PneuNormal - Vol.24 No.2

“THE WELFARE OF THE PEOPLE IS THE SUPREME LAW”

THE GAZETTE

THE OFFICIAL STUDENT PUBLICATION OF CAVITE STATE UNIVERSITY - MAIN CAMPUS

SPECIAL ONLINE ISSUE 2020 [G] P2-3/News

Student Interns allegedly experencing mistreatment

MEMBER: COLLEGE EDITORS GUILD OF THE PHILIPPINES [G] P6-7/Culture Generation ZzzzZzzz

[G] P8/Feature PneuNormal

[G] P9/Literary Kinopsia

VOL XXIV NO. 2 [G] P12/Entertainment 3 eSTOOGEantes

PneuNormal Pagtukoy at pagsubaybay sa mga remedyo at depektong solusyon ng pamahalaan sa panahon ng pandemya

E

nero nito lamang taon nang nabulabog ang mga Pilipino sa pagpasok ng Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) sa bansa. Sa patuloy nitong paglala, hindi lamang ang kalusugan ng tao ang pinipinsala nito, gayundin ang pangkalahatang aspeto ng buong estado.

Pamahalaan ang primaryang may kakayahan at responsibilidad na pagalingin ang bansa sa lumalalang pandemya. Wala pang lunas para sa naturang sakit, ngunit may mga alternatibong pamamaraan ang isinasagawa upang mapigilan ang pagkalat nito dahil patuloy na nanganganib at naapektuhan ang iba’t ibang sektor ng Pilipinas higit pa lalo ang kalusugan ng mamamayan. (Sundan sa pahina 8)

2

T HE GAZ ETTE

NEWS

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

Student interns in Vietnam allegedly experiencing mistreatment; admin vows to probe the incident

by Immanuelle G. Reyes Despite the suspension of classes due to coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak, studentinterns of Cavite State University under the Student Internship Program abroad that were deployed in Vietnam, were allegedly being force to teach.

The government of Vietnam already suspended classes last February 3.

In a statement released of CvSU Kilos Na (CKN) last March 25, the student-interns were also instructed to hide if there are any police inspections and deny the instruction given to them.

Moreover, CKN also pointed the delay of monthly allowance of interns, and the duty hours exceed the regular teaching hours without overtime compensation.

OFFICIAL STATEMENTS. CvSU Kilos Na urges the university administration to address the issue concerning the The concern to the delay of monthly condition of student interns in Vietnam; CvSU released a statement through the student regent. allowance was also raised to their Vietnamese supervisor and instead of helping them out, the supervisor On the other hand, Darantinao According to CKN, the FCSG advised the intern to just drink water coordinator of student-interns is constantly communicating with the stated that the TUAF will provide a President said that the student-interns for a week as remedy, added CKN. TUAF representative for the safe themselves asked for the approval secured dormitory for the 6 interns STUDENT REGENT STATEMENT return of the interns to the Philippines. of the deletion of the post, as long that is still in Vietnam, until their “However, it cannot be directly done as their situation will be handled. return to the Philippines while their In an official statement of Justine as of this time due to the implemented It would not also manifest situation is under strict monitoring.

Jane M. Darantinao, Federation of The Gazette also sent an email to the Central Student Government (FCSG) lockdown in Vietnam. Rest assured whitewashing or neglect of the that we will be exerting effort to university president on March 28 asking situation, but to instill peace for President and Student Regent released most specially the for the statement of the administration on March 28, the administration expedite their repatriation when the everyone, situation permits,” Darantinao added. regarding to the issue, as of the moment, student-interns, said Darantinao. immediately coordinated with Thai Furthermore, Darantinao said that The Gazette also asked for the side the admin has no response yet.

Nguyen University of Agriculture the University is now processing of the FCSG President, however, she and Forestry (TUAF) upon the receipt of the said complaint last week. the financial assistance for them as refused to give comment on this matter. UPDATE Student interns from Vietnam CKN reiterated that even if their According to Darantinao, the means to support their daily expenses. post was deleted, it would not imply returned to the country on April 18, as CvSU administration is already CKN RESPONSE an end to their call to save the student their program was cut off. conducting an investigation on the CKN revealed that Darantinao interns in Vietnam until the interns are Nineteen Filipino students on said incident, and reviewing the contacted them to turn down their internship were repatriated including secure to their trip going back to their responsibilities of the TUAF to determine if there are gross violations. Facebook post it released on March 25 home safely, provide financial support, who are from Ifugao State University Also, Darantinao said that the and the post has now been taken down. and receive the refund of undue fees. and Palawan State University. [G]

CSG demands immediate response, condemns admins’ News Bit prohibition of unauthorized call for donation

by Marque Earl B. Deferia A day after Central Student Government launched Task force Lingap KabSU (TLK) which aims to help fellow students who are stranded in their dormitories or boarding houses due to Province Wide Community Quarantine, University Administration clarified that they did not authorize any student organization to solicit donations either in cash or in kind.

The University reiterated that they discourage any form of solicitation of any group, faculty, non-academic personnel and student carrying the name of the school.

Students needing assistance particularly those stranded in dormitories or boarding houses are advised to contact the Office of Student Affairs and Services.

Following the Enhanced Community Quarantine guidelines and

social distancing, it was mentioned that any assistance shall go thru the concerned local government units and agencies and only selected personnel from the university shall be allowed to assist in the distribution of assistance.

Student Government efforts Upon reaching out, TLK identified almost 200 students who are in need of food, water, detergent, toiletries, alcohol, mask and vitamins.

In addition, CSG also said that they initially asked the University Administration regarding their plans and actions to provide assistance to its students but they provided no solution.

Meanwhile, the TLK was able to collate the information of the affected students which includes their immediate needs and demands, the said information was then forwarded to the administration.

After knowing the situation of stranded students, the administration

decided to offer shuttle services to those students who wished to go home, but only for those who are residing around the province.

Amidst the action of the Administration, CSG said that almost 95 percent of the students were not able to benefit from this because many of the stranded came from other provinces and/or regions.

“Since the administration has no plans yet to provide the needs of the affected, we initiated a donation drive to aid their needs”, said John Carlos Dilag, CSG President.

CSG also believed that the post of the University Administration in their Facebook Page for prohibition of any form of solicitation or donation, though it did not mention any organization was indirectly addressed to them as they are the only task force in the university that calls for donation.[G]

CPDC offers online mental health services To continue providing mental health services, CvSU Psychological Development Center (CPDC) rendered free mental health counselling and consultation to every CvSUeño in view of the exigencies of pandemic.

Furthermore, the aforementioned services aim to respond to the mental health issues of students as well as to the community when the need arises. [G]

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

NEWS

T HE GAZ ETTE

CvSU RELIEF: Kontra COVID-19 drive provides support during pandemic

by Jannela D. Paladin

Cavite State University, together with other satellite campuses and colleges extended their help to support those who are affected by the Corona Virus pandemic through their project, “CvSU RELIEF: Kontra COVID-19. “ The university provided food supplies and cash assistance to the residents living near the campus and helped students who were stranded in their boarding houses/ dormitories to go back to their respective homes in coordination with the Office of the Student Affairs and Physical Plant Services.

“Malaking tulong ito para sa mga estudyanteng gustong umuwi. Nagbibigay naman sila (CvSU) ng food supplies pero iba pa rin talaga kapag kasama ang pamilya. Kaya nagpapalasamat ako sa University na handa silang tumulong sa mga katulad ko para makauwi sa amin,” said Sunshine Espiritu, 1st year BSIS. In addition, Extension Services assisted students who are staying inside the university dormitories to pick vegetables in Saka and also let them harvest from CvSU Techno-Demo Farm for free.

Different colleges supported the project such as College of Education who made an online learning platform through their

BAYANIHAN. Food packs and hygiene kits distributed to Mahabang Kahoy Cerca, Indang, Cavite.

‘HELPs: Health Education and Learning Programs’ to teach students on how to be productive during quarantine. They also gave food packs and cash assistance to utility workers who are serving the college.

Furthermore, CAS’ student council gave cash assistance to those students staying in boarding houses/dormitories while, CCJ, CAFENR, and CON extended help among hospitals within Cavite through delivering food packs, veterinary medical

assistance to pets, and personal protective equipment also, CEMDS donated liters of alcogel to different barangay in Indang.

CvSU RELIEF was initiated last December 2019 when an earthquake happened in South Cotabato, and was continued during Taal volcanic eruption on January this year, the said project is still active during this pandemic, and as of April 30, the sixth wave of distributions were delivered. [G]

by Reynalyn A. Amonggo

SUPPORT. College of Nursing joins in the battle of COVID 19, thru donating PPEs’ to frontliners. as: Estrella Hospital, General Emillio Aguinaldo Memorial Hospital and Korea Philippines Friendship Hospital, City of General Trias Doctors Medical Center, Ospital ng Tagaytay, Silang Specialist Medical Center, Tagaytay Medical Center, M.V.Santiago Medical Center and De La Salle University Medical

Center where most of the alumni work.

According to Louis Carlos Roderos, CON alumni coordinator, their target is to give 1,400 pieces of face shields to all hospital frontliners through out the entire province of Cavite and to the barangay officials in selected communities in Indang.

He also added that the 1,100 face shields were given to other agencies through Philippine Nurses Association and Cavite Provincial Health Office.

“As the alumni coordinator, I would like to extend our appreciation and gratitude to our frontliners who truly embodied CvSU’s tenets of Service, Excellence, and Truth as they do their part in this fight against COVID-19. The whole CvSU CON community is very proud of your deeds and sacrifice amidst our nationwide situation. May you always be guided by God’s grace and may He provide you the safety and protection you need as you do your daily tasks”, said Roderos.

Aside from donating PPEs, CON is providing emotional and mental support to frontliners via Facebook page. While their students shared series of quarantine routines to be set as an example to other students to stay productive in the midst of this crisis.[G]

CHEd pushes new teaching method for next AY

by Marque Earl B. Deferia

Commission on Higher Education (CHEd) urged Higher Education Institutions (HEIs) to adopt a flexible learning system such as take-home activities, online teaching and educational packets for the next academic year as the new normal will be implemented.

The aim of the proposed learning style is to decongest and reduce the number of students in a classroom, and serve as a precautionary measure for possible wave of pandemic in schools.

However, CHEd chairperson Prospero De Vera, advised the HEIs administrators to provide student’s connectivity

CHEd to postpone merit scholarship next AY

by Ainsley Jacel B. Ayade

CON extends support to Alumni Frontliners

In the midst of COVID-19 pandemic, Cavite State University, College of Nursing (CON) aided Frontliners through donating Personal Protective Equipment (PPEs).

CON donated 250 pieces of face masks and 300 pieces of face shields to eight different hospitals in Cavite such

3

survey to consult the students for the planning of the flexible learning system.

“HEIs administrators should design flexible learning based on the situation of the students, teaching force, as well as the school setting,” De Vera added.

He also mentioned that CHEd issued a memorandum asking universities to submit their proposals, and start intensive orientation, and training activities as preparation for the new learning setup.

Meanwhile, on a radio interview, De Vera said that the opening of classes in HEI’s including schools under old academic calendar may begin in late August or early September following

the directive of Inter-Agency Task Force that no face to face classes shall be allowed earlier than August 24.

On the other hand, students of Cavite State University are still waiting for the university’s Board of Regents’ decision to officially end this semester.

“For as long as the socioeconomic status ng bawat estudyante, pati ‘yung well-being are put into consideration, okay naman ako. Sana pangatawanan nila na flexible nga talaga ‘yung learning para walang may maiiwang estudyante na hindi kayang i-avail ‘yung intervention,” said Lemmor Parian, BS Nursing 1-3.[G]

Due to budget restrictions for the next academic year because of Coronavirus Disease (COVID-19) pandemic, the Commission on Higher Education (CHEd) stated that they will not grant new CHEd Merit Scholarships Program (CMSP) for incoming college freshmen which supposedly has 2,467 new slots.

In the Senate hearing, Prospero De Vera III, CHEd Chairperson shared that the decision was implemented because a portion of the Unified Financial Assistance System for Tertiary Education Act fund that was previously intended for later release, will no longer be released.

CMSPisayearlygrantgiventostudents based on their grades from the previous school year, also, the said scholarship scheme would have shouldered tuition fees, miscellaneous fees and other education expenses applicable for incoming first year college students.

In addition, De Vera explained that the applications were suspended to urgently support and contribute to the government’s efforts in responding to the COVID-19 pandemic and to prioritize need-based scholarships rather than merit-based scholarships.

Furthermore, he also clarified that the other grant programs will continue as allocated funds remain intact, like reimbursement of tuition and miscellaneous fees, Tertiary Education Subsidy and Student Loan Program.

“This temporary suspension is intended to financially support national programs for financially vulnerable families affected by the COVID-19 pandemic. We can only cover existing scholars through available funding to ensure their continuous education during these difficult times,” added De Vera.

Meanwhile, on a previous virtual meeting of the House Committee on Higher and Technical Education, De Vera disclosed that a directive from the Department of Budget and Management (DBM) will force state universities and colleges, and local universities and colleges to collect tuition fees.

However, in a press release statement, DBM clarified that the Universal Access to Quality Tertiary Education (UAQTE) which provide free tuition and exemption from other fees of college students will not be affected in the implementation of National Budget Circular No. 580.

Under the fiscal year (FY) 2020, General Appropriations Act, the funds for the implementation of the UAQTE Law sums up to P72.35 Billion, in which P11.98 Billion was reprogrammed for COVID-19 interventions in accordance with the historical data of UAQTE fund utilization.

Furthermore, DBM assured everyone that the remaining P60.37 billion is still available to cover the full implementation of the UAQTE Law in FY 2020.

“Siguro, considering many aspiring students, nakakaawa kasi napakaliit na lang ng supporting system lalo’t mas kailangan natin ng pera. Pero if that is the case na wala ng budget, we need to accept,” said Michael John Yap Dulay, BS Agriculture 2-3, CHEd scholar.[G]

The Official Student Publication of Cavite State University - Main Campus

4

T HE GAZ ETTE

Opinion

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

THE GAZETTE SPECIAL ONLINE ISSUE 2020 PUBLISHER: CvSU Students

SENIOR STAFF Chira Corine L. Catapang, Christian Stephen E. Gumba, Immanuelle G. Reyes, Jannela D. Paladin, Jeraldine Francesca D. Espino, Kiana Louraine V. Miravalles, Kristine Mae P. Fernadez, Marque Earl B. Deferia, Reah V. Ibuna, Reynalyn A. Amonggo,

CONSULTANTS El Christian Jay C. Cabal, Elline Jane R. Manalo, Jurine Abby S. Tebigar

APPRENTICES Ainsley Jaicel B. Ayade, Britney V. Bautista, Irish Jhoy C. Villaluna, Jairalyn R. Nunag, Wenonah R. Llagas

ADVISERS Ms. Lisette D. Mendoza, Ms. Erica Charmane B. Hernandez

“The Welfare of the People is the Supreme Law” SERVE THE PEOPLE. Editorial Office at Room 205, Student Union Building

Facebook.com/TheGazetteSPU Instagram.com/cvsuthegazette

Paglalayag sa Kanlurang Karagatan

Malayo na ang narating ng paglalayag ng Pilipinas upang makamtan nito ang ganap na soberanya. Ngunit tila muling haharap sa malakas na daluyong ang Perlas ng Silangan bunsod ng iringan sa pinag-aagawang dagat.

Mahaba haba na ang usapin patungkol sa pinag-aagawang dagat ng Pilipinas at Tsina sa bahagi ng South China Sea. Kaya naman taong 2013 nang tuluyan na itong dalhin sa legal na paraan ng Pilipinas matapos nitong maghain ng kaso sa Permanent Court of Arbitration sa Hague, Netherlands.

Nakasulat sa inihaing kaso ang pagkwestyon ng Pilipinas sa nine-dash line na basehan ng Tsina sa pag-angkin nito sa halos kabuuan ng South China Sea at maging sa bahagi ng Exclusive Economic Zone ng ating bansa.

Ang nine-dash-line ay dating 11 dash line na lumabas sa kanilang opisyal na mapa noong 1947, ito rin ang sumasakop sa halos 90% ng buong South China Sea. Ayon sa Tsina, mayroon silang ‘indisputable sovereignity’ at ‘historical rights’ sa naturang karagatan.

Samantala, taong 2016 naman nang tuluyang lumabas ang resulta sa inihaing kaso ng Pilipinas, kung saan pinanigan ng Permanent Court of Arbitration ang ating bansa at binigyan ng sovereign rights sa pinag-aagawang dagat na tinatawag ng Pilipinas na West Philippines Sea (WPS).

Nakasaad din sa 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea, isang kumbensyon na pinirmahan at sinang-ayunan ng maraming bansa kabilang na ng Pilipinas at Tsina, na ang bawat bansa ay ginagarantiyahan ng Exclusive Economic Zone (EEZ) na may lawak na 200 nautical miles kung saan may tanging karapatan ang isang bansa na mangisda, pagaralan at gamitin ang yamang dagat sa loob ng kanilang EZZ. Sa patuloy na agresibong kilos ng Tsina sa ating karagatan ay tila hindi nito kinikilala ang legal na pagkapanalo ng Pilipinas sa Arbitration.

Isa sa halimabawa rito ay noong Ika-22 ng Abril, kasagsagan ng pandemya nang maghain ng diplomatikong protesta ang ating bansa laban sa ginawang aksyon ng Tsina. Una, ang pagtutok ng radar gun ng Chinese warship sa Philippine Navy ship nito lamang Pebrero habang nagpapatrolya sa Kalayaan Group of Islands. Ikalawa, ang pagdeklara sa naturang isla at Scarborough Shoal bilang teritoryo ng Hainan Province habang humaharap ang Pilipinas sa krisis dulot ng COVID-19.

Ayon kay Teodoro Locsin Jr., kalihim ng Department of Foreign Affairs, malinaw ang naging aksyong ito ng Tsina bilang paglabag sa international law at soberanya ng bansa.

Kung tutuusin, hindi lamang ito ang naging paglabag ng Tsina sa ating karagatan sapagkat mala unos din ang pinsalang natamo ng marine environment ng WPS Ayon sa Filipino Marine Scientist, nawawalan ang Pilipinas ng P33.1 billion kada taon dahil sa pagkasira ng reef ecosystem sa Scarborough Shoal at Spratly Islands bunsod ng ginagawang reclamation ng Tsina at ang ilegal na operasyon nito ng pangingisda.

Dagdag pa sa agresibong kilos ng Tsina sa ating karagatan ay ang kalunos-lunos na nangyari sa 22 Pilipinong mangingisda noong 2019 matapos palubugin at iwan ang barkong pangisda ng Pilipino habang ito ay nakaangkla sa karagatan.

Ganap at may legal na tayong karapatan bunsod ng pagkapanalo natin sa Permanent Court of Arbitration kaya naman, nararapat lamang na mas maging matapang ang gobyerno sa pagprotekta sa ating karagatan. Lalo’t higit ngayon na lumalangoy ang kalaban sa hindi nito nasasakupan at lumalaban nang talikuran, habang hinaharap natin ang pinaka matinding krisis na nararanasan ng buong mundo.

Nakaka-alarma rin ang tila pagsasawalang bahala ni Pangulong Duterte sa pagkapanalo natin sa Arbitration upang magkaroon ng malapit na ugnayan sa China, na ayon kay Harry Roque, tagapag salita ng Malacañang ay malapit na kaibigang bansa ng Pilipinas.

Kaya naman, isa itong malawakang panawagan sa gobyerno na paigtingin pa ang pag-giit sa ating karapatan at ilaban kung ano ang ating pagmamay-ari. Nararapat na palakasin at pag-igihin nito ang pagbabantay sa ating teritoryo lalo’t higit sa ating mga katubigan.

Panawagan din ito sa China, na igalang ang karapatan ng bawat bansa sa kanilang EEZ at huwag abushin ang kalakasan ng depensang militar nito upang apihin ang mga maliliit na bansa na walang sapat na depensa upang ipaglaban ang kanilang karagatan at nasasakupan.

Mahalaga ang gampanin ng batas sa pagresolba ng anumang alitan, ngunit mawawalan ito ng saysay kung hindi ito susundin at kikilanin ng mga malalakas na bansa at patuloy na igigiit ang kanilang adhikain para sa sariling interes.

Sa panig naman ng mga kabataan at mamamayang Pilipino, nararapat lamang na maging mulat tayo sa pag-alam ng ating nasasakupan at sa pag-giit ng ating karapatan. Sabay-sabay tayong sumagwan hanggang sa marating natin ang ganap na kasarinlan.

Itaas ang layag ng Pilipinas, dahil tanging sa Pilipino ang karagatan nito.

Tayo ang kapitan sa ating barko at hindi dapat tayo magpatinag sa anumang malalaking alon at masamang panahon na dulot ng mga mapangaping pirata. [G]

editorial

The Chosen Few

Empathy and sympathy seem vague to affect, confuse the mind or undermine a at some point during the quarantine person’s dignity and morale.

Paradox period. Some of the vulnerable sectors It is indeed reasonable to follow orders of the society are victims of unjust and execute them strictly to help flatten the IRISH JHOY VILLALUNA execution of powers from entitled curve of this pandemic as long as it is just authorities who put the law in their hands and violate human and humane. No exceptions. Arresting all violators should be rights. done in legal standard instructed by the constitutional law and The world is constantly doing a holistic study to put not through their personally-made-law.

COVID-19 into an end, while waiting for the answer, our Therefore, CHR urges government to investigate the allegedly government implemented mandatory isolation or Enhanced issue of maltreatment and make sure that the implementation of Community Quarantine to at least minimize the spread of virus quarantine protocols should adhere to human rights norms. and casualties. They tasked police officers, barangay officials However, the controversial birthday celebration of NCRPO and soldiers to secure everyone’s safety and see to it that the Chief General Debold Sinas, along with some of his officials guidelines and protocols are being followed and that crimes will once caught the attention of everyone and even President be avoided.

Duterte, but it seemed to be a normal news that is ought to be Unfortunately, the time which should make people feel secured easily forgotten, but will the PNP let this slide if the violator and safe is not always the case. During the pandemic, some happens to be a nobody? A law must remain a law and public incidents of abuse on the violators of quarantine rules had been apology punishment is never enough to cover up the dirt they reported. One of it was when an LGBTQ member was asked by created. No one has the right to step on someone’s rights, the their barangay captain to do sensual acts as a punishment, while reason why we have due process of law is for all of us to have some barangay peacemakers were caught on CCTV beating a equal opportunity to defend ourselves or be judged accordingly. fish vendor using a stick.

We know, that there are abuse of powers circulating in our After knowing the alleged human rights violations of the society, we should not stay still if the law turns upside down. people in authority on the Republic Act 11469 or the Bayanihan Set aside political colors and guard our stand from malicious to Heal as One Act, Commission on Human Rights urges and false statements of those who keep on manipulating us. The government to investigate the issue of maltreatments and make voice of the youth is as important as our rights. We can use it to sure that the implementation of quarantine protocols should be empower equality over favorable law. Let us always stand for adhered to human rights. truth and equality.

Republic Act No. 9745, or the Anti-Torture Act of 2009, which This is a wakeup call to everyone. Don’t let manipulative penalizes physical acts by persons in authority or their agents hands who are not living by their oath reign our country. No man that cause severe pain, exhaustion, disability or dysfunction on is above the law, and no one is below it. [G] detainees as well as mental or psychological acts, were calculated

Guard Your Mind

During this quarantine period, many at the same time. Also, never forget to individuals are concerned of their physical reach out to others so that they can help Undress health due to the threat of Corona Virus you, because everyone is part of this Disease 2019 (COVID-19), but on the battle whether you are the one fighting JANNELA D. PALADIN other side, people do not seem to notice against your mental health or you know the agony of some who are locked in the four-sided walls of someone who is struggling with this problem. their house while silently battling with their psychological On the other side, if you are the one who fights against your condition. own thoughts, you are not alone and surely there is someone out According to the article written by Centers for Disease there who cares for you. While, if you are mentally stable, you Control and Prevention (CDC), the outbreak of COVID-19 can should never underestimate the power you have, give hope and be stressful for people. Fear and anxiety on a disease can be help others. You just need to be sensitive when approaching a overwhelming especially for those who are having mental issues. person who is experiencing such things.

In this regards, CDC stated that this outbreak can further worsen It is not difficult to check your friends, make use of the your mental conditions through the feeling of being isolated, quarantine season and let them know that you are with them. being afraid for your loved ones’ physical conditions and over Since we are living in a virtual world for now, let us lend a thinking things that may hinder you from having a peace of hand to others to further prevent them from feeling lonely and mind which can be developed to anxiety and/or depression. isolated.

Also, in the midst of a pandemic and enhanced community As part of this battle, Cavite State University - Main Campus quarantine, the Department of Health said that the feeling of has its own Psychological Development Center which offers being down, anxious and depressed are all normal, but it may a free consultation through the help of Dr. Paulito V. Hilario, result to lack of appetite, inability to function, aversion to talk to who cater students during this quarantine season through their others and feeling tired.

Facebook page. This might be a great help for those students Furthermore, Carlo Navarro, the first Filipino who tested who are experiencing breakdowns because of their financial positive for the new coronavirus has now recovered. He shared crisis, family problem, unending workloads or even with their his experiences during his isolation and while under quarantine, own selves. he stated that having the virus is not a death sentence at all.

Indeed, we need to be very careful in paying attention to This only means, having good faith can help you attain a good our physical bodies, but, paying attention to our psychological psychological and emotional perspective. condition is also important because our mental health is as Thus, when you are battling with your own mental conditions, significant as our physical health. Our minds have its own virus you have to be more aware of the things that can help you. Focus which need to be put to an end. [G] on your goals, do things that will make you busy and productive

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

Opinion

T HE GAZ ETTE

5

Ounce of Humanity Humans are indeed in a great battle fighting enemies who are not in any physical form but could still manage to enter someone’s body and kill them - a virus. During this kind of time, how can we respond to such threat in humanity? What are we going to do with the surging scare of an unpredictable virus that can possibly harm people even more?

COVID-19 or initially known as Novel Corona Virus (NCoV) has been declared as pandemic and creates further panic all over the world with 332, 930 confirmed cases and 14, 510 deaths across the globe according to World Health Organization (WHO) as of March 23. Earlier this March, the Philippines has been in Code Red Sub-Level 2 and now with 552 cases nationwide and 35 recorded deaths as of March 24.

Dealing with COVID-19 is like dealing with something you cannot see, something you are very unfamiliar of, uncertain of how and when it could launch its attack against you. Upon declaring the new status of the said virus in our country, the scare has implicated a great damage to all. It resulted to several panic buying in grocery stores, and worst is the hoarding of medical products. Amidst the crisis we are going through, how can some of us still think of getting profits instead of helping each other?

Also, Luzon-wide lockdown has been established, yet there are still some who are putting their lives on risk by going to their work every day even lockdowns have already been imposed.

Some of us might think that these people are just hardheaded

Stethoscope KIANA LOURAINE MIRAVALLES that they won’t even listen to the commands of the government who is just after their safety but let us always put in our minds that we differ in terms of our economic capabilities and status, it is too easy to say that we should just stay in our home and listen to what the government wants us to do. No, it is not just a battle of safety at all, if we are going to analyze the situation, it is a matter of safety against the virus and the hunger that these people will endure if they won’t get paid for a month. If you are privileged enough to have tons of stocked foods at your house while looking down at those who are torn between earning and getting safe, no, you won’t ever get the point.

Strengthening the possible sanctions for such acts like hoarding of medical devices at times like this is a good move as the Department of Trade and Industry (DTI) gave warnings to those who are overpricing and hoarding medical devices and products like alcohol, medicines (vitamins) and face masks, they will be possibly filed of criminal charges covered by the Consumer Act or Republic Act No. 7394 with an administrative sanction of 300,000 pesos and/or 1 year imprisonment and

Profiteering with a fine of P2 million and imprisonment up to 15 years.

Also, to address the problem of workers since most commercial establishments have closed and other private companies have temporarily suspended their activities, Labor Undersecretary Benjo Benavidez said that the Department of Labor and Employment (DOLE) will implement a P2 billion financial assistance program for workers who are affected

by COVID-19 and also gave an assurance that the financial assistance will be provided to all qualified workers regardless of their employment status whether they are contractual, regular or Job Order or no work, no pay. There were also relief goods given by the local government to those who are not able to work and are only staying at home including the drivers of public vehicles since the implementation of the travel restrictions to prevent the spread of the virus. Government employees who physically report to work during the Luzon-wide lockdown will also receive a hazard pay in accordance to the Administrative Order issued by President Rodrigo Duterte.

We have to always bear in our minds that all of us are vulnerable to the virus, this is a fight between humans and the virus, not the other way around. Let us not be deceived by the crisis that we are facing right now, at this point of our lives, let us prove that humanity is not at scarcity. [G]

Tinig sa Likod ng Dilim Ang tahasang pagbusal sa malayang pamamayahag tahasan ring pagpatay sa ating kalayaan.

Sa bisa ng Rebublic Act 7966 noong 1995, nagkaroon ng dalawampu’t limang taong pribiliheyo ang ABS-CBN network na umere sa national radio and television. Ngunit nito lamang ikalima ng Mayo, opisyal nang naglabas ng Cease and Desist Order (CDO) ang National Telecommunications Commission (NTC) kontra ABS-CBN upang patigilin ang operasyon nito alinsunod sa pagkapaso ng prangkisa nito noong ika-apat ng Mayo.

Ayon sa NTC, sinuri at pinag-aralang mabuti ng legal team nito ang desisyong pagpapasara sa network matapos hindi makuha ang inaasam na renewal bago tuluyang mapaso ang prangkisa.

Nakitaan umano ng NTC ang ABS-CBN ng paglabag sa RA No. 3846 o ang Radio Control Law na nagsasaad na kinakailangang magkaroon muna ng prangkisa ang isang korporasyon bago magpatuloy sa pag-ere. Ang desisyong ito ng NTC ay taliwas sa mungkahi ng kongreso at pangako nitong bibigyan ng provisional authority ang ABS-CBN upang makapagpalabas hanggang 2022.

Kaugnay nito, sa gitna ng selebrasyon ng World Press Freedom Day noong ika-tatlo ng Mayo, ay nagpahayag si Solicitor General Jose Calida na makakasuhan umano ang NTC ng graft and corruption kung sakaling bibigyan ng provisional authority ang ABS-CBN. Si Calida na nauna nang maghain ng quo warranto sa network, ay kilala bilang pasimuno sa pagpapasara ng ABS-CBN dahil aniya ay maraming nilabag ito.

Subalit ang sinasabing mga paglabag katulad ng hindi pagbabayad ng buwis, ang kuwestiyonableng paniningil ay

Game Changer REAH V. IBUNA sa Kapamilya Box Office channel, at ang pag-alok ng ABS-CBN sa dayuhan ng Philippine Depository receipts, ay tinutulan ni Ephyro Luis Amatong, Commissioner, Securities and Exchange Commission, dahil aniya ay sumusunod sa lahat ng rules and regulations ang ABS-CBN. Samantala, sa tuluyang pagkakasara ng ABS-CBN, tuluyan na ring naisantabi ang karapatan ng mga mamamahayag nito na dahasang sinisikil ng kasalukuyang administrasyon. Ang makasiyam na beses nitong subok sa paghahain ng renewal at ilang taong pagkabinbin sa kamara ay patunay lamang na sinisikil ang malayang pamamahayag sa paghahatid ng katotohanan. Hindi naman lingid sa kaalaman ng lahat, na nakatala na sa kasaysayan ng bansa ang ilang beses na pagpigil sa mga mamamahayag noon pa man. Dumagdag pa ang noon pa mang banta ng presidente na hindi bibigyan ng prangkisa ang ABS-CBN matapos hindi maipalabas ang campaign ads nito noong 2016 Presidential election.

Sa kabilang banda, hindi na rin tiyak ang kinabukasan ng 11,068 nitong empleyado na maaapektuhan sa pagsasara ng ABS-CBN. Bagama’t sinigurado ng network ang tatlong buwang patuloy na pagsahod at benepisyo ng mga ito, wala pa ring kasiguraduhan ang tatahakin ng mga empleyado

sapagkat bukod sa wala na silang trabahong babalikan ay dumadagdag pa sa kanilang pasanin sa ngayon ang pagharap ng bansa sa pandemiko na lahat ng indibiduwal ay apektado.

Nagpapatunay lamang ang usaping ito na harap harapan nang ginagamit ng mga nasa itaas ang kanilang kapangyarihan upang busalan ang umiingay na katotohanan, dahil sa mga nakaraang sesyon bago pa lumala ang kaso ng COVID-19, nagkaroon na ng pormal at maayos na desisyon kung ano ang kahihitnatnan ng naturang network. Kaya ito’y panawagan sa kongreso na bigyang prangkisa na ang ABSCBN dahil sila lamang ang may kakayahang magbigay nito.

Huwag nating hayaang magpatuloy na maulit ang kasaysayan. Kung noon ay napasara na rin ng isang diktador ang ABS-CBN, ngayon ay hindi na lamang tayo uupo at manonood ng mga susunod na mangyayari. Sama-sama tayong titindig at maninidigan, dahil kung mas marami ang ating mga boses, mas maraming lalaban para sa katotohanan. [G]

INK INK SPOT SPOT

BRITNEY BAUTISTA

Everyone’s Battle to Win much to ask but showing compassion The world is still in tough battle and empathy rather than pressuring against the Corona Virus Disease Syringe students to comply with their (COVID-19). Thousands of lives were academic requirements is all we need. already taken away and exigencies MARQUE EARL B. DEFERIA After all, excellence is not the only of quarantine have forced many tenet for global competitiveness but of us to stay home and as much as we want to go back to our normal daily encounters, our safety should be this also does not mean abandoning the mission of the tenet. treated as most top priority above all, in this situation. At the end of the day health comes first before anything else.

Making its own way, Central Student Government (CSG) To help prevent the potential spread of the said pandemic in academic institutions, several universities in Luzon conducted a survey last April 15 to determine the collective already shortened their second semester this academic year. stand of CvSU students on possible scenario if classes Moreover, Commission on Higher Education chairperson, resume. Out of 8,830 collated responses which is according to Prospero de Vera III said that the mass promotions are up them, 78.8% of the students were concerned about acquiring to the decision of State Universities and Colleges (SUCs). COVID-19 and 57% of the same respondents has a family who Prior to that, SUCs that are following the new academic lost their jobs or jobless during the implementation of ECQ. However, the validity of the survey is yet to be evaluated calendar were given allotted one month for students to finish the school requirements needed after the Enhanced properly as the survey is open to public which means anyone Community Quarantine (ECQ) is lifted this April 30. has the access to answer this, including non-CvSU students.

The decision whether to resume the class or not now lies on Considering the current situation of the country where cases of COVID-19 are rapidly increasing, there is a big possibility the Board of Regents. But as in-charge of school governance, that the student’s health will be put at high risk if the University they are expected to consider these necessary factors before Administration insisted to resume the regular class, especially pursuing the academic continuation. Our parents cannot wait any that the Province has reported 127 cases as of April 19. longer to hold the matter in abeyance as they are after our safety.

Gaping holes in our learning process is inevitable but Further, it seems impossible for students and university personnel to follow social distancing given the huge through adjustment in curriculum and syllabus next academic population we have in Main Campus alone. Access to year in accordance to the missed discussions that are vital for public transportation accompanied by disruption of family’s the next stage of learning, these holes will be surely patched. source of income will be another struggle. Not to mention Also, the virus excuses no one, that even the teaching staff’s the monetary burden of finding allowance to go to school. health will be put in danger- the last thing we want to happen.

Purely academic output will never be worth it compared to our On the other hand, if some were to argue how about the academic standing of students especially that we merely reached vulnerability to the crisis, together, as one, we should uphold the the midterm examination plus the cancellation of online classes. spirit of compassion and solidarity. This is the time to look after Maybe a simple pause from formal education is not too each others sake because this is everyone’s battle to win. [G]

Online Pasakit Ang pagtamo sa edukasyon ay karapatan ng lahat ng mamamayan na hindi dapat malimitahan ng pribilehiyong makapasok sa mga pagkatutong alternatibo.

Ang hamon ng pandemya ay tila kinabitan ng palaisipan kung ano ang uunahing i-prayoridad. Ang kaligtasan at kalamnan o ang kaalaman at pagkatuto.

Sa halip na maitaguyod ang kaalaman sa tulong ng alternatibo, nagsilbi pa itong malubhang sakit na nakaaapekto sa layunin ng edukasyon na para sa lahat.

Panahon na upang mas bigyan ng pantay na pangunawa at konsiderasyon ang mga estudyanteng limitado at walang kakayahang makipagsabayan sa makabagong sistema ng edukasyon. Nang sa gayon, makatiyak sa mabisang plano para sa koneksyon ng lahat na maabot ang oportunidad tungo sa magandang kinabukasan. [G]

6

T HE GAZ ETTE

culture

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

Generation ZzzZzz ni

Ulap

Para sa henerasyong antukin pero laging gising…

Kung ikaw ay ipinanganak sa taong 1997 hanggang 2012, malamang sa malamang ay kabahagi ka namin sa Generation Z, tawag sa henerasyon natin. Oo, hindi pa ako boomer! Tipong cool ka na sana kaso naalala mong last letter ‘yung Z sa alphabet, sige isipin mo. Hindi ka ba nagtataka? Hindi ko naman sinasabing last generation na ‘to pero nobody knows. Kilala ang henerasyong ito sa pagiging antukin ngunit sa kabila ng bawat hikab, ay isang lipon ng mga kabataang mulat.

Kilala ang Gen Z na henerasyon kung saan pinakaumusbong ang teknolohiya. Sa mga taong rin ito lumaganap ang iba’t ibang klase ng gadgets na may iba-ibang pinaggagamitan. Kung saan naging form of entertainment, communication at maging midyum sa pagbabahagi ng impormasyon. Dahil din sa mga gadgets na ito, laging napupuyat ang mga zoomers kaya naman madalas silang tulog o inaantok.

Hindi ka ba nagtataka? Sa kabila nang kapaguran nating mga Gen Z ay parang mas lalo pa tayong nagiging maingay. Samu’t saring pananaw, kuda rito kuda roon, lahat may sinasabi. Sigurado akong isa ka na rin sa nakipagtalo sa opinyon ng iba, huwag ka nang magkaila! Sa tingin ko, dito naging “in” ang henerasyong ito. Lahat may sinasabi. Lahat may gustong ipunto, may gustong ipaglaban.

Masyado nang moderno ang panahon natin ngayon. Hindi na ako magtataka kung balang-araw ay mas lumala ang mga bagay na pagkakaabalahan natin. Kaya bilang napag-uusapan na rin naman natin ang pagiging alipin natin ng teknolohiya, narito ang ilang bagay na nagpapagising sa mga antukin ng henerasyong ito;

TUPLOK-TUPLOK Ika nga ni daddy Duts, mag-tuplok-tuplok (Tiktok) daw muna tayo ngayong panahon ng lockdown. Malamang sa malamang, isa ka na rin sa mga namba-bash dati sa mga gumagawa nito pero ngayon, hala sige todo effort ka pa sa pagpapractice ng mga bagong steps. Renegade-renegade eyyy!

Hindi mo naman kailangan maging magaling sumayaw. Kung babae ka, maiksing shorts at sando lang puwede na. Kung lalaki ka naman, karisma na may kaunting sense of humor lang, puwede ka nang isabak sa pangmalakasang

“Blinding Lights” ni The Weekend.

Pero maiba tayo, ito ay napagalaman ko lang naman dahil may chismis tungkol sa application na ito. Likha raw ito ng mga Tsino (bestfriend natin) upang mas mapalawak daw “kuno” ang impluwensiya nila at mayroon pang haka-haka na ito ay paraan lamang upang makakuha ng impormasyon.

(Naks! Galing talaga ng prend nating ito! Pakurot nga!).

Wala pang kongkretong ebidensiya ang bagay na ito pero ang malinaw, wala man ang application na ito, ay mayroon nang mapang-abusong pamamaraan ang China.

Kaya naman, habang abala ang iba sa pag-upload ng mga bagong videos nila sa Tiktok, ay abala

rin naman ang China sa paggawa ng mga bagay na hindi nararapat.

Dahil sa kasagsagan ng Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), na nagmula sa Wuhan, China, patuloy pa rin sa pagkamkam ang tropapips natin sa West Philippine Sea—usaping hindi na bago, ngunit wala pa ring pagbabago ang tugon ng China rito kahit abala ang lahat sa pandemya, patuloy ang nasabing bansa sa pag-angkin sa karagatan natin.

Heto pa, pumayag ang gobyerno sa patuloy na operasyon ng mga “besfriend” kuno natin para makapagtrabaho, habang ang sarili nating kababayan ay namomroblema kung paano susolusyunan ang problema sa pang-araw-araw na pangangailangan, lalo’t sa gitna ng COVID-19 ay halos walang trabaho ang lahat habang ang mga Tsino sa ating bansa ay patuloy na nakikinabang sa bayan natin.

Akalain mo ‘yun? Bansang Pilipinas tayo pero sa isang ‘my heart went ops’ lang eh, province of China na tayo?

Ang galing ho ano po?

Malayo naman tayo sa mga

“bestfriend” natin, may frenny rin ako na mahilig mag-tiktok, laging may upload every day, consistent!

At ayon na nga, naranasan niya na raw ma-bash dahil lang dito. Paano ba naman daw kasi, maya’t maya ang upload ng videos kaya ayon, napupuno ang stories at feed ng mga fb friends niya. Sabi ko ay masanay na lang siya dahil marami talagang bashers ngayon, at ang mga bashers na ‘yan, nagrereklamo dahil hindi nila gusto ang mga nakikita nila. Sa kaparehong paraan na iba-bash ka kapag nagsalita ka ng opinyon mo tungkol sa gobyerno.

Oh, ikaw na lang daw magpresidente!

Maaaring nababaling ang atensiyon natin sa mga bagay na masaya at walang problema, lalo’t lahat tayo ay naghahanap ng mga makapagpapasaya sa atin. Isa ang Tiktok application na nand’yan para maging form of entertainment.

Gayumpaman, huwag sana nating kalilimutan na may laban pa rin tayong patuloy na dapat pagtagumpayan at ‘yun ay ang makalaya sa bansang untiunting kumukuha ng ating kalayaan.

NET-FLEX ko lang Sa kabilang dako, ikaw naman ba ang Gen Z na walang ibang pinagkaabalahan kung hindi ang puyatin ang sarili sa kapapanuod sa Netflix pagtapos ay aantukin sa klase?

Kung ikaw ‘yon, aba’y isang masigabong palakpakan sa’yo kapatid!

May mairerekomenda ka ba sa akin?

Kung mayroon, share naman d’yan, sama mo na rin pati account!

Maaaring marami na sa mga kabataan ngayon ang may access na rin sa application na ito. Para namang hindi ko alam na ginagamit mo ang account ng jowa mo. Manggagamit!

Hindi maitatangging isang napakalaking bagay ang naidudulot ng Netflix sa mga tao. Biruin mo, noong panahon ng nanay ko, kailangan pa naming umarkila sa Video City ng mga VCD para lang makapanuod ng naggagandahang palabas, tapos ngayon, internet lang ay wantusawa ka

na, saan ka pa? Netflix na!!!

Subalit sa mas malalim na usapin, malaking libangan din ito para sa ating mga masyado nang pagod sa pagiging toxic ng reyalidad. Isang bagay na nagdadala sa atin sa ibang mundo na kahit paano ay naiibsan ang kalungkutan at nalilimutan nang saglit ang mga problema.

Maaaring malaki ang nakakaing oras para sa mga gumagamit nito, lalo pa kung babad ka at naka-premium, naks!

Ngunit sa kabilang banda, hindi lahat ay may access sa application na ito— sa kaparehong paraan na hindi lahat sa atin ay may pribilehiyo para makapag“flex.”

Bilang pinag-uusapan na rin naman natin ang pribilehiyo, sa gitna pa rin ng COVID-19 ay umingay ang boses ng mga kabataan, partikular ng mga estudyante sa usaping “mass promotion” o ang pagpasa sa mga

estudyante sa semestreng ito, at ang “end semester” o ang pagpapatigil sa semestre ng kasalukuyang taon ng panuruan. Ito ay sa dahilang hindi lahat ay may pribilehiyong makasama sa online classes dahil hindi lahat ay may internet access at kayang makasabay.

Kaya naman ang #EndSemesterNow at #NoToOnlineClasses ay nagtagumpay sa maraming paaralan at unibersidad, kabilang na ang Cavite State University.

Matatandaang noong kalagitnaan ng Abril ay nagkaroon ng “online kalampagan” ang nasabing unibersidad na nagpaingay sa mga estudyanteng sumasang-ayon sa mass promotion, kaya naman, napagbigyan ng administrasyon ang isinisigaw ng mga estudyante.

Pero heto pa, muli na namang umingay ang usapin na may posibilidad na ituloy ang mga online classes sa darating na pasukan.

culture

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020 Ang saya ano ho? Isipin mo, naguusap kayong magkaibigan tungkol sa isang series at hindi maka-relate ang isa niyo pang frenny dahil wala naman siyang Netflix at internet. Kaya hindi niya kayo masabayan sa topic. Instant out of place.

Gaya na lang na may maiiwang mga estudyante kung itutuloy ang mga online classes ngayong pasukan. Ika nga, we are in the same ocean but not in the same boat (Naks, English).

Kaya kung pabor ka sa trip ng mga boss mo, ay ewan ko na lang sa’yo. Kaya dahil dito, makikita natin na malaki ang maitutulong nang pinagsama-samang boses para mas marinig ng nakatataas.

Hindi man karamihan ay nakararanas ng kawalan ng pribilehiyo, ngunit ito ay tungkol sa karapatan ng lahat.

Hindi kailangang ikaw pa ang maging apektado bago ka tumigil sa panunuod na lang. Hindi na oras para manuod na lang tayo nang manuod sa

T HE GAZ ETTE

mga bagay na gusto lang panuorin ng ating mga mata. Wala tayo sa Netflix na puwede mo lang piliin kung ano ang gusto mong panuorin.Oras na para gumising sa isang reyalidad na wala tayo sa pelikula.

Maaaring series ang buhay, puwedeng may kasunod pa o wala na. Ngunit wala tayo sa pelikulang nasa ibaba ang mga bida. Nasa reyalidad tayo na kung sino ang mga nasa itaas ay mananatiling nasa itaas.

7

Habang ang mga nasa ibaba ay patuloy na nakikipaglaban sa mga bagay na dapat sana ay karapatan nila.

Kaya naman oras na para tumigil na tayong manuod lang, kailangan nating tayuan ang papel na ibinigay sa atin.

Kaya ikaw, kung nood ka lang nang nood at wala ka namang ginagawa, kabahan ka na! Baka pulikatin ka.

Galaw-galaw! Sige na mga Zoomers, season 4 na ako sa pinapanuod kong ECQ. Paalam na muna!

MEME Warriors Kung kahit kailan ay hindi ka natawa at natuwa sa mga memes na nakikita mo sa Facebook feed mo, itigil mo na ang pagbabasa nito.

Siyempre, hindi mo ititigil dahil alam kong minsan o madalas kang napapatawa ng memes na sumisikat ngayon sa internet. Malay natin, isa ka rin pala sa mga gumagawa nito.

Dakilang memer ka na!

Bukod sa mga application na naunang nabanggit, form of entertainment din ang pagbabasa at pagbabahagi ng memes na nagiging katuwaan na rin natin.

Isa na ata ‘to sa mga kasaysayan ng henerasyong ito, bukod sa Pilipino tayo ha? Na kahit pa mabibigat na ang pinagdadaanan ng ating bansa ay nagagawa pa rin nang karamihan na humanap ng pagkakatuwaan. Kabilang na ang memes dito.

Kilalang masiyahin ang mga Pilipino, dagdagan pa ng henerasyong hindi matapus-tapos sa pagbabahagi ng kasiyahan.

Ngunit anu’t ano man, nararapat na

maging responsable at maingat tayo sa paggawa at pagbabahagi ng mga ganitong bagay.

Maaaring kasiyahan at katuwaan ang dulot nito sa karamihan, ngunit puwede itong magbigay ng sakit sa iilan. Lalo pa sa mga nabiktima na ng mga ganitong bagay.

Ika nga, hindi lahat ng nakatatawa ay nakatutuwa. Huwag lumagpas sa mga limitasyon, my prend! Baka mamaya sumobra ka na at paggising mo bukas, nasa selda ka na, bahala ka! Pero kung alagad ka naman ng batas na lumabag sa batas, ligtas ka! Ganoon kalinis ang sistema natin.

Mabalik tayo sa usapin na bilang isang kabataang sinanay na sa ganitong kultura, dapat pa rin nating isipin kung paano natin ito magagamit sa mas kapaki-pakinabang na paraan.

Sa pamamagitan na rin ng pagiging responsable sa pagbabahagi nito lalo na kung sensitibo ang paksang nakapaloob dito.

Matatandaang ngayong panahon ng quarantine o total lockdown sa

kasagsagan ng COVID-19 ay kaliwa’t kanan ang mga gumagawa ng memes.

Nakakatawang tingnan dahil kahit papaano ay nababawasan ang takot na nararamdaman ng bawat isa.

Dagdag pa, nitong mga nagdaang araw ay umingay ang balita ng “antiterrorism bill” kung saan kabilang ang bawal na pagpo-post, share o retweet ng kahit anong mga bagay na maaaring tawaging ‘terrorist activities’ at kabilang na rito ang memes.

Kaya naman nagbigay ito ng pangamba sa karamihan para sa mas malayang pagpapahayag ng saloobin.Ngunit sa mas malalim na parte, hindi lang ito usapin nang nakatatawang larawan kung hindi sa bawat larawan ay may malalim na nilalaman.

Mga isyung pilit nagtatago sa mga nakatatawang larawan.

Mga problemang idinadaan sa katuwaan dahil maraming takot humarap sa katotohanang may sakit at kirot sa mga puso. Kaya naman malaking tulong ang memes para kahit paano ay matutunan pa rin nating tumawa.

Gayumpaman, piliin lang natin ang ating mga tatawan, dahil hindi lahat ay nakatutuwa.

Vloggerist “Hi guys, welcome to my channel!!!”

Sino ba namang hindi maririndi sa ganitong introduction kung kabikabila ang gumagawa ng vlogs at kaliwa’t kanan ang mapapanuod mong ganito?

Iba’t ibang nilalaman at kanya-kanyang pang-aaliw para lang makahatak ng manunuod. Siguro naman isa ka na rin sa nag-attempt na gumawa ng sarili mong channel, dahil bukod sa may kikitain ka, makapagpapasaya ka pa!

Sa usaping vlog, malaki ang naitutulong nito sa mga taong nagse-self-learning sa kanikaniyang bahay dahil sa mga

content na makikita sa mga vlogs.

Kaunting search lang at tiyak na may vlog nang nakahanda para sa iyo.

Maaaliw ka na, matututo ka pa. Uulitin ko, depende sa content ha? Hindi ‘yung puro prank lang ang alam. Depende na lang kung member ka ng greatest prankster, pawer!

Speaking of prank, sanay na sanay na tayong lokohin—ng gobyerno. Sila pala ang ‘the greatest prankters’. Mass testing who? No to face-to-face classes who? Unboxing PPEs what? Ay wala palang ia-unbox!

O kaya naman puwede ninyong i-subcribe ang vlog nila. Balita ko missing in action mga senador natin e, baka naman nag-iisip pa ng content, kayo naman!

Sa mas magaan naman na parte, malaking bagay ang maaaring

maiambag ng social media sites gaya na lamang ng youtube kung saan natin inilalagay ang mga vlogs natin.

Ngunit maaari rin natin itong gamiting plataporma para magbahagi ng ating talento, kakayahan, at maging tinig na puwedeng makatulong sa ating lipunang ginagalawan. Ilan na rin dito ang mga artists natin na nagse-share ng kani-kanilang talent at skills na makapagbibigay motibasyon na sa iba, nanggigising pa. Kaya kung saan mong paraan kayang magbahagi ng iyong nalalaman, ituloy mo lang! Support local na rin!

Maraming puwedeng lamanin ang bawat channel, pero mas maganda sana at mas kapaki-pakinabang kung gagamitin natin ito sa mas makabuluhang content. Kaya ano pang hinihintay ninyo? Subscribe na!

Masyadong aktibo ang henerasyong ito mapaloob o labas ng internet. Maraming bagay na puwedeng magamit para marinig tayo ng mga taong nagtutulug-tulugan sa posisyon. Puwedeng-puwede nating gamiting platforms ang mga nabanggit para makapag-ambag tayo ng solusyon. Maaaring sabihin na kabataan pa lamang tayo at wala pang nalalaman sa usaping panlipunan, ngunit wala sa edad ang pagiging mulat nang isang tao.

May negatibo at positibong dulot ang pagiging gising ng mga kabataan ngayon. Sa negatibong bahagi ay ang pagiging walang pakialam basta mapasaya lang ng sariling pagnanasa ngunit sa positibong bagay naman, nakatutulong din ito sa mga kabataang may pakialam talaga. Depende sa kung paano mo ito gagamitin.

Kaya naman, bawat isa ay nararapat na maging responsable sa bawat salitang sasabihin dahil hindi naman puwedeng puro ingay lang tayo. Maging sandata rin ang katotohanan nang sa gayon ay maging angkop ang bawat opinyong nais magpagising sa iba.

Huwag nating limitahan ang gusto lang nating makita. Hindi na tayo magpapalinlang sa mga taong nasa mataas na upuan na pilit tayong pinatatahimik. Akalain mong tayo ang antukin pero ang mga nasa itaas ang laging tulog. Ito na ang tamang panahon para kalampagin ang mga buwayang matagal nang nahihimbing.

Makibahagi ka! Dahil ang maraming boses na pinagsama-sama, ay makabubuo nang mas malakas na tunog. Gayunpaman, hindi lang din dapat tayo masanay na puro ingay lang, samahan natin ng aksyon na makapagpapakilos din sa ibang hanggang ngayon ay nahihimbing pa rin.

Zoomers, marami na tayong nagagawa. Naririnig na rin tayo ng mga nasa itaas—hindi nga lang pinakikinggan. Pero hangga’t may dapat ipaglaban, tumindig tayo.

Kung tayo ngang mga antukin pero buhay na buhay sa mga ‘online rambulan’ at nakikisali sa kung anu-ano pang mga bagay, hindi ba tayo makikisali rin sa usaping panlipunan? Gamitin natin ang mga nabanggit sa itaas para kahit paano ay makalimot nang sandali sa bigat ng kasalukuyang sitwasyon ngunit hindi para makalimot sa mga totoong ipinaglalaban natin. Matagal na tayong mulat—pinipilit nga lang nating pumikit dahil hindi ‘yun ang gusto nating makita. [G] Graphics and page design by Ronel R. Sanchez, Kristine Mae P. Fernandez & Elline Jane R. Manalo

8

T HE GAZ ETTE

FEATURE

ni Chira Corine L. Catapang at Reah V. Ibuna

Sa pagpasok ng COVID-19 sa bansa, kumpiyansa si Pangulong Rodrigo Duterte na makakayanan nitong malampasan ang lumalalang krisis. Pinalakas pa ng pangulo ang kapangyarihan ng sangay ng ehekutibo noong ika-25 ng Marso nang sa gayon mas magiging madali para sa pamahalaan ang magpatupad ng kinakailangang hakbangin upang maisakatuparan ang inaasam ng lahat na paghilom.

Subalit, sa kasalukuyang kalagayan ng bansa, tila wala pa ring kasiguraduhan kung masasamahan ng pamahalaan hanggang sa tuluyang paghilom ang mga mamamayan nitong umaasa pa rin sa bunga ng kanilang mga hakbangin.

?

SUSPECTED (Simula ng pagtukoy ng sanhi sa palalang pandemya sa bansa) Kapansin-pansin ang mga pinsala at naging epekto ng epidemya sa Pilipinas, ngunit sa patuloy nitong paglala, matutukoy na ang mga sanhi sa pamamagitan ng mga bakas na iniwan nito.

Ika-30 ng Enero nang maitala ang unang dalawang kaso ng COVID-19 sa Pilipinas, ito ay nagmula sa 38 at 44 na taong gulang na kapuwa mga Chinese nationals. Kasunod nito ang pagkakaroon ng lokal na transmisyon noong ika-lima ng Marso matapos magpositibo ang isang 62 anyos na lalaki na nagdulot naman ng suspetsa na kumakalat na ang virus sa bansa nang mahawaan nito ang asawa.

Agad na nanawagan ang taong bayan sa pamahalaan na magpatupad ng travel ban para sa manggagaling sa Tsina na siya noong pinagmulan ng virus partikular na sa bayan ng Wuhan. Ngunit tinanggihan ito ng pangulo at ng Kalihim sa kagawaran ng kalusugan, Francisco Duque III, dahil anila mahirap na desisyon ang pagpapatupad ng travel ban dahil sa magiging epekto umano nito sa diplomatiko at politikal na aspeto ng bansa. Dagdag pa ang pahayag ng dating tagapagsalita ng pangulo na si Salvador Panelo na kailangan lamang umano ng mga Pilipinong magpalakas ng immune system nang sa gayon makaligtas na ang mga ito sa kumakalat na sakit.

Sa mga naturang pahayag, makikitang naging kumpyansa ang ating pamhalaan na malalabanan ang posibleng maging epekto ng COVID-19. Ayon pa kay Duque, una nang inaprubahan ng pangulo ang 2.25 bilyong pondo para sa personal protective equipments (PPEs) para sa limang libong health workers.

Mayroon din umanong sapat na testing facilities ang bansa para tumanggap ng mga COVID-19 patients.

Subalit taliwas ito sa kasalukuyang kalagayan ng bansa, dahil sapat na kagamitang medikal pa rin ang daing ng mga health workers na patuloy din ang pagtaas ng bilang ng nahahawaan.

Sa kabilang banda, nang lumobo ang bilang nang nagpositibo sa virus sa Kamaynilaan, agad na iminungkahi ng Pangulo ang pagpapatupad ng lockdown sa lungsod upang maagapan ang pagkalat nito sa karatig lalawigan, Ngunit nagdulot naman ito sa mga tao ng pagkabalisa at takot na nagsanhi ng pagbili ng labis labis na supply lalo na ng mga medical supplies tulad ng facemask, vitamin C, alcohol, at maging disinfectant spray. Pati ang paraan ng pamahalaan para maiwasan ang pagkakahawaan sa pamamagitan ng social distancing ay hindi rin naobserbahan. Agad naman itong nasundan ng malawakang lockdown sa buong Luzon bunga ng pagtaas ng bilang ng positibo sa naturang sakit.

Samantala, nagdulot ng pagkalito at pangamba sa mamamayan ang magkakaibang pahayag na ibinibigay ng pangulo, tagapagsalita nitong si Harry Roque at ang Kagawaran ng Kalusugan ukol sa tunay na estado ng bansa sa gitna ng krisis.

Gayundin sa hindi maisakatuparang mass testing sa bansa na una nang sinabi ng pamahalaan at Department of Health (DOH) na magkakaroon na noong ika-14 ng Abril, ngunit matapos ang mahigit isang buwan, tila nag-iba ang pananaw at pag-initindi ni Roque at sinabing hindi kakayanin ng bansa na maisagawa ang mass testing at iginiit pa na targeted testing ang ginagawa ng pamahalaan.

PROBABLE (Mga puntos sa ginawang hakbang ng gobyerno sa pagpuksa ng COVID-19) Sa mga naging inisyal na tugon ng pamahalaan sa pandemya, naging sanhi ito upang mas lumobo ang kaso ng COVID-19 sa bansa. Nang tila bahagyang magising ang gobyerno sa mga epektong nadudulot ng pandemya, nagsagawa ito ng mga alternatibong lunas sa pamamagitan ng mga hakbanging ito.

Ipinatupad ang pagsasabatas ng RepublicAct 11469 o ang Bayanihan to Heal as oneAct na nagbibigay kay Pangulong Duterte ng special authority upang malabanan ang paglaganap ng virus. Nakapaloob dito ang paggamit ng pangulo sa 2020 budget na nararapat lamang ilaan sa pagbibigay tulong pinansiyal para sa 18 milyong Pilipino, tulong pangkalusugan para sa mga frontliners na magkakaroon ng sapat na kagamitang medikal at gayundin para sa pananatili ng kaayusang pambayan.

Sa ibinigay na dagdag kapangyarihan at karapatan sa sangay ng ehekutibo, sinigurado ng pangulo na gagamitin lamang ang special powers para sa makabubuting interes ng mamamayang Pilipino, ngunit kasabay nito, ay ang pangamba ng siyam na mambabatas na tumutol sa pagpapasa ng panukala.

Ayon kay Carlos Isagani Zarate, Bayan Muna party-list representative, ang pagbibigay sa pangulo ng special power ay magreresulta lamang sa pananamantala at korapsyon. Sinang-ayunan naman ito ni Kabataan party-list rep. Sarah Jane Elago na nagpahayag din ng pagtutol dahil aniya’y ang aksyong ito

Graphics by Britney Bautista

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

ng gobyerno na isentro ang bilyon-bilyong pondo sa kamay ng pangulo ay paghuhugas kamay lamang sapagkat ginagawa lamang tabing ang COVID-19 response upang palakihin ang pork barrel sa bansa.

Gayunpaman, nang tuluyan na itong maisabatas, inilatag ng pangulo ang mga sumunod na hakbangin pagdating sa aspeto ng kaayusang pambayan, tulong medikal at pinansiyal katuwang ang iba’t ibang departamento sa bansa. Ilan sa mga plano ng pangulo na nakapaloob sa naturang batas ang mga sumusunod: • Nagdeklara ang Bureau of Immigrations ng travel restrictions sa piling lugar kung saan malaki ang bilang ng kaso ng COVID-19 na kalauna’y itinaas na sa lahat ng foreign nationals. Pumalo na sa mahigit isang daan ang kaso ng virus nang tuluyan itong ipatupad • Naglaan ng mahigit 648 bilyong pisong pondo sa pinagsamasamang subsidiya, loan lines at dagdag na kagamitang medikal.

Mahigit kumulang tatlumpung porsyento nito ay napunta sa tulong pinansiyal para sa mga mahihirap, samantalang 58.5 bilyon lamang ang nailaan para sa tulong medikal.

• Samantala, tungkulin naman ng Department of Interior and Local Govenrment ang gabayan ang mga lokal na gobyerno sa pagpapatupad ng Enhanced Community Quaratine (ECQ), magbigay ng mga impormasyon at tumanggap ng mga katanungan ukol ECQ. • Itinalaga ang Philippine National Police, kasama ang Armed Forces of the Philippines, Philippine Coast Guard at Bureau of Fire and Protection sa pagsasagawa ng National Joint Task Force Coronavirus Shield kung saan sila ang magpapanatili at mamahala ng kaayusan at katahimikan sa bansa alinsunod sa pagpapatupad ng ECQ. Matatandaang nagkaroon dito ng pagtutol ang mga mamamayan nang panawagang bigyan ng solusyong medikal ang krisis at hindi solusyong militar.

• Pagkakaroon ng press briefing ng Pangulo upang maipahayag ang kalagayan at nangyayari na sa bansa. Ngunit kaugnay nito, ang press briefing na isinasagawa na ito ng pangulo ay nagpapakita rin ng kawalang kahandaan sa mga pahayag na isasapubliko. Katulad na lamang ng tahasang pagpapahayag ng pangulo ng malapit na ugnayan ng Pilipinas sa Tsina na pinagmulan ng pandemya at siya ring patuloy na kumakamkam sa kanlurang karagatan ng Pilipinas. Binansagan pa ito ni Roque na friendship umano ng bansa.

Bilang karagdagan, binigyang bisa ang Balik-Probinsiya, Bagong Pag-asa Program ni Senador Bong Go na layuning pabalikin ang ilang residente ng Maynila sa kani-kanilang probinsiya nang sa gayon ay mabawasan ang populasyon ng lalawigan at bibigyan ng tulong pinansiyal ang mga ito bilang panimula.

Subalit, sa naunang resulta ng programang ito, mas tumindi lamang ang problema nang makauwi ang dalawang residente ng Maynila sa Leyte na kalauna’y nagpositbo sa sakit at nagtala ng kauna-unahang kaso sa probinsiya.

CONFIRMED (Tiyak na kalagayan ng mamayan sa gitna ng lumalalang pandemya sa ilalim ng mga hakbang ng pamahalaan) Sa kasalukuyan, patuloy na lumolobo ang kaso ng COVID-19 na naitatala sa bansa. Libo-libo na ang nasawi sa Pilipinas at daan-daang libo sa kalahatan, ngunit ang naturang gamot na siyang tatapos sa pandemyang ito ay nasa gitna pa rin ng pag-aaral ng mga eksperto na tinatayang magagamit sa susunod pang taon.

Kaya bago pa man makamit ang inaasam na lunas, asahan natin ang patuloy na pananalasa ng COVID-19 sa sektor ng edukasyon, ekonomiya, at pamumuhay ng mga Pilipino, pisikal man o mental na aspeto. Dahil imbes na bigyan tayo ng pamahalaan ng mga programang makakapag-ahon sa atin sa nangyayaring sakuna, mas inuuna pa ang pagsasabatas ng mga usaping sila lamang ang primaryang nakikinabang.

Sa kabilang banda, kapalit ng mga hakbanging ito ay ang paglobo naman ng utang ng Pilipinas sa World Bank na umabot na sa 8.18 trilyon bunsod ng pangangailangan ng bansa sa pagharap sa krisis.

Ngunit hindi malinaw hanggang sa ngayon kung saan ginagamit ng pamahalaan ang mga pondong inilabas gayung kapansin pansin pa rin ang kakulangan sa mga kagamitang medikal at patuloy ding paghihirap ng mga Pilipino sa kabila ng ayudang bigay ng gobyerno.

Ang pandemya ito ay maituturing na mahaba at paikot-ikot na daan para sa mga namumuno sa bansa upang hanapin ang dulo at gabayan ang mga mamayan na makalabas sa suliraning ito. Subalit ang mga bakas kung paano sinusolusyunan ng pamahalaan ang krisis, ang siyang lalong nagpapaligaw sa landas na tatahakin ng mga Pilipino. Malinaw na hindi nagsisilbing lunas ang mga hakbanging binibigay ng pamahalaan sapagkat nananatiling tumataas ang kurba ng mga kumpirmadong pasyente at lalong nahihirapan ang bansa kung paano ito susugpuin dahil sa mga malalabo at hindi konkretong plano.

Sa aspeto ng usaping pangkalusugan, nararapat nang magbigay ang gobyerno ng konkretong lunas para sa epidemyang ito. Isang maayos na sistema para sa pagsasawa ng mass testing ang kailangan upang ma-trace lahat ng kaso at mapigilan pa lalo ang pagdami nito dahil sa mga asymptomatic patients na nakakahawa nang hindi nila nalalaman. Ilahad ang totoong numero ng mga positbong kaso sa paglabas ng lahat ng back logs cases sa mga laboratoryo at ibalik ang arawang paglalahad ng bagong kumpirmadong kaso o fresh cases kung tawagin upang hindi magdulot ng kalituhan sa mga mamamayan.

Kung ekonomiya naman ang pag-uusapan, nawa’y may mabigay ng solusyon ang pamahalaan para sa ating mga jeepney drivers na nagmamaneho ng lumang modelo ng jeep upang sila ay kumita at may ipangtustos sa pamilya. Kung problema nila noon ang hindi abot kayang paghuhulog upang makakuha ng modern jeepneys, paano pa ngayon na halos ang paa ng ekonomiya ng bansa ay napilay.

Gayundin, sibakin na sa puwesto ang mga tiwaling opisyales ng gobyernong walang naidudulot na solusyon para sa bansa. Ang pagiging selective kung sino ang dapat hulihin ay kitang-kita sa maruming estado ng justice system sa bansa, kung kaya ng mga opisyal na manghuli ng ordinaryong mamamayang ginagawa lamang ang kanilang trabaho upang mabuhay, dapat maalis na sa pwesto ang mga tiwaling opisyal na walang ginawa kung’di lumabag sa batas. Kung hindi ito gagawin ng gobyerno ay ‘di malayong dadami pa ang mga tulad nila.

Sabi nga ng karamihan, “Law is law, no one should be above it, no one should be either under it.”

Hindi magsisimula ang kaayusan ng isang bansa kung mismong ang mga nagpapalakad nito ang gumugulo sa sistema.

Kung hindi makakaya ng pamahalaang matugunan ang responsibilidad nito para sa bayan, magkaroon ng tayo ng pagkukusang kumilos at tulungan ang ating mga sarili. Dahil walang makakasagip sa isang bansang nalugmok na sa palpak na pamamahala kundi ang mamamayan lamang nitong nagpapakita ng malasakit para sa bayan. [G]

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

T HE GAZ ETTE

literary

KENOPSIA

9

ni Ali

“Magiging maayos din ang lahat.”

Ito ang madalas sabihin sa akin ni Papa noong nabubuhay pa siya, na hindi permanente ang paghihirap, na lahat ay may hangganan at darating din ang pagkakataong babalik ang lahat sa dating ayos nito.Pero ang makita ang sitwasyon na ‘to na kinakaharap ng lahat ngayon? Hindi ako sigurado.

Hindi pa rin ako makapaniwala na madadatnan kong ganito ang lugar namin. Na dadaan ako sa kalsadang ‘to na tanging ang military truck lang na sinasakyan namin ang nasa daan.

Kahit nga ang malaking eskwelahan ko noong high school na laging nakakakalat ang mga estudyante ay walang kalaman-laman ngayon, maging ang mabentang lugawan. Kahit mangilan-ngilan lang ang mga taong nakikita ko sa labas, kapansin-pansing pare-parehas lang ang mababakas mo sa kanilang mga mukha—takot at pangamba.

“Malapit na ba rito ang sa inyo?” pagpuputol ng sundalo sa kalagitnaan ng pag-iisip ko.

“Sir, doon pa po ako sa dilaw na bahay na ‘yon.”

Maya-maya pa’y nakarating na rin kami sa tapat ng bahay. Natigilan pa ako sandali para pagmasdan ang kabuuan niyon. Madilim ang bahay at kung hindi lumabas doon si lola ay hindi pa ako makukumbinsing amin nga ang bahay na ‘yon.

“Kumusta ka na, Angelo? Nako, parang namamayat ka! Kumakain ka ba ng maayos sa dormitoryo niyo?” sunod-sunod na tanong sa’kin ni Lola.

Tanging ngiti at pagtango lamang ang naisagot ko sa kanya. Yayakap pa sana siya ulit nang mapansin ang pagtitig ko sa batang lumabas sa pintuan.

Aniya, anak ang bata ng isang kaibigan niya sa dating tinutuluyan sa kabilang barangay. Wala na raw kasing makain ang mag-ama kaya’t inalok niya na dito muna manuluyan. Pumayag ang ama ngunit hindi na ito sumama.

“Buknoy, pinakilala mo na ba ang sarili mo sa kuya Angelo mo?” tanong ni lola sa harap ng hapagkainan.

Sandaling natigilan ang bata sa pagsubo ng pagkain. Pabalik-balik pa ang tingin niya samin ni lola. Nginitian ko siya nang magtama ang tingin namin ngunit imbis na ngitian ako pabalik ay mas pinili na lang nitong ipako ang tingin sa plato niyang halos paubos na ang laman. Hinayaan ko na lamang at kumuha pa ng kanin para ilagay sa plato niya. Gulat niya akong tinitigan kaya’t sinenyasan ko na lamang siya na ipagpatuloy ang pagkain.

Nag-aalangan ako kanina kung tama bang kinupkop ito pansamantala ni Lola pero habang pinagmamasdan ang payat niyang katawan, unti-unti rin akong nakumbinsi na buti na lang pala.

Pagkatapos kumain, nilibot ko ang buong bahay. Tumigil ako nang makita ang malaking picture frame naming pamilya. Tandang-tanda ko pa kung gaano kami kasaya ng panahong iyan.

Mapait ang ngiti ko habang nakatingin dito. Minsan ko na ring hiniling noon na sana bumalik na lang ang lahat sa dati, kumpleto’t masaya. Pero sa tuwing iniisip ko ‘yon, nangingiti na lang ako.

Para ko na rin kasing sinabing may pagasa pang mapakinabangan ang basag na plato.

“Hindi mo ba kukumustahin ang mama mo?” nagulat ako sa biglaang pagsulpot ni lola sa tabi ko.

“Hindi ka pa matutulog, Lola?”

Ngumiti si Lola. “Matutulog na rin.

Binisita ko lang si Buknoy sa kwarto niya.” natatawa niyang sabi.

Tumango ako sa narinig. Hindi ako makangiti. Marahil ay katabi ko ngayon si lola at alam kong pag-uusapan lang namin si mama. Hindi naman ako nagkamali nang lumapit pa siya at dinugtungan ang naunang tanong.

“Mag-iisang linggo nang may sakit ang mama mo. Hindi ka ba nababahala?”

Tiim-bagang kong tinitigan ang mukha ni mama sa malaking litrato.

“Alam ko naman na makakasurvive iyon. Kaya niya ‘yon. Nurse ‘yon eh!” matapang kong sabi. Kita ko naman mula sa gilid ko ang pagbaling ng tingin sa akin ni Lola.

Graphics by Elline Jane R. Manalo

“Paano kung hindi? Hindi biro ang sakit na iyon, Angelo. Alam kong malaki ang galit mo sa kanya dahil sa ginawa niya noon sa inyo ng papa mo, pero hindi naman siguro ganoong katigas ang puso mo para hayaan na siya sa ganoong kalagayan” Hindi ako nagpatinag. Tahimik lang ako habang hindi tinatanggal ang titig sa malaking litrato kasama si mama.

“Alam kong nag-aalala ka rin sa kaniya. Kahit ang pangangamusta mo lang sa kaniya ay sapat na para magpatuloy siyang lumaban sa sakit na iyon, Angelo. Malaking tulong na iyon sa kaniya.”

Halik sa pisngi ang binigay ni lola sa akin bago ako iniwang nakatayo roon habang pinipigilan ang mga luha.

Aaminin kong nag-aalala rin ako kay Mama. Ilang beses ko ring sinubukang kausapin siya pero sa tuwing gagawin ko na, bumabalik lang din ang galit ko sa kaniya. Siya ang dahilan kung bakit nagpakamatay si papa. Hindi siya nagkulang para ipakita kung gaano niya kami kamahal lalung-lalo na kay mama. Pero mas piniling pa ring sirain ni mama ang sarili niyang pamilya para lang sa lalaking iiwan lang din naman pala siya.

Hawak-hawak ko na ang cellphone.

Handa na ang mga numero para tawagan siya pero gaya ng mga dati, nabigo pa rin ako. Subalit, sa unang pagkakataon ay humiling ako sa Diyos para kay Mama, sa paggaling niya.

Dalawang araw pa lang simula nang ihatid ako rito sa bahay pero pakiramdam ko ay buwan na ang ginugugol ko. Tinapos ko na rin lahat ng online assessment ko noon sa dorm kaya halos wala na talaga akong magawa. Binuksan ko na lang ang bintana ng kwarto. Kita ko mula rito si Buknoy. Tahimik lang siya sa duyan.

Ayoko sana siyang gambalain ngunit sa kagustuhan kong makausap siya ay lumapit na ako. Simula kasi nung umuwi ako, hindi ko pa siya nakakausap kahit isang beses.

“Anong ginagawa mo? mabilis na tinago ni Buknoy ang hawak niya. Nagsusulat ka? Puwede ko bang makita?” dugtong ko nang makita ang nakausling lapis sa may kamay niya.

“Puwede niyo po ba akong iuwi sa Tatay ko?”

Diretso ang tingin niya sa akin. Hindi man sabihin ni Buknoy kung anong nararamdaman niya, kitang-kita ko naman sa mga mata niya ang matinding lungkot at pag-aalala.

“Gusto ko na pong makita si tatay.”

May katagalan din kami ni Buknoy sa duyan habang nagpapalitan kami ng kuwento. Doon ko nalaman na wala ng nanay si Buknoy.

Namatay sa breast cancer. Nag-iisa lang siyang anak at ang tatay naman niya ay isang construction worker.

Dahil sa nangyayari ngayon, walang mapagkuhanan ng pambili ng pagkain

ang tatay niya. Ito lang ang nakita ng ama niya na solusyon. Kaya siya nandito ngayon.

“Kung hindi kami nakita ni lola baka patay na po kami sa gutom ngayon.

Nag-aalala po ako kay tatay. Naligtas niya nga ako sa gutom baka siya naman ngayon ang walang makain.”

“Bawal kasi lumabas ngayon, Buknoy. Pero promise, kapag puwede na ay sasamahan kita. Pupuntahan natin ang tatay mo.” nakangiting sabi ko saka ginulo ang buhok nito.

“Malapit na po ba iyon? nag-aalangan niyang tanong. “Parang matagal pa po yon eh.”

Ngumiti ako saka inakbayan siya.

“Malapit na.”

Malimit na kaming mag-usap ni Buknoy nung mga sumunod na araw.

Minsan naglalaro, may isang beses din na sabay naligo at umaakyat sa puno ng mangga. Sa kabila ng lahat ng ito, may pagkakataon pa rin na natutulala si Buknoy, biglang iniisip ang tatay niya.

Sa tuwing nangyayari iyon, nandito ako sa tabi niya. Ilang beses niya akong tinatanong kung may katapusan ba ang lahat ng ito. At tuwing nangyayari yun, pinapakita ko sa kanya ang araw, ang paglubog at pagsikat nitong muli. Tanda na ang bawat bagay ay may simula’t katapusan.

Nagising ako isang umaga dahil sa ingay. Dali-dali akong bumaba ng kuwarto. Kitang-kita ko kung paano magmakaawa si Buknoy para makita ang ama niya. Umiiyak si Lola. Hindi ko alam kung anong nangyari. Lumapit ako kay Buknoy para itayo siya pero nagulat ako nang itulak niya ako.

Patay na ang tatay ni Buknoy. Ayon sa baranggay tanod na narito ngayon, nag-amok daw ang tatay ni Buknoy dahil sa dinadaing nitong ilang beses na hindi naabutan ng tulong at ayuda.

“Pero bakit ninyo binaril?” Tanong ko habang nanginginig ang boses. Hindi naman mapigilan ang pag-iyak ng paslit sa sulok.

“Hindi naman na dapat.

Ikukulong na lang dapat pero nung mananaksak na, hindi na nagdalawangisip ang mga pulis.”

Nagulat na lamang ako nang magtatakbo si Buknoy palabas ng bahay. Mabilis naming hinabol ito.

May kalayuan din ang narating namin bago ko mahuli si Buknoy. Nagpupumiglas pa ito nang hawakan ko.

“Sinungaling ka!

Sinungaling ka! Ang sabi mo sa akin magiging masaya na ulit kami ni tatay! Sinungaling ka!” sigaw nito sa akin.

“Ang sabi mo sa akin, magiging maayos din ang lahat! Hindi na babalik sa ayos ang lahat dahil wala na si tatay!”

Hindi ko na rin napigilan ang mga luha ko. Tahimik lang akong umiiyak habang pinapakinggan siya.

Wala akong ibang nagawa kun’di ang lapitan na lamang siya’t yakapin.

Buong lakas pa akong tinutulak palayo ni Buknoy ngunit kalauna’y sumuko rin.

Ramdam ko ang untiunting panghihina ng kawawang paslit habang nakakulong

sa yakap ko. Nanatili lang kami sa ganoong ayos hanggang sa nawalan na siya ng malay.

Kinabukasan, maaga akong ginising ni lola. Pupuntahan daw namin ang tatay ni Buknoy. Naabutan ko naman ito na tahimik lamang na nakapirmi sa duyan. Nadudurog ang puso ko habang pinagmamasdan siya sa ganoong ayos.

“Kanina ka pa diyan?” tanong ko sa kaniya.Hindi ako nilingon ni Buknoy.

Nakapako lang ang tingin niya sa papel na hawak niya. Ito ang nakita ko sa kaniya nung unang araw na nakita ko siya sa duyan. Hindi iyon sulat gaya ng inaakala ko. Drawing iyon ng masayang pamilya.

“Sabi mo sa akin magiging maayos din ang lahat. Paulit-ulit mo pa ‘yong sinabi sa akin. Sinungaling ka, kuya Angelo.”

Mabilis itong tumayo at matapang na tumingin sa akin. Nahagip ng mata ko ang unti-unting pamumuo ng luha niya.

“Hindi masaya si tatay. Hindi magiging maayos ang lahat hangga’t hindi nagbabayad ang gumawa no’n sa kaniya. Magbabayad sila! Pinatay nila ang tatay ko!”

Nakakuyom naman ang kamao ko habang pinagmamasdan siyang humahagulhol. Marahil ay tama siya.

Hindi magiging maayos ang lahat, hindi kailanman kung wala tayong ibang gagawin kung hindi ang hintayin lamang na mangyari ito.

Naghabla kami ng kaso laban sa mga pulis na gumawa no’n sa ama ni Buknoy.

Lalo pa namin itong nilaban nang malaman naming nag-amok lamang ito.

Walang hawak na panaksak ang tatay ni Buknoy. Gusto naming masuspinde ang mga pulis na iyon at hindi kami titigil hangga’t hindi nangyayari iyon.

Alam kong mahaba-haba pa ang lalakbayin namin ngunit hindi kami susuko. Mananatiling matatag ang aming mga loob na makakamtam namin ang hustisyang nararapat at magpatuloy matapos ang iniwang panimula ng pandemiya.

“Ito ang lagi naming ginagawa no’n ni Papa. Tinuturuan niya akong magbisikleta. Gusto mong subukan?

Sa’yo na lang din ‘to kung gusto mo.” nakangiti kong alok kay Buknoy.

Simula nang mangyari ang trahedya, madalang na lang kami kung mag-usap ni Buknoy. Kaya gumaan ang kalooban ko nang lumapit siya at sinubukan niyang hawakan ang bike na inaalok ko. Ngiti lang ang tugon ni Buknoy sa akin. Ganoon pa man, masaya ako na naibalik ko ang nawalang ngiti niya simula ng trahedyang iyon.

Nakangiti ako habang tinitingnan siyang masayang nililibot ang bakuran.

Ang nangyari sa ama ni Buknoy ang patunay na hindi lang ang nakamamatay na sakit ang kalaban ng lahat kun’di marami pang iba. Ang magulong sistema ng pamahalaan, ang mapangabusong nasa kapangyarihan at ang lumulubhang kahirapan na noon pa man ay pumapatay na sa mga maralitang patuloy na pinagkakaitan.

Ganoon pa man, magaan man o mabigat ang bawat laban, laging may taong nasa tabi lang natin na handang buksan ang kanilang kamay para tulungan tayo. Sa pagdamay ko kay Buknoy ay napagtanto ko ang isang bagay na bagama’t tama noon si papa ay alam kong may punto rin si Buknoy noong sinabi niya na hindi kailanman magiging maayos ang lahat kung hihintayin lamang natin itong mangyari.

Kailangan nating kumilos, gumawa ng pagbabago at tanggapin ang bagong simula.

Kinuha ko ang cellphone sa bulsa ko.

Agad kong hinanap ang numero niya at walang pagdadalawang-isip kong tinawagan iyon. Hindi na ako muling nabigo.

“Ma, kumusta ka na?” [G]

10

LITERARY

T HE GAZ ETTE

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

Sandata ng Pag-asa

ni Mikropono

Sa tingin mo ba ako ang nagbago o baka kayo ang may binago?

Huwag mong hanapin ang bayan mo Hindi ako nawala, ako pa rin ito.

Mapagsamantala

Nabahiran man ng kadungisan, Nakaranas man ng matinding sakit, Patuloy man na winawasak ng lipunan, Nanatili ako bilang iyong tahanan.

ni Aurora

Mahirap nga namang sumabak sa gyera nang hindi mo nakikita ang kalaban Mamamatay ka na lang nang hindi mo nalalaman Bigla mo na lang mararamdaman ang pagbigat ng talukap ng iyong mga mata Hinahabol ang hininga, Nanghihingalo Ramdam ang sakit ngunit hindi makita ang sugat Wala itong pinagkaiba sa kalabang umaaktong kakampi Huwag maniwala sa kanilang mga ngiti Sa mga kamay nilang bukas-palad kuno Ngunit handa kang itulak kapag ika’y nakatalikod Marami man silang nabibigay na tulong Triple naman sila kung maningil

Tagtuyo

Kaya’t samahan mo akong labanan Ang kamay na punong-puno ng kasakiman.

Sabay nating hawakan ang sandata Na nagbibigay ng kakaibang pag-asa Upang makamit natin ang pag-unlad, Na noon pa tinatamasa ng mga dayuhan.

SAKSI ni Ondori

ni Utoy

Natapos na ang tagsibol, Unti-unting nagtatago ang luntian Maging ang ulan ay ayaw nang magpakita Ang dating hitik sa bungang mangga ay nagdadamot na rin Maski ang banayad na hangin ay naging mailap Naging matamlay tuloy ang mga puno ng kawayan Nawalan na rin ng liriko maging ang maingay na loro Ngunit, swerte pa rin si Juan, Paminsan-minsan, naaayudahan.

May Akda

ni Ali

Gusto ko ring magsulat Gamitin ang bawat salita’t pangungusap Upang makabuo ng isang akda Na hindi lamang tumatagal sa isipan ng bawat mambabasa Gusto ko iyong nagpapagising, sa mga nagtutulug-tulugang isipan Nagmumulat sa bawat matang dapat ay nakakakakita Kumikilos, nagsisilbing gamot sa mga mambabasang hinihintay lang na malunasan.

KALSADA ni Ulap

Sa buhay na maraming pasikut-sikot.

Hindi mo alam kung saan ka susuot.

Kung sa iskinita ba ng mga dukha, O sa kanto ng mga maralita, O kaya nama’y sa kalye ng kapus-palad.

Puwede ring sa barangay ng mga salat.

Lahat ng lugar may mahirap.

Paano ba namang hindi?

Silang mga nasa itaas ang patuloy umaangat.

Kaya kung sinanay kang isang kahig isang tuka.

Huwag kang mag-alala.

Hindi ka naiiba.

Dahil ito ang kalsada Na para sa ating mga maralita.

by Eka

People cried for compassion, Begged for little help.

Starving but not for food, Shouting, asking for helping hands.

No one seems to hear, No one seems to understand.

Cause when you’re on top of the pyramid, It’s so hard to see what’s underneath.

When you’re drowning with wealth, It’s hard to be selfless.

ni Chaneng

May armas na ang batang namulat sa digmaan, Kargado na ang balang isasabak sa giyera, Ngunit hindi upang magkalat ng dugo at lumaban sa dahas, Dahil ang armas n’ya ay papel at kargadong bala na pluma.

Sipol

Sa bawat lingon, sa bawat sipol, Sabay nito ang pagbilis ng tibok ng aking puso.

Sa t’wing ako’y tinatawag, kasama pa nito’y paghipo’t paghawak.

Sa lagkit ng mga tingin, katawan ko’y parang hihingin Hinuhubaran ako sa kanyang mga paningin Lakad ko’y unti-unting bumibilis Kailangan pa ng konting pagtitiis isang kanto nalang, malapit nang lumihis.

Sanhi at Bunga ni Moymoy

Hindi naman makitid ang isip ni Juan, Sadyang baluktot lang ang kanyang sistemang ginagalawan.

Mga kamay na bakal Marahil ang nagpapalupit sa lipunan.

Hindi naman talaga makulit si Juan Sadyang ginugutom lang ng nagbubulsang mga kamay.

Matuwid si juan Kung naging matuwid rin sana ang mapangmatang sistema.

Graphics and page design by Elline Jane R. Manalo

Nasaan na ang ligayang Magaalok ng malasakit Sa sinilangang bayan?

Manunulat

ni Angelia

What lacks

Putikang gumagapang Punit labing umaasang Pumuti ang uwak, Na binaboy ng mga payasong Nakaupo sa alapaap Dahil ang hustisya Tuluyang kumukupas Pikit matang kinapitan Pati ang pisi Kahit kapalit pa Ang dangal at kalayaan

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

DEVCOMM

T HE GAZ ETTE

11

By Immanuelle G. Reyes

Government projects are essentials to country especially in times of national crisis. Projects which can be used during this coronavirus disease (COVID-19) outbreak. One of the effects brought to us by the pandemic is, it exposed the deficiencies of the administration. Specifically, the implementation of the laws that have been passed.

It has been two years since President Rodrigo Duterte signed the Republic Act No. 11055 or the Philippine Identification System Act (PhilSys Act) which mandates a national identification system to all citizens including foreign permanent residents in the Philippines. While, the implementing rules and regulations were issued by the Philippine Statistics Authority (PSA) on Oct. 5, 2018.

One year since the passage of this law, citizens shall be able to register in person in any offices including PSA Regional and Provincial Offices, Local Civil Registry Offices and other authorized government agencies.

Through PhilSys Act, a PhilSys Number (PSN) will be generated and included in the ID card that will be used to verify the identity of the holder whenever they are transacting in all government and private sectors.

PILOT PLAN AND REGISTRATION Last year, 2019, the NEDA headed by then Secretary Ernesto Pernia said, the roll-out of PhilSys is on track and the first batch of IDs will be released to the targeted communities in the last quarter of 2019. He added that they expect that the registration system will be established to all, to allow more Filipinos to avail the service.

“Having one national ID will strengthen financial inclusion by reducing the cost of transactions through easier authentication procedures. This way, the marginalized will have easier, faster access to public programs,” said Pernia.

NEDA claimed that the roll-out of the National ID is on schedule, following the approval of the PhilSys Implementation Plan which details the four phases of the project’s execution.

The Phase 1 of the plan is targeted from January to December 2019 which involves the procurement and testing of core technology infrastructure, while the Phase 2 which is targeted from January to June 2020, will entail the development and full operationalization of core technology infrastructure.

Furthermore, Phase 3 which scopes from July 2020 to June 2022 will undertake mass registration of 110 Million Filipinos including OFWs, and the Phase 4 which targets from July 2022 to December 2022 will involve issuing PSN to newborns.

UNPRECEDENTED PANDEMIC Month after the World Health Organization declared the COVID-19 outbreak as a global pandemic, Socioeconomic Planning Secretary Pernia announced his resignation, quoting personal reasons and differences in development philosophy with other cabinet members.

However, Pernia’s resignation led into speculations that this is due to the slow implementation of the PhilSys act. Also, after his resignation, a Palace official said, “It was clearly Pernia’s ‘tasking. But sadly, he obviously didn’t have any management experience at all to undertake a huge task.”

President Duterte accepted Pernia’s resignation and tapped Finance Undersecretary Karl Kendrick Chua as acting secretary of NEDA. Upon the appointment, Chua received the President’s three priorities, where on top of the list is a rush enforcement of the National ID System.

According to Chua, he already talked to National Statistician, Claire Dennis Mapa and agreed to use the next two months to finish the remaining procurement and preparation.

Last April, in a late-night televised address to the nation, President Duterte expressed his disappointment over the slow disbursement of the Social Amelioration Program (SAP) and the discrepancies in the list of beneficiaries of the subsidy program. Duterte said, the national ID system could have speeded up the distribution of the subsidy programs during the COVID-19 crisis.

He also blamed the leftist group for the delay implementation of the national ID. However, opposition party-list group, Bayan Muna stated that President Duterte has no one else to blame but his own administration over the delays.

“Instead of blaming and scapegoating the Left for the sluggish implementation of his pet project, the President should have checked first with his Cabinet members and asked why, despite billions of funds in their disposal, that system is still not in place,” said Carlos Isagani Zarate, representative, Bayan Muna.

On the other hand, both Senate President Vicente Sotto III and Senator Panfilo Lacson called for an investigation on the delay of the implementation despite having an initial allocation of P2 billion.

BUDGET DIFFICULTY Former Supreme Court Associate Justice Antonio Carpio said, no one filed a case before the Supreme Court questioning the constitutionality of the PhilSys Act and even the leftist groups have given up opposing the national ID when the law has been signed.

Carpio also pointed out that the implementation of this law requires a huge amount, however, the PSA did not get the whole budget that they are requesting for to register at least 110 million people.

“For 2020, the PSA requested P7.9 billion, but unfortunately the PSA was given only a P2.0 billion budget in the programmed appropriation in the 2020 General Appropriations Act (GAA). As a Consuelo de bobo, the 2020 GAA allocated P2.4 billion in the unprogrammed fund to implement the PhilSys Act,” said Carpio.

CURRENT PROGRESS In a Senate Session of the Committee of the Whole on May 19, 2020, Chua stated that the Registration kits have been procured, also, the Automated Biometric Information System has been acquired, and Servers in partnership with the Department of Information and Communication Technology (DICT) are ready.

Chua added that the System Integrator or the heart of the entire ID system has been advertised for bidding and will run for the next 2-3 months, he also said that they are hoping to get the best bidder to provide the service.

Moreover, the acting secretary stated that the Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) is helping for the procurement of the ID card and once everything is in-placed, they will start the registration process.

“We are procuring a consultancy contract to customize an open source software developed in India so that it can be used in a Philippine context.

The good thing about this is we are not developing from scratch. We are buying an open source software in India by the same people who also designed the Aadhaar of India,” said Chua.

Meanwhile, the first target is to register first the household or the head of the family which will be followed next year to 15 Million families who will have an ID. Prior to the passage of PhilSys Act in August 2018, a columnist in a national newspaper claimed that the supposed target pilot test for 1 million households and the target 6 million people to have an ID card by the end of 2019 did not happen.

The cause of delay should not be blamed to other groups or sectors. Instead of passing the blame, the administration should take the responsibility and take actions immediately based on the real situations in the ground. The President himself can realign the budget to add fund for the implementation of PhilSys Act. There is also a choice for congress to conduct a special session to amend the 2020 GAA that only allots 2.4 million from the supposed 7.9 billion for the full-blown execution of the PhilSys Act. It is never a question whether who’s at fault. Evidences show that there is a possibility that the cause of delay is due to the budget insufficiency.

During this time of a national emergency health crisis, it’s supposed purpose should have been fully maximized. The national ID card could have speed up the verification process among the beneficiaries of the SAP subsidy.

Other neighbor countries in the ASEAN implementing a national ID system had been able to track COVID-19 probable or suspects and provided government assistance to the targeted communities without causing any delays or problems.

This is not the only time when this ID is going to be needed, Philippines is one of the disaster-prone countries due to typhoons, earthquakes, and volcanic eruption. Its essence should not only be looked-for short-term use but for the benefit of the forthcoming catastrophes to be able to address immediately the needs of those who are affected.

Once the PhilSys Act has been fully executed, the advantages of having a Single ID will ease the burden of an individual in presenting multiple valid IDs. Also, a lot of Filipinos will now have a bank account, allowing for faster and convenient government transactions.

It is not just a piece of ID card, it’s your identity. We are the ones who will benefit for it once this is implemented. However, the responsibility of protecting our own identity is also upon us by knowing our rights. Our teachers once reminded us not to lose our ID, as it is our tool to have an access in school facilities and to be classified immediately. This does not differ from the purpose of having a centralized national ID card. It is our key to avail the services from the government in a more convenient and less hassle manner.

As the youths are now more engaged in social media discussion on social issues, let us continue being vigilant to the laws that have been passed and to the other policies or changes on what is happening around us. Never fear to raise our voice as it educates those who are uninformed. [G]

12

T HE GAZ ETTE

ENTERTAINMENT

VOL XXIV NO. 2 SPECIAL ONLINE ISSUE 2020

s e t n a E G The 3 eSTOO k i m ko cts

OL Rakrakan

a

Kabsuhenyo, na miss niyo na ba ang CvSU? Narito at muli natin tanawin ang ilang mga Komik Acts mula sa iba’t-ibang volume.

JOVEN