M
I
L
A
N
O
Zagato Milano
ZAGATO MILANO Historia & Kompendium Oprawa Gragiczna Szymon Szyperski TĹ‚umaczenie Szymon Szyperski Redakcja Szymon Szyperski Korekta Oskar Mazur www.szymonszyperski.pl
Z
A G
A T O
1
9
A S T O N
6
0
M A R T I N
D B 4
G T
Z
A G
A T O
A
L F A
R O
2
0
M
1
0
E
O
T Z
3
C O
R S
A
W
P R O W A D Z E N I E
Geneza marki oraz pochodzenie.
Zagato jest firmą projektowa, zajmująca się również doradztwem oraz uslugami inżynierskimi, położona na obrzeżach Mediolanu we Włoszech. Firma powstała pod koniec I wojny światowej, załozona przez Ugo Zagato, pioniersko wykorzystywała technologie przemysłu lotniczego na rozwijającym się dopiero rynku samochodów osobowych. Ugo Zagato urodził się w czerwcu 1890 roku. Kiedy stał się wystarczająco dorosły, zaczął pracować dla Varesina, który był ulokowany w Niemczech w tamtym okresie. Jego kariera doprowadziło go do ewoluującego w tamtym czasie przemysłu lotniczego. Później otworzył własną firmę w 1919 roku Zagato Milano znajduje się w Mediolanie, specjalizuącą się w obróbce metalu lekkiego; wiele technik które wykorzystywał załozyciel Ugo, nauczył się wcześniej, podczas prac w przemyśle lotniczym. Samochody Zagato były bardzo zaawansowanymi projektami i stały się synonimem lekkości i doskonałej areodynamiki. Alfa Romeo szybko zdała sobie z tego sprawe i złozyła Zagato zlecenie wykonania karoserii dla swoich samochodów wyscigowych, takich jak Alfa Romeo 6C1500 i 6C1750. Pierwszą Alfa Romeo zbudowana przez Zagato była G1, w 1921 roku. Fukncjonalizm i racjonalizm to najważniejsze wytyczne które inspirowały oraz nadal inspirują projektowanie i produkcje, reprezentowaną przez Zagato. To aspekty wyróżnające w panoramie samochodów sportowych najwyższej, światowej rangi.
9
Z
A G
A T O
L A N C I A
1
A P R I L I A
9
3
8
S P O R T
M M
D
Z I E D Z I C T W O
Z pokolenia na pokolenie.
Firma jest obecnie w trzecim pokoleniu. Andrea Marella Zagato jest zorientowany na umacnianie marki autorskiej pracowni projektowaej oraz kultury interakcji i kooperacji z głównymi producentami samochodów.
11
Z
A G
A T O
A
L F A
R O
1
9
M
2
9
E
O
6
C
1
7
5
0
S
S
C
H R O N O L O G I A
Lata 1910-1919: Aeronautyka
Ugo Zagato w (urodził się w Gavello, w pobliżu Rovigo, 25 czerwca, 1890) rozpoczął swoją karierę w 1919 roku, kiedy odszedł z Officine Aeronautiche Pomilio by założyć własną działalność gospodarczą w Mediolanie. Była to: „Budowa i remont karoserii do samochodów i samolotów”. Zrobił to z zamiarem przeniesienia zaawansowanych, wyrafinowanych technik konstrukcyjnych, którę łaczyły wytrzynałośćz lekkoścą wprost z rozwiązan z sekora aeronautyki dla przemysłu motoryzacyjnego. Samochody w tym czasie były jeszcze nieporęczne i ciężkie: Ugo Zagato rozpoczął budować je jako lekkie konstrukcje, z blachy aluminiowej na ramie podobnej do tych, wyjorzystywancyh dotyczhas tylko w kadłubach samolotów. Ta zmiana sposobu projektowania stanowi fundamentalny krok w tej dziedzine, przyjęcie koncepcji funkcjonalizmu stosowane do projektowania samochodów.
13
Z
A G
A T O
A L F A
R O M E O
1
9
3
3
8 C
2 3 0 0
M O N Z A
C
H R O N O L O G I A
Lata 1920-1929: Samochody Klasyczne/Wyścigowe W konstrukcjach samochodów dominowały opracowania i patenty proste z nutą fantazji i tak już miało jak pokazuje historia pozostać. Lekkość i aerodynamika konstrukcji niejako stała się priorytetem opracowań firmy. Zagato oferował więc nowe technologie w budowie nadwozi, śmiałe własne wizje i rzetelność. To zjednało mu producentów samochodów włoskich zaufali mu wielcy i już sławni jak: Alfa Romeo, Fiat, Lancia i Maserati. Szczegółnie pasjonowały Zagato wyścigi samochodowe gdzie jego technologie bardzo się sprawdziły, samochodom wyczynowym pozostał wiernym do dziś. W roku 1923 powstaje spółka limitowana Zagato SZ Design, firma mocno inwestuje. Duże hale produkcyjne ponad 250 tys. m2, pozwalały firmie produkować własne krótkie serie samochodów, także prototypy, hale były tak ogromne że tylko po części były wykorzystane.
15
Z
A G
A T O
A L F A
R O M E O
1 9 3 1
6 C
1 7 5 0*
C
H R O N O L O G I A
Lata 1930-1939: Samochody Klasyczne/Wyścigowe Podczas lat 20, Ugo Zagato postanowił skoncentrować się na samochodach wyścigowych. Na początku dekady został poproszony przez Alfe Romeo do stworzenia kilku konstrukcji do Alf Romeo RL. W roku 1925 głowny inżynier projektowy tej marki, Vittorio Jano, poprosił go by stworzyć nowe nadwozie dla Alfy Romeo 6C 1500, następcy Alfy Romeo P2, która powinna być szybka i jak najlżejsza. Ugo Zagato wykorzystując swoja Aerunautyczną kulture projektowania, która determinowała niewielkie, lekkie nadwozia, stworzył elegancką i niewiele ważącą karoserie dla tego samochodu. 6C zdobyła drugie miejsce w Mille Miglia 1927, historycznym wyścigu wytrzymałościowym, biegnący drogami publicznymi północnych Włoch, organizowany w latach 1927-1957, a następnego roku wygrała edycje 1928. Walory techniczne 6C 1500, zostały zaimplementowane do nowszej wersji tego modelu: 6C 1750, który został zaprezentowany w 1927 roku. Został on zbudowany w kilku róznych wersjach nadwoziowych (Turismo, Sport/Granturismo, Super Sport/Gran Sport). Model ten osiągnał zwycieztwa w Mille Miglia 1929 (para kierowów: Campari - Ramponi), a w następnym roku pierwsze 4 lokaty zajeli kierowcy w tych autach. Tazio Nuvolari, Achille Varzi, Giuseppe Campari oraz Pietro Ghersi zdominowali Mille Miglia 1930. Enzo Ferrari rozpoczął swoją karierę w 1929 roku, gdy założył Scuderie Ferrari jako oficjalny zespół dla wyscigowych Alf Romeo, aby wspierać amatorskich kierowców w różnych wyścigach. Również Bugatti, Maserati, Diatto, a nawet Rolls-Royce byli klienami Zagato od samego początku istnienia marki. *egzemplarz z 1931 roku w wersji Gran Sport Spider
sprzedany na aukcji Bonhams 2014 za 3,080,000 dolarów.
19
Z
A G
A T O
1
9
A L F A
3
1
R O M E O
6 C
1 7 5 0
Z
A G
A T O
A L F A
R O M E O
1 9 3 8
8 C
2 9 0 0 B
M M
C
H R O N O L O G I A
Lata 1930-1939: Samochody Areodynamiczne Marka Zagato potwierdzała swoją sławe oraz pozycje na rynku, jako dobrze znana i czołowa firma zajmująca się dostarczaniem karoserii do sportowych samochodów. W istocie, 36 samochodów z karoserią zaprojektowaną i wybodowaną przez Zagato wystartowało podczas, opisywanego już wcześniej, sławnego wyścigu Mille Miglia (1938r.). Bezustanna troska Zagato podczas lat trzydziestych dwudziestego wieku, o doprowadzenie samochodów do stanu w którym gładko przecinają powietrze, dzieki swojej aerodynamicznej sylwetce, spowodowała wysoki rozwój własnie aerodynamiki i powstanie pierwszych konceptów samochodów z napędem spalinowym, wykorzystujacych tą dziedzine po raz pierwszy w takim stopniu. Marka ta wprowadziła takie innowacje na rynku motoryzacyjnym jak pochylone przednie szyby, bardziej aerodynamiczne przednie reflektory, inaugurując umieszczenie ich w aluminiowych półkulach, które zostały zawierane w karoserie, a nie jak wcześniej wystawały wyraźnie poza jej obrys, przez co zdecydowanie pogarszały aerodynamike całego pojazdu. Dodać do tego trzeba także wypukłe elementy nadwozia oraz perforowane felgi, które wyraźnie wspomagały chłodzenie układu hamulcowego. To była niewątpliwie złota era dla Zagato: Przez lata trzydzieste, Ugo Zagato otrzymywał wiele zleceń na samochody z cechami które reprezentowały jego marke, zaawansowane technicznie i stylistycznie.
21
Z
A G
A T O
1
9
A L F A
3
8
R O M E O
8 C
2 9 0 0 B
M M
Z
A G
A T O
F E R R A R I
1 6 6
1 9 4 9
M M
P A N O R A M I C A
C
H R O N O L O G I A
Lata 1940-1949: Samochody Panoramiczne
Gdy wybuchła II wojna światowa, Ugo Zagato uciekł z Mediolanu i szukał schronienia nad jeziorem Maggiore. W dniu 13 sierpnia 1943 r katastrofalne bombardowania sił RAF kompletnie zniszczyły jego zakłady produkcji karoserii na ulicy Corso Sempione w Milanie. Ugo znalazł nową siedzibę w Saronno, obok siedziby Isotta Fraschini, w imieniu której Zagato zbudował kilka ciężarówek oraz pojazdów roboczych, a takze samochód futurystyczny jak na tamten okres czasu - Isotta Fraschini Monterosa. Wrócił do Mediolanu pod koniec wojny i ponownie założył swoją firmę, w pobliżu zabytkowego domu Alfa Romeo: Portello. Jego pragnienie do eksperymentowania z nowymi formami doprowadzilo go do orygilanego, motoryzacyjnego konceptu „Panoramica”, stworzonego by zaznaczyć odrzodzenie jego zakładu projektowego w okresie powojennym. Eksperymenty Zagato były zorientowane na poszukiwania bardziej przestronnych i komfortowych wnętrz sportowych samochodów. Wykorzystywanie nowoodkrytego materiału, Plexiglas, w miejscu tradycyjnych szyb, pozwoliło na uzyskanie nowych krzywizny, form i oszczędności związane z waga. Maserati, Lancia, Fiat i MG były “ubrane” w to innowacyjne nadwozie. W 1949 roku zbudował on panoramiczne nadwozie dla Ferrari 166 Mille Miglia Antonio Stagnoliego, (było to piersze Ferrari coupé w historii).
25
Z
A G
A T O
1
9
F E R R A R I
3
8
1 6 6
M M
P A N O R A M I C A
Z
A G
A T O
L A N C I A
F L A M I N I A
1 9 5 8
S P O R T
C
H R O N O L O G I A
Lata 1950-1959: Samochody Gran Turismo
Elio Zagato, pierworodny syn Ugo, w prezencie na ukończenie studiów Uniwersytetu Bocconi w Milanie otrzymał samochód sportowy typu cabrio oparty na podwoziu Fiat 500 B w 1947 roku. Samochód ten stanowił początek jego kariery jako płatny kierowca (w sumie w 160 wyścigach, Elio zdobył miejsce na podium 83 razy) i jako dyrektor firmy rodzinnej. Narodziny kategori Gran Turismo, utworzonej w 1949 roku przez Giovanniego Lurani, dziennikarza Giovanni Canestrini oraz Elio we własnej osobie, zrewolucjonowały swiat sportów samochodowych: kategoria ta stanowiła samochody z modyfikowanymi, sportowymi nadwoziami oraz seryjnymi podwoziami normlanych produkcyjnych samochodów, których musiało zostać zbudowanych co najmniej 30. Były więc to pojazdy, zdolne do codziennych, podstawowych zastosowań, komfortowe oraz dobrze wykończone, eleganckie, a zarazem areodynamiczne by scigać się na czołowych torach podczas weekendowych wyscigów. Marki takie jak AC, Alfa Romeo, Abarth, Aston Martin, Bristol, Ferrari, Fiat, Maserati, Jaguar, Osca, nosiły nadwozia Zagato GT. W 1955 roku Elio Zagato zdobył pamiętne zwycięztwo w Międzynarodowych Mistrzostwach Granturismo na torze Avus, prowadząc Fiata 8V Zagato.
29
Z
A G
A T O
1
9
L A N C I A
5
8
F L A M I N I A
S P O R T
Z
A G
A T O
A L F A
R O M E O
1 9 6 3
G I U L I A
T Z
C
H R O N O L O G I A
Lata 1960-1969: Samochody na zamówienie Coraz to większe zapotrzebowanie na wyjątkowe, specjalne nadwozia wymagało przejscia z systemu budowy typowego ręcznego rzemiosła do organizacji pracy na bazie firmy przemysłowej. Z tego powodu firma potrzebowała zdecydowanie większe przestrzenie by można odpowiednio zarządzać cała działanością. Elio Zagato zlokalizował więc miejsce w Terrazzano (na północny zachód od Mediolanu), bardzo blisko obszaru gdzie Alfa Romeo miała wkrótce zbudować swój nowy zakład w Arse. Roku 1960 Ugo Zagato otrzymał nagrode dizajnu Compasso d’Oro za projekt i wykonanie samochodu Fiata - Abarth 1000 Zagato. W tym okresie misją Zagato było projektowanie spacjalnych karoserii, montowanych seryjnie, wyposażonych w mechanike i wnętrza dostarczone przez głownych producentów. Zagato współpracując z Alfą Romeo, stworzył takie modele jak: SZ Giulia, TZ, TZ2 2600 SZ, 1750 4R, oraz Junior Zagato. Pracując z Lancią, kontynuował serie „Sport” poprzez Lancie Appia Sport, Flaminie Sport and Super Sport, Flavie Sport and Supersport, a także the Fulvie Sport and Sport Spider. Dodatkowo dla indywidualnych klientów powstały modele takich marek jak Osca, Lamborghini, Bristol, Rover, Honda czy też Fiat.
33
Z
A G
A T O
1
9
A L F A
6
3
R O M E O
G I U L I A
T Z
Z
A G
A T O
F E R R A R I
1 9 7 1
3 Z
S P I D E R
C
H R O N O L O G I A
Lata 1970-1979: Samochody Geometryczne
Podczas tego okresu, Zagato rozpoczął produkcje nadwozia dla Alfy Romeo Junior Z, jego wersje sprint Giuli GT, ukazaną publiczności poraz pierwszy podczas Turin Motos Show w 1969 roku, zaprojektowaną by zbudować podstawowe reguły sektoru samochodów o profilu w kształcie klina. Faktycznie Zagato nigdy nie był przekonany do pudełkowych form i ostrych kątów samochodów przemyślanych wyłacznie jako produkt reagujący na popyt ukierunkowany głownie na mobilność. W odpowiedzni na kryzys paliwowy oraz w opozycji do irracjinalnych i antyfunkcjonalnych trendów tej ery, Zagato proponuje samochody produkcyjne wprawiane w ruch napędęm elektrycznym. Nowe Ferrari Zagato, nazwane 3E, weszło w życie w roku 1971, głownie dzięki pomysłowi Luigiego Chinetti, który w większości sfinansofał powstanie kanciastego spidera. Został on zaprezentowany w roku 1971, na Turin Motor Show i oznaczał on ostateczne i zdecydowane odejście od form Alfy SZ, TZ czy też Lancii Flaminia bądź Appii gładkich, płynnych linii poprzez wymowne i surowe, kańciaste linie Lancii Fulvii Sport i Alfy Romeo Junior Z. Trzy lata później Chinetti zobowiązuje Zagato by stworzył on dla niego drugi samochód. Bazował on na podwoziu Ferrari 330 GTC, miało być to coupe ze zdejmowanym dachem. Model ten został nazwany 330 Convertible Zagato i posiadał kilka różnic stylistycznych w porównianiu do 3Z: przednie swiatła znajdowały się pod plexiglassem, zamiast pod przysłonami reflektorów. Także tył pochodzi ze spidera, ale kąty zostały mocno wygładzone. Najbardziej oryginalnym elementem był dach, który można było odczepić i schować w bagażniku. Fiat bazujący na modelu 132, nazwany Aster został zbudowany jako prototyp, podobnie jak Volvo GTZ. Placówka Zagato w Terrazzano ujrzała także montaż Lancii Bety Sport Spirder, która ustanowiła postrzeganie marki w Ameryce oraz Australii oraz Bristola 407 Cabrio, którego design był bardzo zbliżony do projektu Lancii.
37
Z
A G
A T O
1
9
F E R R A R I
7
1
3 Z
S P I D E R
Z
A G
A T O
A L F A
1 9 8 9
R O M E O
S Z
C
H R O N O L O G I A
Lata 1980-1989: Limitowane Edycje, CAD Kryzys energetyczny został w koncu przezwycięzony, ogólny klimat recesji minął i zaczynał się świeży powiew optymizmu. Zapotrzebowanie na ekskluzywne spidery oraz coupe prowadzi do stworzenia limitowanychm numerowanych edycji samochodów projektowanych przez Zagato. Aston Martin Vantage (50 sztuk) czy też Volante Zagato (33 sztuk) były najwyższym wyrazem sytuacji ekonomicznej i handlowej. Ponadto manufaktura w milanie stworzyła nadwozie do Maserati Spyder oraz Karif. Co wiecej S.Z. coupe i roadster nazwany R.Z. stworzone zostały dla Alfy Romeo, odpowiednio w latach 1989 i 1992. Oba pojazdy są dziełem pierwszego zastosowania procesu CAD w dziedzinie motoryzacji. S.Z było eksperymentalnym coupé, który przywróciło Alfie Romeo legendarny sportowy obraz, prawdziwiej tylno-napedowej Alfy, symbolu samochodu wrogiego wszelkim kompromisom. Nawiązuje to do filozofi ekstremalnych coupé, które wyrózniają historyczną realcje pomiędzy firmami Alfa Romeo - Zagato: 1900 SSZ, Giulietta SZ (Sprint Zagato), Giulia TZ, TZ2, 2600 SZ, Junior Z oraz Z6.
41
Z
A G
A T O
1
9
A L F A
8
9
R O M E O
S Z