OKRES WOJNY I OKUPACJI
Wrzesień 1939 roku zakończył krótki okres trwania niepodległej drugiej Rzeczypospolitej. Z trudem kształtowana rzeczywistość gospodarcza, polityczna i społeczna młodego państwa ponownie uległa zniszczeniu. Druga wojna światowa rozpoczęła się dla Polaków dwukrotnie: po raz pierwszy 1.09. gdy Niemcy hitlerowskie napadły na Polskę, a po raz drugi siedemnastego września najazdem Związku Radzieckiego. W ogniu dwóch systemów totalitarnych naród polski poddany został masowemu wyniszczeniu. Ponownie staną do walki o zachowanie historycznej i kulturowej tożsamości oraz wolności narodu. Wybuch wojny radykalnie zmienił sytuację polityczną kraju oraz polskiej kultury i literatury. Zlikwidowano wszystkie ośrodki artystyczne oraz instytucje życia kulturalnego, natomiast środowisko pisarzy uległo rozproszeniu.
Poeci, którzy przeżyli wojnę: Leopold Staff Maria Dąbrowska Julian Przyboś Jarosław Iwaszkiewicz Tadeusz Różewicz Zofia Nałkowska
Poeci, którzy zginęli podczas wojny:
Józef Czechowicz – zginął w nalocie bombowym
Bruno Schulz – rozstrzelany
Bruno Jasieński – zamordowany przez NKWD
Andrzej Trzebiński – w ulicznej egzekucji
Krzysztof Kamil Baczyński – w powstaniu warszawskim
Tadeusz Gajcy – w powstaniu warszawskim
Żydzi polscy w swojej przygniatającej większości odrzucali tendencje asymilacyjne, zachowując konsekwentnie wierność swojej odrębności jako wartości nadrzędnej, a niemała grupa ludzi konsekwentnie ortodoksyjnych preferowała wręcz izolację od nieżydowskiego otoczenia. Również Polacy - mając z Żydami liczne związki wynikające z praktycznego życia - nie kwapili się do przełamywania bariery obcości. Każda ze stron miała też skłonność do poczucia wyższości wobec drugiej. Nazwą literatura wojna i okupacji określa się twórczość powstałą w okresie od 1 września 1939r., czyli dnia wybuchu II wojny światowej, do kapitulacji Niemiec w 1945r.
Ważne daty tego okresu:
17 wrzesień 1939 r. - atak Związku Radzieckiego na Polskę
27 wrzesień 1939 r. - powstanie pierwszych organizacji Polskiego Państwa Podziemnego
5 marzec 1940 r. - zamordowanie polskich oficerów w Katyniu
1940 r. - bitwa o Anglię
19 kwiecień 1943 r. - wybuch powstania w getcie warszawskim
1 sierpień 1944 r. - początek powstania warszawskiego
Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli w wielu miastach getta - odgrodzone dzielnice, w których przymusem osiedlano ludność żydowską. Getto w Warszawie powstało jesienią 1940r. Na obszarze 2,5km² umieszczono około 400 tys. Żydów. Panowały tam bardzo trudne warunki - ludzie głodowali, szerzyły się choroby.
LEKTURY
Trzech przyjaciół - Jan Bytnar, Aleksy Dawidowski i Tadeusz Zawadzki - kończą prestiżowe warszawskie liceum im. S. Batorego. Zdali maturę - przed nimi studia, realizacja życiowych planów. Są wakacje '39 roku, przyjaciele z upodobaniem oddają się górskim wędrówkom. Wszyscy należą do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Jesienią wybucha wojna. Ani jeden z nich nie ma wątpliwości, gdzie jest ich miejsce i jakie mają obowiązki. W okupowanej przez Niemców Warszawie prowadzą walkę konspiracyjną w ramach Małego Sabotażu, potem walczą w Grupach Szturmowych. Przyjmują pseudonimy: Zośka, Rudy i Alek.
Organizują Akcję pod Arsenałem, by odbić Rudego z rąk Gestapo, a on sam, mimo nieludzkich tortur, nie wydaje nazwisk kolegów. Trzej główni bohaterowie książki giną: Rudy zamęczony przez Gestapo umiera niemal na rękach swoich kolegów, którzy odbili go w Akcji pod Arsenałem. Alek - ranny w czasie tej akcji umiera prawie jednocześnie z Alkiem. Od tego czasu Zośka nie może sobie znaleźć miejsca. Pisze pamiętnik, bliscy mają nadzieję, że uda mu się przeboleć śmierć przyjaciół. Jednak i on ginie - jako jedyny w akcji pod Sieczychami. Prawdopodobnie postanowił dołączyć do swoich przyjaciół.
Przejmujący dziennik 14-letniej Żydówki z Będzina o ostatnich miesiącach jej życia w getcie. Zanim zginęła z mamą i bratem w komorze gazowej KL Auschwitz-Birkenau, stworzyła opis okupacyjnej codzienności, strachu, nadziei i dziecięcej wiedzy o nadchodzącej zagładzie.
Na krótko przed wysiedleniem Rutka ukryła swój pamiętnik w domu, w którym wtedy mieszkała. Informację, gdzie go może ukryć, uzyskała od swej starszej polskiej znajomej Stanisławy Sapińskiej, poprzedniej mieszkanki domu. I to ona odnalazła później i przechowała to cenne świadectwo przez ponad 60 lat, aby dziś podzielić się nim ze światem.
To książka-dokument, opisująca dni chwały polskich myśliwców, biorących udział w Bitwie o Anglię w 1940 roku. Autor pisał ją na bieżąco, pod wpływem wzruszenia i własnych emocji, wywołanych sukcesami rodaków, którzy walczyli z Niemcami w poczuciu żołnierskiego obowiązku i w imię wolności całego świata.
Do dziś stanowi świadectwo ducha walki Polaków i przekazuje kolejnym pokoleniom pamięć o tych, którzy walczyli o odzyskanie niepodległości, wzbudzając szacunek do grupy młodych myśliwców, którzy swoją brawurą i zawziętością udowodnili, że wolność powinna być jednym z najważniejszych priorytetów, w imię którego należy poświęcić nawet własne życie.
Jest to książka obrazująca życie mieszkańców Warszawy podczas powstania w 1944 r. z wieloma odwołaniami do rzeczywistości przedwojennej, czasu wojny w ogóle, a także życia już powojennego. Opis tej historii jest bardzo indywidualny. Oznacza to, że nie znajdziemy w Pamiętniku... wielu dat, konkretnych wydarzeń historycznych, informacji wojskowych, rozkazów, decyzji, dokumentów.
Miron Białoszewski opisuje wydarzenia dopiero po 23 latach od zakończenia powstania. Pisarz posługuje się formami języka mówionego: słownictwo jest proste, niedbałe, w którym widoczne jest nadużywanie zaimków, powtórzeń, wtrąceń. Nadaje książce charakter "antyliteracki" chcąc pisać tylko prawdę bez mitologizowania i metaforyzacji. Sam Białoszewski tak określa cel swojej książki: "Chciałem, żeby wszyscy się dowiedzieli, że nie wszyscy strzelali, chciałem napisać o powszechności powstania."