De Stedendriehoek - naar een energieneutrale stedelijke regio Over energietransitie, economische concurrentiekracht en governance 1
Eo Wijers-prijsvraag 2014-2015 1
Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen eo wijers-stichting
voor ruimtelijke kwaliteit in de regio
De Eo Wijersprijsvraag wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van Infrastructuur en Milieu • Ministerie Ministerie Economische Zaken • Ministerie van van Binnenlandse Zaken en • Koninkrijksrelaties Stedendriehoek • Regio Provincie Groningen • Drenthe • Provincie Provincie • Provincie Overijssel • Provincie Gelderland • Provincie Utrecht • Provincie Noord-Holland • Provincie Zuid-Holland • Provincie Flevoland • Provincie Noord-Brabant Limburg •
2
Vormgeven aan transitie van de Stedendriehoek 2015, het Jaar van de Ruimte2), zal de overgang
meer landelijke gemeenten: Apeldoorn, Brummen,
In de tijd van Eo Wijers, de naamgever van onze
naar een nieuwe ruimtelijke ordeningspraktijk
Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen. De regio
stichting, noemden we dat de stadsgewestelijke
in Nederland markeren. Onder het motto ‘Wie
is op het gebied van energietransitie, zeer ambitieus
schaal. Wijers gaf in de jaren zeventig van de vorige
maakt Nederland?’ wordt de koers naar de
en bereid om de onvermijdelijke schurende
eeuw bij de Rijksplanologische Dienst leiding
toekomst van ons land opnieuw uitgezet. De
belangen onder ogen te zien. Dat geeft ruimtelijke
aan de directie Stadsgewesten. Hij stimuleerde
tiende Eo Wijers-prijsvraag zal daar zeker aan
onderzoekers, ontwerpers en ontwikkelaars de kans
de ideeënvorming over verstedelijking en de
bijdragen, zowel op inhoud en opgave, als op
te laten zien wat zij rekenend en tekenend bij te
verhouding tussen ‘rood’ en ‘groen’. Het zal mooi
de relatie met alle relevante initiatieven en
dragen hebben aan één van de meest uitdagende
zijn als we dit concept in het Jaar van de Ruimte met
organisaties in de samenleving, de governance.
opgaven voor de ontwikkeling van Nederland.
deze prijsvraag nieuw leven kunnen inblazen.
Hoe bereik je maximale energiebesparing? Welke Hopelijk lukt het wat aanpak betreft voort
kansen biedt deze stedelijke regio om gebiedseigen
Dames en heren ruimtelijk onderzoekers, ontwerpers
te bouwen op de resultaten van de negende
energiebronnen te benutten? Hoe organiseer
en ontwikkelaars, pak uw rekentuig en potloden en
Eo Wijers-prijsvraag. De prijswinnende inzending
je op regionaal niveau de opslag en distributie
kom naar de Stedendriehoek! U bent aan zet!
voor de Veenkoloniën, ‘Samen pionieren’, gaf
van energie? En hoe wordt de verhouding gezien
een benadering die ook voor andere regio’s,
tussen wat er in de Stedendriehoek kan worden
zoals de Stedendriehoek zeer relevant is. Geen
georganiseerd en de grotere schaal van ons land en
plannenmakerij vanuit een ivoren toren, maar een
van Noordwest-Europa? En dat allemaal met oog
professionele duiding van de opgaven in ruimte en
op de ruimtelijke kwaliteit op het niveau van de
tijd. En samen met burgers en bedrijven op zoek
stedelijke regio.
naar nieuwe praktijken, die de gestelde opgaven oplosbaar maken.
Van de inzenders wordt ook oog gevraagd voor de regionaal-economische kansen die
Inhoudelijk is het spannende van deze
de energietransitie biedt en voor concrete
jubileumprijsvraag dat nu op stadsregionaal niveau
praktijkaanzetten om de transitie een flinke duw te
Hans Leeflang
niet de verstedelijkingsopgave centraal staat, maar
geven. Daarmee zal deze tiende Eo Wijers-prijsvraag
voorzitter Eo Wijers-stichting
de energietransitie van fossiel naar hernieuwbaar.
de relevantie van het werken op bovenlokaal niveau
De regio Stedendriehoek bestaat zowel stedelijke als
opnieuw moeten aantonen.
2)
wiemaaktnederland.nl 3
De uitdaging De regio Stedendriehoek is ontzettend trots en
Ik daag u uit om met vernieuwende ideeën te
blij dat wij de tiende Eo Wijers-prijsvraag mogen
komen die antwoord geven op vragen die in deze
uitschrijven. Onze regio heeft hoge ambities
prijsvraagbrochure zijn opgenomen. Ik kijk zeer
als het gaat om Cleantech en wil in 2030
uit naar de uitkomsten van dit creatieve proces.
energieneutraal zijn.
Onze inzet is om met uw innovatieve ideeën van energietransitie in de Stedendriehoek een succes
De transitie naar duurzame en schone technologie
te maken en onze regio een lichtend voorbeeld te
is hard nodig. Niet alleen vanwege het klimaat of
laten zijn voor de rest van Nederland.
vanwege het feit dat we als regio meer dan een miljard euro per jaar uitgeven aan fossiele energie.
Ik wens u veel succes en inspiratie toe.
Wij zijn ervan overtuigd dat schone en duurzame technologie enorme kansen biedt voor innovatie en een positieve bijdrage levert aan een sterkere regionale economie. Deze transitie gaat niet vanzelf. Er zijn nieuwe oplossingen nodig. Welke rol past bij de overheid? Hoe gaan we om met de dynamische balans tussen weerstand en draagvlak? Hoe ziet een energielandschap eruit? Doet dat afbreuk aan
Sebastiaan van ’t Erve
of verrijkt het de kwaliteit van de stedelijke en
Burgemeester Lochem
landelijke gebieden zoals die we nu (h)erkennen?
Vaandeldrager van de tiende Eo Wijers-prijsvraag.
4
inhoud 1. Het motief van de prijsvraag 2014-2015 6 Discussies in heel Nederland 6 Waarom de Stedendriehoek? 6 2. De prijsvraag 8 Doel van de prijsvraag 8 Inhoud van de prijsvraag 8 De prijsvraagopgave 9 Informatie en inspiratie 10 Gevraagde inzending 10 Jury 11 Beoordelingscriteria 12 Het vervolg van de prijsvraag 12 3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt 14 4. Wedstrijd en wedstrijdreglement 22 Colofon 28 Wie was Eo Wijers 28 5
1. Het motief van de prijsvraag 2014-2015 Discussies in heel Nederland Stedelijke regio’s in transitie is als leidmotief
Vijf Nederlandse regio’s3) namen deel aan het
Toen het ging over energietransitie, presenteerde
dwarsverbanden te zoeken in bekende sectoren
gekozen voor de tiende Eo Wijers prijsvraag.
voortraject van deze prijsvraag, dat een jaar
de expert vijf principes voor dit proces:
als ICT, zorg en maakindustrie en door nieuwe
In stedelijke gebieden tekenen transities in
duurde. In die periode diepte elke regio de
vermindering van de energievraag, inzet van
sectoren als Cleantech in kaart te brengen. Bij het
de samenleving zich vaak het eerst af. Niet
drie subthema’s voor zichzelf uit om tot een
biomassa in plaats van kolen, olie en aardgas,
thema vormen van governance wees de expert
alleen in economisch opzicht, ook in termen
aangescherpte prijsvraagopgave te komen. In
afvang en opslag van CO2, elektriciteitsproductie
op de noodzaak om allianties aan te gaan en de
van sociale uitwisseling zijn steden de plek
werkconferenties namen door de Eo Wijers-
zonder CO2 met elektrificatie en vermindering van
samenwerking aan te moedigen tussen organisaties
waar het gebeurt. Daarom zijn energietransitie,
stichting aangetrokken experts met de regio’s
procesemissies van overige broeikasgassen.
vanuit een gedeelde inhoudelijke ambitie.
economische concurrentiekracht en nieuwe
telkens een subthema onder de loep. Het verslag
vormen van governance als subthema’s gekozen
van deze fase, inclusief de prijsvraagvoorstellen
De economische concurrentiekracht van regio’s
Het resultaat van de werksessies met de experts
voor de prijsvraag. In welke relatie staan deze
van de vijf kandidaatregio’s, is opgenomen in
bleek een thema te zijn dat in het beleid van elke
was een scherper en rijker beeld van de vragen die
thema’s tot elkaar en tot welke vernieuwingen
de bundel ‘Stedelijke regio’s in transitie’ die
stedelijke regio een centrale positie inneemt;
bij de subthema’s horen.
en mogelijke transities leiden ze?
beschikbaar is op www.eowijers.nl.
ook daarin valt nog flink te innoveren door
3)
Dit waren de regio’s Zwolle, Noord-Holland/Amsterdam/ Zaanstad, West-Brabant, Utrecht en Stedendriehoek 6
1. Het motief van de prijsvraag 2014-2015 Waarom de Stedendriehoek? Aan het einde van dit voorbereidende jaar is op 4 september 2014 de Stedendriehoek gekozen als prijsvraagregio. Over de keuze voor deze regio schreef de jury in haar rapport:
‘Doorslaggevend in de afweging […] is voor de jury de getoonde ambitie in de stedendriehoek op regionaal niveau, de focus op de energietransitie en de betrokkenheid van een nietoverheidspartner4) vanaf de start van het proces. Hier kan een trendbreuk worden geforceerd die ook als voorbeeld voor Nederland kan dienen. En worden in het komende Jaar van de Ruimte de ruimtelijke professionals volgens de jury het meest uitgedaagd om het vak te vernieuwen. Deze regio heeft de lat voor zichzelf extreem hoog gelegd door de urgentie van energietransitie te adresseren met het doel ‘energieneutraal in 2030’. Burgemeester Heidema (Deventer)5), gaf zelfs tijdens de presentatie nog aan dat 70% daarvan al heel ambitieus zou zijn. Wanneer deze ambitie werkelijk gestalte wordt gegeven gaat hier echt, heel concreet iets gebeuren dat een trendbreuk zal forceren. De ontwikkelingen hier kunnen daarmee als voorbeeld gaan dienen voor heel Nederland. 4) 5)
Bedoeld is netwerkbedrijf Alliander. Andries Heidema, voorzitter van de regio Stedendriehoek.
Door de intensieve samenwerking met Alliander in het voorbereidingstraject heeft de regio de opgave al goed gekwantificeerd en te volgen stappen uiteengezet in de routekaart ‘Nieuwe energie voor de regio’. De opgave in deze regio is zo goed voorbereid, dat prijsvraagdeelnemers meteen ontwerpend aan de slag kunnen en men in de ruimtelijke pijnzone komt, waarmee de energietransitie-opgave in het ruimtelijke domein op scherp komt te staan. De economische concurrentiekracht is gerelateerd aan de energieambitie, namelijk dat de energie-strategie potentieel het vestigingsklimaat in de regio aantrekkelijker kan maken. De vraag aan de deelnemers is hoe dit verwezenlijkt kan worden. Ondanks het rurale imago van de Stedendriehoek is het evenwicht tussen stad en land juist op orde voor dit type opgave. Tegelijkertijd vragen leefbaarheid- en groei- en krimpvraagstukken om stedelijke transitie, die weer gekoppeld kan worden aan de energiestrategie. Dat doorwerking van plannen stokt, wordt niet bevreesd, te meer omdat de regio alle stappen om haar huizenhoge ambitie te halen wel serieus moet nemen.’
7
2. de prijsvraag Doel van de prijsvraag De Eo Wijers-stichting stelt zich ten doel de ruimtelijke kwaliteit van Nederland te verbeteren op bovenlokaal schaalniveau door het contact te stimuleren tussen opdrachtgevers - in de publieke en private sfeer -, ontwerpers, onderzoekers en ontwikkelaars/ investeerders. De stichting hanteert prijsvragen om met ontwerpend onderzoek of onderzoekend ontwerpen bovenlokale gebiedsontwikkeling te bevorderen en tot uitvoering te brengen.
Deze tiende Eo Wijers-prijsvraag gaat over de
te doen steeds beperkter worden? Hoe vind je
De doelgroep van de prijsvraag zijn multi
inzet van de regio Stedendriehoek om in 2030
de juiste partners in het maatschappelijk veld
disciplinaire teams. Deze kunnen bestaan
energieneutraal te zijn.
en hoe behoud je draagvlak, enthousiasme en
uit onderzoekers, ruimtelijk ontwerpers,
welwillendheid bij de burgers? En hoe voorkom
economische, sociale en energie-experts evenals
De Stedendriehoek staat daarmee voor een
je dat de kenmerkende fraaie landschappen of
transitiedeskundigen, bedrijven, ontwikkelaars/
ingrijpende kentering. De bedoeling is dat tegelijk
historische binnensteden verloren gaan. Welke
investeerders en burgers, al dan niet in
met deze energietransitie de economische
transformaties van steden en dorpen zijn mogelijk
groepsverband.
concurrentiekracht van de regio toeneemt.
zonder hun ruimtelijke kwaliteit aan te tasten?
Maar hoe organiseer je zo’n transitie, met welke organisaties, burgerinitiatieven, ondernemers
Dit zijn maar enkele van de vele vragen die de regio
en overheden ga je als regio samenwerken
op zich afgevuurd kreeg in de aanloopfase naar
(governance)? Hoe kun je als gemeente of
deze prijsvraag. Het is aan de prijsvraagdeelnemers
provincie ideeën en ambities verwezenlijken nu
om die vragen te beantwoorden.
de mogelijkheden om dit planmatig en top-down 8
2. de prijsvraag Inhoud van de prijsvraag De regio Stedendriehoek is een samenwerkings
Energieneutraliteit brengt grote en ruimtelijk
en duurzame energie op een duurzame wijze worden
verband van de zeven gemeenten Apeldoorn,
ingrijpende veranderingen met zich mee. De
toegepast met het oog op een minimale impact op
Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en
opgave is hieraan een positieve invulling te geven.
het milieu.’
Zutphen. De regio ligt deels in Gelderland en
Dit kan op sommige plekken een keuze voor het
deels in Overijssel.
behoud en versterking van bestaande stedelijke en
Het maatschappelijke draagvlak is een essentieel
landschappelijke kwaliteiten betekenen, terwijl op
onderdeel van de opgave. ‘De onderliggende getallen
De opgave is om voor de Stedendriehoek een
andere plekken juist nieuwe kwaliteiten kunnen
van het huidige energieverbruik in de regio geven
(ruimtelijke) strategie te onderzoeken en te
worden geïntroduceerd. Energietransitie wordt
een heldere indicatie van de opgave. Het idee
ontwerpen die leidt naar energieneutraliteit
daarbij niet gezien als iets wat alleen ingepast kan
energieneutraliteit spreekt weliswaar velen aan,
in 2030, inclusief een toekomstbestendig
worden in het bestaande stedelijke of landelijke
maar het maatschappelijke veld moet zich wel in de
vestigingsklimaat met inachtneming van een
landschap (defensieve ruimtelijke benadering),
concrete uitwerking en oplossingen kunnen vinden, –
daarbij passende governance-structuur. De visie
maar als een kans voor het vormen van deels
energieneutraliteit is zonder maatschappelijke steun
van de regio op deze ambitie staat in paragraaf 3
of geheel nieuwe landschappen (offensieve
niet denkbaar.’
van deze brochure. Energieneutraliteit is daarom
strategie). Waarschijnlijk heeft elk gebied zijn
geen geïsoleerd vraagstuk maar heeft tal van
eigen ‘laadvermogen’ wat betreft de opname van
De context bestaat uit onder meer lokale energie-
verbindingen met ruimtelijke, economische en
(ruimtelijke) effecten van energietransitie. In
maatschappijen, uit natuur- en cultuurhistorische be-
sociale aspecten in de samenleving.
sommige gebieden zullen meer kansen zijn dan in
langengroepen en verenigingen, uit (agrarische) on-
andere voor ruimtelijk ingrijpende maatregelen.
dernemers, vastgoedeigenaren en betrokken burgers. De vele initiatieven zijn waardevol, maar zouden ook
Wat verstaat de regio onder energieneutraliteit? In de ‘Routekaart Nieuwe Energie’ staat het als volgt
Bij het ontwikkelen van de (ruimtelijke) strategie
kunnen leiden tot een onoverzichtelijk conglomeraat
omschreven:
moet ook de samenhang met het toekomstbestendige
dat vraagt om regie en een breed gedragen, gemeen-
vestigingsklimaat (economische concurrentiekracht)
schappelijke visie op een duurzame toekomst. De
‘ De regio is dan netto zelfvoorzienend. Dit houdt in dat de productie van energie ten minste gelijk is aan of hoger is dan de regionale energievraag en dat de jaarlijkse import van energie de jaarlijkse export van energie niet overstijgt. De opgave waar de regio voor staat is om de energievraag die nu wordt voorzien met geïmporteerde veelal fossiele energie, in het geheel te vervangen door lokale (duurzame) energiebronnen.’
worden benoemd. De regio mikt immers op
governance-opgave heeft dan ook betrekking op deze
energietransitie als onderdeel van cleantech, een
regie door overheid en maatschappelijk partners.
wereldwijde groeimarkt.
Onorthodoxe oplossingen zijn welkom. De regio is bereid te zijner tijd bestaande beleidskaders af
Volgens het Cleantech Center duidt dit begrip op
te stemmen op door de prijswinnaars aangereikte
‘producten, processen en diensten die operationele
innovatieve ideeën of strategieën. Daarnaast mag
prestaties verbeteren door vergroting van de
worden verwacht dat ook het beleid van het rijk en
productiviteit en efficiëntie terwijl kosten,
andere nationale actoren de komende jaren in het
energieverbruik, vervuiling of afval worden
kader van het Nationaal Energieakkoord substantieel
gerecycleerd, waarbij het gebruik van grondstoffen
zal bijdragen aan energietransitie in Nederland. 9
2. de prijsvraag
Informatie en inspiratie
De prijsvraagopgave De prijsvraagopgave gaat over twee schaalniveaus:
• het regionale schaalniveau: de Stedendriehoek •
De opdracht houdt in voor beide schaalniveaus:
1. Te komen tot uitvoerbare strategieën en
3. Geef tevens, zowel kwantitatief als kwalitatief,
Voor meer informatie en inspiratie over de
de samenhang aan met een toekomstbestendig
prijsvraagopgave zijn de volgende bronnen
vestigingsklimaat.
beschikbaar:
4. Maak in grote lijnen de (financiële) haalbaarheid
als geheel in relatie tot heel Nederland en zo
concepten, inclusief inspirerende voorbeelden,
mogelijk nog ruimer;
om energieneutraliteit in 2030 te bereiken in
duidelijk. Het moet mogelijk zijn een winnend
combinatie met economische concurrentiekracht
idee in de vervolgfase op te schalen en uit te
het binnen-regionale schaalniveau: een of meerdere exemplarische deelgebieden binnen de Stedendriehoek, naar keuze, maar met een minimale afmeting van 1km².
en effectieve governance.
2. Daarbij uitdrukkelijk aandacht te besteden aan
werken tot een business case.
5. Geef aan hoe de governance (stuurbaarheid) van
ruimtelijke kwaliteit: geef – door middel van
alle relevante partijen vorm en inhoud krijgt om
ontwerpend onderzoeken of onderzoekend
gezamenlijk het gewenste resultaat te bereiken.
ontwerpen – aan waar in deze regio de
6. Geef aan hoe, ook buiten de direct betrokkenen,
offensieve en waar de defensieve aanpak op zijn
maatschappelijk draagvlak voor de transitie
plaats is en waar welke nieuwe (ruimtelijke)
verkregen kan worden.
• De presentatie van de regio Stedendriehoek zelf over dit onderwerp. Zie paragraaf 3 van deze
•
prijsvraagbrochure.
De informatiebundel met een lijst van relevante bronnen. Deze is voor teams beschikbaar zodra ze zich hebben ingeschreven.
• Transitiemarkten. Het verkrijgen van specifieke
regio-informatie en kennismaking met regionale partijen is mogelijk tijdens ‘transitiemarkten’ op 12 december 2014 en 16 januari 2015.
kwaliteiten ontstaan (verbeelding).
Tijdens die bijeenkomsten is er gelegenheid om lokale en regionale overheden te ontmoeten, evenals experts en actoren uit de regio zoals energiecoöperaties en bedrijven. Programma en informatie over tijden en locaties staan op www.eowijers.nl. De inschrijvers voor de prijsvraag ontvangen hierover bovendien informatie via hun
•
correspondentieadres.
In de Kandidatenbundel van deze prijsvraag is een verslag opgenomen van de voorbereidende conferenties. Daarin worden de subthema’s van de prijsvraag vanuit verschillende invalshoeken belicht.
• Op www.eowijers.nl is een video beschikbaar over de kandidatenfase. Daarin ook een
presentatie van energieacties in de regio door de vaandeldrager van de prijsvraag, Sebastiaan van ’t Erve.
10
2. de prijsvraag Gevraagde inzending
Jury
Een inzending dient te bestaan uit:
De jury is samengesteld uit personen met generieke expertise over onderwerpen van de
A. Twee A0-panelen
prijsvraag en personen met tevens specifieke
Twee A0-panelen:
kennis van de regio Stedendriehoek.
1. Voor het regionaal niveau inclusief de relatie met het (inter)nationale niveau.
2. Voor een of meerdere deelgebieden van minimaal 1 km². Concepten en verbeeldingen op beide schaalniveaus mogen worden weergegeven in plantekeningen, schetsen, overzichten, inrichtingsprincipes, visualisaties, pictogrammen en referentiebeelden. De panelen mogen zowel in kleur als zwart-wit worden opgemaakt. Woord en beeld op de panelen moeten vanaf ongeveer een meter goed leesbaar zijn. B. Toelichting in tekst Een toelichting op de inzending van maximaal 1500 woorden met een uiteenzetting van de gemaakte keuzen over de opgaven van de punten 1 t/m 6 (zie vorige paragraaf). C. Samenvatting Een samenvatting met de essentie van de inzending in 250 woorden, vergezeld van één afbeelding op A4-formaat, liggend of staand. Zie paragraaf 4 voor technische eisen aan de inzending.
Traag, gedeputeerde van Gelderland • Annemieke • Jan de Wit, lector Duurzame Energievoorziening, Saxion Hogeschool • Robin Wientjes, vierdejaars student milieukunde met bijzondere interesse in ruimtelijke
De samenstelling van de eerste groep is:
•
vraagstukken, Saxion Hogeschool Deventer
Co Verdaas, directeur van het Centre voor Development and Innovation, Wageningen UR
De jury krijgt de beschikking over een in
(voorzitter)
opdracht van de Eo Wijers-stichting door een
• Rients Dijkstra, lid van het College van Rijksadviseurs • Hans Tijl, directeur Ruimtelijke Ontwikkeling, Ministerie van Infrastructuur en Milieu • Miranda Reitsma, directeur Reitsma Urban Planning • Anton van Hoorn, expert energie en ruimte van het Planbureau voor de Leefomgeving.
De tweede groep bestaat uit experts met tevens regionale kennis. Deze leden zijn afkomstig van de vijf O’s: onderzoek, onderwijs, ondernemers, overheid en ‘onderaf’ (maatschappelijke organisaties en burgerinitiatieven):
wetenschappelijk team van de Rijksuniversiteit Groningen te maken quick scan van de inzendingen. Hierin worden elementen en kenmerken van de inzendingen naar voren gebracht zodat ze onderling beter vergelijkbaar zijn. In gezamenlijkheid kiezen de juryleden de winnaar(s) van de prijsvraag. De jury is onafhankelijk van de deelnemers en doet een autonome uitspraak.
• Bert Groenewoud, Rijksdienst Cultureel Erfgoed (onderzoeker historisch landschap) Aart Roos, CEO van Koninklijke Auping • Dirk-Siert Schoonman, voorzitter LTO Gelderland • en bestuurslid LTO Noord (akkerbouwer) • Henk Siepel, bestuurslid Gelderse Milieufederatie, hoogleraar aan Wageningen UR en Radboud Universiteit
11
2. de prijsvraag
Het vervolg van de prijsvraag
Beoordelingscriteria Bij de beoordeling van de inzendingen hanteert de jury de volgende criteria:
• Governance: biedt de inzending zicht op
• Energieneutraliteit: biedt de inzending
duurzame en kansrijke oplossingen voor het
•
bereiken van netto energieneutraliteit?
Ruimtelijke kwaliteit: draagt de inzending bij aan het behoud en de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van de regio, zowel stedelijk en landelijk als in onderlinge samenhang?
• Economische concurrentiekracht: draagt de inzending bij aan de verbetering van het
economisch vestigingsklimaat in de regio?
•
Na deze prijsvraag zet de regio Stedendriehoek
een uitvoeringsproces met (aantoonbaar)
stappen richting uitwerking en uitvoering
kansrijke samenwerking tussen relevante
van het/de winnende ontwerp(en). Dit is de
partijen en kansrijke organisatievormen op alle
zogenaamde 3e fase6). De regio zal in samenspraak
schaalniveaus?
met de winnaars hun ideeën uitwerken in een
Financiële haalbaarheid: biedt de inzending
maatwerkaanpak met business case(s).
zicht op een kansrijk vervolg, dat wil zeggen een business case en opschaling?
• Innovatie: hoe innovatief en creatief is de inzending? • Vorm: wordt voldaan aan de technische inzendingseisen?
In die derde fase treedt niet meer de Eo Wijersstichting maar de regio Stedendriehoek op als opdrachtgever; de stichting kan wel betrokken blijven bij deze fase. De verantwoordelijke bestuurder zal de aanpak van de regio toelichten tijdens de prijsuitreiking op 11 september 2015.
6) De eerste fase was de voorronde, waarin meerdere regio’s zich kandidaat hadden gesteld. De tweede fase is deze prijsvraag. De derde fase is de uitwerking die hier wordt beschreven
12
Kansenkaart Regio Stedendriehoek
13
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt Deze paragraaf gaat over de visie van de regio Stedendriehoek op haar ambitie om energieneutraal te worden. De inhoud komt grotendeels overeen met de inzending van Stedendriehoek om prijsvraagregio te worden. De inhoud is achtergrond en inspiratiebron voor de prijsvraagopgave. Meer gedetailleerde informatie over de Stedendriehoek zal beschikbaar zijn in de informatiebundel die voor inschrijvers van de prijsvraag beschikbaar is.
De Stedendriehoek is in transitie. Zowel voor
hoge ambities die we als regio Stedendriehoek
of het anders inrichten van bedrijfsprocessen, en
wat betreft inhoudelijke opgaven waarvoor
hebben op het gebied van energietransitie. De
over energie opslaan. Het gaat over infrastructuur
ze staat, als voor de manier waarop aan deze
regio wil een netto energieneutrale regio zijn in
en logistiek, inclusief modal shift, over wel
opgaven gewerkt wordt. Op vier terreinen
2030, dat wil zeggen: de regio bespaart / draagt
of niet elektrisch vervoer en over hubs en
bundelt de regio krachten: innovatie, sociaal
evenveel duurzame energie bij aan het (inter)
stadsdistributiesystemen. En het gaat om slimme
kapitaal, mobiliteit en leefomgeving. En wel
nationale energiesysteem als ze gebruikt. Daarmee
koppelingen tussen warmteaanbieders en –vragers,
op een nieuwe manier: in publiek-private
wordt de regio nog aantrekkelijker als woon- en
inclusief de ruimtelijke vertaling daarvan. Vast
samenwerking, door middel van tafels. Beide
leefomgeving.
staat dat innovatie nodig is, zowel in de aanpak, de
zijn nog volop in ontwikkeling. Dat maakte
samenwerking als de uitwerking en verbeelding.
dat het deelnemen aan het voortraject van de
Voor een deel is dit nog zoeken: hoe breed is
tiende editie van de Eo Wijers-prijsvraag veel
de opgave, waar vindt die plaats en is er een
Deze ambitie is wellicht alleen maar dichterbij
enthousiasme en inspiratie opleverde.
wisselwerking tussen het stedelijk gebied en het
te brengen door een compleet andere aanpak,
buitengebied? Het is meer dan alleen een stel
met – wie weet – ook nieuwe partners en
Het thema ‘Stedelijke regio’s in transitie’ van de
windmolens neerzetten of zonnecollectoren op
sturingsmechanismen. De regio heeft behoefte
Eo Wijers-prijsvraag valt perfect samen met het
het dak. Het gaat ook over nieuwe technologie,
aan vernieuwende en inspirerende ideeën, maar
uitrollen, doorontwikkelen en realiseren van de
over energie besparen, bijvoorbeeld door isolatie
tegelijkertijd ook aan realiseerbare initiatieven. 14
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt Kantelpunt
Stedelijke regio
De ambities van de Stedendriehoek zijn niet
De prijsvraag moet het huidige momentum
De Stedendriehoek is in de Vijfde Nota
alleen van de overheid. Er is op het gebied van
verzilveren met inspirerende ideeën die
Ruimtelijke Ordening (2001) als een
energietransitie een brede maatschappelijke
helpen de Stedendriehoek haar route naar een
‘netwerkstad’ aangeduid, een min of meer
beweging gaande.
energieneutrale regio vorm te geven.
samenhangende woon-, werk- en leefregio.
Bijvoorbeeld door de vele energiecoöperaties die in
Maar de Stedendriehoek is meer dan een
de regio van onderop ontstaan. Heeft dit voldoende
planologisch concept. Drie steden vormen, samen
schaal? Welke rol van de overheid vraagt dit?
met de omliggende meer landelijke gemeenten,
De regio wil graag door een vernieuwde aanpak
Stadia van een transitieproces
een regionaal stedelijk netwerk. Rond dit
kantelen naar een transitie op het gebied van
Bron: Nieuwe energie voor de Stedendriehoek - Routekaart naar een energieneutrale regio Stedendriehoek (2014)
stedelijk netwerk is een (Wgr-)regio gevormd: een
economische kracht en duurzame energie.
samenwerkingsverband tussen inmiddels zeven gemeenten: Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen. Een bestuurlijke constructie – interprovinciaal – die met een lichte organisatie werkt aan gezamenlijke agendavoering en afstemming op velerlei terreinen. Er liggen veel stedelijke netwerken en centra in de buurt van de Stedendriehoek. In landsdeel Oost alleen al de sterke agglomeratie van de stadsregio Arnhem-Nijmegen, de kennisas Ede-Wageningen, de Stedenband Twente, Zwolle-Kampen, maar ook stedelijke centra als Harderwijk en Doetinchem. Deze positionering is van invloed op de concurrentiekracht van de Stedendriehoek: een sterk eigen profiel draagt bij aan het onderscheid ten opzichte van de andere stedelijke regio’s.
15
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt Governance Ruimtelijke structuur
Strategische Board De Stedendriehoek zet bestuurlijk stevig in
De regionale samenwerking, die meer dan
De Strategische Board Stedendriehoek
Oost. De IJssel stroomt door de regio, waardoor
op governance. Ze speelt hiermee in op de
tien jaar geleden is begonnen met zeven
heeft gekozen voor het begrip Cleantech
ze deel uitmaakt van de laaglanddelta. Naast de
veranderende verhouding tussen overheid en
gemeenten, is sinds enkele jaren versterkt met
als verbindend thema voor de regio.
IJssel is ook het Twentekanaal een belangrijke
burger. Samenwerking staat centraal.
de Strategische Board Stedendriehoek. In deze
Cleantech is diepgeworteld in de regio. Nu
Board werken ondernemers, onderwijs, onderzoek
al zetten bewoners en bedrijven in de regio
De Stedendriehoek ligt centraal in landsdeel
vaarverbinding. De regio heeft een fors kruispunt van rijkswegen: de A1 en de A50, verbindingen
In essentie staat governance voor ondernemende
en overheid samen. De Board richt zich op
Stedendriehoek bovengemiddeld in op duurzame
met west en oost, noord en zuid. Aangevuld met
coalities van partijen die bereid en in staat zijn om
het versterken van de innovatiekracht en het
productie en dienstverlening en het verkrijgen
diverse spoorverbindingen, zowel (inter)nationaal,
samen te werken aan de invulling en uitvoering van
concurrentievermogen van het bedrijfsleven, een
van energieneutraliteit. Een circulaire economie,
regionaal als lokaal. De Randstad en Berlijn liggen
de regionale opgaven. Co-creatie tussen publiek,
goed werkende, vraaggerichte arbeidsmarkt met
waarin het (her)gebruik van producten en
om de hoek.
privaat en particulier. De overheid kan hiervoor
een goede aansluiting vanuit het onderwijs en een
grondstoffen centraal staan. Om zo te komen
de condities scheppen, het proces begeleiden en
onderscheidend vestigingsklimaat. De Board is
tot een duurzame samenleving die economisch
De Stedendriehoek heeft een rijk palet aan
prioriteiten stellen. Iedere opgave heeft echter
initiatiefnemer in de profilering van de regio als
én ecologisch houdbaar is. Door deze talrijke
landschappen. Denk aan de Veluwe met het
zijn eigen maat en schaal waarop het proces
Cleantech regio Stedendriehoek.
initiatieven te labelen en bundelen als Cleantech
stuwwallenreliëf, de vele bos- en natuurterreinen.
georganiseerd moet worden. Met een eigen netwerk
regio Stedendriehoek, krijgt innovatie meer
Het coulissen- en landgoederenlandschap van
van partijen. Soms beslaat de samenwerking de
kans, krijgen nieuwe initiatieven meer draagvlak
de Graafschap. Salland, de tuin van Overijssel.
gehele regio, vaker nog een deelgebied of plekken.
en versterken we elkaar.
En natuurlijk de IJsselvallei, met haar rivier en uiterwaarden, haar gradiënten en weteringen, haar stroomruggen en landgoederen. Binnen dit rijke landschap liggen fraaie steden: Apeldoorn, de buitenstad, met Paleis Het Loo en Apenheul, de Hanzesteden Deventer – met hogeschool en boekenmarkt – en Zutphen – met Vrije school en chocoladefestival –, en Lochem als kleine vierde stad. En vele grotere en kleinere dorpen en buurtschappen, met een heel eigen karakter, van papierindustriedorp Eerbeek tot het ‘dorp met pit’ Lettele, en van het dierenparkdorp Wissel tot de heerlijkheid Kring van Dorth en het zonnedorp Loenen. 16
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt De Agenda Stedendriehoek: vier troeven Tafels
Samenwerking tussen publieke en private
Publieke en maatschappelijke partijen komen
partijen vraagt om een gedeelde visie op de
in wisselende samenstelling samen in tijdelijke,
toekomst van de Stedendriehoek. Deze is
Troef: sociale betrokkenheid, menselijke maat. Opgave: sociaal kapitaal beter benutten.
specifieke en doelgerichte Tafels om vorm te
opgetekend in ‘De Agenda Stedendriehoek’
In de Stedendriehoek tonen mensen zich
geven aan doelen en projecten. Er zijn al Tafels
(2013), inclusief een bestuursverklaring onder
betrokken, zijn er van oudsher sterke sociale
in bedrijf, respectievelijk in ontwikkeling,
het motto: We willen beter worden in wat we
structuren. De regionale arbeidsmarkt heeft goed
rond innovatie, arbeidsmarktbeleid, energie,
samen zijn. Centrale visie is: kwaliteit van het
geschoolde werknemers. Buurten, wijken en
bereikbaarheid en leefomgeving. Essentieel is
vestigingsklimaat versterken, zowel economisch,
dorpen zijn nog overzichtelijk, waardoor mensen
het ondernemerschap van de deelnemers. Een
ruimtelijk als sociaal. Vier belangrijke
elkaar kennen en groeten. Door deze menselijke
van de deelnemers aan de Tafel Energie is het
troeven bepalen het vestigingsklimaat van de
maat is de sociale cohesie groot, is er een rijk
Duitse achterland. Die bereikbaarheid maakt de
samenwerkingsverband SOEN: Stedendriehoek
Stedendriehoek.
verenigingsleven en kan het wonen en werken
Stedendriehoek aantrekkelijk als economische
gezellig zijn. De opgave is om alle mensen in de
regio. Bereikbaarheid is een blijvende opgave
Onderneemt EnergieNeutraal. Stedendriehoek,
Troef: robuuste, veerkrachtige economie. Opgave: innovatie krachtig maken.
regio deel te laten nemen aan de arbeidsmarkt, te
om die variatie in werken, wonen, recreëren en
elkaar bij het faciliteren van projecten en het
doen participeren in het maatschappelijk leven en
voorzieningen te ontsluiten.
ondersteunen van samenwerkende partners.
De Stedendriehoek kent een breed ontwikkelde
via leertrajecten talenten verder te ontwikkelen.
Alliander en Kamer van Koophandel vinden
economische structuur, met maakindustrie,
Troef: de kwaliteit van stad, dorp en landschap. Opgave: leefomgeving met kwaliteit versterken.
sterk en minder gevoelig voor conjuncturele
Troef: goede interne en externe bereikbaarheid. Opgave: blijven werken aan bereikbaarheid.
schommelingen. Om de robuuste, veerkrachtige
De Stedendriehoek heeft een strategische ligging,
bosrijke Veluwe met beken en sprengen, de open,
economie nog verder te versterken wil de
centraal in Nederland, tussen de Randstad en het
robuuste IJsselvallei en het coulisselandschap van
Stedendriehoek de innovatie binnen haar stuwende
Duitse achterland. En ook tussen de noordelijke
Salland en de Graafschap. De cultuurhistorische
sectoren krachtiger maken. Innovatie, onderwijs,
steden en de Brabantse regio’s. Met goede
kwaliteiten van de historische Hanzesteden
kennisontwikkeling en creativiteit zijn immers de
infrastructurele weg-, spoor- en waterverbindingen
en het statige kroondomein rond Apeldoorn.
productiefactoren van de toekomst.
zijn vele bedrijven, banen en voorzieningen binnen
De kwaliteiten van stad, dorp en landschap
handbereik. Van luchthavens tot universiteiten
zijn van oudsher met het leven in deze regio
buiten de regio, maar ook in en tussen de drie
verbonden. Om deze troef te versterken wil de
steden. De aanstaande verbreding van de A1 geeft
regio de leefomgeving blijven ontwikkelen als
voor de Stedendriehoek een duidelijke versterking
een comfortabele, ontspannen regio voor wonen,
in bereikbaarheid vanuit de Randstad en het
werken en recreëren.
zakelijke diensten, zorg en ICT als stuwende sectoren. Deze brede structuur maakt de regio
Het is goed toeven in de Stedendriehoek. De
17
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt Vestigingsklimaat… economische concurrentiekracht
Energietransitie: vier paden
De Stedendriehoek heeft een stabiele en
De Stedendriehoek heeft de ambitie in 2030
veerkrachtige economie. De industrie, zakelijke
energieneutraal te zijn. De Routekaart Nieuwe
dienstverlening en publieke sector domineren het
Energie (2014) is één van de middelen om dit te
economisch profiel. Het midden- en kleinbedrijf
bereiken.
is een stuwende kracht en is sterker dan landelijk gemiddeld aanwezig.
Uitgangspunt is dat in 2030 energiegebruikers in de Stedendriehoek nog steeds eenvoudig,
In verantwoorde en innovatieve omgang met
veilig, betrouwbaar en betaalbaar energie kunnen
milieu, energie en klimaatverandering vinden we
gebruiken, maar fundamenteel anders. Zodat
onze kracht. Omdat de regio aantrekkelijk is voor
de regio niet meer afhankelijk is van fossiele
recreanten en toeristen is de vrijetijdseconomie,
brandstoffen, onafhankelijker is van politiek
met een breed aanbod, van groot belang. Voor het
instabiele gebieden, een betere luchtkwaliteit
koesteren en uitbouwen van deze aantrekkelijkheid
heeft, een bijdrage levert aan de adaptatie aan
biedt de Stedendriehoek volop kansen.
klimaatverandering en ook economisch hiervan profijt kan hebben.
Door maximaal in te zetten op schone technologie,
Schema verbindingen Routekaart
koerst de Stedendriehoek aan op een duurzame
De scheiding tussen eindgebruiker en producent
en onafhankelijke economie en samenleving.
vervaagt. Soms individueel en kleinschalig, soms
Een schone toekomst, waarin energieneutraliteit
als onderdeel van een coöperatie en soms zeer
speerpunt is.
substantieel als energieleverancier aan het net. De overgang naar een energieneutrale regio in 2030 verloopt niet volgens een lineair patroon. Om dit te concretiseren zijn vier transitiepaden voor verschillende onderdelen van het energiesysteem benoemd.
18
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt
Ondernemende regio
fundamentele veranderingen worden doorgevoerd.
initiatieven uit het netwerk. De grote uitdaging
Het doel van het transitiepad ‘ondernemende regio’
Landelijk gebied als voedsel- en energieproducent
Naast verduurzaming van het transport zelf, bieden
voor het Aanjaagcentrum is om maatschappelijke
is om voldoende lokaal geproduceerde duurzame
Gezien de beschikbare ruimte liggen in het
auto-, water- en spoorwegen ook mogelijkheden
initiatieven op de radar te krijgen en op
energie beschikbaar te hebben. Het leidende
landelijk gebied veel kansen voor een bijdrage aan
voor duurzame energieproductie.
innovatieve wijze te ondersteunen.
principe is dat iedere energieverbruiker in de regio
een energieneutrale regio. Dat kan alleen als de
zo veel mogelijk zijn eigen, duurzaam opgewekte
energieproductie de landschappelijke kwaliteiten,
Om succesvol de transitie door te maken is het
Voor energietransitie in het stedelijke en landelijke
energie gebruikt.
die een wezenlijke drager zijn van de regio, sterker
nodig deze paden verder te concretiseren en te
landschap is het nodig om als overheidspartijen
maakt. Om een dynamische ontwikkeling op gang
operationaliseren.
een aantal huiswerkopgaven te doen: wat is het
Energieleverende gebouwde omgeving
te brengen, is het van belang dat de gebruikers
Het doel van dit transitiepad is dat de
en bewoners van het landelijk gebied de vruchten
Aanjaagcentrum
waar biedt een offensieve ruimtelijke strategie
gebouwde omgeving, waaronder woningbouw,
kunnen plukken van energieproductie in hun
De Routekaart is vastgesteld door de besturen.
kansen op waardevolle vernieuwing, waar
bedrijfspanden en industriegebieden naar een
directe omgeving.
Daarbij is voorgesteld om een Regionaal
liggen op te lossen opgaven voor een overheid
Aanjaagcentrum Energietransitie in te stellen.
die haar faciliterende rol wil vervullen? Die
energieproducerende dan wel energiebesparende
‘laadvermogen’ van de verschillende gebieden,
omgeving worden omgebouwd. Dit concept wordt
Duurzaam vervoer
Deze moet fungeren als katalysator voor de
huiswerkopgaven moeten in de komende periode
binnen de regio al toegepast.
De regio vormt een belangrijk knooppunt voor
ontwikkeling naar een energieneutrale regio. Het
gedaan worden.
vervoer per weg, water en spoor. Om tot een
Aanjaagcentrum is geen projectorganisatie, maar
energieneutrale regio te komen moeten hierin
een makelaar en intermediair. Het speelt in op
19
3. Regio Stedendriehoek op een kantelpunt Speelbord Uit de hierboven genoemde Agenda en de
ROUTEKAART NIEUWE ENERGIE
Routekaart ontstaat een interessant speelbord.
ENERGIELEVERENDE GEBOUWDE OMGEVING
Waar de paden en troeven bij elkaar komen, kunnen nieuwe verbindingen tot stand komen.
LANDELIJK GEBIED ALS VOEDSEL- EN ENERGIEPRODUCENT
ONDERNEMENDE REGIO
wanneer deze (h)erkend en nader uitgewerkt worden.
(verbindingen ‘Agenda Stedendriehoek’ en ‘de Routekaart’)
AGENDA STEDENDRIEHOEK
sociale kracht, cultuur en cultuurhistorie,
enzovoort. De verbindingen bieden kansen
goed gekwantificeerd en samen met de provincies Gelderland en Overijssel de te volgen stappen uiteengezet in onder andere de Routekaart Nieuwe
TROEF: ROBUUSTE EN VEERKRACHTIGE ECONOMIE
leefomgeving (milieu, gezondheid en veiligheid),
reikwijdte, communicatie, samenwerkingscoalities
De regio heeft door de intensieve samenwerking met netwerkbedrijf Alliander de transitieopgave al
DUURZAME MOBILITEIT
Deze liggen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit,
technologie, juridische mogelijkheden, financiële
Opmaat
OPGAVE: INNOVATIE KRACHTIG MAKEN
Energie. De prijsvraagdeelnemers kunnen met de
VOORBEELD UITWERKING:
informatiebundel, relevante beleidsstukken, data,
LOKALE/REGIONALE ESCo’s VOOR ENERGIENEUTRAAL MAKEN BESTAANDE WONING-VOORRAAD
technische energiegegevens, lopende initiatieven en diverse websites innovatief aan de slag met verbindingen en het spanningsveld tussen de
VOORBEELD UITWERKING:
TROEF: SOCIALE BETROKKENHEID EN MENSELIJKE MAAT
energietransitieopgave en bestuurbaarheid.
ZELF-VOORZIENENDE DORPEN ALS BINDINGSFACTOR PLATTELAND EN DRAGER BASISVOORZIENINGEN
OPGAVE: SOCIAAL KAPITAAL BENUTTEN TROEF: GOEDE INTERNE EN EXTERNE BEREIKBAARHEID
VOORBEELD UITWERKING: MAATREGELEN BEDRIJFSLEVEN VOOR SLIM REIZEN EN BETER BENUTTEN
OPGAVE: BLIJVEN WERKEN AAN BEREIKBAARHEID TROEF: KWALITEIT VAN STAD, DORP EN LANDSCHAP OPGAVE: MET KWALITEIT LEEFOMGEVING VERSTERKEN
VOORBEELD UITWERKING: WARMTENET VAN BEDRIJVEN MET OVERSCHOT NAAR HISTORISCHE BINNENSTEDEN
VOORBEELD UITWERKING: SNELFIETSROUTES TUSSEN STEDEN
20
4. Wedstrijd en wedstrijdreglement
21
4. W edstrijd en wedstrijdreglement Het verloop van de prijsvraag 21 Juni 2013 - 4 september 2014: kandidatenfase
Inschrijven voor 20 januari 2105
Het ‘stappen zetten’ houdt in dat de regio in
Via een inschrijfformulier kunnen teams zich tot
27 Maart - 11 september 2015: Jurering en prijsuitreiking
In juni 2013 begon de voorbereiding van de
dinsdag 20 januari 2015 13.00 uur inschrijven voor
De jurering vindt plaats in de periode april - juni
hun ideeën verder uitwerkt in een of meer business
prijsvraag met de regio’s die overwogen om
de prijsvraag. Dit formulier is te downloaden op
2015. Aansluitend wordt het juryrapport opgesteld.
cases ter voorbereiding van realisatie. De regio
prijsvraagregio te worden. Dat waren Utrecht,
www.eowijers.nl. Inschrijfkosten bedragen € 35
West-Brabant, Stedendriehoek, Noord-Holland/
per team. Zie hieronder.
samenspraak met maximaal drie winnende team(s)
of andere belangstellenden kunnen ook parels Op 11 september 2015 maakt de stichting
adopteren en uitwerken.
tijdens een manifestatie de winnaar(s) van de
Amsterdam/Zaanstad en Zwolle. In de loop van 2013 en 2014 zijn werkconferenties
Transitiemarkten
prijsvraag bekend. Bij die gelegenheid worden alle
De verantwoordelijke regiobestuurder (vaandel
gehouden met de teams van de kandidatenregio’s
Op 12 december 2014 en 16 januari 2015 worden
inzendingen tentoongesteld. De Eo Wijers-stichting
drager) van de prijsvraag zal deze aanpak toelichten
en experts die bijeen waren gebracht door de
‘transitiemarkten’ georganiseerd. Tijdens die
zal een bundel uitgeven met het juryrapport en
tijdens de prijsuitreiking in september 2015.
stichting. Tijdens de bijeenkomsten zijn de
bijeenkomsten is er gelegenheid om lokale en
– indien mogelijk – (een samenvatting van) alle
gebieden en thema’s geanalyseerd en is gezocht
regionale overheden te ontmoeten, evenals experts
inzendingen
naar de eisen waaraan een prijsvraagopgave zou
en actoren uit de regio zoals energiecoöperaties en
moeten voldoen.
bedrijven.
Plananalyse
stichting kan wel betrokken blijven door het inzetten
Op 4 september 2014 hebben vier regio’s
Programma en informatie over tijden en locaties
Later in dat jaar volgt een plananalyse van alle
van deskundigheid of haar netwerk.
hun prijsvraagopgaven gepresenteerd en zich
staan op www.eowijers.nl. De inschrijvers voor
inzendingen van de prijsvraag door deskundigen
kandidaat gesteld als prijsvraagregio. De jury
de prijsvraag ontvangen hierover bovendien
van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Ook deze
Tentoonstelling
heeft diezelfde middag Stedendriehoek als
informatie via hun correspondentieadres.
plananalyse zal worden uitgegeven.
De publicatie van de uitkomst van de prijsvraag
In deze (vervolg)fase treedt niet meer de Eo Wijersstichting maar de regio op als opdrachtgever. De
vindt plaats in het juryrapport dat aan alle deelne-
prijsvraagregio genomineerd, een keuze die door
Vanaf september 2015: fase van uitwerking en uitvoering
mers wordt verstrekt. Verder wordt er in de vaktijd-
De inzendtermijn sluit op vrijdag 27 maart 2015 om 13.00 uur (zie hieronder).
Na de prijsvraag zet de regio Stedendriehoek
aan de uitkomsten van de prijsvraag. Tevens vindt
stappen richting uitwerking en uitvoering van
er een tentoonstelling plaats, in elk geval tijdens
Op 12 november 2014 heeft de Eo Wijers-stichting
winnende inzendingen en eventueel van ‘parels’,
de landelijke manifestatie waarop de beoordeling
met de publicatie van deze prijsvraagbrochure de
dat zijn interessante onderdelen van teams die niet
bekend wordt gemaakt. Daarna wordt bezien hoe en
wedstrijd geopend.
behoren tot de winnaars.
waar de tentoonstelling een vervolg krijgt.
het stichtingsbestuur is overgenomen.
12 November 2014 - 27 maart 2015: de prijsvraagperiode
Sluiting inzendtermijn
schriften en op relevante websites aandacht besteed
22
4. W edstrijd en wedstrijdreglement Naam prijsvraag
Doel
Deelnemers
Namen en adressen
Contactpersoon van de Stedendriehoek:
De Eo Wijers-stichting stelt zich ten doel de
Uitgesloten van deelname zijn de juryleden en
Deze prijsvraag wordt aangeduid met de naam
Linda Sprikkelman, projectleider
ruimtelijke kwaliteit van Nederland te verbeteren
hun bureaus, bestuursleden, het secretariaat
‘Eo Wijers-prijsvraag 2014-2015: ideeënprijsvraag
Bezoekadres: Engelenburglaan 31, 6970 AA
op bovenlokaal schaalniveau door het contact te
en de leden van het Bureau van de stichting,
regio Stedendriehoek’. De prijsvraag is
Brummen
stimuleren tussen opdrachtgevers – in de publieke
evenals medewerkers die vanuit de regio of
uitgeschreven door de Eo Wijers-stichting.
Postadres: Postbus 5, 6970 AA Brummen T (0575) 56 82 33 M 06 - 50 222 405 E l.sprikkelman@brummen.nl
en private sfeer –, ontwerpers, onderzoekers
anderszins direct op enigerlei wijze betrokken zijn
en ontwikkelaars/investeerders. Deze tiende
geweest bij de voorbereiding van de prijsvraag.
Eo Wijers-prijsvraag gaat over de inzet van de regio
Betrokkenheid tijdens de door de Eo Wijers-
Stedendriehoek om in 2030 energieneutraal te zijn
stichting georganiseerde werkconferenties vormt
Teun van den Ende, coördinator
en de kansen die dat biedt voor zowel economisch
echter geen belemmering voor deelname aan de
Wendy van Schie, medewerkster
vestigingsklimaat als de sturing (governance).
prijsvraag.
Namens de uitschrijver treden als contactpersonen op:
p/a Platform31
Bezoekadres: Koningin Julianaplein 10 (7e verdieping), 2595 AA Den Haag (ingang hal Centraal Station Den Haag)
Postadres: Postbus 30833, 2500 GV Den Haag T (070) 302 84 84 E prijsvraag@eowijers.nl.
23
4. Wedstrijd en wedstrijdreglement Inzendingseisen De inhoud van de gevraagde producten staat
bescheiden en de verpakking daarvan. Deze titel
beschreven in paragraaf 2.5.
dient ook te worden vermeld op elk van de drie
De inzending zelf De inzending dient aan de volgende eisen te voldoen.
• De twee panelen (inzendingdeel A) dienen te •
•
digitale inzendingsdelen.
De inzendingen dienen anoniem te zijn. Dus alleen de titel opnemen, niet de naam van het inzendende team of bureau.
3. de vermelding van het inschrijvingsnummer dat u bij inschrijving krijgt toegewezen;
4. indien een deelnemer maximaal 30 jaar oud is en student OF maximaal drie jaar afgestudeerd, vermeld dan achter de naam ‘jonge vakgenoot’.
Op geen der stukken van de inzending of
250 grams papier of dun karton.
de verpakking mag het handschrift van de
B: een adresbrief:
ontwerper voorkomen, noch enig teken waaruit
Een gesloten enveloppe met aan de buitenzijde de
te worden ingeleverd op A4-papier in staande
de herkomst van het ontwerp zou kunnen worden
titel en de vermelding ‘adresbrief’ en binnenin een
afdrukstand. Maximale lengte: 1500 woorden.
afgeleid. Denk bij digitale bestanden ook aan de
correspondentieadres, niet zijnde het adres van
• Een samenvatting met de essentie van de
auteursinformatie, die vaak automatisch erbij
de inzender. De adresbrief dient ertoe om zonodig
inzending in 250 woorden, vergezeld van één
wordt opgeslagen, dat moet vermeden worden,
in contact te kunnen treden met de inzender,
afbeelding op A4-formaat, liggend of staand De
anonimiteit is essentieel.
zonder dat de anonimiteit wordt doorbroken. Een
inzendingsdelen A, B en C dienen daarnaast als
geanonimiseerd e-mailadres heeft de voorkeur
digitale bestanden te worden ingeleverd. Dat
De afzender van de inzending
kan op een geheugendrager met usb-uitgang, CD
De inzending dient vergezeld te gaan van:
of DVD.
A: een naambrief:
De jury heeft de bevoegdheid, na keuze van de
Een gesloten enveloppe met op de buitenzijde de
winnaar(s), alle naambrieven van de inzendingen
één geheel (als pdf-bestand) alsook als losse
titel en de vermelding ‘naambrief’ en binnenin:
van de prijsvraag te openen en de namen en
beelden (als jpg-bestand) op de geheugendrager
1. naam en adres van de (hoofd)inzender (in geval
bedrijfsnamen van de inzenders bekend te maken
De beelden van de panelen dienen zowel als
•
eigendom is van het team;
worden afgedrukt en ingeleverd op bij voorkeur
De toelichtende tekst (inzendingdeel B) dient
•
2. een verklaring dat het voorstel het geestelijk
boven een postadres.
te worden opgenomen. (Dit is van belang
van een gezamenlijk voorstel moet duidelijk
voor de weergave achteraf in de bundel met
aangegeven worden wie van het team de
inzendingen.)
hoofdverantwoordelijke is) en namen van de
Materiaal dat niet is gevraagd, wordt niet in de
andere leden van het team. Bedenk dat u met
beoordeling betrokken. Aan de inzending mogen
bestaande uit Latijnse lettervormen of Arabische
deze namen (en eventuele bedrijfsnamen) in het
geen voorwaarden worden verbonden.
dan wel Romeinse cijfers. De titel moet
juryrapport wordt genoemd.
Elke inzending dient een titel te hebben,
aan het bestuur van de Eo Wijers-stichting.
voorkomen op alle bij de inzending behorende
24
4. W edstrijd en wedstrijdreglement Inzendingtermijn en adressering
Tijdschema
Inschrijving en informatiebundel
Tussentijdse informatie
De inzendingen voor deze prijsvraag dienen
De prijsvraag verloopt volgens het onderstaande
Deelnemers dienen zich aan te melden door een
Schriftelijke vragen met betrekking tot dit
uiterlijk op 27 maart 2015 om 13.00 uur te
tijdschema.
inschrijfformulier in te zenden. Dit formulier
wedstrijdreglement kunnen worden ingediend
kan worden gedownload van de website van de
tot dinsdag 20 januari 2015 13.00 uur. Vragen
Eo Wijers-stichting, www.eowijers.nl.
kunnen per e-mail gesteld worden aan het
Het inschrijfgeld bedraagt € 35 per team. Dit
prijsvraag@eowijers.nl.
worden afgegeven bij
• Beschikbaarheid prijsvraagbrochure,
wedstrijdprogramma en inschrijfformulier: vanaf
De receptie van Platform 31 t.a.v. de Eo Wijers-stichting. Koningin Julianaplein 10 (7e verdieping) 2595 AA Den Haag (ingang via de hal van het Centraal Station Den Haag) Inleveren van inzendingen is mogelijk vanaf maandag 2 maart. Openingsuren: maandag t/m vrijdag van 9 - 17 uur.
12 november 2014
• 2014 en 16 januari 2015 Sluitingsdatum inschrijving: 20 januari 2015 om • 13.00 uur Sluiting inzendtermijn: 27 maart 2015 om • 13.00 uur • Bekendmaking juryrapport en prijsuitreiking: Informatieve transitiemarkten: 12 december
11 september 2015.
secretariaat van de Eo Wijers-stichting op bedrag dient te worden overgemaakt naar rekeningnummer NL 25 INGB 0003 1221 94 van de
Na sluiting van deze vragentermijn worden
Eo Wijers-stichting te Den Haag.
alle gestelde vragen met de daarbij behorende antwoorden en relevante informatie in één
Degenen van wie het volledig ingevulde
document verzameld en op de Eo Wijers website
inschrijfformulier vóór 20 januari 2015 om 13.00
geplaatst. Dat gebeurt op vrijdag 23 januari
uur door de Eo Wijers-stichting is ontvangen
2015. Dat document geldt vanaf dat moment als
en van wie het inschrijfgeld voor deze datum
aanhangsel van het wedstrijdprogramma en heeft
op de rekening van de Eo Wijers-stichting is
dezelfde bindende werking.
gestort, worden als deelnemer aan de prijsvraag beschouwd en ontvangen een inschrijfnummer en
Overleg over de wedstrijdreglementen buiten deze
een link naar de informatiebundel met relevante
procedure is niet toegestaan.
data, onderzoeksrapporten en kaartmateriaal.
25
4. Wedstrijd en wedstrijdreglement Jurering Toets van de inzendingen
Quick scan en plananalyse
Jurybeoordeling
Na het juryoordeel worden de naambrieven
Na sluiting van de inzendtermijn worden de
Na de sluiting van de inzendtermijn vindt
In mei en juni 2015 vindt de beoordeling plaats.
geopend en aan de jury en het bestuur en de
inzendingen getoetst aan de wedstrijdregels en
in april 2015 een quick scan plaats door de
De jury analyseert de wijze waarop de inzendingen
vaandeldrager bekend gemaakt. De juryuitspraak
de randvoorwaarden. Inzendingen die niet aan
Rijksuniversiteit Groningen. In de quick scan
reageren op de opgave en de randvoorwaarden
blijft geheim tot de prijsuitreiking op 11 september
de toets voldoen, worden niet in de beoordeling
worden elementen en kenmerken van de
en beoordeelt de inzendingen op de afzonderlijke
2015.
betrokken. De beslissing hierover wordt genomen
inzendingen naar voren gebracht opdat ze
beoordelingscriteria.
door de voorzitter van de jury. De resultaten
onderling vergelijkbaar zijn. Het rapport hierover
hiervan worden ter beschikking gesteld aan de jury.
wordt de jury aangeboden als hulpmiddel bij de
Het oordeel van de jury over de inzendingen wordt
Op de dag van de prijsuitreiking is het rapport van
vergelijking van de inzendingen.
bekend gemaakt aan het bestuur van de Eo Wijers-
de jury beschikbaar. Dit rapport is schriftelijk en
stichting en de bestuurlijke vaandeldrager van de
openbaar.
Juryrapport
Na afloop van de prijsvraag wordt een plananalyse
regio Stedendriehoek. Het bestuur van de stichting
gemaakt met het oog op verspreiding van kennis in
en de vaandeldrager zullen zich onvoorwaardelijk
zowel de vakwereld als de bestuurlijke wereld en
aan de uitspraak van de jury onderwerpen.
die van derden. 26
4. Wedstrijd en wedstrijdreglement
Prijzen en deelname uitwerkingsfase De voorzitter van de Eo Wijers-stichting en de vaandeldrager van de regio keren gezamenlijk het totale prijzengeld van â‚Ź 45.000 uit aan de winnaars. Het prijzengeld is door de regio beschikbaar is gesteld. De jury bepaalt per winnaar de hoogte van het prijzengeld; de eerste prijs bedraagt ten minste â‚Ź 15.000. Aan het beste team van jonge vakgenoten (alle teamleden voldoen aan de criteria maximaal 30 jaar en student of maximaal drie jaar afgestudeerd) wordt een stimuleringsprijs uitgereikt, tenzij zij al tot de winnaars behoren. De jury geeft aan welke van de winnende teams, met een maximum van drie, voor de uitwerkingsfase in aanmerking komen. Tevens doet de jury aanbevelingen voor de uitwerkingsfase. Daarnaast licht de regionale vaandeldrager toe hoe dit uitwerkingsproces in gang wordt gezet.
27
4. Wedstrijd en wedstrijdreglement Publiciteit, publicaties en tentoonstelling Het is deelnemers, juryleden of anderen dan
recht voor om bij publicaties, presentaties of ten
stichting. Gedurende deze termijn zijn de
Geschillen
de voorzitter van het bestuur van de Eo Wijers-
behoeve van haar eigen website gebruik te maken
ingezonden bescheiden niet verzekerd.
Geschillen die tussen uitschrijver, deelnemers en
stichting, niet toegestaan in de publiciteit te
van de inzendingen.
treden over zaken die inhoudelijk samenhangen
juryleden mochten ontstaan naar aanleiding van Tijdens de landelijke manifestatie waar de
de prijsvraag, ook die welke slechts door ĂŠĂŠn der
Gebruik, verzekering, eigendom en teruggave van de ingezonden bescheiden
winnaars c.q. deelnemers aan de uitwerkingsfase
partijen als zodanig worden beschouwd, worden
bekend worden gemaakt, worden de inzendingen
door arbitrage beslecht. Arbitrage geschiedt
Alle voor de wedstrijd ingezonden stukken
symbolisch overhandigd aan de regio
overeenkomstig het Arbitragereglement van de
Auteursrechten
betreffende de voorstellen blijven gedurende
Stedendriehoek. De teruggave aan de inzenders
Stichting Arbitrage Instituut Bouwkunst.
De inzendingen blijven het geestelijk eigendom
de periode tussen de sluitingsdatum en de
kan in overleg met de coĂśrdinator van de stichting
van de deelnemers. De stichting behoudt zich het
prijsuitreiking ter beschikking van de Eo Wijers-
worden verzorgd.
met de inzendingen of de prijsvraag als zodanig, voordat de juryuitspraak is bekend gemaakt.
28
colofon
De Eo Wijersstichting
Deze prijsvraagbrochure is een uitgave van de Eo Wijers-stichting in samenwerking met de regio Stedendriehoek.
De Eo Wijers-stichting is een onafhankelijk netwerk
Prof. ir. Leonard Wijers (1924-
dat een bijdrage wil leveren aan de verbetering
1982) was als hoogleraar in
van de ruimtelijke kwaliteit van Nederland op
Delft en als directeur van de
bovenlokaal schaalniveau.
Rijksplanologische Dienst tot
Foto’s: Rob Niemantsverdriet
Om dit doel te bevorderen steunt de stichting
van het ruimtelijk ontwerpen op
in opdracht van de Eo Wijers-stichting.
opdrachtgevers, in de publieke en de private sfeer,
het bovenlokale schaalniveau.
Ontwerp: Bestwerk, Deventer.
die zich over bestuurlijke grenzen heen inzetten
Wie was Eo Wijers
1982 een belangrijk inspirator
voor concrete projecten en programma's die
In een tijd dat veel ontwerpers verstrikt leken te
ruimtelijke kwaliteit beogen te bereiken.
raken in de bestuurlijke en juridische complexiteit
Contact
van de ruimtelijke ordening, propageerde hij de
Eo Wijers-stichting
Het belangrijkste middel voor de stichting om de
kwaliteit van de vorm. Wijers pleitte niet alleen
p/a Platform 31
doelstelling te bereiken, is het organiseren van
voor kwaliteit van een ruimtelijke ordening van het
Postbus 30833
prijsvragen gericht op het maken van regionale
meetbare, maar ook voor karakter en uitstraling
2500 GV DEN HAAG
ontwerpen én op de daadwerkelijke uitvoering
van de ruimte. Wijers’ ideeën vormen een blijvende
daarvan.
bron van inspiratie voor de verdere ontwikkeling
(070) 302 84 84
van het ruimtelijk beleid in Nederland.
eowijers@eowijers.nl www.eowijers.nl
eo wijers-stichting
Eo Wijers-stichting - voor ruimtelijke kwaliteit in de regio
voor
29