Wereldreis November 2011 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 24ste jaargang, nummer 9  Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

Oef, eventjes wat rust na een partijtje ravotten met kinderen of na een vermoeiende wandeling met een sportief baasje. Of gewoon languit wat afkoeling zoeken op een frisse ondergrond. Zalig.

NOVEMBER 2011

Ethiopië Thema : WOESTIJN 191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren én de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit!

www.detijdloopt.be

NIEUWS EN CAMPAGNE

VOORBIJ DE KLEUREN

Beeldvorming over de Majority World

Welzijnszorg: Armoede is geen kinderspel Overal ter wereld zijn kinderen de eerste slachtoffers van armoede. In België is dat niet anders: 1 op 5 kinderen groeit op in armoede. Dat is alarmerend, want armoede raakt kinderen in alle aspecten van hun leven. Een paar jaar in armoede leven, in een onveilige woning, met een zwakke gezondheid, uitgesloten van sociale contacten en met beperkte onderwijskansen, is lang voor een kind en laat blijvend littekens na. Een kinderleven in armoede is bovendien de ideale springplank naar een volwassen leven in armoede. Onder de slogan ‘Armoede is geen kinderspel’ vraagt Welzijnszorg tijdens de komende campagne dan ook aandacht voor het thema. Voor het basisonderwijs werden volgende materialen ontwikkeld.

‘Voeten op de grond, hoofd in de wolken’ Zin in een speels en belevend project op maat van jouw klas? Dan is dit iets voor jou. Aan de hand van een verhaal en verschillende lesmomenten, bouw je een project op maat van jouw klas. Het groepsgebeuren in de klas staat centraal en het hele project is vakoverschrijdend opgevat. De rode draad is het leuke en innemende verhaal van Robby, Jeroen, Lena en Fatima, en over hoe ze met hun talenten hun dromen waarmaken. Het project bevat een schat aan kant-en-klare lesmomenten. Deze lesmomenten zijn opgevat als ‘blokken’

waarmee jij het ideale programma voor jouw klas bouwt. Het project bestaat uit een overzichtelijke handleiding voor de leerkracht. Voor elke leerling is er ook een leerlingenboekje vol leuke opdrachten, werken knipbladen, tekeningen om in te kleuren en vragen om bij stil te staan. Het themalied, een lied voor de jongsten en de ingekleurde tekeningen van Robby en zijn vrienden, vind je op de cd. Het project is een realisatie van Spoor ZeS, Studio Globo en Welzijnszorg.

Een dag met Robby: Prentenboek met bijbehorende handpop Het verhaal van de hand van Kolet Janssen en tekeningen van Klaas Verplancke laat kinderen kennismaken met armoede en uitsluiting, met gevoelens van anders zijn en meer bepaald van ‘er niet bijhoren’.

Door aansluiting te zoeken bij de concrete belevingswereld van kinderen willen we ze laten groeien in verbondenheid met leeftijdsgenoten en stimuleren we hun inlevingsvermogen. De handleiding voor de leerkracht die bij het boek werd ontwikkeld, kan je op www. dagrobby.be downloaden. De verhalen van Robby komen helemaal tot hun recht wanneer je de gloednieuwe Rob-

bypop in de klas haalt. Als mascotte van vele armoedeprojecten hoort Robby er in jouw klas vanaf nu onmiskenbaar bij. Hij neemt de kinderen mee op weg langs tal van gebeurtenissen en wordt zo ieders vriend. Hij laat de kinderen voelen dat ‘anders zijn’ best oké is. Meer informatie over Welzijnszorg en de campagne vind je op www.welzijnszorg.be

Meer weten over een land, regio of volk? Op www.11.be/reisgidsen vind je 3 reeksen reisgidsen en landboeken. Met elk hun eigen meerwaarde. In totaal meer dan 80 titels. - Landenreeks biedt kwalitatieve, toegankelijke landenboeken. Boordevol informatie, geschikt voor lesvoorbereidingen. - Rough Guide reisgidsen bevatten up-to-date praktische informatie en uitgebreide culturele en historische achtergrondinformatie. - Te Gast In geeft de lezer een unieke inkijk in het leven van de lokale bevolking met aandacht voor beleving en omgangsvormen. Meer info en bestellen op www.11.be/reisgidsen Mail naar winkel@11.be Of bel naar 02 536 11 22

hoe in de VS, India en Palestina foto’s als middel gebruikt werden om alfabetisering en visuele geletterdheid bij te brengen, trauma’s te helpen verwerken en het verleden te reconstrueren. Braet spreekt in dit verband over ‘instrumentele fotografie’ en ‘etisch evaluerende fotografie’ waarbij foto’s een krachtig medium worden dat als alternatief communicatiemiddel kan ingezet worden. De pioniers van de wereldkalender (1973) en van Wereldreis (1988) zullen het graag horen. Want zij willen via mooie, eerlijke en inzichtelijke beelden begrip en empathie bevorderen met diverse culturen en volkeren. Tegen de stroom in van schrijnende beelden die de onderliggende structurele oorzaken van armoede en uitbuiting verbergen. De uitvinding van de fotografie (1839) viel samen met de uitbreiding van het Europese imperium. Geleerden dachten Shahidul Alam, oprichter van het fotoagentschap Majority een typologie van de rassen World te kunnen aanleggen op basis van portretten genomen tijdens expedities naar India, “Beeldvorming gebeurt door een veelheid Afrika en Amerika. De ‘vreemde’ werd op van indrukken. In de eerste plaats door locatie in een positie geplaatst, voorzien persoonlijke ervaringen die sterker op ons van passende kledij en accessoires. De afgeinwerken dan teksten, getuigenissen of beelde personen treden op als vertegenwoorbeeldmateriaal. Ook meningen van ouders, digers van koloniale mensencategorieën. leerkrachten, leeftijdsgenoten e.a. zijn Elke individuele identiteit ontbreekt! Ook bepalend, zeker wanneer er nauwelijks recht- postkaarten van halfnaakte zwarte meisjes streekse contacten bestaan. Onderhuids of gesluierde Oosterse haremvrouwen waren speelt de publieke opinie een zeer belang- zeer geliefd en werden massaal verkocht. rijke rol. Ze wordt gevoed door de media en Idem dito landschapsfoto’s waarbij Europa is even ongrijpbaar als lucht. Uit onderzoek als ‘ontwikkeld’ werd voorgesteld en ‘de blijkt dat de beeldvorming over andere anderen’ als ‘onderontwikkeld’. etnische groepen vanaf het vierde leerjaar vooral beïnvloed wordt door televisie. Zelfs Deze voyeuristische economie vierde zijn positieve interpersoonlijke contacten kun- hoogtij tijdens verschillende wereldtennen niet altijd opboksen tegen de eenzijdige toonstellingen. Zelfs in 1958 was er nog beeldvorming via de media.”1 Vandaar dat het een traditioneel Congolees dorp in Brussel artikel2 Foto’s buigen ons beeld van de realiteit waar de bezoeker zich (onbewust?) in een om onze aandacht trok. machtspositie plaatste waarbij de inboorling werd opgevoerd. Tot op de dag van vandaag Aanleiding was de scriptie3 van Hilde Braet, blijft deze koloniale blik doordringen in master cultuurwetenschappen. Zij beschrijft de exotische reisfotografie, niet alleen op

postkaarten maar ook in reisbrochures. Zelfs de manier waarop goedbedoelende ngo’s ‘de arme landen’ soms voorstellen, is niet altijd onschuldig. Denk maar aan de recente mediacampagne 12-12. Ook daar keer op keer beelden van honger en miserie omdat er dan meer geld in het laatje komt. De affiches van de laatste 11.11.11-campagnes daarentegen trachten een andere boodschap te brengen over de ‘Majority World’4. Dit begrip probeert recht te doen aan de miljoenen mensen die terminologie als ‘ontwikkelingslanden’ en ‘Derde Wereld’ ervaren als denigrerend omdat ze vertrekken van een tekort en een gebrek. Majority World confronteert ons met het feit dat de meerderheid van de wereldbevolking in deze landen woont en herinnert ons eraan dat het menselijke kapitaal majeur is. Vandaar dat de wereldkalender waar mogelijk Majority World-fotografen steunt. Zij kennen de bevolking, spreken dezelfde taal en hebben een aangeboren begrip voor de lokale context. Op die manier zijn ze verbonden met hun onderwerp, wat tot intimistische en onthullende beelden kan leiden. Dat is veel moeilijker voor Westerse fotografen die 90% van de foto’s over de Majority World aanbrengen. Volgens Braet is “een foto zonder verhaal als één puzzelstukje uit een doos waarvan het deksel verdwenen is”. Wat op de foto staat zie je wel, maar in welk verhaal dit beeld past, is soms moeilijk te achterhalen. Vandaar dat Wereldreis uitnodigt tot reflecties en de foto tot leven brengt. Toch blijft de grootste aantrekkingskracht uitgaan van het beeld. We kijken eerst naar de foto en dan naar de tekst. Woorden spreken immers eerst het verstand aan, foto’s zullen ons eerder sensueel beroeren. Hierdoor is fotografie toegankelijker als reflectiemiddel en leent ze zich als ideale bemiddelaar tot het ‘ombuigen van het (eenzijdige) beeld van de realiteit’.

1 Voorbij de kleuren, Studio Globo, Brussel, 2009, p. 31-32 2 Metro, 4 april 2011 3 Hilde Braet, Aspecten van etische fotografie. Onderzoek naar de mogelijkheden van het medium fotografie om een bijdrage te leveren aan emancipatorische processen, weerbaarheid en welbevinden. VUB, Brussel, 2010, 128p. is te downloaden op www.scriptieprijs.be 4 Deze term werd eind vorige eeuw gelanceerd door Shahidul Alam, de Bengaalse mensenrechtenactivist, fotograaf en professor beeldcultuur.

INHOUD

VOORWOORD Beste leerkracht, In zekere zin zou je kunnen stellen dat je deze maand Wereldreis niet nodig hebt om de mensen in het Zuiden onder de aandacht te brengen. Niemand kan dezer dagen voorbij aan de jaarlijkse 11.11.11-actie die op straten en pleinen, op radio en TV overal aanwezig is. Deze keer met een Peruaan die tot aan zijn lenden in het water staat en zwaait met een factuur. Hij is één van de miljoenen slachtoffers van de opwarming van de aarde. De slogan windt er geen doekjes om: ‘Wij verbruiken. Zij betalen de rekening’. Inspelen op deze actualiteit is zeker een opportuniteit. In de eerste plaats om de boodschap van 11.11.11 naar kinderen toe te duiden en te verdiepen. Want inderdaad: deze koepelorganisatie vraagt opnieuw structurele maatregelen op politiek en economisch vlak om de kloof tussen Noord en Zuid bij de wortel aan te pakken. In de tweede plaats om uitdrukkelijk stil te staan bij het hoopgevende signaal dat honderden groepen en organisaties samen opkomen voor meer levenskansen voor steeds meer mensen. ‘Grote mensen’ voeren actie om de schade van de klimaatverandering in te dijken. Via acties en lobbywerk hier en via samenwerking met partners in het Zuiden. Als dat geen goed nieuws is. Mensen zijn weerbaar en veerkrachtig. Net als de dromedaris op de foto. Ook hij zal niet bij de pakken blijven zitten… S.V.d.A.

COLOFON

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo (Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, F 02 502 81 01) Weblink www.studioglobo.be/wereldreis

Nieuws en campagne : Welzijnszorg: Armoede is geen kinderspel .................................... 2 Voeten op de grond, hoofd in de wolken ........................ 2 Een dag met Robby ........................ 2 11.11.11: Meer weten over een land, regio of volk ? ............................... 2 Voorwoord .................................... 3 Wereldreisinfo Ethiopië ................................... 4 Heb je al gehoord van ... Langeafstandlopers ? ................. 4 Foto-info .................................. 5 Thema-info : Woestijn ................. 5 Reiswoordenschat ..................... 5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad ............................6-8 Teken een dromedaris ................. 7 Werkdieren ............................... 8 Tweede graad ........................ 9-11 Brief van Lien ...........................10 Proefje met zout ....................... 11 Derde graad ........................ 12-17 Webtips ...................................13 Voer voor boekenwurmen............13 Een dromedaris in de sneeuw ? ........................ 14-15 Woeste gebieden ......................16 Schatten uit de woestijn .............17 Tekening van de kalenderfoto ......18 Voorbij de kleuren: Beeldvorming over de Majority World ....................19 Spiegelfoto ...................................20

Le monde en classe (vertaling van Wereldreis) is een uitgave van CNCD-11.11.11 (Handelskaai 9, 1000 Brussel, F 02 250 12 63) www.cncd.be/lemondeenclasse

Abonnement : 10 nummers voor € 16 Zie weblink voor andere formules. Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,60 + verzendingskost. Bankrekening : BE56 0682 3525 0588 Administratie : Jan Wynants (T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be) Redactie en medewerkers : Helga Vande Voorde (T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be), Jan Debonnet, Stefaan Van den Abbeele, Yvan Houtteman (verhaal), Hilde Vandingenen, Stefan Potums, Stéphanie Jaenen, Frans Meul Tekeningen : Jos Verhulst Foto's : Michel Laplace-Toulouse/Reuters (kalenderfoto); Roza De Mayer (spiegelfoto); Liesbet De Pooter (p. 2), fuzheado (flickr.com) (p. 19) Vormgeving : Marc Vermeiren Druk : De Wrikker cvba, Berchem Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging - 11.11.11 v.z.w. en met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking

Wereldreis - 2011/9 - 3

Ethiopië LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Ethiopië is een land in Oost-Afrika. Het grenst aan Eritrea, Djibouti, Somalië, Kenia, Zuid-Soedan en Noord-Soedan en is 1 104 000 km² groot. De hoofdstad is het centraal gelegen Addis Abeba, dat de laatste decennia heel sterk is gegroeid. Het grootste deel van Ethiopië is het uitgestrekte en vruchtbare Ethiopische Hoogland, dat van noord naar zuid wordt doorsneden door de Grote Slenk, een dubbele breuklijn in de aardkorst met talrijke meren. Ethiopië wordt “de watertoren van Afrika”genoemd. In het Ethiopische hoogland ontspringt de Blauwe Nijl; samen met de Witte Nijl en de Tekeze-rivier vormt zij de machtige Nijl. Hoewel Ethiopië net ten noorden van de evenaar ligt, kent het een relatief gematigd klimaat dankzij de grote hoogte met zelfs nachtvorst op de hoog gelegen Simienbergen. Maar er zijn ook heel droge en hete gebieden zoals de Danakildepressie, de Ogaden en het uiterste zuidwesten. Het Ethiopische klimaat volgt een moessonregime. Sommige jaren blijft de moesson echter uit in bepaalde gebieden en heerst er droogte en honger. Geschiedenis Ethiopië is al heel lang de naam voor het

land. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was Ethiopië ook bekend als Abessinië. Het land is nooit gekoloniseerd door een vreemde mogendheid. Italië viel Ethiopië aan in 1935 en versloeg het Ethiopische leger een jaar later. In 1941 werden de Italianen op hun beurt door de Britten verslagen. Ethiopië heeft verschillende vorsten gekend, zoals de twee Menelik’s die het Ethiopische Rijk uitbreidden tot wat het nu is. De laatste keizer was Haile Selassie, die vóór de Italiaanse bezetting en daarna tot 1974 aan de macht was. Na zijn afzetting werd het land geregeerd door de communistische leider Mengistu Haile Mariam. Na een burgeroorlog nam de Tigrische Meles Zenawi de macht over. Onder zijn regering heeft Ethiopië onafhankelijkheid gegeven aan het voordien bezette Eritrea. Ethiopië is een Federale Democratische Republiek met acht regio’s.

Bevolking Naar schatting 88 miljoen Ethiopiërs behoren tot tientallen etnische groepen, elk met hun eigen taal en tradities. Het Amhaars is de taal in de administratie, maar daarnaast zijn ook het Oromo en het Tigre belangrijke landstalen omdat zij door een grote etnische groep worden gesproken. Er zijn Ethiopisch-orthodoxen, moslims en aanhangers van traditionele geloven. HDI: Ethiopië staat met 0,328 op 160ste plaats van 172 landen en behoort daarmee Wereldreis - 2011/9 - Wereldreisinfo - 4

tot de minst ontwikkelde landen van de wereld. Economie Ethiopië is arm: 44 % leeft onder de armoedegrens. Nochtans behoort het land tot de snelst groeiende economieën van Afrika die niet met aardolie zijn verbonden. Het gros van de bevolking overleeft in de landbouw. Belangrijke exportproducten zijn koffie, bonen, katoen en graan. Ethiopië heeft de grootste veestapel van Afrika en leder is dan ook een belangrijk exportproduct. Via irrigatie kan de landbouw sterk verbeteren. Recent startten heel wat buitenlandse investeerders met het verbouwen van waterintensieve productie van bloemen, katoen en gewassen voor biobrandstof. De globalisering brengt zo wel buitenlandse deviezen in het laatje, maar zorgt ook voor de vernietiging van lokale zelfvoorziening. Hierdoor trekken steeds meer landloze of arme boeren naar de stad, waar zij hopen een beter leven te kunnen beginnen. Munt: Ethiopische birr, ETB 1 = 0,0426 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN … LANGEAFSTANDLOPERS? Ethiopië is gekend voor zijn langeafstandslopers. Een grote naam was Abebe Bikila, die op de Olympische Spelen in Rome de marathon won op blote voeten. Haile Gebrselassie stond jaren aan de top en hij verloor pas onlangs zijn wereldrecord op de marathon: hij liep 42 195 m in 2h03min59sec. Kenenisa Bekele brak het wereldrecord op de 10 000 meter in Brussel en heeft ook dat van de 5 000 meter op zijn naam. Ook de vrouwen doen het goed: Tirunesh Dibaba is wereldrecordhoudster op de 5 000 meter en zij won tweemaal Olympisch goud in Peking.

FOTO-INFO Een dromedaris rust ’s ochtends uit op een zoutvlakte in het noordoosten van Ethiopië. Hier in de zoutmijn krijgt hij 50 tot 60 zoutblokken op zijn rug geladen, elk zo’n twee kilogram zwaar. Samen met enkele tientallen soortgenoten zal hij, eens geladen, de tocht aanvatten onder een loden zon. Op de achtergrond zie je hoe de mannen sokken dragen om hun voeten te beschermen tegen het brandende zout. Al eeuwen brengen Afar handelaren zoutblokken van de oever van het Assalmeer langs karavaanroutes naar de hooglanden van Tigray, 2 000 meter hoger. Er was vroeger een verbinding van de Grote Afrikaanse Slenk met de Rode Zee. Toen heeft vulkanische activiteit een natuurlijke dijk gemaakt. Het zeewater is gebleven en grotendeels verdampt. Nu ligt het 10 bij 40 km grote Assalmeer ruim 100 meter onder de zeespiegel en is deel van de Danakil- of Afardepressie. In dit gebied zou de oorsprong van de moderne mens liggen. THEMA-INFO: WOESTIJN Zo’n 40 % van het aardoppervlak wordt ingenomen door woestijnen en droogteregio’s. Wij spreken over een woestijngebied als het per jaar minder dan 250 mm regent of als het verlies door evapotranspiratie groter zou zijn dan de neerslag. Kenmerkend zijn: - droogte; - grote temperatuurschommelingen: tussen dag en nacht en in de loop van het jaar;

- droge grond: blote rotsen, leemplateaus, ijsvlakten, soms (!) zandduinen; - veel wind; - schaarse maar diverse fauna en flora; - een zeer lage bevolkingsdichtheid, meestal van nomaden. Vandaag is bijkomend bijna 20 % bedreigd door erosie en drogen waterbekkens uit. Vooral Afrika en Azië zijn hard getroffen. De term verwoestijning of woestijnvorming wordt zowel gebruikt voor het oprukken of zich uitbreiden van een woestijn als voor het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Deze ontwikkelingen kunnen zowel het gevolg zijn van het klimaat als van menselijke activiteit. De klimatologische oorzaak van verwoestijning ligt in het feit dat gebieden verdrogen doordat er minder neerslag valt. Zeker de laatste decennia zorgt de klimaatswijziging voor een toename van de woestijnen. De menselijke oorzaken liggen vaak in slecht gebruik van landbouw- of graasgebieden, waardoor de grond wordt overgeleverd aan de natuur en vanzelf verzandt, verzilt en verdroogt. Hongersnood en armoede zijn het gevolg, naast een verminderde CO2-opname, die op haar beurt de klimaatverandering versnelt. Een belangrijke oorzaak van verwoestijning is het grootschalig kappen van natuurlijke wouden voor de industrie en als brandhout, of voor nieuwe graas- en landbouwgronden onder invloed van bevolkingsdruk. Deze gronden worden Wereldreis - 2011/9 - Wereldreisinfo - 5

vaak gebruikt voor het verbouwen van steeds hetzelfde gewas (monocultuur). Dit verarmt de bodem zodat er na een tijdje nog weinig kan groeien. Zonder begroeiing zijn bodems heel gevoelig voor erosie, zowel door water als door wind. Vooral op hellingen spoelt door boskap en bewerking met landbouwwerktuigen de vruchtbare bovenlaag weg en blijft enkel de harde ondergrond over. Minstens een deel van de plantengroei bewaren, terrassen aanleggen en evenwijdig met de hoogtelijnen ploegen, gaan het wegspoelen tegen. Veeteelt kan ook woestijnvorming veroorzaken door overbegrazing. Vooral geiten knabbelen vegetatie zo kort af dat, als het een tijdje niet meer regent, de wortels afsterven. In sommige gebieden wordt grondwater gebruikt voor irrigatie. Hierdoor zakt de grondwaterspiegel en drogen de plaatsen uit waar dat water aan de oppervlakte kwam. De bodem kan ook verzilten: het aanwezige water verdampt en laat een korst van zout achter, waarop de meeste planten moeilijk gedijen. Om de oprukkende verwoestijning tegen te gaan, werd in 1994 door 191 landen de Conventie tegen de Verwoestijning in het leven geroepen. Die heeft tot doel om gedegradeerde ecosystemen weer vruchtbaar te maken via herbebossing, uitbouw van irrigatiesystemen en het opzetten van duurzame energievoorziening.

REISWOORDENSCHAT evapotranspiratie: verdamping van oppervlaktewater, rechtstreeks of langs planten. grondwater: water dat is ingesijpeld en ligt opgeslagen in de ondergrond. grondwaterspiegel: bovenste diepte waarop grondwater zich bevindt.

Eerste graad EINDTERMEN Wereldoriëntatie - levende en niet-levende natuur 1.3 De leerlingen kunnen in een beperkte verzameling van organismen gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van minstens één criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden; 1.5 bij organismen kenmerken aangeven die illustreren dat ze aangepast zijn aan hun omgeving; Muzische vorming - beeld 1.5 beeldende problemen oplossen, technieken toepassen en materialen hanteren om beeldend vorm te geven op een manier die hen voldoet.

last te hebben van de hete of koude grond. Een dromedaris kan heel goed ruiken. Hij ruikt zelfs waar water is. Op reis door de woestijn is dat wel handig! Een dikke, dubbele rij wimpers beschermt de oogbal. De botten achter de wenkbrauwen steken een beetje naar voren uit. Zij vormen een soort zonnescherm. Een dromedaris eet planten. Zijn gehemelte is hard en op de lippen heeft hij ook eelt. Geen last dus van struiken vol stekels. Hij kan ook dagen zonder water, zonder uit te drogen. Maar eens hij drinkt, kan hij gemakkelijk honderd liter in tien minuten drinken. Ook brak water, een beetje gezouten, kan hij gerust drinken. Hij verliest weinig water: in zijn bloed en in zijn poep zit amper water. Hij plast ook weinig en zweet nauwelijks. Beeld Met Wereldreis van januari 2010 kon je een dromedaris knutselen. Met werkblad A proberen de kinderen zelf een dromedaris te tekenen. Eventueel vullen zij de tekening op met gekleurd zout. Daarvoor wrijven zij met een krijtje, bv. stoepkrijt, over een hoopje zout. De tekening inkleuren gebeurt stap voor stap: telkens een deeltje van de tekening insmeren met lijm en daarover dan het gekleurde zout strooien. WERKDIEREN

DROMEDARIS Wereldkalenderfoto Versier de klas met Wereldkalenderfoto’s met dromedarissen (september 2004, februari 2002) en andere werkdieren: paard (februari 2010), sledehond (december 2007), ezel (december 2004), olifant (mei 2003), rendier (december 2002)…

Overal in de wereld helpen dieren de mens. Ook de dieren op de kalenderfoto dragen zout, soms tot 100 kg. Dromedarissen zijn werkdieren. De kinderen zoeken prenten van de dieren vermeld op werkblad B. Sommige dieren zijn familie van elkaar: dromedaris, kameel en lama; rund en buffel; ezel en paard.

Bekijk de novemberfoto en bespreek (zie ook Foto-info). Je kunt het ook even hebben over de verschillen tussen dromedarissen en kamelen. Het schip van de woestijn Een dromedaris is erg goed aangepast aan het leven in de woestijn. Zijn bult is de opslagplaats voor voedsel. Een dromedaris eet veel in korte tijd. Het voedsel wordt omgezet in vet en opgeslagen in de bult. De vetbult is ook een bescherming tegen de hete zon. Onder de bult liggen de organen. De dromedaris heeft lange poten en grote voeten met twee tenen. Als hij zijn voet in het zand zet, worden de tenen gespreid. Zo zakt het dier niet weg. Rondom de voet zit eelt, een dikke, harde laag huid. Ook op de knieën en de buik zit een eeltlaag. Zo kan de dromedaris lopen en liggen zonder Wereldreis - 2011/9 - Wereldreistips - 6

Teken een dromedaris Teken nu zelf een dromedaris, zo groot als je blad

Ken je het verschil tussen een kameel en een dromedaris? Wereldreis - 2011/9 - Werkblad A - 7

Werkdieren Een werk-dier is een hulp voor de mensen. Het is een huis-dier met een eigen taak. Een last-dier draagt een zware vracht. Een ruiter zit op de rug van een rij-dier. Een trek-dier sleept een voertuig of een ploeg voort. Soms leveren werk-dieren ook melk, mest, wol, vlees en leer. Ken jij deze dieren? GH ROLIDQW GH GURPHGDULV GH H]HO KHW UXQG GH ODPD KHW SDDUG GH NDPHHO KHW UHQGLHU GH ZDWHUEXIIHO Zet de juiste naam bij elke tekening.

....................................................

Wereldreis - 2011/9 - Werkblad B - 8

Tweede graad EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE Eindtermen Wereldoriëntatie Natuur 1.1 (waarnemingen), 1.2 (onderzoek), 1.15 (toestand van een stof ); Mens 3.1 (zichzelf uitdrukken), 3.2 (situatiegebonden reacties); Ruimte 6.9 (dagelijks leven). BIJ DE FOTO Voer een klasgesprek over de kalenderfoto met gerichte vragen. “Wat zie je? Hoe voelt dit dier zich, denk je? Wat zou je dit dier willen vragen? Ken je de naam van deze dieren? Wat valt je verder nog op? Waar zou deze foto genomen zijn? Wat is jouw gevoel bij deze foto? Welk woord past bij deze foto? Op een aantal vragen kunnen wij nog geen antwoord vinden. Misschien vinden wij dat in de brief van Lien?” DE BRIEF VAN LIEN De brief (werkblad C) wordt voorgelezen door de leerkracht of door een vlotte lezer. Iedereen leest in stilte de tekst mee. “Kennen wij nu het antwoord op een aantal vragen die wij hadden? Waarom wil Lien nog eens naar België komen? Weet er iemand hoe je haar gevoel kunt noemen?” Wij gaan samen even dieper in op ‘heimwee’. Waarschijnlijk kan iedereen wel de zin afmaken: “Ik had ook al eens heimwee, toen….” Op deze manier krijgen wij meteen een rijke invulling van dit begrip.

ZOUT “Hoe proeft zout? Vind je dat lekker?” Zout is een witte, vaste substantie die van vitaal belang is. Al sinds de oudheid gebruiken mensen zout om voedsel langer houdbaar te maken, op smaak te brengen... Maar vooral de scheikundige nijverheid heeft zout nodig. Rond zout kunnen wij een mooi woordveld maken. “Iedereen heeft zout nodig in een gezonde voeding, hoe komt dat? Op welke verschillende manieren wordt zout gewonnen?” Proefje

In de nieuwe eindtermen Wereldoriëntatie - Natuur is er sprake van het uitvoeren van onderzoekjes: het thema van deze maand leent zich uitstekend voor zo’n proefje. Is werkblad D wat klein, presenteer het dan als richtvragen en laat de leerlingen op een apart blad schrijven.

Elk groepje leerlingen heeft twee doorzichtige, genummerde bakjes. In bakje 1 zit kraantjeswater, in bakje 2 zit kraantjeswater waarin zout is opgelost. Om de zoutoplossing te maken, wordt telkens een lepeltje zout in het bakje gedaan terwijl er wordt geroerd. De leerlingen gaan zo door tot het zout niet meer wil oplossen. De twee bakjes worden op de vensterbank, liefst op een zonnige plaats gezet (binnen, want er mag geen regen invallen). Vooraf gaan de leerlingen ook de hypothese formuleren. Elke dag wordt de waarneming genoteerd: hoeveel het water gedaald is (ook aanduiden met stift op het bakje) en of er ook nog iets anders te zien is. Na twee weken wordt de conclusie genoteerd en samen in de klas besproken.

In heel wat klassen die met Wereldreis werken, hangt een wereldkaart, waarbij telkens de foto of de kleine versie uit de lesmap wordt gehangen (met een pijl of lint). “Kunnen wij Ethiopië terugvinden?” Er staan een aantal interessante woorden in de brief: karavaan, woestijn, dromedaris, zout. Met de hele klas kunnen wij de voorkennis activeren die er al is rond deze begrippen. Je staat dikwijls verbaasd hoeveel kennis er al in een klas aanwezig is. Sommige zaken kan de leraar verklaren, maar wij kunnen ook opzoeken wat wij niet weten.

Wereldreis - 2011/9 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2011/9 - Werkblad C - 10

Proefje met zout Wat ga je onderzoeken? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Hoe ga je dat doen? Schrijf uitleg bij de tekening. ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... Wat zal er gebeuren en waarom denk je dat? ............................................................................... ............................................................................... ................................................................................................................................................................ Noteer hieronder elke dag wat je ziet en duid het waterpeil aan met een stift op het bakje. WEEK 1

WEEK 2

Maandag

Dinsdag

Woensdag

Donderdag

Vrijdag

Wat is het besluit? ................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................ Zou je dit nu op een snellere manier kunnen doen? ................................................................................ ................................................................................................................................................................ Wereldreis - 2011/9 - Werkblad D - 11

Derde graad EINDTERMEN Wereldoriëntatie – natuur 1.3 (ordening van organismen), 1.5 (aanpassing aan omgeving), 1.12 (verband leefgewoonten omgeving), 1.16 (energie), 1.23 (grondstoffen); Wereldoriëntatie - Ruimte 6.2 (werelddelen), 6.10 (landschap), 6.11 (atlas); Wereldoriëntatie - Brongebruik 7 (brongebruik); ICT 4 (zelfstandig leren), 6 (opzoeken, bewerken, bewaren) en 7 (voorstellen). WREDE WOESTIJNGEBIEDEN : WAT WEET JIJ ERVAN? Vraag aan de leerlingen vooraf wat informatie te verzamelen over woestijnen, gewoon eens thuis nagaan wat zij daarover weten. Zie het als een vrijwillige taak, om kinderen die thuis weinig worden ondersteund op dit gebied geen slecht gevoel te bezorgen. Ook de leerkracht zorgt voor een en ander: foto’s, voorwerpen, prentenboeken, atlas, encyclopedie… De plaatselijke bibliotheek en het internet leveren zeker heel wat informatie op. Staan er vetplantjes in de klas? Hang foto’s uit Wereldkalenders op van een zoutmeer (mei 2005, december 2004), een ijswoestijn (december 2006, december 2002), een oase (juni 2010), een hoogtewoestijn (februari 2010), maar ook van woestijnbewoners (januari 2010, januari en oktober 2008). Verdeel namen van woestijnen, vermeld op werkblad G, over de klas. De leerlingen gaan in groepjes aan de slag. Daarna biedt de voorstelling aan elkaar mogelijkheid tot vergelijken, ordenen… Woestijnen zijn vooral droog en niet noodzakelijk heet! Je vindt er in de (sub)tropen of in poolgebieden (hoge luchtdruk), hoog in de bergen (de lucht is er ijl) of vlak bij een oceaan (door een koude zeestroom bevat de lucht weinig vocht), midden in een werelddeel of achter een gebergte (de regenwolken geraken er niet). Als zich een nieuw stuk woestijn vormt, heet dat ‘verwoestijning’ (zie Thema-info).

woonde? Maak een tekening. Denk je dat de dromedarissen het moeilijk vinden om al dat zout te dragen? Welke oplossingen kun je aanbrengen om het de dromedaris gemakkelijker te maken met het dragen van de lasten?” Eeltpotigen “Op de kalenderfoto zie je dat de dromedarissen een grote bult hebben en veel spullen op hun rug dragen. Dromedarissen zijn lastdieren. Wanneer dromedarissen bagage vervoeren, doen zij dat in een lange rij: de ene dromedaris wandelt dan achter de andere. Dat noemen wij een karavaan. Kijk maar eens op de kalenderfoto. Maar je kunt ook jezelf laten vervoeren. Dan wordt de dromedaris een rijdier genoemd. Lastdieren zijn sterker dan rijdieren. Ken je nog andere ‘functies’ van een dromedaris?” Dromedarissen kunnen vlees leveren en merries geven melk. Een dromedaris kan ook worden gekweekt en als waar verkocht. Zo kan een familie, die in de woestijn woont, overleven, want dromedarissen zijn veel geld waard. “Wat doet een dromedaris eigenlijk met die bult op zijn rug?” Het reserve-eten wordt hierin opgeslagen en omgezet in vet. Omdat de dromedaris kilometers moet afleggen in de woestijn, vindt hij niet altijd voedsel. Soms heeft hij dagen geen vers voedsel en dan gebruikt hij vet uit de bult. Het lichaam van de dromedaris blijft ook koel door die bult, want die houdt de warmte tegen. “Wie kent nog dieren die lijken op de dromedaris?” Op het tweede gedeelte van werkblad G benoemen de leerlingen tamme kameelachtige dieren. Oplossing: dromedaris, d., kameel, lama, alpaca, d., k., l. en a., k., d.

KALENDERFOTO EN VERHAAL OVER EEN DROMEDARIS Klassikale opdracht De omgeving op de kalenderfoto is een (zout)woestijn. De dromedarissen uit het verhaal (werkblad E en F) dragen zware lasten: kilo’s zout. Zij zijn dus erg moe na kilometers zeulen met al die pakken. Een dromedaris wil dus ook graag wat uitrusten en wegdoezelen wanneer hij een pauze neemt. “Weet jij hoe een dromedaris droomt? Beeld je in dat je een grote dromedaris bent en droomt over de woestijn waarin je rondtrekt. Hoe zou jij de woestijn inrichten als je erin Wereldreis - 2011/9 - Wereldreistips - 12

Doe-opdracht Als de kinderen wat actief willen zijn in de klas, laat ze dan een dromedaris nadoen. Maak groepjes per twee en laat de eerste leerling op handen en knieën zitten. De tweede leerling kan dan eventjes op de rug van de eerste zitten. Voel je hoe zwaar iemand op je rug kan zijn? Dromedarissen kunnen wel tot 200 kilo last dragen: het zijn erg sterke dieren in vergelijking met mensen.

SCHATTEN UIT DE WOESTIJN Bespreek met werkblad H waarom een woestijn toch belangrijk kan zijn voor de mens. Antwoorden: aardolie, zonne-energie, windenergie, mummies, fossielen, zout + als natuurlijke grens, testgebied voor snelheidsrecords en kernproeven.

Zo zout Met werkblad H kun je enkele aspecten van zout bespreken, ook de rol van het zout in internationale context. Oplossingen 1. Meer – vis – karavanen – Liverpool – China – India. 2. China. 3. Een zoutmeer is een mini-zee waarvan het water verdampt en mineralen en zout worden achtergelaten. 4. Een zoutpan is een kunstmatig aangelegd zoutmeer, speciaal voor het winnen van zout. 5. Er zit zo’n hoog gehalte zout in de Dode Zee, dat je er in kunt blijven drijven. 6. Wanneer het erg warm is en je zweet, verlies je vocht en dus ook zout. Daarom is het belangrijk om veel te drinken en op tijd en stond terug wat zout binnen te krijgen. Ook dromedarissen moeten daarop letten. Zij hebben wel een bult waarin zij voedsel opslaan en zij kunnen twee weken zonder water verder wandelen in de woestijn. Een mens kan hooguit twee dagen zonder water.

WEBTIPS Ethiopië en Afar http://spreekbeurt-ethiopie.yurls.net/nl/page http://www.4shared.com/dir/FGdVLysi/WR1109_Ethiopi. html foto’s http://en.wikipedia.org/wiki/Afar_Depression http://de.wikipedia.org/wiki/Afrerasee Woestijnen, dieren, planten, zout, energie http://www.br.fgov.be/PUBLIC/GENERAL/EDUCATION/ EDUCATIONNL/infoblad_woestijnen.html woestijnen met hun flora en fauna http://mediatheek.thinkquest.nl/~jrc084/htm/frames.htm www.schooltv.nl/beeldbank voor filmpjes over woestijnen, nomaden, dromedarissen, zoutwinning http://ict4us.com/r.kuijt/kameel.htm ezelsbruggetje kameel en dromedaris http://www.worldexplorer.be/de_woestijn_als_woongebied. htm woestijndieren in Noord-Amerika www.zout.be http://www.zoutkristallen.nl/ en kijk verder onder ‘Informatie over zout’ http://mediatheek.thinkquest.nl/~jrb508/zoutwinning. htm www.schoolplaten.com/knutselen-zouttekeningen-in-eenflesje-landschap-k15305.html www.encyclopedoe.nl proefjes i.v.m. zout, zonne-energie… http://www.quofataferunt.com/index.php?option=com_ k2&view=item&id=994:stroom-uit-de-woestijn VOER VOOR BOEKENWURMEN - Hardlopen. Een wereldgeschiedenis. GOTAAS, T. Amsterdam : Athenaeum-Polak & Van Gennep / Antwerpen : WPG, 2011. - Help, mijn iglo smelt. RIGHTON, N. & KOENE, T. Rotterdam: Lemniscaat, 2009. - Kamelen. Dierenfamilies. JANGO-COHEN, J. Etten-Leur: Corona-Ars Scribendi, 2005. - Kamelen. Junior Informatie. Groningen: Wolters-Noordhoff, 2006. - Woestijnen. Aarde in gevaar. JENKINS, M. Harmelen: Ars Scribendi, 2003. - Woestijnen. Corona Gidsen. BENNETT, P. Harmelen: Ars Scribendi, 2000. - Zout. Aardschatten. MORRIS, N. Etten-Leur: CoronaArs Scribendi, 2007. - Zo zit het met zout. Zout door de eeuwen heen. KURLANSKY, M. & SCHINDLER, S.D. Haarlem: Gottmer, 2007.

Wereldreis - 2011/9 - Wereldreistips - 13

Een dromedaris in de sneeuw? Een dromedaris in de sneeuw? Het lijkt er zo’n beetje op, maar de witte ondergrond is geen sneeuw, wel zout. Sneeuw zou al lang gesmolten zijn, bij de temperatuur van 30 graden op het moment dat de foto is genomen. Het zout kristalliseerde toen het zoute water van het Assal-meer door de hitte opdroogde en er geen nieuw water werd aangevoerd. Als we een slok zeewater binnen krijgen, smaakt het niet lekker, want het is veel te zout. En als het water door de hitte verdampt, blijft uiteindelijk alleen zout over, zout dat maar voor het scheppen ligt, meer dan een meter dik. Dat zout is een felbegeerde smaakmaker in ons voedsel en al eeuwen trekken zoutkaravanen vanuit de woestijn naar handelsplaatsen in de buurt om dat zout te verkopen. Omdat de streek zo onherbergzaam is, zijn er nauwelijks wegen in de buurt. Daarom gebeurt het vervoer van het zout niet met vrachtwagens, maar met dromedarissen. De dromedaris op de foto rust even uit, terwijl zijn kameraden trots rechtop blijven staan, alsof ze zelfbewust willen aantonen dat ze door de mensen terecht het enige ‘schip van de woestijn’ zijn. Alle dieren wachten geduldig af tot ze worden geladen met stukken zout vooraleer ze de verre terugtocht beginnen. De tocht, onder leiding van haar eigenaar Tesfai, voert vanuit de zoutvlakte aan het Assalmeer naar het handelsplaatsje Agula, 180 km verderop. Daar wordt het zout dan verkocht op de wekelijkse zoutmarkt. In Agula worden de dieren dus ontdaan van hun last en zijn ze enkele dagen vrij. Dan kunnen ze zich te goed doen aan gras, de takken van acacia en andere doornige bomen en struiken. Dan slaan ze hun reserves op voor de volgende tocht en zorgen ervoor dat hun bult er weer stevig bijstaat. Drinken doen ze ook, tot wel honderd liter water per

keer. Dat water slaan ze niet op in hun bult, maar dat blijft in hun maag. De dromedaris kijkt de cameraman pal in de ogen (of in de lens) en lijkt enigszins te vragen: “Wat doe jij hier, ventje? En wat voor vreemd apparaat heb je daar voor je neus?” In de weerspiegeling van de camera ziet ze hoe haar begeleiders in de ochtendzon verschillende honderden zoutblokken aan het uitkappen zijn. Straks krijgt ze 50 tot 60 zoutblokken op haar rug gebonden, elk zo’n twee kilogram zwaar, dus dat maakt samen meer dan 100 kg. Voor haar is die lading niet zo zwaar. Ze is het gewoon. Ze doet het al jaren. Samen met haar soortgenoten zal ze dan, eens geladen, de tocht aanvatten, bij een temperatuur die in dit deel van Ethiopië overdag kan oplopen tot meer dan 60 graden. Schaduw is er niet. De weg begint langs de vlakte en loopt dan langs de westelijke uitsprong van de riftvallei naar boven. Deze riftvallei maakt deel uit van de grote slenk die miljoenen jaren geleden verzakte en een breuklijn vormt in de Oost-Afrikaanse aardkorst. Die aardkorst is hier dun en er is veel vulkanische activiteit. Zo is er de Erta Ale, een grote vulkaan met een lavameer in haar midden. De mensen vermijden deze plek, omdat ze geloven dat er in de buurt geesten huizen. Al dat vulkanisch geweld zorgt ervoor dat de omgeving erg grillig is geworden en voorzien van tal van wonderlijke kleuren van zwavel en geisers. De weg naar Assal is dan ook ruw en soms erg steil met verraderlijke afdalingen en klimmen. Gedurende het ganse traject stijgt de weg meer dan 2000 meter. Als alles meezit, zullen de lastdieren en hun begeleiders er 10 dagen over doen om op hun eindbestemming te geraken. Voor haar begeleiders is de hitte overdag ondraaglijk. En verder loert er ook soms gevaar om de hoek. Vorige maand was het nog van dat. Ze waren nog maar een paar dagen vertrokken uit Agula en het einde van de tocht was nog bijlange niet in zicht,

Wereldreis - 2011/9 - Werkblad E - 14

toen Tesfai en zijn mannen het kamp hadden opgeslagen vlakbij een bosje in de buurt van Hamed Ela, de bron van Hamed, waar normaal gezien belasting dient betaald. Net voor zonsopgang verscheen plots een bende rovers, gewapend met kalasjnikovs. Tegen deze overmacht hadden de mannen van Tesfai geen verhaal. Ze moesten hun schamele wapens, hun geld en hun waardevolle bezittingen afgeven, waarop de rovers verdwenen van waar ze gekomen waren. Gelukkig werden ze verder ongemoeid gelaten en werden er geen dieren meegenomen. Daarop keerde Tesfai naar Agula terug en nam twee wachters extra mee. Zij moesten ’s nachts de wacht houden bij de karavaan. De politie en de soldaten zijn in dit gebied niet bij machte om volledige controle te houden. Ze beloofden Tesfai wel om de rovers te zullen opsporen, maar daarop kon hij niet wachten, want het inkomen van hem en zijn mannen hangt af van de handel. Neen, het leven van de begeleiders is verre van simpel. In tegenstelling tot de dromedarissen dienen ze een flinke voorraad rantsoen en water mee te nemen om de helse tocht te overleven. Tesfai voorziet voor elke begeleider zo’n 60 liter water, meel van teff (een graansoort die groeit op dorre grond en waarmee grote pannenkoeken of injera worden gemaakt). De groep eet enkel ’s morgens en ’s avonds. Overdag trekken de mensen verder, onder de loden zon. Voor de dromedarissen zelf is het makkelijker. Zij hebben hun rantsoen in hun bult en maag opgeslagen, een reserve van vet en vocht die ze nodig hebben om de lange tocht zonder uitputting door te komen. Zij hoeven ook geen sokken en schoenen te dragen om hen te beschermen tegen de hitte en het zout. Hun hoeven, knieën en zelfs hun voorhoofd zijn beschermd door een dikke laag eelt. Ook hun neus en oren zijn beschut tegen het zand door lange haren.

strooien” om aan te tonen dat we iets dat erg is nog erger maken. Tesfai en de meeste van zijn collega’s behoren tot de Afar of Danakil-stam. Ze spreken hun eigen taal, het Afar, dat sterk verschilt van het Amhaars en het Tigre dat even verderop gesproken wordt. Die stam woont ook in een stukje van Eritrea en in het landje Djibouti. De mannen van deze stam waren tot halverwege de vorige eeuw erg gevreesd in Ethiopië. De Afar hadden immers de gewoonte om indringers in hun gebied te doden en te castreren. Deze wrede traditie is gelukkig verdwenen, maar de Danakil of Afar zijn moedige mensen gebleven die overleven in een van de warmste gebieden van de aardbol. Velen kunnen niet lezen of schrijven, maar zij overleven als nomaden met geiten en dromedarissen, van wie ze de melk en het vlees gebruiken. Tesfai koos ervoor om het werk van zijn vader verder te zetten. Hij is een tijdje naar school geweest en leerde lezen en schrijven. Toen hij twaalf was, besloot hij om in de voetsporen van zijn vader te treden, op en af naar het Assal meer. Zijn vader had zeven dromedarissen. Tesfain heeft er ondertussen meer dan dertig. Hij hoopt ooit een vrachtwagen te kunnen kopen en via een grote omweg het meer te bereiken. Voorlopig is hij echter nog steeds afhankelijk van zijn dromedarissen die trouw en zonder veel morren de maandelijkse tocht door de woestijn voortzetten en ons smalend aankijken. Voor hen is het leven simpel, voor hun begeleiders bikkelhard en vooral veel te heet.

Tesfai en de andere begeleiders van de karavaan hebben die bescherming niet. Vooral het zout kan hen parten spelen. Daarom dragen ze sokken en zware schoenen. Het is niet voor niets dat we de uitdrukking gebruiken: “zout in een wonde Wereldreis - 2011/9 - Werkblad F - 15

Woeste gebieden Hieronder staan de namen van grote woestijnen en woestijnachtige gebieden in de wereld. Sahara – Arabische woestijn – Gobi – Kalahari – Grote Victoriawoestijn – Grote Bekken – Chihuahua – Grote Zandwoestijn – Karakum – Sonora – Kyzylkum – Taklamakan – Thar – Gibson – Simpson – Atacama – Namib – Grote Zoutwoestijn – Mojave – Lut (Woestijn van de Leegte) – Antarctica – Arctica Verzamel informatie en vul aan: - naam van de woestijn: .......................................................... - werelddeel: ........................................................................... - land(en): .............................................................................. ............................................................................................... - oppervlakte : ..................... km² - neerslag: .................. mm / jaar - temperatuur: min. ..........°C en max. ............°C - planten: ................................................................................ - dieren: .................................................................................. - mensen: ................................................................................ - bijzonderheid: ...................................................................... .................................................................................................. Zorg ook voor afbeeldingen. Eeltpotigen Er is een familie plantenetende dieren met lange nek en poten die goed overleven in woestijnachtige gebieden en hooggebergte. Zij hebben brede poten met twee hoeven en eeltkussens onder, daarom noemen wij ze ‘eeltpotigen’. Vul de juiste namen in: alpaca – dromedaris – kameel – lama De …………………… (Camelus dromedarius) is een kameelachtig dier met een bult en een langwerpige kop. Deze …………………… heeft slankere poten en een kortere vacht dan de tweebultige …………………… (Camelus bactrianus) die meer noordelijk leeft. De…………………… (Lama glama) is korter: hij heeft een kleinere kop. Hij wordt gebruikt als lastdier. De …………………… (Vicugna pacos) lijkt op een groot schaap: zijn kop is nog kleiner en stomper en het haar hangt voor de ogen. Hij wordt gekweekt om zijn dikke vacht met fijne wol. Hoog in het Andesgebergte in Zuid-Amarika leven de …………………… en de …………………. De …………………… vind je van Turkije tot China. De …………………… komt voor van Mauritanië over het Midden-Oosten tot India, maar ook in Australië. Wereldreis - 2011/9 - Werkblad G - 16

Schatten uit de woestijn Woestijnen zijn voor mensen onherbergzaam en voor landbouw en veeteelt ongeschikt, behalve in oases of geïrrigeerde gebieden. Toch kunnen die gebieden belangrijk zijn voor de mensen. Welke belangrijke - fossiele - brandstof is vooral afkomstig uit woestijnen in het Midden-Oosten? …………………….. De overvloedige zonneschijn kan via zonnepanelen zorgen voor ……………………., een hernieuwbare energiebron. In een woestijn kan ook veel wind waaien. Windmolens zorgen voor elektriciteit en veroorzaken geen vervuiling tijdens het proces van energieopwekking: ……………………. is de laatste tijd in opmars. Omdat het er zeer droog is, worden menselijke resten goed bewaard. ……………………. van Egyptische farao’s zijn bekend. In Ethiopië zijn ……………………. gevonden, de oudste versteende resten van de moderne mens. Een mineraal, dat voor het menselijk lichaam essentieel is en dat kan worden gewonnen uit woestijnen, is ……………………............... Ken je nog andere redenen waarom een woestijn belang kan hebben? …………………………………………………………………… …………………………………………………………………… ……………................................................................................... Zout Zout is een natuurproduct en wordt gevonden aan de oppervlakte van zoutmeren die zijn opgedroogd. Ook in zeeën en oceanen vind je zout. Zout kan indampen door de zon – dat is een goedkope manier om zout te oogsten. Ook zit op sommige plaatsen steenzout onder de grond. 1. Een beetje geschiedenis Vul in, kies uit: China – meer – karavanen – vis – India – Liverpool 6000 v. Chr In Noord-China werd vanaf toen zout bij elkaar geschraapt uit een …………………... 2000 v. Chr Voor het eerst bewaart men in China …………………... met zout. 300 De eerste …………………... met dromedarissen steekt de Sahara over met zoutlasten. 1207 De haven van …………………... wordt aangelegd, één van de grootste zouthavens ter wereld. 1295 Marco Polo reist naar ……………… waar hij verhalen te horen krijgt over de vele rijkdommen die er via zouthandel worden verdiend. 1947 …………………..., een heel belangrijke zoutproducent, wordt onafhankelijk van het Britse rijk.

2. Productie Land Australië Canada China Duitsland India VSA Totaal wereld

miljoen ton

Welk land is de grootste producent van zout? 3. Wat is een zoutmeer? 4. En een zoutpan? 5. Wat is er zo bijzonder aan de Dode Zee? 6. Waarom is zout belangrijk? Schrijf de antwoorden op een apart blad.

Wereldreis - 2011/9 - Werkblad H - 17

11 12 60 20 16 45 257

Wereldreis - 2011/9 - Werkblad I - 18