24
Actueel Gertjan de Jong
De Oogst januari 2014
Betoverende ontlijving Mensen brengen steeds meer tijd door in de virtuele werkelijkheid van games en YouTube-filmpjes. Die virtuele consumptiecultuur weerhoudt ons om gezonde gemeenschappen te vormen, zo maakt filosoof Ad Verbrugge duidelijk in zijn boek ‘Staat van verwarring, het offer van de liefde’. ‘Van ontlijving gaat een betoverende verleidelijkheid uit.’
Onze cultuur dreigt een vormloze cultuur te worden. Hoe dat er concreet uitziet? Volgens Ad Verbrugge geven dance-evenementen al een goede indruk: ‘Specifieke rituelen zoals de dans, die van oudsher betrekking hebben op het onderscheid en samenspel tussen de geslachten, zijn massaal geïndividualiseerd. Op postmoderne dance-evenementen heeft ook de vorm van de dans als zodanig een haast geslachtsloze en daarmee een seksueel gesproken on-verschillige gedaante aangenomen: mannen en vrouwen doen vrijwel allemaal hetzelfde, ieder danst voor zichzelf in de massa van individuen, die ieder voor zich al dan niet met pillen of verdovende middelen sterk in hun eigen beleving opgaan.’ De verschillen tussen man en vrouw worden steeds minder in vormen en rituelen gelegd en steeds meer in uiterlijk en lichamelijkheid. Verbrugge: ‘Seks wordt steeds belangrijker voor de ervaring van de eigen identiteit als man of vrouw: Het is een vorm van zelfexpressie. Daarmee is de seksualiteit tegelijkertijd onpersoonlijker geworden en minder gericht op het stichten van gemeenschap.’ De seksuele revolutie van de zestiger jaren heeft ons bevrijd van ‘knellende instituten’ als het huwelijk. Heeft het ons wat opgeleverd? Verbrugge – die zelf tweemaal meemaakte hoe een liefdes-
relatie op de klippen liep – maakt de balans op: ‘‘Je bent wat je wilt, maar wat wil je en waar komt dat vandaan? Het individu wordt een lege identiteit die nergens op vast te pinnen is, ook niet op het lichaam, terwijl het zich daar nu juist wel weer sterk op richt.’
Seks is een vorm van zelfexpressie geworden Ontlijving De populariteit van televisie, games en YouTube-filmpjes maakt de verwarring alleen maar groter. We verliezen de grip op ons ‘ik’ en worden opgezogen in een ‘sferische wereld’, een wereld waar we niet lijfelijk op betrokken zijn. ‘Iedereen kent wel deze “invloed” van bijvoorbeeld een televisie in een kamer, die soms als vanzelf de aandacht naar zich toe trekt en ons in haar eigen onfysieke ruimte opneemt met haar eigen spanning en ritme: stil even, ik zit te kijken. Ga eens uit beeld, ik kan het niet zien… We zijn geheel en al oor en oog, maar niet voor déze wereld waarin we lijfelijk verblijven en waarmee we direct in aanraking zijn, maar voor indrukken op het scherm die overal vandaan kunnen komen.’ Van die ‘ontlijving’ gaat volgens Verbrugge een betoverende verleidelijkheid uit, die zich al bij jonge
kinderen voordoet: ‘Het bevrijdt ons van de beperkingen, inspanningen en moeite die de lijfelijkheid van het aardse bestaan van de mens met zich meebrengt. Moeiteloos kunnen we ons mee laten voeren door een stroom van beelden die dag en nacht voorbijkomen. Via televisie en computerscherm kunnen we zonder noemenswaardige inspanning prachtige, ingrijpende, gruwelijke of amusante indrukken opdoen van overal ter wereld.’ Het klinkt aangenaam, maar in de praktijk wordt het al snel een vlucht uit je eigen gevoel en leefwereld. Aangenaam verdoofd laat je je meevoeren op die stroom van ‘onbestemde sentimenten en indrukken die zich vanzelf opdringt’. Die verdovende en verslavende werking van de virtuele wereld speelt waarschijnlijk nog sterker bij internetporno. Verbrugge: ‘Men kan de ander in de schermwereld bij uitstek vrijblijvend “consumeren” – zonder eraan vast te zitten. Men leeft zich uit op de ander, maar van overgave aan de ander is geen sprake.’ Die virtuele en passieve consumptiecultuur weerhoudt ons om gezonde gemeenschappen te vormen. Want juist in een gemeenschap is toewijding belangrijk. ‘Die toewijding vraagt om een zekere discipline en verantwoordelijkheid. En waar geen creativiteit meer is, de motivatie wegvalt, de aandacht voor elkaar verslapt,