SE
2014 R E B PTEM
N E N A I IND
7
A I V I L BO
NIEUWS VAN STUDIO GLOBO Bellen en rinkelen voor onderwijs De internationale dag van de leerkracht is de ideale gelegenheid om het recht op onderwijs overal en voor iedereen nog eens duidelijk in de verf te zetten. Naar jaarlijkse gewoonte organiseert Studio Globo Saved by the bell, een internationale oproep voor meer en beter onderwijs overal ter wereld. De dag van de leerkracht valt op een zondag dit jaar, dus vieren we Saved by the bell op vrijdag 3 oktober. Die dag laten we overal in het land onze schoolbellen heel luid rinkelen, omdat miljoenen kinderen en jongeren op aarde nooit een schoolbel horen. Nochtans is onderwijs de hefboom voor ontwikkeling en gelijke kansen.
Een vredevolle klas
2013 was een succeseditie met bijna 115.000 deelnemende leerlingen. Maar alles kan beter, en dus gaan we dit jaar voor nog luidere schoolbellen, nog meer kinderen in de bres voor onderwijs overal en nog meer aandacht!
Tussen de internationale dag voor de vrede (21 september) en die voor geweldloosheid (2 oktober) ligt de Vredesweek. Omdat haatboodschappen echt niemand vooruithelpen, focust de Vredesweek dit jaar op dialoog en verdraagzaamheid onder het motto Stop de haat, praat! Omdat Studio Globo ook graag meebouwt aan een verdraagzame en multiculturele samenleving, geven we even mee wat de educatieve mogelijkheden zijn tijdens (of na) de Vredesweek.
Wat? Saved by the bell: een rinkelende oproep voor onderwijs overal en voor iedereen Wanneer? Op vrijdag 3 oktober, naar aanleiding van de internationale dag van de leerkracht Meedoen? Registreer je school vanaf 5 september via www.savedbythebell.be. Je vindt op die website ook alle praktische informatie, mediamateriaal en lestips om van 3 oktober een feestelijke roep om onderwijs te maken.
De Vredesweek verzamelde knowhow bij haar verschillende partners en verwerkte het tot een educatief pakket dat kinderen en jongeren wegwijs maakt in het thema haatboodschappen. Via het pakket leren ze waar de probleempunten zitten en hoe ze die op een geweldloze manier kunnen oplossen of aanpakken. Voor wie nog dieper wil graven, verzamelt de Vredesweek extra (al dan niet digitale) uitgaven rond het thema. Je vindt het allemaal op www.vredesweek.be
Mijn naam is Juan. Ik ben een indiaan en woon in Bolivia.
• •
Wat is de Wiphala? Dit is Juan.
•
• • •
Ken jij deze drie indianen?
Schieten alle indianen met bananen? Juan en de duivelse dans. Drie indianenverhalen
Fo to :M lina ric
Dit schooljaar in Wereldreis: indianen in Bolivia, samenwerking in Myanmar, kindertijd in Afghanistan, beeld in China, uitdaging in Bangladesh, ijs in Rusland, boeren in Venezuela, onderdak in Libië, avond in India, op kamp in Soedan.
OP LOSS I NG EN, EI N DT ERM EN, W EBT IPS EN BEELDEN VI N D J E OP ON ZE W EBS IT E: W WW.ST UDIOG LOBO. BE/ W ER ELDREIS WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
3
I N DIAN EN Dit is de dans van de mannen op het Feest van Santiago aan het Titicacameer. Een vijftigtal mannen van het dorp kleedt zich in duivelskostuums en elke man draagt een masker in de hand. Ze dansen van de dauw tot diep in de nacht door heel het dorp. De duivel is belangrijk in de Andescultuur en wordt net als Pachamama* al eeuwenlang aanroepen. In het hooggebergte van de Andes wordt er wel elke maand een festival gevierd. Het Festival van Santiago is één van de belangrijkste voor de indianengemeenschappen rond het Titicacameer. Dit festival heeft een band met het christendom, want Santiago verwijst naar de apostel Jakobus die in Spaanstalige landen erg vereerd wordt. Maar het is vooral een gelegenheid waarbij de kleurrijke dansoptochten opvallen, het eten, drinken en het samenzijn. Het trekt mensen aan die uit het dorp wegtrokken naar andere steden of zelfs andere landen. Want dit is het festival bij uitstek om contact te houden, bij te praten en gezien te worden.
Indianen zijn de oorspronkelijke bewoners van het hele Amerikaanse continent. Columbus, die in 1492 dacht in Indië te zijn beland, noemde de bewoners “indios”: indianen. Ondanks geweld, misprijzen en racisme tegen de indianen, hebben ze (vooral in Zuid-Amerika) stand gehouden. Gelukkig zijn ook de indiaanse talen, de symbolische kleding, kunst en andere cultuurvormen blijven bestaan. In Europa maakte men kennis met de indianen via tv (wildwestfilms, jeugdseries), strips van Jommeke en Karl May, Disneyfilms als Pocahontas en pretparken. Die voorstelling van de indianencultuur in series, boeken en films is echter geromantiseerd en ondertussen achterhaald. Nochtans staan ze in ons collectief geheugen gegrift: pluimen, wigwams (met bijhorende squaw), pijl en boog, eenvoudig taalgebruik… ze komen helemaal niet overeen met de huidige realiteit en waardigheid van de ‘indígenas’. Kinderen spelen met die verouderde beelden.
Deze speelgoedfiguurtjes stellen een achterhaald beeld van indianen voor. foto: Wired for lego
4
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
BOLI VI A Over de altiplano en hoge pieken Bolivia is 1 098 581 km² groot (36 keer België). De bergketen van de Andes doorkruist het land en piekt tot op 6 542 meter. Kenmerkend zijn de uitgestrekte hoogvlakten, de 'altiplano'. Het Titicacameer is een groot meer op de grens met Peru. In het westen van Bolivia ligt de grootste zoutvlakte ter wereld: Salar de Uyuní. Een kleurrijke bevolking De Boliviaanse bevolking is multi-etnisch. Daardoor is er een grote diversiteit in de kunst, gastronomie, literatuur en muziek. De bevolking in Bolivia is ook zeer authentiek. Meer dan de helft is indiaans, vooral Aymara en Quechua*. Bolivia, genoemd naar de vrijheidsstrijder Simón Bolívar, heeft jarenlang te kampen gehad met politieke instabiliteit, dictaturen en rassenonderscheid. Evo Morales werd in 2006 de eerste indiaanse president van Bolivia. Hij nationaliseerde de natuurlijke rijkdommen en probeert zo de Bolivianen mee te laten delen in de opbrengst. Hij startte een landhervorming, campagnes tegen het rassenonderscheid en zette een grootschalige alfabetisering op touw. HDI: Bolivia staat op de 108ste plaats met 0,675 (in 2012) en is daarmee het laagst geplaatste land in Zuid-Amerika. De armoede is het grootst bij de indianen op het platteland. Bolivia puilt uit van de natuurlijke rijkdommen De belangrijkste economische activiteiten zijn landbouw (aardappelen, maïs, haver, bonen, quinoa...), bosbouw en visserij. Bolivia is zeer rijk aan mineralen. Het is de grootste wereldproducent van tin en een belangrijke producent van antimoon en zilver. Verder worden ook nog zink, goud, koper en lood via mijnbouw geëxploiteerd. Munt: boliviano, EUR 1 = BOB 9,18.
HEB JE AL GEHOORD VAN... EL TIO IN DE BUIK VAN MOEDER AARDE? “El Tío” (een verbastering van “El Dios”, Spaans voor God) is de god van de onderwereld die waakt over de mijn van de berg Cerro Rico. De indianen vertellen dat de Spaanse kolonisators zoveel zilver uit deze ‘rijke berg’ naar boven hebben gehaald, dat ze een El Tío waakt over de mijn van de zilveren brug hadden kunberg Cerro Rico (foto: Wikipedia) nen bouwen van Bolivia tot in Spanje. In deze mijn stierven duizenden mijnwerkers. Nog steeds zwoegen de mijnwerkers er in extreme temperaturen. Ondanks de erbarmelijke omstandigheden blijft de mijn van tin en zilver een sterke aantrekkingskracht hebben. De duivelse god El Tío is een aanspreekpunt voor goed en kwaad. Het beeld van El Tío krijgt offergaven (alcohol, sigaretten) van de mijnwerkers. De mijnwerkers geloven dat El Tío hen zal beschermen als ze hem voldoende eren.
* Aymara en Quechua: na ast he t Sp aa ns zij n dit tw ee belangrijke talen in Bolivia. * Pa ch am am a = M oe de r Aa rd e: zij bie dt be sc he rming en vruchtbaarheid en is een belangrijk symbo ol voor de bijzondere visie die de Andesbevolking op de kosmos heeft. * W ip ha la: de vla g va n de An de sin di an en m et de kleuren van de regenboog in blokjesmotief, staat symbool voor evenwicht en cu lturele identiteit.
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
5
BIJ DE K ALEN DERF OTO
5'
Werkvorm
Ve r lo o p
kringgesprek
Laat de kalenderfoto zien en zeg dat dit indianen zijn. Waar nodig geef je zelf extra info over Bolivia, de condor, het feest van Santiago, indianen in Amerika. Geef het werkblad en stel het gewone leven van Juan voor.
Dit heb je nodig wereldkalender afbeelding van een condor (zie website) werkblad A
WAT IS DE W IP HALA*?
40'
Werkvorm
Ve r lo op
individuele doe-activiteit na instructie
Activiteit eerste leerjaar Toon het filmpje. Juan en zijn opa Gilberto gebruiken de Whiphala-vlag dikwijls tijdens feesten en protesten. Gebruik de bovenste helft van het werkblad. Laat de kinderen de zeven in de vlag voorkomende kleuren gebruiken om de hokjes in te kleuren. Leg uit dat ze schuin op elkaar moeten aansluiten. Noteer de kleuren op het bord (rood, oranje, geel, wit, groen, blauw, paars). Ze mogen kiezen met welke kleur ze beginnen en tussen welke kleuren ze de witte diagonaal plaatsen. De leerlingen knippen de vlag uit en bevestigen die aan een satéstokje.
Dit heb je nodig Voor 1ste leerjaar filmpje “de Wiphala-vlag” (zie website) bovenste deel van werkblad B, gekopieerd kleurpotloden, slijper of desgewenst viltstiften satéstokjes Voor 2de leerjaar onderste deel Werkblad B gekopieerd lat, schrijfpotlood en gom basiskleuren schoolverf, mengpaneeltjes, penselen, bekertjes met water, vod, afdekplastic of kranten satéstokjes
Activiteit tweede leerjaar Gebruik de onderste helft van het werkblad. Daarop staan enkel de beginpunten van de vlag aangegeven. Laat de leerlingen zelf het raster tekenen: met lat en potlood verbinden ze de punten met elkaar. Daarna kleuren ze de vakken in met verf. Stel enkel de basiskleuren rood, geel en blauw ter beschikking, zodat ze zelf de secundaire kleuren oranje, groen en paars moeten maken. Bespreek en noteer hiervoor een geheugensteuntje op het bord. Laat de leerlingen hun vlag uitknippen en aan een satéstokje bevestigen. Zo heeft elke leerling een heuse Wiphala-vlag.
BIJ DE SP IEG ELF OTO
5'
Werkvorm
V er lo o p
klasgesprek
Toon de spiegelfoto die verwijst naar hoe de leerlingen zelf indiaantje spelen. Laat de leerlingen vergelijken met hetgeen ze nu over Juan weten. Neem er eventueel nog een ander voorwerp uit de klas bij: een strip, een indianenkostuum, pijl en boog, een tipi… Laat de leerlingen merken dat het speelgoed niet overeenkomt met het leven van Juan.
Dit heb je nodig de spiegelfoto
6
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
DIT IS J UAN
n ik uan e J n e r. Ik b 0 jaa ben 1
Dit zi jn mij n mam kleine a en mijn zus L olita. Foto: la b weve rs
linaric Foto: M
Foto: Miguel Navaza
Dit zijn lama’s, onze dieren. We zorgen er goed voor.
Dit is ons d orp a an he Foto: D t mee Steve D um r. mit
werkt j i Z . ma mijn o et huis. s i t i h D
n veel i
senya Foto: Z
NAAM : WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
7
KLEUR DE WIPHALA-VLAG
N AAM :
8
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
foto: Wildsau
5'
BIJ DE K ALEN DERF OTO Werkvorm
Ve r lo op
gesprek
Toon de foto van de Wereldkalender
Dit heb je nodig
Wat gebeurt er op de foto? Waaraan doet het je denken? Waar speelt het zich af? Duid aan op de wereldkaart en vertel over het festival van Santiago. Vertel dat het een feest is van indianen. Leven wij nog zoals onze voorouders? Wat is nog hetzelfde als vroeger? Wat niet? Tradities en verhalen bestaan al heel lang. Dat is ook zo bij indianen. Tradities en verhalen maken elk volk uniek.
kalenderfoto wereldkaart
40'
K EN J IJ DEZE DRI E I N DI AN EN ? Werkvorm
V er lo o p
kringgesprek leesoefening
Laat de kinderen in een kring zitten en vertellen over hun meegebrachte voorwerp (een strip, een indianenkostuum, veren, wigwam, pijl en boog ...). In het midden maken we een tafereel: elke leerling die iets over het eigen voorwerp verteld heeft, geeft het zelf een plaats. Stel daarna de kinderen Nasak, Sitsi en Juan aan de hand van de portretfoto’s voor. Het zijn drie indianenkinderen. Duid hun woonplaats aan op de wereldkaart. Neem dan de werkbladen. Lees samen de drie korte teksten die de indianenkinderen voorstellen. Laat de leerlingen de drie passende foto’s bij elke tekst zoeken.
Dit heb je nodig voortaak: breng een voorwerp mee dat je doet denken aan indianen (voorzie zelf ook een aantal voorwerpen voor de leerlingen die niets konden meebrengen) wereldkaart portretten van indianenkinderen (zie foto’s op de website) werkblad C en D kleurpotloden
BIJ DE SP I EG ELF OTO
5'
Werkvorm
V er lo op
klasgesprekje
Bekijk de spiegelfoto. Laat de kinderen verwoorden waar zij best bij past: bij het tafereel dat de leerlingen zelf maakten of bij de drie indianenkinderen? Laat hen nog verschillen opnoemen tussen de voorwerpen en het leven van Nasak, Sitsi en Juan. Je kunt besluiten dat ons speelgoed niet overeenkomt met het dagelijkse leven van indianen.
Dit heb je nodig de spiegelfoto
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
9
K EN J IJ DEZE DRI E IN DI AN EN ? Bij elke tekst horen drie foto’s. Omlijn ze telkens met dezelfde kleur.
Juan uit Bolivia – Quechua Hallo daar! Mijn naam is Juan en ik woon met mijn ouders en mijn zusje Lolita in een huis in Huïto. Dat is een dorpje niet ver van de hoofdstad La Paz in Bolivia. Alle mensen in het dorp kennen elkaar en spreken Quechua. Dat is de taal die onze voorouders, de Quechua-indianen ook spraken. Mijn vader is een herder. Onze lama’s staan een eindje verderop te grazen. Ze hebben een dikke vacht. De wol moet er binnenkort af. Dan kan mijn moeder er mooie kleren en spullen van maken. Ik help haar vaak met het sorteren van de wol. De witte wol bij elkaar en de donkere wol bij elkaar, dat is niet zo moeilijk! Wisten jullie al dat de condor heel belangrijk is voor ons? Het is een grote, machtige vogel. Een veer van de condor brengt veel geluk.
Sitsi uit Arizona – Navajo Hoi! Ik ben Sitsi en ik ben 12 jaar. Ik woon in Window Rock, een stadje in Arizona (Verenigde Staten). Ik hou ervan om samen met mijn moeder armbandjes en andere juwelen te maken. Die verkopen we aan toeristen die een bekende rots een beetje verderop komen bezoeken, Window Rock. Dat is een rots met een gat erin, zodat het lijkt op een raam. Vandaar komt de naam van onze stad. Ik woon in een huis samen met mijn moeder en vader en mijn kleine broer. Mijn grootmoeder woont ook bij ons. Zij weet veel van onze voorouders, de Navajo-indianen. Ik vind het fijn als ze erover vertelt. Mijn moeder speelt dwarsfluit in een orkest. Soms moet ze optreden. Ik vind het altijd fijn om daar naartoe te gaan.
Foto: Greenland.com
Foto: Greenland.com
Foto: Mlinaric
NAAM : Foto: Mathew Knott
10
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
Nasak uit Canada – Inuit Dag allemaal! Ik ben Nasak. Ik ben 11 jaar en ik woon in Iqaluit. Iqaluit is een stadje in het noorden van Canada. Ik woon dus redelijk dicht bij de Noordpool. Daardoor is het soms erg koud en moeten we warme kleren aantrekken. Ik speel graag met mijn vrienden. We houden van honkbal en ik kan erg goed slaan met een bat. Soms voetballen we ook. Het liefst van al zit ik in mijn boot. Mijn grootvader is een visser en hij heeft een eigen boot. Ik vind het reuzefijn om met hem mee te gaan. Soms is het zo koud dat we niet kunnen varen. Het meer is dan bevroren en ligt vol met sneeuw. Om te kunnen vissen, boren we een gat in het ijs. In het gat hangen we onze hengel en wachten maar. Voor deze manier van vissen heb je veel geduld nodig en moet je stil zijn. Dat vind ik soms een beetje moeilijk, maar ik probeer toch goed op te letten. Dan kan ik later ook visser worden, zoals mijn grootvader. Foto: Studio Laurent
Foto: Ron Cogswell
Foto: SBC 9
Foto: Miguel Navaza
Foto: Donovan Shortey
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
11
BIJ DE K ALEN DERF OTO
5'
Werkvorm
Ve r lo o p
klasgesprek
Laat de leerlingen uitleg geven bij de foto: ze zien dansende mannen, een feest, een oud gebruik, een optocht, veren en kostuums, een masker. Geef toelichting bij de foto: het zijn veren van de condor, we noemen deze mensen indianen omdat zij de oorspronkelijke bevolking van het continent Amerika zijn, het is een feest voor Santiago in Bolivia, het zijn Quechua-indianen, het masker stelt de duivel voor die de tegenspeler van Pachamama* is.
Dit heb je nodig de kalenderfoto
S CHI ET EN ALLE I N DI AN EN M ET BAN AN EN ?
40’
Werkvorm
Ve r lo op
verhaal en filmpjes bespreken toneel
Leg uit dat Juan een Quechua-indiaan uit Bolivia is, maar dat er nog andere indianen in de wereld zijn. Zo heb je bijvoorbeeld ook Navajo-indianen (Arizona, VSA) en Inuit (Iqaluit, Canada).
Dit heb je nodig werkblad E en F: verhaal twee filmpjes over indianen (zie website) werkblad G werkblad H: drie indianenverhalen
Verdeel de klas in drie groepjes. Geef elke groep de opdracht om een indianengroep kort voor te stellen en iets te vertellen over hun dagelijkse leven. o Groep 1 leest daarvoor het verhaal van Juan op werkblad E en F. o Groep 2 bekijkt het filmpje “Een familie Navajo-indianen in Amerika”. o Groep 3 bekijkt het filmpje “Een familie Inuit-indianen in Canada”. Laat elke groep op werkblad G noteren welke dagelijkse gewoonten zij in het verhaal of de filmpjes opmerken. Nadien wijs je hen het passende indianenverhaal aan dat zij moeten uitbeelden. Na de voorbereiding stellen zij de dagelijkse gewoonten en hun toneeltjes voor aan elkaar. Voer een korte nabespreking. Waren de verhalen heel verschillend? Doen sommige verhalen je denken aan verhalen van bij ons?
BIJ DE SP I EG ELF OTO
5’
Werkvorm
V er lo o p
klasgesprek
Laat een paar leerlingen kort vertellen hoe zij ‘indiaantje spelen’ en welke attributen zij gebruiken. Komt dit overeen met de indianengroepen die we leerden kennen?
Dit heb je nodig de spiegelfoto
12
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
DE DUI VELS E DANS De busreis “Let op, hou je ogen en oren open, jongen,” fluistert opa Juan in het oor. Juan kan de slaap niet vatten. Hij denkt aan de voorbije dagen als een film die voor zijn ogen afspeelt. Hij zit aan het raam in de bus, naast zijn opa Gilberto. Het onafgebroken brullen van de motor van de ‘flota’ werkt best slaapverwekkend. Juan is ook vreselijk moe van de korte nacht. Ze namen al om vier uur vanmorgen de bus naar het Titicacameer. De flota zit tjokvol mensen uit hun familie en hun dorp. Iedereen zit te knikkebollen. Maar bij elke kuil in de straat, bonkt Juans hoofd weer tegen de ruit. Alsof het schokken van de bus hem wil duidelijk maken dat hij geen enkele seconde mag missen. De flota vertrekt zo dadelijk naar het Titicacameer. “Let op Juan, je maakt vandaag geschiedenis Foto: Feserc mee”, had opa gezegd. “Je hebt een speciale missie.” De flota puft traag door de bergen. Het wordt stilaan licht en Juan ziet de vloeiende lijnen van het hooggebergte. Wat mooi, denkt hij nog. Hij dekt zich warm toe met de immense wiphalavlag*. Hij streelt de magische veer van de condor die hij als een schat meedraagt op deze reis en valt dan toch in een diepe slaap. Gelukkige verjaardag Juan droomt van zijn verjaardag en van de spannende afgelopen dagen. “Geweldig!” roept Juan glunderend. “Ik word 10 jaar en mag van opa mee naar de jaarlijkse optocht aan het Titicacameer!” Hij kon het wel in de vier windstreken uitschreeuwen. “Joepie! Ik mag mee naar het Festival van Santiago, één van de grootste festivals van de indianengemeenschappen hier!” “Ja jongen,” zegt mama, “je kunt mee de picknick maken”. En opa voegt er snel aan toe: “En mij help je met de kostuums.” “Joepie! Que viva!” En zo gebeurt het. Juan helpt mee om de lange, struisvogelachtige pluimen op de maskers te Juan: “Ik word 10 jaar en ik mag mee naar het kleven. “Wat zijn de kostuums zwaar, opa! Kun festival van Santiago!” je daar mee dansen?” “Ja Juan, we dansen van Foto: Mlinaric bij het krieken van de dag tot diep in de nacht door alle straten aan het meer! Hahahaha!” Juans grootvader barst in lachen uit bij de grijns van ongeloof op Juans gezicht. “Jij moet nog veel quinoa eten hoor, als jij later zo’n kostuum wil aantrekken! Kom, we gaan de duivelsdans oefenen met de mannen van het dorp.”
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
13
De muziek weerklonk die dagen luid en melancholisch over de hoogvlakte telkens als de groep mannen van het dorp vol overgave en met wijde beenbewegingen de duivelsdans oefenden. “Het lijkt alsof ze onze Pachamama* willen wakker schudden”, gebaarde Juan aan zijn zusje Clara, die nieuwsgierig was komen meekijken. Ze giechelden. Juan helpt zijn moeder met het bereiden van de verse ‘mate de coca’, een lekkere infusie waar je van opkikkert. Ze bereiden samen met de vrouwen en kinderen van het dorp de ‘chaque’, een dikke, heerlijk geurende Juan helpt de ‘mate de coca’ klaarmaken. bouillonsoep. Foto: Morail “Juan, kom eens hier, ik moet je een geheim vertellen”, verbaast Gilberto zijn kleinzoon van in de deuropening van de kookhut. “Hou deze veer bij en bewaak ze goed. Het is de veer van een condor die mijn grootvader mij heeft gegeven. Het is aan jou om deze veer op mijn masker te prikken tijdens de duivelsdans. Dan geef je kracht aan onze goden”. Juan straalt en meent dat hij in de vlammen van het houtvuur de dansende duivelsmaskers ziet. De duivelse dans “Kijk Juan, het Titicacameer!” Grootvader haalt Juan uit zijn dromen. Hij port zijn kleinzoon zachtjes tussen de ribben. “Juan, kijk al die slingers in de straten!” Juan strekt zijn stramme benen. Ze komen aan in de busterminal. “Waw! Dat zijn veel mensen!” Juan kijkt naar de vele Aymara en Quechua*indianen die van heinde en ver toestromen. “Wat ruik ik, opa?” “Dat is gebakken ‘trucha’ en ‘pejerey’, of forel en koningsvis. Een heerlijkheid hier aan het Titicacameer.” Na de picknick maken de mannen zich klaar voor de optocht. De indianen ruilen hun poncho’s* voor de feestelijke kostuums, de maskers nemen ze onder de arm. “Nu is het echt, jongen”, knipoogt opa Gilberto naar Juan. De jongen voelt de condorveer warm tegen zijn buik onder zijn T-shirt. De muziek weerklinkt hemels en iedereen wacht vol spanning op de duivelsoptocht. “Die dans dragen we op aan de zonnegod, aan de goden van de bergen en aan de duivel. Het is een symbool van eenheid, samenzijn en evenwicht, net als de Wiphalavlag”, had opa nog uitgelegd. Juan is apetrots op opa. Die danst al tegen de sterren op, vooraan in de stoet. Want hij is de ‘presidente’, de voorzitter van de groep. Juan loopt naar hem toe met een bonkend hart. Hij prikt beslist en precies de condorveer op het masker van opa. Juan siddert even. Het is net of hij zelf even de kracht van de condor in zijn lichaam voelt. Met een “Sí!” kijkt hij opa samenzweerderig in de ogen. Juan wappert de Wiphalavlag. Hij weet het: de indianen zijn Het Titicacameer, gezien vanuit Bolivia niet klein te krijgen. Foto: Luma Poletti
N AAM :
14
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
S CHI ET EN ALLE I N DI AN EN M ET BAN AN EN ? Stappenplan
1. Lees het verhaal van Juan of bekijk het filmpje.
3. Lees het passende verhaal op werkblad H en beeld het uit. 3.1. Kies een verteller en de andere rollen. .......................................................................................... .......................................................................................... 3.2. Zoek een paar kleine voorwerpen. .......................................................................................... .......................................................................................... 3.3. Oefenen maar!
2. Beantwoord deze vragen. 2.1. Hoe heet jullie groep indianen? ......................................................................................... 2.2. Uit welk land komt jouw verhaal/ filmpje? ......................................................................................... 2.3. Noteer vijf gewoonten uit het dagelijks leven:
4. Spreek af hoe je de voorstelling zult uitvoeren. ..........................................................................................
- .................................................................
..........................................................................................
- .................................................................
..........................................................................................
- ................................................................. - ................................................................. - .................................................................
.......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................................................................
NAAM : WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
15
DRI E IN DI AN EN VER HALEN OM UIT T E BEELDEN De condor en de vos: een verhaal van de Quechua-indianen De condor en de vos kregen ruzie over wie van hen beter bestand is tegen het regenweer in de Andes. Ze ruzieden door tot het donker werd. Toen had de vos een voorstel. “Laten we allebei een regennacht buiten doorbrengen. Wie als eerste opgeeft, heeft verloren en moet de winnaar een feestmaal aanbieden.” De condor vond het een goed idee. Foto: Mlinaric De regentijd kwam. Op een dag met grote, dreigende wolken aan de hemel gingen de condor en de vos de weddenschap uitvoeren. De vos twijfelde, maar toch deed hij het. Het was een zeer wilde nacht. Het leek of je buiten onder een waterval stond, zo hard regende het. De condor landde op een kleine rots en verstopte zijn gebogen snavel onder zijn grote vleugels. De vos legde zich op de natte grond en probeerde zich met zijn dikke staart te beschutten. De condor had het door zijn waterdichte veren niet zo moeilijk. Hij bleef hoog en droog. De arme vos werd wel helemaal nat. Het water drupte van zijn oren af. Hij jammerde: “Wat is het toch zo koud! Ik zou ziek kunnen worden of dood kunnen gaan!” Toch bleef hij liggen, want hij wou niet verliezen.Toen de condor de volgende ochtend wakker werd, schrok hij zich een bult. De arme vos leefde niet meer. Hij was ’s nachts doodgevroren. Hij durfde niet toegeven dat hij het te koud had. Zo loopt het af met iemand die zijn krachten in de Andes niet goed kan inschatten. De schepping: een verhaal van de Navajo-indianen Eerst was er de Eerste Wereld. Het was er donker en leeg. Er waren alleen zes wezens: Eerste Man, Eerste Vrouw, de Zoutvrouw, de Vuurgod, Coyote en Begochiddy: het kind van de zon. Foto: Studio Laurent Het bleef donker in de Eerste Wereld en de Eerste Wezens besloten de Eerste Wereld te verlaten. Begochiddy plantte een grote pit. Daaruit groeide een grote holle stengel. De Eerste Wezens kropen samen in de stengel en reisden naar de Tweede Wereld. De Tweede Wereld was licht en blauw. De Eerste Wezens vonden dit een leuke plaats om te wonen, alleen was deze nieuwe wereld al bewoond. Ze besloten weer in de stengel te kruipen en verder te reizen naar de Derde Wereld. De Derde Wereld was geel en er scheen een prachtig licht. Maar het Watermonster deed de Derde Wereld helemaal overstromen. De Eerste wezens kropen weer in de stengel. Na een lange tocht kwamen ze aan in de Vierde Wereld. Begochiddy maakte bergen en plaatste de maan, de zon en de sterren aan de hemel. Deze wereld was niet zo mooi als de Derde Wereld. Toch bleef het volk van de Navajo hier wonen.
N AAM :
16
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
De ziel van de walvis: een verhaal van de Inuit Er was eens een domme raaf die ver boven de zee vloog. Hij werd zo Foto: Greenland.com moe dat hij recht in de bek van een walvis vloog. Het was er licht en warm. Op een bank zat een jonge vrouw met een brandende lamp. Zij stond op en ontving de raaf met de woorden: "Jij bent welkom. Alleen moet je mij één ding beloven. Jij mag nooit aan mijn lamp komen." De raaf beloofde dit plechtig. De jonge vrouw was zeer onrustig . Zij stond van de bank op, verdween door de deur en na ogenblik kwam zij weer binnen. Maar dadelijk was zij weer weg. "Wat maakt je zo onrustig ?" vroeg de raaf. "Het leven en mijn ademhalen", antwoordde het jonge meisje. Maar dit antwoord begreep de raaf helemaal niet. En toen het meisje weer een keer de deur uitging, sprong hij op en pikte aan de pit van de lamp. Op hetzelfde ogenblik viel het meisje op de vloer en bleef daar liggen, terwijl de lamp uitdoofde. Nu begreep de raaf het: het jonge meisje was de ziel van de walvis. Zij sloop de deur uit, de vrije lucht in, steeds wanneer de walvis wilde ademen. En haar hart was de lamp.
HET GOUD VAN DE NAVAJO De meeste kinderboeken over indianen houden stevig het klassieke beeld van de indiaan met verentooi, pijl en boog, tipi’s en elkaar bevechtende stammen in stand. Een kleine uitzondering is dit boek. Jesse krijgt de kriebels van Big Jake, een grote indiaanse man die kok is op het zomerkamp. Hij kijkt altijd zo ernstig en lijkt het op Jesse gemunt te hebben. Als het meisje Layla gewond raakt en daarna zelfs spoorloos uit de ziekenboeg verdwijnt, ziet Jesse hem dan ook meteen als hoofdverdachte. Of dat terecht is? BOYER, S. Antwerpen: Manteau jeugd, 2013. Leeftijd: 9-12 jaar
INDIANEN Inuit, Navajo, Irokezen of Azteken - over het leven van de oorspronkelijke inwoners van Amerika zijn talloze verhalen verteld. Maar hoe zag hun alledaagse leven er werkelijk uit? De prairie-indianen trokken de bizonkuddes achterna en moesten tijdens de jacht of de strijd hun moed bewijzen. Andere stammen gingen met wendbare boten vis vangen of ze fokten paarden. De Maya's en Inca's in ZuidAmerika bouwden prachtige steden en schitterende tempels van steen, waarin ze hun goden vereerden. Maar alles veranderde toen de Europese veroveraars het continent bereikten... Boeiende feiten over de indianen in Noord-, Zuid- en Midden-Amerika. Met flappen, schuifjes en veel extra's. Kleurrijke en gedetailleerde illustraties brengen de geschiedenis tot leven. GORGAS, M. Numansdorp: Veldboeket Lectuur, 2013. Leeftijd: 9-12 jaar
THE DEVIL’S MINER Deze documentaire is een zorgvuldig gemaakte Duitse productie over het harde leven in deze benauwende onderaardse wereld. Hij legt het sociale melodrama van de mijnwerkersgemeenschap in Potosí genadeloos bloot, maar toont ook de ontroerende band tussen Basilio en
zijn broertje, de oudere mijnwerkers die zich om hen bekommeren en de magische rituelen waarmee zowel hemel als hel verzocht wordt om genade. DAVIDSON, K. 2005. Leeftijd: derde graad
ELMER IN BOLIVIA Elmer is de hoofdfiguur in het verhaal. Hij woont op de hoogvlakte van Bolivia en zijn dagelijkse leven wordt dus gekenmerkt door het leven in de bergen. Hij houdt veel van zijn poes Perico, maar die is plots zoek geraakt. Hij hoort haar "miauw miauw" wel altijd, maar hij kan haar niet vinden. Tegen het einde van de dag vindt Elmer gelukkig zijn liefste speelkameraad terug. 12 grote foto’s met uitgebreide handleiding (verhaal en activiteiten). Brussel: Studio Globo, 2009. Voor kleuters en 1ste graad (verkrijgbaar in alle afdelingen van Studio Globo en via de website)
¡VAMOS AMIGOS! Een solidariteitsproject voor de basisschool bij de campagne van Broederlijke Delen 2010: waarbij Samuel uit Bolivia werd genomineerd voor de 'Nobelprijs Duurzame Ontwikkeling’. Handleiding, leerlingenboekje en cd. DE BLOCK, E. Antwerpen: Spoor ZeS – 2009. Leeftijd: lagere school
PIJNEN VAN EEN PACHAKUTI Dit is het tweede boek van Walter Lotens over Bolivia. In zijn relaas van een reis en een reeks ontmoetingen met president Evo Morales peilt hij naar de gezondheid van de Boliviaanse democratie. De diagnose die hij stelt, is genuanceerd. LOTENS, W. Brussel: uitgeverij Aspect BV, 2012. Leeftijd: volwassenen
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
17
Dit is een tekst van een indiaan. Maar de meeste letters e en a en o zijn verdwenen. Kun jij ze vinden?
N AAM :
18
WERELDREIS - NUMMER 7 / SEPTEMBER 2014
EEN NIEUWE LESMAP 'PERU' Ruth, Joke en Eli, jullie hebben een nieuwe lesmap ‘Wonen en leven in Peru’ gemaakt? Kan je daarover iets meer vertellen? In dit project voor de derde graad maken de leerlingen kennis met twee leeftijdsgenoten uit Peru: Thais uit de stad Lima en Luiz uit het dorp Foto: Geert Van Malderen Pataypampa. Zo komen de Joke, Ruth en Eli leerlingen meer te weten over het dagelijkse leven in Peru. Hun achterhaalde beelden over indianen zullen dan ook verdwijnen als sneeuw voor de zon. Hoe past deze lesmap in de visie van Studio Globo? Wij willen leerlingen laten groeien in verbondenheid en solidariteit. Dat gebeurt natuurlijk niet spontaan. We willen hen toerusten met de nodige competenties. Je kan dit samenvatten als ‘positief leren omgaan met diversiteit’. Hoe leren ze dit met het lespakket rond Peru? Tijdens de voorbereiding verhogen we de betrokkenheid van de leerlingen door hun nieuwsgierigheid over Peru en over Thais en Luiz te prikSchema uit ‘Voorbij de kleuren’, visiebrochure van Studio Globo kelen. Op die manier spreken we van betrokken kennis. De leerlingen verkennen het dagelijkse leven in Peru aan de hand van een groepswerk. Hierbij hanteren ze een rolverdeling die geïnspireerd is op CLIM. De leerlingen komen bijvoorbeeld te weten waar de papa van Thais werkt, hoe een schooldag van Luiz eruit ziet, welke gewassen er groeien in het Andesgebergte, … Hier focussen ze op correcte beeldvorming.
STUDIO GLOBO Huidevettersstraat 165 1000 Brussel 02 520 05 30 wereldreis@studioglobo.be www.studioglobo.be/wereldreis
Via een webexpeditie komen de leerlingen meer te weten over een aantal moeilijkheden waar Peruanen mee geconfronteerd worden. In een grootstad als Lima ondervinden Thais en haar familie het drinkwatertekort, veroorzaakt door de opwarming van de aarde. Luiz’ dorp Pataypampa wordt bedreigd door mijnbouw. Na de webexpeditie speelt men een bordspel waarbij de thema’s houtkap, olieontginning in het Amazonewoud en eerlijke handel ook aan bod komen. Welke vaardigheden oefenen de leerlingen tijdens het inleefatelier? Ze experimenteren met empathie en meerperspectiviteit wanneer zij geconfronteerd worden met een mijnbouwproject dat een bedreiging vormt voor het dorp. Kiezen voor dialoog Thais en Luiz, en samenwerking krijgt een 2 kinderen uit Peru kans als de inwoners van een stadswijk samen het drinkwaterprobleem aanpakken. In het dorp worden onder meer afspraken gemaakt voor een dorpsfeest. En hoe zit het met hun attitudevorming? Hierbij focussen we op duurzaamheid en op de eigen verantwoordelijkheid. Zo linken de leerlingen tijdens de nawerking o.a. de grondstoffenproblematiek, de opwarming van de aarde én de gevolgen in Peru aan hun eigen leven. Ze werken een concrete actie uit rond een aantal thema’s: afval, vleesconsumptie, energie en biologische, lokale en seizoensgebonden producten. Aan de hand van relatiecirkels linken ze dit aan hun ervaringen in Peru. Deze vorm van systeemdenken draagt ertoe bij dat ze onze complexe wereld beter begrijpen.
© 2014 – ISSN: 1375-2219 – 27ste jaargang, nummer 7 VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Piet Spanhove, Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel | ABONNEMENTEN lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk of via e-mail aan tot één maand voor het aflopen van het abonnement. 10 nummers voor € 17, andere formules mogelijk | INFO EN ADMINISTRATIE Jan Wynants (02 520 05 30, wereldreis@studioglobo.be) | LE MONDE EN CLASSE, de Franstalige uitgave van Wereldreis, wordt uitgebracht door CNCD-11.11.11, www.cncd.be/ lemondeenclasse | REDACTIE EN MEDEWERKERS Helga Vande Voorde (02 526 10 92, helga.vandevoorde@studioglobo.be), ), Geert Van Malderen, Elke Borghs (verhaal), Caroline Dewilde, Dave Verbeure, Mieke Luyts, Stéphanie Jaenen, Joris Cools, Jos Schockaert, Ruth Dreessen, Joke Goffin, Eli De Ridder, Tine Lassuyt, Jan Debonnet | FOTO’S Eric Lawrie (p. 1, 4), Wildsau (p. 4, 20) | TEKENINGEN Cédric De Mûelenaere | VORMGEVING Marc Vermeiren | DRUK De Wrikker cvba, Berchem
Sande rh Maar h oudt van ind ij ia eruitzie weet niet ho nen. Hij kan e het e t. urenla c Foto: W h t e leven v ng spelen in ildsau an d zijn e b ij i n z o d n ia nen dere p in B ak. o l i v i a of elde rs