Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 7

KROSNO STUDIA Z DZIEJÓW MIASTA I REGIONU

KROSNO STUDIA Z DZIEJÓW M I A S TA I R E G I O N U TOM VII pod redakcją Franciszka Leśniaka

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej

KROSNO 2016

KOMITET REDAKCYJNY Wanda Belcik, Franciszek Leśniak – przewodniczący, Tadeusz Łopatkiewicz – sekretarz redakcji, Zdzisław Łopatkiewicz, Marian H. Terlecki RECENZENT NAUKOWY TOMU dr hab. prof. UP Józef Hampel Redakcja techniczna i przygotowanie do druku: Tadeusz Łopatkiewicz

Skład: Katarzyna Chochołek Obwolutę projektowała: Ewa Cisowska Na obwolucie: Sgraffitowy fryz wykonany przez Franciszka Daniszewskiego na budynku Towarzystwa Zaliczkowego w Krośnie © Copyright by Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie 2016

ISBN 978-83-910572-4-7

Realizacja wydawnicza: Wydawnictwo RUTHENUS ul. I. Łukasiewicza 49, 38-400 Krosno tel.: +48 13 436 51 00

SPIS TREŚCI Od redakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 A r t y k u ł y i r o z p r a w y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 P i o t r Ł o p a t k i e w i c z , Tablicowy obraz Koronacji Marii w kościele w Jasienicy Rosielnej a początki malarstwa w Krośnie u schyłku XV stulecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 F r a n c i s z e k L e ś n i a k , Wieś miejska Białobrzegi (do połowy XVII w.) 35 P i o t r Ł o p a t k i e w i c z , O Łopackich z Krosna w XVII i XVIII wieku . . 57 M a r e k J a k u b u s , Oświata dukielska w latach 1772-1918 . . . . . . . . 89 T a d e u s z Ł o p a t k i e w i c z , Dziewiętnastowieczna ikonografia kościoła Świętej Trójcy w Krośnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 A d r i a n n a G a j d z i s z e w s k a , Obraz Stanisława Bergmana Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny Oświęcimówny . . . . . . . . . . . . . .191 J a n u s z K u b i t , Krośnieński Batalion Obrony Narodowej . . . . . . . . 215 M a r i a n H u b e r t T e r l e c k i , Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie w latach 1996-2011 (na przykładzie kilku kadencji) 253 W a n d a B e l c i k , Działalność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w XV kadencji (2011-2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 R e c e n z j e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 T o m a s z B a b n i s , Humanista niesłusznie zapomniany . . . . . . . . . . 325 Z b i g n i e w F a ł t y n o w i c z , Maria Konopnicka w Żarnowcu . . . . . . 333 M a r i u s z K a l a n d y k , Przywracanie pamięci – gest nie tylko rytualny.

O książce poświęconej poecie Janowi Zychowi . . . . . . . . . . . . . . 337 T a d e u s z T r y t e k , Pamiętajcie o poetach… Wokół monografii o Janie Zychu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341 I n d e k s g e o g r a f i c z n y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 I n d e k s n a z w i s k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 S p i s i l u s t r a c j i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

OD REDAKCJI

Z satysfakcją oddajemy w ręce czytelników tom VII Studiów z dziejów Krosna i regionu. Na jego wydaniu zaważyła inspirująca i korygująca rola współczesnych miłośników ziemi rozpostartej od stuleci na pograniczu trzech kultur: polskiej, ruskiej i węgierskiej. Warto zauważyć, że periodyk jest na terenie Krosna jedynym wydawnictwem o charakterze naukowym, w którym mogą publikować swoje prace autorzy związani miejscem zamieszkania i poruszaną problematyką z Krosnem i jego okolicami. Dodajmy też, że patronat nad Studiami… sprawuje jedno z najbardziej aktywnych w Polsce południowej towarzystw regionalnych – Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej.

Na tom niniejszy składa się 9 artykułów i 4 recenzje. Problematyka tekstów jest dość rozległa, a mieszczą się one w ramach chronologicznych od średniowiecza aż do czasów nam współczesnych. Blisko połowa artykułów odnosi się do epoki staropolskiej. Wśród nich możemy odnaleźć pracę biograficzną pióra Piotra Łopatkiewicza, omawiającą niecodzienną karierę krośnieńskiej rodziny patrycjuszowskiej Łopackich, której przedstawiciele zasilili w XVII i XVIII w. elity miejskie Krakowa, a ks. Jacek Augustyn Łopacki wsławił się działalnością lekarską i dobroczynną wśród ubogich. Kolejny artykuł przedstawia dzieje największej z wsi miejskich Krosna, Białobrzegów, do połowy XVII w. Teksty analityczne z dziedziny sztuki napisali: Adrianna Gajdziszewska (Obraz Stanisława Bergmana „Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny Oświęcimówny”), Piotr Łopatkiewicz (Tablicowy obraz Koronacji Marii w kościele w Jasienicy Rosielnej a początki malarstwa w Krośnie u schyłku XV stulecia) i Tadeusz Łopatkiewicz (Dziewiętnastowieczna ikonografia kościoła Świętej Trójcy w Krośnie). Oświatę w Dukli w czasach zaboru austriackiego omówił Marek Jakubus, zaś sformowanym tuż przed II wojną światową Batalionem Obrony Narodowej zajął się Janusz Kubit. Działalność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej przedstawili Marian Hubert Terlecki (Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie w latach 1996-2011) i Wanda Belcik (Działalność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w XV kadencji (2011-2014).

Artykuły składające się na tom zawierają bogaty aparat towarzyszący w postaci ilustracji, tabel i aneksów.

Po raz pierwszy w takiej ilości goszczą na naszych łamach recenzje. Jest to gatunek literacki ważny z punktu widzenia informacji o wartościowych dziełach, poszerzających wiedzę na temat przeszłości regionu. Wszystkie zamieszczone tutaj

8 

omówienia dotyczą książek o poetach. Do lektury książki Bożeny Gruszki i Tadeusza Łopatkiewicza Jan Zych (1931-1995). Przywracanie pamięci – o niezwykle utalentowanym, aczkolwiek nieco zapomnianym poecie, czerpiącym natchnienie z ziemi na przedpolu Przełęczy Dukielskiej, zachęcają swymi recenzjami Mariusz Kalandyk i Tadeusz Trytek. O literacie sprzed wieków, Pawle z Krosna, książkę napisał Albert Gorzkowski (Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje krakowskiego profesora), a recenzję sporządził Tomasz Babnis. Książkę Zdzisława Łopatkiewicza (Marii Konopnickiej żarnowieckie lata), wielkiego admiratora twórczości Konopnickiej, biografa i wieloletniego dyrektora jej muzeum, zrecenzował Zbigniew Fałtynowicz.

Redakcja podtrzymuje tradycję wydawniczą widoczną chociażby w szacie edytorskiej, układzie tekstów oraz przede wszystkim – w dbałości o wysoki poziom merytoryczny i narracyjny artykułów. Jest on warunkiem niezbędnym do zainteresowania periodykiem autorów z różnych dziedzin humanistyki, którym przeszłość oraz teraźniejszość Krosna i jego okolic jest nieobojętna.

Prof. dr hab. Franciszek Leśniak Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego

Artykuły i rozprawy

Piotr Łopatkiewicz

TABLICOWY OBRAZ KORONACJI MARII W KOŚCIELE W JASIENICY ROSIELNEJ A POCZĄTKI MALARSTWA W KROŚNIE U SCHYŁKU XV STULECIA

W czerwcu 2000 r., w toku prac konserwatorskich prowadzonych w obrębie nastawy ołtarza głównego w drewnianym kościele w Jasienicy Rosielnej w powiecie brzozowskim1, wyjęto malowany na desce obraz przedstawiający Koronację Marii przez Trójcę Świętą2. Do czasu rozpoczęcia konserwacji dzieło to uchodziło za silnie przemalowaną tablicę z XVII w.3 Po wyjęciu z ram okazało się, iż od strony lica, na zewnętrznym obrysie podobrazia, bezpośrednio pod nowożytną ramą, zachował się pas starszej, nieprzemalowanej kompozycji (szer. 4-6 cm), wykonanej techniką tempery, ze śladami złoconego tła, z ornamentami rytymi w zaprawie kredowej (il. 1).

Na podstawie ujawnionych fragmentów malowidła bez większych przeszkód można było stwierdzić, iż pod późniejszym przemalowaniem zachował się starszy, gotycki obraz tablicowy. Wykonanie zdjęć rentgenowskich potwierdziło, iż starsza kompozycja malarska posiada taki sam temat ikonograficzny. W tej sytuacji, już w toku pierwszej komisji konserwatorskiej, która – z udziałem prof. dr Zofii Medweckiej Na temat prac konserwatorskich w obrębie nastawy ołtarza głównego w kościele w Jasienicy, zob. A. Bosak, G. Głaz, P. Łopatkiewicz, M. Nikiel, M. Olędzka, J. Stęchły, Zabytki ruchome – dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki ludowej [w:] „Podkarpacki Biuletyn Konserwatorski”, t. 1, cz. 1, Wykaz prac konserwatorskich i remontowo-konserwatorskich wykonanych w latach 1999-2002 przy obiektach zabytkowych z terenu województwa podkarpackiego, Przemyśl 2003, s. 283-284.

2 Kompleksowe prace konserwatorskie we wnętrzu kościoła w Jasienicy wykonywane były od 1998 r. przez konserwatorów dzieł sztuki Kazimierę i Kazimierza Wajdów z Haczowa. Ci sami konserwatorzy odkryli obraz w nastawie ołtarza głównego oraz przeprowadzili jego pełną konserwację, por. K. i K. Wajdowie, Obraz tablicowy „Koronacja Matki Boskiej” z ołtarza głównego w kościele parafialnym w Jasienicy Rosielnej. Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich, Haczów 2004, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków – Delegatury w Krośnie, mpis, sygn.

4711.

3 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 13, województwo rzeszowskie, z. 2, Powiat brzozowski, pod red. E. Śnieżyńskiej-Stolotowej i F. Stolota, Warszawa 1974, s. 63 (dalej cyt. KZS); M. Czuba, Drewniany kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Jasienicy Rosielnej, Rzeszów 1998, s. 23.

1

12

Piotr Łopatkiewicz

Il. 1. Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, stan po wyjęciu z ram, fot. K. Wajda

Tablicowy obraz Koronacji Marii w kościele w Jasienicy Rosielnej...

13

i prof. dr. hab. Jerzego Gadomskiego – odbyła się w jesieni 2001 r., zadecydowano o konieczności usunięcia pozbawionych większych wartości historyczno-artystycznych przemalowań olejnych i odsłonięcia malowidła gotyckiego.

Skomplikowany proces odsłaniania kompozycji pierwotnej trwał do końca 2002 r.4 Dość długi okres jaki upłynął od ujawnienia kompozycji, sprzyjał wykonaniu dodatkowych badań stratygraficznych i fizykochemicznych5, jak również umożliwił prześledzenie podstawowych przemian ikonograficznych i formalnych malowidła w procesie jego ponad pięćsetletniego funkcjonowania. Od momentu wyjęcia obrazu z ramy ołtarzowej pewne było, iż znajdująca się pod przemalowaniem warstwa oryginalna posiada wysoką wartość historyczną i artystyczną. Wiadomo było również, iż dostosowywanie obrazu do kolejnych nastaw ołtarzowych, spowodowało szereg zmian o nieodwracalnym charakterze. Za najpoważniejszą w tym przypadku uznać należy obcięcie obrazu ze wszystkich stron, w celu dopasowania go do ramy rokokowego retabulum6.

W swym obecnym kształcie tablica, o grubości 1,8-2,0 cm i wymiarach 167,5x103,7 cm, posiada formę stojącego prostokąta, w którym górne narożniki zostały skośnie obcięte. Badania budowy technologicznej obrazu pozwalają stwierdzić, iż obcięcie kompozycji nastąpiło najpóźniej u schyłku XVIII w., kiedy obraz został dopasowany do ramy obecnej nastawy ołtarzowej7, ufundowanej najpewniej przed konsekracją świątyni w r. 17988. Pierwsze (częściowe) przemalowanie kompozycji, miało miejsce już po wstawieniu obrazu do nastawy ołtarzowej, najpew4 Proces odsłaniania nie był łatwy, gdyż oryginalna warstwa malarska, bezpośrednio przed wykonaniem ok. 1870 r. gruntownego przemalowania, została pokryta niemal w całości warstwą minii oraz czerwieni żelazowej na spoiwie olejno-żywicznym. Przemalowanie to było silnie zespolone z warstwą pierwotną, zwłaszcza z ornamentami na brokatowym płaszczu Chrystusa i Boga Ojca, malowanymi czerwienią organiczną na spoiwie żywicznym.

5 Badania laboratoryjne spoiw i pigmentów pobranych próbek wykonała w Krakowie Barbara Sowa-Holewińska. We wszystkich próbkach poddano identyfikacji pigmenty obecne w najstarszych warstwach malarskich oraz wstępnie oznaczono rodzaj zastosowanego spoiwa. W zakresie badanych pigmentów wykryto m.in.: zieleń malachitową, czerwień i zieleń organiczną, ugier, biel ołowiową oraz zidentyfikowano spoiwa białkowe i żywiczne. Złocenia w górnej części obrazu wykonano złotem dukatowym na czerwonym pulmencie, zaś pasmanterię płaszcza Marii złotem dukatowym na pulmencie białym.

6 O znacznym obcięciu tablicy (najbardziej po bokach, ale również od dołu i od góry), obok elementów kompozycyjnych, widocznych od strony lica obrazu, świadczy między innymi brak charakterystycznych sfazowań na odwrociu podobrazia. Przypuszczać należy, iż w wyniku tych drastycznych zabiegów obraz utracić mógł nawet do 30-35% swojej pierwotnej powierzchni.

7 Być może pierwsze, mniej rozległe, obcięcie tablicy, miało miejsce już wcześniej, jeszcze w starym średniowiecznym kościele w Jasienicy, kiedy obraz wyjęty z ram środkowej części retabulum późnogotyckiego został wstawiony w strefę zwieńczenia nowożytnej nastawy ołtarzowej.

Wskazywać może na to zapis protokołu wizytacyjnego bp. Wacława Hieronima Sierakowskiego z r. 1745: Wszedszy do kościoła Ołtarz Wielki staroświeckiej, snycerskiej roboty, czarno malowany, in parte pozłocony, z obrazem in Medio Nativitatis Domini, na płótnie malowanym, u góry Coronatis B.M.V. [podkreślenie P.Ł.], por. Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Visitatio et status ecclesiarium decanatus Brzozoviensis R. D. Venceslai Sierakowski Ep. Prem. a. D. 1745, sygn. 175, k. 273.

8 Por. KZS, s. 63, il. 77; Czuba, op. cit., s. 8, 23-24.

Franciszek Leśniak

WIEŚ MIEJSKA BIAŁOBRZEGI (DO POŁOWY XVII W.)

Białobrzegi to, obok Krościenka Niżnego, największa z wsi miasta Krosna, ukształtowanych w ramach wójtostwa dziedzicznego. Pierwsze wzmianki źródłowe o niej pochodzą z początku XV w. (1410), ale nie ulega wątpliwości, że powstała znacznie wcześniej1. Dzieliła los wójtostwa dziedzicznego, aż do jego wykupu przez Krosno w r. 15232. Wiele wzmianek o niej zachowało się w księgach miejskich. Miejską i zarazem królewską własność Białobrzegów utrwaliły w piśmie określenia mieszkających w niej kmieci: „coloni villae civilis”, albo – jak w przypadku Wojciecha Targa i Jana Włodka – „subditi Maiestatis Regi de Bialobrzegi”3.

W dawniejszej historiografii funkcjonował pogląd, że Białobrzegi w źródłach pisanych kryły się pod nazwą Palverzee (Palwerzec, Palensie), oznaczającą przedmieście Krosna4. Z najnowszych badań wynika jednak, że Palverzee to nie przedmieście, lecz samodzielna wieś Białobrzegi. Niemal do końca 1 poł. XVI stulecia do akt miejskich wpisywano chłopów zarówno jako mieszkańców Palversee, jak i Białobrzegów (dotyczy to m.in. Bartłomieja Włodka, Jakuba Śledzia, Łukasza

1 Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 7, Lwów 1878, s. 59; A. Fastnacht, Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650, Wrocław 1962, s. 122,124, mapa; Z. Perzanowski, Średniowieczne osadnictwo rejonu Krosna, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 1, red. J. Garbacik, Kraków 1972, s. 67, 70; tenże, Przegląd najstarszych dziejów osad wiejskich regionu krośnieńskiego, [w:] Krosno. Studia..., t. 2, s. 386.

2 Dokumenty królewskie dla miasta Krosna, pod red. J. Gancarskiego, Krosno 2013, s. 93-94, 103-105; Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. I, Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski, W. Kaput, Wrocław 1970, s. 288-289, 291, 294; J. Wyrozumski, Rozwój życia miejskiego do połowy XVI w., [w:] Krosno. Studia..., t. 1, s. 106.

3 Archiwum Państwowe w Przemyślu (dalej cyt.: APPrzem.), OCC, 16, s. 625 (1565).

4 Józef Garbacik (Od redaktora), [w:] Krosno. Studia..., t. 1, s. 3; tenże, Zabudowa Krosna w XVI wieku, [w:] Krosno. Studia..., t. 1, s. 92), a w ślad za nim Zbigniew Perzanowski (Przegląd najstarszych…, s. 386), opierając się na niepewnych poszlakach, uznali Palverzee – Białobrzegi za przedmieście Krosna.

36

Franciszek Leśniak

Wilkowicza, Stanisława Targa, Marcina Juchy, rodziny Niblągów)5. Sporo racji ma Władysław Sarna pisząc, że wieś powstała równocześnie z lokacją Krosna i nazywała się: Brzegi Biali, później Białebrzegi (XV w.), pewnie dlatego, że oba brzegi Wisłoka, nad którymi osiedlili się pierwotni mieszkańcy, wyglądają białe6. W źródłach do 1530 r. odnotowywano nazwę wsi jeszcze w odmianach: Biały Brzeg, Białe Brzegi, Brzegibiałe i Białobrzegi7.

W 1410 r. wieś spierała się z Odrzykoniem (Eremberg) o grunta między Korczyną a Krosnem8. Znaki graniczne w postaci drzew podlegały upływowi czasu, ale stosowano też materiały trwalsze, jak kopce graniczne, kamienie miedzowe, posiłkowano się kapliczkami, drogami lądowymi, rzekami, potokami, charakterystycznymi cechami ukształtowania terenu. Bardziej precyzyjne wyznaczanie granic było potrzebne zwłaszcza w sytuacjach spornych – np. w 1596 r. skonfliktowani z kmieciami mieszczanie spowodowali, że rada miejska krośnieńska postanowiła ustawić nowe znaki w Białobrzegach, rozgraniczające łany kmiece od miejskich9. Granice wsi stawały się nieraz dogodnym wyznacznikiem do określania położenia użytków rolnych. Wiemy na przykład, że przy granicy z Odrzykoniem posiadali ziemię Bartłomiej Urbanek i Tomasz Rabula10, a Jan Bączałka (wszyscy z Białobrzegów) miał pole i ugór ciągnący się od potoku Uście, płynącego w stronę Polanki11. Z Białobrzegami graniczyły (1542) grunty majątku Mikołaja Kamienieckiego, wojewody podolskiego12. Wieś od zachodu dochodziła do drogi na Turaszówkę, od wschodu do wzgórz nad Wisłokiem, a od Krosna oddzielało ją Przedmieście Niżne. Środkiem przepływał Wisłok13.

Posiadała w 1515 r. 20 łanów kmiecych14. Z inwentarzy lat 1523, 1548 i 1565 wynika, że na gospodarstwo rolne przypadało niewiele poniżej połowy łana (0,46), co sytuowało Białobrzegi pośród wsi miejskich najniżej pod względem ilości ziemi

5 F. Leśniak, Socjotopografia Krosna (1512-1630). Studia i materiały, Kraków 2005, s. 55.

Przypuszczenie Adama Fastnachta (Osadnictwo ziemi sanockiej…, s. 122), że w nazwie Palverzee chodzi o zniekształcenie nazwy wsi Białobrzegi, wymaga zatem korekty, iż nie chodzi o zniekształcenie, a po prostu o używanie jej w tej formie aż do połowy XVI w..

6 W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym, Przemyśl 1898, s. 339.

7 Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Sanok, cz. 1, pod red.

T. Jurka, S. Prinkego, Edycja elektroniczna, IH PAN, 2010, s. 42.

8 W dokumencie wymieniono potok Gylobnycza (rzeczka Głęboka) jako graniczny. Grunta wsi Białobrzegi sięgały po Głębokie i Sporne koło Korczyny. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich…, cz. 1, s. 42; J. Garbacik, Od redaktora..., t. 1, s. 3.

9 APPrzem., OCC, 18, s. 638.

10 APPrzem., OSC, 10, s. 710 (1607).

11 APPrzem., OSC, 5, s. 241 (1567).

12 J. Garbacik, Zabudowa Krosna…, s. 129.

13 Tamże, s. 129, 130.

14 Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 7, cz. 1, Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona, wyd. A. Jabłonowski, Warszawa 1902, s. 146; Z. Perzanowski, Przegląd najstarszych…, s. 386.

Wieś miejska Białobrzegi (do połowy XVII w.)

37

przypadającej na rodzinę15. Według lustracji z 1616 r. pod względem wielkości przychodów z tzw. szóstego grosza (1/25/0) plasowała się tuż za Krościenkiem Niżnym (2/10/9), a przed Głowienką (1/24/12) i Suchodołem (1/7/0)16. W podobnej proporcji płacono szósty denar i czynsz świętomarciński (co najmniej do 2 poł. XVII w.)17 Z biegiem lat łanów kmiecych pod uprawę ubywało. Przy wykupnie wójtostwa w 1523 r. zarejestrowano 21 łanów i 3 pręty roli18, a w 1552 r. 44 gospodarstwa19.

W 1565 r. na 20 łanach siedziało 43 kmieci, którzy płacili z łanu po 36 gr czynszu, po 19 gr i 6 denarów stacji, po 2 gr podymnego i po 4 szelągi spisnego20. W 1627 r. odnotowano ubytek 1 łanu21. Odczuwalne obniżenie dochodów przyniosły lata 1651-1655. W sprawozdaniu do grodu straty wyliczono z ponad 5 łanów w 1651, z 12 łanów w 1653 i ponad 1 łanu w 1654 r.22 W lustracji 1665 r. zapisano – Teraz ta wieś z gruntu cale zniesiona, tak iż żadnego w niej nie masz poddanego i żadnej intraty23. Tendencja do gwałtownego obniżenia zdolności produkcyjnej chłopów znajduje odzwierciedlenie w statystyce – przodujące wśród wsi miejskich pod względem liczby gospodarstw kmiecych Białobrzegi w 1662 r. spadły na ostatnie miejsce.

Obniżka wyniosła w Białobrzegach – z 44 gospodarstw do 8, a w pozostałych wsiach odpowiednio: w Krościenku Niżnym – z 37 do 16, w Głowience – z 29 do 14 i w Suchodole – z 29 do 924.

W pamiętnym 1523 r. sporządzono listę kmieci wsi miejskich. W Białobrzegach najzamożniejsi posiadali po pół łanu – byli to: Babik, Bartek, Fiwagier, Jakub Osyp, Jurek, Kaszdroj, Kłopot, Regiel, Reszek, Robota, Schay, Śpiewak, Tomek, Tworek, Woydala, Zając. Po 2 ćwierci roli posiadali Miąsko i garncarz, po 13 prętów Targ i Waiss, po 11 prętów Czarny, Helbiak i Tworek, 10 prętów Rogosz, po 9 prętów furman, Łukasz i Kiellar, po 8 prętów tokarz, po 7 prętów Paczosza i Horek. Jako najuboższych wymieniono Niszołka i Włodka (4 pręty), Jakuba Czyża, Andrzejową, Kaczorka, Wilka, Śledzia, Szawatola (3 pręty), Pragiera, Wilkową, Jurka Kota (2 pręty), Wilka i Królową (1 pręt) oraz Szubę i Łukasza (1/2 pręta)25. W rękach chłopów białobrzeskich znajdowało się więc 21 łanów i 3 pręty roli. Był to zapewne P. Guzowski, Warunki gospodarowania chłopów w starostwie sanockim w XVI w., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 54, 2006, 1, s. 23.

16 W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego…, s. 218.

17 Lustracja województwa ruskiego 1661-1665…, cz. 1, s. 293; W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego…, s. 218-219.

18 Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich…, cz. 1, s. 42.

19 Tamże, s. 43.

20 Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, cz. 2, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, Warszawa 2001, s. 146; Z. Perzanowski, Przegląd najstarszych…, s. 386.

21 Lustracja województwa ruskiego 1661-1665…, cz. 1, s. 250. W 1640 r. czynsz (78 zł 25 gr) płacono nadal już tylko z 19 łanów. Rejestr poborowy ziemi sanockiej z 1640 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Rzeszów – Przemyśl 1998, s. 82.

22 Rejestr poborowy ziemi sanockiej z 1655 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Rzeszów – Przemyśl 1998, s. 120.

23 Lustracja województwa ruskiego 1661-1665…, cz. 1, s. 250.

24 Z. Ćwiek, Z dziejów wsi koronnej XVII wieku, Warszawa 1966, s. 56.

25 Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich…, cz. 1, s. 42.

15

Piotr Łopatkiewicz

O ŁOPACKICH Z KROSNA W XVII I XVIII W. Niezwykła kariera rodziny mieszczańskiej w świetle źródeł pisanych i zachowanych dzieł artystycznych

Łopaccy to jedna z ważniejszych rodzin mieszkających w Krośnie na przełomie XVI i XVII stulecia, zwłaszcza zaś w pierwszej tercji w. XVII. Wzmianki o jej przedstawicielach pojawiają się w źródłach miejskich systematycznie, poczynając od lat 80. stulecia XVI1. Impulsem do napisania tego studium było odsłonięcie wiosną 2011 r., we wnętrzu kościoła parafialnego w Krośnie, marmurowego epitafium Elżbiety z Fladrowiczów Łopackiej2. Odczytanie tekstu inskrypcji epitafijnej pozwoliło z jednej strony odtworzyć istotny fragment drzewa genealogicznego Łopackich, z drugiej zaś – jak mniemam – związać z fundacją tej rodziny obraz olejny na płótnie, pochodzący z kościoła parafialnego w Krośnie, od 1915 r. pozostający w zbiorach krakowskiego 1 Wydobycie ze źródeł informacji o poszczególnych członkach rodziny Łopackich zawdzięczamy zwłaszcza wieloletniej pracy prof. Franciszka Leśniaka. Por. F. Leśniak, Krosno w czasach odrodzenia. Studia nad społeczeństwem miasta, Kraków 1992, s. 23, 49, 58, 132, 134, 176-177; tenże, Rzemieślnicy i kupcy w Krośnie (XVI – pierwsza połowa XVII wieku), Kraków 1999, s. 77, 91, 102, 118, 138, 152, 159, 162, 166, 173, 178, 189, 216, 228; tenże, Duchowni i mieszczanie w Krośnie w XVI i pierwszych dziesięcioleciach XVII wieku, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 4, pod red. F. Leśniaka, Krosno 2002, s. 14, 27, 44, 54, 60; tenże, Socjotopografia Krosna (1512-1630).

Studia i materiały, Kraków 2005, s. 43, 81, 106, 107, 119, 127; tenże, Elita intelektualna miasta.

Pisarze miejscy, nauczyciele w Krośnie (do 1630 r.), [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 5, pod red. F. Leśniaka, Krosno 2010, s. 36, 42, 57, tab. 3; tenże, Pitawal krośnieński. Procesy sądowe w latach 1538-1630, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 6, pod red. F. Leśniaka, Krosno 2012, s. 13,17, 23; tenże, Imigranci z Krosna w elicie mieszczaństwa krakowskiego w XVI i XVII wieku, [w:] Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku), pod red. Zdzisława Nogi, Kraków 2011, s. 192-193.

2 Jako epitafium Elżbiety Łopackiej zostało zidentyfikowane już wcześniej, bo w r. 1995, por.

P. Łopatkiewicz, Krośnieńska fara w epoce renesansu i manieryzmu. Przemiany architektoniczne i najważniejsze elementy wyposażenia kościoła od połowy XVI do połowy XVII wieku, „Biblioteka Krośnieńska”, seria: zabytki, z. 8, Krosno 1995, s. 22. Pełny tekst jego inskrypcji udało się jednak odczytać dopiero w r. 2011, po uprzednim zdemontowaniu obrazu św. Jerzego.

Piotr Łopatkiewicz

58

Muzeum Narodowego3. Ujawnione artefakty skłoniły autora do ponownego, bardziej wnikliwego prześledzenia losów tej krośnieńskiej rodziny mieszczańskiej.

Stanisław Łopacki (ok. 1545-1609) Pierwszym znanym ze źródeł przedstawicielem rodziny Łopackich jest Stanisław Łopacki vel Łopata, urodzony najpewniej w latach 40. XVI stulecia. Pierwsze informacje na jego temat pojawiają się już w 1580 r., kiedy to notowany jest jako piekarz i właściciel browaru4. O rosnącej pozycji Stanisława Łopackiego w mieście przekonują nas kolejne informacje na jego temat. W latach 1588-1589 pełni godność ławnika krośnieńskiego5, w latach 1598-1599 starszego ławnika6, zaś w okresie od r. 1600 do 1609 rajcy krośnieńskiego7. Obok statusu społecznego systematycznie rośnie status majątkowy Stanisława. Przed r. 1589 zostaje on właścicielem jatki chlebowej (macellum seu bancum pistorium civilem) przy ul. Piekarskiej, którą w tym roku oddaje w dzierżawę8. W latach 90. XVI stulecia Stanisław czerpie znaczne dochody ze sprawowania urzędów kontrolujących przepływ towarów przez miasto, zaś w r. 1592 oraz 1599 wzmiankowany jest jako poborca cła królewskiego9.

Zasoby finansowe Stanisława pozwalają w r. 1595 na zakup okazałej kamienicy w południowej pierzei rynku (róg Rynku i dawnej ul. Sukienniczej, ob. ul. Kazimierza Wielkiego)10. Właścicielem tej kamienicy pozostaje do swej śmierci. Żoną Stanisława Łopackiego była trudniąca się kramarstwem Wiktoria11, pochodząca być może z możnej krośnieńskiej rodziny Lorynczów12. Z małżeństwa tego Łopaccy mieli kilkoro dzieci: synów Jana, Jakuba i Seweryna oraz przynajmniej dwie córki: Reginę i Annę (obie zmarły przed r. 1612, przypuszczalnie jako niezamężne, o czym wzmianka w epitafium Katarzyny z Pawłowiczów Łopackiej)13.

Pierwsze sugestie na ten temat zamieściłem już w artykule z 2012, por. P. Łopatkiewicz, Zespół wyposażenia kościoła parafialnego w Krośnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, [w:] Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej, zorganizowanej w 500 rocznicę konsekracji kościoła, pod red. P. Łopatkiewicza, „Prace Naukowo-Dydaktyczne PWSZ w Krośnie”, t. 58, Krosno 2012, s. 212-217, il. 6-7.

4 Pod tą datą w Księdze Ławniczej miasta Krosna odnajdujemy informację, iż sąd dał wiarę zarzutom Stanisława Łopaty, piekarza (posiadającego własny browar) postawionym Maciejowi piwowarowi o sprzeniewierzenie kilku kłód słodu pszenicznego i zagroził mu zajęciem majątku, por.

F. Leśniak, Rzemieślnicy i kupcy…, s. 91.

5 F. Leśniak, Krosno w czasach Odrodzenia…, s. 176, tab. 1.

6 Tamże.

7 Tamże.

8 F. Leśniak, Socjotopografia…, s. 43.

9 F. Leśniak, Rzemieślnicy i kupcy…, s. 138, 162 10 F. Leśniak, Socjotopografia…, s. 165, tab. 1 B. 11 Wiktoria, urodzona chyba nie później niż w latach 50. XVI w., żyje jeszcze w r. 1604, por.

F. Leśniak, Rzemieślnicy i kupcy…, s. 205.

12 Tamże, s. 178, 179, 205. Na innym miejscu, autor ten stwierdza, iż żoną Stanisława Łopackiego była Małgorzata z Lorynczów, por. F. Leśniak, Krosno w czasach Odrodzenia…, s. 58.

13 Stosowny fragment cytuję w przypisie niżej.

3

O Łopackich z Krosna w XVII i XVIII w.

59

Stanisław Łopacki umarł w r. 1609 i został pochowany w kościele parafialnym św. Trójcy, w krypcie rodzinnej, zlokalizowanej najpewniej we wschodniej części nawy, u wejścia do prezbiterium, na wysokości kaplicy św. Wojciecha. O pochówku Stanisława Łopackiego w tym miejscu znajduje się wzmianka w epitafium jego synowej – Katarzyny z Pawłowiczów Łopackiej (pierwszej żony jego syna – Jana Łopackiego), zmarłej 17 lutego r. 161214.

Przypuszczalnie najstarszym synem Stanisława i Wiktorii Łopackich był Jan, urodzony najpewniej na początku lat 70. XVI w. Jan miał przynajmniej dwóch młodszych braci: Jakuba urodzonego najpewniej w połowie lat 70. oraz Seweryna, który przyszedł na świat około r. 1580. O tym ostatnim wiemy tylko tyle, że w r. 1594 podjął studia w Akademii Krakowskiej, uzyskując tytuł bakałarza w r. 159615. Po ukończeniu studiów Seweryn do Krosna już chyba nie powrócił, imię jego nie występuje już bowiem w źródłach miejskich z pierwszej tercji XVII w.

Jakub Łopacki (ok. 1575-1631?)

Zanim przejdziemy do omówienia postaci Jana Łopackiego – najwybitniejszego przedstawiciela rodu w tym pokoleniu – przyjrzyjmy się osobie Jakuba (przypuszczalnie młodszego brata Jana), który zawód piekarza odziedziczył po ojcu. W latach 1600-1601 pełnił funkcję ławnika krośnieńskiego16. Z r. 1604 pochodzi interesująca informacja o tym, że Jakub Łopacki zawarł kontrakt z Aleksym, księgarzem renomowanej ariańskiej oficyny w Rakowie, na zakup większej ilości papieru z papierni w pobliskim Odrzykoniu17.

W r. 1612 Jakub Łopacki, wraz ze swoim starszym bratem Janem, zostaje współzałożycielem bractwa Męki Pańskiej przy kościele franciszkanów w Krośnie18, być może także współfundatorem kaplicy pod tym wezwaniem, wzniesionej przy tym

W epitafium Katarzyny z Pawłowiczów Łopackiej, wmurowanym na północnej ścianie nawy, u wejścia do kaplicy św. Wojciecha, odczytać możemy fragment: […] W TEM GROBIE ŁZAMI ŻAŁOSNEGO MAŁŻONKA SŁAWNEGO JANA ŁOPACKIEGO SKROPIONEM GDZIE TEŻ CIAŁA DZIATEK Y OICA IEGO SŁAWNEGO STANISŁAWA ŁOPACKIEGO RAICE KROŚNIEŃSKIEGO Y SIÓSTR REINY Y ANNY ODPOCZYWA ZAMKNIONA […].

15 F. Leśniak, Elita intelektualna miasta…, s. 57, tab. nr 3.

16 F. Lesniak, Krosno w czasach Odrodzenia…, s. 176, tab. 1.

17 F. Leśniak, Rzemieślnicy i kupcy…, s. 118, 189).

18 Biskup płocki Marcin Szyszkowski, założyciel tegoż bractwa w Polsce, zatwierdzając je w Krośnie 22 października 1612 r., wcielił je jako filię do arcybractwa Męki Pańskiej w Krakowie, por. W. L. Antoniewicz, Klasztor franciszkański w Krośnie, Lwów 1910, s. 9.

14

Marek Jakubus

OŚWIATA DUKIELSKA W LATACH 1772-19181

Wstęp Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie historii oświaty dukielskiej pod zaborem austriackim w dwóch okresach tj. w okresie przedautonomicznym (17721866) i w okresie autonomicznym (1867-1918). W szczególności, omówiono ustawodawstwo regulują­ce funkcjonowanie szkolnictwa w Austrii i Galicji. Następnie opisano zarówno rozwój szkolnictwa parafialnego, ludowego, jak i żydowskiego w mieście Dukla, gdzie ludność żydowska w r. 1890 stanowiła 81,7% ogółu2. Opisano także działalność Rady Szkolnej Miejscowej, stan budynków szkolnych oraz przedstawiono wykaz nauczycieli i katechetów, pracujących w szkołach dukielskich.

Podstawę źródłową do przedstawienia niniejszego zagadnienia stanowią głównie zachowane materiały archiwalne, przechowywane w Archiwum Państwowym w Przemyślu i w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu. W zasobie przemyskiego Archiwum Państwowego dostępne są materiały archiwalne dotyczące szkolnictwa dukielskiego w grupie zespołów Szkoły podstawowe powiatu krośnieńskiego, w zespole Szkoła Podstawowa nr 1 w Dukli 1875-1944. Są to Księgi protokołów Szkolnej Rady Pedagogicznej i Rady Szkolnej Miejscowej w Dukli. W Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu znajdują się natomiast informacje na temat funkcjonowania szkoły, zawarte w aktach kościelnych z wizytacji dekanatu żmigrodzkiego w zespołach Księga nr 351, Wizytacje dekanatu żmigrodzkiego 1793-1825, Księga nr 352, Wizytacje dekanatu żmigrodzkiego 1833-1842, i w księdze protokołów szkolnych Księga nr 621, Dukla protokoły szkolne z lat 1820-1838 oraz Księga nr 624, 1 Niniejszy artykuł stanowi częściowo zmieniony fragment pracy magisterskiej Dukla w latach 1772-1914, napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Wojciecha Rojka i obronionej 4 lipca 2006 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Recenzentem pracy był prof. dr hab. Tomasz Gąsowski, specjalizujący się w historii Polski XIX-XX w. oraz w stosunkach polsko-żydowskich.

Rozdział IV tej pracy był poświęcony właśnie szkolnictwu dukielskiemu w wyżej podanym okresie.

Jest to również artykuł uzupełniony o nowe materiały źródłowe, jak również o okres do 1918 r., zob. M. Jakubus, Szkolnictwo dukielskie w okresie zaboru austriackiego (1772-1914), „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 19, Przemyśl 2008.

2 M. Jakubus, Dukla w latach 1772-1914, praca magisterska, 2006, s. 58.

90

Marek Jakubus

Dukla akta 1596-1819, Inwentarz Kościoła św. Magdaleny w Dukli z 26 września 1782 roku. Bardzo przydatnym źródłem okazała się Kronika Pięcioklasowej Szkoły Męskiej w Dukli z lat 1878-1942, przechowywana w archiwum Liceum Ogólnokształcącego w Dukli, na podstawie której można było ukazać m.in. funkcjonowanie szkoły, jej personel oraz stan budynków.

Z zachowanych źródeł drukowanych bardzo przydatnym do przedstawienia materiału statystycznego i personalnego okazały się roczniki schematyzmów diecezjalnych obrządku łacińskiego diecezji przemyskiej z lat 1817-1868, podające formę organizacyjną szkoły, imię i nazwisko nauczyciela, wysokość jego płacy, liczbę dzieci uczęszczających na naukę. Schematyzmy te publikowane były w języku łacińskim, niemieckim i polskim. Do zweryfikowania danych zawartych w Kronice Pięcioklasowej Szkoły Męskiej w Dukli z lat 1878-1942, jak i ich uzupełnienia, a odnoszących się do składu personalnego szkół dukielskich, przydatnym okazały się także roczniki statystyczno-osobowe Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii, publikowane przez Namiestnictwo we Lwowie do 1869 r. w języku niemieckim, a od 1870 r. w języku polskim.

Szkolnictwo parafialne Nie ulega wątpliwości, że przed r. 1772 w Dukli działała szkoła parafialna, w której, obok katechizmu, uczono również pisania, czytania i rachunków. Nauki udzielał zapewne ksiądz, bądź organista. Ilu uczniów uczęszczało do szkoły nie wiadomo z powodu braku źródeł3.

W 1774 r. wprowadzono we wszystkich krajach koronnych cesarstwa austriackiego Ogólny regulamin dla niemieckich szkół normalnych i trywialnych (Allgemeine Schulordnung für die deutschen Normal und Trivial-Schulen in sämtlichen k. k. Erbländern, Wien 1774), opracowany przez Jana Ignacego Felbigera. W myśl postanowień zawartych w regulaminie w każdej parafii miała być szkoła trywialna (Trivialschule), utrzymywana przez gminę lub dominium. W miastach obwodowych miały powstać szkoły główne (Hauptschulen), czteroklasowe szkoły ludowe wyższego stopnia, utrzymywane przez fundusz szkolny. Ponadto, regulamin wprowadzał obowiązek szkolny dla dzieci od 5 do 12 roku życia oraz nakładał na gminy lub dominia obowiązek utrzymywania nauczyciela. Jednak te dwa postanowienia – o przymusie szkolnym i utrzymywaniu szkół – nie weszły w życie4. Nad całym szkolnictwem w monarchii czuwała Nadworna Komisja Naukowa w Wiedniu. W prowincjach pieczę nad oświatą sprawowała Krajowa Komisja Szkolna, w skład której wchodziło od dwóch do trzech przedstawicieli Gubernium (czyli politycznej władzy 3 Początki szkolnictwa dukielskiego należy wiązać z powstaniem parafii w 2 poł. XIV w. lub na początku XV w. za: A. Kamiński, Nieznane karty z przeszłości miasteczka Dukla (1358-1540), [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warszawa 1960, s. 420.

4 Galicyjskie wspomnienia szkolne, do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył A. Knot, Kraków 1955, s. VII.

Oświata dukielska w latach 1772-1918

91

krajowej), pełnomocnik ordynariatu biskupiego, dyrektor szkoły normalnej oraz sekretarz. Głównymi zadaniami należącymi do Krajowej Komisji Szkolnej było dbanie o realizację statutu szkolnego oraz nominacje kandydatów na nauczycieli.

W szkołach normalnych dozór szkolny powierzono dyrektorom, a nad szkołami trywialnymi – proboszczom. W okręgu nadzór nad szkołami sprawowali dozorcy dystryktowi, którymi przeważnie byli dziekani dystryktowi. Językiem obowiązującym w nauczaniu miał być język niemiecki, w praktyce jednak językiem wykładowym był język polski lub ruski, gdyż wynikało to z nieznajomości języka niemieckiego przez nauczycieli5.

Hrabia Ewaryst Kuropatnicki podaje, że w Dukli działały dwie szkoły normalne tj. szkoła panienek szlacheckich i miejskich oraz szkoła dla dzieci płci męzkiej6.

Z powodu braku zachowanych źródeł nie wiemy, kto był dyrektorem tych szkół, ilu było nauczycieli oraz ile dzieci uczęszczało na naukę. Szkoła normalna zapewne została rozwiązana po przeniesieniu stolicy cyrkułu z Dukli do Jasła, w 1791 r.7 W 1805 r. cesarz Franciszek I (1792-1835) zatwierdził nowy kodeks szkolny pt.

Ustawa polityczna niemieckich szkół ludowych dla cesarskich i królewskich prowincji austriackich z wyłączeniem Węgier, Lombardii, Wenecji i Dalmacji (Politische Verfassung der deutschen Volksschulen für die k.k. ősterreichischen Provinzen mit Ausnahme von Ungarn, Lombardie, Venedig und Dalmatien), który pozostawił bez zmian dotychczasowe rodzaje szkół, aż do 1873 r.. Ustawa ta narzuciła bezwzględną germanizację oświaty ludowej w Galicji. Do szkół wprowadzono język niemiecki jako obowiązkowy, a główną metodą nauczania stało się uczenie pamięciowe8.

Na podstawie dekretu z 6 maja 1816 r. nadzór nad szkołami trywialnymi, głównymi i ludowymi powierzono konsystorzom, z ramienia których funkcje te sprawowali scholastycy (nadzorcy diecezjalni), a jako inspektorowie – dziekani. Szkoły podlegały cyrkułom (obwodom) i dystryktom, względnie dekanatom9. Interesujący nas teren był pod kontrolą konsystorza łacińskiego w Przemyślu, który nadzorował 5 obwodów – samborski, przemyski, rzeszowski, tarnowski i jasielski. Obwód jasielski dzielił się na dwa dystrykty: krośnieński i jasielski. Dystrykty z kolei dzieliły na dekanaty. Szkoła dukielska wchodziła w skład dystryktu krośnieńskiego, dekanatu

Ibidem, s. VII-VIII. E. A. Kuropatnicki, Geographia albo dokładne opisanie Królestw Galicyi i Lodomeryi, nakł. W. Maniecki, wyd. 1, Przemyśl 1786, wyd. 2, Lwów 1858, s. 24.

7 Na mocy patentu z 22 marca 1782 r. w Galicji wprowadzono podział na 18 wielkich cyrkułów, tworząc tym samym m.in. cyrkuł dukielski ze stolicą w Dukli, por.: W. Tokarz, Galicya w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Kraków 1909, s. 35; E. Barwiński, Pierwsze podziały administracyjne Galicji, [w:] Ziemia Czerwieńska, R. 1, z. 1, Lwów 1935, s.

61-65. Na mocy patentu z 30 sierpnia 1791 r. przeniesiono siedzibę urzędu cyrkularnego z Dukli do Jasła, por.: ibidem, s. 65; S. Grodziski, Historia ustroju społeczno politycznego Galicji 1772-1848, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 162.

8 Galicyjskie wspomnienia szkolne…, s. X-XI. 9 F. Persowski, Kartki z dziejów szkolnictwa w Galicji w I połowie XIX wieku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie”, 1967, z. 4, s. 389; Galicyjskie wspomnienia szkolne…, s. XXII. 5

6

Tadeusz Łopatkiewicz

DZIEWIĘTNASTOWIECZNA IKONOGRAFIA KOŚCIOŁA ŚWIĘTEJ TRÓJCY W KROŚNIE

Zaproponowany wyżej przedział czasowy tylko pozornie wydawać się może przypadkowym i wyrwanym z kontekstu dziejowego krośnieńskiej fary1. W istocie rzeczy – jedynie w. XIX dostarczył nam wartościowych historycznie rysunków, grafik, planów, fotografii i dzieł malarskich, przedstawiających zarówno wnętrze świątyni, jak i jej bryłę zewnętrzną, wraz z dzwonnicą. Nie ujawniono do tej pory żadnej interesującej ikonografii kościoła Świętej Trójcy ze stuleci wcześniejszych2, zaś liczne przedstawienia dwudziestowieczne3, z przyczyn wyłuszczonych dalej, stanowią dziś przede wszystkim materiał porównawczy dla widoków dziewiętnastowiecznych. Na przełomie XIX i XX w. fara krośnieńska podległa dość gruntownym puryfikacjom stylowym oraz modernizacjom wnętrza, po czym już zmieniła się niewiele, do tego stopnia, iż nawet fotografie sprzed stu lat ukazują kościół w kształcie, który dane jest nam oglądać współcześnie.

Wartościowe zbiory ikonografii dawnej jakiegokolwiek zabytku to dziś materia bardzo atrakcyjna z jednej, zaś niezwykle rzadka – z drugiej strony. W przeszłości nie dysponowano bowiem zbyt wieloma możliwościami technicznymi wiernego utrwalania widoków otoczenia, społeczeństwo nie artykułowało ponadto wyraźnych 1 Tekst niniejszy stanowi poszerzoną wersję referatu wygłoszonego 21 września 2012 r. na konferencji naukowej „Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta”.

Wstępna wersja tego referatu opublikowana została w zbiorze tekstów Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 500 rocznicę konsekracji kościoła, przeprowadzonej przez Macieja Drzewickiego w 1512 roku, pod red. P. Łopatkiewicza, „Prace Naukowo-Dydaktyczne Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie”, 2012, z. 58, s. 161-194.

2 Nie mogą za taką uchodzić nierzeczywiste a wręcz fantastyczne widoki krośnieńskiego kościoła Świętej Trójcy, przedstawione w dziele G. Brauna i F. Hogenberga, Civitates orbis terrarum 1572-1618, wg. wyd. z 1618 r., Amsterdam 1965, ks. VI, nr 46, czy A. Cellariusza, Regni Poloniae Magnique Lituaniae omniumque regionum juri Polonico subjectorum novissima descriptio, Amstelodami 1659.

3 Większość ich publikuje Z. Więcek, Krosno na starych pocztówkach i dokumentach, Krosno 2005, (dalej cyt.: Więcek 2005) oraz tenże, Krośnieńskie kościoły na starych pocztówkach i fotografiach, Krosno 2010, (dalej cyt.: Więcek 2010).

138

Tadeusz Łopatkiewicz

potrzeb dokumentowania zabytków, ani też nie przejawiało zrozumienia dla wagi tego rodzaju dokumentacji dla przyszłości. Z tych głównie przyczyn to wszystko, co zachowało się szczęśliwie do naszej doby, bardziej nawet nosi znamiona przypadkowości, niż świadomie realizowanego procesu inwentaryzowania i dokumentowania. Rzadkie przykłady źródeł ikonograficznych zostały ponadto niezwykle silnie przetrzebione i rozproszone w w. XX, co dodatkowo pogłębia mankamenty przedstawione wyżej.

Zbiór ikonografii fary krośnieńskiej, będący podstawą niniejszego przeglądu, stanowi wynik wieloletnich i żmudnych kwerend w zbiorach prywatnych i publicznych, prowadzonych przede wszystkim na potrzeby krytycznej edycji rękopiśmiennego inwentarza zabytków powiatu krośnieńskiego, jaki u schyłku XIX w. sporządził pionier nowoczesnej inwentaryzacji konserwatorskiej w Polsce – Stanisław Tomkowicz (1850-1933)4. Prezentowane tu zabytki ikonograficzne wyszukane zostały m.in. w zbiorach Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Biblioteki Jagiellońskiej oraz Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków – Delegatury w Krośnie, czy Archiwum Państwowego w Przemyślu. Z pewnością nie natrafiono w tych poszukiwaniach na wszystko to, co sporządzono w XIX stuleciu, i co przetrwało następnie w. XX. Powstał tą drogą jednak zbiór na tyle wartościowy i reprezentatywny, iż warto pokusić się o jego prezentację i analizę wstępną.

Za najstarszy – wśród dziewiętnastowiecznych widoków fary krośnieńskiej – uchodzi dziś chromolitografia Józefa Zahradniczka5, sporządzona według rysunku Rudolfa Alta6, z lat 30. a wydrukowana przez Alojzego Leykuma w Wiedniu, w latach 40. XIX w. (il. 1). Grafika ta przedstawia w widoku od południowego zachodu panoramę Krosna, w której bryła kościoła farnego, wraz z towarzyszącą jej dzwonnicą i przylegającym doń budynkiem dawnej mansjonarii, stanowi – obok kamienic rynkowych i kolegium jezuickiego, a także istniejącej jeszcze wówczas Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2005, (dalej cyt.: P. Łopatkiewicz, T. Łopatkiewicz 2005).

5 Josef Zahradniczek (1813 lub 1822) – 29 sierpnia 1844 (lub 1845)), austriacki pejzażysta i litograf. Urodził się w Wiedniu jako syn żołnierza Gwardii Węgierskiej Fouriera. W wieku 16 lat podjął specjalistyczne studia malarskie w wiedeńskiej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. Znany później z wielu wspaniałych pejzaży, a także zbiorów rysunków Malownicze okolice Wiednia (1844) czy Malownicza Austria – album monarchii austriackiej (1840/1846). Zmarł w Wiedniu.

6 Rudolf Ritter von Alt ( 28 sierpnia 1812 – 12 marca 1905) – malarz austriacki, działający głównie w Wiedniu. Syn malarza Jakuba Alta (1789-1872) i jego żony Marii Anny Schaller (17901872). Jako czternastolatek otrzymał pierwszą nagrodę w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Specjalizował się w malarstwie krajobrazów i architektury, głównie akwarelą. Od 1828 podróżował wraz z ojcem po monarchii austriackiej, Włoszech, Dalmacji, Krymie, Niemczech i Belgii. Z tego czasu pochodzą liczne pejzaże i studia architektoniczne. W 1874 r. Alt został przewodniczącym Wiener Künstlerhaus Ernannt, a w 1897 przewodniczącym Wiener Secession. W 1879 r. mianowany tytularnym profesorem Akademii Wiedeńskiej. Liczne jego prace powstały na zamówienie cesarza Austrii Ferdynanda I. W r. 1892, w uznaniu zasług, otrzymał tytuł szlachecki. Był wychowawcą wielu wiedeńskich malarzy, m.in. Emila Jakoba Schindlera i Ernsta Granera.

4

Dziewiętnastowieczna ikonografiakościoła Świętej Trójcy w Krośnie

139

Il. 1. Krosno – widok miasta od strony południowo-zachodniej w latach 30. XIX w. Chromolito­grafia J. Zahradniczka wg rysunku R. Alta wyk. po 1828 r., druk A. Leykuma w Wiedniu. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK ewid. III/13872

dzwonnicy franciszkańskiej – istotny i rozpoznawalny element zabudowy miejskiego wzgórza.

Niewiele późniejszym przekazem ikonograficznym jest rysunek panoramy Krosna w widoku od północy, sporządzony przed r. 1838 przez Adama Gorczyńskiego7, a opublikowany w listopadowym numerze ukazującego się w Lesznie tygodnika „Przyjaciel Ludu”8. W szkicu tym (il. 2) kościół Świętej Trójcy został wprawdzie poprawnie umieszczony wśród otaczającej zabudowy miejskiej, jednak oszczędnie odnotowane szczegóły architektoniczne budowli (niektóre z nich, np. okna północnej elewacji prezbiterium – wręcz fantastyczne) oraz ogólnie schematyczna maniera przedstawienia nie wnoszą – niestety – zbyt wielu informacji do wiedzy o wyglądzie tego fragmentu miasta w 1 poł. XIX w.

7 Adam Gorczyński (1805 – 24 maja 1876) – działacz społeczny, malarz, literat (pseud. „Jadam z Zatora") oraz ck galicyjski konserwator zabytków okręgu wadowickiego, a przy tym właściciel dóbr ziemskich w Brzeźnicy i Marcyporębie (pow. wadowicki).

8 „Przyjaciel Ludu” czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości”, R. 5, nr 18 z 3 listopada 1838, s. 137 (okładka). Warto dodać, iż cytowany rysunek z okładki wzbogacony jest o krótką notatkę historyczną o Krośnie (s. 138), sygnowaną przez anonimowego W.W., natomiast w dalszej części numeru (s. 139-141) ten sam zapewne autor (sygn. W.) zamieścił legendę Stanisław i Anna Oświecimy w Krośnie, w Galicyi, ozdobioną udanymi przerysami portretów rodzeństwa w kaplicy rodowej w Krośnie (rys. P. K.).

Adrianna Gajdziszewska

OBRAZ STANISŁAWA BERGMANA STANISŁAW OŚWIĘCIM PRZY ZWŁOKACH ANNY OŚWIĘCIMÓWNY

Stan badań Obraz Stanisława Bergmana pt. Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny Oświęcimówny, namalowany w 1888 r., nie doczekał się jeszcze osobnego opracowania.

Postać autora jest mało znana przeciętnemu odbiorcy. Jego twórczość przez wiele lat była zapomniana, czego przyczyną jest rozproszenie prac artysty oraz znikoma ilość źródeł historycznych. Jednak dzięki pamięci środowiska krośnieńskiego i krakowskiego, twórczość ta jest od niedawna na nowo odkrywana. Autorki Galerii w Sukiennicach pokazały w niej obraz w 2010 r., bowiem do tej pory nie był on eksponowany.

Omawiane dzieło jest najsłynniejszą i najważniejszą pracą krośnieńskiego malarza. Z tego powodu jest wymieniane przy nazwisku artysty w hasłach osobowych Polskiego Słownika Biograficznego1, Słownika biograficznego twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski południowo-wschodniej2, Słownika artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy3 oraz Allgemeines Künstlerlexikon4. Jednym z pierwszych, obszerniejszych opracowań dotyczących artysty jest publikacja Anny Guz zatytułowana Stanisław Wojciech Bergman: wybitny malarz krośnieński5. Inspiracją do jej powstania było duże zainteresowanie mieszkańców Krosna spuścizną pozostawioną przez malarza. Problematyka omawianego przeze mnie obrazu nie została jednak wyczerpująco opisana. Naprowadza na nią Barbara T. Seweryn, Stanisław Bergman, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1989, s. 451-452.

2 J. Pomian, E. Bereś, Bergman Stanisław Wojciech, [w:] Słownik biograficzny twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski południowo-wschodniej, pod red. A. Meissnera, K. Szmyda, Rzeszów 2011, s. 35-36.

3 A. Melbechowska-Luty, Bergman Stanisław Wojciech, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971, s. 138-139.

4 U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Künstlerlexikon, t. 9, Lipsk,1994, s. 401.

5 A. Guz, Stanisław Wojciech Bergman: wybitny malarz krośnieński, Krosno 2011.

1

192

Adrianna Gajdziszewska

Ciciora w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach6 w haśle omawianego obiektu. Przy tekstach dotyczących literackiej legendy o Oświęcimach obraz Bergmana wymieniany jest często, jako przykład zainteresowania tym epizodem polskich artystów. Dzieło jest reprodukowane i powierzchownie omawiane w opracowaniach obejmujących twórczość uczniów Jana Matejki7 oraz polskich artystów czerpiących nauki w Akademii monachijskiej8. Wzmianki o dziele można odnaleźć także w tekstach podejmujących temat historii zabytków miasta Krosna – szczególnie tych, odnoszących się do kościoła i klasztoru ojców franciszkanów9.

Historia obiektu Omawiane dzieło zostało nagrodzone 5 listopada 1888 r. wielkim złotym medalem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, w Berlinie i Dreźnie zyskało liczne dyplomy pochwalne, a reprodukcje pojawiały się w kolejnych latach w tamtejszej prasie. Krakowskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych na wystawie w 1888 r. przeznaczyło dla niego osobną salę, znacznie je wyróżniając. W 1889 r. obraz był wystawiony w Salonie Aleksandra Krywulta w Warszawie. Dnia 7 grudnia 1908 r. Stanisław Bergman podarował obraz krakowskiemu Muzeum Narodowemu. W latach 19581971 oryginał, jako depozyt, znajdował się w Muzeum Okręgowym w Krośnie. Dziś obraz oglądać możemy w Galerii Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach, w sali prezentującej dzieła powstałe w kręgu sztuki nauczanej w akademiach sztuk pięknych, nazwanej „Wokół akademii”. W Muzeum Podkarpackim w Krośnie znajduje się wierna kopia obrazu z 1978 r., pędzla Mieczysława Dyląga10.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, red. nauk. B. Ciciora, A. Krypczyk, Kraków 2010.

7 Artyści ze szkoły Jana Matejki: wystawa jubileuszowa w 80. rocznicę początków i w 20. rocznicę restytucji Muzeum Śląskiego w Katowicach, Katowice 2004.

8 B. Jooss, Akademia Sztuk Pięknych i Kunstverein w Monachium w XIX wieku, [w:] Malarze polscy w Monachium. Studia i szkice, materiały z sesji naukowej, pod. red. Z. Fałtynowicza, E. Ptaszyńskiej, Suwałki 2007; S. Bołdok, Królewska Akademia w Monachium i jej polscy uczniowie, „Art&Business”, 1991, nr 4, s. 38-45.

9 Kościół i klasztor franciszkański w Krośnie, przeszłość oraz dziedzictwo kulturowe. Materiały z sesji naukowej Krosno, listopad 1997, red. wyd. E. Mańkowska, Krosno 1998; G. Kubal, Szlak dziedzictwa kulturowego miasta Krosna, Krosno 2005; J. Ross, Przeszłość artystyczna i zabytki sztuki Krosna i okolicy, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. J. Garbacika, t. 1, Kraków 1973; tenże, Zabytki sztuki Krosna, [w:] Ilustrowana monografia powiatu krośnieńskiego, Rzeszów 1957; W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym, Przemyśl 1898.

10 Za tę informację dziękuję pani Annie Guz, kierowniczce Działu Artystycznego Muzeum Podkarpackiego w Krośnie.

6

Obraz Stanisława Bergmana „Stanisław Oświęcim...”

193

Stanisław Bergman – biografia Stanisław Wojciech Bergman11, ur. 13 kwietnia 1862 r. w Krośnie, był ważnym polskim malarzem, grafikiem, rysownikiem i pedagogiem. Wychował się w zamożnej, mieszczańskiej rodzinie wyznania rzymskokatolickiego. Był drugim, po Józefie, burmistrzu Krosna, synem bogatego mieszczanina Fidelisa Bergmana i Krystyny Bergman (Pelczarskiej). Korzenie rodziny sięgają do Monachium, skąd pochodził Fidelis. Ojciec malarza specjalizował się w kowalstwie artystycznym12. Matka całe życie spędziła w Krośnie, zmarła w 1862 r., w tym samym, w którym urodziła drugiego syna. 21 kwietnia 1862 r. Stanisław został ochrzczony w krośnieńskim kościele farnym13. O jego dzieciństwie niewiele wiadomo. Faktem jest, że uczęszczał do szkoły w swym rodzinnym mieście14. Duży wpływ na Stanisława wywarło środowisko, w którym się wychowywał. 24 listopada 1879 r. zmarł jego ojciec.

Wbrew woli ojca Bergman wybrał naukę o profilu artystycznym15. W latach 18791885 podjął naukę malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Ówczesnym dyrektorem Szkoły był Jan Matejko16. Nie wiadomo jak finansowano naukę malarza, być może środki pochodziły ze spadku po rodzicach oraz pomocy brata Józefa.

Naukę w Szkole zaczął od drugiego półrocza roku szkolnego 1879/1880. Od tego czasu, aż do 1885 r., kształcił się u profesorów: Feliksa Szynalewskiego, Izydora Jabłońskiego, Władysława Łuszczkiewicza, Floriana Cynka i Leopolda Loeflera.

Bergman, od 28 października 1885 r., kształcił się w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych u profesorów Otto Seitza i Alexandra Wagnera. Wagner prowadził kurs malarstwa historycznego i wpajał uczniom zasady techniki malarskiej. Sama Akademia cieszyła się dużą popularnością, szczególnie wśród Polaków17. Trzyletni pobyt w Monachium był dla młodego malarza okresem ciężkiej pracy, odkryć 11 Nazwisko artysty pisane przez dwa „n” można spotkać w różnego rodzaju dokumentach, reprodukcjach jego dzieł, gdyż artysta sygnował swoje prace podpisem, który można odczytać w dwojaki sposób (Bergman albo Bergmann). Nazwiska Stanisława Bergmana nie należy mylić z innymi osobami z jego rodziny noszącymi to samo imię: z bratankiem malarza, który był architektem, majorem rez. Wojska Polskiego (1885-1958) ani z synem malarza (1892-1956), związanego z lotnictwem krośnieńskim. A. Guz, op. cit., s. 11.

12 J. Góral, Stanisław Bergman – życie i twórczość, „Studia i Materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie”, t. 1, Krosno 1981, s. 207.

13 A. Guz, op. cit., s. 11.

14 D. Quirini-Popławska, Szkolnictwo krośnieńskie od XVII w. do 1914 r., [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 2, pod red. J. Garbacika, Kraków 1973, s. 356.

15 A. Melbechowska-Luty, Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971, s. 138.

16 Historia i organizacja szkoły zostały dokładnie omówione w opracowaniu J. Jeleniewska-Ślesińska, W. Ślesiński, A. Załuski, Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1816-1895, pod red. J. E. Dutkiewicza, t. 1, „Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej”, pod red. A. Ryszkiewicza, t. 10, Wrocław 1959.

17 W Monachium, w celach pobierania nauki malarstwa, przebywali około połowy XIX w. wybitni polscy artyści, którzy zachowali swoją artystyczną i narodową odrębność (m.in. J. Matejko, J. Chełmoński, J. Kossak, W. Kossak, Julian Fałat). Program Akademii umożliwiał nabycie doskonałych umiejętności warsztatowych. Malarze polscy w Monachium. Studia i szkice, materiały z sesji naukowej, pod. red. Z. Fałtynowicza, E. Ptaszyńskiej, Suwałki 2007, s. 10.

Janusz Kubit

KROŚNIEŃSKI BATALION OBRONY NARODOWEJ

Jeszcze w czasach staropolskich obrona kraju ojczystego oparta była o pospolite ruszenie. Każdy zobowiązany właściciel ziemski winien był stawić się zbrojnie na sygnał (wici) w wyznaczonym miejscu. W zależności od wielkości nadanych wcześniej areałów ziemi, należało przyprowadzić ze sobą poczet zbrojny, składający się z giermka i tzw. pocztowych. Oprócz szlachty, do stawienia się zbrojnie zobowiązani byli również wójtowie, którym nadano wcześniej wójtostwo składające się przeważnie z łanu ziemi (około 24 ha) lub jego wielokrotności. Szlachta zabierała także ze sobą na wyprawy zbrojne podległych sobie włościan, którzy tworzyli tzw. czeladź. W r. 1578 w wojskach koronnych król Stefan Batory zorganizował na wzór węgierski spośród stanu włościańskiego piechotę wybraniecką. Żołnierze tej formacji rekrutowali się z chłopów (wybrańców) z dóbr królewskich. Do służby wojskowej powoływano jednego żołnierza z 20 łanów. Zobowiązany do służby w piechocie wybranieckiej zwolniony był od danin i powinności, w zamian miał stawiać się na wezwanie z własną bronią. Dobra kościelne zwolnione były z tego obowiązku, ale bardzo często biskupi wystawiali lub opłacali swoje własne oddziały wojskowe (roty piechoty, chorągwie jazdy itp.), które przeważnie od osoby fundatora otrzymywały nazwę. Z biegiem czasu niepewne pospolite ruszenie zaczęto zastępować wojskiem zaciężnym, temu pierwszemu pozostawiając funkcje pomocnicze. Bardzo żywa idea pospolitego ruszenia znalazła swoją realizację podczas zaborów w XIX w., zwłaszcza w trakcie powstań listopadowego i styczniowego. Podczas I wojny światowej, w zaborze austriackim, polskie organizacje niepodległościowe skupiły się wokół Naczelnego Komitetu Narodowego, skąd wyszła idea sformowania ochotniczych oddziałów wojskowych – późniejszych Legionów Polskich.

W okresie międzywojennym, po dojściu Hitlera do władzy w r. 1933, zaczęło narastać zagrożenie wojenne. Mimo zawarcia w r. 1934 paktu o nieagresji z Niemcami, władze polskie zdawały sobie sprawę z roszczeń terytorialnych zachodniego sąsiada. Końcem listopada 1936 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało wytyczne do opracowania zagadnień związanych z utworzeniem oddziałów Obrony Narodowej. Niebawem Departament Piechoty MSWojsk. przygotował zarządzenie wykonawcze przewidujące utworzenie kilkunastu Batalionów Obrony Narodowej.

Decyzję tę podjęto celem zwiększenia stanu liczebnego armii oraz wykorzystania

216

Janusz Kubit

środków pieniężnych przeznaczonych na zwalczanie bezrobocia i wykorzystanie nadkontyngentu poborowych w poszczególnych ośrodkach regionalnych. W skład oddziałów Obrony Narodowej wchodzili pozbawieni pracy rezerwiści i samotni przedpoborowi posiadający obywatelstwo polskie, wytypowani spośród członków organizacji paramilitarnych: Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, Związku Rezerwistów, Związku Strzeleckiego, Związku Harcerstwa Polskiego, Związku Młodych Pionierów Rzeczypospolitej, Związku Młodej Wsi, Związku Młodzieży Ludowej, Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”. Przy tworzeniu oddziałów Obrony Narodowej Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych korzystał z pomocy Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz jego struktur terenowych.

Pierwsze oddziały Obrony Narodowej (ON) zorganizowano na początku stycznia 1937 r. przy jednostkach wojskowych. W skład podstawowego oddziału ON – batalionu, wchodziły dwie kompanie strzeleckie po 60-80 rezerwistów oraz kompania ckm o składzie sześćdziesięcioosobowym. Planowano wejście Obrony Narodowej w skład sił zbrojnych oraz podział na wojsko stałe, Korpus Ochrony Pogranicza i Obronę Narodową. Zakładano w ten sposób wzrost liczebności wojska i powiększenie stanu rezerw piechoty na obszarach rozlokowania oddziałów Obrony Narodowej oraz osłonę mobilizacji i jej usprawnienie.

Największą jednostką Obrony Narodowej miała być brygada lub półbrygada, z dowództwem, oddziałem zwiadowców, baterią lub plutonem artylerii oraz czterema lub więcej batalionami piechoty. Batalion piechoty Obrony Narodowej składał się z dowództwa, drużyny łączności, pododdziału cyklistów, dwóch lub czterech kompanii strzeleckich, pododdziału ckm i ewentualnie innych pododdziałów specjalnych. Pod względem gospodarczym przydzielano je do najbliższych jednostek wojskowych. Faktyczny proces organizacji kompanii i plutonów Obrony Narodowej rozpoczął się późną jesienią r. 1937.

Przy Dowództwie Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu zorganizowano Podkarpacką Półbrygadę Obrony Narodowej, składającą się początkowo z dwóch batalionów: przemyskiego i samborskiego. Powstał także oddział zwiadowców rekrutujący się z rejonu Przemyśl – miasto. Pod względem administracyjnym Przemyski Batalion ON podporządkowano 38 pp, zaś Samborski Batalion ON 6 psp, czyli z miejscowości, gdzie znajdowały się wymienione pułki, przyjmując jednocześnie z tych miast nazwę batalionów ON. Na podstawie zarządzenia z 6 kwietnia 1938 r., L.dz. 1135/Tjn. I wiceministra Spraw Wojskowych utworzono trzy kolejne bataliony Obrony Narodowej: Jarosławski, Rzeszowski i Sanocki, w składzie Podkarpackiej Półbrygady Obrony Narodowej oraz przemianowano ją na Brygadę. W Sanockim Batalionie ON pod dowództwem kpt. adm. (piech.) Tadeusza Kuniewskiego, pełniącego jednocześnie funkcję Komendanta Obwodowego Przysposobienia Wojskowego, ustalono numerację i nazwy poszczególnych kompanii (stan na 23 marca 1939 r.):

Krośnieński Batalion Obrony Narodowej

217

Il. 1. Dukla. Uroczystości przekazania szwadronowi KOP „Bystrzyce” karabinów maszynowych od społeczeństwa powiatu krośnieńskiego – 5 czerwca 1938. Defiluje oddział Przysposobienia Wojskowego, z którego rekrutowali się żołnierze Krośnieńskiego Batalionu ON. Fot. ze zbiorów Muzeum Historycznego – Pałac w Dukli

• 1. kompania „Sanok” – dowódca kpt. Franciszek Gacek, • 2. kompania „Brzozów” – dowódca kpt. adm. (piech.) Stanisław Godawa, • 3. kompania „Krosno” – dowódca por. kontr. Władysław Parylak, • 4. kompania „Lesko” – dowódca por. kontr. Tadeusz Riedrich.

Latem r. 1938 oddziały Obrony Narodowej osiągnęły prawie w całości przewidziany skład organizacyjny. Stworzono funkcjonujący system alarmowania i organizacji zbiórek, który nie różnił się od takiegoż systemu w wojsku stałym. W kompanii ON istniał specjalny poczet dowódcy, składający się z gońców wyposażonych w rowery. Uruchomieni gońcy przekazywali informacje o zbiórce lub krótkim szkoleniu poprzez tzw. skrzyknięcie, zawiadamiając jednego z pięciu mieszkających blisko siebie żołnierzy ON – a ten pozostałych. Na dłuższe szkolenia lub przy mobilizacji poczta lub gońcy doręczali karty powołania. W tym czasie przyjęto, że co najmniej pluton musi się znajdować w jednej miejscowości. W ten sposób została przeprowadzona pierwsza faza organizacji oddziałów Obrony Narodowej; powstało 6 brygad, 4 półbrygady i 38 batalionów.

Wiosną r. 1939, przy stale zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej, naturalnym procesem była próba podniesienia obronności Państwa Polskiego, czego jednym ze skutków była dalsza rozbudowa Obrony Narodowej. W ostatnich dniach marca 1939 r., bezpośrednio po wysunięciu przez rząd niemiecki żądań terytorialnych wobec Polski i przeprowadzeniu przez polskie czynniki rządowe częściowej mobilizacji, odbyła się w Warszawie odprawa, podczas której przekazano obecnym

Marian Hubert Terlecki

STOWARZYSZENIE MIŁOŚNIKÓW ZIEMI KROŚNIEŃSKIEJ W KROŚNIE W LATACH 1996-2011 (NA PRZYKŁADZIE KILKU KADENCJI)

Rozwijającą się działalność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej dokumentowano już wcześniej w formie opracowań i artykułów. Należą do nich publikacje Franciszka Krausa1, Zdzisława Łopatkiewicza2, Andrzeja Kośka3, Artura Bębna i Stanisława Szafrana4. Omawiane przez autorów długie okresy działalności obrazowały pełną jej tematykę.

Kilka artykułów opublikował też autor, dotyczyły one rocznic obchodzonych przez Stowarzyszenie5. Na uwagę zasługuje krótki opis jednej kadencji, autorstwa A. Kośka, który napisał: Zakres działań przedstawionych w sprawozdaniu z działalności Zarządu Głównego Stowarzyszenia w latach 1996-1999 wydaje się wskazywać, że była to bodaj najbardziej pracowita kadencja w historii korporacji. Zwięźle, rzetelnie i wyczerpująco zaprezentowano w nim bowiem działalność i inicjatywy 1 F. Kraus, 22 lata działalności Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, Krosno 1981, mps, s. 64 (w Archiwum SMZK); tenże, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, [w:] Słownik Polskich Towarzystw Naukowych, t. 3, Towarzystwa upowszechniające naukę działające obecnie w Polsce, red. naukowy Leon Łoś, Wrocław 1982, s. 190-192.

2 Z. Łopatkiewicz, Trzydzieści pięć lat Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie, [w]: Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu (dalej cyt.: Krosno. Studia), t. 3, pod red.

Stanisława Cynarskiego, Rzeszów 1995, s. 391-411; tenże: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w okresie 1973-1998, [w]: Krosno. Studia, t. 4 pod red. Franciszka Leśniaka, Krosno 2002, s. 447-464.

3 A. Kosiek, Działalność Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Krośnieńskiej w latach 1958-1973, [w:] Krosno. Studia, t. 4, pod red. Franciszka Leśniaka, Krosno 2002, s. 431-446.

4 A. Bęben, S. Szafran, Początki i pierwsze trzydzieści lat Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, [w:] Krosno. Studia, t. 5, pod red. Franciszka Leśniaka, Krosno 2010, s. 487-553.

5 M. H. Terlecki, 40 lat Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, „Krośnieński Informator Kulturalny”, 1998, nr 3, s. 5-12; wersja skrócona: 40 lat Stowarzyszenia, „Podkarpacie”, 1998, nr 38, s. 9; Miłośnicy Krosna i regionu, „Croscena. Krośnieńska Scena Kultury”, 2003, nr 5, s. 6-10; Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. 50 lat działalności, „Informator. Inspiracje – Programy – Dokumentacja”, Warszawa-Wrocław 2008, nr 3, s. 70-73.

Marian Hubert Terlecki

254

programowe (zwłaszcza sprawdzone i akceptowane przez środowisko formy podejmowanych działań), przedsięwzięcia wydawnicze i sprawy organizacyjne6.

Przytoczona wyżej praca A. Kośka zawiera tylko wybrane zagadnienia, co uzasadnia potrzebę przybliżenia obrazu SMZK w trzech tamtych latach i w kolejnych kilku kadencjach7. W związku z tym przyjęto w opracowaniu formę kronikarskiego zapisu.

X kadencja (1996-1999) Na Walnym Zebraniu w dniu 21 września 1996 r. wybrano prezesa, Zarząd Główny i Komisję Rewizyjną. Prezesem został ponownie Adolf Marczak, natomiast Zarząd i Komisja ukonstytuowały się na pierwszych posiedzeniach, które odbyły się 11 października 1996 r. Skład Zarządu: wiceprezesi Marian Hubert Terlecki i Halina Tenerowicz, sekretarz Andrzej Kosiek, skarbnik Marek Jędrzejczyk, członkowie Prezydium Józef Kusiba, Helena Matusz, Zygmunt Rygiel, członkowie: Józef Bielański, Stanisław Boczar, Helena Chodorowska, Jan Czajkowski, Zdzisław Gil, Tadeusz Łopatkiewicz, Zdzisław Łopatkiewicz, Stefan Musiał, Kazimierz Oleś (Wrocław), Alfred Ostafil (Warszawa), Stanisław Pomprowicz, Andrzej Prugar, Zbigniew Piotrowski, Stanisław Steliga, Stanisław Szafran (Kraków), Maciej Zborowski. Komisja Rewizyjna: przewodniczący Jan Buczyński, zastępca przewodniczącego Jan Pudło, sekretarz Jerzy Wieloch, członkowie Roman Cetnarowicz (Kraków), Józef Mercik (Warszawa).

W dniu 10 września 1997 r. zmarł prezes A. Marczak. Na podstawie uchwały Zarządu podjętej na posiedzeniu w dniu 21 października 1997 r., do końca kadencji kierowali pracami wiceprezesi.

Oddziały Stowarzyszenia wybierały własne Zarządy i Komisje Rewizyjne. Prezesami Zarządów byli: Artur Bęben w Krakowie, Alfred Ostafil w Warszawie, Kazimierz Oleś we Wrocławiu.

Stowarzyszenie prowadziło różne działania zgodne z celami statutowymi. Organizowane były odczyty i sesje popularnonaukowe, zwiedzanie wystaw, doroczne Spotkania Przedstawicieli Oddziałów „Na rodzinnej ziemi”, spotkania promocyjne wydawnictw, Spotkania Noworoczne z programem kulturalnym, wycieczki pod hasłem „Poznajemy swój region”, spotkania w różnych środowiskach, a przede wszystkim z młodzieżą szkolną.

Przez całą kadencję Zarząd zwracał uwagę na prowadzenie systematycznej działalności oświatowej i organizował w zasadzie w każdym miesiącu, od października do maja następnego roku, odczyty, sesje popularnonaukowe, spotkania na wystawach.

Prezentowano różne tematy wiążące się z Krosnem i regionem.

A. Kosiek, Bilans społecznego dorobku, „Kurier Krośnieński”, 1999, nr 10, s. 2-3.

Autor wykorzystał materiały źródłowe zgromadzone w Archiwum SMZK.

6 7

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie w latach 1996-2011

255

Okres 1996/97 Odczyty: Początki Krosna (lokacja, herb, nazwa) – wygłosił w Szkole Podstawowej nr 14 M. H. Terlecki (15 października); Ksiądz Stanisław Szpetnar – krośnieński katecheta i społecznik – przedstawił A. Kosiek (29 października); spotkanie z prezydentem miasta Romanem Zimką i wiceprezydentem Wojciechem Malinowskim na temat Krosno u progu XXI wieku (3 grudnia); odczyty: Radość pisania Wisławy Szymborskiej – laureatki Nagrody Nobla 1996 – przedstawiła Jadwiga Olbrycht (21 lutego); Śladami nart przez królestwo Stanisława Barabasza. Z historii narciarstwa na Podkarpaciu – omówił J. Kusiba (18 marca); spotkanie z wojewodą krośnieńskim Piotrem Komornickim na temat aktualnych problemów społeczno-gospodarczych regionu krośnieńskiego (16 kwietnia); odczyt Błogosławiony Jan z Dukli w świetle literatury hagiograficznej – wygłosił Franciszek Tereszkiewicz (23 maja).

Okres 1997/98 Odczyty: Generał Stanisław Szeptycki i jego związki z regionem krośnieńskim – wygłosił S. Pomprowicz (22 października); Eliza Orzeszkowa jako rzeczniczka ufundowania Marii Konopnickiej Daru Narodowego (w 95 rocznicę jubileuszu) – przedstawił Z. Łopatkiewicz (20 listopada); muzealne spotkania z wystawami w Muzeum Okręgowym: 1) Gujana – zielony raj– oprowadzała Lidia Malczyk, 2) A to Polska właśnie. Tematyka historyczno-wojskowa i patriotyczna w rysunku i akwareli Henryka Basińskiego, żołnierza AK – oprowadzał A. Kosiek (16 grudnia); promocja książki M. H. Terleckiego Udział Podkarpacia w Powstaniu Styczniowym (11 marca); odczyt Z działalności Franciszka Krausa na niwie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej – przygotował A. Kosiek (23 kwietnia); sesja popularnonaukowa na temat 40 lat Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej (1958-1998) (4 czerwca).

Okres 1998/99 Spotkanie z okazji jubileuszu czterdziestolecia Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej (26 września); Spotkanie Przedstawicieli Oddziałów „Na rodzinnej ziemi – Krosno’98” (27 września); odczyt Ochrona przyrody w parkach krajobrazowych regionu krośnieńskiego – wygłosił Jan Stachyrak, zilustrował temat przeźroczami i podarował uczestnikom różne opracowania (20 października); zwiedzanie wystawy O niepodległość i wolność ojczyzny naszej z okazji 80. rocznicy odzyskania niepodległości – oprowadzał A. Kosiek (24 listopada); odczyty: Fara krośnieńska w średniowieczu, odczyt ilustrowany był przeźroczami – wygłosił Piotr Łopatkiewicz (17grudnia); Żarnowieckie lata w twórczości i działalności Marii Konopnickiej – przedstawił Z. Łopatkiewicz (część pierwsza 25 marca, druga 21 kwietnia); zwiedzanie wystawy Skarby karpackich grodzisk – oprowadzali dyrektor Muzeum Okręgowego Jan Gancarski i Anna Muzyczuk (20 maja); odczyt Dwory i dworki regionu krośnieńskiego – omówił Z. Gil (26 maja). Poza tym uczniom kl. VI i VII Szkoły Podstawowej Nr 14 przedstawiony został przez M. H. Terleckiego temat Udział Krosna i regionu w Powstaniu Styczniowym (27 kwietnia).

W ramach współpracy z Oddziałem krakowskim prelegenci z Krosna przedstawili członkom tego Oddziału różne tematy. W 1997 r.: Twórczość artysty malarza Stani-

Wanda Belcik

DZIAŁALNOŚĆ STOWARZYSZENIA MIŁOŚNIKÓW ZIEMI KROŚNIEŃSKIEJ W XV KADENCJI (2011-2014)

Walne Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze SMZK, które obradowało w Krośnie 25 września 2011 r., dokonało wyboru władz organizacji – Zarządu Głównego i Głównej Komisji Rewizyjnej. Prezesem została mgr Wanda Belcik, natomiast ZG ukonstytuował się w składzie: I wiceprezes – dr Tadeusz Łopatkiewicz, II wiceprezes – mgr Halina Tenerowicz, sekretarz – mgr Andrzej Kosiek, skarbnik – mgr Stanisław Lorens; członkowie Prezydium – mgr Andrzej Prugar, Maciej Zborowski; członkowie Zarządu – mgr inż. Józef Bielański, inż. Krystyn Błażejowski, mgr Henryk Bogacz, mgr Alojzy Cabała, Helena Chodorowska, mgr Mieczysław Fejkiel, mgr Zdzisław Gil, mgr Leon Ginalski (Lublin), mgr Adam Krzanowski, Ryszard Krzywda, mgr Jan Kanty Lusznia, mgr Zdzisław Łopatkiewicz, mgr inż. Alfred Ostafil (Warszawa), mgr Stanisław Pomprowicz, Jerzy Steciak, dr inż. Stanisław Szafran (Kraków), mgr Krzysztof Tenerowicz (Wrocław), mgr Marian Hubert Terlecki.

Główna Komisja Rewizyjna ukonstytuowała się w składzie: przewodnicząca mgr Teresa Sznajder, wiceprzewodnicząca Ewa Tomkiewicz, sekretarz Marek Jędrzejczyk.

W związku z rezygnacją Andrzeja Kośka z funkcji sekretarza w dniu 25 lutego 2013 r., ZG na posiedzeniu 30 kwietnia 2013 r. powierzył pełnienie tej funkcji Janowi Kantemu Luszni.

W minionej kadencji prezesami Zarządów Oddziałów byli: w Krakowie – dr inż. Stanisław Szafran, w Lublinie – mgr Leon Ginalski, w Warszawie – mgr inż.

Alfred Ostafil, we Wrocławiu – ppłk mgr Antoni Chojcan (zm. 4 grudnia 2013 r.).

Kierunki działalności Stowarzyszenia zostały przyjęte w uchwale Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego w dniu 25 września 2011 r., a konkretne zadania ustalał i realizował ZG w ramach rocznych planów pracy. W każdym roku aktualne były następujące zadania: – popularyzowanie i wzbogacanie tematyki regionalnej z uwzględnieniem różnych dziedzin wiedzy, – rozwijanie działalności programowej i wzbogacanie jej o nowe elementy, – inspirowanie badań regionalnych i prowadzenie własnej działalności wydawniczej oraz wspieranie innych wydawców,

310

Wanda Belcik

– utrzymywanie kontaktów z członkami Oddziałów w Krakowie, Lublinie, Warszawie i Wrocławiu, – współdziałanie z władzami samorządowymi, jednostkami kultury, szkołami i organizacjami społecznymi, – podejmowanie różnych inicjatyw w celu pozyskiwania nowych członków.

Upowszechnianie tematyki regionalnej W latach 2011-2014 realizowane były różne formy pracy Stowarzyszenia – wykłady, konferencje, wystawy, promocje książek, kiermasze, doroczne spotkania „Na rodzinnej ziemi”, wycieczki krajoznawcze, noworoczne spotkania integracyjne i inne; działalność tę prowadzono systematycznie. W okresie kadencji zrealizowano łącznie 44 imprezy w tym: 16 wykładów, 10 prezentacji książek, 1 wystawę, 1 konferencję popularnonaukową, 6 wycieczek, 6 spotkań, 1 prezentację filmu, 3 kiermasze książek (podczas „Dni Krosna”).

Ponadto w dniu 22 stycznia 2013 r. ZG był inicjatorem i współorganizatorem uroczystych obchodów 150. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego.

Tematyka wykładów dotyczyła głównie Krosna, była różnorodna i obejmowała oprócz tematów historycznych, zagadnienia z zakresu historii sztuki, socjologii, biografistyki i sportu. Działania popularyzatorskie w poszczególnych latach przedstawiają się następująco.

Rok 2011 (od 25 września) Odczyt: Dzieła z Pracowni Artystyczno-Rzeźbiarskiej Andrzeja Lenika na Kresach wygłosił 8 grudnia Zdzisław Gil. W dniu 24 listopada w Czytelni Głównej Krośnieńskiej Biblioteki odbyła się prezentacja książki dr. Tadeusza Łopatkiewicza Karykatury z teki Stanisława Kochanka. „Podkarpacie” 1970-1973. W spotkaniu z autorem uczestniczyło liczne grono członków Stowarzyszenia, Jacek Kochanek, syn malarza z żoną oraz byli pracownicy redakcji tygodnika „Podkarpacie”. Radio Rzeszów wyemitowało audycję poświęconą książce i wywiad z autorem.

Członkowie Stowarzyszenia byli aktywni poza organizacją. Tadeusz Łopatkiewicz przedstawił dla członków Koła Przewodników PTTK w Krośnie temat Zaplecze surowcowe ludowego ośrodka kamieniarskiego w Bartnem na Łemkowszczyźnie Środkowej (7 grudnia). W listopadzie delegacja Stowarzyszenia w składzie: Wanda Belcik, Marek Jędrzejczyk, Stanisław Lorens, Tadeusz Łopatkiewicz i Marian Terlecki wzięła udział w spotkaniu w Krościenku Wyżnym, podczas którego prezentowano książkę Z dziejów oświaty w Krościenku Wyżnym, wydaną przez Stowarzyszenie Kulturalne „Dębina”. Również w listopadzie na wniosek Tadeusza Łopatkiewicza Zarząd Główny wystąpił do Rady Miasta Krosna z propozycją nadania rondu w dzielnicy Zawodzie imienia Stanisława Kochanka, zasłużonego dla Krosna artysty malarza, wieloletniego członka Stowarzyszenia.

Działalność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w XV kadencji...

311

Il. 1. Prezentacja książki T. Łopatkiewicza „Karykatury z teki Stanisława Kochanka” w Czytelni Głównej Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej w Krośnie – 24 listopada 2011 r. Fot. K. Uliasz

Rok 2012 Odczyty: Glosa do bieszczadzkiej wycieczki SMZK. Z problematyki chrześcijaństwa wschodniego – wygłosił Alojzy Cabała (13 lutego), Chłopski etos Podkarpacia a nowoczesność – przedstawił prof. dr hab. Kazimierz Szmyd (20 marca), Antoni Bal (1906-1979). W służbie człowiekowi i miastu – prezentacji sylwetki i książki o nim dokonał Adam Krzanowski (23 marca), Wypadki z lat 1846-1848 w Krośnie i okolicy przypomniała dr Ewa Bereś (10 maja), Andrzej Kosiek przygotował temat Anna Oświęcimówna. O postaci znanej i nieznanej – zapomniany epizod z doby romantyzmu (22 października), Krosno w twórczości Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego – przedstawił Marian Terlecki (26 listopada). Relacja z tego wykładu była prezentowana również na portalu Krosno24.pl. Członkowie Zarządu wygłaszali wykłady poza organizacją. Alojzy Cabała powtórzył swój wykład dla Krośnieńskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku (w marcu), a Tadeusz Łopatkiewicz prezentował książkę o Stanisławie Kochanku w krakowskim Oddziale Stowarzyszenia (6 marca), a także w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jaśle (15 lutego), w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gorlicach (15 marca), w Gminnym Ośrodku Kultury w Jedliczu (11 maja) i w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Jaśle (15 listopada).

Recenzje

Tomasz Babnis

HUMANISTA NIESŁUSZNIE ZAPOMNIANY Recenzja książki Alberta Gorzkowskiego Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje krakowskiego profesora, Kraków 2000, ss. 348, bibliogr., indeksy, ISBN 83-7188-317-X

Renesans był z pewnością w dziejach kultury polskiej okresem przełomowym.

Epoka ta, która w historii Polski zbiegła się z korzystną sytuacją polityczną za panowania dynastii Jagiellonów, wydała na świat wielu wybitnych twórców, wzbogaciła nasz kraj o znakomite dzieła tak sztuki, jak literatury, wreszcie umocniła kulturalną pozycję Rzeczypospolitej w Europie.

W odniesieniu do literatury tego okresu często zwraca się uwagę na fakt, że to właśnie wtedy polscy autorzy zaczęli tworzyć swe dzieła w języku narodowym. Symbolem tego przejścia stał się Jan Kochanowski, który – skądinąd słusznie – wyraźnie dominuje nad piśmiennictwem tej doby.

Sam jednak Mistrz z Czarnolasu więcej niż po polsku napisał po łacinie. Twórczość łacińska rozwijała się zresztą tak przed, jak i po Kochanowskim. Wśród licznego grona poetów polsko-łacińskich wspomnieć warto obok Klemensa Janickiego, czy Andrzeja Krzyckiego także pochodzącego z Krosna Pawła Proclera (Ruthenusa), którego życie i twórczość są tematem monografii Alberta Gorzkowskiego.

Albert Gorzkowski (ur. 1971 r. w Tarnowie), polonista, filolog klasyczny i biblista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie zajmuje się w swych badaniach literaturą staropolską (zwłaszcza renesansu), biblistyką oraz problemami retoryki. Jest autorem

326

Tomasz Babnis

licznych książek i artykułów dotyczących szeroko pojmowanej humanistyki. Do jego najważniejszych prac należą: Zagadki demonologii. Demon Socratis Łukasza Górnickiego (Kraków 1995), Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje krakowskiego profesora (Kraków 2000), Bene atque ornate. Twórczość łacińska Jana Kochanowskiego w świetle lektury retorycznej (Kraków 2004), Cóż stanie się, Panie, jeśli spytam? Studia i szkice o myśli i tradycji biblijnej (Kraków 2012). Przetłumaczył też na język polski monumentalne dzieło Heinricha Lausberga Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze (Kraków 2002). Podstawę recenzowanej pracy poświęconej osobie i twórczości Pawła z Krosna stanowi doktorat Autora (promotor: profesor Andrzej Borowski) obroniony na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w r. 1998.

Jednym z celów pracy Gorzkowskiego jest przypomnienie i sui generis „rehabilitacja” Pawła z Krosna jako poety. We wcześniejszych, bardzo zresztą skromnych, badaniach był on bowiem przedstawiany krytycznie, by nie rzec ze wzgardą.

Przytoczmy kilka przykładów. Juliusz Krzyżanowski w swojej Historii literatury polskiej. Alegoryzm – preromantyzm tak pisał o Pawle z Krosna i jego uczniu Janie z Wiślicy: Byli poetami szkolnymi, niezdolnymi wyjść poza suche szablony. Obydwaj płodzili panegiryki1. Ani słowem nie wspominają krośnieńskiego poety dwaj inni autorzy obszernych podręczników literatury: Józef Kleiner2 oraz Ignacy Chrzanowski3. Andrzej Borowski w swojej pracy o renesansie wymienił Proclera tylko raz, jako jednego z elegików polsko-łacińskich4, a Jerzy Ziomek w swym Renesansie poświęcił mu jeden akapit5. Największy wkład w powojenne badania nad postacią krośnieńskiego poety wniosła Maria Cytowska, autorka ważnego artykułu w Meandrze6, biogramu Pawła w Polskim Słowniku Biograficznym7, a także edycji jego dzieł wszystkich8. Ustalenia te były jednak niewystarczające i wymagały uaktualnienia wobec stałego przyrostu literatury naukowej poświęconej literaturze renesansu.

Założenia badawcze oraz argumenty za ponownym przebadaniem życia i twórczości Pawła z Krosna wyłożył Gorzkowski we wstępie do swej pracy (s. 7-28).

Przedstawił też ogólne problemy uczonych podejmujących tematykę twórczości polsko-łacińskiej doby odrodzenia. W pierwszym rzędzie opowiada się przeciw poglądowi o niskim poziomie tej pisanej po łacinie poezji, przeciwstawianiu jej twórczości w języku narodowym, wreszcie krytykowaniu jej z pozycji współczesnych (a więc 1 J. Krzyżanowski, „Historia literatury polskiej. Alegoryzm – preromantyzm”, Warszawa 1964, s. 97.

2 J. Kleiner, Zarys dziejów literatury polskiej, przejrzeli i uzupełnili S. Kawyn, J. Spytkowski, T. Ulewicz, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965.

3 I. Chrzanowski, Historia literatury niepodległej Polski (965-1795), Warszawa 1983.

4 A. Borowski, Renesans, Warszawa 1992, s. 93.

5 J. Ziomek, Renesans, Warszawa 2002, s. 81-82.

6 M. Cytowska, Twórczość Pawła z Krosna na tle ówczesnej literatury humanistycznej, „Meander” XVI (1961), z. 10, s. 502-515.

7 M. Cytowska, Paweł z Krosna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 25, Wrocław 1980, s. 384-386.

8 Pauli Crosnensis Rutheni Carmina, ed. M. Cytowska, Varsoviae MCMLXII.

Humanista niesłusznie zapomniany

327

diametralnie innych niż renesansowe) poglądów estetycznych9. Optuje również za uzupełnieniem niedostatków badań monograficznych nad staropolskimi pisarzami wyrażającymi się po łacinie. Czas pokaże, czy w dłuższej perspektywie postulaty Autora przyniosą plon w postaci ożywionych studiów nad literaturą polsko-łacińską.

Niniejsze opracowanie wydaje się być dla badaczy drogowskazem, jak studia takie powinny wyglądać.

Rozdział I zatytułowany Poeta zarzucony (s. 29-49) poświęcił Gorzkowski przede wszystkim przedstawieniu status quaestionis. Ukazał w nim, jak Krośnianin obecny był w opinii potomnych. Co ciekawe, zaczyna swą analizę od zaprezentowania poglądów, które na temat Proclera wyrazili inni autorzy renesansowi: Jan Dantyszek, Rudolf Agricola Młodszy i Leonard Coxe. Następnie przechodzi do refleksji o bardziej naukowym charakterze, poczynając od wydanych w 1755 r. Janocianów, poprzez niezbyt poecie przychylne opinie uczonych wieków XIX i XX, aż po badania powojenne, ze szczególnym uwzględnieniem prac wspominanej już Marii Cytowskiej. Przez te wszystkie lata nie doczekał się Paweł z Krosna w pełni naukowej monografii (s. 49).

Biografię Proclera omówił Autor dokładnie w rozdziale II pod tytułem Humanista wielkiego przełomu (s. 50-134). Z racji znacznej objętości tej części, podzielona ona została na sześć podrozdziałów, których granice wyznaczają tytułowe humanistyczne peregrynacje. W pierwszym z nich (s. 50-59) przedstawia więc Gorzkowski drogę, jaką pokonał Procler z rodzinnego Krosna na krakowski uniwersytet, gdzie został immatrykulowany w r. 1491. Przy okazji, pokrótce omówione zostały rodzinne koligacje poety, który należał do zamożnej niemieckiej rodziny mieszczańskiej, a także zagadnienia krośnieńskiego szkolnictwa w tej epoce10. Krakowskim studiom i kontaktom młodego studenta ze związanymi w tym czasie z uniwersytetem humanistami poświęcony jest drugi z podrozdziałów (s. 60-80). Odgrywa on w strukturze monografii ważną rolę, ponieważ zwraca uwagę na szerokie kontakty, jakie utrzymywała wówczas Akademia Krakowska z innymi ośrodkami całej Europy. Trzeci z podrozdziałów (s. 81-93) dotyczy z kolei mało znanego okresu w życiu Pawła z Krosna, który opuścił na parę lat Kraków, by studiować w nadbałtyckiej Gryfii (niem. Greifswald). To właśnie na tej niemieckiej uczelni uzyskał poeta stopień bakałarza. Kolejna część rozdziału biograficznego poświęcona jest przede wszystkim księgozbiorowi zgromadzonemu przez Proclera (s. 94-105). Gorzkowski, w toku własnych badań nad XVI-wiecznymi starodrukami był w stanie zidentyfikować trzydzieści jeden książek, które należały do krośnieńskiego poety. Księgozbiór ten dużo mówi o szerokich horyzontach intelektualnych swego posiadacza. Wymowna jest też anegdota dotycząca jego problemów finansowych: Paweł z Krosna nie był w stanie zapłacić sumy wymaganej w Gryfii przy egzaminie, ponieważ… wydał wszystkie 9 Por. A. Fulińska, Naśladowanie i twórczość. Renesansowe teorie imitacji, emulacji i przekładu, Wrocław 2000.

10 Por. D. Quirini-Popławska, Studia nad szkolnictwem krośnieńskim. Studenci krośnieńscy w Akademii Krakowskiej w czasach odrodzenia, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 2, Kraków 1973, s. 323-326.

Zbigniew Fałtynowicz

MARIA KONOPNICKA W ŻARNOWCU Recenzja książki Zdzisława Łopatkiewicza Marii Konop­nickiej żarnowieckie lata, Jedlicze 2013, ss. 262, ilustracje, aneks, indeksy, ISBN 978-83-928005-5-2

Dwie daty roczne 1903-1910 wyznaczają okres zamieszkiwania Marii Konopnickiej w Żarnowcu w Krośnieńskiem, a są to ostatnie lata życia wybitnej pisarki. W tej wsi nad Jasiołką otrzymała za „długoletnią pracę literacką” w formie daru narodowego (trzy lata później po Henryku Sienkiewiczu, którego obdarowano w 1900 r. Oblęgorkiem) kilka mórg ziemi i dwór. Poetka przybyła na stację kolejową w Jedliczu 8 września około południa, gdzie została przywitana niezwykle uroczyście przez wielu gości, wśród nich Stefanię Wechslerową, przewodnicząca Lwowskiego Komitetu Jubileuszu Marii Konopnickiej. Z dworca – po wygłoszeniu licznych mów powitalnych, a na każdą z nich Maria Konopnicka „odpowiadać musiała” – zaprzęgiem, w towarzystwie Marii Dulębianki, udała się do żarnowieckiej posiadłości, która stała się jej domem, ze stałym adresem. Od 1957 r., dzięki znacznemu zaangażowaniu rodziny pisarki, a głównie jej córki Zofii Mickiewiczowej, dwór i ogród (park) tworzą Muzeum Marii Konopnickiej.

Jak każda instytucja muzealna gromadząca zbiory zgodne ze swoim statutem, tak i muzeum w Żarnowcu wzbogacało się o obiekty związane z życiem i twórczością Marii Konopnickiej. Jednocześnie dążyło do ustalenia we wszystkich aspektach obrazu, jak wyglądały Marii Konopnickiej żarnowieckie lata. Po wielu latach ta wielostronność opisu stała się możliwa i w 2013 r., pod takim właśnie tytułem,

334

Zbigniew Fałtynowicz

ukazało się bardzo cenne i obszerne opracowanie Zdzisława Łopatkiewicza. Jego autor był od 1965 r. kustoszem Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, a następnie jego długoletnim dyrektorem (aż do przejścia na emeryturę w 1998 r.); trudno jest przecenić dokonania, których był autorem i inicjatorem (wymienione one są na czwartej stronie okładki i obejmują czternaście pozycji). Podobna intensywnej i dociekliwej działalności muzeologicznej, dzięki której Muzeum Marii Konopnickiej jest wyróżniającą się biograficzno-literacką placówką w kraju, jest ta książka, opus magnum Zdzisława Łopatkiewicza.

Z niezwykłą dokładnością, uwzględniając różne konteksty, autor krok po kroku, a właściwie – dzień po dniu, opisuje obecność (i nieobecność) Marii Konopnickiej w Żarnowcu, by w aneksie pt. Kalendarium pobytu Marii Konopnickiej w stałej siedzibie, owe dni zsumować: „Razem – 1191 dni, co daje trzy lata i 96 dni”. To mniej niż połowa z owych siedmiu lat zamieszkiwania poetki w tym miejscu, co przyczyniało się do tego, że wielu traktowała je jako mało istotne w biografii poetki. Zdzisław Łopatkiewicz postanowił dowieść w swojej książce, że są to opinie nieprawdziwe i krzywdzące. Uczynił to przekonywująco w trzech zasadniczych częściach opracowa­nia, z których każda podzielona jest na parę szczegółowych rozdziałów.

W pierwszej z nich (pt. Wymowne pierwsze decyzje) autor m.in. omawia atuty, które sprawiły, że posiadłość w Żarnowcu wybrana została na dar narodowy, opisuje przyjazd i powitanie poetki do Jedlicza oraz pierwsze tygodnie pobytu we dworze.

Każde z tych zagadnień rozpatrywane jest w interesujących i poszerzających ich ogląd kontekstach, czy to historycznym, czy społecznym, czy rodzinnym. Znakomitym wprowadzeniem w istotę „żarnowieckich lat” są początkowe uwagi autora odnoszące się do daru narodowego, który – jak napisał, wywodzi się z tradycji polskiej ofiarności (…), którego nazwa nie jest tu zwykłą sumą znaczeń obu wyrazów, niesie bowiem w sobie rzadki cel kulturowy, tworzony przy szerokim udziale społeczeństwa, głównie zaś jego warstwy kulturalnej z przełomu XIX i XX wieku.

Przytacza konstatację znawcy tej problematyki Tadeusza Budrewicza, że Ci, którzy te dary [Oblęgorek dla Sienkiewicza i Żarnowiec dla Konopnickiej – dop. ZF] przygotowali i wręczyli, oraz ci, którzy je otrzymali, w akcie przekazywania upominków od narodu widzieli to samo – życzenia, by we własnym, polskim domu być gospodarzem.

Trzeba mieć takie miejsca, aby być narodem – rekapituluje Zdzisław Łopatkiewicz cytowaną frazę historyka literatury. Od początku przyjmowała Maria Konopnicka ofiarowany jej dar narodowy – Żarnowiec, jako symboliczną wartość ziemi (w okresie zaborów), nawiązując zresztą do podobnych myśli autora Krzyżaków. Kapitalne jest więc – jakże wymowne! – zdanie Zdzisława Łopatkiewicza: A bez Oblęgorka i Żarnowca bylibyśmy ubożsi – naród i kraj.

Dworek nad Jasiołką stał się dla Marii Konopnickiej domem. Bardzo go poetka potrzebowała, bo był to okres „lat tułaczych”, które rozpoczęła po opuszczeniu Warszawy 13 lutego 1890 r., by nieustannie być w podróżach po miastach Austrii, Niemiec, Szwajcarii, Włoch, Francji i Belgii. Po 8 września 1903 r. kufry z rzeczami i książkami, stale jej towarzyszące i pozostawione na przechowanie (oczywiście za opłatą) w różnych miastach za granicą, mogła Konopnicka sprowadzić w jedno miejsce, własne! I to uczyniła.

Maria Konopnicka w Żarnowcu

335

Mimo nadal częstych wyjazdów z Żarnowca (najczęściej jesienią na czas zimy) – o tym m.in. Łopatkiewicz pisze w części drugiej pt. Działalność na krajowym forum – przede wszystkim dla podreperowania zdrowia, miała pisarka po latach podróżowania stałe miejsce zamieszkania, miejsce powrotu – Żarnowiec. Bo przecież, jak ujął to w celnej maksymie Oskar Miłosz, Bieda temu kto wyrusza i nie powraca.

Bogatsza o dom (a pisała już o nim w sensie dosłownym – rodzinnym i symbolicznym ojczystym – w znanym wierszu z 1889 r. pt. Pieśń o domu) poetka troszczyła się o niego, jak tylko potrafiła, nie szczędząc czasu (często kosztem prób literackich), podejmując się prac remontowych i usprawniających funkcjonowanie budynku mieszkalnego, jak też uporządko­wania jego otoczenia (ogrodu). Trzeba na dobro Marii Konopnickiej to koniecznie zapisać – tym stwierdzeniem rozpoczyna Zdzisław Łopatkiewicz opracowania część trzecią pt. Co działo się i co powstało w Żarnowcu – że energicznie, tuż po objęciu Żarnowca, zajęła się przede wszystkim otrzymaną ziemią jako głównym składnikiem daru narodowego. (…) Dostrzeżone zaniedbania, zarówno co do estetyki najbliższego otoczenia dworku, jak też przestrzeni spacerowej, musiały zapewne u nowej właścicielki wywołać niepokój o rangę daru od narodu, a także przeczyć jej gustowi ukształtowanemu na zagranicznych wzorcach, zwłaszcza ogrodach włoskich i francuskich. Na podstawie odnalezionych w Centralnym Archiwum Historycznym we Lwowie materiałów o Żarnowcu autor omawia projekty i prace służące wyprowadzeniu ogrodu z dzikości i zaniedbania, pisze także o kosztownych remontach domu Konopnickiej, aby lepiej spełniał on jej potrzeby zdrowotne, mieszkaniowe i zawodowe. Przez siedem lat gospodarowała w Żarnowcu i stała u jego steru – stwierdza Łopatkiewicz – i nawet podczas regularnych stąd wyjazdów wiedziała dostatecznie, co się tu dzieje.

Zamiast wstępu do swojego opracowania Zdzisław Łopatkiewicz dał obszerny (s. 9-34) przegląd badań źródłowych prowadzonych nad dorobkiem literackim Marii Konopnickiej. To synteza dokonań historyków literatury oraz badaczy-regionalistów i cenna w swoich, także krytycznych, uwagach, jak choćby odnośnie Tułaczych lat Marii Konopnickiej Tadeusza Czapczyńskiego (Łódź 1957) i zawartemu w tej książce Kalendarium życia i twórczości poetki w latach 1890–1910: Nasze zastrzeżenia budzi w jego Kalendarium niefrasobliwe wydłużenie do dwudziestu jeden lat, czyli do śmierci, zapowiedzianego już w tytule książki, tułactwa zagranicznego poetki. Tadeusz Czapczyński dysponował, jako badacz twórczości i działalności Marii Konopnickiej, wyjątkowo dużą na owe czasy bazą źródłową, dotyczącą zwłaszcza nieznanych wtedy jeszcze szczegółów jej życia, a mimo to jakoś nie mógł dostrzec w żarnowieckich latach pisarki odmiennych i korzystnych uwarunkowań. Swój sąd, niepozbawiony subiektywizmu i zapewne niechęci do Galicji, trudno mu było uzasadnić, bo Żarnowiec to nie obczyzna, lecz wieś na rdzennym obszarze małopolskim, w dawnym powiecie bieckim i w staropolskim województwie krakowskim. W ciągu ostatnich siedmiu lat życia poetki był ów Żarnowiec – nie jedną z wielu, ale główną miejscowością w jej życiu. Miała tu dom i duży ogród. Bagatela! Posesja owa stanowiła dar od narodu, a wybrana była na ten cel spośród kilkudziesięciu wtedy zgłoszonych.

Mariusz Kalandyk

PRZYWRACANIE PAMIĘCI – GEST NIE TYLKO RYTUALNY. O KSIĄŻCE POŚWIĘCONEJ POECIE JANOWI ZYCHOWI

Mnemosyne, jak wiemy, była matką wszystkich Muz. Musiała więc kochać i te swoje córki, które w opiece miały poezję – różne jej odmiany. Myślę zarówno o Erato, Euterpe, jak i o Kalliope. Zgódźmy się jednak, że ów rodzaj miłości, oczywisty i uzasadniony mitologicznie, może w przypadkach ludzkich biografii nie być już tak naturalny. Pamięć staje się zawodna, dzieje jednego człowieczego życia szybko tleją, a poetycki głos… Mój Boże, cóż jest bardziej kruchego i podatnego na rozpad w zamieciach czasu?

W różnego rodzaju podziałach literatury współczesnej wiele miejsca poświęcono literaturze nurtu chłopskiego twórców wywodzących się ze środowisk wiejskich.

Podręczniki mówią o wyraźnej cezurze r. 1956, a więc momencie, w którym do głosu doszło przede wszystkim pokolenie „Współczesności”, i o r. 1960. Twórcy tego nurtu, wiemy dobrze, działali o wiele wcześniej. Wszyscy stworzyli odrębny i literacko oryginalny styl wyrażania siebie i kreowania artystycznych światów. Znamy te nazwiska: Tadeusz Nowak, Jan Bolesław Ożóg, Wiesław Myśliwski, Stanisław Piętak, Edward Redliński, Marian Pilot, Julian Przyboś, Julian Kawalec, Wilhelm Mach, Zygmunt Trziszka. Choć częściej wspomina się przy tej okazji działalność prozatorską wymienionych pisarzy, są wśród nich również wyjątkowi poeci. Chodzi tu również o poetów z okolic Rzeszowa, Sandomierza, Tarnowa, Tarnobrzega, Krosna itd. Należą do nich m.in.: Tadeusz Nowak, Jan Bolesław Ożóg, Stanisław Piętak, Julian Przyboś i Julian Kawalec. Stworzyli unikalne języki i wizje. Zostawili wiersze znakomite, tomiki warte zapamiętania i światy poetyckie godne kontemplacji.

338

Mariusz Kalandyk

Świat ostatnio mocno przyśpieszył, więc i rytm przemian pokoleniowych zwiększył tempo. Wśród zdarzeń i mód literackich coraz bardziej odchodzą w cień dawne nazwiska i poetyckie dokonania. W dodatku poezja przestaje być kulturowym zjawiskiem głównego nurtu. Staje się polem estetycznych zainteresowań i przeżyć dla coraz mniej licznych… Owa lokalność, dyskrecja, niezbyt nachalna obecność może stać się mimo to dowodem siły, żywotności, artystycznej niezbędności poezji różnych czasów i stylów.

Piszę dlatego w ten sposób, że przeczytałem ostatnio ważną książkę. Z wielu względów ważną. Jest świadectwem myśli, że siła naszych kulturowych mocy wywodzi się z prawdziwej pasji ludzi tworzących lokalne środowiska. Ich zaangażowania, wrażliwości oraz woli podtrzymywania pamięci o ludziach, zdarzeniach i wartych namysłu artystycznych dokonaniach.

Książka Bożeny Gruszki oraz Tadeusza Łopatkiewicza pt. Jan Zych (1931-1995).

Przywracanie pamięci wpisuje się we wszystko to, co służy nie tylko dokumentowaniu działalności ludzi ważnych dla „małych ojczyzn”. Jest dowodem staranności pisarskiej oraz dbałości o stronę faktograficzną. Przypomina sylwetkę poety nieco już zapomnianego, a przecież nielokalnego, dobrze znanego na salonach wielkich miast.

Autorzy z niezwykłą starannością dokonali pisarskiej kwerendy. Publikują dokumenty tak szczegółowe, jak na przykład zapis metrykalny urodzenia i chrztu przyszłego poety, mapę katastralną Korczyny, informacje o położnej odbierającej noworodka, rozplanowanie wnętrz rodzinnego domu Jana, szczegóły konstrukcyjne budynku czy fotografie rodziny Zychów. Czytanie wypowiedzi poświęconej Janowi Zychowi staje się wyprawą nie tylko biograficzną, ale wręcz etnograficzną, ukazującą ogromną liczbę szczegółów z życia mieszkańców miejscowości przełomu wieków XIX i XX. Zasadnym z tego punktu widzenia jest również umieszczanie wierszy Jana Zycha, stanowiących liryczne ilustracje opisywanych ludzi i zdarzeń. Dotyczą wspomnień domu, matki i ojca, Korczyny oraz innych ukochanych miejsc dzieciństwa.

Dużo miejsca we wspomnieniu biograficznym poświęcono okupacji. Jak wiemy, w tym czasie ograniczono zakres kształcenia polskiej młodzieży i zakazano czytać polską literaturę. Tadeusz Łopatkiewicz wskazuje na jedno z istotnych wydarzeń w życiu okupacyjnym Janka. Dzięki życzliwości woźnej szkolnej, która dostrzegła wrażliwość dziecka, Jan mógł czytać ukryty przed Niemcami polski księgozbiór.

Zapoznał się wtedy m.in. z całą przedwojenną twórczością Leopolda Staffa. Wojna stała się dla bohatera tej opowieści, jak zresztą dla całej korczyńskiej społeczności, ogromną traumą, a opowieść o wyzwoleniu przez Rosjan tamtych ziem i o walkach toczonych z Niemcami pokazuje rozmiar materialnych spustoszeń dodatkowo raniących ludzi, którym udało się to wszystko przeżyć.

Historia lat powojennych i okresu krośnieńskiego w życiu Jana Zycha jest czasem dorastania w warunkach – dla wielu młodych żyjących dzisiaj – niewyobrażalnych. Świadomość tych faktów, ich zapis w prezentowanej książce, stanowi jej niezaprzeczalną dodatkową wartość: pokazuje niekłamany heroizm postaw ludzi, ich duchową siłę i ambicję walki z przeciwnościami, których tamten czas nikomu nie szczędził.

Sam poeta żyje z bolesną świadomością tego, że dzięki przypadkowej zamianie

Przywracanie pamięci – gest nie tylko rytualny. O książce...

339

miejsc w szyku z kolegą Stanisławem Kustroniem – żyje. Stanisław, postrzelony na krośnieńskim rynku w czasie manifestacji 9 maja 1945 r., zmarł po kilkunastu dniach na skutek zakażenia rany.

Pamiętajmy, że Jan Zych bardzo wcześnie zaczął działalność literacką. Pisał już w liceum. Wartością nie do przecenienia jest odkrycie i opublikowanie w omawianej książce juweniliów poetyckich twórcy. Młody poeta, zakochany w koleżance ze szkoły, podarował jej na imieniny zbiorek 20 wierszy wykaligrafowanych własną ręką. Stało się to 15 października 1950 r. w momencie, gdy Jan był już studentem krakowskiej polonistyki. Pisze o tym wszystkim w pierwszym rozdziale o dwudziestu latach młodości poety Tadeusz Łopatkiewicz, znany etnograf i regionalista, badacz dokładny i człowiek obdarzony ogromną wrażliwością.

Na uwagę zasługuje także rozdział drugi, autorstwa Bożeny Gruszki – polonistki i dziennikarki zainteresowanej twórczością pokolenia poetów debiutujących w latach 40. i 50. XX w. Autorka skupia się na dalszych dziejach życia bohatera książki.

Studiując polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, Zych wszedł w relacje nie tylko dla siebie ważne, bo otwierające na rozległą wiedzę, lecz także – ryzykowne artystycznie. Poznał i rodaka z Komborni profesora Stanisława Pigonia, który był nie tylko dla niego ważnym mecenasem, ale i Adama Włodka – ideowego komunistę oraz opiekuna Koła Młodych przy Związku Zawodowym Literatów Polskich.

Ponadto pracował ciężko, studiując na kilku lektoratach języków obcych bułgarski, macedoński, czeski i serbochorwacki.

Młody poeta pochodzenia chłopskiego mógł być wartościowym propagandowo piewcą nowego ustroju, który w tym czasie był konstruowany także w postaci literackiej estetyki socrealizmu. Prace domowe odrobił w stopniu zadowalającym. Pisał i o Korei, i o śmierci Stalina, odwoływał się i do Nikoły Wapcarowa, i do Garcii Lorki – twórcy przez siebie uwielbianego. Nie pozwolił się jednak podporządkować; rychło wybrał własny poetycki styl i liryczną drogę.

Dalsza część książki właśnie o tym opowiada, pokazując wybory poety: te literackie i te egzystencjalne. Trzeba pamiętać, że Jan Zych był nie tylko interesującym lirykiem, ale również dokładnym wydawcą oraz utalentowanym i bardzo pracowitym tłumaczem. Pracując w Wydawnictwie Literackim, opracował m.in. poezje Tadeusza Różewicza, Tadeusza Nowaka, Jerzego Harasymowicza, Haliny Poświatowskiej i Tadeusza Śliwiaka. Dzięki dwukrotnemu wyjazdowi do Meksyku, był tam stypendystą, poznał hiszpańskojęzyczną literaturę i kraju, i kontynentu. Tłumaczył wiele, tłumaczył dobrze, a efekty jego pracy i wiedzę na temat literatury iberoamerykańskiej przekazywał również polskim czytelnikom. Był także tłumaczem literatury polskiej na język hiszpański. Przetłumaczył m.in. wiersze Herberta, Miłosza, Różewicza i Szymborskiej.

Na uwagę zasługuje także trzeci rozdział poświęcony tematom oryginalnej twórczości Jana Zycha. Bożena Gruszka podkreśla integralność tej poezji, jej precyzję, dyskrecję i prostotę. Autorka tej części książki wymienia podstawowe toposy obecne w wierszach Jana z Korczyny. Są to: dom, przyroda, podróż, miłość i pamięć.

Poetycką ideę, której Zych hołdował, oddaje z pewnością następujący fragment z wiersza Opowieść:

Tadeusz Trytek

PAMIĘTAJCIE O POETACH… WOKÓŁ MONOGRAFII O JANIE ZYCHU

Parafraza tytułu piosenki Jonasza Kofty przyszła mi do głowy podczas lektury książki Bożeny Gruszki i Tadeusza Łopatkiewicza poświęconej zapomnianemu poecie Janowi Zychowi 1. Po Jonaszu Kofcie – przecież także utalentowanym poecie – na trwałe do języka polskiego weszła przynajmniej ta fraza: pamiętajcie o ogrodach…, a co zostało z wierszy Jana Zycha? Może tylko miłośnicy pieśni Marka Grechuty wiedzą, że Kantata czy Gdziekolwiek to właśnie jego teksty. Ilu z nich jednak zechce poszukać informacji o ich autorze? Raczej niewielu. Czy jest w tym jednak coś dziwnego? Chyba nie. Można zadać pytanie, ilu czytelników mają dzisiaj Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz czy Tadeusz Nowak, żeby wymienić kilku rówieśnych Zychowi poetów z pokolenia „Współczesności”. Zapewne niewielu.

Krąg czytelników poezji nigdy zresztą nie był szeroki. Nawet nasz Wieszcz – choć w jego czasach ranga literatury w społeczeństwie była znacznie wyższa niż obecnie – mógł zaledwie marzyć żeby te księgi zbłądziły pod strzechy. Wszelako dramat zapomnienia w przypadku Jana Zycha leży w tym, że zapomnieli o nim również znawcy i badacze literatury. Od jego przedwczesnej śmierci minęło lat dwadzieścia, a wśród literaturoznawców nie znalazł się nikt, kto chciałby opracować jego dzieło, przypomnieć koleje życia, przywrócić pamięci. Potrzebna była inicjatywa prywatna, 1 B. Gruszka, T. Łopatkiewicz, Jan Zych (1931-1995). Przywracanie pamięci, red. naukowa T. Łopatkiewicz, Krosno 2016, ilustr., bibliogr., indeksy, ss. 224, ISBN 978-83-7530-366-7, Wydawnictwo Ruthenus Rafał Barski, Krosno.

342

Tadeusz Trytek

która wyszła spoza akademickiej polonistyki. Dwoje miłośników twórczości autora Pochwały kolibra: Bożena Gruszka, polonistka, od lat zafascynowana osobą i dziełem „poety z Korczyny” i Tadeusz Łopatkiewicz, etnograf, badacz kultury, związany z ziemią krośnieńską, zdecydowali się na wypełnienie tej luki w historii polskiej literatury powojennej.

Powstała bardzo interesująca i wartościowa publikacja, nosząca znamiona pracy monograficznej, choć w odautorskim wstępie poczyniono zastrzeżenie, że z całą pewnością nie stanowi syntezy badań nad biografią i twórczością poety, bowiem proces ten ledwie inicjuje i nakreśla. Nie można jednak zaprzeczyć, że autorzy wykonali ogromną pracę badawczą i zgromadzili bardzo bogatą dokumentację życia Jana Zycha, do której ewentualni późniejsi badacze zapewne niewiele już będą mogli dodać.

Cały, niespełna sześćdziesięcioczteroletni, czas ziemskiego bytowania Jana Zycha – od urodzin w dniu 27 grudnia 1931 r. w Korczynie po śmierć 21 sierpnia 1995 r. w Meksyku – autorzy książki podzielili miedzy siebie – jak wolno przypuszczać – odpowiednio do swoich głównych zainteresowań. Miłośnik i znawca ziemi krośnieńskiej opracował korczyńsko-krośnieński okres, do matury w r. 1950, zaś spoglądająca z pewnego dystansu na rodzinne strony poety współautorka zajęła się tym czasem, kiedy pierworodny syn Józefa i Anieli Zychów wyruszył w bezpowrotną drogę „z Korczyny w świat”. Najpierw ten bliższy – do królewskiego miasta Krakowa, potem ten daleki – do Meksyku.

Rozdział autorstwa Tadeusza Łopatkiewicza zatytułowany Dwadzieścia lat pierwszych i dwadzieścia wierszy najpierwszych budzi szacunek mnogością przytoczonych źródeł. Autor przebrnął nie tylko przez księgi metrykalne oraz dokumentację i opracowania historii szkół, ale też przez zasoby archiwów, dotarł do wielu świadków historii – rodziny i znajomych Zycha. Dzięki tej skrupulatności odtworzył precyzyjnie i szczegółowo zarówno koleje życia samego bohatera, jak i jego najbliższego otoczenia. Opracował szeroko rozgałęzione drzewo genealogiczne czterech pokoleń rodziny Jana Zycha, nakreślił sylwetki jego krewnych i przyjaciół z czasów szkolonych. Jak na etnografa przystało szczegółowo opisał topografię miejsca urodzin poety, a nawet architekturę i wnętrze rodzinnego domu. Równie cenną zawartością pierwszego rozdziału – zgodnie z wyżej przytoczonym tytułem – są wiersze.

Poznajemy zbiór młodzieńczych utworów, które spisane w szesnastokartkowym zeszycie przyszły autor Układu serdecznego w 1950 r. ofiarował, jako prezent imieninowy, Jadzi – swojej szkolnej miłości. Ukazanie nigdzie dotąd nie publikowanych juweniliów stanowi jeden z istotniejszych walorów omawianej książki.

Dorosłe życie Jana Zycha, rozpoczynające się wstąpieniem na studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, w drugim rozdziale opisuje Bożena Gruszka. Tu czytelnik poznaje kolejne etapy życia poety. Najpierw jako bardzo uzdolnionego i nieprzeciętnie pracowitego studenta – godnego zawarcia znajomości z wybitnym krajanem, pochodzącym z Komborni, profesorem Stanisławem Pigoniem. Dowiadujemy się, że w trakcie studiów polonistycznych Zych równolegle poznawał kilka, zapewne i wówczas rzadko wybieranych, języków obcych: bułgarski, macedoński, czeski, ukraiński, serbochorwacki, wreszcie, dla jego przyszłości

Pamiętajcie o poetach…Wokół monografii o Janie Zychu

343

chyba najistotniejszy, język hiszpański. Następnie śledzić możemy pieczołowicie udokumentowane etapy jego literackiej kariery, rozwijającej się i świadomie przez poetę kształtowanej w literackim środowisku Krakowa lat 50. i 60. Mamy tu charakterystykę nie tylko kolejnych tomików, ale również pojedynczych wierszy publikowanych w prasie. Wreszcie poznajemy Zycha jako naukowca, dwukrotnego stypendystę w Narodowym Autonomicznym Uniwersytecie miasta Meksyk, skąd w 1976 r. wrócił z doktoratem i meksykańską narzeczoną, którą wkrótce poślubił.

Osobnym i bardzo ważnym obszarem aktywności twórczej Zycha – równie skrupulatnie przedstawionym w tym rozdziale – jest praca translatorska. Spod jego pióra wyszły m.in. przekłady poezji bułgarskiej, macedońskiej, wiersze Pabla Nerudy, a po 1978 r., gdy na stałe zamieszkał w Meksyku, hiszpańskojęzycznemu czytelnikowi starał się przybliżyć twórczość wybitnych polskich poetów: Miłosza, Szymborskiej, Różewicza i Herberta. Wyruszając „Z Korczyny w świat” niósł w sobie obraz swojej małej i dużej Ojczyzny i jak mało kto nadawał się na ambasadora polskiej kultury na południowoamerykańskim kontynencie. Zanim jednak Polska z tej szansy skorzystała, spoczął na zawsze w meksykańskiej ziemi.

Podobnie jak w przypadku rozdziału pierwszego tu również czytelnik otrzymuje bogaty zestaw odniesień do źródeł (ponad 130 przypisów), co świadczy o rzetelności badawczej autorki. Można wątpić, czy są jeszcze jakieś publikacje Zycha, których Bożena Gruszka nie odnalazła, chyba że opublikował coś w okolicach Machu Picchu, dokąd również dotarł.

Na tym jednak opowieść o korczyńskim poliglocie się nie kończy. Bożena Gruszka – jak na miłośniczkę i znawczynię poezji przystało – w trzecim rozdziale nakreśliła sylwetkę poety poprzez jego utwory. W kręgach i labiryntach poezji Jana Zycha czytelnik poznaje główne motywy obecne w jego wierszach, przestrzenie, po których biegły jego myśli, nadzieje i sny, znajdujące odzwierciedlenie w poetyckich strofach. O ile dwa wcześniejsze rozdziały mają głównie charakter biograficzny, ten trzeci jest bardzo udaną i przekonującą syntezą dzieła autora Blizny po świetle.

Całości dopełnia Aneks, w którym autorzy oddali głos swojemu bohaterowi, przytaczając zanotowane niegdyś wypowiedzi Jana Zycha i wywiady, których udzielił.

Obszerna, podmiotowa i przedmiotowa, bibliografia, kalendarium życia i twórczości, indeksy (nazwisk, nazw i geograficzny), bogaty materiał ikonograficzny nadają książce charakter dzieła naukowego. Równocześnie jednak swobodna i pozbawiona literaturoznawczego żargonu narracja sprawia, że jej odbiorcą może być każdy.

Każdy, kto w „przywracaniu pamięci” o Janie Zychu zechce wziąć udział. W przywołanym na wstępie wierszu wyraził przekonanie: Gdziekolwiek będziesz, cokolwiek się stanie, / będą miejsca w książkach i miejsca przy stole… miejsce w książce właśnie znalazł, teraz czeka by czytelnicy zaprosili go do stołu.

INDEKS GEOGRAFICZNY Zestawili: Katarzyna Chochołek i Tadeusz Łopatkiewicz A

Aktiubińsk 241 Albigowa 194 Ameryka 103 Anglia 241, 242 Ankenes 248 Arnswalde 246, 247 Austria 83, 89, 94, 97, 334 Austro-Węgry 106, 243

B

Bania przysiółek 233 Baranie 226, 228 Bardejovske Kupele 266 Bardejów (Bardejov, Bardiów) 30, 179, 266, 267 Barwinek 222, 225, 228, 232, 299 Belgia 138, 334 Berane 235 Berezowica 114 Berlin 192, 194, 209 Besko 232, 237, 268 Bezmiechowa 235 Biała 128 Biała Góra 232, 233, 234, 238 Białobrzegi 7 Białobrzegi (Palverzee, Palwerzec, Palensie) 35-55 Biecz 52, 176, 288 Bielsko 245 Bierówka 318 Bircza 238, 246, 249 Bizancjum 20 Bliski Wschód 246 Blizne 31, 319 Bolestraszyce 299 Borysław 103 Borysów 331 Bóbrka 233, 268, 269, 272, 292

Bratkówka 31, 260 Bratysława 277 Brno 288 Bruckneudorf 241 Brzesko 107, 128 Brzeźce 31 Brzeźnica 139 Brzeżany 239 Brzostek 178 Bukowsko 246 Bykowce 235 Bystra 245

C

Cento Finestre 230 Cergowa 129, 130, 232 Charków 243 Chełm 299, 303 Chicago 246 Chocim 277 Chorkówka 260, 268, 269 Choszczno 247 Chyrów 176, 235 Ciechania 226 Cieszyn 250 Cieszyna 224 Ciężkowice 319 Czarnca 264 Czechowice 245 Czechy 100, 332 Czerniowce 277 Czortków 250

D

Dalmacja 138 Deitar 246 Deszno 235 Dębica 129, 131 Dęblin 243

346

Indeks geograficzny

Dębowiec 53, 320 Dobiegniew 247 Dobromil 223, 230, 238, 239, 246 Drawsko Pomorskie 249 Drezno 192, 194, 288 Drohobycz 239, 277 Dublany 230 Dukla 7, 89-92, 94, 98-102, 105, 106, 108120, 127-136, 217, 221, 224, 226, 229, 231-235, 250, 260, 266, 293 Dunaj 240 Dynów 248 Dzików 100 Dziurcz 226

E

Europa 20, 196, 205, 327, 330, 332 Europa Środkowa 27, 142, 328, 331 Europa Zachodnia 176

F

Felsztyn 176 Ferrara 19 Florencja 19 Francja 240, 241, 244, 248-251, 265, 334 Franków 232 Friedrichshorst 249 Frombork 84 Frysztak 224, 245, 247

G

Galicja 89, 91, 94-97, 100, 105, 114, 154, 174, 176, 206, 315, 335 Galicja Zachodnia 155, 163 Garwolin 248 Gdańsk 62, 244 Glinik Dolny 224 Glinik Średni 225 Głęboka rzeka 36 Głębokie 36 Głojsce 232 Głowienka 37, 51, 129 Gorlice 96, 108, 195 Gorzów Wielkopolski 273

Góra 236 Góra Pachanowa 221 Grab 229, 230 Griazowiec 250 Gross Born 246 Gródek Jagielloński 248 Gruń przysiółek 249 Grybów 127, 129, 176 Gryfia (Greifswald) 327, 331 Gylobnycza potok 36

H

Haczów 11, 231, 235, 246, 319 Håkvik 248 Hałbów 260 Helenówka 232 Hiszpania 77 Horochów 100 Horodenka 239, 250 Humniska 319 Huta Polańska 225, 226, 228, 229, 231

I

Imbramowice 84 Iskrzynia 50 Iwla 112, 133, 233, 234, 260 Iwonicz 114, 118, 131, 234, 235, 236, 237 Iwonicz Zdrój 235, 267 Izrael 21

J

Jabłonno 243 Jaćmierz 231, 319 Jakkobag 227 Jaremcze 277 Jarosław 245 Jasiel 266, 267, 318 Jasienica 27, 31, 32, 239 Jasienica Rosielna 7, 11-13, 15-33, 319 Jasiołka 231-234, 333, 334 Jasionka 136, 232 Jasło 29, 91, 96, 99, 114, 121, 123, 128, 129, 131, 133, 176, 188, 223, 231, 246, 248, 249, 273, 284, 288, 318, 321

Indeks geograficzny

Jaszczew 31, 132 Jaśliska 223, 227, 266, 318, 320, 321 Jedlicze 250, 261, 266, 269, 300, 302, 316, 333, 334 Jerozolima 72 Jordanów 134, 247 Jugosławia 246

K

Kahlenberg góra 277 Kaisersteinbruch 241 Kalinów 243 Kalwaria Pacławska 299 Kamianna 320 Kamieniec Podolski 277 Kamienna Góra 236, 237, 245 Kazachstan 241 Kazimierz Dolny 270, 288 Kąśna Dolna 319 Kiczera wzgórze 232 Kielce 306 Kijów 243 Klewan 76 Klimkówka 236, 237, 251, 268 Kobylany 231, 233, 234, 260 Kobyle 225, 233 Kolano 292, 295, 303 Kołaczyce 128 Komarno 132 Komárom 240 Kombornia 123, 249, 300, 301, 339, 342 Konin 77 Konstantynopol 20 Kopytowa 135, 250 Korczyna 36, 45, 107, 128, 130, 132, 133, 134, 231, 246, 300, 301, 338, 340, 342, 343 Korea 339 Koszyce 46, 243 Kowno 286 Koziegłowy 23 Kozienice 243 Kozłówka 286 Kraczkowa 40, 48

347

Kraków 7, 13, 31, 52, 53, 59, 61, 63, 66, 71-73, 75-86, 95-97, 104, 110, 115, 129, 138, 139, 148, 149, 155, 176, 177, 188, 192, 194, 249, 254, 257, 258, 263, 264, 267, 269, 272, 273, 275, 280, 283-285, 291, 297, 300, 301, 304, 306, 309, 310, 318, 321, 322, 328, 331, 332, 342, 343 Krasiczyn 299 Krasne 100 Kreców 238 Krempna 226, 229, 231, 232, 260, 320 Kresy Wschodnie 277, 278 Krosno 7, 8, 19, 20, 28-33, 35, 36, 40, 44, 46-48, 52, 54, 55, 57, 59-66, 71-75, 79, 80, 85, 86, 96, 99, 100, 103, 106, 107, 115, 123, 125, 126, 128, 130-135, 138140, 142, 144-163, 167-190, 192-196, 204-207, 219, 224, 226, 227, 230, 231, 236, 244, 246-251, 256, 258, 260-264, 266-277, 279-281, 283-286, 288, 291, 299-303, 306, 307, 309-315, 317-322, 325, 327, 337 Krościenko 46 Krościenko Niżne 35, 37, 41, 45, 48, 51, 53, 54 Krościenko Wyżne 47, 127, 132, 231, 246, 294, 295, 300, 310, 316, 321 Królestwo Polskie 21, 26 Krym 138 Krynica 320 Kuźmina 238

L

La Rochelle 244 Laszki Murowane 176 Lesko 235 Leszno 139 Lewocza 286 Leżajsk 130, 248 Lichtenstein 20 Lipowica 98, 103, 112, 113 Lipsk 209 Lipsko 194, 209 Liszna 238

348

Indeks geograficzny

Litwa Środkowa 243 Lubatowa 130, 133, 134, 226, 232 Lubatówka 233 Lubatówka rzeka 46 Lubeka 246 Lubla 225 Lublin 55, 249, 257, 264, 267, 269, 272, 273, 275, 277, 280, 281, 284, 285, 291, 297-300, 303, 304, 306, 309, 310, 318, 322 Lwów 90, 95-97, 100, 104, 114, 131, 142, 144, 204, 206, 230, 235, 236, 239, 246250, 277, 278, 284, 313, 335

Ł

Łańcut 176, 194, 319 Łazy 249 Łączki 92 Łączki Jagiellońskie 260 Łęki Dukielskie 224, 241, 247, 249 Łęki Strzyżowskie 224, 225, 247, 260 Łężyny 128 Łobzów 76 Łopuszanka 239 Łuka 78 Łysa Góra 232

M

Machów 50 Machu Picchu 343 Małopolska 21, 23, 27 Marcyporęba 139 Markowa 319 Mauthausen 234 Meksyk 340, 342, 343 Męcinka 31 Miejsce Piastowe 221, 226, 233, 236, 251, 268, 292, 300, 303 Mielec 100 Międzybrodzie 235, 236 Moderówka 227 Mogiła 177 Mohacz 332 Monachium 193, 194

Monte Cassino 241, 242, 251 Morawy 100 Moskwa 20, 42 Moszczaniec 266 Mościska 277 Mrzygłód 235 Murnau 245, 247, 250 Muszyna 52 Myscowa 224, 226, 248 Myszkowskie 249 Myślenice 108, 132

N

Nadole 98, 103, 112, 113 Narvik 248 Nezyderskie jezioro 241 Niedzica 27 Niegłowice 292 Niemcy 83, 138, 215, 241, 242, 334 Nienaszów 260 Niepołomice 176 Nisko 53, 130 Nižná Polanka 230 Niżankowice 238 Niżna Łąka 233 Norymberga 23 Nowy Sącz 46, 249, 300 Nowy Targ 153 Nowy Wiśnicz 65 Nowy Zagórz 218, 235 Nowy Żmigród 231, 232, 234, 320

O

Oblęgorek 333, 334 Odrzykoń 36, 47, 51, 59, 60, 107, 129, 196, 236, 258, 259 Okno 250 Olchowce 236 Olchowiec 226, 235 Orsza 331 Orzechówka 31 Osława 235 Ostendorf 62 Oświęcim 135

Indeks geograficzny

Otrzep 249

P

Padwa 76, 78, 81, 82 Pałacówka 249 Parthenay 244 Paryż 105, 194 Pilzno 52, 53 Piła 247 Piotrówka 250 Pleszew 188 Podniebyle 250 Podzamcze 300 Polanka 36, 41, 223, 236, 244, 245, 268 Polany 225, 226, 227, 228, 229, 260 Polska 80, 83, 140, 142, 240-242, 244, 247, 277, 328, 331, 332, 343 Połomia 30, 31, 33 Poraż 218 Potok 43, 50, 249, 266 Poznań 244 Praga 179, 288 Przedmieście Niżne 36, 40, 42, 46, 55 Przedmieście Wyżne 62 Przełęcz Dukielska 8, 227, 228, 241 Przełęcz Użocka 240, 244 Przemyśl 30, 89, 91, 94, 134, 138, 216, 220, 230, 235, 238, 243, 251, 299 Przeworsk 126, 176 Przybówka 247, 260, 261, 266 Pszczyna 31, 288 Puławy 270

R

Radom 243, 261, 263 Raków 59 Rawicz 244 Rogi 232, 233, 234, 300 Ropianka 226 Rosielna rzeka 32 Rosja 83 Roztoka 238 Rożniatów 243 Rożniawa 299

349

Równe 231, 232, 233, 234, 242 Rudna Mała 245 Rudnik 128 Rybnik 251 Rymanów 176, 218, 231, 232, 234-237, 242, 266, 268 Rzepedź 258 Rzepnik 260 Rzeszów 131, 176, 230, 245, 249, 251, 261, 273, 337 Rzym 20, 82, 83, 204, 205

S

Sambor 235, 236, 238, 239, 243 Sandbostel 246 Sandomierz 84, 319, 337 Sanok 41, 45, 107, 128, 129, 134, 176, 218, 223, 230, 231, 234-236, 238, 241, 248, 249, 251, 258, 299 San rzeka 231, 235, 236, 239 Sądowa Wisznia 249 Sianki 236 Siedliska 52, 232 Siemianowice Śląskie 251 Skałat 250 Słowacja 27, 251 Smereczne 226 Sobień 299 Spissky Hrad 287 Split 246 Sporne 36 Stanisławów 277 Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 246 Stargard Szczeciński 247 Stary Sambor 239 Stary Sącz 300 Stasiane 266, 267 Staszów 265 Stryj 249, 277 Strzałków 244 Strzyżów 176 Stuttgart 20 Suchodół 37, 50, 51, 132, 224, 251, 317, 318

350

Indeks geograficzny

Sulistrowa 232, 233 Surochów 100 Suwałki 286 Szczepanów 177 Szczepańcowa 232, 233 Szebnie 29, 31, 258, 261 Szklary 227 Szwajcaria 244, 334

Ś

Śląsk 100, 251 Świerczyny 249

T

Targowiska 132, 300 Tarnobrzeg 100, 337 Tarnopol 277 Tarnowiec 261, 320 Tarnów 107, 128, 152, 153, 162, 176, 319, 325, 337 Teodorówka 98, 112, 113, 240 Tlayacapan 340 Trembowla 277 Trepcza 231, 238 Troki 286 Trzciana 135 Trzcianiec 238 Trzcinica 273, 288, 289, 318 Trześniów 235 Turaszówka 36, 236 Turka 236, 239, 240 Twierdza 225, 261 Tylawa 222, 224-226, 227, 231, 232, 266 Tyrawa Solna 235, 238 Tyrawa Wołoska 235, 238

U

Ustrobna 224, 250, 266 Ustrzyki Dolne 235 Usznia 247 Uście potok 36 Użok (Uzsok) 236, 240

V

Villeneuve-lés-Avignon 19

W

Wadowice 130 Warszawa 65, 138, 188, 192, 209, 244, 245, 250, 254, 257, 258, 263, 264, 267, 269, 272, 273, 275, 280, 281, 284, 285, 297, 302, 304, 309, 310, 318, 322, 334 Warzyce 261 Wenecja 83 Węglówka 300 Węgry 27, 47, 236, 241-243, 248, 250, 251, 328, 332 Widacz 225, 247 Wiedeń 77, 80, 90, 104, 107, 114, 138, 139, 179, 194, 195, 209, 210, 277, 328, 331 Wielka Brytania 240, 242, 244, 247, 249, 250 Wielkie Łąki 43 Wieluń 19, 20 Wietrzno 129, 231-234 Wilmerding 246 Wilno 62, 286, 287 Wilsznia 226 Wisłoka 30 Wisłok rzeka 36, 46, 237 Wiśnicz 177 Wiśniowa 224, 225, 245 Włochy 20, 83, 85, 138, 205, 334 Włocławek 19 Włodawa 299, 303 Wojaszówka 43, 225, 247, 260 Wojkówka 29, 30, 31, 260, 261 Wola Krecowska 238 Woldenberg 247 Wołowiec 236 Worochta 277 Wrocanka 231, 232, 233, 300 Wrocław 241, 245, 254, 256-258, 263, 264, 267, 269, 272, 273, 275, 280, 281, 284, 285, 288, 297, 304, 307, 309, 310, 322 Wróblik 235 Wujskie 236, 238

Z

Zagórz 218 Zakliczyn 177 Zakopane 209 Załuż 235 Zamość 299, 303 Zarszyn 235 Zator 134 Zawodzie 140 Zbaraż 277 Zboiska 98, 112, 113, 221, 231-233

Indeks geograficzny

351

Złoczów 78, 247 Zręcin 133, 233, 268 Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 241, 242, 250 Zyndranowa 226

Ż

Żarnowiec 259, 269, 283, 300, 312, 317, 333-336 Żmigród 234, 260 Żółkiew 78

INDEKS NAZWISK Zestawili: Katarzyna Chochołek i Tadeusz Łopatkiewicz A Achslar Jan 42 Adamski Bogdan 274 Aleksander Jagiellończyk król 328 Aleksander Sobieski królewicz 82 Aleksy 59 Alt Jakub 138 Alt Rudolf Ritter von 138, 139 Anders Władysław gen. 241, 251 Andrzej ks. 165, 166 Andrzejowa kmieć 37 Andrzej św. 30 Antoniewicz Mikołaj Bołoz 206, 207, 210 Antoniuk Anna 317 Antosz Krzysztof 199, 200, 201, 202 Armata Alfred 258 August II Mocny Wettyn król 78-81 B Babicz Mirosław 65, 66 Babik kmieć 37 Babinetz Andrzej 315 Babkowie 101 Babnis Tomasz 8 Bacher Małgorzata 322 Badeni Kazimierz Feliks 100, 101 Bader Józef Aron 118-120, 130 Bader Szymon 105 Bal Antoni 317 Balzer Oswald 204 Bałaban Jerzy płk 55 Bałon Piotr 242 Bałut Józef 130 Baran Bronisław 290, 301, 304, 316, 320 Baranowa Helena z d. Trznadel 29 Barbara św. 27, 30, 31 Baronówna Katarzyna 127, 133 Barski Rafał 258, 301, 304, 306, 316 Bartek kmieć 37

Bartłomiej św. 27 Barycz Henryk 78 Barzyk Adam 263, 269 Bawierz Stanisław 48 Bażanka Kacper 83 Bączałek Wacław 43 Bączałka Jan 36, 40, 41, 53 Bączałka Stanisław 53, 54 Bączałka Wacław 40, 54 Bączałko Stanisław (także Stanisław Bunczalko, Bączałka) 40, 43 Beck Teresa 111 Bednarczyk Jan 224 Bednarska Maria z d. Świerzowicz 126, 130 Bednarski Antoni 108, 126, 131 Belcik Wanda 7, 283, 284, 288, 290-292, 294, 297, 306, 309, 310, 312, 316, 318, 320, 321, 322 Belczyk Jan 110 Bellotto Bernardo 188 Bereś Ewa 286, 288, 299, 301, 311, 315 Bergman Fidelis 193 Bergman Józef 193 Bergman Krystyna z d. Pelczar 193 Bergman Stanisław Kazimierz 194 Bergman Stanisław Wojciech 33, 191-202, 207-210, 213 Bernal Józef 225 Bernard 53 Bernard Władysław 132 Betlej Bronisława 259, 262, 264, 266, 269, 270, 275, 276, 281, 285, 297, 300, 306, 312, 317, 321 Bęben Artur 253, 254, 257, 258, 264, 269, 275, 280, 282, 284, 285, 288, 290, 291, 297, 304, 317, 318 Białek Józef 225 Białoszewski Miron 206

354

Indeks nazwisk

Bielański Józef 254, 260, 264, 266, 269, 270, 275-277, 285, 290, 292, 297, 300, 309 Bielawa Bartłomiej 53 Bielecki Ignacy 268 Bielecki Jan 233 Biesiadzki Andrzej 123 Biesiakiewicz Jan 128 Bieszczad Seweryn 144, 145, 187, 188, 189, 190 Bik Piotr 261 Bischof Jan 110 Blasser Wolf 132 Blasz Agnieszka z d. Kłopot 53 Blasz (Blasch) Fabian 53, 54 Blicharczyk Stanisław 261, 266 Blum Herman Hersch 120, 126, 132, 135 Błażejowski Krystyn 297, 309 Błażejowski Mikołaj bp 31 Błażewicz Sławomir 261 Bobek Czesław 290, 292 Bobek Tadeusz 225 Bobrzecki Jan 290 Bochenek Józef 239, 269, 290 Bochnak Adam 19 Boczar Stanisław 254, 264, 272, 275, 285 Bogacz Andrzej 242 Bogacz Henryk 309, 318, 320 Bogacz J. 234 Bogacz K. 234 Bogacz Piotr 242 Bogaczyk Paweł 242 Bohaczyk Kazimierz 131 Borcz Jerzy 257 Borodzic Antoni 99, 101, 128 Borowski Andrzej 326 Borowski Stefan 232 Boryczka Józef 107, 126 Boryczko Józef 108, 132 Boznańska Olga 194 Braja Zbigniew 277, 278, 280, 296 Braun Georg 137 Braunówna Zofia 133 Brodnicki Józef 124

Broniec Roman 224 Brown Peter 332 Brush (Brust) Mechlem 115 Bryś Karol ks. 313 Brzęczek Barbara 271, 279 Brzostowicz Kasper ks. 125 Buchwald Feliks ks. 121 Buczek Elżbieta 305 Buczek Kazimierz 299 Buczek Maciej kmieć 38, 51 Buczek Szymon 51 Buczyński Jan 254, 258, 259, 260, 266-269, 275, 281, 285 Budrewicz Tadeusz 334 Budziwojski Stanisław 60 Budzyński Zdzisław 52 Bukowski Paweł 290 Burda Wojciech 281 Burek Bronisław 290, 317 Burek Maciej kmieć 38 Byczy Giergiel 53 Bydosz Piotr 53 Byk Sebastian kmieć 38 Bytomski Mateusz 62 Bzowska-Bakalarz Małgorzata 290, 296 C Cabała Alojzy 300, 303, 309, 311, 320 Cellariusz Andrzej 137 Celtis Konrad 331 Cervinus Antoni 60 Cetnarowicz Roman 254, 258, 275, 280, 290 Chełmoński Józef 193, 194 Chodor Barnaba 54 Chodorowska Helena 254, 259, 264, 266, 268, 275, 285, 290, 297, 300, 301, 303, 309, 320 Chojcan Antoni 258, 275, 281, 284, 285, 290, 297, 309 Chołody Włodzimierz 281, 290 Chomentowski Stanisław 241, 242 Chronowski 53 Chrzanowski Ignacy 326

Indeks nazwisk

Chrzanowski Stanisław 304 Chwałczyk Jan 290 Chwał Józef 50, 51 Chybiński Adolf 208-210 Ciciora Barbara 191 Ciechanowiczowa 113 Ciećkiewicz Andrzej 101, 129 Cikowski Mikołaj 44 Ciolska Maciej 53 Ciotka Maciej 45 Cisowska Ewa 271, 304, 320 Cisowski Józef 272 Citnar Stanisław kmieć 38 Conti Bernardo Maria kard. 83 Coxe Leonard 327 Csadek Zygmunt 235 Cyceron Marek Tulliusz (Arpinata) 330 Cygnaeus Uno 100 Cynk Florian 193 Cyntia 329 Cypara Franciszek 241 Cytowska Maria 326, 327, 332 Czajkowski Feliks 124 Czajkowski Jan 254, 262, 290 Czapczyński Tadeusz 335 Czarnocki Marcin 31 Czarny 37 Czarny Jakub 53 Czartoryscy 79, 80 Czartoryscy z Klewania 76 Cząstka Dorota 290, 306, 321 Czelny Robert 320 Czenker Jan 51 Czepielewski Emil 125 Czerwiński Franciszek 231 Czuchra Andrzej 290 Czydner Adam 53 Czynciel Celestyn 178 Czyran Stanisław 40, 42 Czytner Adam 50 Czytner Piotr 42 Czytner Stanisław 42, 43, 49 Czyż Jakub 37

355

D Daniszewski Franciszek 165 Dantyszek Jan 327, 329, 331 Dąbrówna Maria 135 Decowski Stanisław 236 Delimat 224 Delimat Jan 132 Dembiński Stefan Jacek gen. 239 Denkiewicz Olga z d. Mięsowicz 126, 131 Denkiewicz Stanisław 126, 129, 131 Denny Don 19 Deptuch Jan 290 Deszt Jerzy 62 Dioklecjan cesarz 332 Długosz Maria 130 Dobrzański Ziemowit Piotr 222, 239, 245 Dobrzeniecki Tadeusz 23 Dolabella Jadwiga z d. Łopacka 71 Dolabella Tomasz 71 Dołek Walenty 52 Domaniewski Bolesław 209 Drabikówna Lacka M. 105 Drobek Michał 242 Drozdowicz Michał 258 Dubiel Michał 242 Dubiel Stanisław 225 Duchoń Maciej 40 Dudek Dawid 317 Dudek Franciszek 123 Dudek Ludwik ppłk 239 Dulębianka Maria 333 Dürer Albrecht 23 Durkot Tytus ks. 122 Dutkiewicz Kazimierz ks. 99, 107, 124, 125 Dyląg Mieczysław 192 Dym Pinkas 126 Dynia Franciszek 222, 224, 245 Dynia Tomasz 245 Dynia Zofia 245 Dziadosz Władysław 241 Dzianot Ludwik 121 Dzierżyński Manswet ks. 101, 129 Dziewota Władysław 101, 129

356

Indeks nazwisk

E Ekierth Walenty 54 Elżbieta Bawarska cesarzowa 104 Erato 337 Erazm z Rotterdamu 329, 331 Esterka 204 Eustachiewicz Mieczysław 134 Euterpe 337 F Fabrycy Wojciech 75 Fallik Aron 132 Fałat Julian 193 Fałtynowicz Zbigniew 8 Fang Stanisława 246 Fang Witold Józef ppor. 222, 239, 246 Farska Irena 269, 275, 285, 290, 297 Fastnacht Adam 36, 53 Fąfara Jerzy Janusz 302 Fejkiel Mieczysław 297, 303, 309 Felbiger Jan Ignacy 90 Feldy Franciszek 135 Felnarczyk Wojciech 51 Fic (kucharz) 225 Filar Bogdan 288 Fitelberg Grzegorz 209, 210 Fiwagier kmieć 37 Fladrowicz Andrzej 66 Fladrowicz Anna z d. Kral 66, 71 Florian św. 32 Folgas Jakub 40, 48, 52 Folgas Jan 42 Folgasowa Beata 53 Fourier 138 Franciszek Ferdynand I Habsburg 104, 138 Franciszek Józef I Habsburg cesarz 91, 100, 106, 107, 114 Friedman Emanuel 121 Frodyma Roman 288 Fukówna Maria 130 Furmanek Jan 48, 53

G Gabryszewski Roman 114, 122 Gacek Franciszek 217 Gadomski Jerzy 13, 20, 30 Gagath Jerzy 53 Gaik Melchior kmieć 38 Gajda Zdzisław 81 Gajdziszewska Adrianna 7 Gajowski Łukasz kmieć 38 Gancarski Jan 255, 261, 265, 269, 290 Gancarski Michał 225 Gawłowna Waleria 105 Gąsowski Tomasz 89 Gątkiewiczówna Maria 136 Gebhardt Józef ks. 125 Geiger Franz ppłk 231 Gerson Wojciech 194 Giebuziński Szymon 92, 127 Giedroyć Franciszek 65 Gigiel-Melechowicz Antoni 243 Gigiel-Melechowicz Józef 220, 243 Gigiel-Melechowicz Maria z d. Kroczak 243 Gil Zdzisław 254, 255, 264, 268, 270, 273, 275-277, 282, 284-295, 297-300, 304, 306, 309, 310, 312, 315, 317, 319, 321 Ginalska Helena 236 Ginalska Józefa z d. Szczepańska 236 Ginalski Jan 236 Ginalski Józef 236 Ginalski Leon 257, 264, 269, 273, 275, 281, 284, 285, 290, 296, 297, 309 Giza Mikołaj Konstanty płk 55 Glasgall S. 118 Glassgall Chaim Herman 119, 120, 131 Glazar Janusz 246 Glazar Julia z d. Łyczko 246 Glazar Ludmiła 246 Glazar Piotr 246 Glazar Tadeusz 246 Glazar Władysław ppor. 222, 246 Glubicza Stanisław kmieć 38 Głodowski Stanisław ks. 234

Indeks nazwisk

Gniady Władysław 242 Gniotek Stanisław 43 Godawa Stanisław kpt. 217 Godzień Karol 94, 127 Goethe Johann Wolfgang von 200 Gomułka Szymon 108, 134, 135 Gonet Szymon 126 Gonet Zdzisław 281, 305 Gorayski Jan August 126 Gorczyca Stanisław murarz 46 Gorczyca Wojciech 51 Gorczyński Adam 139, 140, 142 Gorczyński Teofil 110 Gorzkowski Albert 8, 325-332 Górak Marek 292 Górecki Władysław 131 Górski Ludwik por. 222, 224 Graner Ernst 138 Grasela Marlena 271 Grechuta Marek 341 Gregorczyk Grażyna 264, 270, 271 Grihmannova 266 Grochowiak Stanisław 341 Grodek Jan 236 Gross Stanisław 127, 133 Grottger Artur 207, 210 Grudysz Jan 271 Grudziński Paweł 267 Gruszka Bożena 8, 338, 339, 341-343 Gryglaszewski Tadeusz por. 232 Gryglewski Aleksander Konstanty 178, 182-188 Grzegorz (wędzidlarz) 53 Gutkowski Edward 98, 99, 127 Guz Anna 191, 192 Guzik Andrzej 290, 301 Guzik Antoni 241 Guzik Leon 241 Guzik Stanisław 224 H Haberschrack Mikołaj 27 Habrath Bartłomiej 42 Habrat Kazimierz 258, 280, 290

357

Habrat Stanisław 263 Haniebnik Julia 264, 275 Hanuszek Jan (rzeźnik) 46, 53 Hanzlowicz Łukasz 40, 54 Hanzlowicz Sebastian 54 Hanzlowicz Stanisław 40, 54 Harasymowicz Jerzy 339, 341 Helbiak 37 Herbert Zbigniew 339, 343 Herzig Mechel 124 Hesner Grzegorz 54 Hessus Eoban 329 Hirsch Maurycy baron 105, 117-120, 130, 135 Hitler Adolf 215 Hoghenberg Franz 137 Hohenberg Zofia 104 Homer 329 Homotnik Jadwiga 273 Horacy 328, 329 Horek 37 Humiecki Jan ks. 122 Humiecki Modest 260 Hycnar Jan 242 Hyrek Stanisław 40 I Inglot Stanisław 259 Innocenty XIII papież 83 Innocenty X papież 205 Ipnar Piotr 48 Ipnar Zofia 48 Irzyk Piotr 225 J Jabłoński Izydor Piotr Pawłowicz 193, 207 Jakiel Andrzej 122 Jakslar Jan (Hans) 53 Jakubasz Karol 225 Jakubus Marek 7 Jałowiec Stanisław 48 Jałowy Jan 44, 53 Jałowy Marcin 44, 52 Jałowy Mateusz kmieć 38

358

Indeks nazwisk

Jałowy Michał kmieć 38, 43, 48 Jałowy Szymon 48 Janczura Stanisław 236 Janczy Jan rzeźnik 52, 54 Janczy Paweł aptekarz 54 Janicki Edward ks. 123 Janicki Klemens 325 Jan III Sobieski król 77-81, 84, 103, 104, 277 Jan II Kazimierz Waza król 76 Jan I Olbracht król 328 Jan malarz 75 Janowski Józef 263, 306 Jan św. 72, 140 Jan z Długiego 31 Jan z Korczyny 339 Jan z Wiślicy 326 Jaracz Anna 53 Jaracz Jakub 53 Jaracz Stanisław 241 Jarek Stanisław ks. 132 Jaroszowski Stanisław 206 Jasiewicz Erazm 101, 102, 105-107, 123, 128 Jasiński ppłk 231 Jasionek Maciej 42 Jasionek Stanisław 42, 53, 54 Jastrzębski Jan 241 Jastrzębski Ludwik ks. 122, 123 Jaszczek 53 Jaworski Łukasz 274 Jerzy św. 57, 66, 69, 85 Jesionek Jan 42 Jesionek Maciej 42 Jesionek Stanisław 42 Jesionek Wojciech 41 Jędrzejczyk Marek 254, 259, 261, 264, 266, 268, 273, 275, 285, 290, 297, 300, 301, 309, 310, 317 Józef św. 22 Jucha Jadwiga 43 Jucha Marcin 36, 42, 43 Jucha Mateusz 43 Jucha Walenty 43, 48, 52

Jugendfein Jan Kanty 125 Jurasz Józef 233 Jurczyk Emil 281 Jurek kmieć 37 Juriowski Mikołaj 32 Juriowski Szczęsny 32 Jurkowska Maria 290 Juszczakiewiczówna Kazimiera 99, 128 Juszczak Jan 288, 290 K Kaczkowski Zygmunt 206 Kaczorek kmieć 37 Kaczur Maciej 40 Kaczur Piotr 40, 42, 43 Kalandyk Mariusz 8 Kallimach Filip 328 Kalliope 337 Kamienieccy 32 Kamieniecka Anna z d. Buczacka 33 Kamieniecki Henryk 31 Kamieniecki Jan 32, 33 Kamieniecki Klemens 32 Kamieniecki Marcin 32 Kamieniecki Mikołaj 32, 36 Kamiński Jerzy 267 Kamiński Krzysztof 286 Kanafolski Marcin 46 Kanafolski Tymoteusz 48 Kania Sebastian 52 Kania Wojciech 54 Kanty Jan św. 104 Karłowicz Jan 209 Karłowicz Mieczysław 207-210, 213 Karmichell Jakub 81 Karmichellówna Urszula 81 Karol I Habsburg cesarz 107 Karol II Habsburg król 77 Karol X Gustaw Wittelsbach król 76 Karpierz Mieczysław 225 Karpiński Jędrzej (Andrzej) 96, 121, 122 Kaska Rudolf 155-157, 160, 168 Kasper piekarz 54 Kaszdroj kmieć 37

Indeks nazwisk

Katarzyna św. 30 Katullus Gaius Valerius 329 Kawalec Julian 337 Kazimierczak kpt. 232, 233 Kazimierz III Wielki król 204 Kazimierz IV Jagiellończyk król 32, 331 Kaznar Grzegorz 51 Kelerowa Kordula 55 Khal Andrzej 270 Khal Maria Waleria 270 Kieliński Kajetan Wincenty 207 Kiellar kmieć 37 Kielski Bartłomiej 261 Kiełbasówna Karolina 129 Kilar Andrzej 43 Kilar Jan 63 Kinell Barbara 40 Kinell Marcin 40 Kinel Władysław 242 Klara Marek 276, 300 Klecha Jan 241 Klecha Władysław 241 Kleiner Józef 326 Klemens z Moskorzewa 32 Kleth Fryderyk 62, 63 Kliszczewski Marian 290, 292, 303 Kluk Jan 242 Kluk Józef 242 Kłopot kmieć 37 Kłopot Walenty 40 Kochanek Jacek 310 Kochanek Stanisław 310, 311 Kochanek Tadeusz 290 Kochanowski Jan 325, 328 Koczydło Wojciech 53 Kofta Jonasz 341 Kolasińska Antonina z d. Juśków 135 Koleński Antoni ks. 125 Kolmer Łukasz 45 Kołacz Antoni 241 Kołacz Bronisław 241 Kołder Andrzej 260, 290 Kołłątaj Maria 132 Kołodziej Józef 281, 296

359

Kołyska Bartłomiej 42 Kołyska Jan kmieć 38, 42, 55 Komornicki Piotr 255 Komorowski Wojciech 312, 313 Kondera Stanisław 263 Konieczko Maciej 53 Konopnicka Maria 8, 333-336 Konrad Kazimierz 207 Konstantyn I Wielki cesarz 332 Kopczak Michał 125 Kopczyk Wiesław 224 Kopeć Maciej 52 Kopera Feliks 72 Kopyściański Jan ks. 123 Kopyściański Michał ks. 121 Kordel Franciszek Jan kpt. 239 Kordula I żona Piotra Waignera, II żona Wacława Bączałka 40, 42, 43 Kordyś Franciszek 234 Korlansz Piotr 63 Korlansz Wiktoria z d. Łopacka 63 Korona Mieczysław 225 Koryciński Piotr 77 Korytowski Stanisław 125 Kosiek Andrzej 253-256, 258-265, 270272, 275-277, 279, 281, 284, 285, 288, 290, 291, 297, 299, 300, 304, 306, 309, 311-316, 320-322 Kossak Juliusz 193 Kossak Wojciech 193 Kossowski budowniczy 114 Koś 225 Kościuszko Tadeusz 106 Kość Ewa 292 Kot Jurek 37 Kotowicz płk 239 Kotula Tomasz 124 Kotulowa Leokadia 169 Kowalewski Samuel 76 Kowal Józef 225 Kozłowski Maksymilian 121 Kozubal Andrzej 240 Kozubal Maria 240 Kozubal Władysław 240, 241

360

Indeks nazwisk

Kozubal Wojciech ks. 133 Kozub Władysław Józef ppor. 223, 233 Kraetterówna Jadwiga 130 Krasowski Kazimierz 267 Kraus Franciszek 253, 256, 258, 304 Kraus Jan kpt. 238 Krawczyk Jan ks. 124 Krężałek Franciszek 241 Krężałek Kazimierz 290 Krieger Ignacy 154-156 Krober Tomasz 43 Kropaczek Wilhelm 101 Król Franciszek 43, 47, 54 Król Grzegorz 40 Królik Leonard 53 Król Jadwiga 53 Król Jerzy 53 Król Łukasz 43, 49 Królowa kmieć 37 Królowic Franciszek 47 Krukierek Barbara 264 Krukierek Jędrzej 264 Krupski Leszek 258 Krywult Aleksander 192 Krywult Walerian 150 Krzanowski Adam 271, 275, 276, 285, 288, 290, 297, 301, 304, 306, 309, 311, 315, 317, 318, 320-322 Krzanowski Jan 270, 304 Krzanowski Józef 114, 122 Krzeczot Piotr 50 Krzycki Andrzej 325, 329 Krzysztofowicz Marcin 54 Krzysztoń Barbara 271, 279 Krzywda Ryszard 309, 313 Krzyżanowski Juliusz 326 Kubal Grzegorz 263 Kubal Marta z d. Michałowicz 263 Kubal Paulina 271 Kubit Antoni 229, 294 Kubit Franciszek 230 Kubit Janusz 7 Kubit Marek 277 Kubit Wanda 290

Kübler Ludwig gen. 231, 233 Kucza Józef 270 Kuliga Dariusz 317, 321 Kulig Stanisław 225 Kümmermann A. 118 Kuniewski Tadeusz 216, 218 Kupliński Władysław 232 Kurek Antoni 292 Kuropatnicki Ewaryst 91 Kurzer Adolf 120 Kusiba Józef 254, 255, 258, 260, 261, 263, 264, 281 Kustroń Stanisław 339 Kuś Jan 79 Kuziara Amalia z d. Mirek 247 Kuziara Jan 247 Kuziara Władysław ppor. 221, 222, 224, 239, 241, 247 Kuźnar Jan 294 Kwiatek Aleksander 224 Kwiatkiewicz Jan ks. 92, 112, 136 Kwiatkowski Jan 92, 127 Kwiatkowski Mieczysław ppor. 222, 238 Kwieciński Adolf 127, 133 Kyc Henryk 242 L Lalicka Stefania 101, 129, 130 Lalicki Leon 99-101, 104, 107, 128, 129 Lancisi Giovanni Maria 82 Lang mjr 231 Laser Bernard 135 Latko Stanisław ks. 40, 48 Lausberg Heinrich 326 Lazar Jan 318 Lągawa Barbara 272 Lechowicz Józef 225 Lecker Abraham 100, 129 Lenarth 53 Lenik Andrzej 277 Leń A. 234 Leń Andrzej 242 Leń Antoni 242 Leń Edward 242

Indeks nazwisk

Leń Józef 242 Leń Stanisław 242 Leń Władysław 242 Leon XIII papież 104 Lepszy Leonard 152 Lesbia 329 Leser Bernard 120 Lesikowska Kamila z d. Kaczorowska 247 Lesikowska Kazimiera z d. Łubieńska 247 Lesikowski Bohdan Józef ppor. 222, 224, 225, 239, 247 Lesikowski Jan 247 Lesikowski ppor. 247 Leszczyński Dionizy 92, 127 Leszczyński Stefan 133 Leśniak Franciszek 8, 57, 80, 275, 301, 304, 306, 316-318, 320 Leśniak Teresa 290, 296, 321 Lewakowski Karol 315 Leyba 112 Leykum Alojzy 138, 139 Liszt Ferenc 118 Litarowicz Piotr 124 Litwin Walenty ks. 131 Liwosz Leokadia 269 Lochowicz Feliks 40 Loefler Leopold 193 Lorca Federico García 339 Lorek woźnica 46 Lorenc Ignacy 318 Lorenc Stanisław 266 Lorens Antoni 294 Lorens Stanisław 297, 300, 301, 303, 305, 309, 310, 318, 320 Loryncz Walenty 55 Lubaś Władysław 302 Lubojemski Edward 225 Lubomirski Mikołaj 50 Ludwik II Jagiellończyk król 328, 332 Lusznia Jan Kanty 297, 299, 300, 309, 315, 317, 320, 321 Ł Łach Ludwik 267

361

Łagosz August 134 Łękawa Ilona 223 Łętowski Kazimierz 111 Łopaccy 7 Łopacka Agnieszka 71, 74, 85, 87 Łopacka Anna 58, 65, 87 Łopacka Anna Elżbieta 71, 74, 87 Łopacka Barbara 71, 74, 85 Łopacka Elżbieta z d. Fladrowicz 57, 63, 66-68, 70, 71, 74, 75, 85-87 Łopacka Elżbieta z d. Kenc 79, 81, 82, 88 Łopacka Elżbieta z d. Winkler 79, 81, 88 Łopacka Jadwiga 74, 85 Łopacka Katarzyna 74, 85 Łopacka Katarzyna (także s. Klara) 71, 84, 87 Łopacka Katarzyna z d. Budziwojska 60, 63, 87 Łopacka Katarzyna z d. Pawłowicz 58, 59, 63-65, 75, 87, 177, 182 Łopacka Małgorzata z d. Loryncz 58 Łopacka Regina 58, 65, 87 Łopacka Wiktoria z d. Loryncz 58, 59, 87 Łopacka Zuzanna 71, 74, 87 Łopacka żona Franciszka Marii de Rubeis 65 Łopacki Franciszek 79, 88 Łopacki Jacek 71, 74-82, 85, 88 Łopacki Jacek Augustyn ks. 7, 75, 79-86, 88 Łopacki Jakub 58-60, 65, 87 Łopacki Jakub ks. 60 Łopacki Jan 58, 59, 61-63, 65, 66, 71, 74, 75, 79, 80, 82, 85, 87 Łopacki Jan (syn Jacka) 79, 80, 88 Łopacki Jan (syn Jana) 74, 85, 87 Łopacki Seweryn 58, 59, 87 Łopacki Stanisław Antoni 77-81, 88 Łopacki Stanisław vel Łopata piekarz 58-60, 62, 78, 81, 82, 85, 87 Łopatkiewicz Piotr 7, 29, 68, 70, 161, 255, 256, 262, 265, 276, 277, 286, 288, 294, 299, 300, 312, 315, 316, 319-321

362

Indeks nazwisk

Łopatkiewicz Tadeusz 7, 8, 46, 254, 262, 263, 264, 271, 272, 275, 276, 285, 286, 288, 290, 294, 297, 299-306, 309-322, 338, 339, 341, 342 Łopatkiewicz Zdzisław 8, 253-256, 258, 261, 262, 264, 265, 266, 269, 270, 272, 275, 281, 285, 290, 297, 299302, 304, 306, 309, 312, 313, 316, 320, 321, 334-336 Łosowska Wanda 290 Łukasiewicz Ignacy 268, 269, 277, 292 Łukasz kmieć 37 Łukaszowic Marcin 41 Łukaszowicz Wacław kmieć 38 Łukaszów Stanisław 53 Łukasz św. 21 Łukoski Kazimierz Orlik gen. 238 Łuszczkiewicz Władysław 65, 149, 173, 176-182, 188, 193 M Machowski Jan 50 Machowski Stanisław 50 Machówna Maria 101, 128 Mach Wilhelm 337 Maciej malarz 75 Mackoś Stanisław 241 Madej Szczepan kpt. 235 Magyi Sebastian 329 Majchrowski Wacław Wawrzyniec mjr 231, 232, 235, 239 Majewski kpr. 224 Majewski Leon 152, 153, 162 Makara Jakub 225 Makara Paweł 225 Makiel-Hędrzak Marlena 272 Makowiec Władysław ks. 101, 129 Malczewski Jacek 196 Malczyk Lidia 255 Maldis Marek 315 Malinowski Wojciech 255, 256 Małkiewicz Adam 174 Małkiewiczówna Helena 23, 27 Manierski Wincenty 125

Mańkowska Ewa 290 Marchewka Jan 46 Marcin malarz 75 Marcin z Kurowa 51 Marczak Adolf 254, 260, 263, 270, 304 Maria Magdalena św. 23 Maria św. 13, 14, 17, 19-23, 28, 30, 72, 140 Markiewicz Bronisław ks. 300 Markowicz Anna z d. Wilk 53 Markowicz Tomasz 53 Marszałek Edward 294, 300 Marszałek Tadeusz 294 Marynowski Franciszek Ksawery 142 Maszkowski Antoni Karol 176 Maszkowski Karol 178 Maszlanka Stanisław Józef 130 Maślakiewicz Władysław 65, 146, 149, 176, 177, 179, 181, 182 Maślanka Jan 222 Matejko Jan 83, 177, 179, 182, 192-195, 207 Matejko Stefan 176-178, 180 Matusiak Szymon ks. 124 Matusz Helena 254, 259, 261, 264, 266, 268 Matyasik Mieczysław 225 Matys Jolanta 290 Mazurek Anna 291 Mazurek Artur kpt. 232 Mazur Łukasz 260 Medwecka Zofia 11 Mehoffer Józef 61, 62, 176, 177, 276 Melnarowicz Agnieszka z d. Kwolek 243 Melnarowicz Antoni kpt. 222, 223, 226, 232, 238, 239, 243-245 Melnarowicz Barbara 245 Melnarowicz Filipina z d. Młynarz 223, 245 Melnarowicz Franciszek 243 Melnarowicz Jakub 243 Melnarowicz Jan 243 Melnarowicz Józef 243 Melnarowicz Katarzyna 243 Melnarowicz Krystyna 245

Indeks nazwisk

Melnarowicz Mateusz 243 Melnarowicz Michał 243 Mercik Józef 254 Mercik Wojciech 51 Merena Teodor ks. 124, 125 Mergieszowic Stanisław 41 Merkl Wilhelm 121 Mertowicz (Felnarczyk) Wojciech 42, 51 Męcińska Józefa hr. 101 Męciński Adam hr. 102, 114 Męciński Cezar hr. 112, 114 Miąsko (kmieć) 37 Michalak Janusz 267 Michalczyk Konstanty 132 Michalik Władysław 134 Michałowski Kazimierz 111, 112 Michnik Wojciech kmieć 38 Mickiewicz Adam 105, 116 Mickiewiczowa Zofia z d. Konopnicka 333 Mierbosth Marcin 53 Miękisz Jan 130 Mięsowicz Emilia 131 Mięsowicz Michał 124 Migalska Zofia 108, 134 Mikołaj kamieniarz 46 Mikołaj św. 30 Miłosz Czesław 339, 343 Miłosz Oskar 335 Minkusiewicz Domicela 128 Minkusiewicz Florian 110, 113, 114 Minor Marcin 55 Mirek Józef 242 Mirek Wojciech 242 Mirocha Łukasz 47 Mirocha Piotr 47 Mleczko Jan 75 Mnichowski Andrzej 50 Mniszech Jerzy starosta 38 Mniszech Józef Wandalin hr. 111 Montagnac Jean de ks. 19 Moreń Aleksander kpt. 222, 228, 231, 238, 248 Moreń kpt. 239

363

Moroń Władysław 133 Moroz Mikołaj kpt. 239 Morsztynowie 76 Moskal Elżbieta 271, 279, 290 Moskal Jerzy ks. 269 Moskal Wojciech 110 Mróz (Mrozowicz) Jan piekarz 54 Müller Anna 248 Müller Irena 248 Müller Julian Bronisław „Mierzanowski”, „Alsa” (także Franciszek Nowacki) 222, 228, 247, 248 Müller Lidia 248 Müller Wanda z d. Kroczyńska 247 Munia Anna 263 Munia Jacek 276 Musiał Stefan 254, 261, 264, 266, 269, 290 Muzyczuk Anna 255, 261, 288 Mysłowski Marcin 50 Myśliwski Wiesław 337 Mytkowicz Józef ks. 98, 128 N Nagrodzka Leokadia 98, 127 Namastowa wdowa 38 Namiast (Namiastek) Gallus 51 Narbuttowicz Stanisława z d. Bielecka 247 Nawrocki Władysław 241 Nerowski por. 222 Neruda Pablo 343 Nibląg Jan 40 Nibląg Piotr 55 Nieczujowicz Agnieszka 43 Nieczujowicz Jan 43 Niedecka Maria 116 Niedźwiedź Błażej 43 Niemczowicz Matys 43 Niszołek (kmieć) 37 Niziołek Stanisław 42, 51 Noga (Norwicz) Władysław 225 Nowacka Maria 133 Nowaczyński Józef 92, 112, 127, 136 Nowak Adam 44 Nowak Błażej 53

364

Indeks nazwisk

Nowakowie 101 Nowak Stanisław kmieć 38, 41 Nowak Tadeusz 337, 339, 341 Nowak Tadeusz ks. 269 Nowosielecki Stanisław 106, 124 Nyblungk Jan 42 Nycz Kazimierz 276 O Obłaza Aleksander 113, 115 Ochęduszko Tadeusz 226, 232 Odyseusz 329 Okólska Irena 263, 290 Olbrycht Jadwiga 255 Olbrycht Leonard 280 Oleksin Antoni Józef 223 Oleś Kazimierz 254, 256-258, 264, 269, 271, 275, 281 Opeć Baltazar 23 Oppman Artur Or-Ot 302 Opposoron Michał 46 Ormiński F. 81 Osiński Kazimierz Maria 163 Ostafil Alfred 254, 257, 258, 264, 269, 275, 281, 284, 285, 290, 297, 309 Osyp Jakub 37 Oświęcim Barbara z d. Szamot 197 Oświęcim Florian 197, 207 Oświęcim Jan 197 Oświęcimówna Anna z Kunowy 196-199, 202, 204-207, 210-213 Oświęcim Stanisław 197, 198, 202, 204208, 210-213 Ożóg Jan Bolesław 337 P Pachana Andrzej 242 Paczosa Aniela z d. Lenart 249 Paczosa Jakub 51, 52 Paczosa Jan 248 Paczosa Marian Adam „Brzoza”, „Basza” 222, 224, 238, 239, 248 Paczosa Szymon 52 Paczosa Wacław 277, 290, 292

Paczosa Wiktoria z d. Jaźwiecka 248 Paczoska Łukasz 53 Paczosza 37 Paczosza Stanisław kmieć 38 Paczoszyna Marcin 53 Paczoszyna Zofia 53 Pałka Jan Antoni 230 Pannonius Jan 328 Papieska Aniela 128 Papużyński Ludwik 142 Parylak Władysław por. 217, 222, 223, 239, 244, 249 Pasek Bartłomiej kmieć 38, 48 Pasek Maciej 53 Paszyński Juliusz ks. 122 Patryna Józef 229 Pauli Żegota 140-143, 204, 209, 213 Paweł aptekarz 46 Paweł szklarz 46 Paweł z Krosna (także Paweł Procler, Ruthenus) 8, 325-332 Paweł z Żabna ks. 165, 166 Pawlikowski Ferdynand 124 Pawłowicz Agnieszka 63 Pawłowicz Franciszek 63 Pawłowicz Wiktoria 63 Pelczar 224 Pelikan Emil ks. 125 Pełka Kazimierzowic 204 Pełko Wojciech 40 Persjusz 329 Petzeltowie 101 Piecek Wawrzyniec 43 Piechota Jakub 53 Piechotka Jakub 54 Piechotka Stanisław 54 Pieloch Łukasz 43 Piętak Stanisław 337 Pigoń Stanisław 339, 342 Piliński Konstanty 122 Piller Piotr 142, 144 Pilot Marian 337 Pilz Wolfgang 27 Piłat Karol mjr 232, 239

Indeks nazwisk

Pinder Ulrich 23 Piontek Błażek 43 Pioruncz Maciej 48, 51 Piotrowski Andrzej 225 Piotrowski Roman 290 Piotrowski Zbigniew 254 Piskładowicz Błażej 42 Pittoni Giovanni Battista 83 Pizarski Stanisław 224 Placidi Franciszek 79, 83, 84 Płaza Jerzy 67 Pobożniak Marian por. 228 Pojnar Anna 246 Polasz Grzegorz ks. 318 Poliniowski Jakub 46 Poliński Władysław 135 Politowski Ryszard 14 Poll Andrzej 207 Pol Wincenty 291 Połuszejko Grażyna 290, 291, 296 Pomprowicz Stanisław 254-256, 258, 261, 262, 264-266, 268, 270, 272, 275, 276, 281, 285, 288, 290, 297, 299, 303, 306, 309, 321 Portius Anna z d. Hesner 177, 181, 186 Portius Robert Wojciech 177, 181, 186 Poświatowska Halina 339 Potoccy 76 Potocki Mieczysław Ludwik hr. 146 Potoczna Franciszka Jadwiga 102, 126, 130 Potoczna Helena 131 Potoczna Stanisława 133 Potoczny Stanisław 126 Potracka Marcin 51 Potrawka Jan kmieć 38 Półchłopek Waldemar 290 Pragier kmieć 37 Prajsnar Janina 314 Preisner Jakub 54 Propercjusz 329 Prugar Andrzej 254, 256, 257, 259, 263, 264, 266, 267, 269, 271, 272, 275,

365

285, 290, 297, 303, 304, 309, 318, 320 Prugar Bronisław Kettling gen. 244 Przyboś Julian 337 Przybyła Anna 236 Przybyła Katarzyna 236 Przybyłek Benedykt Jan 222, 236, 251 Przybysz Adam 312 Przyłęcki Apolinary 123 Przytocki Piotr 277, 280, 288, 290, 318, 320 Pściuk Tadeusz kpt. 232 Ptak Grzegorz 45 Ptak Jan 48, 54 Ptak Wacław 53 Ptaśnik Jan 82 Pudło Andrzej 250 Pudło Edward 224, 249 Pudło Helena z d. Barańska 249 Pudło Jan 222, 224, 250, 254, 275, 281, 285, 290 Pudło Michał 249 Pudłowski Stanisław 54 Q Quarton Enguerrand 19, 20 Quirini-Popławska Danuta 75 R Rabula Tomasz kmieć 36, 38 Racięski Andrzej 230 Radecki Józef ks. 121 Radwański Andrzej 83 Rączy Elżbieta 276 Rec Adam 292 Redliński Edward 337 Regiel kmieć 37 Reich Izaak 110 Reich Leonia 118 Reich Maurycy 118 Reich Sydonia 118 Rejna 49 Reszek kmieć 37 Riedrich Tadeusz 217

366

Indeks nazwisk

Robota kmieć 37 Rogala Marcin 42 Rogawski Karol 122 Rogosz kmieć 37 Rogowski Maciej 51 Rojek Wojciech 89 Ross Juliusz 29, 31 Rożen Maciej 53 Różewicz Tadeusz 339, 343 Rubeis Franciszek Maria de 65 Rudolf Agricola Młodszy 327 Rybicki Czesław 280, 290 Rygiel Zygmunt 254, 258, 260, 261, 263, 264, 266-270, 275, 277, 281, 285, 290 Rykalicz Paweł 45 Rymer Walenty 46 Ryszard Marek 206 Rysz Zygmunt 290 Rzącówna Eugenia 129 Rzeszowska Dorota 45 Rzońca Bogdan 257 S Sabat inż. 234 Salamon Henryk 225 Samocki Jan ks. 122 Sandecki Jan 23 Sanguszkowie 76 Saniński Stanisław 229 Sanocki Zbigniew 300 Sarbiewski Maciej Kazimierz 328 Sarna Władysław 36 Saski Sylweriusz 178 Sawicki Kazimierz 220 Schaller Maria Anna 138 Schäufelein Hans 23 Schay kmieć 37 Schein Jakub 120 Schindler Emil Jakob 138 Schrafter Dawid 118 Sczyrna Mateusz 43 Seferowicz Kajetan 127 Seitz Otto 193, 199, 200, 203

Sekurówna Franciszka Józefa 133 Semerga Zygmunt ppłk 239 Seneka Młodszy 328 Siemiginowski Jerzy Eleuter 78 Sienkiewicz Henryk 333, 334 Sienkiewicz Klemens 122 Sierakowski Wacław Hieronim bp 13 Sikorski Wiktor 154-156, 158 Silvaticus Benedykt 76 Siuta Sebastian kmieć 38, 41 Siwak Michał 108 Skohut Michał 224 Skotnicka Zofia z d. Ligęza 60, 157, 159 Skotnicki Jan kasztelan 60, 157, 159 Skórski Antoni 124 Skrzyński Henryk ks. 121 Skwara Jan 123 Słotnicki Piotr kmieć 38 Słowikowski Just 82 Słyś Antoni 132 Słyś Stanisław 288, 290, 300, 301 Smerecki Krzysztof 279, 280 Smid Jerzy kmieć 38, 48 Smusz Wojciech 52 Smyk Marek 259 Sobieska Maria Kazimiera d'Arquien królowa 82 Sobieski Marek 78 Sobota Zenon „Korczak” 248 Solecki Stanisław 318 Solon Edward 230 Soniewicki Józef 124 Sonnensttahl Antonina 131 Sosabowski Stanisław gen. 244 Sośnierz Antoni 230 Sowa-Holewińska Barbara 13 Sowina Barbara wdowa 38 Sroczyński Leon ks. 121, 123 Stachyrak Jan 255, 276, 292 Staff Leopold 338 Stalin Józef 339 Stanisław furman 45 Stanisław Jarek ks. 135 Stanisław św. bp 21, 26, 140

Indeks nazwisk

Stanisz Jakub 46 Stanisz Marcin 46 Stanisz Wilhelm 276 Stankowicz Marcin 53 Stano Hieronim 142 Stanuch Stanisław 340 Staroń Alfreda 285, 290 Staroń F. 234 Staroń Krzysztof 257 Stary Stanisław 22 Starzecki Jan 94, 127 Stawarz Aleksander płk 231-233 Stawiarski Walerian 121 Stawicka Stanisława 281 Steciak Jerzy 275, 285, 290, 297, 303, 309 Stec Leon 134 Stefan Batory król 215 Stefaniak Piotr 207 Stefanik Jan 225 Stefanik Tadeusz 261, 266 Stefan stelmach 46 Steliga Stanisław 254, 256, 258, 259, 264, 266-271, 273, 275, 280, 281, 285, 290, 296, 297, 300, 301, 303 Stęczyński Maciej Bogusz Zygmunt 142, 144, 312 Stępiński Szymon 51 Stockmann Ascher 120 Stodolak 224 Storch Awigdor 117 Strauss Richard 212 Stroński Marian 14 Struś Julian 127 Stryjeński Tadeusz 146, 150-158, 160, 161, 163, 188, 190 Stwosz Wit 22, 24, 26, 27, 83 Subarth Marcin 53 Suchorowic Jan 46 Suchten Krzysztof 331 Suchy Marcin 53 Suchy Zofia z d. Piechota 53 Sulistrowski Jakub 50 Sulistrowski Jerzy 43 Sulistrowski Sebastian kmieć 38

367

Sulistrowski Szymon 43, 49 Sulistrowski Wojciech 52 Suproń Feliks 50 Sworzeński Emil ks. 102, 131 Symeon starzec 21, 22, 30 Synowcz Stanisław 43 Synowiec Mikołaj 53 Synowiec Stanisław 42, 45, 48, 53 Synowiecz Stanisław kmieć 38 Syrek Józef 225 Syrek Maciej 281 Syrek Wiesław 286, 304 Szafran Stanisław 253, 254, 258, 264, 268, 275, 276, 280, 285, 290, 292, 297, 304, 309, 320 Szafrański Jan 260 Szaja Jan 43 Szajna Józef 107, 108, 134 Szajnocha Karol 204, 206 Szala Jan 54 Szalay Jan ks. 124 Szancerówna Alojza 127 Szawatol (kmieć) 37 Szczepanik Andrzej 242 Szczepanik Franciszek 242 Szczepkowski W. „Szczepcio” 245 Szczudlik Bogumiła 290 Szczudlik Tadeusz 290 Szczypa Andrzej 270 Szebieńska Apolonia 31 Szebieński Andrzej Momot 29, 31 Szelc Jan 290 Szeliga Władysław 105-107, 130 Szeligowski Bogumił 124 Szergiel Barbara 314 Szmyd Kazimierz 306, 311, 320, 321 Sznajderski Adam 306 Sznajder Teresa 275, 285, 290, 297, 300, 301, 309, 317, 320 Sznaj Edward ks. 300 Sznapek Berta 108, 134 Szopa Tadeusz 292 Szostkiewicz Adolf 99, 100, 114, 122, 123 Szpak Tomasz 242

368

Indeks nazwisk

Szpunar Jan ks. 294 Sztangenhanz K. 118 Szuba 37 Szuba Piotr 52 Szubowicz Wojciech 54 Szubrycht Zbigniew 263 Szumowski Stanisław 210 Szuro Maria 101, 129 Szwagier Maciej 51 Szwagier Mikołaj 51 Szwagier Stanisław 43 Szwast Andrzej 293, 295 Szydło-Hanus Józefa 279 Szydło Stanisław 241 Szymanowska Urszula de Rubeis 65 Szymanowski Jan 65 Szymański Mateusz 92, 127 Szymański Władysław 98, 99, 110, 124, 127 Szymborska Wisława 339, 343 Szymek Mikołaj 53 Szynalewski Feliks 193 Szypuła Andrzej 274 Szyszkowski Marcin bp 59 Ś Ślączka dr 103 Śledź Jakub 35 Śledź kmieć 37 Śliwiak Tadeusz 339 Ślusarczyk Józef 116 Ślusarek Krzysztof 313 Śmieszek chłop 53 Śniadecka Ludwika 210 Śpiewak kmieć 37 Średnicki Lucjan 222, 224 Świątkowska Małgorzata 271 Świecz Jan 53 Świerzowiczówna Jadwiga 130 T Tabaka Paweł 225 Tabisz Jan 98, 127 Targ Feliks 42, 47

Targ Jakub 46 Targ Kasper 48 Targ kmieć 37 Targ Stanisław kmieć 36, 38 Targ Wawrzyniec 46 Targ Wojciech 35, 53 Tarło Jan 142 Tarło Mikołaj 142 Tarło Stanisław bp 140-143, 178 Tarnowski Jan Dzierżysław hr. 100 Tatara Aleksander 225 Telekówna Eleonora 132 Tenerowicz Halina 254, 257-261, 264, 266-269, 275, 277, 280, 285, 290, 297, 300, 301, 303, 306, 309, 318, 320, 321 Tenerowicz Krzysztof 258, 290, 309 Terencjusz Publius 329 Tereszkiewicz Franciszek 255, 256 Terlecka Lidia 305, 315 Terlecki Marian Hubert 7, 254-259, 261265, 270-273, 275-277, 281, 284, 285, 288, 290, 292, 294, 296, 297, 299, 304, 306, 309-313, 315, 320 Terlęga Jakub 53 Timofiejew Artur 291 Tokarski Jan 92 Tomek kmieć 37 Tomkiewicz Ewa 297, 300, 309, 317 Tomkiewicz Jan 279 Tomkowicz Stanisław 138, 148, 150, 153156, 159, 163-167, 170-176, 182 Torch Jakub 53 Trojan Marcin 41, 42, 53 Trojanowa-Kołysczyna Anna 42 Trojnowska Maria 135 Trytek Tadeusz 8 Trziszka Zygmunt 337 Trznadel Jan 258 Tulik Jan 262, 281, 299, 302 Tumidaj Stanisław 43 Turek Jan 242 Turkiewicz Stanisław ks. 153 Tutak Józef 225

Indeks nazwisk

Tutak Mieczysław 225 Twaraszko Maciej 45 Twaróg Maria 276, 279 Tworek Elżbieta 53 Tworek Jakub 40 Tworek kmieć 37 Tworek Piotr 40, 48, 53 Tworek Stanisław 48 Tworkowicz Jan 48 Typrowicz Antoni ks. 126, 133, 135 Tysson Jan 144 U Uliasz Kinga 311 Uljaszyk Józef 242 Unger Bernard 113 Unger Jonas 113 Ungler Florian 23 Unter Akiba 119, 120 Urban Andrzej 225 Urban chłop 53 Urbanek Bartłomiej kmieć 36, 38, 49 Urbanek Maciej 49 Urbanik Czesław 257, 258, 264, 275, 281, 285, 290 Urbankowicz Walenty 48 Urban Stanisław 225 Urban Tadeusz 290 Uzarski Marcin ks. 153 V Valle Feliks de 51 Vesling Jan 76 W Wachal Anna 219, 294 Wachalowa Celina 219 Wagner 212 Wagner Adam 135 Wagner Alexander 193 Waigner Anna 42 Waigner Barbara 42 Waigner Bartłomiej 42 Waigner Bartosz 43

369

Waigner Dorota 42 Waigner Jadwiga 42, 43 Waigner Jan 40, 42, 43 Waigner Józef 40, 48, 52 Waigner Katarzyna 42 Waigner Piotr 40, 42, 43, 48, 49, 52 Waigner Sebastian 42 Waigner Szymon 42 Waigner Urszula 42 Waiss Grzegorz Greger 53 Waiss Grzegorz wójt 40, 42 Waiss Jerzy 41 Waiss kmieć 37 Waiss Marcin 46 Wajda Jan 102 Wajda Kazimiera 11 Wajda Kazimierz 11, 12, 15-18, 22, 24, 25, 29 Wajda woźnica 236 Walawski Tadeusz 248 Walenty (woźnica) 45 Waleriusz Maksymus 329 Walicki Michał 20, 30 Walszyński ks. 79 Wanat Jan 125 Wanat Paweł 225 Wanat Władysław 225 Wapcarow Nikoła 339 Warchałowska Henryka 129 Wargocka Katarzyna 250 Wargocka Wanda z d. Wójcikiewicz 250 Wargocki 228, 239 Wargocki Michał 250 Wargocki Piotr ppor. 222, 224, 227, 238, 250 Watulewicz Jan 92, 127 Wawrzkiewicz Piotr 224 Wawrzyniec młynarz 44 Wąsik Bogusław 290 Wątrobski Tomasz 130 Weberówna Władysława 126, 131, 133 Wechslerowa Stefania 333 Weinberger Markus Hersch 110 Wenklar Agnieszka z d. Rachwał 251

370

Indeks nazwisk

Wenklar Józef 251 Wenklar Stanisław 222, 239, 251 Werechowska Helena 131 Westrych Kazimiera 267, 269 Węgrzyn Antoni 242 Węgrzyn Fryderyk 275, 285 Węgrzynowicz Wojciech 75 Widlarz Jan 102, 124 Wieczorek Henryk 270 Wieczorkiewicz Wacław Scaevola gen.

239 Wieliczko Mieczysław 269, 270, 281 Wielki Jan malarz 22, 28, 168 Wieloch Jerzy 254, 275, 285, 290 Wieniawski Henryk 118 Wierdak Kazimierz 241 Wietor Hieronim 23 Wietrzner Fryderyka 132 Więcek Dorota z d. Terlęga 53 Więcek Jan 53 Więcek Zbigniew 152, 153, 264, 266, 267, 271-275, 277, 279, 281, 285, 288, 290, 292, 294, 297, 299, 300, 303, 305, 315, 317, 321 Więcławek Feliks kmieć 38 Wilczek Szymon 53 Wilk Błażej 53 Wilk Jakub 40, 42, 46, 53 Wilk Jan 40 Wilk January 225 Wilk kmieć 37 Wilkowa 37 Wilkowicz Łukasz 36 Wilk Stanisław 53, 54 Wilk Wojciech kmieć 38, 40, 42, 43, 53 Wilusch Barbara 41 Wilusch Jerzy 41 Wilusch Regina 41 Winiarz Maria 258, 281, 284, 290 Winklar Andrzej 53 Winklar Maciej 41 Winkler Marcin 79 Winkler (mjr) 234 Wintergerst Karl płk 231

Wirtz Paweł 76 Wiśniewska Danuta 307 Wiśniowiecki Michał Korybut 84 Witkowski Władysław 246 Władysław II Jagiellończyk 328 Władysław IV Waza 65 Władysław Węgierski św. 331 Włodek Adam 339 Włodek Adam ks. 52 Włodek Agnieszka 43 Włodek Bartłomiej 35 Włodek Jan 35, 48, 53 Włodek kmieć 37 Włodek Maciej 52, 53 Włodek Małgorzata 53 Włodek Piotr 43 Włodek Stanisław kmieć 38, 43 Włodek Zofia 43 Włodków Maciej 53 Wodziński Ludwik ks. 148, 150, 153 Wojciech (furman) 45 Wojciech św. bp 21, 26 Wojnar Albin 280, 290 Wojnar Bartłomiej 51 Wojnar Marcin 62 Wojtuń Roman 266 Wojtyczek Janusz 265, 290 Wolf Blasser 119, 120 Wolf Emanuel 121 Wolf Marcin 50, 53 Woydala kmieć 37 Woynar Wacław kmieć 38 Wróbel Jadwiga z d. Król 53 Wróbel Klemens 53 Wyczółkowski Leon 194, 207 Wysocki Franciszek 224 Wyspiański Stanisław 176, 276 Z Zabawka Stanisław Zacharyasz Michał Zachodny Jan ppłk Zahradniczek Josef

101, 129 121 232, 235, 240 138, 139

Indeks nazwisk

Zając Jan 40 Zając kmieć 37 Zajączkowski Józef 159 Zajdel Jan 241, 251 Zajdel Józef 222, 224, 251 Zajdel Stanisław 242 Zajdel Tekla z d. Więcek 251 Załuska Krystyna 258 Załuski hr. 114 Załuski Ignacy 32 Zapała Stanisława 194 Zápolya Barbara 329 Zarębianka Zofia 128 Zarębski Maciej Andrzej 265, 276 Zawada Jan 75 Zaydel Marcin kmieć 38 Zborowski Jakub 242 Zborowski Maciej 254, 257, 260, 263, 264, 267-269, 272, 273, 275, 285, 290, 297, 300, 305, 306, 309 Zborowski Stanisław 242 Zborowski Tadeusz 258 Zborowski Władysław 241, 242 Zdrojewski Bogdan 256 Zegleń Andrzej ks. 130 Zejszner Ludwik 204 Zemełka Jan 77, 81 Zielina Walenty 43 Zieliński Jerzy 283, 305 Ziemiałkowski Florian 114

371

Ziemska Helena 135 Zienkowska Aleksandra 290 Zięba Józef 224 Zięba Wojciech ks. 268 Zimka Jadwiga z d. Wojtowicz 342 Zimka Roman 255, 257 Zubrzycki Jan Sas 61, 144-148, 161-163, 195 Zwoliński Jan ks. 98, 102, 104, 110, 114, 115, 128 Zych Aniela 342 Zych Jan 300, 337-339, 341-343 Zych Józef 342 Zygmunt III Waza 63, 65 Zygmunt I Stary 78, 328, 329, 331 Zyman Wawrzyniec 46 Zyta Burbon-Parmeńska cesarzowa 107 Ż Żegleń Kasper 41 Żegleń Marcin 50 Żegleń Stanisław 41, 48 Żelechowski Stefan 125 Żmudziński Jerzy 71 Żółkoś Aleksandra 264, 292 Żurek Kazimierz 225 Żurkowicz Paweł ks. 74, 165 Żylińska Jadwiga 207 Żywiec Sebastian kmieć 38 Żywiec Stanisław 54

SPIS TREŚCI Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, stan po wyjęciu z ram, fot. K. Wajda . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, stan po usunięciu przemalowań i założeniu kitów, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, fragment postaci Chrystusa: a) po usunięciu przemalowań, fot. K. Wajda; b) po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, fragment postaci Boga Ojca: a) po usunięciu przemalowań, fot. K. Wajda; b) po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, fragment postaci Marii: a) po usunięciu przemalowań, fot. K. Wajda; b) po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, fragment górnej części obrazu: a) po usunięciu przemalowań, fot. K. Wajda; b) po wykonaniu rekonstrukcji plastycznej i zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacja Marii, scena Ofiarowania w świątyni: a) po usunięciu przemalowań, fot. K. Wajda; b) po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, scena Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się Marii: a) w trakcie usuwania przemalowań, fot. K. Wajda; b) po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, stan po zakończeniu konserwacji, fot. K. Wajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tryptyk Koronacji Marii z kościoła w Jasienicy Rosielnej, próba rekonstrukcji odsłony uroczystej, oprac. autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Jasienica Rosielna – obraz Koronacji Marii, fragment ze sceną Ofiarowania w świątyni, fot. K. Wajda; b) Fragment obrazu wotywnego Andrzeja Momota Szebieńskiego tzw. z Wojkówki, obecnie w zbiorach Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Białobrzegi wraz z okolicami – Josephinische Landesaufnahme: Galizien und Lodomerien – mapa z lat 1779-1783 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Białobrzegi wraz z okolicami – Franziszeische Landesaufnahme: Galizien und Lodomerien – mapa z lat 1861-1864 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Białobrzegi wraz z okolicami – Franzisco-Josephinische Landesaufnahme: Österreichisch-Ungarische Monarchie – mapa z 1879 r. . . . . . . . . . . . . . . . .

12

15

16

16

17

18

22

24 25 26

29 38 41 44

374

Spis ilustracji

Białobrzegi wraz z okolicami – mapa z 1901 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Białobrzegi wraz z okolicami – mapa z 1911 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Widok południowej pierzei krośnieńskiego Rynku. Na pierwszym planie narożna kamienica Łopackich, rys. J. Mehoffera z 29 lipca 1890 r. Szkicownik w zbiorach prywatnych rodziny artysty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Epitafium Katarzyny z Pawłowiczów Łopackiej (zm. 1612) u wejścia do kaplicy św. Wojciecha w kościele parafialnym w Krośnie, powyżej obraz św. Jerzego.

Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Epitafium Katarzyny z Pawłowiczów Łopackiej (zm. 1612), stan po zakończeniu prac konserwatorskich. Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Epitafium Elżbiety z Fladrowiczów Łopackiej (zm. 1631), stan po odsłonięciu w r. 2011. Fot. J. Płaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Epitafium Elżbiety z Fladrowiczów Łopackiej, stan po zakończeniu prac konserwatorskich i przeniesieniu do wnętrza kaplicy św. Wojciecha.

Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Epitafium Elżbiety z Fladrowiczów Łopackiej, inskrypcja epitafijna.

Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Epitafium Elżbiety z Fladrowiczów Łopackiej, fragment zwieńczenia z widocznym kartuszem, w którym pierwotnie zamocowany był portret zmarłej.

Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Obraz wotywny rodziny Łopackich z kościoła parafialnego w Krośnie, w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (schyłek lat 20. XVII w.).

Fot. Muzeum Narodowe w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Obraz wotywny rodziny Łopackich, fragment z postaciami donatorów.

Od lewej Jan Łopacki, jego synowie Jacek i Jan oraz córka Barbara, od prawej Elżbieta z Fladrowiczów Łopacka oraz córki: Anna Elżbieta, Zuzanna, Jadwiga i Agnieszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Portret Jacka Augustyna Łopackiego (ok. 1761), w sali posiedzeń kamienicy Arcybractwa Miłosierdzia przy ul. Siennej w Krakowie. Fot. ze zbiorów Arcybractwa Miłosierdzia w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Odcisk pieczęci szkoły czteroklasowej w Dukli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Odcisk pieczęci szkoły pięcioklasowej w Dukli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Odcisk pieczęci szkoły pięcioklasowej męskiej w Dukli . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Dukla. Mapy katastralna miasta z r. 1851, fragment przedstawiający lokalizację budynków szkolnych. Źródło APP, AGS, Mapa katastralna Dukli z 1851 r., sygn. 1. Oznaczenia na mapie: 1 – budynek szkoły pięcioklasowej mieszanej w Dukli, od r. 1908 budynek szkoły pięcioklasowej męskiej; 1A – ogród szkolny; 2 – lokalizacja budynku szkolnego pięcioklasowej szkoły żeńskiej . . . . . . . . . 113 Krosno – widok miasta od strony południowo-zachodniej w latach 30. XIX w.

Chromolito­grafia J. Zahradniczka wg rysunku R. Alta wyk. po 1828 r., druk A. Leykuma w Wiedniu. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK ewid. III/13872 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Spis ilustracji

375

Krosno – widok miasta od strony północnej (na pierwszym planie zabudowania folwarku plebańskiego na Zawodziu). Rys. Adam Gorczyńskiego z 1838 r.

Reprodukcja wg „Przyjaciela Ludu,” R. 5, nr 18 z 3 listopada 1838, s. 137 (okładka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Rysunek fragmentu niezachowanego epitafium bp. Stanisława Tarły.

Reprod. wg Ż. Pauli, Starożytności galicyjskie, Lwów 1840, s. 14 . . . . . . . . . . 141 Rysunek późnogotyckiej płyty nagrobnej biskupa Stanisława Tarły.

Reprod. wg Ż. Pauli, Starożytności galicyjskie, Lwów 1840, s. 15 . . . . . . . . . . 143 Krosno – widok miasta od wschodu. Rys. M. B. Stęczyński, litografował P. Piller.

Reprodukcja wg Okolice Galicyi Macieja Bogusza Stęczyńskiego, z. 2, Lwów 1847 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Krosno – plan zabudowy miasta, z pałacem biskupim, kościołem farnym, rynkiem, kościołem i klasztorem franciszkanów. Fragment mapy katastralnej z 1851 r. Archiwum Państwowe w Przemyślu, nr katastru 144, sygn. teki 612 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Krosno – północna pierzeja rynku z kościołem farnym i dzwonnicą.

Fotografia z 1860 lub 1868 r., ze zbiorów Seweryna Bieszczada, później – Jana Sas Zubrzyckiego. Zbiory Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, sygn. MPK-ADA-273 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Krosno – dzwonnica kościoła farnego. Akwarela Jana Sas Zubrzyckiego (wg fotografii z 1860 lub 1868 r.), zamieszczona w pracy Skarb architektury w Polsce, t. 3, 1910-1911, tabl. 246. Podpis pod rysunkiem: Dzwonnica przy kościele parafialnym w Krośnie, odtworzona na podstawie starej fotografii z r. 1860. – Kopuła i latarnia były z drzewa, gontami kryte. – Otwory latarni pomiędzy słupkami zwieńczenia były „dwunałęczami”. Pod gzymsem koronującym na osi wieży występuje wspornik nie pole. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Krosno – widok na rynek i zespół kościoła farnego z dzisiejszej ulicy H. Sienkiewicza.

Fotografia sprzed r. 1893, ze zbiorów Jana Sas Zubrzyckiego.

Zbiory Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, sygn. MPK-ADA-2748 . . . . . . . . 148 Krosno – dzwonnica kościoła farnego. Rys. Władysława Maślakiewicza z r. 1890.

Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK r. a. 1483/8, (Szkicownik z wycieczki z Władysławem Łuszczkiewiczem w lipcu 1890 r.) . . . . 149 Krosno – dzwonnica kościoła farnego, projekt restauracji hełmu opracowany przez Tadeusza Stryjeńskiego w sierpniu 1888 r. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sygn. 121383 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Krosno – wschodni fragment północnej pierzei rynku z sylwetą dzwonnicy farnej po przebudowie hełmu przez T. Stryjeńskiego. Fot. Leonard Lepszy (?), 1908 r.

Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sygn. ISPAN 10405 . . . . . 152 Krosno – zestawienie formy hełmu dzwonnicy farnej przed (1893) i po (2013) przebudowie T. Stryjeńskiego. Z lewej – fragment fotografii z 1893 r.

Leona Majewskiego (?) z Tarnowa, ze zbiorów Zbigniewa Więcka.

Po prawej – fotografia autora z 8 listopada 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Krosno – widok północnej pierzei rynku, w tle zaś – dzwonnicy i kościoła farnego w trakcie wymiany gontowego pokrycia dachu na blachę. Fotografia Leona Majewskiego (?) z Tarnowa, 1893 r., wym. 30,4x21,9 cm.

Zbiory prywatne Zbigniewa Więcka w Krośnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

376

Spis ilustracji

Krosno – kościół farny, rzut poziomy w skali 1:100 wg pomiaru Wiktora Sikorskiego z maja 1899 r. – Załącznik do kosztorysu na restauracyę kościoła parafialnego w Krośnie. Fotokopia Ignacego Kriegera, Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./5138/A.p. [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Krosno – kościół farny, przekrój wzdłużny i przekroje poprzeczne w skali 1:100 wg pomiaru W. Sikorskiego z maja 1899 r. – Załącznik do kosztorysu na restauracyę kościoła parafialnego w Krośnie. Fotokopia I. Kriegera, Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./5137/A.p. [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . 155 Krosno – kościół farny, elewacje i okna prezbiterium w skali 1:100 wg pomiaru W. Sikorskiego z maja 1899 r. – Załącznik do kosztorysu na restauracyę kościoła parafialnego w Krośnie. Fotokopia I. Kriegera, Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./5140/A.p. [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Krosno – kościół farny, widok od południowego wschodu w kierunku kaplicy Świętych Piotra i Pawła, nad którą widoczne są relikty dwóch okien ostrołukowych z maswerkami, odsłoniętych przez Stryjeńskiego. Po prawej – ostrołukowe okno ze śladami rozległych przemurowań ceglanych wokół nowego glifowania. Fot. Rudolf Kaska, 1911 r.. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura w Krośnie, sygn. teki 3377 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Krosno – kościół farny, apsyda prezbiterium i wschodnia ściana zakrystii po pracach restauratorskich z pocz. XX w. – wyraźnie widoczne obszerne partie nowych przemurowań ceglanych. Fot. R. Kaska, 1911 r.. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura w Krośnie, sygn. teki 3377 . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Krosno – kościół farny, rzut poziomy i przekrój przez posadzkę prezbiterium w skali 1:50 wg pomiaru W. Sikorskiego z 17 lipca 1899 r. – Zdjęcie Presbiteryum Fary w Krośnie. Fotokopia, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sygn. 121380 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 Krosno – kościół farny, nagrobek Jana i Zofii Skotnickich (po r. 1620) przy południowej ścianie prezbiterium – po przesunięciu na nowe miejsce.

Fot. Józef Zajączkowski, po 1899 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./6588 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Krosno – zespół kościoła farnego od południowego zachodu. Fot. ok. r. 1895 (po 1894), przed pracami regotycyzacyjnymi T. Stryjeńskiego. Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, bez sygn. . . . . . . . . . . . . . 160 Krosno – kościół farny, fasada zachodnia po restauracji przeprowadzonej w początkach XX w. Fot. R. Kaska, 1911 r.. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura w Krośnie, sygn. teki 3377 . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Krosno – kościół farny w trakcie wymiany siedemnastowiecznej sygnaturki nawy.

Fot. z 1908 r., ze zbiorów Jana Sas Zubrzyckiego, wym. 11,8x15,8 cm. Zbiory Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, sygn. MOK-AFH-1180 . . . . . . . . . . . . 161 Krosno – kościół farny, dawna wieżyczka sygnaturki zburzona w r. 1908.

Rys. J. Sas Zubrzyckiego, wg pracy Skarb architektury w Polsce, t. 2, 1909-1910, tabl. 132 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Terenowa karta rękopiśmiennego Inwentarza zabytków powiatu krośnieńskiego – rzut poziomy kościoła farnego wg S. Tomkowicza. Rys. z 16 października 1887 r.

Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps MNK 610 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

Spis ilustracji

377

Terenowa karta rękopiśmiennego Inwentarza zabytków powiatu krośnieńskiego – rzut poziomy fary z rozmieszczeniem zabytków ruchomych we wnętrzu – rys. S. Tomkowicza z 16 października 1887 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps MNK 610 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Siedemnastowieczne epitafium ks. Pawła z Żabna – rys. S. Tomkowicza w rękopiśmiennym Inwentarzu zabytków powiatu krośnieńskiego. Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps MNK 610, k. 60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Siedemnastowieczne epitafium ks. Andrzeja – rys. S. Tomkowicza w rękopiśmiennym Inwentarzu zabytków powiatu krośnieńskiego. Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps MNK 610, k. 60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Krosno – kościół farny, widok wnętrza prezbiterium (stan przed modernizacją z początku XX w.). Fot. S. Tomkowicz, 1892 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./3585 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Krosno – kościół farny, wnętrze prezbiterium po modernizacjach z przełomu wieków.

Fot. R. Kaska, 1911 r. Wojew. Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura w Krośnie, sygn. teki 3377 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Krosno – kościół farny, widok wnętrza prezbiterium po modernizacjach z przełomu wieków. Na pierwszym planie widoczne dwa zejścia do krypt grobowych, od 1912 r. zasłonięte nową posadzką. Pocztówka z 1905 r., wydana w Krośnie przez Leokadię Kotulową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Krosno – kościół farny, nastawa ołtarza Siedmiu Sakramentów. Fot. S. Tomkowicz, 22 lipca 1902 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./15718 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Krosno – kościół farny, fragment sztukatorskiej dekoracji kopuły kaplicy Świętych Piotra i Pawła. Fot. S. Tomkowicz (?), ok. 1900 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./4568/A.p. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Krosno – kościół farny, obraz św. Kazimierza. Fot. S. Tomkowicz, 1892 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./8415 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . 172 Krosno – kościół farny, późnogotycka rzeźba drewniana Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XVI w. w strefie środkowej nastawy ołtarza bocznego w nawie.

Fot. S. Tomkowicz, 1892 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./8349 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Krosno – kościół farny, gotycki obraz tablicowy Koronacji Marii z ok. 1480 r.

Fot. S. Tomkowicz (?), ok. 1890 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./9073 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Krosno – kościół farny, późnogotycki ornat czerwony. W XX w. altembasowe boki rozdzielono i doszyto do innej kolumny, zaś haftowaną kolumnę przeniesiono na nowy aksamit. Fot. S. Tomkowicz, ok. 1890 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK f./16682 [z legatu S. Tomkowicza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Krosno – panorama miasta od wschodu (spod kościoła Świętego Wojciecha).

Rys. Stefana Matejki z 1890 r., Oddział Grafiki i Kartografii Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, sygn. I.R. 4759, teka 92II, (Szkicownik z wycieczki z W. Łuszczkiewiczem w 1890 r.) . . . . . . . . . . . . . 178

378

Spis ilustracji

Krosno – widok miasta od północy w kierunku kościoła farnego i pałacu biskupiego.

Rys. W. Maślakiewicza z 1890 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK r. a. 1483/13, (Szkicownik z wycieczki z W. Łuszczkiewiczem w 1890 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Krosno – kościół farny, późnogotycka rzeźba drewniana Świętej Trójcy (od 1915 r. w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie). Rys. St. Matejki z 1890 r. Oddział Grafiki i Kartografii Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, sygn. I.R. 4761, teka 92II, (Szkicownik z wycieczki z W. Łuszczkiewiczem w 1890 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Krosno – kościół farny, szkic portretów Roberta Wojciecha Portiusa i Anny z Hesnerów Portiusowej. Rys. W. Maślakiewicza z 1890 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK r. a. 1483/7, (Szkicownik z wycieczki z W. Łuszczkiewiczem w 1890 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Krosno – kościół farny, epitafium Katarzyny Łopackiej (+1612). Rys. W. Maślakiewicza z 1890 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK r. a. 1483/9, (Szkicownik z wycieczki z W. Łuszczkiewiczem w 1890 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Krosno – kościół farny, widok wnętrza prezbiterium, obraz olejny na płótnie, 78x62 cm, 1877 r., sygnowany w lewym dolnym rogu: A. Gryglewski. 1877.

Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. IIa 933 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Krosno – kościół farny, widok na chór muzyczny. Rysunek ołówkiem lawowany akwarelą, 35x49 cm, 1876 r., sygnatura w lewym dolnym rogu: Krosno d. 12 Czerwca 876 A. Gryglewski. Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. MNK III-r.a. 760 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Krosno – kościół farny, widok wnętrza kaplicy Świętych Piotra i Pawła.

Rysunek ołówkiem lawowany akwarelą, 1877 r., sygnatura w lewym dolnym rogu: Krosno d. 8/7 1877 A. Gryglewski. Muzeum Podkarpackie w Krośnie, sygn. MOK-Art-14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Krosno – kościół farny, widok wnętrza kaplicy Świętych Piotra i Pawła. A. Gryglewski, obraz olejny na płótnie, 64,5x55 cm, 1877 r. Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK II-a-955 (300 916) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Krosno – panorama miasta od północnego zachodu z pałacem biskupim i bryłą kościoła farnego. Akwarela na papierze, 40x52 cm, pocz. XX w., sygnatura w prawym dolnym rogu: S. Bieszczad. Reprod. z A. Mazurek, Bieszczad – artysta niespełniony, Krosno 2006, s. 80 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Krosno – kościół farny w widoku od południowego zachodu. Akwarela na papierze, 50x64 cm, 1890 r. (?), sygnatura w prawym dolnym rogu: S. Bieszczad.

Reprod. z A. Mazurek, Bieszczad – artysta niespełniony, Krosno 2006, s. 75 . . . . 189 Krosno – kościół farny w widoku od południowego zachodu. Akwarela na papierze, 37x51 cm, k. XIX w., sygnatura w prawym dolnym rogu: S. Bieszczad.

Reprod. z A. Mazurek, Bieszczad – artysta niespełniony, Krosno 2006, s. 76 . . . . 189 Krosno – kościół farny w widoku od południa. Akwarela na papierze, 50x73 cm, k. XIX w., sygnatura w prawym dolnym rogu: S. Bieszczad. Reprod. z A. Mazurek, Bieszczad – artysta niespełniony, Krosno 2006, s. 77 . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Stanisław Bergman, Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny Oświęcimówny, 1888 r., olej, płótno, 136x216 cm, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw. MNK II-a-439. Fot. Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Spis ilustracji

379

Stanisław Bergman, Anna Oświęcimówna, (szkic), ok. 1888 r., tusz, papier, 20,8x29,9 cm, ze zbiorów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, nr inw. MOK-Art-1209. Fot. K. Antosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Stanisław Bergman, Anna Oświęcimówna (szkic do obrazu), ok. 1887 r., olej, płótno, 29,5x49 cm, ze zbiorów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, nr inw. MOK-Art-1301. Fot. K. Antosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Stanisław Bergman, Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny/Sceny rodzajowe (szkic dwustronny), ok. 1888 r., tusz, papier, 31x39 cm, ze zbiorów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, nr inw. MOK-Art-262.

Fot. K. Antosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Stanisław Bergman, Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny, (szkic), ok. 1888 r., tusz, papier, 17x31,5 cm, ze zbiorów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, nr inw. MOK-Art-523. Fot. K. Antosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Otto Seitz, Eugenia recognize his father (1880 r.). Źródło: http://oll.libertyfund.org /?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=2112&chapter=163232&layout=html&Itemid=27 dostęp z dnia 17.06.2013 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Artur Grottger, Umarła! (1856 r.). M. Bołoz-Antoniewicz, Anna Oświęcimówna, Wiedeń 1873, s. 217 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Dukla. Uroczystości przekazania szwadronowi KOP „Bystrzyce” karabinów maszynowych od społeczeństwa powiatu krośnieńskiego – 5 czerwca 1938.

Defiluje oddział Przysposobienia Wojskowego, z którego rekrutowali się żołnierze Krośnieńskiego Batalionu ON. Fot. ze zbiorów Muzeum Historycznego – Pałac w Dukli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Krosno. Powitanie na dworcu kolejowym kompanii Obrony Narodowej „Krosno” powracającej z ćwiczeń. Przemawia Celina Wachalowa (dolne zdjęcie).

Wrzesień 1938 r. Fot. ze zbiorów Anny Wachal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Żołnierze Obrony Narodowej kompanii „Dukla” podczas ćwiczeń w lecie 1939 r.

Zdjęcie wykonano z terenu dworskiego na pograniczu Dukli i Zboisk.

Z prawej strony szosa prowadząca na Miejsce Piastowe, a nad nią Góra Pachanowa. W środku stoi ppor. Władysław Kuziara. Uzbrojenie: ckm Hotchkiss oraz karabiny Berthier. Fot. ze zbiorów autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Polanka k. Krosna. Przed wejściem do przypałacowych stajen, od prawej: por. Władysław Parylak – z charakterystycznymi biało-czerwonymi rombami Obrony Narodowej na kołnierzu peleryny, kpt. Antoni Melnarowicz, inżynier kierujący remontem pałacu w Polance, Filipina Melnarowicz. Lato 1939 r.

Fot. ze zbiorów Iwony Łękawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Dukla. Defilada w dniu Święta Żołnierza zabezpieczana przez żołnierzy 2. kompanii „Dukla” ON. Pluton pionierów Batalionu KOP „Dukla” 2 PP KOP „Karpaty” prowadzi por. Stanisław Pizarski. 15 sierpnia 1939 r. Fot. ze zbiorów Wiesława Kopczyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Barwinek. Placówka Straży Granicznej. Fotografował br. January Wilk OFM – Pustelnia Dukla, 1938. Fot. ze zbiorów Muzeum Historycznego – Pałac w Dukli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Szkic okolic Tylawy z czasu przebywania w tym terenie kompanii 2. „Dukla” i 3. „Frysztak” ON, od 27 sierpnia do 8 września 1939 r., sporządzony przez ppor. Piotra Wargockiego w Jakkobag, 23 marca – 25 lipca 1942 r.

IPiMgS w Londynie B.I.64.A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

380

Spis ilustracji

Osobisty znak tożsamości polskiego żołnierza z września 1939, tzw. nieśmiertelnik.

Fot. ze zbiorów Antoniego Kubita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 Okolice Lwowa. Polscy żołnierze wzięci do niewoli niemieckiej przez strzelców górskich z 1. Dywizji Górskiej. Pierwszy z prawej: Franciszek Kubit (z płaszczem w ręce) ze 101. kompanii asystencyjnej. Trzecia dekada września 1939 r.

Fot. ze zbiorów autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 1. dywizjon 79 pułku artylerii górskiej mjr Winklera z 1 Dywizji Górskiej wspiera pod Kobylanami natarcie niemieckich strzelców górskich na Równe i Rogi.

Reprod. z R. Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie 1939 roku, Rzeszów 2009 . . . . 234 Besko. Uszkodzony most na rzece Wisłok. Odchodząc na wschód, oddziały polskie niszczyły mosty, co miało opóźnić posuwanie się wojsk niemieckich. Jednak niski poziom wody we wrześniu 1939 powodował, że rzeki można było przekroczyć bez większych trudności w wybranych miejscach, w tym wypadku pobliskim brodem, co uczyniły niemieckie kolumny marszowe. Wrzesień 1939 r. Fot. ze zbiorów autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Iwonicz. Tymczasowy grób polowy dwóch niemieckich strzelców górskich z 1. Dywizji Górskiej zlokalizowany na iwonickich polach, przy szosie na Rymanów. Na krzyżu napis DEMIG KRON 9. 9. 1939 JOH FICHTL. Niemcy polegli w potyczce z wycofującymi się żołnierzami Krośnieńskiego Batalionu ON, którzy zorganizowali punkt oporu na Kamiennej Górze w Klimkówce. Wrzesień 1939 r.

Fot. ze zbiorów autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Krośnianie we Wrocławiu. Fot. M. Zborowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 25-lecie Oddziału w Warszawie. Fot. Archiwum SMZK . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Spotkanie Przedstawicieli Oddziałów „Na rodzinnej ziemi – Krosno’98”.

Fot. J. Bielański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 Zwiedzanie Bardejova. Fot. Z. Więcek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 Po zwiedzaniu Muzeum Wsi Odrzykoń. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Lwów, na Cmentarzu Orląt. Fot. Archiwum SMZK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Wycieczka na Kresy Wschodnie. Fot. Z. Braja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Koło Młodych Miłośników Ziemi Krośnieńskiej ze Szkoły nr 15.

Fot. Archiwum SMZK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Otwarcie Spotkania Przedstawicieli Oddziałów 2003. Fot. L. Olbrycht . . . . . . . . . 280 45-lecie SMZK, przemawia Artur Bęben. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Uczestnicy Spotkania z okazji 45-lecia SMZK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 Walne Zebranie 1 października 2005 r. Fot. K. Kamiński . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Na Cmentarzu Na Rossie w Wilnie. Fot. Archiwum SMZK . . . . . . . . . . . . . . . 287 Spissky Hrad, 22 września 2006 r. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Odczyt w Muzeum Podkarpackim. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Na terenie Karpackiej Troi w Trzcinicy. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Wstęp do zwiedzania Krośnieńskich Hut Szkła. Fot. A. Bęben . . . . . . . . . . . . . . 291 Wykład Stanisława Szafrana o historii Kopalni w Bóbrce. Fot. J. Bielański . . . . . . . 292 Spotkanie Przedstawicieli Oddziałów: Krosno – Dukla 2007. Fot. Z. Gil . . . . . . . . 293 Dukla. Kościół parafialny. Fot. A. Szwast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Spis ilustracji

Występ Zespołu „Prządki” z Kolana. Fot. A. Szwast . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa uczestników Spotkania Przedstawicieli Oddziałów w Krościenku Wyżnym 2008. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Spotkanie Noworoczne, 12.01.2006 r. Fot. T. Leśniak . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stowarzyszenie Św. Ekspedyta na Spotkaniu Noworocznym SMZK. Fot. Z. Więcek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

W Dworku Wincentego Pola w Lublinie, 25 października 2005 r.

Fot. Archiwum SMZK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posiedzenie Zarządu Głównego, październik 2008 r. Fot. Z. Gil . . . . . . . . . . . . .

Uczestnicy Spotkania „Na rodzinnej ziemi: Krosno – Korczyna 2010” przed dworem w Komborni. Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uczestnicy Spotkania „Na rodzinnej ziemi: Krosno – Jedlicze 2011” przed pałacem Stawiarskich w Jedliczu. Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . .

Prezentacja piątego tomu „Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu”.

Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prezentacja książki Z. Łopatkiewicza „O Jedliczu i około Jedlicza”.

Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Przejazd kolejką wąskotorową w trakcie wycieczki krajoznawczej w Bieszczady.

Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prezentacja książki T. Łopatkiewicza „Karykatury z teki Stanisława Kochanka” w Czytelni Głównej Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej w Krośnie – 24 listopada 2011 r. Fot. K. Uliasz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Delegacja SMZK: A. Kosiek, W. Belcik, M. Terlecki podczas uroczystości na Starym Cmentarzu w Krośnie (22 stycznia 2013 r.). Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . .

Tablica ku czci krośnian, uczestników Powstania w Bazylice Mniejszej w Krośnie.

Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Otwarcie wystawy „Powstanie Styczniowe w pamięci pokoleń” – Salonik Artystyczny KBP w Krośnie – 9 stycznia 2013 r. Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . .

Prof. dr hab. F. Leśniak, W. Belcik i T. Łopatkiewicz podczas prezentacji VI tomu Studiów… – Czytelnia Główna KBP – 9 lutego 2013 r.

Fot. P. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Spotkanie „Na rodzinnej ziemi 2012” – aula PWSZ w Krośnie – Suchodole.

Od lewej: B. Betlej, prof. F. Leśniak, prof. A. Bęben. Fot. T. Łopatkiewicz . . . . .

Członkowie SMZK na cmentarzu w Nowym Żmigrodzie, w trakcie wycieczki krajoznawczej – 28 czerwca 2014 r. Fot. T. Łopatkiewicz . . . . . . . . . . . . . .

381

295 295 296 297 298 298 301 302 303 304 305

311 312 313 314

316 317 319