensoep tomatensoep warme geitenkaas

Ekeko : beeldend vormgeven De kinderen kunnen hun eigen Ekeko (wensdwerg) maken uit zoutdeeg met gelijke delen zout, water en meel en een scheutje olie. Zij omhangen die met voorwerpen die hun heel persoonlijke verlangens uitbeelden.

VLEES- EN VISGERECHTEN

biefstuk (rund) hespengebraad (varken) lamsbout (schaap) paardenaméricain halve kip eendeborst karper

BOLIVIA In Wereldreis van mei 2005 kwam Bolivia al aan bod en in april 1999 de stad La Paz, waar deze Alasitaskermis plaatsvindt. Werkbladen uit die nummers kun je nu hernemen en verder uitwerken. Adelante ? Behalve een eigen klimaat, heeft elke regio ook eigen culturele en etnische elementen, die bijdragen tot de economische, sociale en politieke problemen in Bolivia. Bolivia is een complex land vol tegenstrijdigheden, maar met enorm veel mogelijkheden op economisch en cultureel vlak. Voor Bolivia is het een uitdaging ervoor te zorgen dat de hele bevolking kan meegenieten én tegelijkertijd ook leert omgaan met de culturele verschillen binnen het land. De inheemse bevolking treedt hoe langer hoe meer op het voorplan en komt op voor haar rechten via verschillende sociale bewegingen. Op de schouders van president Evo Morales, voormalige leider van de cocaboeren, rust een zware taak : de verschillende regio’s met elkaar verzoenen en het land economisch en sociaal verbeteren. Armoede Voor Bolivia is het armoedeprobleem heel moeilijk op te lossen. De regering van Bolivia probeert het geld in het land eerlijker te verdelen. Ze wil ook meer luisteren naar de wensen van de Boliviaanse bevolking : in het verleden is dit veel te weinig gebeurd. Bolivia heeft hoge buitenlandse schulden en daardoor is er maar weinig geld om de situatie te verbeteren. Omdat Bolivia niet aan zee ligt, is het ook nog eens heel duur om producten in het buitenland te kopen of te verkopen. Vooral op het platteland is er nog veel werk nodig. Ook is er nog steeds te

GROENTEN

sperziebonen wortelpuree groen slaatje BIJGERECHTEN

frietjes (aardappels) pasta (tarwe) DESSERTEN

chocolademousse (cacao) aardbeiensorbet banana split appelbol rijstpap suikertaart TUSSENDOORTJES

zonnebloempitten macadamianoten portie olijven popcorn (maïs) cassavechips (maniok) DRANKEN

espresso (koffie) thee sinaasappelsap tropisch fruitsap (mango) wijn (druif) bier (gerst )

Wereldreis - 2007/8 - Reistips - 12

Met werkblad G leren de kinderen de wereldwijde oorsprong van hun eten kennen. De kaart toont waar elke voedingsbron voor het eerst in de geschiedenis in cultuur is gebracht (soms zijn er meerdere gebieden). Laat hen met (een deel van) nevenstaande lijst een mooie menukaart maken en versieren. Daarna stellen de leerlingen elk een maaltijd samen. De ingrediënten duiden zij aan op de aangeboden wereldkaart. Waar het voedsel dat jij op je bord krijgt, is gekweekt, staat misschien op de verpakking vermeld. De productieplaats kan een heel andere zijn dan die waar de historische oorsprong van de teelt ligt. Ga op zoek in de winkel, de supermarkt, op de markt … ! Voorverpakt voedsel vermeldt het land waar de laatste verwerking is gebeurd, bv. de aanduiding NL in een ovaal (voor Nederland) op het pakje kaas, ‘Product of the Philippines’ op het blik ananas, verse groenten en fruit komen van een bepaalde veiling … De kinderen vinden het leuk om die informatie te ontdekken en leren zo als bewuste consumenten handelen. Een dagelijks rantsoen Voor leerlingen van het zesde leerjaar biedt werkblad H cijfers over voedselproductie en -consumptie en heel wat stof tot nadenken en discussiëren. Als voortaak stellen zij een lijstje op (kolom 5) met de hoeveelheid die zij dagelijks eten van de tien belangrijkste basisvoedselgroepen. Je kunt ook de gemiddelde consumptiecijfers voor België hieronder gebruiken. Verduidelijk de voedselgroepen, bv. rijst is een graan, de olijf is een oliehoudend gewas enz. In de klas maken de kinderen een aantal berekeningen (kolom 2 kan worden overgeslagen : deel kolom 1 meteen door 2 375 055 en je hebt de uitkomst voor kolom 3). Zij letten goed op de grootheden.

granen eieren vis fruit vlees melk oliehoudende gewassen zetmeelhoudende wortels suikerhoudende gewassen groenten

3 Productie (wereld) gram / persoon / dag 951 27 55 216 115 269

5 Consumptie (België) gram / persoon / dag 240 40 66 648 151 808

266

272

301

210

649

689

375

449

De leerlingen behandelen de vragen onderaan het werkblad F en bespreken ze daarna klassikaal. TIJDENS HET ICT-UURTJE http://lapaz.metro-blog.com/la-feria-de-alasita-2007/ toont beelden van de Alasitasmarkt en ekeko’s. Bekijk en bespreek de website www.cmo.nl/pjb : dit is gesneden koek voor wie meer over Bolivia wil te weten komen. Je klikt door naar het land Bolivia en bespreekt in de klas : Onderwijs, Armoede & Honger, Water, Kindersterfte, Handel, Krottenwijken en Aids. Breng de Millenniumdoelstellingen aan bod. Ook dit thema staat uitgebreid op de website ! Met www.detijdloopt.be volg je de actie Landbouw2015. Op http://www.fao.org/es/ess/faostat/foodsecurity/ FSMap/flash_map.htm zie je de evolutie van de ondervoeding in de wereld. Meer media Misschien kun je wel beroep doen op de videofilm met lespakket ‘Brood en het wonder van de tarwe’. In een speelfilm van een half uur beleeft Jeroen Kramer een spannend broodavontuur. Op http://www.broodaandebasis.nl/ vind je ‘gesneden brood’ voor elke graad (bv. groep 5 en 6 vormen de tweede graad). Films als Nikolaus Geyrhalter’s “Our Daily Bread” en Erwin Wagenhofer’s “We Feed the World” belichten de herkomst van ons voedsel : ze zijn zeer confronterend, maar tonen de realiteit achter onze dagelijkse kost en verduidelijken het fenomeen van de honger in de wereld. VOER VOOR BOEKENWURMEN - Bolivia. Landenreeks. M. Oostra & L. Malaver. KIT, Amsterdam / Novib, Den Haag / 11.11.11, Brussel, 2003. - Bolivia. Thema aardgas. Samsam, Amsterdam, september 2007. - Dagelijks brood. Mo Noord-Zuid Cahier. B. Bode, J. Vannoppen & E Vervliet. Wereldmediahuis, Brussel, 2006 nr. 1. - How The World Eats. B. Walsh. Time, New York, vol. 169, no. 27, 2007. - It’s Our Common Heritage. FAO, Rome, 2005. - Kwetsbare groenten, kwetsbaar graan. Vredeseilanden, Leuven, 2004. - Lespakket ondervoeding. Artsen Zonder Grenzen, Brussel, 2006. - Smakelijk ! Samsam, Amsterdam, januari 2007. - Voedsel voor iedereen. B. Walpode. Ars Scribendi, Harmelen, 2000. - Water & brood krant. Wervel, Brussel, 2001. - Wereldmaaltijd. Stichting Werelddelen, Tilburg, 2003. - WTO en voedselzekerheid. Contradictio in terminis ? S. De Lameilleure. Salto-Boliviacentrum, Antwerpen, 2000.

Wereldreis - 2007/8 - Reistips - 13

Twee marraquetas

Felipe snoof de geur van het verse brood op. Hij kon het stalletje nog niet zien omdat er zoveel mensen omheen stonden, maar hij hoorde de schelle stemmen van de verkoopsters. En toen klemde hij zijn tanden op elkaar en gooide zich tussen de mensen met hun kleurige poncho’s als iemand die in het bruisende water van een bergbeek springt. “Verse marraquetas !” “De lekkerste van heel La Paz !” De stemmen van de broodverkoopsters werden gesmoord door al die benen en ruggen en schouders die tegen elkaar aangedrukt stonden. Felipe duwde zijn armen tussen twee mensen door en trok ze daarna open als een zwemmer die zich in het water omhoogwerkt naar het licht en de lucht. Nog een paar slagen en hij stond vooraan. Felipe hield zijn adem in. Voor hem lag een deinende zee van marraquetas. En in het midden, als twee statige boten, schommelden de verkoopsters die met hun bedrijvige armen telkens weer broodjes van stapels pakten en ze aan de klanten gaven en geld incasseerden. “Twee marraquetas !” riep hij, maar de verkoopsters letten niet op Felipe, ze hadden het te druk. Felipe probeerde te volgen wie aan de beurt was om er daarna achteraan te schieten. Hij had honger en de muntstukken beten in zijn hand.

“Felipe !” Felipe keek om zich heen, maar hij zag alleen buiken en armen, en de bult van een overvolle tas die tegen zijn oor drukte. “Felipe !” Iemand trok aan zijn trui. Felipe draaide zich half om en keek ineens in het glunderende gezichtje van Juanita’s kleine broertje. Juanita zat bij hem in de klas. “Pablito ! Wil jij ook een broodje kopen ?” “Mama heeft er al gekocht.” Pablito tilde zijn kleine, kleverige handje op en liet Felipe zijn alasita zien : een miniatuurautootje. “Gekkie”, zei Felipe. “Je moet iets kopen wat je zelf wilt. Jij kunt niet eens rijden.” “Maar het is zo mooi”, zei Pablito, met een spijtig stemmetje. “Je hebt gelijk, het is een mooi autootje”, zei Felipe, “maar je moet iets offeren aan El Ekeko dat je zelf in het groot wilt. Zo werkt dat.” Een aantal mensen die hun voorraad broodjes hadden ingeslagen, stuwden de twee jongens weer naar achteren. Felipe keek om zich heen of hij weer een gaatje zag waar hij zich doorheen kon wringen om opnieuw vooraan te komen. Pablito trok weer aan zijn trui en toen Felipe naar hem omkeek, zag hij dat er grote, glinsterende tranen in zijn ogen stonden. “Ach, dat geeft niks”, zei Felipe. “Vraag je mama straks maar om een mooie trui en wantjes voor je te kopen.” Pablito’s jasje ging op en neer van de snikken die naar boven wilden. “Ik wil geen mooie trui, ik wil mijn mama !” Felipe strekte zijn nek uit zo ver hij kon. “Kun je je mama niet meer zien ? Ze was hier net nog. Ze is vast nog ergens in de buurt.” Hij pakte Pablito bij de hand en trok hem mee naar de zijkant, waar het iets minder druk was. Maar de mama van Pablito was nergens te zien. Ook niet toen ze een eindje bij het broodstalletje vandaan liepen. Bij alle kraampjes was het vreselijk druk. Het was bijna middag en de mensen wilden allemaal alasitas kopen. Als ze al in het klein hadden wat ze graag wilden voor het komende jaar, zou het in het echt al een stuk makkelijker zijn om het te krijgen. Daarom wilde Felipe een gitaartje kopen. “Ik wil mijn mama !” snikte Pablito en nu liepen de tranen over zijn wangen.

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad E - 14

Felipe boog zich naar hem toe en keek hem recht in de ogen. “Niet bang zijn, we vinden je mama heus wel.” Maar misschien zat er niet genoeg vertrouwen in zijn stem, want Pablito begon nog harder te huilen. “Zozo, wat is hier aan de hand ?” klonk een strenge mannenstem : een politieagent met glimmende knopen aan zijn jas en een pet op zijn hoofd. Op feestdagen liepen ze wel vaker rond om te kijken of alles wel goed ging. “Ben jij je mama kwijt ?” vroeg hij aan Pablito. Pablito knikte. De tranen hadden vieze sporen over zijn gezichtje getrokken. “Goed, waar heb je haar voor het laatst gezien ?” Pablito wees naar het broodstalletje. “Dan moeten we daar weer gaan kijken”, zei de politieagent. “Maar…” zei Felipe opgelaten. “Daar hebben we al gekeken.” “Altijd teruggaan naar de plaats van het gebeuren”, zei de politieagent. En hij trok Pablito aan de hand mee. Felipe aarzelde. Zou hij nu niet eerst zijn gitaartje kopen zodat hij het later kon laten zegenen, eerst door een priester van de Inca’s en daarna door een priester van de kerk ? Hij zag dat er overal rook omhoog kringelde waar het nepgeld werd verbrand. Geld waarop ‘Banco de la Fortuna’ stond. Het beeldje van de goedzakkige, glimlachende Ekeko, behangen met alles wat je je maar kon wensen in het leven, stond van alle kanten naar hem te grijnzen. Maar Felipe kon Pablito niet in de steek laten.

Vooral niet met die bullebak van een politieagent. Toen hij bij het broodstalletje kwam, had de politieman zijn opschrijfboekje al opengeklapt. “Zeg mij eens je naam, jongeman.” Felipe duwde zich als een koppige lama naar de voorste rij. “Pablito is zijn mama kwijt”, riep hij, zonder zich van iemand iets aan te trekken. En dat hielp, want de mensen weken vanzelf uit elkaar, zodat er een open plek ontstond rondom Pablito en de ijverige politieman. “Je gaat dat kind toch niet op de bon doen ?” riep een van de twee verkoopsters. “Kun jij zijn mama soms uit jullie manden toveren ?” zei de politieman en aan zijn toon kon je merken dat hij het niet prettig vond dat ze zich met zijn werk bemoeiden. Maar de broodverkoopsters lieten zich niet uit het veld slaan. Ze wierpen elkaar een blik toe en schepten adem. “Pablito zoekt zijn mama !” begon de ene. Toen nam de ander het van haar over. “Pabliiiito, Pabliiito zoekt zijn mama !” Door zijn tranen heen moest Pablito erom lachen, zo’n grappig liedje leek het. En het werd overgenomen door de andere mensen aan de andere kraampjes. “Pablito, is er iemand Pablito kwijt ?” Tot het hele plein en de aanpalende straten gonsden van de echo’s en Pablito’s mama inderhaast aan kwam rennen en opgelucht haar zoontje in de armen sloot. Een van de broodverkoopsters richtte zich weer tot Felipe, die met open mond had staan kijken. “Had je nog iets gewild ?” vroeg ze hem. “Twee marraquetas !” Felipe kreeg zijn twee ronde broodjes en toen hij later op de dag zijn eigen familie had teruggevonden, kreeg hij nog een bord kippensoep. “Hier”, zei zijn moeder, toen ze zich op de krukjes in de markthal hadden geïnstalleerd, “jij krijgt een poot. Dat brengt geluk.” Hij sopte een van de twee marraquetas die hij had gespaard in de soep en bekeek de kippenpoot met het geschubde velletje en de scherpe klauwen alsof het een trofee was. En toen moest het beste nog komen, want zijn moeder had een gitaartje voor hem gekocht. “Ik wist dat je dat zo graag wilde. Nu kun je je laten zegenen en dan wordt het vast een heel mooi jaar.” Bea De Koster

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad F - 15

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad G - 16

Zuid-Amerika lama tomaat boon aardappel maniok

Midden-Amerika cacao maïs

Noord-Amerika zonnebloem aardbei

Bron : FAO

Afrika parelhoen koffie sorghum

MiddellandseZeegebied eend olijven

Europa / Siberië paard sla appel

Op deze kaart zie je waar het voedsel voor het eerst is gekweekt.

Australië macadamianoot

Indië rund kip kekererwt mango

Midden-Oosten geit varken schaap tarwe gerst

Zuidoost-Azië banaan rijst

Verre Oosten karper thee sinaasappel suikerriet

Centraal-Azië ui wortel druif

Wereldspijskaart

Een dagelijks rantsoen Deze tabel biedt gegevens over een aantal basisvoedselgroepen. Vul ze aan op de volgende manier : - in kolom 1 staat vermeld hoeveel voedsel de bewoners van de aarde samen elk jaar produceren ; - in kolom 2 bereken je hoeveel dat per persoon per jaar zou zijn (in kg), als je ervan uitgaat dat er 6,507 miljard aardbewoners zijn ; - in kolom 3 bereken je hetzelfde in gram per dag ; - in kolom 4 staat de gemiddelde consumptie in de wereld ; - in kolom 5 noteer je de hoeveelheid die je zelf per dag ongeveer consumeert ; - in kolom 6 vind je de dagelijkse consumptie van Felipe, een jongen uit Bolivia. 1

Productie

Consumptie

Wereld uitgedrukt in granen

1 000 ton / jaar

kilogram / persoon / jaar

gram / persoon / dag

Wereld

België

Bolivia

gram / persoon / dag

2 258 553

497

269

65 157

vis

130 368

fruit

513 996

191

270

vlees

272 653

101

140

melk

638 783

223

oliehoudende gewassen

631 871

160

zetmeelhoudende wortels

714 124

177

217

suikerhoudende gewassen

1 542 292

443

1 022

891 409

341

152

eieren

groenten

De gegevensbron is http://faostat.fao.org/site/336/DesktopDefault.aspx?PageID=336 (cijfers voor het jaar 2005).

Waarom is er een verschil tussen wat er per persoon wordt geproduceerd en geconsumeerd ? Vergelijk jouw ‘rechtmatig deel van de koek’ met wat je dagelijks eet : waarvan krijg je - een vergelijkbaar deel ? - meer ? - minder ? Geef je menig hierover. Wat vind je van de vergelijking van jouw dagelijkse portie voedsel met die van Felipe ? Wereldreis - 2007/8 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2007/8 - Werkblad I - 18