Tableau Fine Arts Magazine 6-2015

Tableau 50 winter

highlights

van springer tot kirchner

dutch identity

portretfotografie nu

winters

heimwee naar de ijskou

+ english summaries 37ste jaargang nr. 6 januari/februari 2016 adviesprijs: € 9,95

S TEYLER museum Echte winters t/m 6 maart 2016

www.teylersmuseum.nl Andreas Schelfhout (1787-1870), Winterlandschap, detail, 1846, collectie Teylers Museum

januari / februari 2016

inhoud

20

Echte winters In een van de leukste en meest leerzame tentoonstellingen van dit seizoen staan romantische en sfeervolle wintertaferelen centraal.

Maar ook de ellende die winterse weersomstandigheden met zich meebrengen, de klimaatsverandering en de schaatssport komen aan bod.

heimwee naar ijskou

Nostalgie in Haarlem

En verder in dit nummer:

80

Colofon/Editorial

7

Kiosk

11-18

Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.

Internationale Highlights

Veilingnieuws

Pop art in Brussel, Kuifje in Londen, Sovjet fotografie in New York, Mozes in Parijs en Dada in Straatsburg. Het is slechts een greep uit het vaak verrassende tentoonstellingsaanbod in de buitenlandse musea.

58-65

Terugblik van najaarsveilingen, Talita Teves veilt in Singapore en in de vooruitblik de collectie Taubman.

+ Summaries in English

66

DE BEURS VOOR HEDENDAAGSE FIGURATIE

Tableau

Kirchner in de bergen Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) is een van de oprichters van de Duitse, expressionistische kunstenaarsbe21 - 24 J A N U A R I 2 0 1 6 PASSENGER TERMINAL AMSTERDAM (PTA) PIET HEINKADE 27 VANgrootste 11.00 - 19.00 UUR weging Die Brücke. OPEN Het deel van zijn werkzame leven bracht WWW.REALISMEAMSTERDAM.COM hij door in het Zwitserse alpendorp Frauenkirch nabij Davos. Singer Museum in Laren presenteert in een tentoonstelling Kirchners ode aan de schoonheid van de Zwitserse Alpen en haar bewoners.

50

winter highlights

van springer tot kirchner

dutch identity

portretfotografie nu

winters

+ english summaries 37ste jaargang nr. 6 januari/februari 2016 adviesprijs: € 9,95

heimwee naar de ijskou

INHOUDdecember2015.indd 9

Op de cover

17-01-16 15:45

Henry Raeburn (1756 -1823), The Skating Minister (The Reverend Robert Walker Skating on Duddingston Loch), 1795, olie op doek, 76 x 64 cm, coll. National Gallery of Scotland (zie ook p. 20-27) ››

januari / februari 2016

inhoud

50

Dutch Identity: the making of

De hedendaagse Nederlandse portretfotografie staat in hoog aanzien.

De vraag waarom staat centraal in Dutch Identity: een boek ĂŠn een tentoonstelling in Museum de Fundatie in Zwolle. Samenstellers Cathinka Huizing en Harriet Stoopde Meester schreven voor Tableau een verslag van de totstandkoming van dit belangrijke project.

Dutch Identity

Portretfotografie nu

102

Onbekend maar zeer succesvol

BRAFA GROEIT & BLOEIT De Brusselse kunst- en antiekbeurs groeide uit tot een evenement van internationale allure, met als sleutel een mooi evenwicht aan kunst en antiek.

74

28

En verder in dit nummer: Tentoonstellingsagenda

Wat we niet wisten: de inmiddels 80-jarige Jean-Pierre Cassigneul verwierf met zijn oeuvre van louter elegante vrouwen een plek in de top tien van best verkopende levende Franse kunstenaars.

Een kennismaking.

109-112

Column

113

Verzekeringen

Volgende keer + Summaries in English

114

Van Enkhuizen tot Barneveld Cornelis Springer, Francesca Woodman, Isa Genzken, Ferdinand Erfmann, Ans Markus, David Bowie en een aantal boeiende privĂŠcollecties maken een tocht langs grote en kleinere Nederlandse musea meer dan de moeite waard.

H naar IJskou eimwee

20 | Tableau Fine arts magazine januari / februari 2016

Al was het aan het begin van dit nieuwe jaar extreem glad in het noorden en werd daar op straat geschaatst: van een echte Hollandse winter is geen sprake meer. Het kwik komt in Nederland nauwelijks meer onder nul en dat terwijl we – code rood of niet – zo dol zijn op onze winterfolklore en wintergevoelens, wintergebruiken en winterclichés. We missen collectief de ijzige kou, dikke truien, wollen wanten, blozende wangen, sneeuwpop en warme chocola. Die Echte Winters vol pret èn ontberingen vind je nog wel in Teylers Museum in Haarlem, in een niet te missen tentoonstelling over kunst, klimaat, schaatsen en ijs. tekst: anja frenkel

Andreas Schelfhout (17871870), IJsgezicht met standerdmolen (detail), 1856, januari / februari 2016 Tableau Fine arts magazine paneel, 15,5 x |24 cm, 21 coll. Teylers Museum

Nederland

HigHlights

eigenzinnig

Opvallend in het aanbod deze winter: aparte en onorthodoxe kunstenaars. Ferdinand Erfmann in Gorssel en Francesca Woodman in FOAM bijvoorbeeld, Isa Genzken in het Stedelijk, Ans Markus in Zwolle en David Bowie in Groningen. Daarnaast bieden musea onderdak aan een aantal bijzondere privécollecties: het Twentse echtpaar Roetgering verzamelt Van Cobra tot Zero, de ‘Goed gekozen’ Van Toledo Collectie beslaat de periode 1900-2015 en de brede, eclectische verzameling van Geert Steinmeijer bestaat uit internationale kunst van alle tijden. Alles naar eigen smaak en inzicht.

Ferdinand Erfmann in MORE Museum MORE in Gorssel presenteert in het nieuwe jaar een overzicht van leven en werk van de excentrieke kunstenaar Ferdinand Erfmann (1901-1968). Afkomstig uit een Rotterdamse acteursfamilie volgde hij opleidingen op verschillende academies, waaronder de Rijksacademie in Amsterdam. Toch verdiende hij voor de oorlog zijn geld mt kantoorbaantjes en als toneelspeler.

Tussen de bedrijven door – en vooral ‘s nachts – schilderde hij voorstellingen met vrouwen, variétéartiesten, travestieten, hoeren, vestiaires, baadsters, krijgers, acrobaten en landschappen.

Hij was gebiologeerd door stevig gebouwde vrouwen. Hoewel zijn personen bijna beeldvul-

lend (vaak met hun hoofden tegen de bovenste rand van het doek) schilderde hij met fijne, dunne penseelstreken, wat een transparant resultaat opleverde. Met deze naïeve stijl was hij een eenling in de de figuratieve kunst. Even bijzonder als zijn personages was hij zelf. De tientallen aantekeningenboekjes in het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag geven een beeld van een eenzame man, een querulant, een travestiet en een miskende kunstenaar. ‘Mijn schilderen is eigenlijk een vlucht uit de gruwelijke realiteit van het leven’, zei Erfmann in een filmfragment uit 1968. Datzelfde jaar overleed hij op Sardinië onder onduidelijke omstandig-

heden, tijdens het zwemmen in de Middellandse Zee. Bij testament liet Erfmann zijn nalatenschap na aan het Stedelijk Museum dat het ten dele aanvaardde. Volgens sommige kenners mag hij beschouwd worden als Nederlands beste naïeve schilder. In ieder geval is zijn werk uniek. De ruim 80 werken in de tentoonstelling zijn onder andere afkomstig uit de collecties van Museum MORE, Stedelijk Museum Amsterdam, het Dordrechts Museum, het Nederlands Theaterinstituut en het Frans Hals Museum.

Museum MORE • Gorssel 31 januari t/m 29 mei www.museummore.nl ››

> Ferdinand Erfmann (1901-1968), Floorshow, 1954, coll. Dordrechts Museum < Portret van Ferdinand Erfmann, vooroorlogs, fotograaf Ger Sleurs < Ferdinand Erfmann, Vrouw met bubikopf, 1964, Collectie Museum MORE, foto: Peter Cox

28 | Tableau Fine arts magazine

januari / februari 2016

januari / februari 2016 Tableau Fine arts magazine | 29

DUTCH IDENTITY

the making of

De hedendaagse Nederlandse portretfotografie staat al jaren in hoog aanzien, zowel nationaal als internationaal. Maar wat maakt de Nederlandse portretfoto nou zo bijzonder?

Deze vraag staat voor het eerst centraal in Dutch Identity: een boek en een tentoonstelling in Museum de Fundatie in Zwolle. De samenstellers zelf schreven voor Tableau een verslag van concept en totstandkoming van dit belangrijke project. tekst: cathinka huizing en harriet stoop-de meester

< Danielle van Ark, Serie ‘Everything fell into the right hands’ # 20, 2009 -2011, C-print, 40 x 32 cm Ernst Coppejans, Serie ‘Dans le Milieu, West-Afrika’, Eerste prijs portretserie Zilveren Camera 2014

Chinees pokerspel Hij was al eerder n beeld: de tientallen miljoenen spenderende Chinese miljardair Liu Yiqian (52) die iedereen overtroeft wanneer hij een kunstwerk per se wil hebben. De vroegere tassenverkoper en taxichauffeur - nu als belegger en industrieel goed voor $1,38 miljard - gaat er trots op een tuhao te zijn: iemand die rijk werd maar niet het verstand van kunst heeft dat daar in China traditioneel bij hoort. Verzamelen ‘leerde’ hij door ‘te kijken naar wie bood en dan meer te bieden. Nadat ik het object gekocht had vroeg ik hen waarom dit zo’n bijzonder stuk was.’ tekst: Adrie van Griensven

terugblik & vooruitblik

veilingen Nu Couché, Modigliani’s versie van de Olympia of Venus, is in alle opzichten een prachtig schilderij. Het onbekende model is zinnelijk en mooi geschilderd, heerlijk van kleur, en destijds – openlijk in de etalage van de kunsthandel getoond – aanleiding tot volksoploop en schandaal. Bovendien is de herkomst om te zoenen. Eerst door een Parijzenaar verworven bij Léopold Zborowski, kunsthandelaar en vriend van de schilder, en daarna in bezit gekomen van onder andere Gianni Mattioli, een Milanese handelaar met oog voor literatuur en kunst. Nu Couché is op tal van exposities geweest, onder meer in 1950 in het Stedelijk in Amsterdam. Het doek is door erfgenamen van Mattioli aangeboden en kreeg een schatting van $100 miljoen.

Afgelopen maand deden furieuze bieders op de veiling The Artist’s Muse bij Christie’s New York er in het oververhitte supertopsegment nog een flinke schep bovenop. Liu Yiqian, met zijn uitstekende neus voor kwaliteit, bood net zo lang door tot hij Nu Couché de zijne mocht noemen. Met Modigliani zet hij een stevige stap op het verzamelen van westers klassieke modern, een geliefd genre in het Verre Oosten.

Eerder spendeerde hij $14,7 miljoen aan een schitterend melkblauwe Zuidelijke-Songvaas en bijna eenzelfde bedrag voor een album met Chinese kalligrafie. Vorig jaar kocht hij het inmiddels wereldwijd bekende $36 miljoen kostende ‘kippenkommetje’, waar hij tot veler ontsteltenis rustig thee uit dronk. Een Tibetaanse thanka kostte hem $45 miljoen, maar ook hebben ze hem een vervalste rolschildering in de maag gesplitst. ‘Het westen,’ zegt Liu, ‘kent een traditie van grote verzamelaars. Nu zijn in China collectioneurs net zo bezig om hun naam te vestigen en een stempel op de geschiedenis te drukken.’

Zijn naam is verbonden met twee musea, allereerst bedoeld voor oude Chinese kunst, maar stilaan uitgebreid met kunst uit recenter tijd en uit andere culturen. Nu Couché, zijn jongste én duurste trofee, krijgt een prominente plaats in het Long Museum Pudong, dat in 2017 zijn eerste lustrum viert.

Christie’s raakte met de veiling The Artist’s Muse gevoelige snaren.

Lichtensteins verschrikt kijkende Nurse ging er voor een record vandoor: $95,36 miljoen. Gauguins Thérèse, een stilistisch de Tahitianen kopiërende sculptuur, klom tot $30,96 miljoen. Kirchners felkleurige Im See badende Mädchen deed $13,6 miljoen. Totaalopbrengst $491,35 miljoen, 87% naar waarde. Maar van de 34 aangeboden werken bleven er tien onverkocht, onder meer De Kooning en Freud.

Negen gingen weg onder de laagste schatting, want niet alles was marktfris en even opwindend, zoals iemand van het veilinghuis bevestigde. ››

Kirchner $13,6 miljoen

Lichtenstein $95,36 miljoen

Gauguin $30,96 miljoen en $13,6 miljoen januari / februari 2016 Tableau Fine arts magazine | 59

in de

S bergen

tilte van de

Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938), de oprichter van de Duitse expressionistische kunstenaarsbeweging BrĂźcke, behoort tot de belangrijkste kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij staat bekend als schilder van beweging, rijdende autoâ&#x20AC;&#x2122;s, danseressen en dansfeesten in het jachtige stadsleven van Dresden en Berlijn.

Minder bekend is het gedeelte van zijn leven dat hij doorbrengt in een afgelegen Zwitsers alpendorpje. tekst: beate verschuur

Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) Opkomst van de maan op de Stafelalp (Mondaufgang auf der Stafelalp), 1917, olieverf op doek, 80 x 90 cm, Kirchner Museum Davos, bruikleen Rosemarie Ketterer Stiftung

Internationale

HigHlights

vrees & hoop

De tijden van stemmige wintertentoonstellingen lijken voorbij. In deze supersnel veranderende, beeldrijke wereld, die soms angstaanjagend en wreed is, komen andere thema’s bovendrijven.

Hedendaagse kunstenaars zoeken hiervoor een nieuwe beeldtaal in nieuwe media en oude kunst wordt herbekeken in deels een nostalgisch verlangen naar natuur en eenvoud en deels een kritische blik op het menselijke gedrag.

tekst: huon mallalieu

alledag in detail Terwijl in Rotterdam de tentoonstelling Van Bosch tot Bruegel de ontdekking van het dagelijks leven in de genreschilderkunst van de 16de eeuw tot onderwerp heeft vindt in de Londense Queen’s Gallery een soortgelijke expositie plaats met de titel Masters of the Everyday: Dutch Artists in the Age of Vermeer. De 16de- en 17de-eeuwse schilderkunst in Nederland, zowel in het gereformeerde noorden als in het katholieke zuiden veroorzaakte een van de belangrijkste revoluties in de Europese kunst. Voor de Reformatie presenteerden schilders over het algemeen heilige of heldhaftige onderwerpen waarbij er geen interactie tussen publiek en acteurs was. De plicht van de waarnemer was te aanbidden.

Toen er geen vraag meer was naar religieuze onderwerpen concentreerden kunstenaars zich op het leven van echte mensen. Deze prachtige, minutieus geschilderde juweeltjes bevatten nog steeds moralistische boodschappen, maar vooral menselijkheid en humor en gaan een interactie met de beschouwer aan. De afluisterende vrouw op een trap in het schilderij van Nicolaes Maes bijvoorbeeld, kijkt direct naar ons, de vinger op haar lippen. Onder de tentoongestelde schilderijen zijn verder meesterwerken als Vermeers Muziekles, Hofje in Delft van Pieter de Hooch’s, Het ochtendtoilet van Jan Steen en een Jonge vrouw, bezig met het hakken van uien van Gerard Dou, maar elk schilderij verdient de nauwkeurige bestudering die we kunnen geven op zo’n passend intieme expositie. Dit is nadrukkelijk geen blockbuster show en des te beter.

Er zijn maar 27 werken te zien, alle uit de Royal Collection, met uitzondering van één schilderij, dat oorspronkelijk toebehoorde aan Charles II, vervolgens verhuisde naar het Hollandse landhuis van Willem III en vandaar naar het Mauritshuis in Den Haag. De tentoonstelling zal ook te zien in de Queen’s Gallery van het Palace of Holyroodhouse (4 maart - 24 juli 2016) en meer dan twintig werken uit de tentoonstelling zullen vanaf september 2016 te zien zijn in het Mauritshuis als onderdeel van de tentoonstelling Meesters van het dagelijks leven: Nederlandse kunstenaars in het tijdperk van Vermeer, een tentoonstelling van de Britse Royal Collection. De koppeling van de Hollandse tentoonstelling met High Spirits: The Comic Art of Thomas Rowlandson is een uitstekende match.

George IV verzamelde naast Hollandse schilderijen, ook de met de hand ingekleurde etsen van Rowlandson, die behalve een karikaturist ook een meesterlijk tekenaar was. Zijn werk verdient, net als de Hollandse schilderijen, zorgvuldige aandacht, want naast humor is er in de details nog veel meer te ontdekken.

Queen’s Gallery, Buckingham Palace • Londen t/m 14 februari www.royalcollection.org.uk ››

Uit de Royal Collection Trust / Her Majesty Queen Elizabeth II: Jan Steen (1626-1979), Kaartspelers in een kroeg (detail), ca.1644 Thomas Rowlandson (1756-1827), The Devonshire, or Most Approved Method of Securing Votes, 1784 < Gerrit Dou (1613-1675), Jonge vrouw bezig met het hakken van uien, 1646 januari / februari 2016 Tableau Fine arts magazine | 81

De stille kracht van

cassigneul

Kunsthandel

Er zijn kunstenaars die ver van alle media rustig doorwerken op hun ingeslagen weg. Want ook al worden ze genegeerd door de critici, er zijn voldoende verzamelaars die hun werk weten te waarderen. Zo behoort de weinig bekende Jean-Pierre Cassigneul (1935) – samen met klinkende namen als Pierre Soulages, Robert Combas en Martial Raysse – tot de best verkopende levende Franse kunstenaars. De Amsterdamse kunsthandel Peter Pappot introduceerde de kunstenaar vorige maand bij het Nederlandse publiek. Boon Gallery brengt werk op BRAFA en Kunsthandel Wim de Boer op TEFAF. In Tableau een interview ter kennismaking.

Tekst: bewerkte vertaling van een interview door Robert Kopp, 2014 ©Artpassions < Jean-Pierre Cassigneul (1935), Tulpes et lilas, 1965, olie op doek, 96,8 x 130,2 cm, in mei 2015 geveild voor $250.000 bij Sotheby’s New York (richtprijs $80-120.000)

Maart 2016

Volgende keer

de beste art

destinations

2016

Selfies

in de Gouden Eeuw

Jheronimus Bosch in de kunst van nu kunstenaars onthullen creatieve geheimen tot in detail tefaf maastricht en nog veel meer â&#x20AC;˘ De volgende Tableau verschijnt rond 4 maart 114 | Tableau Fine arts magazine januari / februari 2016