Wr 2012 05 by Studio Globo

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 25ste jaargang, nummer 5  Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

MEI 2012

Bangladesh (Rajshahi) Thema : RIJST

NIEUWS UIT STUDIO GLOBO Nascholing op jouw school

zoals leren van elkaar, kiezen voor dialoog en samenwerking, meerperspectiviteit en codewisseling… - Mondiale vorming Samen met jullie team werken we een haalbaar project voor de hele school uit. We vertrekken vanuit de belevingswereld van de kinderen en bieden onze schat aan leermiddelen aan: authentieke voorwerpenkoffers, vakoverschrijdende media- en lespakketten, verrassende fotosets, didactische tips bij de wereldkalender, enz.

De voorbije 25 jaar heeft Studio Globo heel wat expertise opgebouwd. We zijn thuis in diversiteit en solidariteit. Hieronder vind je ons aanbod vormingen voor schoolteams. Elke nascholing werken we uit op maat. Jullie beginsituatie en jullie concrete vragen zijn de leidraad voor het programma. We vertrekken steeds vanuit oefeningen en methodieken die de achterliggende uitgangspunten illustreren. Naar duur variëren ze van een eenmalige workshop (60 min.) tot zes sessies verspreid over een schooljaar. - Wereldoriëntatie Studio Globo Genk werkte mee aan de methode Mundo van die Keure. Meer specifiek namen we globo.mundo voor onze rekening. Jullie kunnen bij ons terecht voor meer toelichting, praktijktips en het ruimer denkkader van globo.mundo. (60 min.) - Positief leren omgaan met diversiteit Alle scholen worden geconfronteerd met meer diversiteit. Hoe kunnen jullie hier positief op inspelen en mee omgaan? In deze vorming maken jullie kennis met interculturele competenties

- Duurzame ontwikkeling Genoeg, voor altijd en voor iedereen! Studio Globo werkt mee aan twee officiële nascholingsprojecten op initiatief van de Vlaamse regering nl. ‘Over-leven. Op weg naar een duurzame wereld!’ en ‘De Timaeus Story’ (zie ook p.19). Meer informatie en gratis inschrijven voor zes sessies kan via www. ond.vlaanderen.be/nascholing - Klasuitwisselingen met een andere school De brochure Klassen zonder grenzen. Positief leren omgaan met diversiteit via klasuitwisselingen is geschreven op basis van verscheidene klasuitwisselingen tussen stadsscholen en dorpsscholen die Studio Globo Brussel begeleidde. Het is een inspiratiebron voor elke klasuitwisseling dankzij het beproefde concept, de vele tips en de uitgewerkte methodieken. Er kan ook coaching aangevraagd worden. Elke nascholing werken we uit op maat. Jullie beginsituatie en jullie concrete vragen zijn de leidraad voor het programma. We vertrekken steeds vanuit oefeningen en methodieken die de achterliggende uitgangspunten illustreren. Voor meer informatie of een intakegesprek kun je terecht in onze vijf provinciale afdelingen. Je vindt alle gegevens op www.studioglobo.be/nascholing

INHOUD

VOORWOORD Beste leerkracht, De kalenderfoto van deze maand toont een arbeider in volle actie. Ook op school is het wellicht vrij druk de komende maanden. Er liggen wel enkele verlofdagen in het verschiet, maar dat betekent eveneens minder tijd om je programma af te werken, een daguitstap voor te bereiden, te repeteren voor het schoolfeest… Rustig uitbollen is niet aan de orde. Meer zelfs, er wordt al volop nagedacht over en gepland voor het komende schooljaar. Wanneer het gaat om de pedagogische studiedagen en de maandelijkse personeelsvergaderingen, kan je ook beroep doen op Studio Globo. De voorbije 25 jaar hebben wij heel wat expertise (zie p.2) opgebouwd die we graag met je schoolteam delen. Van zodra de prioriteiten vast liggen en jullie vraag duidelijk is, zoeken we samen naar een nascholing op maat. Of het nu gaat om een workshop van een uur, een dagdeel of verscheidene sessies. Wil je volgend schooljaar in- en uitzoomen op ‘wereldoriëntatie’ in de breedste zin van het woord? Of samen stappen zetten om positief in te spelen op de verscheidenheid bij de leerlingen? Of denken jullie aan een mondiaal project met de hele school? Of willen jullie zich verder profileren als duurzame school? Enz. Aarzel niet en neem contact op met één van onze afdelingen in je buurt. Het begint bij jou, hier en nu, en wie weet verzorgen we volgend schooljaar een nascholing voor al je collega’s? We zetten jullie graag verder op weg met praktijkgerichte methodieken en concrete leermiddelen. Tot ziens?!

Nieuws uit Studio Globo .................... 2 Nascholing op jouw school .............. 2 11.11.11: Meer weten over landen en volkeren? ....................................... 2 Voorwoord .................................... 3 Wereldreisinfo Bangladesh .............................. 4 Heb je al gehoord van ... Bangla? ................................... 4 Foto-info ................................. 5 Thema-info: Rijst ....................... 5 Reiswoordenschat ..................... 5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad ...........................6-8 Lekkers van ver en dichtbij .......... 7 Koken met rijst ......................... 8 Tweede graad ........................ 9-11 Brief van Lien ..........................10 Woordpuzzel ........................... 11 Derde graad ........................ 12-17 Webtips ..................................13 Voer voor boekenwurmen ...........13 In het teken van de rijst ........ 14-15 Rijstteelt ................................16 Rijst in de wereld ......................17 Tekening van de kalenderfoto .....18 Leerkracht aan het woord: Liesbeth Borms .............................19 Spiegelfoto ..................................20

S.V.d.A.

COLOFON

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo (Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, F 02 502 81 01) Weblink www.studioglobo.be/wereldreis

Le monde en classe (vertaling van Wereldreis) is een uitgave van CNCD-11.11.11 (Handelskaai 9, 1000 Brussel, F 02 250 12 63) www.cncd.be/lemondeenclasse

Abonnement : 10 nummers voor € 16 Zie weblink voor andere formules. Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,60 + verzendingskost. Bankrekening : BE56 0682 3525 0588 Administratie : Jan Wynants (T 02 520 05 30, E wereldreis@studioglobo.be) Redactie en medewerkers : Helga Vande Voorde (T 02 526 10 92, E helga.vandevoorde@studioglobo.be), Chris Verschooten (verhaal), Simonne Van Dievel, Mieke Tonnard, Sara Boels, Joris Cools, Bob De Pooter, Stefaan Van den Abbeele, Jan Debonnet Tekeningen : Jos Verhulst Foto's : Chris Stowers/Panos Pictures (kalenderfoto op de cover), Liesbet De Pooter (p.2), Bob De Pooter (p.19), Roza De Mayer (spiegelfoto p.20); Vormgeving : Marc Vermeiren Druk : De Wrikker cvba, Berchem Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging - 11.11.11 v.z.w. en met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking

Wereldreis - 2012/5 - 3

Bangladesh LANDENINFO Ligging, landschap en staat Bangladesh, in Moesson-Azië, wordt bijna helemaal omringd door India en heeft in het zuidoosten een beperkte grens met Myanmar. Het heeft ook een kustlijn van 580 kilometer aan de Golf van Bengalen. Bangladesh is een laaggelegen vlak land, doorweven met waterwegen, met de Ganges en de Brahmaputra als hoofdrivieren van de grootste delta ter wereld. In 1971 scheidde Oost-Pakistan zich af van West-Pakistan en zo ontstond het huidige Bangladesh. De Volksrepubliek is een parlementaire democratie, met een president als ceremonieel leider en een eerste minister die het eigenlijke staatshoofd is en de regering leidt. De president wordt om de vijf jaar verkozen door het parlement, terwijl parlementsverkiezingen, ook om de vijf jaar, leiden tot de vorming van een regering door de winnende partij(en). Bangladesh is bestuurlijk ingedeeld in zeven divisies.

Bevolking Bangladesh is het dichtstbevolkte land ter wereld met 142 miljoen inwoners op 147 570 km². Het heeft een jonge bevolking: 40% van alle Bengalezen is tussen 15 en 24 jaar. 40% van alle meisjes huwt tussen 15 en 19 jaar, 17% van alle jongens huwen voor de leeftijd van 20 jaar. Vandaag heeft 86% van alle meisjes minstens lagere school gedaan, terwijl dat 40 jaar geleden nog maar 20% was. Slechts 47% meisjes heeft ook middelbare school doorlopen. Miljoenen kinderen van basisschoolleeftijd gaan niet naar school, omdat zij moeten werken (als koeienjongen, dienstmeisje, straatverkoper, hulpje in een werkplaats of actief in de seksindustrie). Het zijn de ouders die het huwelijk van hun kinderen regelen. Merkwaardig is de toenemende populariteit van de bruidsschat (joutuk), een praktijk die zo’n dertig jaar geleden bijna niet voorkwam in Bangladesh, omdat het een hindoeistische traditie was. HDI: vrij laag met 0,469 op de 132ste plaats. Economie Bangladesh is overwegend een landbouwland. Ongeveer 73% van de bevolking woont op het platteland en 45% van de Bengalezen is tewerkgesteld in de landbouw. Rijst is het belangrijkste landbouwproduct en het basisvoedsel voor de bevolking. Het is nog steeds een arm land, met meer dan 56 miljoen mensen die beneden de armoedegrens leven. Toch heeft Bangladesh de laatste tien jaar een indrukwekkende economische vooruitgang geboekt. In 1990 was 57% van alle Bengalezen Wereldreis - 2012/5 - Wereldreisinfo - 4

arm, maar in 2010 was dat gedaald naar 31,5% en dat ondanks heel wat natuurrampen en een wereldeconomie in crisis. Het blijft echter een kwetsbaar land dat door zijn ligging wordt bedreigd door tropische cyclonen en overstromingen. Ook stijgende voedselprijzen vormen een groot probleem. De sterk stijgende prijzen van rijst bijvoorbeeld, zijn voordelig voor een aantal grotere boeren, maar hebben vooral ernstige gevolgen voor de armen. Er zijn duidelijke regionale verschillen in de economische ontwikkeling van Bangladesh. Dhaka, Chittagong en Sylhet, drie divisies gelegen in het oosten van het land, doen het economisch vrij goed, terwijl Rajshahi, Rangpur, Barisal en Khulna, de westelijke divisies, veel minder of zelfs geen vooruitgang boeken. Munt: de taka, BDT 1 = 0,0091 euro.

HEB JE AL GEHOORD VAN … BANGLA? De officiële taal van Bangladesh is het Bangla. Voor het overgrote deel komt het overeen met het Bengali dat in India en dan vooral in West-Bengalen wordt gesproken. De verschillen hebben vooral te maken met de Perzisch-Arabische invloed op het Bangla, niet enkel merkbaar in typische islamitische begroetingen zoals “Salaam aleykum”, maar bijvoorbeeld ook in het gebruik van de namen van familieleden zoals “Abba” (vader) en “Amma” (moeder). Door in 1988 de officiële taal van Bengali naar Bangla te veranderen, wou de Bengalese regering duidelijk maken dat de OostBengaalse moslimidentiteit wel degelijk anders was dan de West-Bengaalse hindoe-identiteit. Het Bangla speelt met andere woorden een centrale rol in het culturele identiteitsproces.

als het graan geel is geworden en de planten doorhangen. Rijst kan machinaal worden geoogst en dan gebeurt het dorsen tegelijkertijd. Wordt de rijst met de hand geoogst, wat heel vaak het geval is in Bangladesh, dan haalt men de rijstzaadjes van de stengels door de halmen tegen de hand te slaan. Na de oogst wordt de rijst eerst op het veld gedroogd. De ruwe rijst is nu klaar om verder te worden verwerkt. FOTO-INFO De foto komt uit de divisie Rajshahi in het westen van Bangladesh. Een arbeider spreidt voorgekookte rijst uit over de chatal. Hij draagt een lungi, maar heeft een ontbloot bovenlijf en staat gebogen over een stapel rijst. Er komt nog stoom uit de stapels rijst, die allemaal moeten worden uitgespreid, om te kunnen drogen op de binnenplaats van de rijstfabriek. Negentig procent van alle rijst die in Bangladesh wordt geconsumeerd, is parboiled rijst. In grote rijstfabrieken wordt de voorgekookte of gestoomde rijst mechanisch gedroogd, in kleinere zoals hier gebeurt dit in de zon. THEMA-INFO: RIJST Rijst is - na maïs en tarwe - een van de belangrijkste voedingsmiddelen ter wereld. Jaarlijks wordt wereldwijd bijna 700 miljoen ton rijst geproduceerd. Een vijftigtal landen teelt rijst, vooral in Moesson-Azië. Daar wordt meer dan 300 miljoen are land gebruikt voor de rijstteelt. Rijst is oorspronkelijk van daar afkomstig en is er nog altijd zo belangrijk dat in heel wat Aziatische talen het woord rijst ook het algemene woord voor voedsel is. Bangladesh levert ongeveer 7% van de totale wereldproductie en is daarmee het vierde land in de wereld. Tweederde van alle landbouwgrond in Bangladesh wordt gebruikt voor de rijstteelt. Een Bengalees kan zich zijn maaltijd niet

zonder rijst voorstellen. Rijst (Oryza sativa) behoort tot de familie van de grassen. Het is een tropische en subtropische plant. Temperatuur en vochtigheidsgraad zijn heel belangrijk. Het internationale instituut voor rijstonderzoek (IRRI) op de Filipijnen houdt een databank bij van 86 000 types uit 113 landen. In Bangladesh alleen al worden meer dan 7 000 types rijst geteeld. Al deze types kunnen worden ondergebracht in drie ondersoorten: japonica, javanica en indica. Zoals hun naam aangeeft, ligt hun oorsprong in resp. Japan, Indonesië en India. Japonica-rijst is een sterke plant en heeft hoge opbrengsten van rondkorrelige, nogal kleverige rijst. Javanica-rijst heeft veel regen nodig, de opbrengst per hectare is eerder beperkt en de rijst is net zoals Japonica vrij kleverig. Indica-rijst is goed bestand tegen droogtes en is een langkorrelige rijst, die niet kleeft. Rijst telen gebeurt in verschillende stappen. Eerst moet het rijstveld worden klaargemaakt: omploegen en eggen. De rijstzaadjes worden ondertussen geweekt in water en vervolgens gezaaid in kweekbedden. Dit kan met de hand of mechanisch gebeuren. Wanneer de zaailingen een bepaalde hoogte hebben bereikt, meestal na 30 tot 50 dagen, worden zij naar het overstroomde rijstveld overgeplant. Het overstromen van het rijstveld gebeurt via een ingewikkeld geheel van kanalen. Hierdoor kan het water ook gemakkelijk opnieuw van het rijstveld worden verwijderd, ongeveer drie maanden na het planten, wanneer de rijstkorrels beginnen te rijpen. De rijstkorrels zijn oogstklaar Wereldreis - 2012/5 - Wereldreisinfo - 5

Ook de verwerking van de rijst bestaat uit verschillende fasen. Alle rijst wordt gepeld, dat wil zeggen, ontdaan van de buitenste laag (kaf ). Op die manier krijg je bruine of volle rijst. Die volle rijst kan verder worden ontvliesd tot je halfvolle en ten slotte witte rijst krijgt. Omdat er veel vitaminen en mineralen verdwijnen door de behandeling tot witte rijst, gaat men de rijst na oogst vaak ook voorkoken of stomen. Hierdoor worden de voedingstoffen uit de binnenste vliesjes van de rijst (zemelen) naar de kern overgebracht en blijft zijn smaak behouden.

REISWOORDENSCHAT arsenicum: zeer giftig metalloïde. chatal: open stenen droogvloer van een rijstkookfabriek. curry: Zuid(oost)-Aziatisch vlees-, vis- of groentegerecht evt. met kerriepoeder. lungi: in Bangladesh een door mannen gedragen buisvormig kledingstuk. moesson: seizoensgebonden wind, tropische regens afgewisseld met droogte (< Arabisch mausim = seizoen). parboiled rijst: met de zemelen gekookte of gestoomde rijst, voorgekookte rijst.

Eerste graad EINDTERMEN Nederlands – Spreken 2.5 (vragen beantwoorden); Lezen 3.1 (informatie achterhalen). Wiskunde – Getallen 1.1 (tweetallen). Wereldoriëntatie – Natuur 1.22 (verzorging van planten), 1.24 (omgaan met milieu). RIJST Inleiding Je kunt een rondvraag doen in de klas: “Wat heb jij gisteren gegeten?” De belangrijkste elementen komen aan het bord in een schema. In een tweede kolom komt de herkomst van het voedsel: een aardappel groeit op een akker, vis komt uit de zee, een boterham wordt van graan gemaakt en graan groeit op een akker… Bij de foto Wat zien je leerlingen op de foto? - een werkende man in bloot bovenlijf - een muur en een vlakke vloer - damp - gele bergjes van…? Hier kun je het proces van de rijst even verduidelijken. In deze fabriek wordt rijst gekookt en dan uitgespreid om te drogen in de zon. Hoe ziet een rijstplant er uit? - rijst lijkt erg op onze grassen en onze graangewassen - hij wordt 100 tot 180 cm hoog (even tonen met de meterstok en de leerkracht!) - er groeien lange smalle bladeren aan de steel - bovenin groeit een aar met 20 tot 30 rijstkorrels - rijst groeit het best bij een temperatuur van rond 25° (even in ’t oog houden wanneer de mooie dagen er aan komen !) Het telen van rijst Overloop de teelt stap voor stap (zie Thema-info en werkblad G). - de rijstkorrels (dat zijn de zaadjes) worden uitgezaaid in een modderpoel - daar groeien zij 30 tot 50 dagen - de akker afdammen om het water tegen te houden - rijstplantjes uitplanten - zorgen voor de bevloeiing

- wanneer de aren beginnen te hangen van de zware rijstkorrels, laat men het water weglopen en rijpt de rijst nog verder - met de sikkel of de oogstmachine worden de rijststengels afgesneden - met de hand of met de dorsmachine worden de halmen gedorst Op internet vind je tips om zelf rijst te laten groeien. Haal ook enkele soorten rijst in de klas. Zoek naar de houdbaarheidsdatum en het land van herkomst. Heb je enkele verschillende soorten en smaken bij elkaar gevonden? Terug naar de foto - ofwel wordt de rijst gepeld en gedroogd in de zon; - ofwel wordt de rijst voorgekookt, zoals op de foto; na het drogen van de gekookte rijst en het pellen worden de korrels weer wit. De man op de foto werkt in een rijstfabriek in Bangladesh. ENKELE WEETJES OVER BANGLADESH - Bangladesh is een land in Azië, een buurland van India. Het is er warm. - Er stromen veel rivieren door Bangladesh, dat is dus goed voor de rijstteelt. - Er zijn veel overstromingen en tropische stormen die de oogst vernietigen. - Ondanks de enorme hoeveelheden oppervlaktewater, is er in Bangladesh een tekort aan schoon drinkwater door vervuiling. - Er is ook wat mis met het grondwater: er zit arsenicum in, een giftig product waar je ziek van wordt. - Er wordt veel gevist in de rivieren, een goede aanvulling van het voedsel. - In Bangladesh groeit lekker fruit: mango, ananas, kokosnoten, bananen, papaja’s, lychees, nangka (jack fruit), watermeloenen… - Vrouwen koken ’s avonds voor twee keer rijst: wat na het avondeten overblijft, wordt onder water gezet en de volgende ochtend als ontbijt geserveerd. DE WERKBLADEN De spiegelfoto van deze maand brengt een builtje rijst in beeld. Op werkblad A schrijven de leerlingen voor hoeveel personen zij rijst in de builtjes hebben. Zo bouwen zij de telrij van 2 op tot 20. Zij sorteren op het tweede deel de woorden per land. Op werkblad B staat een heerlijk recept met rijst en mango. Op de kalenderfoto van juli uit dezelfde divisie van Bangladesh zie je een markt waar enkel mango’s worden verkocht!

Wereldreis - 2012/5 - Wereldreistips - 6

Lekkers van ver en dichtbij Rijst per twee In de winkel koop je vaak rijst in builtjes. Hiermee gaan we aan de slag. Elk builtje is voor twee mensen. Voor hoeveel mensen heb je rijst in de builtjes?

................

...............

.............

..............

................

...............

.............

..............

Waar hoort het thuis? Schrijf de woorden in de juiste kolom: mango – banaan – bloemkool – rijst – kokosnoot – brood – tomaat – winter – regenseizoen – choco in Bangladesh

in België

....................................................

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad A - 7

Koken met rijst Je kunt in de klas ook koken met rijst. Zin in lekkere traditionele rijstpap? In kookboeken vind je zeker en vast een lekker gemakkelijk recept. Of toch liever een Bengalees gerecht?

Kokosrijst met mango IngrediĂŤnten - 3 mangoâ&#x20AC;&#x2122;s, schoongemaakt en in plakjes gesneden - 50 gram suiker - 200 gram rondkorrelrijst - 4 deciliter kokosmelk Bereiding Zet de rijst een uur in koud water en giet het water af. Voeg nu de kokosmelk, de suiker en 1 deciliter water aan de rijst toe en kook zachtjes gedurende 20 minuten. Voeg een beetje water toe als het te dik is en schep het mengsel in een ovenschaal. Bak het 20 minuten op 150 graden. Laat de rijst afkoelen en serveer met mango's. Wereldreis - 2012/5 - Werkblad B - 8

Tweede graad EINDTERMEN Wereldoriëntatie – Ruimte 6.2 (werelddelen). Nederlands – Luisteren 1.5 (informatie ordenen); Lezen 3.2 (schema’s). DE FOTO EN DE BRIEF De leerkracht toont de foto van de kalender. “Wat zien jullie? Wat denken jullie dat de man doet? In welk land zou deze foto gemaakt zijn, in welk werelddeel?” De leerkracht laat de leerlingen Bangladesh zoeken op de wereldkaart of in hun atlas. De brief van Lien (werkblad C) wordt gelezen. WOORDPUZZEL Bied werkblad D met de woordpuzzel aan. Als alle woorden doorstreept zijn, vormen de overblijvende letters: “Lien en de kalenderfoto”. De meeste woorden vind je terug in de brief van Lien, sommige niet. De leerlingen trachten de minder bekende woorden per twee uit te leggen, zo nodig met een woordenboek. Hierbij wat achtergrondinformatie die je aanvullend kunt vertellen. Naast een hoge bevolkingsdichtheid is er nog een overeenkomst tussen Bangladesh en onze Lage Landen. Ook in Bangladesh monden enkele grote rivieren in zee uit. Dat zijn de Ganges en de Brahmaputra. Beide rivieren ontspringen in de Himalaya en stromen dan via India naar Bangladesh waar zij uitmonden in de Golf van Bengalen. In Bangladesh vormen deze rivieren voor zij in zee uitmonden een grote delta. Kenmerkend is dat rivieren zich niet alleen vertakken in veel zijarmen, maar ook dat zij vaak buiten hun oevers treden. Hierbij overstromen grote gebieden en blijft er

rivierklei achter. De vruchtbare landbouwgrond waarop in Bangladesh veel rijst wordt verbouwd, is dan ook aan deze rivieren te danken. De moesson speelt in het klimaat van Bangladesh een belangrijke rol. Hij zorgt van juni tot oktober voor een natte tijd en van november tot maart voor een droge tijd. Een gemiddelde jaartemperatuur van 26 graden en de natte moesson zorgen ervoor dat er rijst kan worden verbouwd. Maar de natte moesson kan ook voor problemen zorgen. Er zijn jaren dat er zoveel regen valt, dat de oogst door overstromingen verloren gaat. Bovendien ligt Bangladesh in een gebied op aarde waar regelmatig tropische wervelstormen of cyclonen voorkomen. Ook deze kunnen door overstromingen veel schade aanrichten en de oogst vernielen. In Bangladesh met zijn warme, natte klimaat en het vele oppervlaktewater komt malaria voor, vooral op het platteland. Malaria is een besmettelijke ziekte die wordt overgebracht door de malariamug. Jaarlijks worden er miljoenen mensen besmet met malaria, waarvan er een miljoen de ziekte niet overleeft. Door armoede en beperkte hygiënische middelen wordt er weinig gedaan om de ziekte te voorkomen. Muskietennetten zijn het belangrijkste middel in de strijd tegen malaria.

Wereldreis - 2012/5 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad C - 10

Woordpuzzel L

OPDRACHT: zoek de 20 woorden (van boven naar beneden of van links naar rechts) Bangladesh bord damp feest irrigatie

klimaat korrel linzen malaria mineralen

moesson Nazmul rijstfabriek rijstpap Shirin

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad D - 11

spinazie stapel vitaminen voorgekookt zon

Derde graad EINDTERMEN

VAN RIJSTZAADJE TOT RIJSTKORREL

Nederlands – Luisteren 1.8 (informatie beoordelen); Lezen 3.4 (informatie ordenen); Taalbeschouwing 6.5 (reflecteren). Wereldoriëntatie – Natuur 1.5 (organismen en omgeving), 1.6 (mens beïnvloedt omgeving), 1.12 (leefgewoonten en klimaat). Wiskunde – Meten 2.6 (verbanden, patronen en structuren). DE FOTO EN HET VERHAAL De leerkracht vertelt wat er op de kalenderfoto staat (zie Foto-info). Bij de foto hoort ook een verhaal. De leerlingen lezen het verhaal “In het teken van de rijst” op werkblad E en F. Het verhaal wordt klassikaal besproken: - “Hoe heet het hoofdpersonage?” Nazmul. - “Kun je iets meer vertellen over zijn familie?” Nazmul is getrouwd met Shirin. Hij heeft een zus. De vader van Nazmul werkt ook in de rijstfabriek. Rijst speelt al generaties een belangrijke rol in zijn familie, want zijn grootouders hebben hun hele leven in de rijstvelden gewerkt. - “Waar werkt hij? Wat is zijn taak?” Nazmul werkt in een rijstfabriek. Hij moet de voorgekookte rijst uitspreiden zodat de rijst kan afkoelen. - “Nazmul (net als alle andere Bengalezen) eet elke dag minstens één keer rijst. Wat vind jij daarvan? Zou jij dat ook elke dag lusten?” - “De ouders van Nazmul hadden voor hem een bruid gevonden. Wat vond Nazmul daar eerst van? En nu?” Eerst reageerde Nazmul niet erg enthousiast. Hij wou eigenlijk nog wachten om te trouwen. Nu kan hij zich geen leven zonder haar meer voorstellen! - “Gebeurt dat nu nog dat ouders iemand zoeken voor hun kind om mee te trouwen? Wat zou je ervan vinden als zij dat zouden doen?”

Op werkblad G staat het groeiproces van rijst. De leerlingen proberen de verschillende stukjes in de juiste volgorde te zetten door ze te nummeren. Oplossing: 3, 6, 8, 4, 1, 10, 7, 5, 2 en 9. Wist je dat we in de Nederlandse taal maar één woord voor rijst kennen, terwijl het Bangla er vele kent? Enkele voorbeelden. √ dhan: de rijst op het veld; er zijn drie hoofdsoorten; √ aman: is regenafhankelijk; het aman-seizoen is van juni tot november/december; √ boro: winterrijst (is mogelijk dankzij irrigatie); √ aus: het aus-seizoen begint met de kleine regens in maart/april; √ bhat: de rijst op het bord. Belangrijke voedselbron Voor de inwoners van Bangladesh heeft eten een bijzondere betekenis. Hun werkwoord voor ‘eten’ luidt ‘sheba’, wat ook ‘koesteren’ betekent. Een Bengalees spreekwoord zegt: “Wij consumeren ons voedsel niet, we vergasten ons lichaam op een feest met de geschenken van de natuur”. Dit maakt nog eens duidelijk dat voedsel een onmisbare gift uit de natuur is en dat ons lichaam dit telkens weer moet koesteren. Bangladesh heeft een grote biodiversiteit, maar rijst is veruit de belangrijkste voedselbron. De Bengalezen eten dagelijks rijst. Gelukkig zijn de traditioneel vrouwelijke kookexperts rijkelijk gezegend met culinaire creativiteit zodat zij rijst op alle mogelijke manieren kunnen combineren: met groenten, met vis, met kip, met zeevruchten... En voor de liefhebbers van desserten zijn er ook allerlei zoete receptjes met rijst! RIJST IN DE WERELD Rijstteelt is heel belangrijk in een land waar rijst zeker 2/3 van de dagelijkse kost vormt. Waar wordt die rijst geteeld? Is België ook geschikt voor rijstteelt? Op die vragen zoeken de leerlingen een antwoord met werkblad H. Oplossingen De meeste rijstproducerende landen liggen in Moesson-Azië (Zuid- en Zuidoost-Azië), dus in de tropen en subtropen. Klimaat in België: gematigd zeeklimaat. Kenmerken: de gemiddelde temperatuur in België is +/- 10 °C en de neerslag matig (+/- 800 mm). Niet geschikt voor rijstteelt omdat het er te koud is en niet nat genoeg. Klimaat in Bangladesh: tropisch moessonklimaat. Kenmerken: de koudste maand is niet kouder dan 18 °C en

Wereldreis - 2012/5 - Wereldreistips - 12

er zijn overvloedige moessonregens. Geschikt voor rijstteelt omdat het gedurende het jaar gemiddeld tussen 20 °C en 40 °C is en de vochtige moessons zorgen voor voldoende water.

sche vlag: zwart (kracht) – geel (rijkdom) – rood (moed) is. Misschien vinden zij dat de vlag van België andere kleuren zou moeten hebben? Let op: de kleuren die worden gekozen, moeten wel een betekenis hebben! WEBTIPS

GOUDEN BENGALEN De Bengalezen noemen hun land “Gouden Bengalen” omdat zij voor zichzelf een gouden toekomst zien en in een land wonen waar twaalf maanden per jaar aan landbouw kan worden gedaan. De trots op zichzelf en op hun land is overal terug te vinden. De leerkracht verdeelt de leerlingen in groepjes. Elk groepje werkt aan een andere opdracht. * Het volkslied van Bangladesh is een gedicht waarin de liefde voor het land wordt beschreven: mangoboomgaarden, bloeiende rijstvelden, vijgenbomen langs de oever van de rivier, maar ook zaken zoals de geuren in de lente en lachende mensen in de herfst. Laat de leerlingen op een rij zetten wat zij de pluspunten van hun eigen land vinden. Daarna gaan zij in groep de gevonden pluspunten verwerken in een (nieuw) volkslied. * Het wapen van Bangladesh bevat een waterlelie op het water binnen een krans van rijsthalmen, drie juteblaadjes en vier sterren. De belangrijkste troeven van Bangladesh zijn verwerkt in het wapen. Laat de leerlingen zelf een wapen voor België ontwerpen waarin zij de belangrijkste troeven van België verwerken.

Bangladesh http://nl.wikipedia.org/wiki/Bangladesh www.bangladesh.org http://bangladesh.startpagina.nl/ http://archief.samsam.net/archief/default. asp?id257260tab=1 http://blogs.rnw.nl/wereldkids/overstromingen-in-bangladesh www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/10/18/microkredietbeste-wapen-tegen-... Rijst www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_rijst01 www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050115_hoegroeitrijst01 www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_overstroming01 http://en.wikipedia.org/wiki/Parboiled_rice http://nl.wikipedia.org/wiki/Irrigatie www.scribd.com/doc/42002437/rijstteelt-ingevuld faostat.fao.org

VOER VOOR BOEKENWURMEN

* De kleuren in een vlag hebben een betekenis. Voor Bangladesh (een rode schijf op een groen veld) staat groen voor de vruchtbaarheid van het land en rood voor het bloed dat is vergoten in de vrijheidsstrijd. Laat de leerlingen opzoeken wat de herkomst van de Belgi-

- Bangladesh. Landenreeks. VAN BEURDEN, J. Amsterdam / Den Haag / Brussel: KIT / Novib / 11.11.11, 2004. - Bangladesh. Zo verloopt mijn leven. Amsterdam: KIT, 2005. - Het gaat beter met Bangladesh. Rijst, textiel en microkrediet. Brussel: MO, nr 25, 2005. - Pompen of verzuipen. Klimaatverandering. Brussel: MO, nr. 81, 2011. - Rijstreis. Lespakket 3de graad basisonderwijs. Gent: Oxfam Wereldwinkels, s.d. - Seed satyagraha. De strijd om zaad. De strijd tegen biopiraterij. Gent: Oxfam Wereldwinkels (i.s.m. Navdanya, New Delhi), 2000.

Wereldreis - 2012/5 - Wereldreistips - 13

In het teken van de rijst De roep van de imam weerklinkt door Bhogra. Het is het tweede gebed van de dag en zo weet Nazmul dat het bijna zes uur is. Hij stopt even met zijn werk om te bidden. Hij moet zijn gebed wel kort houden, want het is belangrijk dat de rijst zo snel mogelijk wordt uitgespreid om af te koelen. Toch is Nazmul blij met deze pauze, want dat uitspreiden is een inspannende en vooral warme taak! De rijst is namelijk net voorgekookt en de damp stijgt op uit de stapels rijst, die op de betonnen vloer zijn uitgekieperd. Zelfs zo vroeg in de ochtend geeft het een enorme warmte af. Gelukkig heeft Nazmul enkel zijn lungi aan, zodat minstens zijn bovenlijf niet plakt van het zweet. Hij snuift tijdens zijn gebed de geur van de gestoomde rijst op, die nu over de hele binnenplaats van de fabriek hangt. Hmm, lekker! Hij heeft nog niet ontbeten en zijn maag rammelt van de honger.

Hij denkt aan het ontbijt dat zijn kersverse vrouw, Shirin, voor hem heeft klaargemaakt en ingepakt. Een glimlach verschijnt op zijn gezicht als hij aan Shirin denkt. Ze kookt ontzettend goed en ook al zijn ze nog maar een maand getrouwd, hij kan zich al geen leven meer zonder haar voorstellen. Toen zijn ouders enkele maanden geleden met het nieuws kwamen dat ze een bruid voor hem hadden gevonden, reageerde Nazmul niet onmiddellijk enthousiast. Hij wist dat ze vonden dat het hoog tijd was dat hij een gezin zou stichten, want hij was tenslotte al 30 jaar. Nazmul zelf zag het anders. Hij wou nog wat wachten om te trouwen, tot hij voldoende geld had gespaard om op een fatsoenlijke manier zijn toekomstige gezin te onderhouden. Ook al werkte

hij hard, zijn werk in de rijstfabriek betaalde niet zo goed. Bovendien gaf hij een deel van zijn loon af aan zijn ouders, voor de bruidsschat van zijn zus. Maar zijn ouders zouden natuurlijk ook een bruidsschat voor hem ontvangen als hij trouwde en dus stemde Nazmul in met een ontmoeting met Shirin en haar ouders. Hij kon haar niet rechtstreeks aanspreken, want dat hoorde niet. Bovendien was ze gesluierd, zodat hij haar gezicht niet goed kon zien. Maar toch maakte ze indruk op hem. Ze was gracieus, behulpzaam en bescheiden. Ze deed de betekenis van haar naam - Shirin betekent ‘lief ’ - alle eer aan, vond hij. Nazmul twijfelde niet meer en twee maanden later was hij een getrouwd man! Vóór Shirin in zijn leven kwam, at hij ’s ochtends het ontbijt dat zoveel Bengalezen, vooral op het platteland, eten: rijst geweekt in water en vermengd met groene en rode chilipepers, ajuin en zout. Maar Shirin maakt elke dag, zeer vroeg, roti (plat brood) met aloo-sabzi (gekruide gebakken aardappelmengeling) voor hem klaar, dat hij dan in zijn metalen lunchbox meeneemt. Af en toe zit er ook een ei bij. Elke ochtend kijkt hij uit naar zijn ontbijtpauze en daarna zit hij vaak te dromen van het moment dat hij terug naar huis kan. Shirin slaagt er namelijk altijd in om van het avondeten een heus feest te maken en hij vraagt zich regelmatig af hoe zij dat doet met het beperkte huishoudgeld dat hij haar kan geven. Rijst speelt natuurlijk een hoofdrol in al haar gerechten, want dat is voor elke Bengalees het basisvoedsel, maar iedere dag staat er een compleet andere curry op hem te wachten. Ze gebruikt daarvoor meestal maar drie of vier verschillende specerijen en toch zijn de gerechten overheerlijk. Vóór Nazmul van Shirins kookkunst geproefd had, had hij geen idee dat linzen en groenten zo lekker konden zijn. Haar lal shak (rode spinazie) maakt ze op een verrukkelijke manier klaar, met gedroogde rode chilipepers erin. Als hij eraan denkt, verschijnt er al een glimlach op Nazmuls gezicht. Zijn gebed is nu afgelopen en Nazmul moet dringend verder werken. Het zal niet lang meer duren voor er een nieuwe lading gestoomde rijst komt en ondertussen heeft hij zo zitten denken aan al dat lekkere

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad E - 14

eten, dat het water hem bijna in de mond loopt. Hoe sneller de eerste lading volledig is uitgespreid, hoe sneller hij aan zijn aloo-sabzi kan beginnen! De rijstfabriek waar Nazmul werkt, is klein. Daarom gebeurt het drogen van de rijst buiten, in de zon. Grote rijstfabrieken, zo had Nazmuls baas hem ooit verteld, gebruiken gigantische drukkokers voor het stomen van de rijst en ook het drogen gebeurt mechanisch. Gelukkig dacht zijn baas niet onmiddellijk aan uitbreiding en mechanisering, want dan zou Nazmul zijn werk misschien kwijt zijn. Eens de zonnestralen de hele binnenplaats verwarmen, zal de rijst snel droog zijn. Al neuriënd werkt Nazmul verder. Hij houdt van zijn werk in de rijstfabriek. Rijst speelt al generaties lang een belangrijke rol in zijn familie. Zijn grootouders die in Katihara wonen, in het noordwesten van Bangladesh, hebben hun hele leven in de rijstvelden gewerkt. Maar zijn ouders verhuisden na hun huwelijk naar Bhogra en vader begon te werken in dezelfde rijstfabriek waar Nazmul werkt. Zijn vader, Abba, werkt er nog steeds. Ondertussen is hij er verantwoordelijk voor het controleren van de weektijden en -temperaturen van de rijst. Zijn grootouders zijn ondertussen overleden, maar Nazmul herinnert zich nog goed de perioden dat hij met zijn vader mee mocht naar Dada en Dadi, zoals Nazmul hen noemde. Abba ging hen in Katihara helpen met het oogsten van de rijst. Dada, Dadi en Abba, kromgebogen, met de sikkel in de hand, om de rijststengels af te snijden: het is een beeld dat in Nazmuls geheugen staat gegrift. Tijdens de oogstmaanden was het in de vruchtbare, laaggelegen rijstvelden rond Katihara altijd een enorme drukte en Nazmul liep dan met andere jongens uit het dorp langs de verschillende velden, genietend van de manier waarop alles in het teken van de rijst stond. Wat hij vooral leuk vond als hij in Katihara verbleef, was dat Dadi na het oogsten nog de energie

vond, niet enkel om voor iedereen te koken, maar ook om verhaaltjes te vertellen. Het verhaal van de vos en de krokodil bijvoorbeeld, dat ze vertelde toen hij nog heel klein was, of het bekende verhaal van de twee oude vrouwen, Tetan Buri en Boka Buri, dat hij te horen kreeg toen hij al wat ouder was. Hij genoot ongelofelijk van de boeiende manier waarop Dadi vertelde en hij hoopte dat hij samen met Shirin al die verhalen binnen enkele jaren ook zou kunnen vertellen aan zijn eigen kinderen. “He, dromer”, hoort hij plots achter zijn rug. Hij draait zich om en kijkt in het lachende gezicht van zijn vader. “Denk je weer aan Shirin? Zorg maar dat je door al dat dromen over haar je werk niet kwijtspeelt!” Nazmul wist dat Abba hem aan het plagen was. Abba was immers opgetogen met zijn schoondochter, die hem en zijn moeder, Amma, altijd ter hulp schoot zonder dat ze het vroegen. “Weet je”, zegt Nazmul, “ik dacht eigenlijk aan Dadi en aan alle verhaaltjes die ze me vroeger vertelde”. “Kom,” lacht Abba en hij legt zijn arm over de schouder van Nazmul, “ik denk dat het tijd is voor cha”. Amma: moeder Abba: vader Dada: grootvader langs vaders kant Dadi: grootmoeder langs vaders kant Tetan Buri: slimme vrouw, slimme zus Boka Burit: domme vrouw, domme zus cha: thee (in Bangla)

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad F - 15

Rijstteelt De weg van rijstzaadjes tot eetbare rijstkorrels is dooreengeschud. Kun jij de paragrafen nummeren zodat de volgorde klopt?

Na 30 tot 50 dagen te zijn gegroeid, worden de zaailingen in een rijstveld overgeplant. De rijpe rijst wordt geoogst door met een sikkel of een oogstmachine de halmen af te snijden. Soms worden de volle rijstkorrels vooraf geweekt en gestoomd. De â&#x20AC;&#x2DC;parboiledâ&#x20AC;&#x2122; rijst, die je op de foto ziet, is aan het afkoelen. De rijstvelden worden onder water gezet. Dat hebben de rijstplantjes nodig om te groeien, terwijl er minder onkruid kan opschieten. De rijstzaden worden met de hand gezaaid. Nu moeten de zaailingen uitgroeien tot rijstplantjes. De rijstkorrels worden gepeld: de vliesjes worden verwijderd. Dit is de rijst die ik eet! De boer gaat dorsen. Dat betekent dat hij de rijstkorrels van de stengels haalt. Dit doet hij bv. met de hand door de stengels op een bak te slaan waarbij de rijstkorrels in de bak vallen. Wanneer de planten volgroeid zijn (ongeveer drie maanden na het uitplanten) wordt het water afgevoerd. Naarmate het rijstveld droger wordt, rijpen de aren met rijstkorrels verder. Voordat de zaailingen worden geplant, worden de ommuurde rijstvelden geploegd. De rijstkorrels moeten drogen om niet te bederven. Dit gebeurt met hete lucht of eenvoudigweg met behulp van de zon.

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad G - 16

Rijst in de wereld De grote rijstproducerende landen (productie in miljoen ton, bron FAO 2010)

Overige: 118

VSA: 11 China: 197

Brazilië: 11 Filippijnen: 16 Thailand: 32 Myanmar: 33

India: 121

Vietnam: 40 Bangladesh: 49 Indonesië: 66

Zoek die landen op de wereldkaart. In welk werelddeel wordt de meeste rijst geteeld? ............................. Een geschikt klimaat De ideale groeitemperatuur van de rijstplant ligt rond de 25 °C en hij heeft veel water nodig. Zoek een klimaatkaart op in je atlas of op internet. Wat zijn de kenmerken van het klimaat in verschillende landen? Is dat klimaat geschikt voor rijstteelt? Waarom wel of waarom niet? Klimaat in België: ................................................

Klimaat in Bangladesh: ........................................

Kenmerken: .........................................................

.............................................................................

............................................................................. Geschikt voor rijstteelt / niet geschikt voor rijstteelt (*)

omdat ..................................................................

.............................................................................

............................................................................. (*)

schrap wat niet past

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad H - 17

Wereldreis - 2012/5 - Werkblad I - 18

LEERKRACHT AAN HET WOORD

Educatie voor duurzame ontwikkeling: een boeiend verhaal ontdekking te gaan. Doordat ze steeds meer te weten komen over het schip, zijn bemanning, zijn opdracht, identificeren ze zich hoe langer hoe meer met dat verhaal. Hun betrokkenheid verhoogt om er wat mee te doen. Ondertussen komt er heel wat kennis, vaardigheden en attitudes binnen. In de nascholingen met leerkrachten ontdekken we dat alles met alles samen hangt, en dat onderwijs best met zulke systemen rekening houdt. Zo vergroten leerkrachten hun inzichten en vaardigheden om op een zinvolle manier om te gaan met EDO. Als scholen binnen het project een grotere focus willen leggen op een of ander aspect, verwijzen we naar organisaties die het project mee dragen. Dat zijn Studio Globo, Djapo, Panasonic Batteries en MOS. We vragen ook dat de pedagogische begeleiding mee in het proces stapt. Liesbeth Borms is onderwijzeres en werkt als nascholer bij de Dienst voor Nascholing van het vrij onderwijs in het nascholingsproject De Timaeus Story. Dit project heeft als doel schoolteams met de nodige competenties uit te rusten om te leren denken over en werken aan een leefbare wereld, nu en in de toekomst, voor onszelf en voor anderen, hier en elders. Dit project behandelt een aantal aspecten van duurzame ontwikkeling, die voor het basisonderwijs essentieel worden geacht via de eindtermen binnen het leergebied wereldoriëntatie. Onder een grote wereldkaart luisteren we naar het gedreven verhaal van Liesbeth. Kan je met enkele woorden schetsen waarover dit nascholingsproject gaat? We nemen scholen mee in een proces waarbij we ons richten op ‘educatie voor duurzame ontwikkeling’ (EDO). Veel mensen denken bij het woord duurzaamheid vooral aan de aarde, de natuur, het voortbestaan van onze planeet. Die aandacht wordt in het denken rond duurzaamheid vaak aangeduid met het Engelse woord ‘Planet’. Erg belangrijk natuurlijk. Maar er zijn nog twee andere ‘P’s’: ‘People’ (de mensen die betrokken zijn) en ‘Profit’ (de productie, de opbrengsten). Duurzame ontwikkeling bestaat er in om een evenwicht tussen die drie P’s te vinden. Of zoals men het tegenwoordig nog wel eens hoort: ‘hoe zorgen we ervoor dat iedereen (people) voor altijd (planet) genoeg (profit) heeft om kwaliteitsvol te leven’. In dit EDOproject willen we met schoolteams stilstaan

bij hun eigen visie, hun eigen proces en willen we samen zoeken welke stappen zij kunnen zetten. Heel ambitieus. Hoe pak je dat aan? De centrale methodiek in onze aanpak baseert zich op ‘verhalend ontwerpen’. We nemen leerkrachten en kinderen mee in een verhaal dat als leidraad door heel het project loopt. Zo’n rode draad heeft het voordeel dat je een structuur krijgt waaraan je heel veel kan ophangen. Tegelijk wordt het mogelijk om allerlei ‘zijsprongetjes’ te maken die je kan vasthaken aan het centrale thema, zodat je toch een geheel blijft houden. Zodoende schrijven de leerkrachten, schrijven de kinderen, schrijft de school een eigen verhaal. Dit verhoogt in grote mate de betrokkenheid en het welbevinden van alle betrokkenen. Doordat je samen werkt rond een centraal verhaal, vergroot de horizontale samenhang tussen de leerdomeinen en de verticale samenhang doorheen de school. Kan je een concrete tip van de sluier oplichten? Wat gebeurt er in de praktijk? Op een dag ontvangt een klas een fles met een boodschap erin. Die flessenpost werd in het water gegooid door een ecologisch schip. De kinderen worden door die boodschap geprikkeld om op zoek te gaan naar meer: waar komt dat briefje vandaan, wat is dat voor een vaartuig…? Tijdens het project spoelen er geregeld nieuwe boodschappen aan. Die dagen hen telkens weer uit om verder op

Ik hoor leerkrachten zeggen: moet dat er ook nog bij? Is dat weer een nieuw vak? Wanneer ga ik daarvoor tijd vinden? Wat is jouw reactie dan? EDO is geen nieuw leerdomein. Integendeel. Het komt er op aan om aandachtig te worden voor de elementen van duurzame ontwikkeling die zitten in hetgeen we al in de klas doen. Op die manier kunnen kunnen reeds heel wat competenties voor een duurzaam gedrag aan bod komen. Heel wat van de competenties die we bij EDO belangrijk vinden, zitten trouwens al verweven in de eindtermen en de leerplannen. Sla er het leerplan WO maar eens op na. In de dimensies ‘tijd en ruimte’ vind je heel wat aanknopingspunten. Aan welke competenties denk je? Voor mij is het heel belangrijk dat we kinderen leren om bewust om te gaan met hun eigen keuzes. Het is goed dat zij zich bewust worden van het feit dat hun keuzes niet alleen onmiddellijke effecten hebben, maar ook verder weg en op langere termijn. Ik denk dan aan ons aankoopgedrag, het gebruik van water, elektriciteit, eerlijke kleding… Het is belangrijk dat wij als onderwijs daarmee bezig zijn. Kunnen scholen nog aansluiten bij het project? Dit jaar werken we met 7 scholen in Vlaanderen. Daarmee is reeks 1 volzet. Wie belangstelling heeft om volgend schooljaar nog in te stappen, vindt meer informatie op www.ond.vlaanderen.be/nascholing

Het begint met ‘kip met rijst’ als babyvoeding, later volgt gepofte rijst bij het ontbijt, rijstpap met bruine suiker… Wij eten vooral witte rijst met een lange korrel, per schip ingevoerd vanuit de VS. Waar slaven als Uncle Ben gelukkig verleden tijd zijn.

191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren én de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit!