Panagat, Pag-uma Panginabuhi

Sui Generis

Sayo pa sa buntag mibakod si Tonyo para magkutaw ug kape aron ihatod sa iyang amahan’g nanghikit duol sa baybayon uban ang ilang mga silingan. Pipila pod ka mga tao ang nagtapok sa mga baroto aron mupalit ug pipila ka kilo nga isda aron isuroy ngadto sa bukid ug sa syudad.

Bag-o sa panan-aw ni Tonyo tanan kay karon pa niya hikit-I ang ingon ani nga pangamuyo diin ang mga tao tinabunan ang katunga sa nawong. Dili sad normal sa iyaha nga makakita ug mga gurang nag edad nga kasuk-an sa mga tanod tungod kay nagtapok o wala man lang nag buwag-buwag sumala sa pag-obserbar sa protokol sa gobyerno.

“Tay, pangape sa. Gikan pa biya kas lawod” “Apili nalang sad ning atong mga silingan nak, ingna lang si Te Tessa nimo nga muutang ta’g painit.”

Naguba ang nawong ni Tonyo human madunggan ang sugo sa tatay kay gihilasan sa mga nagtabang niini ug hikit. Iyang gihuna-huna kung unsa kadako ang gasto sa iyang amahan nga mao pa’y magbayad sa ilaha dayon siya pa gihapo’y mag-gasto para sa painit niini.

------Udto na nahuman ug hikit ang tatay ni Tonyo ug iyang mga silingan. Nabatyagan ni Tonyo ang mga nagkada-iyang mga motor nga may sudlanan sa isda sa isig ka kilid niini nga mipaduol sa iyang tatay. Ug human sa pila ka minuto nga isig tinimbangay sa kuha nga isda, sinto-diez kilos ang nakuha sa iyang tatay. Nalipay si Tonyo sa iyang nakita kay huna-huna niini nga mag sud-an sila ug mahalon nianang gabhiuna. Ting panihapon na nang gitawag si Tonyo sa iyang tatay aron manga-on. Dali-dali nga midagan si Tonyo sa ilang balay gikan nagdula ug takyang uban sa iyang mga amigo aron makatilaw na sad kini ug hilami nga sud-an. Sa pag-abot niya sa lamesa, dakong mug-ot nalang niini nang hikita nga bulad na sad ang sud-an pinaresan sa sabaw sa pinaksiw nga kagahapon pa giluto. “Tay, di ta mag manok?” “Nak, kini sa lang. Wala pa man gyud ko bayari sa isda; isa pa, gamay ra sad ang

bayad adto” “Ha? Diba tay sinto-diez kilos man to? Nganong gamay ra man ang bayad?” “Dili na biya ako ang nag diktar kung pila ang kilo nak, mao nang wa koy mabuhat kun dili muuyon nalang sa iyang presyo” Misamot ang kalagot ni Tonyo nga kagainan’g buntag pa niya nasinati kay wa siya kauyon sa patakaran sa ubang manglab-asay.

------- Miadto sa tindahan si Tonyo aron magpa-load para makontak iyang nanay ug iyang manghud nga babaye ngadto sa bukid. Mi-desisyon ang tatay ni Tonyo ug iyang inahan nga tungaon ang trabaho aron mas dako ilang halin kaysa sa isa ray manarbaho nilang duha.

Human sa pagpanaw sa lolo ug lola ni Tonyo, iyang inahan na ang nagbantay ug nagpadayon sa pag-uma nga maoy panginabuhian sa iyang lolo ug lola sa una. Gi-uban sa iyang inahan ang iyang manghud nga babaye aron adunay makatabang sa iyaha ngadto sa bukid.

“Nay, kumusta man mo dihaa?” “Okay ra man nak, kamo ni tatay nimo kumusta mo diha?” “Maayo ra man sad nay, si Inday kumusta?” “Okay ra sad nak” “Nay muuli mo sunod semana? Birthday na biya nako” “Nak, kulang man among plite sa imong manghud panaug ug bukid, tawag nalang siguro mi nak”

Mihilum si Tonyo ug gitago nalang iyang kahi-ubos tungod kay wala siyay masad-an sa sitwasyon sa iyang nanay. Wala man siyay mabuhat nga nag-anam ka barato ang kilo sa palay; ug kung dili sad mudawat iyang nanay sa presyo, dili mahalin ang bugas niini. Mipauli si Tonyo sa ilang balay ug mao’y paglarga sa iyang tatay ngadto sa lawod.

-------Isa nalang ka adlaw bag-o mag birthday si Tonyo. Hilabihan ang kalipay niini nga magsaulog sa iyang adlaw’ng natawhan human misugot iyang mga amigo nga didto manihapon sa ilang panimalay. Gipa-ibog pa sa bata nga adunay cake ug uban pang mga lami nga pagkaon ang ihanda sa iyang tatay sa iyang birthday. Sa iyang pagka-excited, nalimtan ni

Tonyo ang iyang gidung-ag nga saging nga gipadala sa iyang nanay ngadto sa ilang silingan nga nagtrabaho sa merkado nga aduna say kahumayan didto duol sa bukid diin asa nananom iyang mama ug iyang manghud. Maayo lang gani nga wala nalata kaayo ang saging nga iyang gidung-ag nga plano niya’ng ipakaon sa iyang amahan nga nanguha ug isda sa lawod. Nangayo nalang sad siya ug isa ka platito nga ginamos para ipares sa lata-lata nga saging. Mipahulay si Tonyo sa ilang balay ug naghulat sa iyang amahan nga maka-uli gikan sa lawod. Sa iyang pagkatulog, bitbit sa bata ang kalipay para sa iyang birthday ugma.

¬¬¬¬------Suot n ani Tonyo ang polo nga puti nga gihatag sa iyang ig-agaw sa iyang adlaw’ng natawhan. Pares niini ang itom nga pantalon nga iyang gipalit sa Merkado human nakatigom ug ubay-ubay nga halin sa pagtinda-tinda niini ug biko nga negosyo sa iyang silingan.

Miadto na sad ang mga kadula ni Tonyo sa ilang balay aron sugdan na ang pag-selibrar sa iyang birthday. Gipahulat kadali ni Tonyo iyang mga amigo aron huwatan iyang tatay nga pauli pa lamang gikan nanagat. Excited na kaayo si Tonyo sap ag-uli sa iyang tatay aron makapalit na sila ug pagkaon nila.

Hapit muhapon nang maka-uli ang tatay ni Tonyo gikan sa dagat. Bitbit ang pukot ug ang balde nga sudlanan sa isda, midagan si Tonyo ngadto sa iyang amahan nga nagkiang-kiang na sa paglakaw human ang pipila ka adlaw nga pagpangat.

“Tay, kumusta? Ali na mangaon nata” “Nak, happy birthday. Pasensya kaayo nak, wa koy kuha ron, di ko kapalit ug sud-an nato”

Mihilom si Tonyo ug gidawat niini ang balde nga ang sulod kay pipila lamang ka isda.

“Sige lang tay, sunod na lang”

Miuna si Tonyo ug uli sa ilang balay samtang iyang amahan gihinluan ang baroto. Sa iyang pagpama-uli, midagayday sa hilom ang mga luha ni Tonyo. Gipahiran niya kini ug giingnan ang iyang mga kadula nga manguli nalang. Misulod sa kwarto si Tonyo ug nag-ilis. Gusto ni Tonyo nga mu-undang na sa pagpanagat iyang tatay ug pag-uma iyang nanay; pero kay mao ra man ilang naantiguhan, mag-unsa man sila ug mawala kini? Iyang giluto ang pipila ka isda nga nakuha sa iyang amahan ug nangutana sa iyang kaugalingon:

“Tagpila diay ang cake? Nganong mas mahal man to kaysa sa isda ug palay?”

Photo by: Arvin Buyser