Wr 2012 03 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 25ste jaargang, nummer 3  Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

MAART 2012

Madagaskar Thema : DUURZAAMHEID

DIVERSITEIT IN MIJN KLAS: SUPER! 1. Klassen zonder grenzen. Hoe uitwisseling tussen klassen organiseren? Kennismaking met een model van interculturele uitwisseling a.d.h.v. de ervaringen uit het pilootproject Dak-XL waarbij klassen uit Brussel uitwisselden met klassen uit Vlaanderen. 2. Wereldreis, een lesbrief bij de Wereldkalender van 11.11.11 Voorstelling van het tijdschrift dat sinds kort vertaald en gebruikt wordt in Franstalig België als Le monde en classe. 3. Diversiteitswandelingen: een manier om met kinderen diversiteit dichtbij te ontdekken. Wandelingen in Krottegem (Roeselare) en Lille-Sud (Rijsel) worden voorgesteld.

Programma Voormiddag ÝÛ Grensoverschrijdende samenwerking: stars en stripes Pieter Lahousse geeft toelichting bij de kansen van INTERREG, grensoverschrijdende Europese programma’s. Hij werkt bij de dienst externe relaties van de provincie West-Vlaanderen. ÝÛ Jmh]j\an]jkal]alÛakÛ]]fÛj]Ydal]al Prof. Jan Blommaert heeft het over hoe diversiteit in een samenleving evolueert en hoe je daarmee, zeker in het onderwijs, kunt omgaan. Deze hoogleraar Taal, Cultuur en Globalisering aan de Universiteit van Tilburg is tevens directeur van Babylon – Centrum voor de Studie van de Multiculturele Samenleving. Namiddag ÝÛ Interculturele processen. Toelichting bij een onderzoek over interculturaliteit in Noord-Frankrijk. ÝÛ Dg_]dabc`]a\ÛlglÛ`]lÛngd_]fÛnYfÛ Ûworkshops over leermiddelen die diversiteit centraal stellen:

4. Nieuwkomers in mijn klas. Hoe ga je om met kinderen die plots in je klas terechtkomen, de onderwijstaal niet kennen en maar een paar maand in je klas zullen blijven? Waar? Campus Katho, Kortrijk NYff]]j ÛNg]fk\Y_Û~ ÛYhjadÛ ~ Û¦Û~ m¤~ m Organisatie: Studio Globo (Roeselare) en le Partenariat (Nord-Pas de Calais) Het seminarie is tweetalig Nederlands-Frans. Tolken zorgen voor vertaling. Info en inschrijvingen: www.studioglobo.be/superdiversiteit Û Jlm\agÛ>dgZgÛIg]k]dYj]Û¦Û ~Û Û~~Û

INHOUD

VOORWOORD Beste leerkracht, Hoor je bij jullie ook nog een ‘leurder’ door een luidspreker kraken: “Vis! Verse Vis! Kabeljauw, pladijs, sprot, schellevis…”. Iemand die letterlijk zijn waar aan de man/vrouw brengt. Alsof hij de vis met zijn eigen handen heeft gevangen. Meestal heeft hij die aangekocht bij een groothandelaar. Die op zijn beurt naar de visveilingen in Zeebrugge of Oostende is gereden. Daar wordt vis aangevoerd afkomstig uit de Noordzee, uit de visgebieden van Schotland, Denemarken, Noorwegen, Ijsland… Op de foto is de afstand tussen visser en consument veel kleiner, de ecologische voetafdruk ook. Enkel twee guitige vrouwen zijn tussenpersoon. Niet zonder fierheid en met een knipoog zijn ze op weg naar de markt. Met verse vis die naam waardig. Pas gevangen. Niet met grote schepen uit de industriële visserij, maar met hun zelfgemaakte vlerkprauwen. Straks ‘uit de hand te koop’. Geen intercontinentale vluchten, geen transporteurs op overvolle wegen, geen inpak- of diepvriesindustrie. Vandaar ook het thema ‘duurzaamheid’. Een woord dat stilaan overal ingang vindt. Met het risico van compleet uitgehold te worden. Wij houden het eenvoudig bij een klare omschrijving uit een kindermond: “genoeg, voor altijd, voor iedereen”. Deze formulering van ‘duurzame ontwikkeling’ maakt duidelijk dat wat we nu doen, gevolgen heeft voor later; en dat wat we hier doen, gevolgen heeft voor anderen elders op de wereld.

Diversiteit in mijn klas: super! ............ 2 Ontdek de wereld met 11.11.11 ........... 2 Voorwoord .................................... 3 Wereldreisinfo Madagaskar .............................. 4 Heb je al gehoord van ... Lemuren ? ................................ 4 Foto-info .................................. 5 Thema-info : Duurzaamheid ......... 5 Reiswoordenschat ..................... 5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad ............................6-8 Duurzame markt ........................ 7 Reizigersplant ........................... 8 Tweede graad ........................ 9-11 Brief van Lien ...........................10 Wat vind ik op mijn eiland? ......... 11 Derde graad ........................ 12-17 Webtips ...................................13 Voer voor boekenwurmen............13 Een feestmaal aan de kust ..... 14-15 Speurneus in de tekst ................16 Het bloedende eiland ................17 Tekening van de kalenderfoto ......18 Leerkracht aan het woord: Sonia Andries .............................19 Spiegelfoto ...................................20

Als kinderen hiervoor gevoelig worden en erover kunnen reflecteren, mag je best tevreden zijn. Dan bereik je niet alleen een lijstje ET en LPD, maar is de basis gelegd voor toekomstige wereldburgers die duurzame keuzes maken in hun dagelijks leven. Veel succes! S.V.d.A.

COLOFON

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo (Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, F 02 502 81 01) Weblink www.studioglobo.be/wereldreis

Le monde en classe (vertaling van Wereldreis) is een uitgave van CNCD-11.11.11 (Handelskaai 9, 1000 Brussel, F 02 250 12 63) www.cncd.be/lemondeenclasse

Abonnement : 10 nummers voor € 16 Zie weblink voor andere formules. Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,60 + verzendingskost. Bankrekening : BE56 0682 3525 0588 Administratie : Jan Wynants (T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be) Redactie en medewerkers : Helga Vande Voorde (T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be), Katleen Poppe (verhaal), Stijn Van Assche, Emmy Goossens, Caroline De Vriendt, Joris Cools, Bob De Pooter, Stefaan Van den Abbeele, Jan Debonnet Tekeningen : Jos Verhulst Foto's : Michel Pellanders/Laif (kalenderfoto); Roza De Mayer (spiegelfoto); Gary Hunt/Texas.713 - Flickr.com (p.2); Bob De Pooter (p.19) Vormgeving : Marc Vermeiren Druk : De Wrikker cvba, Berchem Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging - 11.11.11 v.z.w. en met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking

Wereldreis - 2012/3 - 3

Madagaskar LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Madagaskar ligt in de westelijke Indische Oceaan en wordt doorsneden door de Steenbokskeerkring. De Straat van Mozambique scheidt het vierde grootste eiland ter wereld van het Afrikaanse continent. Centraal torenen granietkoepels uit boven roodkleurige hoogplateaus met groene rijstterrassen en dorpen. Daarrond liggen regenwoud, boomsavanne met baobabs, doornenwoestijn en palmomzoomde zandstranden. Het klimaat is tropisch in de kustvlakten, gematigd op de hoogplateaus en droog in het zuiden. Geen land telt meer endemische planten en dieren dan Madagaskar: 150 000. Geschiedenis De eerste mensen vestigden zich pas 2300 jaar geleden op het Rode Eiland. Kolonisten uit Indonesië brachten hun eigen gewassen en landbouwmethoden mee. Daarna streken ook Afrikanen en Arabische slavenhandelaars neer in de kuststreken, waar zij leefden van handel en visvangst. De zeeman Diego Diaz belandde in 1500, op weg naar India, op

Madagaskar. In de 17de eeuw richtten de Portugezen enkele handelsposten op en de Fransen installeerden zich in 1642 op het eiland om de Engelsen vóór te zijn. Het gewapende verzet van de lokale bevolking dwong de Fransen uit te wijken naar Réunion. In de 18de eeuw gebruikten Franse en Engelse piraten het eiland als basis van hun expedities in de Indische Oceaan. Intussen organiseerden de autochtone gemeenschappen zich in diverse koninkrijkjes. Het machtigste was dat van de Merina op de hoogplateaus, onder het bewind van opeenvolgende koninginnen. In 1885 eigende Frankrijk zich Madagaskar toe. Het bleef een Franse kolonie, tot in 1960 de republiek werd uitgeroepen met een president aan het hoofd. Bevolking In het laatste decennium verdubbelde de Malagassische bevolking tot 22 miljoen inwoners. In de hoofdstad Antananarivo, in het midden van het land, wonen 1,8 miljoen mensen. Malagassisch (een Malayo-Polynesische taal) en Frans zijn de officiële talen. 52% gelooft in natuurgodsdiensten, 41% van de bevolking is christelijk en 7% moslim. HDI: Madagaskar staat op de 147ste plaats in de wereld met 0,499. Economie Madagaskar is een land vol natuurlijke rijkdommen die tot de ontwikkeling van het land kunnen leiden. Maar door tegenvallende oogsten, veelvuldige cyclonen, een steeds groeiende bevolking, slechte infrastructuur, buitenlandse schulden, corruptie en politieke onstabiliteit blijft het één van de armste landen ter wereld. 74% van de beroepsbevolking werkt in de landbouw, vooral om aan de eigen voedselbehoeften te voldoen. Daarnaast zijn de vanille-, koffie-, sisal- en kruidnagelplantages van internationale betekenis. In de centrale gebieden overheerst rijstteelt, in de kustgebieden leven de mensen van de visvangst. Er is Wereldreis - 2012/3 - Wereldreisinfo - 4

nauwelijks industrie. De bodem is rijk aan ertsen en edelstenen, maar er worden buitenlandse concessies toegekend voor o.a. saffiermijnen en visgronden rondom het eiland. De uitvoer bestaat voor 80 % uit landbouwproducten. Munt: ariary, MGA 1000 = 0,34 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN … LEMUREN? Lemuren zijn primaten die alleen op Madagaskar voorkomen. Lemuren hebben veel van wat wij mensen ook hebben: handen met vijf vingers, afgeronde nagels en een opponeerbare duim. Zij worden geboren met open ogen. Zij leiden een sociaal leven in groep of familie. In bepaalde lemurengroepen die overdag leven, domineren de wijfjes. Zij leven op de grond en in de bomen. Hun stofwisseling werkt traag en zij hebben de zon nodig om in hun dagelijkse energiebehoefte te voorzien: ’s ochtends nemen zij een zonnebad om hun lichaamstemperatuur op te drijven. Lemuren zijn ook erg hygiënisch; zij hebben nauwelijks parasieten. Sinds de komst van de mens op het eiland zijn er al 16 lemuursoorten uitgestorven, vooral door vernietiging van hun habitat en door de jacht.

FOTO-INFO Twee vrouwen dragen vers gevangen vis op hun hoofd naar de markt: Indische koningsmakrelen (= Scomberomorus commerson) en een zaagbaars (Serranidae). De Sakalava, een vissersvolk waartoe deze vrouwen behoren, wonen in het westelijke deel van Madagaskar. Armoede is troef in hun dorpen zonder elektriciteit of waterleiding. Nochtans waren zij ooit een grote en machtige volksstam, geregeerd door eigen koningen en koninginnen. Vrouwen nemen bij hen een belangrijkere plaats in dan bij de meeste andere stammen. Malagassische vissers gaan met traditionele methoden tewerk. Veel tonijn en garnalen komen via gecontroleerde visserij in Europa terecht.

THEMA-INFO: DUURZAAMHEID Duurzaamheid betekent dat de wereld leefbaar is, nu en in de toekomst, voor onszelf en voor anderen, hier en elders op de planeet. In dat verband verwijst men dikwijls naar ‘people, planet, profit’: de economie (profit) staat op een rechtvaardige manier ten dienste van alle mensen (people) en houdt rekening met de eindige ecologische draagkracht van de aarde (planet).

gerooid tot de laatste boom. Houtskool is de belangrijkste energiebron op het eiland. De jaarlijkse houtproductie bedraagt meer dan 10 miljoen m³. Vaak worden de bossen omgehakt om koffie- en vanilleplantages aan te leggen, ofwel worden zij platgebrand om er maïs op te verbouwen. Zodra de velden niets meer opleveren, wordt er weer een nieuw stuk bos opgeofferd. Veehouders blijven elk jaar het gras afbranden voor vers, groen gras. De gevolgen zijn rampzalig. Door de ontbossing is Madagaskar het meest geërodeerde land ter wereld! De tropische bodem is over het algemeen weinig vruchtbaar en snel uitgeput. Het insijpelende regenwater doet de onderliggende lagen uiteenvallen en instorten, met de vorming van enorme erosiegeulen tot gevolg. Op de meest kwetsbare hellingen kunnen deze lavaka’s tientallen meters diep zijn en honderd meter lang. Het erosiemateriaal spoelt weg tot in de rivieren en bezoedelt daarna de omringende oceaan met een modderig rood.

De oorspronkelijke oppervlakte van het regenwoud op Madagaskar zou 11,2 miljoen ha zijn geweest. Zo was het centrale hoogland rondom de hoofdstad ooit volledig bebost, maar alles werd

REISWOORDENSCHAT autochtoon: van het land zelf. baobab = apenbroodboom: boom met dikke stam uit droge streken van Afrika tot Australië (Adansonia). cycloon: tropische storm met hoge windsnelheid, orkaan. endemisch: komt enkel in dat gebied voor. lavaka: erosieravijn op Madagaskar. saffier: blauw korund, een edelsteen. sisal: vezel van agaveplanten. vanille: vanilline en andere smaakstoffen uit de doosvrucht van een orchidee (Vanilla planifolia). zeboe = bultrund: soort rund met een vetbult op de rug. Wereldreis - 2012/3 - Wereldreisinfo - 5

Eerste graad EINDTERMEN WERELDORIËNTATIE 1.4 (mens en omgeving), 4.1 (arbeid, mannen en vrouwen), 4.4 (welvaart ongelijk verdeeld), 4.8 (waarden en normen), 6.9 (dagelijks leven ). VERKENNING BIJ DE KALENDERFOTO Bekijk samen de foto. Laat de leerlingen eerst vertellen - filosoferen - fantaseren over wat er op de foto te zien is. Vertel daarna zelf over Madagaskar (zie Wereldreis-info).

waarijs vergt veel energie; plasticzakjes worden vele malen herbruikt. Alle tekeningen samen vormen een markttafereel. DUURZAME VISSERIJ In Madagaskar komen verschillende vissoorten voor. Sommige worden kleinschalig gevangen door lokale vissers, andere zijn gegeerd door de industriële visserij. Laat de leerlingen verwoorden wat de gevolgen van overbevissing kunnen zijn. Sommige soorten kunnen in hun bestaan worden bedreigd. Het is belangrijk dat de unieke soortenrijkdom blijft bestaan. Dat kan door aangepaste visserij, rekening houdend met de visbestanden. Op werkblad B staan reizigersplanten afgebeeld, een typische banaanachtige voor Madagaskar. Bij elk deel staat een woorddeel. Leerlingen moeten de passende helften (zelfde nummer) samenbrengen om zo een woord te vormen. Oplossing: marktkraam, soorten, rijstteelt, visvangst, werken, roepen, warmte, vismarkt, voedsel, verkopen.

DUURZAME MARKT Ga met de leerlingen op leerwandeling naar de plaatselijke markt. Laat hen de kramen met waren observeren en let ook op het gedrag van de verkopers. Laat hen nadien in de klas ook marktkramer zijn. Bekijk de kalenderfoto en enkele foto’s van een markt in Madagaskar. www.columbusmagazine.nl/afrika/madagaskar/reisreporter/ fotos/3066.html http://liportal.inwent.org/lis/lis/madagaskar/seite3.htm www.geo-reisecommunity.de/bild/161237 Bespreek gelijkenissen en verschillen met markten hier. - Verse waren en dagelijkse benodigdheden, netjes geordend, koelwagens? - Tellen of wegen? - Verkopers en verkoopsters roepen om het luidst om de aandacht te trekken. - Boodschappen in een tas of op het hoofd? Bespreek werkblad A en nuanceer: de productie van be-

Kookactiviteit Om de leerlingen kennis te laten maken met verschillende vissoorten en bereidingswijzen kun je een (eenvoudige) kooken proefactiviteit organiseren. Niet alleen bij ons, maar ook in Madagaskar wordt vis op verschillende manieren bereid: gestoomd, gebakken, gerookt, gezouten. Voorbeelden: proeven van gerookte zalm, stukje vis stomen of bakken in de klas, visbrochettes maken… TAAKVERDELING De bevolkingsgroepen in Madagaskar wonen in verschillende delen van het land en hebben andere bezigheden (rijstteelt, visserij…) De taakverdeling tussen mannen en vrouwen verschilt in elke groep. In sommige gebieden gaan enkel mannen en jongens vissen, terwijl elders ook de vrouwen meegaan. Hierbij kun je in de klas een stellingenspel (met groene en rode kaartjes) houden over rolpatronen en taakverdeling tussen man en vrouw. Enkele voorbeelden: - vrouwen versieren het huis en maken het gezellig, - mannen knutselen en bouwen, - mannen zitten aan het stuur, - vrouwen werken minder (betaald) dan mannen, - mannen zorgen dat er lekker eten op tafel komt, - vrouwen gaan naar sportwedstrijden kijken.

Wereldreis - 2012/3 - Wereldreistips - 6

Duurzame markt

Hoe kunnen mensen zorgen dat grondstoffen niet verloren gaan? Ga dit na voor een markt. Vissers werpen haken uit in zee zodat zij maar ĂŠĂŠn soort vis vangen. De verse producten komen uit de nabije omgeving. IJs helpt om voedsel te bewaren. De koopwaar wordt snel verkocht. Er zijn plastic draagzakjes en gevlochten manden. Teken jouw eigen marktkraam op een apart blad. Wat verkoop je er? Zorg dat zij opvalt tussen de andere marktkramen van de klas! Wereldreis - 2012/3 - Werkblad A - 7

Reizigersplant Welke delen horen bij elkaar? Zoek de passende woorddelen en schrijf de woorden onderaan op.

1 markt

8 markt

2 soor

10 kopen

3 rijst

5 ken

4 vis

7 te

5 wer

3 teelt

6 roe

9 sel

7 warm

4 vangst

8 vis

1 kraam

9 voed

6 pen

2 ten

10 ver

1 2 3 4 5

............................................... ............................................... ............................................... ............................................... ...............................................

6 7 8 9 10

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad B - 8

Tweede graad EINDTERMEN Nederlands 7 (gedachten, belevingen en emoties verwoorden) Wereldoriëntatie 1.6 (mens beïnvloedt aanwezigheid van organismen), 1.24 (omgaan met milieu), 1.25 (tegengestelde belangen), 1.26 (respect en zorg voor de natuur). MADAGASKAR

wat lekkere dingen. Een ideaal moment om te testen wiens smaakpapillen fijn genoeg zijn… Doe dat het liefst geblinddoekt: dat is spannend en veel leuker en je kunt er eventueel een wedstrijdje van maken. Enkele producten die uit Madagaskar komen en het proeven/ruiken waard zijn: rijst – mango’s – tonijn – koffie – vanille – tijgergarnalen – sinaasappelen – papaja’s – kruidnagel Hierna maken de leerlingen de eerste oefening op werkblad D: allerlei producten die in Madagaskar te vinden zijn, wie vindt de juiste woorden? wijn – saffier – mango – zeboe – papaja – kruidnagel – vanille – tonijn – zeekomkommer – paling

Ook wel leuk is vooraf (een kort stukje van) de animatiefilm ‘Madagascar’ uit 2005 bekijken als intro van het maandthema! De leerlingen kennen waarschijnlijk de naam van de film wel. Zij maken daarin kennis met Malagassische dieren: lemuur, vingerdier, fossa. De film speelt zich wel af op het eiland, maar er zitten fouten in… Wie veel tijd heeft, kan kijken en daarna vergelijken met het echte eiland.

Een aansluitende denkoefening: “Als Madagaskar zoveel verschillende bijzondere producten kent, waarom is het dan niet rijker?” Bij de bespreking hiervan zijn de buitenlandse concessies van multinationals toch wel het vermelden waard, maar ook de vele cyclonen die de oogsten doen mislukken. Lekkers uit Madagaskar In de brief van Lien staat een menu met typische gerechten uit Madagaskar. De leerlingen gaan in groep ook een menu samenstellen en aan elkaar voorstellen.

DE FOTO EN DE BRIEF De leerlingen bekijken de foto en beschrijven eerst wat zij zien en daarna vertellen zij wat zij denken dat er gebeurt. Zij verzinnen een verhaal.

De leerlingen eten een bolletje vanille-ijs, maar bekijken eerst het bolletje en zien dan misschien de zwarte stipjes. De leerkracht laat een vanillestokje zien en toont ook hoe de vanille aan de binnenkant eruit ziet.

De leerkracht vertelt dat de foto in Madagaskar is genomen. Laat de leerlingen iets vertellen over de animatiefilm. Bespreek kort het land (vanuit de Landeninfo) op niveau van de leerlingen. Madagaskar wordt aangeduid op de wereldkaart, leerlingen stellen vast dat het een eiland is naast Afrika. Een eiland wordt omgeven door water, dus wordt er ook gevist. De leerlingen lezen de brief van Lien (werkblad C) en reageren op de inhoud. Zij vergelijken de brief met hun verzonnen verhaal. WAT VIND IK OP MIJN EILAND? Ook al is Madagaskar een erg arm land, toch groeien er heel Wereldreis - 2012/3 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad C - 10

Wat vind ik op mijn eiland? O jee, een tropische storm heeft niet alleen de oogst in Madagaskar weer eens vernield, ook de letters van volgende woorden zijn door elkaar gewaaid… Kun jij de woorden weer herstellen? Zo kunnen de Mallagassiërs toch nog hun producten verkopen! NIJW

.......................................................

FAFSIRE

.......................................................

OMAGN

.......................................................

OZBEE

.......................................................

JAAPAP

.......................................................

NARKGELUID

.......................................................

LIELNAV

.......................................................

NIJTNO

.......................................................

KOKMOMZEREEM

.......................................................

LIPANG

.......................................................

Stel nu een menu op, dat je heel graag zou eten: zorg voor een leuke omschrijving Voorgerecht:

.....................................................................................................................................

Hoofdgerecht:

.....................................................................................................................................

Nagerecht:

.....................................................................................................................................

Smakelijk!

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad D - 11

Derde graad EINDTERMEN Nederlands: 1.5 (informatie ordenen), 2.1 (informatie verschaffen), 2.5 (vragen beantwoorden), 2.7 (vragen stellen), 3.3 (informatie achterhalen), 4.6 (schriftelijk antwoorden). Wereldoriëntatie: 1.4 (biotopen), 1.12 (leefgewoonten), 1.24 (omgaan met milieu), 4.4 (welvaart) en 6.9 (dagelijks leven). Leren leren: 2 (informatiebronnen) en 3 (informatie verwerven en gebruiken). Sociale vaardigheden: 1.6 (kritisch, mening). VOORAF Laat een paar vrijwilligers vooraf informatie over Madagaskar opzoeken, die zij dan in de klas komen voorstellen. Misschien zijn er wel kinderen die zelf ook vissen of familieleden hebben die hengelen? Vraag het vooraf, dan kunnen zij foto’s of materiaal meebrengen.

van de Malagassische vissers. “Wat gaan de vrouwen met die vis doen?” Verkopen op de markt of zelf opeten, misschien bij een feest. SPEURNEUS IN DE TEKST Na het lezen van de tekst (werkblad E en F) lossen de leerlingen met werkblad G eerst de vraagjes op, dit kan in duo (zorg dat je een zwakkere lezer bij een sterkere zet) of alleen. De bespreking van de tekst kan gebeuren a.d.h.v. de antwoorden op de vragen. Elk antwoord verwijst naar een belangrijk onderdeel van het thema en is zeker het bespreken waard. Let op, niet elk antwoord is in de tekst terug te vinden, een beetje gokken hoort er bij; de uitleg achteraf is dan natuurlijk onmisbaar ! Antwoorden 1. juist 2. juist 3. fout – de vis die Rindra draagt is een makreel 4. fout – het belangrijkste ritueel is de famadihana 5. fout – het zelfgemaakte drankje is rum 6. juist 7. juist 8. fout, een kameleon is een hagedisachtig dier 9. fout, de vrouwen horen bij de Sakalava. 10. fout, een tilapia leeft in zoet water, dus niet in zee 11. juist, daarom klinken veel namen Frans Als zij elk vakje juist kleuren, kunnen zij met de letters het woord ‘bodemerosie’ vormen. “Wie met eigen woorden kan uitleggen wat dit betekent (zonder op te zoeken in een woordenboek), is een topper: proberen maar!”

BIJ DE FOTO Sta even stil bij de vissen die de vrouwen dragen. “Wat dragen de vrouwen op de foto?” Dit is het moment om leerlingen te laten vertellen over ‘vissen’. “Welke vissen worden er bij ons gevangen?” Eerder kleine bodemvissen: schol, tong, rog… “Kennen jullie het verschil tussen zoetwater- en zoutwatervissen? Kunnen jullie voorbeelden geven?” Zoetwatervis: karper, baars, snoek; zoutwatervis: platvissen, kabeljauw, zeeduivel, hondshaai, haring, tonijn, sardine; zalm en forel zijn zeevissen die paaien in zoet water; paling maakt een tegengestelde beweging. Toon als leerkracht wel enkele afbeeldingen of foto’s van vissers van bij ons met hun vangst. “Welke vissen eten jullie graag? Weten jullie hoe die eruitzien?” Laat de leerlingen opzoeken op de computer of zorg voor prenten. “Wie (her)kent de vissen?” Indische koningsmakreel en zaagbaars zijn vissoorten uit tropische oceanen. “Hoe komen die vissen tot bij ons in de winkel?” Organiseer een vertelmomentje of opzoekwerk waarbij grote industriële vissersboten ter sprake komen (met de nadelen voor de plaatselijke bevolking) i.t.t. gespecialiseerde methoden

OVER MADAGASKAR Schrijf ‘Madagaskar’ op het bord en laat de leerlingen raden waar het land ligt: werelddeel, halfronden, buurlanden… Dit alles laat je opzoeken in een atlas. Welke werkwijze is de snelste, de meest efficiënte? Duid het land aan op de wereldbolvoorstelling en benoem de aangeduide delen. Ontbossing in Madagaskar Als je op Google (of via een andere weg) “het rode eiland” zoekt of “ontbossing van Madagaskar”, kom je zeker een foto van de rode rivieren tegen. Gebruik een smartbord of steek de foto’s in een powerpointpresentatie. Het is de bedoeling dat je de kinderen de

Wereldreis - 2012/3 - Wereldreistips - 12

twee gezichten van Madagaskar kunt laten zien: de mooie natuur (het kleine stukje regenwoud dat nog blijft) en de kaalgekapte resten op het eiland. Gebruik de Webtips. Prima sites daarvoor zijn www.world.mongabay.com en www. wildmadagascar.org. Deze laatse heeft geen Nederlandse versie, maar toch zijn de foto’s en de info zeker de moeite waard. Zij bestaat o.a. wel in Frans en Engels, goed voor de meertalige leerlingen; zeker op de kids-afdeling zijn p. 19 – 24 een bezoekje waard! Zorg ook dat je minstens één foto van een lavaka kunt tonen. De leerlingen zullen het verschil zeker merken… en vragen hebben. Zij mogen eerst wel vrij reageren. Daarna werken zij verder met werkblad H. Het bloedende eiland Leerlingen zoeken in groep (op het internet) oorzaken van de ontbossing: uitgedroogde grond / gras afbranden / zware regen / bossen omhakken / uitdroging door de zon / grote fabrieken / teveel huizen / toerisme / teveel inwoners / oude gewassen verbranden / teveel vervoer / onvruchtbare grond / mijnbouw… Zij sommen ook de gevolgen hiervan op: dieren en planten verdwijnen / erosie van de bodem / klimaatverandering / overstromingen van rivieren / CO2 wordt niet meer vastgehouden in planten. Zij bedenken zelf een oplossing.

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ geos/ma.html www.madanews.com o e-krant met dagelijks nieuws www.sakalava.com http://fr.wikipedia.org/wiki/Sakalava Duurzaamheid http://duurzaamheid.kennisnet.nl/ www.nieuwemediaschool.be/nl/duurzaam/default.asp www.wildmadagascar.org o kids-afdeling, veel foto’s www.pbs.org/edens/madagascar o natuureducatie www.natuurfoto.com www.vilt.be o Vlaamse_visserij_onderging_evolutie_naar_ duurzaamheid VOER VOOR BOEKENWURMEN - Educatie voor duurzame ontwikkeling: De vlag en de lading. VAN POECK, K. & LOONES, J. (red.). Brussel: Vlaamse Overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, 2010. - Gezonde zeeën. INSKIPP, C. Harmelen: Ars Scribendi, 2006. - Madagascar. The Bradt Travel Guide. BRADT, H., Bucks: Bradt Travel Guides Ltd, 2007. - Madagaskar. L. ROZEBOOM, A. Amsterdam/Den Haag/Brussel: KIT/Novib/11.11.11, 2000. - Moek gaat op wereldreis met de fiets. BOUTAVANT, M. Tielt: Lannoo, 2007. - Regenwouden. OLDFIELD, S. Harmelen: Ars Scribendi, 2004. - Vis in gevaar. SAMSAM. Amsterdam: NCDO, april 2011.

WEBTIPS Madagaskar http://archief.samsam.net o alle samsamthema’s o oude website o wie écht in het leven van een kind op Madagaskar wil duiken, vindt hier nog een pak informatie www.landenweb.com o Madagaskar www.afrikaonline.nl/landen-info/madagaskar www.madagascar-photo.com/ www.world.mongabay.com o foto’s www.madagascar-guide.com o in het Frans Wereldreis - 2012/3 - Wereldreistips - 13

Een feestmaal aan de kust Rindra en Juliette (spreek uit: Zuliette) zijn in hun nopjes. Ze lachen hun witte tanden bloot. De mannen van het dorp zijn ’s ochtends uitgevaren met hun vissersboten. De vangst was goed vandaag! Het is zo’n warme dag in het regenseizoen op het zuidelijk halfrond. De wind steekt fel de kop op en zet de zeilen van de vissersboten bol.

Intussen hakt Rindra een koningsmakreel in moten en laat hem op lange, houten spiesen boven het houtskoolvuur garen, een beetje zoals een barbecue bij ons. En om het helemaal af te maken, hoort er een kokossausje bij, want kokospalmen horen nu eenmaal bij een tropisch strand. Er staat haar familie een feestmaal te wachten: vers kokoswater als aperitief, saus met geraspt kokosvlees bij de vis Op de noordpunt van het eiland kan het er erg en kokosbeignets als dessert, met als smaakmaker winderig aan toe gaan. Cyclonen zijn hier geen verse vanille. uitzondering. Op de oostkust, aan de Indische Oceaan, is het getijverschil groot en de zee erg Madagaskar is de grootste vanilleproducent ter woelig. Daarom vissen de mensen van de Sakalavawereld! Vanille is de gedroogde vrucht van een stam op de noordwestelijke kust, in de baai van Mexicaanse orchidee die hier werd ingevoerd in Sakalava. Het zoute zeewater is hier veel rustiger 1875. Maar omdat de insecten voor de bestuiving en zit vol makreel, tonijn en zaagbaars. In het van de bloemen op dit eiland ontbreken, klaren de zoetwater van de rivieren spartelen tilapia, kapivrouwen de klus hier met de hand. Of beter, met tein en rivierkreeften. De riviermondingen, die een penseel: bloem per bloem, één voor één. tientallen meters breed zijn, bestaan uit brak water. Er groeien mangroven omheen en azuurblauwe Het is zondag vandaag en dan verzamelt het hele dorp ijsvogeltjes met gele borst en vlijmscherpe snavel na het avondeten op het dorpsplein. De dorpsoudste, vinden een thuis tussen de luchtwortels. Te midden Léole, blijkt een boeiende verhalenverteller te zijn. van het water deinen rustig enkele vlerkprauwen*. De kinderen hangen aan zijn lippen en enkele toevalDe mannen halen er met een schepnet verse krab- lig aanwezige toeristen werpen sluikse blikken naar ben uit de rivier. Ze laten houten latjes drijven elkaar, maar Léole straalt zo’n gezag uit dat je hem met daarrond een afgerolde draad waaraan een wel moét geloven. Hij vertelt over de Vazimba die in gewichtje is geknoopt. Het aas voor de krabben West-Madagaskar leefden lang voor er inwijkelingen wordt aan het gewichtje bevestigd, de krabben uit Azië en Afrika naar het eiland kwamen. Vazimba happen toe en… je hoeft enkel nog de draad in zijn kleine, witte mannetjes, zoiets als pygmeeën, te halen en de krabben ‘op te scheppen’. maar dan met een bleke huid. Léole beweert dat hij er al heeft gezien! Ze leven in Madagaskar voort, Maar terug naar onze twee vriendinnen. Ze verheu- verdoken in het bos, als halfgoden waarvoor je ontzag gen zich erop om de vangst van de dag te gaan klaar- moet hebben. Dat ontzag vertaalt zich in de plaatmaken. De avond valt snel in. Naar onze normen is selijke gebruiken en rituelen. Zo mag je in Noordhet nog vroeg, maar in de tropen gaat de zon elke dag Madagaskar nooit met uitgestoken vinger naar iets onder rond 18u en komt ze rond 6u ’s ochtends weer wijzen, uit respect voor de Vazimba, maar moet je te voorschijn. De mensen leven er volgens dit ritme je wijsvinger plooien en en een uurwerk is overbodig. Zoals de Malagassiër zo met de knokkel wijzen. zegt tegen de vazaha* : “Jullie hebben het uurwerk, Vooraleer te gaan zitten, maar wij hebben de tijd.” En dat is te zien aan de moet je even met de vlakke guitige snoeten van Rindra en Juliette. Op hun hoofd hand op de stoel slaan om torsen ze kanjers van een vissen. De vangst was wel eventuele geesten die op de groot genoeg om enkele exemplaren op de markt te stoel zitten weg te jagen. gaan verkopen. Die vis vertrekt dan onder meer naar de hoofdstad Antananarivo waar hij op tafel komt in de hotels en de betere restaurants.

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad E - 14

Rituelen en tradities zijn heilig in Madagaskar. De belangrijkste is de famadihana* of herbegrafenis van de voorouders. De volksstammen die centraal op het eiland wonen, halen ongeveer om de zeven jaar hun doden uit het graf. Ze geven hen nieuwe zijden of katoenen lamba’s* en dragen hen dan al dansend doorheen het dorp terwijl ze hen de laatste familienieuwtjes vertellen. Het is een groot feest dat drie dagen duurt. Kennissen van omliggende dorpen komen meevieren en zeboes worden geslacht en opgegeten. Natuurlijk vloeit de zelf gestookte rum* rijkelijk en de plaatselijke muziek weerklinkt dag en nacht. De jongemannen bewijzen hun kracht tijdens korte boksmatchen. Na afloop van het feest worden de dode lichamen (eigenlijk alleen de ingepakte beenderen), onder begeleiding van veel ketelmuziek terug in het familiegraf gestapeld. Terwijl de levenden hun dagen slijten in eenvoudige lemen hutten, worden de doden begraven in kleurrijk geschilderde stenen huisjes die een fortuin waard zijn. De uitleg hiervoor is simpel: leven doe je maar even, maar de dood is voor de eeuwigheid…

Intussen is de zon ondergegaan in het dorp van Rindra en Juliette. Elektriciteit voor verlichting is er niet. De grillige takken van de baobabs tekenen zich scherp af tegen de sterrenhemel. De Melkweg vormt een twinkelende witte sluier aan het firmament. Het nachtleven komt langzaam op gang. Nachtlemuren worden geeuwend wakker en een grote groene kameleon* kruipt aarzelend, voetje voor voetje, door het struikgewas. Muziekinstrumenten komen te

voorschijn. De kinderen zingen liedjes en beelden al dansend het dagelijkse leven in een dorpje in Madagaskar uit. Rindra en Juliette lachen nogmaals hun tanden bloot. * famadihana: herbegrafenis, letterlijk ‘het keren van de doden’. * kameleon: reptiel dat gemakkelijk van kleur verandert, met ogen die los van elkaar in alle richtingen kunnen draaien, grijppoten en een lange tong. * lamba: katoenen of zijden omslagdoek, een Malagassiër van het platteland zal er altijd een dragen; wordt ook gebruikt als lijkwade om de doden in te wikkelen. * rum: drank met een hoog alcoholpercentage, gestookt op basis van rietsuiker. * vazaha: vreemdeling, blanke; letterlijk ‘withuid’. * vlerkprauw: vaartuig van een uitgeholde boomstam met een of twee drijvers.

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad F - 15

Speurneus in de tekst Bij elke uitspraak kleur je het vakje juist (links) of fout (rechts), met de gekleurde letters kun je onderaan een nieuw woord puzzelen. Er groeien op Madagaskar zoâ&#x20AC;&#x2122;n 950 soorten orchideeĂŤn; de lekkere vanille in nagerechten, is de gedroogde vrucht daarvan.

Sommige dertig meter hoge baobabs kunnen tot 60 000 liter water vasthouden E

Madagaskar ligt ten zuiden van de evenaar, dat heet het zuidelijk halfrond. M

Op Madagaskar leven bijzondere dieren: een voorbeeld daarvan is een kameleon. Dat is een oeroude voorloper van de apensoort. E De vis die Rindra op haar hoofd draagt, is een karper. V

Bij een feest wordt er ook in Madagaskar gegeten en gedronken. Een populair zelfgemaakt drankje is vodka. A

Madagaskar ligt op een strategisch goede plaats in de Indische Oceaan, het was dan ook lang geleden een ĂŠcht pirateneiland. D

De twee vrouwen op de foto horen bij een volk van enthousiaste vissers: de Merina. O

In Madagaskar zijn rituelen en tradities erg belangrijk; het belangrijkste is het vertellen van verhalen bij de baobabboom.

Elke ochtend varen de mannen uit om te vissen op zee. Een lekkere zeevis is bijvoorbeeld de tilapia. Z

Madagaskar is tot 1960 een kolonie van Frankrijk geweest, daarna werd het een republiek met een president aan het hoofd. B

Welke letters heb je gekleurd? ............................................................................ Zet ze in de juiste volgorde en vind het woord: ............................................................................

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad G - 16

Het bloedende eiland Overal op Madagaskar staan de wouden onder zware druk. Ofwel worden stukken bos omgehakt voor plantages, ofwel brandt men ze plat. Daardoor verdwijnt het regenwoud voorgoed. Van het oorspronkelijke woud is al 80 % verloren gegaan. De brandbare bomen dienen voor houtskool, dat is de enige energiebron op het platteland. 95 % van de Malagassische bevolking gebruikt hout voor verwarming en om op te koken. De landbouwers stoppen echter niet na het wegbranden van een stuk bos. Ieder jaar, na de oogst, worden het dorre gras en de oude gewassen ook in brand gestoken. Op de onvruchtbare gronden zetten de boeren dan enkele zeboes of ander vee. Zo gaat jaarlijks een kwart van Madagaskar in vlammen op. De natuur heeft 100 tot 400 jaar nodig om weer vruchtbaar te worden. Doordat alle begroeiing weg is, kan de regen de grond gemakkelijk losmaken en wegspoelen… deze erosie zie je in de diepe geulen en ravijnen die zo ontstaan. De rode tropische bodem spoelt gewoon weg en laat diepe gaten na waar niets meer groeit. Madagaskar is ook één van de armste landen ter wereld o.a. door het grote bevolkingsaantal… Veel mensen vragen veel voedsel, maar de grond om dat te telen, verdwijnt in de zee. Vanuit de lucht geeft dit de indruk van een groot, rood, doodbloedend eiland. Bespreek samen enkele redenen hoe het komt dat er overal ter wereld zoveel bossen worden omgehakt. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Wat zijn de gevolgen? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Als je kon toveren… of als je goed nadenkt, vind je misschien wel een oplossing om dat tegen te gaan! Laat je hersens maar eens kraken en geef je ideeën. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Wereldreis - 2012/3 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2012/3 - Werkblad I - 18

LEERKRACHT AAN HET WOORD

Respect hebben voor elkaar is een sleutelwoord. was. Daardoor wist die mama daar heel veel over. Zij kende heel natuurlijke receptjes: bijvoorbeeld met aluin en eigeel maak je een gel tegen puistjes. Zij is daarover een hele activiteit komen begeleiden. Ze had zelfs dingetjes bedacht die ook voor de jongens boeiend waren. Onze school staat heel erg open voor wat kinderen en ouders binnen brengen. Hoe slagen jullie er in om jullie drempel zo laag te maken dat mensen binnen komen?

Klavertje Vier in Vilvoorde is een school voor buitengewoon onderwijs, type 1 en 8. We ontmoeten er Sonia Andries die vol vuur vertelt over de school, over haar klas. Sonia startte 25 jaar geleden in deze school. Al bijna 15 jaar staat ze in de eindklas type 1. De school telt 120 kinderen. Dat is een bewuste keuze omdat Klavertje Vier een kleinschalige, gezellige school wil zijn en blijven. De schoolpopulatie is zeer divers. Een verhaal over positief omgaan met verschillen in je klas.

de stoel afschuren, een ontwerp maken, het ontwerp uitvoeren… We hebben ook een ‘pad’programma uitgewerkt. Een schildpad leert de kinderen eens een keer in zichzelf te kruipen en na te denken. Dit helpt hen om te leren stilstaan bij zichzelf, bij hun emoties en relaties.

Wat typeert de werking in jouw klas?

In het opvoedingsproject van onze school staat dat we aandacht willen hebben voor alle kinderen, uit alle culturen. Dan moet je de kansen grijpen die zich aandienen. Juist voor de vakantie overleed de papa van een Belgisch kind. Het spreekt voor zich dat je daar in de klas mee bezig bent. Twee moslimkinderen vertelden dat er in hun families heel anders met overlijden wordt omgegaan: hoe de begrafenis verloopt, wat de mensen doen, wat er gebeden wordt. De kinderen gingen erg mee in het thema. Het kwam in de klas echt tot leven. Op onze praktische vrijdagactiviteit organiseren we geregeld kookactiviteiten, waarbij mama’s heel actief betrokken zijn. Open School organiseert Nederlands aan anderstaligen. Om die taal echt in de praktijk te gebruiken, komen ze soms in mijn klas meehelpen met bijvoorbeeld een knutselactiviteit. Zo kom je zelf ook op heel nieuwe dingen en leer je zelf bij. Enkele jaren geleden was er een Marokkaanse mama wiens moeder in Marokko schoonheidsspecialiste

We proberen alles wat we doen – ook rekenen en taal - zo praktisch en herkenbaar mogelijk te maken, afgestemd op de leefwereld van de concrete kinderen in de klas. Zo hebben we in onze klas altijd een winkel die ik geregeld aanpas. Een zoon van een ouder met een drankendiscount vroeg nu om er een drankenwinkel van te maken. Ik had hem gezegd dat hij daar dan actief mee moest voor zorgen. Toen ik deze ochtend op school kwam, zag ik dat er bakken met allerlei soorten drank geleverd waren. Dat had hij zelf geregeld. Kinderen leren op die manier verantwoordelijkheid opnemen. Als ze ergens zelf mee voor zorgen dan is de kans veel groter dat er ook echt mee gewerkt wordt. Elke vrijdag is er een echt praktische les. Momenteel werken de kinderen aan een eigen stoel. Ze schilderen een eigen ontwerp op een oude stoel uit de Kringloopwinkel. Daar komt heel wat bij kijken: een afspraak maken in de Kringloopwinkel,

Hierin hoor ik dat onderwijs voor jullie veel meer is dan lezen en rekenen. Hoe kadert de aandacht voor andere culturen hierin?

Feitelijk heb ik daar geen echt antwoord op. Maar het lukt inderdaad. We nodigen mensen uit, we volgen op wie er komt. Als een ouder twee keer niet op een oudercontact komt, dan nemen wij die tweede keer al contact op om te horen wat het probleem is. Ook zorgen we bijvoorbeeld dat er op onze jaarlijkse barbecue ook vis kan gegeten worden. Daardoor komen er ook veel allochtone ouders op af. In de ouderraad zitten drie allochtone vrouwen die mee werken en mee denken. Ik denk dat het heel belangrijk is dat wij hen duidelijk maken dat we heel veel respect voor hen hebben en dat we hopen dat zij ook voor ons respect opbrengen. Dan kunnen we samenwerken. Misschien is het ook de huiselijke sfeer die we hier op school uitstralen: we helpen elkaar veel in het team. We lopen vlot in elkaars klas binnen en overleggen spontaan met elkaar als iemand een probleem heeft met een kind of zo. We zeggen soms dat het bij ons altijd ‘opendeurdag’ is. Wat is in zulk een divers midden de meerwaarde van jullie bezoeken aan het inleefatelier ‘Wonen op het dak’ in de afdeling Brussel van Studio Globo? Het is een heel positieve confrontatie om uitdrukkelijk stil te staan bij het feit dat we allemaal anders zijn, maar heel gewoon. Ze zijn altijd heel erg onder de indruk van de ervaring. Ze blijven er heel lang over spreken. Ook wij als leerkrachten: je ontdekt onverwachte aspecten in kinderen. Volgende keer gaan we het hele Brusselse programma volgen: een halve dag inleefatelier en een halve dag buurtwandeling. Het is geweldig om zo’n sterk programma te mogen meemaken.

Voor verse vis moet je op de wekelijkse markt, in de viswinkel of aan de viskar in je straat zijn. Maar waar is die lekkere vis op je bord gevangen? Je kan ernaar vissenâ&#x20AC;Ś

191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren ĂŠn de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit!