Andamyo 2017-2018

Andamyoxiii

PAGBANGON

Paunang Salita Siguro nga’y matagal nang natutulog ang diwa ng panitikan sa ating paaralan. Kung susumahin, halos dalawang taon nang nauhaw ang Pamantasang Enverga sa paglikom ng mga komposisyon ng mga mag-aaral nito. Ito marahil ay nag-uugat sa takot na manatili sa ating mga sariling kahon: ang nais na sanang ibahagi sa labas ng ating kinasanayan o marahil din sa hindi pagkakakilala sa patutunguhan - ang kakapusan ng paglalaanan. Kadalasan, maraming nagnanais na iwika sa papel ang kanilang nagpupuyos na damdamin – pandayin sa lupon ng mga salita, mga guhit, mga kulay o kariktan ang kanilang nasasaloob. Ngunit, ang katanungan: “Saan namin ito ilalagay? Para bang mga pinalilipad na mga pangarap?”

Sa matagal na pananahimik ng Andamyo, muling susuhay sa tinta’t mga pahina ng The Luzonian ang lupon ng mga akda ng mga estudyanteng may adhikaing-sining; na naghahangad na ilipad tayong mga mambabasa sa kanilang uniberso upang pansamantalang makaligtaan ang lupit ng akademya, mga nakakahilong propesor at mga grado o sa mas malalim na aspeto, mga personal na kadahilanan upag kahit sa ilang saglit ay makatakas tayo sa sapilitang pagbubuhat sa kanya-kanyang multo at anino.

Isang nakaukit na patunay ang koleksyon ng mga akda’t sining ng Andamyo XIII. Ito’y hudyat ng pagbangon, ng paggising at muling pagbalikwas ng sining sa kampus. Sa mga hindi nakakakilala sa Andamyo dahil sa aming matagal na pagkakahimlay, magpapakilala kaming muli.

Lubos ang suporta ng The Luzonian dito. Kaya naman sa aming pagbabalik, lubos ang aming pasasalamat para sa mga nagbahagi ng kanilang oras, akda at mga likha upang samahan kami sa aming pagbangon at upang patunayan na hindi totoong nalibing ang akda ng mga Envergista, kasabay ng Andamyo lalo na sa panahon ng tula, prosa, dagli at iba pang sining. Sa halip nahimlay lamang ito sandali, upang muling magiyagis at magbalik ang dating buhay.

Samahan ninyo kami sa muling pagbangon. Sa muling pagyabong...

Sophia Margarette R. Caagbay

Patnugot sa Panitikan

Tula

Poem 14. Pag-aabang 19. Invisible 19. Just say it 20. Lottery limbo 23. Silver lining 24. You can never tell 25. Catharsis 33. Pamilihang bayan 40. Kalye 43. Beterano 43. Oh Diyos ko, bakit mo kami pinabayaan?

44. Guwardiya 47. Mumurahing laruan 55. Puwing at mulat 58. SUMP[y]A[ng] 61. Si Nene 64. attachment 67. detachable 67. unfinished duet 68. Hope 68. ctrl 71. The pretentious catalyst 72. Fleur savage 72. + 75. lull-a-bye 76.)fading polaroids 76. love depravity 78. A cup of coffee 80. Coffee 83. hudyat

84. Sa gilid ng luha 85. Himbing 85. Labing walong rosas Akala ko, okay na 92. Monika 94. Malaya 99. Pagbangon 118. I am carrying a city, I am on my knees 119. Sa nakalimot at sa nakaalala 119. Hamog 121. Alas dose 122. Oras na 129. Para sa mga SMP 129. Nakita ko 130. Himlayan 131. Unang letra 135. Luna’s memoriam 136. Vanity 136. Coincides with all my pain 139. Once upon a time 140. A living’s defeat 142. Sweetest downfall 142. Past tense 147. Umaga 148. Patawad 150.

150. Midnight 153. Papag 158. Kay bilis ng panahon

Mga Dula

Script 6. Sa gilid ng daigdig 86. Stupid love 124. Cheska

Dagli

Flash Fiction 58. Bagabag 63. Dyorno 80. Binata na si Junjun 83. Dove girl 122. Bakit hindi na naimik si Kulas?

97. Do you still remember?

100. Cara 135. Impyerno

Essay

Sanaysay 16. Playing the role of the wind 110. Sa kabataan 113. Things that matter nobody said 114. Underrated poetry

Nilalaman

Sketch Dibuho

Prosa

Prose/Memoriam 12. Sapagkat walang paalam sa pamamaalam 14. Kaluluwa’t dugo 60. Pagsamo sa bibliya 108. Sa labas 140. Why 147. Ang unda-unda 154. She 156.

Maikling Kuwento Short Story

26. Sa bayan ng Pagbilao 34. Banat Romance 570 48.Tau-tauhan 50. Ikaw kasi 56. Tulay 102. Canon in D 132. Locked-in

15. Umpisa 25. Ingenious disposition 46. Colors of belligerence 53. A soul’s contempt 55. Vis-à-vis 69. Untouchable 73. The start 74. Coup d’oeil 79. I can and I will 84. Half empty, half full 98. Pagtanggap 121. Subsob 137. Petal bullets 138. Restart

Pinta

Painting 22. Bagong sibol 31. Kayas 54. Panderbi 77. Bayan at rebolusyon 101. Gifted 107. Abandonado 120. Sapi 149. Ang Daungan 152. Twinning 160. Lipad

Larawan

Photograph 17. Sa pantalan 18. Nene 21. Haligi 24. Lanterns 32. Mangangalakal sa pakyawan 41. Lakbay 42. Sa kabilang ibayo 45. Lingon 59. Her edge 61. Plea to Oblivion 62. Ciphering 65. Ilaw 66. The glimpse of Sol’s flare 70. Sampung pisong Paraiso 81. Laro tayo 82. Nasaan?

89. Metamorphosis 90.

93. Espekto 95. *insert your own caption* 96. Kapit: Pag-alalay sa hiraya 106. Home 111. Ngiti sa kabila ng lahat 112. Ubod ng galing, kulang sa pansin 123. Juan dela Cruz 128. Mga paraw 131. Tabula rasa 134. Phosphorescence 141. Sa kanyang mga mata 143. Baybayin 146. Batang mangingigib 151. Mga panggatong

Andamyo xiii 6

SA GILID NG DAIGDIG Marco Antonio Rodas

Entablado: Walang kulay. Istrukturang may pahabang lalakaran at may kataasan.

Prolo

Tatambad sa espasyo ang alawang nilalang; ang babae’y nasa akmang kadarating pa lang. Ang lalake nama’y kampanteng nakapirmi sa elevated na istruktura- sa mukha niya’y tila inari na n’ya ang espasyong dinatnan ng isa pa.

At ang kadarating-

Babae: (May pagkagulat at pagkatuwa.) Nakakakita na ako!

Nakakakita na ako!!!

At ang dinatnan-

Lalake: (Naistorbo sa pananahimik.) Huwag kang maingay…

Babae: (Hihinay ng kaunti.) Nakikita kita. Nakakakita na ako…

Lalake: Alam ko. (Tigil.) Ganyan din ang sinabi ko noong una akong makarating dito.

Matitigilan ang babae.

Lalake: Anong silbi ng nag-aalab na pakiramdam sa kanyang limitadong kakayahan at kalayaan? At ano ang kanyang gagawin? Mangangapa sa kanyang paghahanap? Masasanay ang pakiramdam sa paghahanap? (Magiging malungkot.) At kung matagpuan man n’ya ang kanyang hinahanap ay bakit palagi namang huli na ang lahat?

Babae: Hindi ba’t iisa lang naman ang ating pinanggalingan ?

Lalake: Tama ka. Parehas tayong nanggaling sa lugar ng mga bulag.

Babae: Mas malakas ang pakiramdam ng bulag kesa sa mga nakakakita.

Babae: (Babaguhin ang timpla at tema ng sarili.) Marahil nga’y hindi na tamang pag-usapan pa kung saan tayo nanggaling.

Lalake: At ang kasunod na tanong o sasabihin…

Babae: (Sasambutin.) Anong ginagawa mo rito?

Lalake: (Mapapangisi na parang nang-iinis.) Hindi ba’t naririto ka rin?

Babae: At kung naririto ako?

Lalake: Naligaw ka ba o napadaan lang?

Babae: At tulad ko’y maaaring napadaan ka lamang dito.

Lalake: Pinili kong manatili rito. Ngunit aaminin ko sa ‘yo, hindi ko akalaing dito ako mapaparaan. At lalong hindi ko alam na ikaw ang aabutan kong magdaraan dito habang ako’y naghihintay.

Babae: Siguro nga’y magdaraan lang ang lahat sa lugar at pagkakataong ito…

Lalake: Ngunit hindi lahat ay mananatili.

Babae: Ano ba ang tawag sa lugar na ito?

Lalake: Mas mapait din ang kanyang nararamdaman, dahil labis ang kalakasan ng kanyang pandama.

Lalake: Ito ang gilid ng daigdig. Ang lugar ng walang katapusang pagkamangha at pagkalula.

Babae: Hindi naman siguro problema ‘yun.

Babae: Gilid ng daigdig?

Pagbangon 7

Lalake: Ito nga.

Babae: Kung sakaling magtagal ako rito’y ano naman ang maaaring mangyari?

Lalake: Ang dapat sigurong malaman mo sa iyong sarili ay kung ano ang gusto mong mangyari.

ogue Babae: Kung gayo’y hindi na ako dapat mag-ingat.

Lalake: Maliban sa isa. Paminsan-minsan lang naman.

Kasalanan din naman natin noong tayo’y nabubulag pa.

Babae: Ha?

Lalake: Dapat ay mag-ingat ang sinumang naririto sa tuwing guguhit sa langit ang bulalakaw ng kahilingan. Asahang s’ya’y pikon sa mga pag-asang inipon ng siglu-siglong paghihikahos at mga sandaling pagbangon. Sa pagkakataon ng bulalakaw na maibulalas ang kanyang nararamdaman, hahagupitin ng kanyang umaapoy na buntot ang sinumang kanyang maabutang nakatulala sa langit.

Babae: Hindi ka ba natatakot?

Lalake: Hindi ba’t naririto ka rin?

Babae: Tulad ng sinabi mo, napadaan lamang ako at hindi lahat mananatili sa lugar na ito.

Lalake: Ibig sabihi’y nakapagdesisyon ka na?

Babae: Na ano?

Lalake: (Matatawa.) Tulad ng hinala ko’y hindi ka pa nga nakakapagdesisyon.

Babae: Na ano?

Lalake: Na magdesisyon.

Babae: (Mapapaisip. Maingat na hahagilap ng tanong.) Kung ganoo’y… bakit tayo naririto?

Lalake: Ang lahat ng nilalang sa mundo ay nagmamay-ari ng kanya-kanyang espasyo. At ang bawat espasyo ay luklukan ng mga pagkatao. Nagkikita at nagkukrus ang landas ng mga nilalang sa sang-uniberso hindi para magbigay ng dahilan o katuturan, kundi para maging kinatawan ng espasyong ikinabuhay at kinamulatan…maging guro ng sari-sariling buhay para sa iba.

Babae: Hindi ba’t iisa naman ang ating pinanggalingan?

Lalake: Ngunit magkakaiba ang uri at dahilan ng ating mga pagkabulag.

Babae: (Maiinis.) Hindi maaaring mag-okupa ng dalawang espasyo ang isang pagkakataon.

Lalake: Nagkakamali ka. Ang nag-iisang pagkakataon ang dahilan ng pagsasama ng dalawa o higit pang espasyo. Isang pagkakataon lang ang kailangan upang masimulan ang dapat masimulan.

Babae: At ano naman ang maaabot o maaaring maging kaganapan nito?

Lalake: Ang daigdig! Ang kaganapan ng maraming espasyo ay ang daigdig!

Babae: At maaaring ang katapusan ng nasimulan, hindi ba?

Tatango sa pagsang-ayon ang lalake.

Babae: (Malungkot.) Kailangan ba talagang mapadaan ang lahat dito?

Lalake: Mali ang tanong mo.

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii

SA GILID NG DAIGDIG

8

Babae: Kailan pa naging mali ang isang tanong?

Lalake: Mali ka na naman.

Babae: Ano ba ang dapat kong itanong?

Lalake: Mali ka na namang muli.

Babae: (Mukha ng kawalang pag-asa.) Sige, hindi na ako magtatanong.

Babae: At marahil tulad mo’y nalakbay ko na ang buong daigdig, subalit wala akong narating.

Lalake: Baka naman habang naglalakbay ka ay natutulog ka?

Babae: (Hindi n’ya papansinin ang tanong.) Saan ba ako pupunta?

Lalake: Nandirito ka ngayon.

Prolo

Katahimikan. Iuuli ng dalawa ang kanilang mga mata sa espasyong maaabot ng kanilang paningin.

Babae: Ito kaya ang daan tungo sa nais kong marating?

Lalake: Nagbabakasakali rin ako.

Lalake: Ano, naiintindihan mo na?

Babae: Ibig sabihi’y nakapagdesisyon ka na.

Babae: (Blangko.) Naiintindihan ko na siguro…

Lalake: Matagal na.

Lalake: Bakit hindi ka sigurado?

Babae: Bakit wala ka pang ginagawang hakbang?

Babae: Bakit nagagawa mo pa akong tanungin kung sigurado na ako?

Lalake: Kaya nga kita tinatanong para makasiguro ako.

Babae: Kung gano’y hindi ka pa rin pala sigurado.

Lalake: Sa iyo?

Babae: Hindi. Sa sarili mo…

Lalake: Sa aking sarili?

Babae: Oo, sa ‘yo.

Lalake: Ah, Oo sa ‘yo…

Darating ang bulalakaw- Kikislap ang biglaang liwanag.

Mamimilipit sa sakit ang dalawa. Habang nagdurusa’y hahabulin pa nila ng tanaw ang liwanag na humagupit sa kanila. Hindi nila ito maaabutan Aaluin ang sari-sarili sa hagupit na naranasan. Pagkuwa’yBabae: Naiintindihan ko na…

Lalake: Siguro nga’y naiintindihan mo na.

Lalake: Magkakaroon na, at ikaw ang hudyat.

Babae: Ako? Bakit ako?

Lalake: (Iaabot ang kamay sa babae.) Halika, may ipapakita ako sa ‘yo.

Aakayin ng lalake ang babae papunta sa kagilidgiliran ng kataasang kanilang kinasasadlakan. Mauupo silang nakalawit ang mga paa.

Lalake: Pagmasdan mo ang kalaliman. Ano ang nakikita mo?

Babae: (Magtatakang mapapatingin sa kalaliman at kapagdaka’y titingin muli sa lalake.) Wala…wala akong nakikita.

Lalake: Pagmasdan mong mabuti.

Babae:Titingin muli sa kalaliman. Wala talaga…

Lalake: Sige,pagmasdan mo pa.

Babae: (Matagal na matitigilan. Pagkuwa’y muling mapapatingin sa lalake at...) Karimlan. Tila walang hanggang karimlan…

Pagbangon 9

Lalake: Iyan ang aking susuungin na maaaring gawin mo rin sa takdang panahon.

Babae: (Mahihintatakutan.) Ngunit, bakit sa karimlan pa?

Lalake: Naiintindihan ko ang ipinagkakaganyan mo. Nasanay tayong lahat sa ating pinanggalingan. Nasanay tayo sa liwanag. Nasanay tayo at lalo pang naghanap ng liwanag.

At dahil doo’y nasumpungan natin ang ating sarili sa labis na paghahanap. Sumunod naman ang labis na liwanag. At sa labis na liwanag, tayong lahat na naroroo’y nangabulag hanggang sa mangapa na lamang tayo at makiramdam.

Hanggang sa maghangad tayo ng gagabay at titingin sa atin.

Hanggang sa matagpuan natin ang ating sariling nag-iisa sa gitna ng paghahangad natin ng mga makakasama sa daigdig ng paghahanap, dahil sa pag-iisa.

ogue Mapapatayo mula sa pagkakaupo ang babae. Maglalakad sa maliit na likurang espasyo ng lalake. Mapapatigil at mapapatingin sa kalayuan.

Babae: Sa palagay mo ba’y mananatili na ako rito?

Lalake: Iyan ang iyong kakabakahin sa nalalapit mong pagiisa.

Babae: Maaari bang manatili ka muna rito? Hindi ako sanay mag-isa.

Lalake: Alam mong nag-iisa na tayo noon pa.

Tatayo na rin ang lalake at maglalakad papunta sa kabilang dulo ng kinatatayuan ng babae. Maririnig ang isang nakabibinging palahaw ng isang babae. Magugulat ang dalawa.

Babae: ’Yun na ba ang hudyat?

Tatango sa pagsang-ayon ang lalake.

Babae: Maaari bang magbigay ka pa ng ilan pang mga tagubilin?

Lalake: Pakakatandaan mong ang lahat ay magdaraan dito,

ngunit ilan lamang ang mananatili.

Pupuwesto na sa giliran ng kataasan ang lalake bilang kahandaan sa kanyang pagtalon sa karimlan ng kalaliman.

Lalake: Paalam na sa ‘yo.

Akmang tatalon ang lalake ngunitBabae: Hintay! Ano ang iyong pangalan?

Mauudlot sa pagtalon ang lalake.

Lalake: Wala akong pangalan, dahil wala pa akong tunay na nakaraan at ang aking bukas ay isa pa lamang pangarap.

Maririnig muli ang palahaw ng isang babae. Tila maghahanap ang dalawa kung saan ito nagmumula. Muli silang titingin sa isa’t-isa. Pagkuwa’y mapapangiti ang lalake at tatango sa pagsang-ayon ang babae. Muling tatalima sa kahandaan ng pagtalon ang lalake. Pagkapuwestong muli’y...

Lalake: Hindi ka ba sasama sa akin?

Babae: Hindi pa. Maghihintay pa ako.

Lalake: (Mapapakunot noo.) Ng ano?

Babae: Ng katulad mo…

Lalake: (Mapapangiti.) At ng katulad mo…

Pagkuwa’y tumalon ang lalake sa karimlan ng kalalimang kanyang kaytagal nang binabata.

Kasabay ang pagdilim ng paligid.

Ang pag-uha ng bagong silang na sanggol…

Wakas

Hindi natatapos sa pag-ikot ang kamay ng orasan upang daanan ang mga dahilan... o nakaraan (?) sa ating mga kinahinatnan at paroroonan...

Andamyo xiii 12

Sapagkat walang paalam sa pamamaalam Marco Antonio Rodas

Kung isang umaga ay kumatok sa aking pintuan ang pamamaalam at pinagbuksan ko ito, tatanungin ko s’ya— “Sino ka?”

Ngunit ipapaalala ng bukang-liwayway sa aking alimpungat ang dapithapon. Palagi, na itong maghapo’y magiging nobela ng pag-ibig na hindi matapus-tapos, sapagkat hibang na palaging sinisimulan sa simula— ang pagtatagpo, ang pangalan…ang mga buntong-hininga sa bawat pagitan ng kapwa nasabi…palaging tumutula ang katahimikan tuwing mapag-iisa: mga talinghaga ng tag-araw at tag-ulan, at ng paulit-ulit na pagsibol ng damo sa natutuyot at binabahang kaparangan.

Laging tutugon ang ngiti ng mukhang walang pangalan… ng nalimot na pangalan…na palaging kumakatok sa pinto, tuwing hahalinhan ng gabi ang maghapon.

“Sino ka?”

Upang muli’y buksan ang pintuan at makita ang aking sarili, may kaakbay, (at muli)… na hindi ko kilala.

Hindi nila ako papansinin. Walang pakialam na tutuloy sa aking salas, tuluy-tuloy, at naghaharutang itataklab ang pinto ng aking kuwarto.

Maririnig ko ang mga kalabugang masusuhayan ng kiring halakhakan; ang matinis at tila nanghihinang pagmamakaawa na natutuloy sa matamis na pagsuko ng mga salita.

Duduyan ang sandaling paparoo’t paparito.

Mapapasutsot ang pag-aalala, ngunit bago pa maganap ang paglingon, aapuhapin ng hininga ang hininga.

Magsasalimbayan ang anasan; gigil na magsasaalimpuyo sa bibig ng bibig. Mapapasipol ang kawalan sa pag-agos ng pawis ng noo sa noo. Kakatas ang init sa init; magiging kristal sa tungki ng ilong na susugid pababa sa dibdib, sa dulas ng kurba’t gilid, sa nagrorosang anino, sa pusod ng nalimot na kamusmusan, patungo sa mahiblang kabatiran ng kasalanan, noon, na kahit masagi lang sa isipa’y inililihis ng dasal at ihinihingi ng kapatawaran.

Palagi at palaging babanggitin ng kaba ang nagawang pagkakamali sa diwa ng pananampalataya at kasal.

Ngunit palagi at palagi ring tataklab ang pinto ng kapwa nila simbahan sa bawat banggit nilang “mahal kita,” kasunod ang sumbat ng hiraya na “sana hindi mo na lang ako minahal.” Tapos, ang pagluha, kasunod ang paghagulhol ng katahimikan.

Magsasalita ako sa may pintuan ng kuwarto; naiinis na pailing-iling— “Wala namang kahihinatnan...”

At bubulabugin ng kahinhinan ng paumanhin ang kapaitan nang pagluhang “hindi ko alam ang gagawin ko ‘pag nawala ka,” na tutuguning “kapag nawala ka, wala na akong alam, wala na akong gagawin.”

Ipapaubaya ko sila sa orasan sa loob ng aking kuwarto— sa paikot na pagbabakod ng bawat nitong segundo. Hahayaan kong maikulong sila sa sandali—sa gitna ng bilog na hugis nang pagbabakasakali—sa loob ng natatanging panahon—

Pagbangon 13

nakatago sa nagbabantay na oras sa labas ng pintuan.

Subalit kasabay ng aruga ng pag-ibig ang pagpapabatid, na hindi lahat nang pagyayakap ay pag-iisa ng kaluluwa sa kaluluwa; na hindi lahat ng halik ay may bulong; na hindi lahat ng tag-ulan ay may pangako ng tag-araw; na hindi lahat ng gabi ay may aangkining umaga; na hindi lahat ng maghapon ay may sandali…

Aalarma ang orasan; ilang segundo, minuto, oras ng nakaririnding kabatiran, na hindi ko makakayang hintayin ang pagdating ng araw, buwan at ang pagtanda ng taon na hindi sila makakausap sa kabatiran— “Bakit hinayaan n’yong magpatuloy ang panahon?”

Kakatukin ko ang pinto ng aking kuwarto; at magtatanong ang nasa loob ng “sino ‘yan?” Hindi ako tutugon.

Bubuksan ko ang pintuan ng kuwarto.

Ngunit wala na sila.

“Sino ka?”

Walang tutugon. Papasok ako sa loob ng kuwarto, nangingiming mapapaupo sa gilid ng higaan, ngunit, huhulagpos sa bingit; masasaktan sa pagkabog sa sahig.

Ipababatid ng kirot, na hindi man s’ya naisi’y mauulit at mauulit.

Pupunta ako sa may salas, kukunin ang alikabuking album sa ilalim ng lamesita, mauupo sa mahabang sofa; aakbayan ko ang wala. Isa-isa kong bubuklatin ang pahina ng mga larawang walang mukha, bubuklating paulit-ulit ang wala, hanggang abutin ng magdamag…hanggang muling

kumatok sa aking pintuan ang pamamaalam.

Pagbubuksan ko ito, tatanungin ko s’ya, “Sino ka?”

At sasagot siya, “Ikaw ito.”

Sisinuhin ko s’yang muli. Hindi ko s’ya makikilala.

Mapapailing ako, pagkatapos, yayakapin n’ya ako nang mahigpit. Meron s’yang ibubulong. Wala akong mawawari, kaya’t kakalasin ko ang kanyang mga braso…

Pagmamasdan n’ya akong tila isang kaibigan na hindi na niya makikita kailanman. Aagos ang luha sa kanyang mga mata. At ako’y magtataka— “Paumanhin, pero hindi kita kilala.”

Tatalima s’ya sa pag-alis…ng hakbang palayo, at muli siyang lilingon. Tatalikuran ko ang kanyang pag-alis,,, para lamang linguning muli at tiyakin ang pagkawala ng wala...

Sa mga darating na araw, uulit-ulitin ko siyang kikilalanin.

Hindi ko isasara ang pinto.

Andamyo xiii 14

Pag-aabang King Llanza

Nagkakauban na ang kalangitan sa hibla-hiblang mga ulap na tila nanlalagas na sa pagkakahimay.

Tumatanda na rin ang aking mata sa paglaylay ng mga talukap.

Mukhang ako’y masasawi sa paghihintay.

Lumakas ang himig ng hangin sa iyong pagdating, inakay ako sa mga balikat.

Mahal, hindi humahadlang ang hinaharap. Nilalakad mo ako paroon at sumasang-ayon ang mundo sa atin: Nagwawalis ang hangin ngayon, inihahanda ang pagdiriwang sa pagdating ng araw. Kasabay ng mahimbing na tulog, sa beses na nabaon na sa limot, ang puso kong sayo’y nagising.

Kaluluwa’t Dugo Presocratic Binubuhay ako ng ating pangarap pag hinahampas at hinahamon ako ng ating bagyo. Pumapalad ang yero sa lakas ng hanging habagat, ulan na nagsasanhi ng baha ng luha na nagtatamo ng pagkalunod ng sarili at tahanan natin sa buhay. Pwede siguro tayong mabuhay – o mamatay kung wala man lang kakapitan kahit kapirasong pangarap.

Parang literal na kalayaan at pag-ibig kapag dumadating ka dito.

Kapag sinasalubong mo ako ng yakap at halik sa sabik ng bawat isa, parang dahan- dahang sinasamba ko ang pagiging tayo at ganoon ka rin sa akin. Pinangako ko talaga sa sarili ko, aalagaan kita habang buhay.

Siguro nga’y hindi ako marunong dahil may namumuong bagyo.

Hindi ko alam kung tama ang aking nararamdaman, pasensya talaga kung hindi ko natupad ang pangako ko sayo na hindi ako makikipaghiwalay.

Ako ang pinag mulan ng lahat na nangyari sa atin. Para bang binuhusan ako maiinit na tubig habang naririnig ko ang iyong mga rason kung bakit mo yoon nagawa. Masakit sa akin ang nangyari, umuurong na ang aking dila sa sobrang lugmok ng ating mga puso…

Sa paghampas ng bagyo sana hintayin natin ang makulay na bahaghari na maari nating sambahin.

pe Pagbangon 15

Paggising Hindi lahat ng pagbangon ay nag-uumpisa sa pagkarapa. Minsan ito ay maaaring mag-umpisa sa paggising. Paggising sa katotohanang oras na mag-isa.

“Umpisa�

Odessa Ordanza

Andamyo xiii 16

Playing the role of the wind Kyle Cadavez

Do you sometimes feel as useless as the “g” in “lasagna”?

Ignored as the color white in a box of crayons? From zero to internet explorer, Terms and Conditions, warning labels, “You must be 18 or older” webpage warnings or the first piece of bread in a loaf, how ignored do you feel?

We all had a fair share of life’s melancholic scenario of being unnoticed. From the simplest “seenzoned” to the most tragic “from lovers to strangers.”

We always get the asdfghjkl-feeling whenever we are treated like the wind. Unseen and sometimes unheard. Like the wind, we always see to it that we make our presence felt by everyone but why is it that they tend to be so blind to not see us and deprive us the littlest of their attention?

Reading this, I’m pretty sure you are ranting about the same thing. So, it is up to us to deal with this annoying/ heartbreaking/idk-feeling of being disregarded.

Let’s weigh things. Realize things. If the person who pays no attention to you is the one you made mad, disappointed, upset, or even the person you once ignored, too, understand him. Not that he is having his revenge and wants to get even but it’s his way of dealing with the pain of being snubbed.

Understand that he’s hurt which causes him to find difficulties in talking to you the way he used to do before.

Now, if the person who’s ignoring you is nothing but an unappreciative, ungrateful and churlish bastard? That is one thing. If this person is the one whom you give your full attention, understanding and patience, and never see your worth, it’s he who has a problem. Try asking yourself, “Is it still worth chasing people who seem to not value me at all?

There are some who flout you for quite a long time and tend to have a very sharp memory about your “friendship” only when he is in time of need. Pathetic, right? People like them are maybe unaware of what they are doing. You know, I have known a couple or so of this type of persons. I tried to really stretch my understanding of them but once the cup is full, it’ll eventually overflow. When all our buttons are pushed down, we will burst out and become so over with the situation.

You know what people like them need? A big slap of reality to awaken them.

Not to be rude but let them feel what they are making you feel. Let them feel your absence. And if they stayed, they are worth chasing for.

If not? Congratulations! It has been a game of chasingpeople-who-will-never-chase-you-back or give-you-a-secondlook. Just let them feel what you felt. Unimportant. A nonentity. Let them play the role of the wind this time. Just a whiff passing through. Just a presence. More like something that glided by. Unseen and unheard.

Pagbangon 17

“Sa pantalan�

Presocratic Hanggang sa matagpuan , ang sarili sa pantalan ng Cotta, umaarok nang repleksyon sa dagat Sa kabila ng mga ugong ng papaalis At parating na mga barko.

pe Andamyo xiii 18

“Nene�

Brigitte Sinag

Sa sampagita ba ng simbahang aba nakasalalay ang kanin sa aming hapag?

Pagbangon 19

Invisible Eli

Just say it Patricia Adora G. Alcala I see you but you won’t see me.

Why? Because I am an alien at my own universe.

I am a part of the people who were pushed by society in a corner Robbed of our thoughts and voices. `Been stabbed in the back and mocked As we draw our own universes from scratch, Inked by our tears and blood, Sheltered and hidden from the outside world.

And as we alone are left to tend our emotional scars, I’ll see you, but you won’t see me.

And by death, I shall finally live.

When you uttered those words with uncertainty, my heart ached more than it fluttered.

Neither I question its unfeignedness nor verity, doors of tomorrow you have shuttered.

From that, my hopes cracked with dread that it all just might hurt and end.

No, I can’t say it the way back around.

No, I can’t stand the certain bounds.

To see and breathe from day to day, my everything that I can’t surrender.

To push and gamble come what may, everything could sting more sooner.

Emotions left unspoken from the moments we’ve stolen.

You may not do it often.

Just say it and make it even.

Andamyo xiii 20

Lottery limbo King Llanza Place your bets.

It’s just like teaching the void how to do the math.

Grand prize is now worth nine digits.

People are flocking the outlets either with numbers in mind (perhaps coordinates to a location yet to be determined/ no one knows where the end of a rainbow lands) or with faith in a computergenerated combination.

Place your bets and get free access to a hidden place in the collective unconscious called possession.

We want what we hope to claim will be ours.

It’s a ghost ability because greed is a bridge in between the living and the dead.

If you win: you will have command over the life you dreamed of. Easy come, easy go. You will (probably) have died tugging at your heart, such that if you knew it was a grenade wrapped in muscle, you would not have pulled the key ring.

If you lose: you will have (command over the life you dream of, when you cry yourself to) sleep at night. Without tears, of course, stretching what minuscule knowledge remains of you in statistics.

Place your bets again. We are likely to use digits associated with ourselves and the present: age, birthday, those within a phone number, special dates, compared to numbers of houses in the slums where fire did its marathon run, punches received from street fights, items stolen, sentimental values missing, disappearances, injustice towards unspoken farewells.

Because in your head there is hope and under your feet, dirt and callouses. Trying to make ends meet while desiring a way out of this through surprise riches and wild guesses. Keep on placing your bets and life will be asleep on a spinning wheel.

Pagbangon 21

“Haligi” Cyril Emprese

Andamyo xiii 22

“Bagong Sibol�

Brigitte Sinag

Tiyak ba ang ating paglago, o ito ay isang palaisipang pilit na isinasaksak sa isip para iligtas ang sarili?

Pagbangon

Silver lining Tadeo Penitente

Let your consciousness explore the unknown Enter the darkness that’s tempting your soul And hear strange nocturnes of nostalgic tone Verged by delusions and ponderous griefs Evade the world that often asks questions Master the faith of the one who believes Engrave the history of life’s conquest Never stop reaching for deeper horizons Overtly declare that our dreams are messed up Testify under the eyes of the Truth Lend a hand for those who will come with us Offer them water; let their pain be soothed Invest them with your hope, fate and wisdom Leave me not my love, let my kingdom come.

You can never tell Jasper Ace P. Escobinas

You never can tell when you send a word Like an arrow shot from a bow By an archer blind, be it cruel or kind, Just where it may chance to go.

It may pierce the breast of your dearest friend.

Tipped with its poison or balm, To a stranger’s heat in life’s greatest mart It may carry its pain or its calm.

You never can tell when you do an act Just what the result will be, But the deed you are sowing a seed, Though the harvest you may not see.

Each kindly act is a corn dropped In God’s productive soil; You may not know, but the tree shall grow With shelter for those who toil.

You never can tell what you will do In bringing you hate or love, For thoughts are things, and their airy wings Are swifter than carrier doves.

They follow the law of the universe, Each thing must create its kind, And they speed o’er the track to bring you back Whatever went out from your mind.

23

Andamyo xiii 24

“Lanterns” Presocratic And again, I had my thousandth plea…

Will you hear me this time?

Pagbangon 25

Catharsis Ysabel Zabella

They shunned this mind, left it in a trance Picking up my pieces, did I even stand a chance?

One foot after the next, I tried to initiate But thunder claps and raindrops, I started to hesitate.

Slowly slipping in a deep vortex of ominous illusion Draining vibrant colors, propelled into seclusion Holding on to my pillars, I managed my grip But the forces were stronger, I abandoned my ship I fought hard to face all of my demons of frustration They swung me back and forth, pulling me deeper in confusion I tried to open doors, trying to find out where to go Looking through the moor, stumbled to somewhere I don’t know Struggling through the bristles, I tried to take the pain Discerning over circumstances, what was there to lose or gain?

Wandering endlessly in ambiguity, looking for light Contemplating on the past, not to forget her former flight Lost with no direction, I stood up with intention Calmed my rivers, stitched myself, formed a world of my creation To once again aspire, refuel this gelid heart with fire Faced multiple undefined wires and aspired for something higher

“Ingenious disposition” Kyle Cadavez

Climbing the jagged ropes out of this well, Scuffled my way through it, I uttered my spell.

I anchored myself. My ways, I revised.

With all of these trials, I will surely get my prize.

Andamyo xiii 26

Kaninong bayan ang Pagbilao?

Elaine Azores

Kasabay ng umuugong na tunog mula sa paghampas ng kampana ang paglabas ng mga tao sa lumang pinto ng simbahan ng Santa Catalina. May mahinang pag-ulan kaya’t binuksan ko ang aking asul na payong na kamuntikan ko pang malimutan kung hindi ipinaalala ni Nanay Ading sa akin kanina. Ano pa’t umulan nga. Naku, ang kasabihan pa man din dito sa amin ay kung umuulan sa araw ng pista ay gayon din sa araw ng Pasko. Noong una ay hindi pa ako naniniwala. Inilabas ko ang papag ng aking kapatid upang pahiran ito ng barnis nang sagayon ay mukha itong bago sa araw ng Pasko. Ilang minuto na lamang ay makikita na ang pagkinang ng mapupulang kawayan, di ko inasahan ang pagbagsak ng napakalakas na ulan. Binulyawan ako sa galit ng aking kapatid, palibhasa’y babae, at sino nga ba naman ang masisiyahan na mabasa ang kanyang higaan. Nagpalit tuloy kami ng papag at habang hinihintay na matuyo ang sa kanya ay sa lapag na may saping banig muna ako natulog buong gabi. Mula noon ay naniwala na ako sa kasabihang Pagbilaoin.

Unti-unti ko nang naririnig sa di kalayuan ang matinis na tunog mula sa pagpatok ng xylophone at malagong ngunit mabilis na tunog na likha ng mga drums. Ilang sandali pa ay nakita ko na ang mataas na paghagis ng baton ng mga batang babaeng naka-suot ng matingkad na kulay na damit, mabulad at maikling palda at botang puti na yari sa leather na abot hanggang tuhod. Hindi alintana ng mga bata ang pagambon at patuloy sila sa pag-indak, pagpapaikot ng watawat sa kanilang mga kamay habang masiglang tumutugtog ang banda. Gayon din ang mga manonood na nagsisiksikan at namamawis kahit na malamig ang panahon mapanood lamang ang kanilang sinusuportahang banda ng kanilang paaralan. Huling nagtanghal ang aming paaralan kaya’t

natagalan pa ako sa aking pagkakatayo. Kung ako ay aalis ay maagawan naman ako ng pwesto. Napawi ang aking pagod at pagkabanas nang masilayan ko na ang aking mga estudyante sa kanilang kulay dalandan at berdeng kasuotan.

Natapos ang pagtatanghal at inaya ako ng aking kapwa guro na tagapagturo ng aming banda sa kanilang bahay upang mangainan. Maikling lakarin lang din naman ang papunta sa kanila. Dumaan kami sa perya na kung saan ay mas siksikan pa kaysa kanina sa patio. May mga nagtitinda ng damit, tsinelas, bag, kwintas at hikaw na nakababad sa tubig na may kalamansi. May mga kakanin at kutkutin din gaya ng pilipit, kulay ube at dilaw na maruya, sinukmaning may latik sa ibabaw, maanghang na maalat na dilis at minaning puwedeng mamili kung lalagyan ng pulbos na keso o hindi. Bumili ako ng minaning nakalagay sa maliit na supot sa halagaang sampumpiso. Matagal na rin kasi ang huli kong tikim nito, sa pagkakaalala ko ay noong ipinagluto ako ng aking kapatid upang hindi ko siya isumbong kina Tatay Pilo na siya ang kumuha ng singsing sa kasal nina Nanay Ading upang isangla at ipambili ng magandang klase ng papel, lapis at pampinta na idinahilan naman niyang regalo ang mga iyon ng kaniyang kaklase. Hanggang ngayon ay nananatili itong sikreto naming dalawa matapos kong ipagtanong sa kaniyang mga kaklase ang tungkol daw sa regalo. Ang totoo ay wala nga siyang natanggap, ni isa, ni kahit ano, ni bumati ng maligayang kaarawan ay wala dahil siguro, panigurado, sa ugali na naman nitong mapagmataas at suplada. Ako nga lang yata ang nakakatiis doon.

Ala-una y medya na nang makaalis ako sa bahay nina Ma’am Merle. Ano pa nga ba’t inulan na naman ako ng tanong ng mga kapwa ko guro na halos araw-araw ko na

Pagbangon 27

yatang narinig mula noong mag-trenta y uno anyos ako noong Mayo.

“Na’ay oh, Miguel, iuwi mo kay kumare.” Inabot ni Sir Atienza ang plastik ng iba’t ibang putahe na may kasama pang panghimagas.

“Salamat ho, Sir.” “Bago ka umalis…ay, kailan ka ba mag-aasawa?” Pangatlo na s’ya sa mga nagtanong.

“Darating din po tayo d’yan, Sir.” “Yanu ka, ilang ulit mo na yang sinasabi hanggang ngayon ay wala pa rin, ay.” Bagama’t gusto kong sabihin na ilang ulit na din siyang nagtatanong at wala yatang balak magsawa ay bahagya na lang akong tumawa.

“Sino baga ang hinihintay mong bata ka at hindi ka pa magpamilya? Kainaman, pati ako ay naiinip, ay! Alam mo yang Nanay mo, hindi laang n’yan sinasabi pero gusto na niyang magkaapo! Malamang miss na n’on ‘yong kapatid mo noong maliit pa. Kay gandang bata ‘ta din n’on, ay.”

Totoo. Kahit na palaging kunot ang noo at rumorolyo ang mga mata sa akin, hindi ko sigurado kung bakit, pero di mawawala ang bakas ng kanyang gandang namana kay Nanay Ading. Iyong matangos na ilong ay paniguradong nakuha kay Tatay Pilo.

Muli akong ngumiti ng bahagya at saka nagpaalam na mauuna nang umuwi.

Siguro’y lampas labinlimang minuto na akong nagaabang ng makakasakay sa tricycle papasok ng Bantigue

kasama ni Tiya Mirna na namiyesta rin pala sa bayan. Mahal kasi ang pamasahe kung kami lang dalawa ang sasakay, disisiete kung apat hanggang lima ang pasahero, bente uno naman kung dalawa hanggang tatlo at malas ka kung nagmamadali ka na’t nag-iisa ka pa lamang na pasahero.

Tulad na lamang noong mabalitaan kong binawian ng buhay ang Tatay Pilo matapos masagasaan ng truck na noo’y nasa Bicol kaya’t inatake sa puso ang Nanay Ading. Isang linggo kong baon sa eskwelahan ang ipinambayad sa tricycle noon.

Isang linggo din akong di nakapasok dahil sa pagkamatay ng tatay. Hindi ko pa nga natanggap ang medalya ko noon bilang pang-apat na pinakamagaling sa klase. Ang kapatid ko na lamang ang kumuha dahil nagpumilit siya na dumalo, na kesyo kailangan daw makita ng mga di niya nakakasundong mga kaklase ang pagtanggap niya ng pitong medalya na mula sa mga nilabanan niyang paligsahan ng talino, bukod pa iyong medalya niya bilang pinakamatalino sa klase.

“T’ya Mirna, Ser, good morning ho!” bati ni Kuya Don-don, taga-Bantigue rin, madalas akong isinasabay palabas dahil estudyante ko noong 1st year high school ang anak niyang babae.

“Hindi ka ho pala namiyesta sa bayan,” tugon ko.

Inihawak niya sa poste ng waiting shed ang kanang kamay habang ang kaliwa ay gamit pang-toothpick kaya’t nakatingala ako sa kanya.

“Ay, sayang ang kita sa pamamasada, ano?” ani Tiya Mirna na kunot ang noo sa sakit ng ulo dala ng pag-init, pag-ambon.

“Ay oo! Ako nga ay kagagaling laang sa amin at nagtanghalian. Ganun din naman kasarap ang luto ni misis, ay! S’ya nga pala, nagbalik na pala si Karen, ano? Yang

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 28

kapuputi! May kulay na pati ang buhok. Aba, ay may kotse na rin! Yang asenso nga naman sa Maynila, oo.”

Tila nagyelo ang aming katawan ni Tiya Mirna nang marinig ang hinding-hindi namin makakalimutang pangalan.

“Ano yun, dini na uli tutuloy o nabisita laang ‘yang si Karen?”

Pangalang galing kay Tatay Pilo, pangalang kadikit na ang mga salitang mataas na pangarap. Naaalala ko, kwinento lang din sa akin ng Nanay, kay Tatay Pilo rin galing ang pangarap na iyon, ang maging arkitekto. Anim na taon siya nang makitaan ng galing sa pagguhit. Noong una ay nagagaya pa lamang niya ang mga karakter sa pinapanood na pambatang palabas hanggang sa mukha na nina Nanay at mga tiyo’t tiya ang nahihiligan. Isang gabi, pag-uwi’y may dalang mga magasin galing sa byahe sa Bicol ang Tatay Pilo.

Naghahanap ng bagong pagkaka-interesan sa mga magasin hanggang sa mapukaw ang atensyon sa mga larawan ng matatarik na gusaling wari ko’y sa ibang bansa. Ano pa’t buong gabi’y panay pagguhit ng pinong linya at malilinaw na detalye ng mga bahay at gusali ang bagong kinahiligan. Hindi ko sigurado kung iyon nga ang dahilan at nagkulong siya sa kwarto o dahil bukod sa mga magasing bitbit galing Bicol ay bitbit din ako ng Tatay Pilo.

Sabay ring pagdating ng tatlo pang pasahero. Hindi nagpapahalatang nababagabag si Tiya Mirna sa balitang dala ni Kuya Don-don pero alam kong hindi na rin siya makapaghintay na makita ito. May kalayuan ang amin.

Kadulu-duluhan pa kasi ito. Siguro’y sampu hanggang labinglimang minuto ang bibilangin kung sakay ng tricycle. Noong una ay nababagot din ako sa byahe. Palibhasa’y sa Albay ay kaya lang lakarin ang bahay namin galing eskwelahan.

Malayo pa lamang ay tanaw ko na ang kotseng puting nakaparada sa tabi ng kalsada. Pagpasok ay nandoon si Nanay Ading na nakaupo sa sofa katapat ang isang babaeng naka polo shirt na puti at lalaking naka polong kulay malamyang asul.

“Miguel,” hindi nagbago ang kanyang boses, buo at malinaw pa rin ang pagbigkas ng salita. Labing walong taon na rin noong huli kong napakinggan ang pagtawag niya sa aking pangalan.

Isang linggo matapos naming magtapos ng high school ay nakasalubong ko siya sa labasan, may dalang dalawang malaking bag. Tinanong ko siya noon kung saan siya hahayon.

“Miguel, ikaw muna ang bahala kay Nanay. Babalik din ako.”

Hindi ko alam na aabutin pala ng labindalawang taon ang kaniyang pagbabalik.

“Karen,” nasambit ko na lamang.

“Ang laki ng pinagbago mo, Miguel, ah.” Ikaw rin. Dati ay medyo may pagkakulot ang iyong itim buhok na ngayo’y tuwid na tuwid na’t kulay karamel. Ang iyong kayumangging balat rin ay porselana na. Humaba lang ng kaunti ang iyong mga biyas pero mas matangkad pa rin ako sa iyo ng siguro’y isa’t kalahating dangkal. Matapang pa rin ang iyong mga mata bagama’t may kaunting kulay ang talukap nito. Ngunit, ang kapansin-pansin ay ang iyong mga labi. Bukod sa kulay mansanas na pula, iba na rin kung paano ito bumigkas ng mga salita. Hindi na mabakas ang puntong aking nakasanayan.

“Anak,” sabay kaming lumingon ni Karen.

Pagbangon 29

“Gustong pumunta ni Karen sa tabing-dagat saka dyan sa parang. Ay, samahan mo naman oh.”

Nagpaiwan ang Nanay Ading sa bahay dahil hindi ito makatayo habang sinunod ko ang kanyang utos. Mula noon hanggang ngayon ay ito ang gawain ko, ang sundin ang kung ano’ng ikakasaya ng Nanay, ang hindi siya iwan at maging mabuting anak. Ito lang din naman ang aking kayang ibigay bilang pagtanaw ng loob sa kaniyang pagkupkop sa akin.

“Kamusta na?” Kasama namin paglalakad sa dalampasigan iyong lalaki kanina.

“Eto architect na, anim na taon na. Mahirap din.

Dalawang beses akong tumigil ng isang taon dahil, ayon, wala nang pang tuition, wala pang pambili ng mga gamit.

Ang mamahal eh, alam mo naman. Pero, eto nakatapos din.

Malaki na din naman ang kinikita.”

“Ah, by the way, this is Engr. Gerald. Fiancé ko.” Inabot ng lalaki ang kanyang kamay kaya nakipagkamay ako.

“Ay, gan’on baga? Congrats pala sa inyo. Kaya ka pala napauwi. Ay, kailan ang kasalan?”

“Sa isang taon pa naman ang balak namin. Eh ang totoo n’yan, pagkatapos sana namin gawing resort ‘to, kung ipagbibili ng Nanay.”

Wala pa kami sa gitna ng dalampasigan nang kami’y mapatigil. Nagkukulay kahel na ang paligid dahil sa paglubog ng araw. Natahimik ang lahat, dinig na dinig ang paghampas ng alon sa matatalas na bato, ka’y lamig din sa paa na nababalutan ng kulay matapang na kapeng buhangin.

Naglalaglagan din ang mga dahon ng iba’t ibang punong kahoy sa tabi sa lakas ng hangin. Para bang bumabagal ang

takbo ng oras.

Mag-aapat na taon pagkatapos mamatay ng ama ng Tatay Pilo ay nakabili siya ng ilang ektaryang lupain gamit ang salaping iniwan nito sa kanya. Apat na taon ding nag-ipon ang Tatay, nagtitipid kaya’t hindi maibigay ang mga kahilingin ng aking kapatid, para sa pandagdag ng pambili ng lupa. Ito rin kasi ang hiling ng kanyang ama, ang magkaroon ng lupa na titirhan ng kanilang malaking pamilya. Hindi ko sigurado kung walang alam ang aking kapatid tungkol dito, kung meron man, hindi ko mawari ang kanyang naiisipan at tunay na intensyon.

“Karen, hindi ‘to magugustuhan ng Tatay Pilo…” Sa pagputol ng aking sinasabi, kita sa kanyang mga mata ang namumuong tubig.

“Miguel, listen, last month lang sakin nakarating na may taning na ang buhay ng Nanay. Kung hindi ko pa nabalitaan sa client namin na taga-Quezon, I’ll never know. Masakit din ‘to para sa’kin pero gusto ko ring isalba ang buhay ng nanay ko.” Ngayon ko lang nakitang ganito kaseryoso ang kanyang mukha. Mas seryoso pa tuwing gumuguhit siya o nag-aaral para sa pagsusulit. “‘Yung pera na pagbebentahan nito, gagamitin ko para makapunta kami sa America para sa heart transplant at iba pang mga gamot n’ya. Alam ko dito gustung-gusto mag-stay ng Nanay kasama mo, kasama nyo, kasama natin kaya after maka-recover ni Nanay uuwi kami. Alam ko din na sa ‘yo lang makikinig ang Nanay at ikaw lang ang may kayang kumumbinsi sa kaniya na pakawalan ang lupang ‘to. Hindi ‘to para sa akin, Miguel.” Ramdam ko ang lamig ng kanyang mga kamay sa aking magkabilang braso.

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 30

“Miguel, please…” Sa kauna-unahang pagkakataon nakita ko siyang lumuha. “para kay Nanay Ading.”

Kinse anyos ako noong kupkupin ng Tatay Pilo matapos niya akong matagpuang nag-iisa’t umiiyak sa labas ng himpilan ng pulis isang linggo pagkamatay ng aking tatay at bunsong kapatid na babae dahil sa aksidente. Naalala ko noon na nagmamakaawa akong bigyan ng hustisya ang kanilang pagkamatay dahil pinakawalan na lang ng mga pulis ang nakabangga ditong kotse, palibhasa’y kamag-anak daw ng hepe.

Nilapitan ako ng isang lalakeng may katamtamang tangkad, iba ang hubog ng mukha kaysa sa nakasanayan kong nakikita sa pang araw-araw. Inalok niya ako ng pansit at softdrinks na nakalagay sa plastik kaya’t tumigil ako sa paghagulhol. Tinanong niya ang aking pangalan, edad, kung bakit ako naroroon pagkatapos ay nagkwento naman siya.

Maganda’t matalino raw ang kanyang anak na isang taon lang ang kabataan sa akin, para nga daw sa kanya ang mga magasin niyang dala. Siguro nga ay iyon din ang dahilan kung bakit ako napapayag agad nang alukin niya akong sumama sa kanya sa bayang ang tawag daw ay Pagbilao.

Pagbalik ng bahay ay naabutan namin ang Nanay Ading na natutulog. Hinayaan ko ang aking kapatid na gisingin ito dahil alam ko kung gaano siya nangulila sa yakap at pagaalaga ng kanyang ina. Mula sa sala ay dinig ko ang hagulhol

ng mag-ina at kanilang pag-uusap na mahal na mahal daw nila ang isa’t isa. Hindi ko mapigilang madala’t maluha kaya’t lumabas ako nang hindi nagpapaalam. Naglakad-lakad, hanggang sa nakaabot na pala sa labasan.

Maraming sasakyan ang nagdaraan, isang kotseng pula ang nauuna pagkatapos ay sunud-sunod na motorsiklo at tricycle. Nakatulala, iniisip ko kung tama ba ang aking gagawin. Ilang minutong walang nagdaraang sasakyan, nakatayo lang ako sa tabi na para bang naghihintay ng jeep na masasakyan. Isang malaking truck ang naaninag sa di kalayuan, humakbang ako ng dalawa,` “SIR, TABI!” At isa pa.

Ni minsan ay hindi ko naisip na magiging ganito ako kasayang makikita ang sariling katawan na naliligo sa sariling dugo. Siguro’y dahil sigurado akong patuloy na titibok ang aking puso sa katawan ng taong kahit wala na ako sa mundo ay patuloy kong pasasalamatan.

Ako, isang dayuhang nanirahan sa hindi bayangtinubuan, hindi kayang pakawalan ang lupang minamahal ng pamilyang nag-aruga, sarili ang inaalay.

Pagbangon 31

Ang pawis ni ama ay may taga ng takot – ang bayad sa hirap.

“Kayas” Austin Full

Andamyo xiii 32

“Mangangalakal sa pakyawan�

Sophi[a]c Hindi kailangang hintayin na may mamimili upang masabing may ipagbibili. Ngunit kailangan – upang maharap ang mga tandang pananong na kumakawala para sa mga kasagutang matagal ko nang isinako sa pamilihan.

Pagbangon 33

Pamilihang bayan Vencel Osela

Nang itindig muli ang pamilihang bayan Naalala ko ang buwan ng Mayo; Ang Pista ng Pasayahan Ang pagtangis ng kalyeng C.M. Recto Nang himurin ng dila ng apoy ang pinakagurang niyang boarder na tumupok sa pita’t diwa ng mga vendor.

Nang itindig muli ang pamilihang bayan Nasilaw ako sa bagong kulay at anyo Nagmistulang sinag ng A-raw sa pusod ng kabayanan.

Wala nang bakas ng diwara at mga lirot ng abo sa bangketa.

Nang itindig muli ang pamilihang bayan Naalala ko ang mitolohiya ng Peniks, mula sa nagliyab na balahibo at pakpak, nagsaboy ng naglalagablab na apoy, naghasik ng nakasisilaw na liwanag, isinilang muli at bumangon.

Mula sa abo ng kanyang sigâ.

Kawangis ng Pamilihang Bayan ng Lucena.

Andamyo xiii 34

Banat Romance 570 Elaine Azores

Marso na. Otsenta pursyento nang nakakasalubong ko sa hallway ng unibersidad ay pawang nangingitim na ang ilalim ng mga mata at namumula na ang magkabilang pisngi sa dami ng tagihawat. Mukhang tinodo ang pag-aaral para sa huling araw ng finals.

Tahimik ang buong silid sa dulo ng ibabang building. Walang maririnig kundi kumpas ng mga kamay ng natitirang bente pursyentong umaasa ng isasagot sa kung sinong kanilang mauuto, at tibok ng aking puso habang pikitmatang binubuklat ang pahina ng test paper sa Biology. Patay na. Handa na ako. Handa na akong bumagsak.

“Tibay!”

Malumanay ang kanyang boses na para bang boses ng bida ng drama sa radyo, para bang inaakit akong lapitan siya. Dahan dahan siyang tumatakbo papalapit sa akin.

Ang kanyang hindi kahabaang kulay matapang na kapeng buhok ay tumatalun-talon sa kanyang halatang payat na balikat kahit naka-unipormeng puting-puti dahil sa natural at malambot nitong pagkakulot.

“Nasagutan mo lahat sa Bio? Grabe! Ang hirap talaga ni Ma’am magpa-exam, eh!” Habang nagsasalita ay nababasa ang kaniang rosas na labi habang napapanguso pa ito sa inis.

Hinawakan niya ang aking kanang braso. Kay lambot nito.

“Ang hirap nga! Hindi ko nga nasagutan lahat, eh.

Nalimutan ko pa kung paano gawin ‘yong tinuro mo sa’kin,” nasabi ko na lang.

Naglakad kami habang nakakapit siya sa aking kanang braso. Mahaba’t payat ang kaniyang mga kamay. Kaliwa nito ay may dalawang singsing, isang tulad raw ng sa kaibigan

niyang ngayo’y sa Maynila nag-aaral kaya naman doon din niya gusto manirahan at magtrabaho pagkatapos ng kolehiyo, at isang singsing na galing raw sa kanyang Mama na pinaukitan pa ng kanyang pangalan sa Bicol. Hinayaan ko lang siyang umimik nang umimik habang ako’y tango lang ng tango kahit gusto ko ring magkomento sa hirap ng aming mga exams dahil minsan na niyang nasabi noon na ganoon daw ang kanyang gusto, iyong siya’y papakinggan.

Hanggang sa makatawid kami ng tulay at makarating sa kabilang building. Dumiretso kami sa likod nito, sa tambayan.

Sa dulo, sa nakasanayan na ng lampas na dalawang taon, kung saan may nakasulat sa puting mesa gamit ang itim na marker na Banat Romance 570, nasa akin ang suklay mo.

Dexter, kung saan ko ulit nakita ang aking bespren noong Day Care sa Tiaong, kung saan nagsimula ang lahat.

“Pwede ka namang bumili ng ibang suklay. Marami ring gan’on sa bayan, sasamahan pa kita. Magdidilim na kasi, oh” Tingin sa kaliwa, tingin sa kanan, hanap sa gilid, hanap sa ilalim ng lamesa. Hindi niya ako pinansin at patuloy pa rin sa paghahanap.

“Hoy, magdidilim na, oh!” Pag-uulit ko.

Hindi pa rin niya ako pinansin. Siguro nga ay ganoon talaga ka-importante sa kanya iyong suklay na kahoy na bigay sa kanya ng kanyang lola noong kaniyang ika-pitong kaarawan. Bili lang daw iyon sa bangketa sa harap ng simbahan sa Quiapo sa murang halaga pero ito ang kanyang paborito dahil tuwing ginagamit daw niya ito ay para bang gumaganda siya. Mga babae nga naman.

Kinabukasan din matapos kong makita ang nakasulat sa

Pagbangon 35

ibabaw ng lamesa, hindi ko mawari kung brand ba iyon ng suklay o ano, na lagi kong napupuna dahil sa ka-cornyhan nito, hinintay namin iyong nakakuha. Ngunit, hindi siya dumating kaya naghintay ulit kami noong sumunod na araw.

At sumunod pang mga araw.

Di ko alam pero parang mas nagustuhan ko nga iyong ganoon. Halos isang oras na kami lang, nagkukuwento tungkol sa kung anong maisipan. May dumapo nga lang na paru-paro sa kanyang balikat ay nagsimula na siyang magkwento. Mahilig raw siyang manghuli ng paru-paro sa bukid ng kanyang lolo’t lola sa linang noong siya ay nasa elementarya pa. Isinisilid raw niya ito sa lumang garapon ng mayonnaise at kapag namatay ay isinisingit sa kwaderno at susulatan sa ibabang bahagi ng pahina ng ibinigay niyang pangalan dito. Nagbanggit pa nga siya ng mga naaalala niyang pangalan. Mayroong Liana, Bea, Rea, Marisa, Julia, mga pangalang nagtatapos sa a tulad ng kaniyang pangalan, Pia Lyka.

“Para ka ngang mga paru-paro, eh,” nasabi ko na lang, maganda’t malaya ngunit mahina. Paano ba naman kasi, napaka-iyakin at maramdamin. Naalala ko noong first year, nagkaroon ng seminar ang mga guro ng buong probinsya na ginanap sa unibersidad at isa ang mga silid namin na hiniram upang gamitin sa naturang seminar. Sa isang bukas na maliit na court kung saan ay minsa’y may mga nag-eensayo ng dula, sayaw at kung anu-ano pa, doon kami nagklase nang halos isang buwan kasabay ang malakas na tugtog ng musika ng Parokya ni Edgar, Eraserheads at Spongecola mula sa mga samahan ng estudyanteng nag-aalok na sumali sa kanilang gaganaping konsyertong nagkakahalaga ng otsenta pesos.

Tanghalian, lumilipad ang aking isip habang nag-aaral sa pagsusulit mamaya sa Philippine Politics, biglang may tumabi sa akin na isang babaeng estudyante. Mahaba’t itim na itim ang kanyang tuwid na buhok, porselana ang balat at singkit ang mga mata. Nagkwento siya, kesyo pagod na raw siyang mag-ensayo ng sayaw para sa darating niyang pageant na sasalihan, kesyo matatalo rin naman daw siya dahil hindi na naman daw siya makakasagot sa question and answer portion. Huli na noong mapagtanto kong siya si Monina.

Ang babaeng hinahangaan ng lahat ng kalalakihan sa loob at labas man ng unibersidad dahil sa angkin nitong ganda.

Hindi tuloy ako nakapagpakuha ng litrato kasama siya.

Ngunit, kung swineswerte ka nga naman, naroon ulit siya kinabukasan. Nagpakuha ako ng litrato kasama siya gamit ang hiniram kong camera ni Pia Lyka. Noong araw ding iyon ay nagpasama pa ako kay Pia Lyka sa bayan para ipa-develop iyong tatlo naming kuhang litrato. Hanggang ngayon ay nakatabi pa rin ang mga iyon sa aking photo album. Noong sumunod pang mga araw ay pawang pangalan ni Monina ang aking bukambibig.

Sabik na sabik akong nagkukuwento ng mga nangyayari noong hinintay ko si Monina na matapos ang kanyang ensayo sa nalalapit na pageant, ako ang nag-aabot ng tubig at tuwalya sa kaniya tuwing maikling oras ng pahinga, kay sarap na marinig ang “Salamat, Tibay” sa kanyang malamig at matamis na boses na sinamahan pa ng mala-dyosang ngiti. Para akong nasa langit. Pagkatapos pa noon ay ihahatid ko siya pauwi sa kanilang bahay. Sa jeep ay siksikan kaya’t nagkakadikit ang aming braso tuwing prumepreno’t napapadaan sa lubak na kalsada. Para akong nakukuryente. Pagkarating sa kanilang bahay, katamtaman ang laki kung titingnan sa labas, kulay

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 36

puti at may maliit na hardin sa harap, paalis na sana ako nang sambitin niya ang aking pangalan. Inalok niya akong pumasok upang mag-juice daw muna. Sino ba naman ako para tumanggi?

Habang kumakain ng lakas, iyong tinapay na may puti sa ibabaw na gawa sa puti ng itlog at orange juice, nagkwento siya tungkol sa kaniyang iisang pangarap. Hindi ang manalo sa pageant o maging isang kilalang beauty queen man, kundi ang makilala ang kanyang Italyanong ama.

Dirediretso lang ako sa pagkwekwento nang mapansin kong iba ang hitsura ni Pia Lyka. Iyon bang hitsura niya tuwing nanonood ng palabas nina Kim at Gerald, at John Lloyd at Bea, tuwing nagmamakaawa iyong bida na huwag siyang iwan n’ong lalaki. Nang napapakagat na siya sa kanyang labi habang nakatungo, alam ko nang malapit nang tumulo ang kanyang luha.

Nang tanungin ko’y dahil daw kay Monina. Nag-aalala raw siya na baka ipagpalit ko na siya kay Monina, kesyo mas maputi lang naman daw iyon at mas matangkad, mas matalino daw siya’t mas kaya pang sagutin iyong mga tanong kay Monina tuwing question and answer. Hindi ko alam kung maaawa ba ako sa kanya o matatawa. O matutuwa na may tao palang ayaw akong mawala sa kanya.

Lumipas ang mga araw at natapos ang pageant, nanalo si Monina. Iyong sagot niya sa tanong na “What is your biggest dream and what will you do reach it?” ay iyong kwinento niya sa akin na isinalin ko sa Ingles upang baka sakaling itanong sa kaniya ay maganda ang kanyang maiisagot at baka sakaling ipanalo niya pa ito. Hindi ko naman sukat akalain na magkakatotoo iyon.

Kasama ko si Pia Lyka na manood, siya mismo ang unang nag-akit kaya hindi ko na tinanggihan, iyon pala’y gusto Raw niyang makita ang pagkatalo na naman ni Monina. Kita ko

ang inis sa kanyang mukha nang kabaliktaran sa kanyang inaasahan ang nangyari. Natatawa akong inakit siyang puntahan si Monina upang batiin, syempre’t laking tanggi nito ngunit wala na siyang nagawa nang sabihin kong ililibre ko siya ng spaghetti at burger sa paborito niyang kainan sa mall kung magagawa niyang batiin at magpakuha ng litrato kasama ni Monina.

Bago pa man kami makalapit kay Monina, may lumapit sa kanyang matangkad na lalaki na wari ko’y isang dangkal at kalahati ang tangkad sa akin, naka-asul na polong bukas at sa loob ay may t-shirt na puti, maong na pantalon at iyong sapatos na gustung-gusto kong bilhin sa mall na kung tawagin ay Supra. Matipuno siyang tingnan sa kayumanggi niyang balat, may braces ang mga ngipin at nakataas ang buhok na wari ko’y ginamitan ng gel na nabibili sa tindahan sa halagang limang piso. May dala siyang pulang rosas at hinalikan si Monina sa pisngi at ang balik ay napakatamis na ngiti galing sa kaniya. Nadurog ang aking puso.

Isang linggo ang lumipas. Lunes, alas kwatro ng hapon, pagkatapos ng klase namin ni Pia Lyka ay naghintay kaming muli doon sa tambayan sa likod ng building. Habang nagkwekwento siya kung paano niya nakahiligan ang magbasa ng mga Ingles na nobela nina Nicholas Sparks at James Patterson, mga manunulat na hindi ko naman talaga kilala, na tuwing bumibisita sila sa bahay ng kanyang tiyahin ay palagi niyang hinihiram ang bagong libro ng kanyang mga pinsang nag-aaral sa malayong lugar na di kalaunan ay ibinibigay na rin sa kanya, nang may dumating na estudyanteng lalaki. Agad niya kaming napansin.

“Gregorio?” bahagya akong nagulat nang banggitin niya ang aking pangalan. Walang tumatawag sa akin sa unang pangalan dahil iyon na ang tawag ng mga kapitbahay, kamaganak at dating katrabaho sa militar kay Tatay bago siya mamatay. Kaya’t nakasanayan na na Tibay lang ang itawag sa

Pagbangon 37

akin. Maliban sa isang kaibigan.

“Dexter?” napatayo agad ako nang mamukhaan ko na siya sa wakas. Naroon pa rin iyong maliit niyang nunal sa gilid ng matangos niyang ilong.

Hindi ako makapaniwalang matapos ang halos siyam na taon naming hindi pagkikita mula noong nasa ikalawang baytang kami dahil lumipat ang aming pamilya ng bahay dito sa Lucena mula sa Tiaong ay dito pa kami magkikitang muli.

Sa di inaasahang pagkakataon, siya pala iyong nakakuha ng suklay ni Pia Lyka. Bumalik daw siya sa Tiaong ng isang linggo upang mag-asikaso ng ilang papel para sa pagpapalipat niya dito sa unibersidad. Kay liit nga naman ng mundo.

Ipinakilala ko sa kaniya si Pia Lyka bilang aking kaklase’t kaibigan kaya’t ako ang kasama niya sa paghihintay sa kanya. Tumagal pa kami ng lampas kalahating oras sa pagkukumustahan at pakikipagkwentuhan noong araw na ‘yon. At, noong sumunod pang mga araw ay ganoon pa rin ang eksena sa tambayan. Si Pia Lyka, taglay ang pagiging palakwento ay madaling nakasundo ni Dexter. Pati iyong pagkukulong ko ng bahay matapos kong malamang may katipan na pala si Monina at siya pa ang nanlibre sa akin ng burger at spaghetti para lang makalabas na ako ay ikwinento niya.

May mga pagkakataon din na pumupunta kami ni Pia Lyka sa bahay nina Dexter nang magbakasyon na upang manood ng mga lumang pelikula nina Dolphy, Babalu at Redford White. Sa kalagitnaan ng aming tawanan ay sisingit si Pia Lyka, “Pwedeng John Lloyd at Bea naman ang next?”

Magkakatinginan kami ni Dexter at mapapa-oo na lang kahit na alam naming bago pa man matapos ang pelikula ay makakatulog na kaming dalawa.

Minsan nama’y inaaya kong magbasketball si Dexter sa maliit na court namin sa bakuran ng aming bahay. Naroroon si Pia Lyka nakaupo habang nagbabasa ng Ingles na nobela o di kaya’y nakikipagkwentuhan sa bunso kong kapatid na babae, habang naglalaro kami ni Dexter. Nakakatuwang isipin na basketball pa rin ang aming paborito maliban sa chi-cho, teks at pogs, kahit na mula noon hanggang ngayon ay ako pa rin ang talo sa kanya.

Paminsan-minsan, kapag pinapayagan si Pia Lyka ng kanyang Papa ay sa kanila naman kami tumatambay.

Nagdadala ng gitara si Dexter at nagkakantahan ng mga kanta ng 6 Cycle Mind at Kamikaze at pagkatapos ay kakain ng niluto ni Pia Lyka na maruya o di kaya’y banana cue.

Minsa’y pumunta kami sa mall para kumain nang makasalubong namin si Monina at kanyang katipan, magkakapit-kamay. Di niya ako pinansin, ni ngitian ay hindi rin. Sa kamalas-malasan ay nakasabay pa namin silang kumain, nakaupo sila sa may unahan namin. Hindi ko sigurado kung bakit pero madikit ang tingin sa akin ng katipan ni Monina.

Sumapit ang Hunyo. Nasa ikalawang taon na kami ng kolehiyo. Walang nagbago. Kaming tatlo pa rin ang laging magkakasama. Sa tambayan sa likod ng building, doon pa rin kami nagkikita-kita pagkatapos ng klase, bago umuwi.

Madaling lumipas ang unang dalawang linggo sa unibersidad. Naroroon kami sa tambayan at sa unang pagkakataon ay naubusan kami ng pagkwekwentuhan. Nang malayo pa lang ay kita ko nang papalapit sa aming pwesto ang katipan ni Monina. Hindi ko alam kung bakit pakiramdam ko kinabahan bigla kaming tatlo.

“Ikaw pala si Tibay? Tama?” bungad niya. Ipinatong ang kanyang kaliwang paa sa upuan habang hawak ang dog tag na nakasabit sa kanyang leeg. Paano niya ako nakilala?

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 38

Ikwinento kaya ako ni Monina sa kanya? Pero bakit naman?

Para saan?

“Oo, ako nga. Bakit?” Pinilit kong hindi magputul-putol ang aking pagsasalita.

isang buwan y’ong kanilang anak. Hindi nila magawang magsumbong dahil may sangkot na droga,” mahina ang boses ni Dexter na para bang sikreto ang kaniyang sinasabi.

“Droga?” paninigurado ni Pia Lyka.

“Chill! Wag kayong matakot. Kinakabahan kayo agad, eh” sabay tumawa ng peke.

“Oo. Hindi ka nila sasaktan kung maiihatid mo nang maayos ang mga droga sa kanilang mga customer.”

“Hindi ako manggugulo. Promise. Gusto ko lang makipagkaibigan, tol! Ako nga pala si Glenn.”

Hindi ako makapag-isip ng tamang dapat gawin.

Pagkatapos ay umupo siya sa katabi ni Pia Lyka. Ramdam ang tensyon habang nagkwekwento siya kung paano niya ako nakilala, si Monina nga ang dahilan, at kung anu-anong hindi naman kami makasabay dahil wala kaming ideya tungkol sa mga bagay na sinasabi niya.

Hanggang sa akitin niya akong sumali sa kanyang grupo. Ako lang. Hindi niya binanggit sina Dexter at Pia Lyka.

Ipinaliwanag niya kung anong klaseng samahan iyon. Hindi ko gaanong maintindihan pero parang may mali. Ibinigay niya ang eksaktong lugar na dapat kong puntahan sa Sabado ng alas syete ng gabi.

Bago umalis ay nakita niya iyong nakasulat sa mesa.

“Banat Romance 570? Pangit pero pwede na. ‘Yan na ang pangalan ng grupo” ngumiti siya ng nakakaloko’t tuluyan nang umalis.

Pagkaalis niya ay ramdam pa rin ang tensyon sa aming tatlo. Walang nagsasalita hanggang si Pia Lyka, “Hindi,” mariing sabi niya nang hindi nakatingin sa akin.

“Hindi ka sasali d’on” “Kilala ko sila. Kapag tumanggi ka, masasaktan ka lang. ‘Yong nilipatan naming bahay, lumipat sa malayong lugar pagkatapos na mabugbog at maospital nang lampas

Isang araw na lang at kailangan ko nang magdesisyon, sa unang pagkakataon ay nagkaroon kaming tatlo ng seryosong away, malayo doon sa away na kung anong pelikula ang papanoorin o kung saan kami kakain. Pare-parehong gustong sumigaw pero ayaw na may makarinig. Alam kong nag-aalala silang dalawa para sa akin pero wala na akong iba pang pamimilian kundi a ng sumanib na lang sa grupo.

Kinabukasan, ilang minuto bago mag-alas syete ng gabi nang makarating ako sa ibinigay na lokasyon ni Glenn.

Isang maliit na bahay na walang pintura’t kisame at dilaw ang ilaw. Nabigla ako nang makita kong nakaupo sina Pia Lyka at Dexter sa kahoy na sofa. Agad na sinabi ni Glenn na gusto rin daw nilang sumali, na napakabubuti raw ng mga kaibigan ko, na hindi nila ako iniiwan. Oo, at nahihiya akong naging kaibigan nila ako, isang pahamak.

Naroon din si Monina sa katabi ni Glenn at tatlo pang mga lalaki. Pinaupo ako at ipinaliwanag kung ano ang aming gagawin. Kailangan lang naman daw naming ihatid iyong mga bag sa lugar na ibibigay nila at kunin ang kung anumang iaabot. Hindi binanggit kung ano ang laman ng mga ito kahit na alam na naman namin iyon.

Kapalit ay kahit anong hilingin, ipasa man ang babagsakin naming subject, makapasok sa isang kompanya, kahit anong kayang gawin ng pera. Iyon siguro ang dahilan kung bakit nanalo si Monina. Hindi pala dahil sa tulong ko.

Pagbangon 39

Naalala ko tuloy iyong tanong sa kaniya, “What is your biggest dream and what will you do reach it?” Ito na lang ba ang paraan Monina?

Tahimik naming inihatid ang mga bag. Lahat ay kinakabahan kaya’t walang imik. Iyon din daw ulit ang aming gagawin sa susunod na Sabado at sa mga susunod pang Sabado. Hindi ko alam kung kailan matatapos.

Lunes, doon pa rin sa tambayan, parang may nagbago.

Hindi pala. Halatang may nagbago. Walang kibo ang isa’t isa. Kahit kanina sa klase ay hindi ako pinapansin ni Pia Lyka kahit na alam kong alam niyang hindi ko maiwasang mapatingin sa kanya. Araw-araw ay ganoon lang kami. Magkikita-kita ngunit literal na walang imik.

Magkukunwaring abala sa takdang-aaralin o di kaya’y sa pagbabasa ng nobela at uuwi pagsapit ng alas sais.

Ilang Sabado ang lumipas. Wari ko ngayong araw ay pang lima na. Medyo nasasanay na rin ako, hindi sa gawain pero sa kaba. Malayu-layo ang lugar na inatas sa aming tatlo ngayon. Pagkarating, isang malaking bahay ang bumungad, para bang bahay ng isang kilalang tao, para bang iyong mga napapanood namin sa pelikula. Agad naman na may lumabas na lalaki at inabot ang isa pang bag.

Pagtalikod namin sa kanya ay agad na may malakas na pagsabog galing sa di kalayuan.

“Mga pulis kami! Sumuko na kayo’t huwag manlaban!”

Tuliro, hindi alam ang ikikilos, itinaas namin ang aming mga kamay nang magpaputok ng baril ang lalaking nasa likod namin. Tinamaan ang isang pulis. Dinig ko ang hagulhol sa takot ni Pia Lyka nang makitang humandusay ito at untiunting umaagos ang dugo.

Ginantihan ito ng putok ng isa pang pulis. Lumabas pa ang ilang pulis at iba pang kasamahan ng lalaki. Sa takot

ko’y hinawakan ko ang kamay ni Pia Lyka at braso ni Dexter, hinila sila’t tumakbo.

Di pa man kami nakakalayo nang sunud-sunod na putok ng baril tungo sa aming direksyon ang pinakawalan ng isang pulis.

Humandusay si Pia Lyka.

Nagkwekwentuhan lang kami tungkol sa kung saan namin gustong magbakasyon ngayong darating na summer dahil nagsasawa na rin kami sa paulit-ulit naming pinupuntahan. Gusto niya’y sa Tagaytay dahil daw malamig, gusto ko naman ay sa Perez, para naman maiba’t gusto ko rin ng tahimik.

Ilang minuto lang ay dumating na si Dexter. May dalang pinturang kulay tsokolate. Gagamitin namin upang pinturahan itong mesa, ayaw man talaga namin. Upang burahin ang masamang alaala bago pa man namin lisanin itong unibersidad.

Iyong suklay? Nahirapan din si Pia Lyka na itapon ito ngunit noong minsang mawala ito sa pangalawang beses ay hindi na niya ito hinanap pa.

“Ikaw ba Dexter? Saan mo gustong magbakasyon?”

“Sa Tiaong,” sagot niya.

Napatango kami habang nakangiti. Di na kami nagtagal pa’t umalis na rin kaming tatlo matapos mapinturahan ang mesa. Ito na siguro ang huling araw namin dito sa tambayan.

May iisang masamang alaala ngunit natabunan na rin ng masasaya.

Nauunang maglakad si Pia Lyka gamit ang kanyang saklay, nagtatanong kung anong pwede naming gawin sa Tiaong, di alintana ang putol niyang kanang binti. Isa nga siyang paru-paro, maganda’t malaya ngunit mahina.

Andamyo xiii 40

Kalye Sophia Margarette Roxas Caagbay

Aming kalyeng pinaglipasan ng mga hinahanap, Sa taas ng poste’y pundidong bombilyang kumikislap Dinanak ng katas ng ubas at peklating pangarap.

Mula sa selda ng ipinagbabawal na pagsamba, Nanatiling nakatingala sa namumutlang tala Preso pa ring aba habang nanghihiram ng ginhawa.

Bawat Tokhang ay ang pag-antanda ng: “huwag naman po,” Tila prusisyon sa itim na Nazareno itong gulo At alat sa bawat hinagpis ng hakbang sa binabato.

Ngunit taingang-kawali ang humuhukom, madugo Umaagos ng bangungo’t , lagim sa aming pagtakbo Umaasa kaming, ihahapag sa mataas na hukbo.

Binubusalan ang dipensa ng aming mga bibig Sa tandang pananong, dila pa naman ang kinakabig Uuwi kaming, bulol na pangarap ang isinasatinig.

Siguro nga’y nabulol ang mga pundidong tinig, Ngunit `di pa huling sinag ay patuloy na manaig Sa kalyeng dinaraanan ng mga gulong ng mangingibig.

Pagbangon 41

“Lakbay” Brigitte Sinag Sumakay na ako sa jeep na pa-Bocohan, bigla akong nagsisi. Sana niyakap ko ang pagtitig sa poste ng ilaw habang umuulan, at hinintay ang jeep na pa-Gulang Gulang…

Andamyo xiii 42

“Sa kabilang ibayo ” Sophi[a]c

Pagbangon

Beterano Sophia Margarette Roxas Caagbay

43

Oh Diyos ko, bakit mo kami pinabayaan?

Jay Mel M. Nicomedez

Duguang bukang liwayway sa haraya ng kahapon Ala-alang ‘di nawaglit, binabanderang paghamon.

Bagama’t inuulyanin, markadong init ng basyo: Wagayway ang watawat sa lipi ng Pilipino.

Gatilyong laan sa hapon, lumilipad na burador Mula Bataang-pueblo, kinipkip sa Korehidor.

Pisi ng Perlas Puwerto, nilusob, saklot ang norte Saksi ang layang nakitil; sa dangal ang pag-abante.

Nilisan na ang digmaan, sa hawla ng pangyayari, Binusabos ng dayuhan sa ’ting sariling pag-aari.

Bangungot ang nakalipas; ngunit tugon sa dinanas: Mga sundalong lumaban, kahit ang puso ay manas.

Libong buhay ang puhunan, sa sigwa ng pumupukaw Tumatahip sa sundalo ang dugo’t pawis na halaw.

Bumibigkis sa anino ang kalayaang natamo Markadong himig ng sugat sa bisig ng beterano.

Tuluyan silang nilipas, parang kalawang na boga.

Inantandang paalam ba ang nililimot na petsa?

Mananatiling tahimik o luha sa takipsilim?

Para sa markadong gisi: bayaning handog sa’min.

May patayan na naman sa telebisyon, sa radio at dyaryo May gatilyo na namang pumutok kasabay ng misyong matuto Bawat basyo, at bawat patak ng dugong pinagkaitan ng pagkakataon Bawat barya, at bawat gramo na tila ba ay nakakalulong Ang Diyos daw ang gumawa ng lahat ng bagay sa mundo Ngunit sino nga ba ang gumawa sa Diyos na siyang sinasamba natin?

Kung ang Diyos ang gumawa ng tao, tao naman ang gumawa sa Diyos At kung bakit tayo ganito ngayon at ang buhay natin ay gawa natin at hindi Niya Kung bakit nasa langit ang Ama na siyang maghahatol sa ating lahat Ay isa pa ring tanong na aking hinahanap ng marubdob sa aking isipan Kung ang kanyang mga obra ay taliwas sa kagustuhan Niya Baka dahil takot siya sa mga nilalang na nilikha niya Hindi naman sa ako ay nangingialam ‘pagkat bubot pa ang aking isipan Ngunit basehan ba ang edad upang itikom ang ating isip, mata, at tenga?

Malinaw ang ating tahakin at buo ang tiwala ko sa bago nating sandigan Ngunit basehan ba ang titulo para ipagkait ang pagbabago’t buhay?

Andamyo xiii 44

Guwardiya I. Gabi-gabing sinusubok Ang ‘yong tatag sa magdamag; Kasalanan ang umidlip Sa pagbabantay Sa isang restawran.

Napupuyat ang bombilyang nakatungo sa iyo; Lagi kang naka-antabay Sa mga dumarating: Sa mga kustomer, Sa iyong boss, at maging Sa tahimik na pagdalaw Ng antok.

At sa mga pagkakataong Wari’y bombilyang kukurap-kurap Ang ‘yong mga mata manghihiram ka ng tapang sa isang istik ng sigarilyo upang magmasid-masid muli sa mga darating pang kustomer ngunit sadyang lumalamlam ang ‘yong mga matang hindi na magawang magpahinga dahan-dahan kang magnanakaw ng idlip— pagsisilbihan ng kasalanan mo ang sariling katawan ngunit palagi itong may hangganan sa posibilidad ng isang masalimuot na hinaharap sapagkat pinagmamasdan ka lamang ng nakaambang panganib.

Mark Bringel

II. Tahimik na nakikiramay ang kape sa ‘yong harapan sa mga madaling araw na nag-iisa ka sinasapo ng kalyuhin mong palad ang init upang maibsan ang bumabalong na ginaw sa yakap ng ‘yong asawa’t mga anak may mga panahon ding napapatulala ka sa pag-iisip: maglalakbay ka patungo sa inyong tahanan naisasalarawan mo sa isip ang natutulog mong asawa’t mga anak: daing lang kaya ang hinapunan nila o may grasya sa hapag?

Sa mga ganoong pagkakataon Makakaramdam ka ng habag Ngunit di magawang Ihakbang ang mga paang Gustong umuwi Sapagkat batid mong nakapako ka Sa oras na ito. Para sa iyo, matang pakurap-kurap Ang oras Na tutumbasan ng sweldong Kulang na kulang.

III. At madalas, sinasagot mo na lamang ng pag-iling ang mga pagkakataong wari’y pawis na nadudulas ang ‘yong buwanang sweldo kung kani-kaninong kamay maisalba man lamang ang palagiang umaga sa hapag kasama ang pamilya mo.

“Lingon” Wattie Ladera

Na sana, sana, (…) rinig mo ang pagtangis sa likod ng mga ngiti ko – tuwing nag-uusap ang mga mata natin.

Pagbangon 45

Andamyo xiii 46

“Colors of belligerence” Kyle Cadavez

Pagbangon

Mumurahing laruan Wattie Ladera

Kung palagi mang nagtatagumpay Ang hamon ng pagtitipid Iyon ay dahil nakaduduwag Ang pag-aalala sa bigas, ulam, gatas, Pambayad sa kuryente’t tubig.

Kung sa kamusmusan Ay mumurahing laruan lamang Ang naipanglalayaw Iyon ay dahil hindi dapat tayo Maubusan para sa mga susunod Pang araw. Bagamat may mga araw Na nauubusan, hindi tayo humihinto Naglalaro ang mga laruan Nagsasalita, nag-uusap, nagsisisigaw Gumagalaw at lumilipad nang may tunog Nagkakaboses at nag-iiba ang tinig Nanlalaban, may natatawa at may naiiyak Hindi maibebenta ang ganitong sandali Naaangkin na walang paghahanap ng sukli At nagkakaroon ng tapang sa pag-aalala Nalalampasan ang hamon ng mamahaling daigdig Tunay na nangingibabaw ang mamahaling tunay Iyon ay nang mainggit at maglaho ang walang saysay.

47

Andamyo xiii 48

Tau-tauhan Kyle Joshua Cadavez

Malamig noong araw na iyon ng Oktubre. Kulay lila ang kalangitan at tila yakap ng buwan ang mga bituin.

Nakadungaw ako sa bintana ng aming kubo nang may naaninaw akong pamilyar na anino.

naming ipupwesto ang mga laruan sa kanilang mga base at kukunin ang vics. Pagugulungin sa bawat base at dapat tamaan at matumba ang mga sundalo sa kampo ng kalaban.

Kapag natumba, ibig sabihin, patay na iyon sa gyera.

Minsan lang umuwi si Itay at sinakto pa niyang birthday ko noon. Bukod sa dala niyang bag, dala rin niya ang kanyang ngiting kay tagal ko nang hinintay. Niregaluhan niya ako ng laruan--mga kulay green na hugis sundalo na gawa sa plastik.

Matagal ko nang hiniling sa kanya ang ganoong regalo ngunit ayaw niyang pumayag na iyon ang iregalo sa akin.

Natapos ang kaarawan kong masaya kaming lahat.

Simpleng canton lang at maliit na chiffon cake ay sapat na para sa amin dahil ang mahalaga naman eh yung buo kaming pamilya. Natulog akong may pangamba dahil naalala ko ang mga mata ni Itay--parang may kakaiba, may halong lungkot at takot.

Lagi niya kasing sinasabing masama ang ugali ng mga sundalo. Masama raw sila. Hawak daw nila ang batas.

Siguro kung mayaman lang kami, hindi na niya kailangan pang pumasok sa maling trabaho. Isang trabahong nakasisira ng kalikasan. Ni-recruit siya noon ni Tiyo Domeng.

Basta ang alam ko lang ay pumuputol sila ng mga puno, illegal logging kung tawagin, at ine-export ang mga troso sa mga kalapit na bansa. Minsan pa’y nakwento ni Itay na nasubukan na rin niyang bumaril ng mga nanganganib na maubos na mga hayop. Kinukulong ang mga ito, ang iba’y kinukuha ang balat at ivory, at ang karamihan naman ay ibinebenta sa mga Vietnamese.

“Pero sila ang nagtatanggol sa mga naaapi,” hindi ko pagsang-ayon kay Itay.

“Nagkakamali ka, anak. Sila ang nang-aapi.” Hindi ko maintindihan si Itay noon.

Kahit na halatang napipilitan ang Itay, nakikipaglaro pa rin siya sa akin. Halata rin sa kanyang mukha ang takot at pangamba. Hilig naming laruin noon ‘yung base-base. Isa-isa

Pagbangon 49

Nagising ako sa mga sigawan sa labas ng aming kubo.

Madaling-araw iyon kaya medyo nangingibabaw pa rin ang dilim. Laking pagtataka ko noong nakita kong nag-uusap sina Inay at Itay. Maya-maya pa’y umiyak na si Inay, nanginginig sa takot. Hindi na rin ako mapakali sa mga nangyayari.

Biglang may pumasok na sundalo, tinulak si Inay pagkatapos hinila si Itay.

Hahabulin at susundan ko sana si Itay ngunit niyakap ako nang mahigpit ni Inay. Ayaw kong magpapigil pero lumambot ang aking bisig sa init ng yakap niya. Sumilip ako sa butas ng aming kubo, kitang-kita ko ang nangyayari sa labas. Nakapila si Itay kasama ang iba pang kalalakihan sa nayon.

Sumigaw ang isang lalaking naka-itim na jacket at may hawak pang baril, kasama ang ilang mga sundalo.

“Anong akala ninyo, mauutakan niyo ako? Akala ninyo ganoon na lang kadaling umalis sa sindikato? Matapos ko kayong bayaran, ganito pa ang igaganti niyo sa ‘kin?”

“Ngunit hindi na kaya ng konsensya namin ang

ganyang karuming trabaho!” Sagot ng isang bruskong lalaki, nanggigigil sa galit.

“Tama! Ilegal itong ginagawa natin. Mas gugustuhin ko pang magtrabaho sa bukid kasama ang aking pamilya kesa sirain ang kalikasan.” Matapang na pahayag ng Itay, alintana ang pagbiyak ng kanyang boses at malapit na pagtulo ng kanyang mga luha.

Ilang segundo pa’y sinugod ng mga kalalakihan ang mga kalaban. Lumingon si Itay sa kubo namin. Sa pagkakataong iyon, nalaman kong tama nga siya sa mga sinabi niya kagabi.

Nagkagulo ang mga tao. Suntok dito, hampas doon.

Ngunit biglang itinaas ng mga sundalo ang kanilang mga baril at nagpaputok ng isa. Testing, kumbaga. Itinutok ito sa mga dati’y kakampi nila at isa-isa silang pinaputukan.

Para silang laruang sundalo, tulad ng nakagawian naming larong base-base, isa-isang tinamaan, gumulong at natumba. Si Itay, patay na sa gyera.

ss

Andamyo xiii 50

Ikaw kasi Fernando Tiu, Jr.

“Ano ‘to?”

Ito ang pagaralgal kong usisa nang abutan nya ako ng isang aklat, sabay pahid ko sa kung anong namamasa sa aking mga mata.

“Para sa ‘yo... you’ll need this,” sabi nya. Kahit baligtad ang pagkakaabot nya, kilala ko agad ang pabalat. Isang bagong edisyon ng Purpose Driven Life ni Rick Warren. May price tag pa.

“An’hin ko ‘to?” Halata sa tono ko ang namumuong pagkairita.

“Para mahanap mo Siya... kailangan mo Siya.”

Siya? Parang gato de mesa sa higpit ang pagkakakapit ko sa obra ni Pareng Rick (di kami close). Bakit ba walang sapat na lakas ang kamay ko para kuyumusin at durugin ito sa harapan nya?

Sa gitna ng mabibigat kong paghinga, kulang na lang ay masunog ang aklat sa tindi ng aking pagtitig. Ba’t ayaw matupok? Ba’t mata ko ang parang humahapdi? Lumalabo.

Nagdidilim.

“Wala man lang bang thank you?” malambing nyang tanong. Napakurap ako, at sa paglinaw ng paningin ko, nakita ko s’yang nakangiti sa akin. May gumuhit sa aking pisngi, na agad sinapo ng palad ko.

“Hin... hindi ko to kailangan,”pabulong kong sumbat, sabay irap. Kung pwede lang ibatikal sa pagmumukha n’ya para mapahiya ang tila mapantuya n’yang ngiti. Ako pa.

Magagawa ko ba yon? Sa kanya ko lang naman pinaikot ang

buong mundo ko. She is my purpose... she is my life... So STFU, Rick Warren!

“Siya lang ang makakapagbigay sa ‘yo ng hinahanap mo.

Di mo sa akin matatagpuan ‘yon, sa Kanya lang,” malumanay nyang paliwanag. Inabot n’ya ang daliri ko para dantayan, bago bitiwan sa akin ang aklat.

Seryoso? Kailan pa s’ya naging evangelist? Ito na ba ang pinakabagong version ng “I don’t derserve you, you’re too good for me”?

Alam ko namang may naghihintay sa kanya sa labas. Yun ang dahilan! Ba’t kailangan pang daanin sa banal-banalan?

Napaka-ipokrita naman. Ganon ba ka-bobo ang tingin nya sa akin? Hindi ako bobo. Tanga lang.

May kung anong biglang humalukay sa aking dibdib.

Galit ba? May gusto akong sabihin sa kanya, pero baka magalit s’ya. Eh, ano kung magalit? Ano pa bang puwedeng mawala sa akin?

“Ano ‘to, konsolasyon?” mapait kong ganti. “Di mo ako kayang... tapos ipagtatabuyan mo ako sa Kanya, ganun ba?

Hiyang hiya naman ako sa Kanya, dapat nagtata-tumbling na ako sa sobrang saya. Pero hindi eh.”

“Ikaw na nga itong pinagmamalasakitan,” mahinahon pa rin n’yang sagot, ngunit halatang na-offend. “Yan lang ang kaya kong gawin para sa ‘yo. Pwede ngang hindi na lang ako magpakita sa ‘yo eh. Nag-away pa kami nung isang tao bago ko s’ya napapayag, naisip mo ba ‘yon? If you can’t appreciate it, there’s nothing I can do.”

Napatungo na lang ako. Sige, ako na ang masama.

Pagbangon 51

Marahan s’yang tumayo, hinaplos ang aking mukha, at banayad na piningot ang ilong ko. Nalanghap ko ang halimuyak ng kanyang pabango sa huling pagkakataon.

Sa pagtalikod nya ay binitiwan ko ang aklat at kaagad kong sinamsam ang kamay nya. Malamig. Matigas.

Nagpupumiglas. Wala na...

Iniwan n’ya ako sa madilim na silid na ‘yon. Muli kong namataan sa sahig ang letseng obra ni Rick Warren. Sinipa ko ang pabalat para buklatin, at tumambad sa akin ang larawan ni Pareng Rick.

Nagbibiro marahil ang paningin ko, gawa siguro ng dilim o pamumugto, nagmukha siyang katulad ng lalaking naghihintay kanina sa labas. Ang nagmamay-ari ng lahat ng mahalaga sa akin. Ngising aso.

Gago!

Kaagad ko itong pinulot at inihambalos sa lamesa. Di pa ako nainaman, ginutay-gutay ko ang mga pahina nito.

Nasugatan ang mga kamay ko sa matalas na kanto ng pabalat.

Ano, napalag ka?

Lalong nagdilim ang paningin ko. Pinulot ko ang labi ng obra ni Rick Warren. Kasabay ang isang paimpit na hiyaw, ubos-lakas ko itong ibinatikal sa kisame. Ang lintik, nag-iwan pa ng hiwa sa palad ko!

Tiniis ko ang hapdi para itiklop ang mga daliri ko, at dinuro ko ang kisame.

“Ano!” sigaw ko. “Tingin mo d’yan!” Katahimikan lang ang sumagot.

“Ito ba ang gusto mo, ha? Ito ba ang plano mo? Paano naman ang gusto ko? Dapat ba lahat tungkol sa ‘yo? Sagot!”

Katahimikan.

“Ingrato ba ako? Iniwan lang ng kung sino, nagmamaktol na ako? Ang babaw ko ano? Sorry ha. Ang dami nga palang namamatay at nagugutom sa Africa. Dapat ko bang ikatuwa yon, ha?”

Katahimikan.

“Ginawa ko naman lahat ah... bakit ganun? Di mo ba nakita, I tried so hard to be the best for her. Ano pa bang kulang? Ba’t di n’ya sinabi? Ba’t di mo sinabi? Di ba alam mo lahat?”

Katahimikan.

“Ganyan ka naman eh!” buwelta ko, sabay pulot ng aklat at muling pinalipad sa kisame. “Pamisteryoso... Dapat paniwalaan na lang... Walang tanung-tanong... Gusto mo, bulag kami... Lahat may tamang panahon... Lahat may dahilan... Anong dahilan nito!”

Katahimikan.

“Ano, hindi ba ako karapat-dapat sa sagot mo? Paano ba maging? Ano!” Katahimikan.

“Siguro di mo alam, ano?” bigla kong kutya. “Alam mo, minsan naiisip ko, ako lang naman ang sumasagot sa lahat ng tanong ko. Iniisip ko lang na ikaw, pero ako yun. Niloloko ko lang ang sarili ko. Ano, di ka pa rin sasagot?”

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 52

Ikaw kasi

Katahimikan.

“Pagsubok mo ba ito? Patawad naman po, hindi ako pumasa... Pero... alam mo, matagal ko na ‘tong iniisip. Ano namang susubukan mo sa akin, eh alam mo na naman lahat?

Ano ba ako, laruang de susi? Kami bang lahat, laruang de susi?

Naglagay ka ng bawal na bunga, alam mo namang papatusin, nilagay mo pa rin? Ayus ka ah! Alam mong mapapahamak ang buong sangkatauhan, nilagay mo pa rin? Lakas ng trip!

Ano yun!”

Katahimikan.

“Ah, anong sabi mo? ‘How dare you question my infinite wisdom!’ Ah, sorry, guni-guni ko lang pala yun, akala ko ikaw na, hehe.”

Katahimikan.

“Sagot ka naman,” bigla kong hinahon, nagmamakaawa.

“Pati ba naman ikaw?”

Ngunit katahimikan pa rin ang nanaig. Unti-unti akong naupos sa sarili kong galit, at napalitan ito ng pagsuko at dimaiusal na pagkahabag sa sarili.

Sa silid na ‘yon, na naging saksi sa aking pagtangis,

nadama ko ang matinding pagkahiya, dahil hinayaan ko ang sarili kong maging mangmang sa loob ng buong buhay ko. Dahil dito ako iminulat. Dahil ito raw ang dapat. Walang nakakaalam. Bawal magtanong.

At sa kauna-unahang pagkakataon, naramdaman ko kung paano maging tunay na mag-isa. Walang liwanag na gumagabay. Walang masasandalan. Walang madadaingan.

Walang patutunguhan...

Sa pagtahak ko sa madilim na landas na umakay sa akin noong araw na ‘yon, di na ako muling nakasumpong ng kamay na muling hahaplos sa aking mukha. Ngiti mula sa mga labing nangangako. Yakap na maghihilom sa sugat na iniwan ng nagpamana sa akin ng obra ni Rick Warren.

Walang kinabukasan na nakatakda para sa akin. At walang sino man. Malaya ako. Mag-isa. Ligaw na anghel sa gitna ng karimlan.

“Kung noon sana, ay sinuhulan mo ako ng sarili kong Eba, di na sana ako nagtampo. Di na sana nagtaka. Di na nagtanong. Di na naghinala. Hindi na sana lumaya sa Iyong tanikala!”

Pagbangon 53

“A soul’s contempt” Kyle Cadavez

Andamyo xiii 54

“Panderbi” Ze n Marcus Rodas

Pagbangon 55

Puwing at mulat Jay Mel M. Nicomedez Nakagisnan na ang dilim, takot sa liwanag Takot na ring sumilip sa siwang at umaninag Napapanglaw, napupuwing sa mga alabok Hindi na muling mumulat, ‘di na rin susubok Marami ang nakakapa sa sulok ng dilim Ayaw nang makakita’t makakinig ng lihim Minsan ay sumisilip at waring nagtatanong Hanap ay sagot ngunit isip ay nakakulong Nagtangka ka na rin namang sumilip sa siwang Umukit ng kasaysayan at ito’y ipagdiwang Pumunta sa liwanag at baunin ang ilaw Huwag sanang mabulag o kaya ay masilaw At sumugal ka na nga sa tadhana’t panahon At alam mo na ring mawawasak mo ang kahon Nag-aalinlangan man ngunit mata’y minulat Sa pagyakap sa’yo ng liwanag ‘ka’y nagulat Sa pagtanglaw sa liwanag, ika’y nabighani Iba’t ibang kulay, hawak ng mga kawani Sa sabrang daming nakuha, ikaw nga’y nalito Ang dati mong paniniwala’y nagi nang mito Ang liwanag mo na dala ay nakabubulag Puno ka ng kaisipang laging nagingilag At lalo ka na ngang nakulong sa kadiliman Nawalan ka na rin ng pagkakakilanlan

Nang magising ako mula sa mahabang paghimbing dumagsa ang tinig sa aking tainga, nag-uunahang magpapakilala, umaasang hindi lang lumipad sa kawalan ang marating. Inuudyakan ako nitong mga bulong na pakawalan ang paraiso sa aking mga bibig.

“Vis-a-vis” Kyle Cadavez

Andamyo xiii 56

Tulay Sophia Margarette Roxas Caagbay

Tuwing ika-labindalawa ng Hunyo taun-taon ay nakikita ng tindera ng gulay na nakapuwesto sa kaliwang dulo ang dalagita sa kanang dulo ng tulay – nakatayo roon. Madalas, malayo ang tingin. Minsan, nakayuko sa ilog. Para sa mga nagdaraan sa tulay na nakakakita sa kanya ay iisipin siyang baliw – may magkakaroon din ng kuru-kurong magpapakamatay siya.

Ika-labindalawa ng Hunyo taong 1989, ikalimang taon ng pagbisita ng dalagita sa tulay. Kapansing-pansin para sa tindera na mas kakaiba ang ikinikilos ng dalagita habang nakatayo sa markadong puwesto nito: hindi nakakatulala sa malayo o nakayuko sa ilog – may tangan siyang papel at doon nakapako ang tingin. Pagkatapos ay magpaparoo’t parito, titigil at uulitin ang pagtitig. Paulit-ulit siyang ganoon.

Mabilis na umakyat ang dalagita sa balustre ng tulay.

“Ang babae!” Tumalon ang dalagita.

Humahangos na tumakbo ang mga nakakita patungo sa kaliwang dulo ng tulay. Bigo sila nang makarating – bumagsak ang duguang katawan ng dalagita sa batuhan. Tila binuhusan ng malamig na tubig ang mga nakasaksi. Ang iba ay bumaba upang mas kumilatis. Napansin ng isa sa mga bumabang lalaki ang papel na hawak ng dalagita. Kinuha niya iyon at binuksan.

“Danilo,” basa niya.

Ika-limang taon na ang nakakaraan mula ng tayo ay maghiwalay. Taun-taon ay ginugunita ko ang masasayang araw ng ating kabataan. Natatandaan ko pa ang paglalaro natin sa

bahay-ampunan. Natatandaan mo ba ang habulan, sumpyang, at iba pang mga laro natin kasama ang mga kapatid natin sa bahay-ampunan? Inilalayo tayo nitong munting mundo sa putukan at kaguluhan sa bayan. Musmos tayong sinasamyo ang ating kabataan.

Ika-labindalawa ng Hunyo 12 taong 1984 ipinagdiwang natin ang iyong ika-labintatlong kaarawan. Magdadapithapon nang tumakas tayo sa bahay-ampunan patungo sa parang malapit sa ilog. Napapabalitang gagawan iyon ng tulay.

Habang samyo ang malamig na hangin sa parang ay malayo ang hinahayon ng ating isip dala na rin siguro ng maagang pagkamulat sa pagkasalat. Mula sa pangangarap na pumasok sa mataas na paaralang sekundarya kapag natapos ang batas militar hanggang sa kuwento ng isa’t isa na nagdala sa atin sa bahay-ampunan.

Parehong kasapi ang ating mga magulang sa kilusang Hukbalahap – parehong ring nasawi sa pakikibaka. Ipinapapatay ng gobyerno ang sinumang tumaliwas sa pamumuno ng pangulong Ferdinand Marcos. Nangako tayong magtataas din ng plakard at bibigyang hustisya ang kabiguan ng ating mga magulang.

Bago tuluyang magpaalam ang araw, napag-usapan rin natin ang makapanindig-balahibong pangyayari sa ampunan.

Unti-unti ay nawawala ang ilang mga kapatid natin sa pagdaan ng panahon. Hindi na sila natatagpuan.

Nagsimula ito ng i-anunsyong gagawin ang tulay. Ngunit walang takot na nanatili tayo sa batuhan. Umiiling-iling tayo

Pagbangon 57

sa kwentong-balbal na dulot iyon ng tinatawag na sipay na nangunguha ng mga bata upang ibuhos ang dugo sa mga ginagawang tulay upang mapatibay ang mga ito.

Nagpatuloy tayo sa pag-uusap hanggang mapagdesisyunang maglaro hanggang sa isang iglap ay wala ka na… Wala akong nagawa.

Danilo, marami na akong inabot para sa mga pangarap natin. Sumapi ako sa Maralitang Pilipino upang makibaka para sa hustisya. Kilusan ito ng mga tibak na lumalaban sa gobyerno upang mapatalsik ang pangulo sa puwesto. Taong 1986 nang magwakas ang batas militar. Tapos na ang malagim na diktadurya.

Ngunit, mali ako. Ngayon ay paulit-ulit akong binabalikan ng gabing huli tayong nagkasama. Nagsimula ito noong isang gabing galing ako sa parang upang gunitain ang aking kaarawan. Naglalakad ako pauwi nang… harangin… a-at h-halayin a-ako ng… p-p-parak. Sinubukan kong lumaban ngunit wala akong nagawa. Pinili ko na lang balikan ang mga multo ng kahapon sa aking gunita upang takasan ang kababuyan ng aking kasalukuyan.

Nagtataguan tayo nang bigla mo akong iniwan. Hinabol kita habang iyak ng iyak. Pinilit mo akong magtago. May umaaligid kamo sa parang ngunit nagpumilit ako. Isinama mo ako at tumakbo tayo. Pilit mo akong pinatahan bago itinago sa isang malaking katawan ng puno. Ang sabi mo huwag akong gagawa ng anumang ingay.

Lumayo ka. Umatras nang umatras hanggang bigla ay… may parak – at dinakip ka. Bago ka nagpumiglas ay nakita ko pang inilagay mo ang iyong daliri sa iyong bibig habang nakatingin sa pinagtataguan ko.

Hindi ko naiintindihan ang nangyayari pero alam kong dapat akong lalong magtago. At huwag gumawa ng anumang makapaghihimaton sa aking kinaroroonan. Kinagat ko ang kamay ko kasabay ng panlalaki ng mga mata, binigwasan ka sa ulo ng isa sa tatlong parak. Walang malay ka nilang isinilid sa sakong kanilang binitbit. Naglakad sila papalayo.

Tahimik at maingat akong sumunod. Buo ang loob na hindi ka iiwan. Ililigtas kita. Humantong ang mga parak sa umpukan ng mga manggagawa. May mga saku-sako rin na naroon at doon ka nila inihagis.

“Buo na,”anang isa sa mga parak. “Simulan nang gawin ang tulay.”

“Lolo Nilo?”

Nanginginig ngunit maingat na tiniklop ni Danilo ang liham. Inabot ang tungkod at dahan dahang tumayo.

Andamyo xiii 58

SUMP[y]A[ng] Edilberto Fuerte

Bagabag Martha Betina L. Tamayo

Maiba... taya Kayumanggi rin naman ang kulay ng balat ko Hindi naiiba sa mala-kojik nilang ganda May sariling pag-iisip at ‘di nakisusukob sa opinyon ng iilan Hala sige, ituloy na ang sumpyang ‘di magbago... taya Kakabit ng salitang hindi na rin luma Umasa ako, kami, sa langit na walang ulap Sa kumpas ng dilang kumikitil at nagpaluluha Ang galing mo Dong, parang si Asiong, clap clap Mahuli... taya Hindi ako user, taas kamay ako nang magtagpo tayo Parang mga linya sa checkered na damit mo, ang gulo Hindi ako susuko, ‘namo, batohin kita d’yan ng bato Nangibabaw ang katahimikan sunod ang maingay na tinginan Taya!

Teka, tatakbo na ba ako?

Nakalimutan ko taguan pala ito Nakapiring mga kalaro ko.

Mag-isa lang ulit ako rito sa aming bahay. Hindi ako sanay sa ganitong pakiramdam. Tahimik, mapayapa, walang magulo at dahil dito, napapansin ko ang lahat. Ang mahinang paghampas ng kurtina sa aming bintana, ang tunog na nagagawa ng mga nagkikiskisang mga halaman tsaka na rin ang mahinang tunog ng motor ng electric fan at lalo na ang bawat pag-ikot ng kamay ng orasan.

Sabagay, alas-tres pa lamang naman ng umaga, halos tulog pa ang lahat ng aming mga kapitbahay. Wala pang maiingay na tunog ng tricycle o kaya naman mga sigaw ng mga naglalarong bata. At dahil sa sobrang katahimikan ay nakakabingi.

At dahil sa sobrang pag-iisip ay bumangon ako sa ’king kama at dumeretso sa salas. Binuhay ko ang mga ilaw at nang abutin ang remote upang buhayin ang telebisyon ay bigla akong nabagabag ng isang pamilyar na pakiramdam. Biglang nanigas ang aking katawan at animo’y may namumuong pawis sa aking noo. Bumilis bigla ang pintig ng aking puso at parang sumikip ang aking pag hinga.

Halos tumalon ang aking puso nang nakarinig ako ng tunog na umalingawngaw sa buong silid. “Ang pakiramdam na ito… hindi maaari.” Wala sa sarili kong naibulong ang iniisip ko.

Sinubukan kong kumalma ngunit mas lumala lamang ang aking nararamdaman, pakiramdam ko ay parang may biglang naggiyera sa aking kalamnan. Hindi ko na ito kaya… iba na ang takot at kaba na aking nararamdaman kung kaya’t gusto ko na itong takasan.

Inabot ko ang tangnan ng pinto at nang buksan ko ito ay laking gulat ko na lamang nang may tumalon na pala at sa hindi inaasahan ay lumabas ang hindi dapat ilabas, ang aking sama ng loob. Huli na lamang nang aking naalala na may LBM nga pala ako.

ff

Pagbangon 59

“Her edge �

Sophi[a]c She is a scar, a hole, shearing down heavy haunting lines onto the old wood while mumbling ugly truths within whispers and shouts; daunting, daring... They held her entrapped between silence and roars.

Wishing for her youth, she needs to carry her away from her burdened soul, away from the crushing river of sorrow. She just wants to have that smile she used to wear.

Andamyo xiii 60

“Pagsamo sa bibliya” Edcel Cabaylo

“Ano ba ako sayo? Ako lang ba yung nagsisilbing unan na dinadantayan mo kapag tama na, hindi mo na kaya, pagod ka na sa napakahabang araw na dinanas mo kasama s’ya? O isa lang ba akong kumot na magbibigay ng init sa nanlalamig niyang pagtingin sayo? Baka naman isa akong kama na tatanggap sayo matapos ang mahaba mong araw at gigising sayo sa katotohanang hindi ka na nya mahal. Tutal tayo ay nandito at pinag-uusapan ang mga bagay na makikita sa loob ng apat na sulok na silid na iyong pinagkukublian para ilabas ang sakit, mahal, ikaw ang bumbilya na nagbibigay ng liwanag sa madilim kong pananaw sa buhay. Ikaw ang nagsisilbing haligi sa marupok kong pagkatao. Kahit akoy maging unan, kumot o kama mo, hinding hindi ako kakailanganin kung wala ang silid na katulad mo. Ikaw ang silid na aking patutunguhan upang makadama ng pahinga sa isang araw na puno ng pagasa, nagbabakasakaling ikaw na. Kung ikaw ay magiging rosas na nakalaan para sa iba ako naman ang tinik na poprotekta sa iyong puso.”

Nakakabinging katahimikan ang bumalot sa aming mga katawan habang nakatayo sa dagat ng katanungan. At ang nakakabinging katahimikan ay nasundan ng kanyang mga yabag papalayo na nagsilbing sagot sa napakalaking katanungan sa aming buhay. Kung ano nga ba ang meron kami? Wala, wala nang kadantay ang aking mga balikat sa malamig na simoy ng hangin sa kalaliman ng gabi.

Inipon ko ang lahat ng natitirang lakas sa aking katawan upang subukang humakbang papalapit sakanya. Pero wala, akoy naiwan sa gitna ng aming napagusapang tagpuan.

Doon sa kagubatan kung saan ang mga rosas ay malayang namumukadkad, malayo sa mga tao na sisira sa kanya. Ito ang aming tagpuan, napag-usapang lugar kung saan aming masisilayan muli ang mukha ng isa’t isa at magsasabi na kung anong nangyari sa araw ng bawat isa. Ang araw ay naging gabi at ang gabi ay naging araw magmuli tumagal ang ganuong lagay at sa paglalim ng isang buong paglipas ng maghapon kasabay ang paglalim ng aking pagtingin. Hindi ko mawari kung siya ba ay may pagtingin din sa akin, ngunit aking

pinaghahawakan na baka sakali na tulad ko ay meron din.

Sinabi pa n’ya na ako ang sa kanya’y nagpapatawa at ako ay mahalaga, gusto ko lang sana malaman nya na gano’n din ang aking nadarama. Sa pag lakas ng ihip ng hangin sa kalaliman ng gabi lumakas din ang aking loob na magbakasakali.

Sumubok pa na magsabi ng nakakatawang mga linya para lang matuwa ka at malimutan ang sakit na binigay nya. Sabi ko pa “Ang hirap talaga ‘pag laging may kulang, Bahay na walang ilaw, pakbet na walang sitaw, itlog na walang dilaw at ako na walang ikaw” sa kakaunting kataga na iyon ay aking nasilayan ang nanginginang niyang ngiti na parang isang tala na nagliliwanag sa gabi. Di ko malilimutan na ako pa ay kanyang binanatan “Sa panahon talaga ngayon tanghali nalang ang tapat” at may namuong luha sa kanyang mga mata at walang anu ano’y ito’y bumagsak kasabay ng puso kong naghihinagpis sa sakit na nadarama ng aking mahal. “Nandito naman ako, tapat parin sa’yo.” Tapat mula pa nung una pero nabulag dahil sa kanya, dahil sa kanya na mananakit lang pala sa aking sinta.

“Ang pag-ibig talaga ay parang sigarilyo, bakit pa inimbento kung masama lang pala ang epekto?” pagtatanong niya sa ‘kin at tila ako’y walang magawa upang maibsan ang kanyang nadarama, gusto ko siyang yakapin ng kay higpit, gusto kong ipadama ang init ng aking nagbabagang pagmamahal, ngunit hindi, hindi maari sapagkat ang siya ay nakalaan para sa kanya at ang ako ay walang lulugaran sa pagitan ng dalawa.

“Mahal kita” sambit ko at isang mahabang katahimikan ang bumalot sa malamig na gabi. “Mahal din naman kita, kaibigan kita eh” aniya. Isang masakit na pagwasak ang aking nadama sa aking dibdib at namuo ang luha sa aking mga mata, “Mahal kita, ‘di dahil kaibigan kita, mahal kita kasi mahal kita.” Muli, isang napakahabang katahimikan ang bumalot sa aming mga katawan habang nakatayo sa dagat ng katanungan. At ang nakakabinging katahimikan ay nasundan ng kanyang mga yabag papalayo. Ako’y naiwan magisa. Umikot ang mga kamay ng orasan at ang liwanag ay muling nagpakita “Oo nga pala, pagsamo ng bibliya si Maria ay hindi pwede kay Ana.”Naging liwanag na nagbigay kasagutan sa dagat ng katanungan.

Pagbangon

Si Nene

61

Presocratic Awtomatiko ang pagtindig ni Nene kasabay ng pangangtog ng tuhod ang pagtawag ng kanyang itay mula sa inuman sa sala.

Kinalakhan ni Nene ang mga bote ng alak at walang katapusang “Remember me� sa kaseta, at sa kanyang bibig ang pagbubuhat ng mga kamay.

Hindi lumalapat sa mga balat ni Nene ang mura ng ama, bagkus umuukit sa kalyong puso ng kanyang kabataan ang talim ng haligi ng tahanan.

Sa tindi ng lason, namaluktot sa sakit ang sikmura ni Nene. tawag ng gutom, ngunit hanggang doon lamang nang sandaling mawala si ama.

Mitsa ng pagkahilo, ang gutom Kaya dinakot ni Nene Ang pag-abot sa pulutan Maipangsapin, para sa kanyang sikmura.

Sa pagguhit ng pang-upo ni Nene sa kabilang dulo, nasagot ang walang katapusan na tanong ng kanyang itay kung kaya niya ang hamon ng buhay -- patlang.

“Plea to Oblivion�

Presocratic

Nakakatakot para kay Nene ang hindi na magising bukas ngunit, mas nakakatakot yata ang hamon ng siguradong bukas niya.

Andamyo xiii 62

“Ciphering” Presocratic

I used to calculate everything until… I lost it - I lost me.

Pagbangon 63

Dyorno Joniel De Torres [October 1 | 11:07 PM] Ngayong gabi, mag-isa lang ako sa bahay habang sinusulat ko ito kasabay ng aking takdang aralin na “Paano mo maisasalarawan ang buhay mo sa hinaharap?” Iniisip ko ang aking magiging hanapbuhay, mga naipundar at ang aking maganda’t malambing na asawa na karga karga ang aming malusog na sanggol. Napupuno ako ng pag asa. Mababakas sa aking mukha ang ngiti habang sinusulat ko ito at dahil ‘yun sa aking naisasalarawang hinaharap at nakakatabang puso na tawa ng sanggol. Hanggang sa naisip ko, MAG-ISA nga lang pala ako sa bahay at wala namang sanggol ang aming kapitbahay.

[July 7 | 3:24 PM] “Mister! Bakit puro drawing ang cover at unang pahina ng iyong notebook?” tanong ng propesor “Hindi po ba dapat n’yo ikatuwa ‘yon? Ganoon lang po kalapit ang loob ko sa subject nyo.” sagot ni Benok.

“Aba? Hindi ba’t isa itong insulto?” napataas ang kilay ng propesor kasabay ng pagtaas ng kanyang boses sa pahayag.

“Kung ako po’y nababagot sa subject n’yo marapat lamang na sa likod ng aking notebook n’yo makita ang mga drawing,” sagot ni Benok na may mababakas na ngiti sa mukha na tila sabik sa mga susunod na mangyayari.

[November 13 | 11:21 PM] Nawa’y magsilayo tayo sa mga taong gustong mapunta at mapupunta sa langit. . . ngunit ayaw namang mamatay.

[July 9 | 10:57 PM] She was his last thought every night, maybe even before he dies or wakes up another day. Every day is the best for him.

[July 6 | 9:22 PM] Pagod si Goryo mula sa paaralan. Kalakasan ng ulan.

Dumiretso agad s’ya sa kanyang dormitoryo. Nagtuyo ng damit at pagkabihis ay binuklat na n’ya ang kanyang mga aralin.

Natapos n’ya agad ang mga ito. Gaya ng nakasanayan, pinatay na n’ya ang mga ilaw at ipinasak ang earphones para magpaantok.

Nakasandal s’ya sa ulunan ng kanyang kama habang minamasdan ang malayong poste na may dalawang pulang ilaw na aninag sa kanyang bintana. Nang papapikit na s’ya, biglang sumigaw ang kasera sa ibaba .

“Goryo! Isara mo ang bintana at maampiyasan na naman ang kwarto mo’t manunulo na naman dito sa ibaba,” hiyaw ng kasera.

“At oo nga pala, huwag mo na ‘yan buksan tuwing gabi at palaging sumisilip d’yan si Allan,” dagdag nito.

Kinabukasan, itinanong nya sa mga kasamahan na matagal na sa dorm kung sino si Allan. Ganoon na lamang ang gulat nya nang malaman n’ya na napatay si Allan dahil sa kaso nito kaugnay ng ilegal na droga noong nakaraang dalawang taon.

[July 9 | 12:38 AM] Basang basa at dali daling pumasok sa pintuan si Joaquin.

Kumalabog ang pintuan ng kanilang air-conditioned na classroom na ikinaabala ng klase.

“Lintek! Mr. Joaquin! Mr. Late. Hindi mo ba alam na nasasayang ang oras ko?” hiyaw ng propesor kay Joaquin pagkapasok na pagkapasok nito.

“Pasensya na po, sir. Hindi na po mauulit. . . Kailanman.” paumanhin agad ni Joaquin.

“Pasensya, pasensya. Iyan naman ang hirap sa inyo e. Kahit bayad ako rito ayoko ng ganyang klase ng estudyante. Mahirap mag-discuss kapag may ganyang klase ng estudyante. Ilagay mo kaya ang sarili mo sa posisyon ko,” ani propesor.

“Sana nga po. Sana magkapalit tayo ng kalagayan.” tugon ni Joaquin.

[June 3 | 1:37 AM] Why is it that people can’t take advice and always insist on giving it?

Andamyo xiii 64

attachment kughyle

It’s like the fish holding on to water to breathe.

It’s like matter falling to the ground due to gravity.

It’s like cement glued together to form a strong foundation.

It’s like me, holding on, falling to, glued to you.

Pagbangon 65

“Ilaw” Cyril Emprese

Tila milya-milyang agwat mula sa liwanag, kasabay ng paghadlang ng luha ng madilim na langit. Urung-sulong sa pagpapasya kung dapat bang lisanin ang pinili, at yakapi’t balikan ang pagtanaw sa ilaw habang nagtatago sa kadiliman – humahanga sa karimlan.

Andamyo xiii 66

“The glimpse of Sol’s flare” Sophi[a]c

Pagbangon 67

Unfinished duet

detachable

Kyle Cadavez

kughyle

i can’t detach, i can’t disengage, i cannot, if it means removing me from you.

You’re a part of me, and you will always be a part of my heart, my lungs, my breath, my all. you make me whole; though you’re a fool, without you, my life would be an ocean park without a fish, a restaurant without food, music without mood.

you always comfort me. you’re always there when i shed a million tears, a thousand pain, a hundred fears. now, stay with me forever, forever. i love you, i won’t bring you down, please be with me forever, please stay, my dear bed. forever?

On the glare of the shining moonlight, We met with our hearts enchanted that night We let our hearts fill the atmosphere with music Music with captivating and resonating lyrics.

Days passed, we meet continuously Every moment was filled with songs, Songs our hearts sing so effortlessly Songs that even the angels would love to hum along.

Every note has a passionate desire to love There was never a day that was out of tune I keep on thinking, this is the best thing I could ever have.

A legendary love story that will continuously go on.

But everything went flat.

The day you stopped Singing our songs of love And flew away like a dove.

I was a fool thinking all these melody will stay.

The moment you left me without a word to say.

Wishing I could just continuously press repeat As I hope that one day you’ll come back to complete our unfinished duet.

Andamyo xiii 68

Hope Edcel

ctrl I loiter in the comfort of the memories that could have been.

Amidst half remembered dreams, I needed you.

Rehearsing every word from every phrase I dare not say.

My love towards you, these feelings are so true. hoping tirelessly, incessantly that you’re hoping for them, too.

I hope we meet in the middle, even though we’re staring at different views.

No one knows the future but I just hope I end up with you.

kughlye

like a heavy rain, i have no control of the rainfall like a falling petal, i have no control of the wind like a whirling tsunami, i have no control of the wave like a decaying metal, i have no control of the rust like me falling for you, i have no control of it i love you so much i wish i had control over this.

Pagbangon 69

“Untouchable” Kyle Cadavez

Andamyo xiii 70

“Sampung pisong paraiso” Brigitte Sinag

Pagbangon 71

The pretentious catalyst Presocratic

A man enamored and enthused With new ideas, violently fans for air Desperately keeping the fire lit high Until abruptly killed by frozen water.

A rubber, once flexible Like the pony tail as tight As the promise of long stretch Loosens up, and becomes replaceable.

That of parched soil thirsty of watering Is the sweet and bitter paradox of kiss-goodbye That once was a sweet romantic dream Now, a shattering fiasco.

The started fervor and intensity, the left And dried out ending, were two souls Embroidered to believe as fortitude, was ne’er real.

Miserably, one clings to embrace, and the other ceases.

Andamyo xiii 72

Fleur sauvage Adora Alcala

He is a wild flower full of thorns that no one dares to pick.

Glancing at him, I ponder, why look so pale and sick?

People from afar admire yet he is a wild flower full of thorns that no one dares to pick Why so frigid and forlorn while the wind blows on a summer breeze?

And in the rain as he flounders It is I that he seizes; mesmerized, as he blossomed in my touch Now I dare, though my flesh was torn apart from my sanity with those thorns just to hold and cherish him My wild flower.

My delicate wild flower.

+ kyle cadavez

all i want is nothing more, to have you stay but your heart says no. you had me with those sweet gazes snide smirks, radiant laughs, and deadly sarcasms. you’re more than pretty and you always knew that. our every little talks still remain in me. our every sweet memories will always be with me. but now that you’re gone and it’s excruciating, i just want you to know that i still love you; i want you, i want to be with you. the only thing that i can do to end this pain away is to end this life of mine. so, take my body with you and my soul, and my heart and my all.

Pagbangon 73

Pangarap Ipikit ang mata at mangarap, lahat ng iyan na nakikita mo ay nakakulong at ang tanging paraan upang maisakatuparan ay ang pagbangon sa katotohanan, pagtanggap sa hinaharap at pagmulat sa realidad.

“The start�

Odessa Ordanza

Andamyo xiii 74

“Coup d’oeil” Kyle Cadavez

Hanggang sa masumpungan ang pares ng mga titig – isang estrangherong blangko ang mata ngunit nagaapoy at nakakapaso ang pagsilip.

Pagbangon 75

lull-a-bye Christian Camapa

right on this park bench was where we first met, we both laughed and waited till day’s end memories well kept of a time well spent as I wait for her, anticipations rise flashes of our scenes cascade before my very eyes everything. all that is good... and bad I can’t help but to think that this is goodbye then she came, yet I’m not surprised silence quickly filled and hallowed me inside like a dark blanket swallowed day into night bound not to be lifted, drowned each word to be said why my love! why throw everything we have our promise is forever, why have we come to stop is the promise meant to be broken? or a forever not for us given?

“I’m with another man, cheer up we had fun” with that my heart skipped a beat, pounding my chest an impact that forced every breath out my existence escaped beyond my grasp convicted and sentenced I made the final stand. Lie to me.

I ordered.

I love you. She answered.

Andamyo xiii 76

Fading polaroids kughyle

One moment we were falling in love The next day, it’s all gone The way you captured my heart was so extravagant But now you flew away like a dove We’re once a perfect photograph With vivid colors and shades We created picture-perfect memories that’ll never fade What happened to the tacks left on the map?

We used to capture the world in the same horizon Eliminate negative and blurred emotions The heartbreak this brings I can’t avoid Now that we’re just fading polaroids

Love depravity kughyle Oh dear, my dear.

How much does it cost for a part of your heart?

Too bad I’m not a millionaire Please, oh just please, give me a part.

Oh your love is like a platter that I am hungry for, A goblet of fresh water that I am thirsty for, I’m like a plant on a deserted land.

You’re all I need to bloom and be grand.

Oh dear, my dear how long would this be?

This riddance of your love is killing me.

Please take me in to your arms until eternity.

Please take me off this love depravity.

Pagbangon 77

“Bayan at Rebolusyon” Jerald Bibe

Andamyo xiii 78

A cup of coffee Aron Grey I have dreamt of hope and possibilities, It all started with just one kiss With a smile written on her lips I never thought it would end up like this.

When our paths crossed where the sun sets, Angels sang in heaven and time slowed its phase.

My heart never beat like this before as it all started with a kiss.

We’ve been together with kept promises forever.

Every morning, she wakes me up with a cup of coffee.

The aroma of an espresso to awaken my mind and body.

She stirs the coffee with all of her heart.

Her taste is all I really love.

I dived into her heart without hesitation.

I fell deep in her arms where I can’t reach her anymore.

When the sun shone that day, I saw a cup of coffee with a note saying, “I,m sorry.”

I don’t want to wake up especially when there’s a cup of espresso I just remember our love where she left me blank without flavor She used me as if I were a bag of tea, After all I gave, she left me to get another for her own satisfaction.

Who doesn’t want to wake up with the love of your life?

The favorite coffee now turns out to be a poisonous cup of tea I still love her even if I’m about to die slowly But I have never learned to dive in someone’s heart Without knowing how deep I can fall.

Pagbangon 79

Hindi mo na maririnig pa ang mabulaklak kong salita, ngayong tinik ng bulaklak ang iyong ibinabalik at unti-unting naging bahagi ko. Ang mga paruparo na ang siyang nagtago sa mga salitang oras para ibigay ko naman sa sarili ko upang matuto at bumangon at umpisahan ang bagong hamon.

“I can and I will�

Odessa Ordanza

Andamyo xiii 80

Coffee Edcel I loved how you sweetened everything, especially your cup of coffee.

You put the right amount of milk just to make it creamy. the taste of it in my lips surely makes reality a little bit dreamy.

As the season changes I found coffee stale.

My once pleasure of drinking your coffee was replaced by how I loved her tea.

Binata na si Junjun Jay Mel Nicomedez Hindi ako makakain. Hindi ako makatulog. Hindi ako makapagsalita. Hindi ako makapag-isip. Hindi ko na kayang pigilin ang mga luhang umaagos sa aking mga pugtong mata. Ngayong araw, hindi ko na kinaya ang bugso ng aking damdamin. Mahal kita. Mahal na mahal. Pero natatakot akong ipagpatuloy ang nararamdaman ko. Hindi pa ako handa ngunit hindi kita iiwan. Pangako, hinding hindi kita iiwan. Ngunit hindi, dapat kitang bitiwan na. Mahal kita ngunit may bukas at mga pangarap pa akong bubuuin.

Mahal kita ngunit hindi pa ako handa. Mahal kita anak‌ Ngunit hindi pa ako handang maging ama‌

Pagbangon 81

“Laro tayo” Brigitte Sinag

ff

Andamyo xiii 82

“Nasaan? ” Presocratic Hindi ako sigurado…

Hindi ko alam.

Iyon pala ang pakiramdam – nang mawalan ng pangarap.

Pagbangon 83

hudyat Kyle Joshua Cadavez

Dove Girl amalgam agam-agam nini Hindi ko mapuntusan kung alin ang aking mamahalin sa iyo.

Hindi ko sigurado kung ang kinang ng hapon sa tanso mong balikat O iyong amoy na amoy ko rin sa habong parehas nating gamit O ang init ng dibdib na yumayakap sa aking likuran Hindi, dahil buyo ako sa pag-intindi ng sinasabi ng iyong ngiti Hagikgik mong ngiti sa iyong ulit-ulit na pagtawag sa’kin ng Kuya Dahil “Magkapatid lang ang naliligo ng sabay”.

hayaan mong sakupin ko ang puso mo at angkinin mo ako bilang isang teritoryo. tatanggapin ko lahat ng peklat, sugat hudyat at alaala ng ating lamat, alamat isang bala, isang kasa matatapos lahat ng araw na maliligaya; isang sigalot, isang putok tanggaping isa lang itong pagsubok handa nang lumusob ang sundalong ito sa kuta ng puso mong hindi sigurado balewala lahat ng sakit at pait ‘wag ka lang mag-alinlangan sa ‘tin puting bandera’y iwawagayway ‘wag lang tayong mag-away. kapag ikaw ang kalaban ko, tiyak akong magpapatalo handa na ako sa labang aking tatahakin at sa mga balang ipuputok mo sa akin. sa mga ganitong digmaa’y ako ang sugo; pero sa pagkakataong ito, ikaw lang ang tanging labang hindi ko kayang ipanalo.

Andamyo xiii

“Half empty, half full” Kyle Cadavez

84

Sa gilid ng luha Tadeo Penitente

Nang humarap sa salamin, nakita ko ang kahapon.

Naglaho na, mga bilin, mga luha ko’y nagtipon.

Ibinabaon na kita, ang marahan mong pagdampi.

Ang repleksyon sa’yong mata, na sa aki’y kumakanti.

Noong mga sandali na nilinis mo ang sugat ko, ay dumasig ang tadhana, “Ako’y iyo,” sabi ko.

She wanted to drown out. She wanted to shrivel in her own tears until there’s no more. But, despite all these, all she wanted is a soul to kiss her, a shadow to dance with, lips to talk to hers, and a body to tangle with in the rhythm of bliss.

Labing walong rosas Hyung

Himbing Hyung

Lagi’t lagi, batid kong marinig Ang boses mo sa telepono bago matulog.

Marahil ay mas mahimbing pa ito sa hilik ng magdamag.

Kayat puyat tayong magpapalitan Ng yakap sa pangungusap Magbabaliktanaw, mangangarap.

Susulyap sa mga ulap Kahit abutin pa ng liwanag.

Dahil ang mga nakaw na sandali Sa inaantok na mga ngiti Ay hindi matutumbasan Ng tulog sa pahingahan.

Kapit ko ang bewang mo, sa iilang segundong sinabayan ko ang ritmo, ang tugtog, tugtog, tugtog ng pusong animo’y malakas pa sa tunog ng kantang sinasabayan ng mga taong nanonood sa ating hakbang.

Nagkukubli sa kaibuturan ang mga salitang noon pa ikinakanta ng aking bibig.

Ngunit ni minsa’y parang hindi mo narinig.

Dahil masyadong malakas ang tugtog, tugtog, d’yan sa iyong dibdib.

Siguro’y wala ako sa tono, para pakinggan mo Itong aking kanta.

Marahil ay masaya ka na, sa kantang naririnig mo.

Sa bawat linya, sa tugtog, tugtog, tugtog na sayo’y humahalina.

Kapit ko ang bewang mo, habang inaalalayan ka sa kanyang mga palad.

At doon sa’king upua’y, nakatalikod lamang ako.

Ngunit dinig ko ang kanta.

Ang tugtog, tugtog, tugtog ninyong dalawa.

Pagbangon 85

Andamyo xiii

STUPID LOVE

86

Jay Mel Nicomedez & Reimarie Seriban FADE IN: INT. NIPA HUT – DAWN Andres, Apolinario, and Gregoria sit together inside the nipa hut.

Gregoria eats her dinner while Andres and Apolinario are still not talking.

ANDRES HERNANDEZ, 17 years old, wears red camiso de chino.

APOLINARIO DOMINGUEZ, 18 years old, wears blue camiso de chino.

GREGORIA PONTIFACIO, 17 years old, wears her usual VERY yellow saya.

GREGORIA Oh, bakit ang tahimik n’yong dalawa?

Andres and Apolinario look at each other and stand up.

GREGORIA Hoy! Saan kayo pupuntang dalawa?! Patupusin n’yo naman muna akong kumain. Andres… Apolinario…

Andres and Apolinario look at Gregoria intently and walk away.

GREGORIA Putang ina naman oh! Hoy! Iiwan n’yo ako rito?! Napapano kayong dalawa? Hoy! Sagutin n’yo naman ‘yung tanong ko!

Andres raises his hand and raises his middle finger while walking away.

GREGORIA Hoy naman eh! Punyeta talaga rito! Bakit ba palagi na lang akong iniiwan?! Paksyet talaga! Magbabayad kayong dalawa

sa’kin! Tandaan n’yo ‘yan! (screams) MGA PAKSYET KAYONG LAHAT!!!

Gregoria continues eating her dinner when Benita comes inside the nipa hut.

BENITA CLARO, 17 years old, wears a rugged saya.

BENITA Hoy Giya! Bakit mo nilalandi si Apolinario ha?! Hindi ba’t may Andres ka na?! Bakit mo pa inaagaw ang Apolinario ko!

BITCH! GREGORIA Hoy Ita! Para sa kaalaman mo, hindi ko nilalandi si Apol, okay?! At tsaka, saan mo ba nakuha ‘yang mga balita na ‘yan?!

Hoy Ita! Siya itong lapit nang lapit sa’kin, okay? Entendu?

Funeta!

BENITA (Crosses her arms and raises her left eyebrow) Aba, aba, aba, at ikaw pa ang natanggi ha? Hindi mo ba alam na alam na ng lahat na ikakasal na kami ni Apol?

BENITA Napakalandi mo talaga! BITCH ka talaga!

GREGORIA Hoy kiri! Hindi mo ba alam na 45 ang Apolinario rito sa subdivision natin?! Ano ka tanga?! At, teka lang ha?! Wala akong pakialam kung ikakasal na kayo ni Apol, okay? Hindi ko ugaling mang-agaw, okay? Sa lahat ng Apolinario rito, 2.22% lang and pagkakataon na ang Apolinario mo ay ang umaaligid sa akin! Gets mo? Tsaka, sagutin mo nga ang tanong ko, saan mo nakuha ‘yang maling balita na ‘yan ha?!

Pagbangon 87

BENITA Hoy! Sabi sa akin ni Aling Maring, nakita n’ya raw kayo sa may manggahan na nagdyedyerdyeran! At talagang sa manggahan pa ha? Napakawalang class mo talaga Giya! Kahit saan na lang talaga eh ‘no? Napakalandi mo! Cheap!

GREGORIA At ayan ka na naman Ita, nagpapaniwala ka na naman sa mga tsismis ni Aling Maring! Hindi mo ba alam na ka-DDS s’ya so, sa madali’t sabi, mga 4.876493874262573629174% lang ang chance na nagsasabi s’ya ng totoo! Hindi ka pa natuto sa mga naging eksena noon kay Aling Bebang at Mang Kanor.

Naghiwalay sila dahil saan? Hindi ba’t sa pekeng balita ni Aling Maring, kaya pwede? Tigil-tigilan mo ako!

BENITA Ikaw ha? Tigilan mo ako d’yan sa mga numero na ‘yan ha?!

Hindi ka na nakakatuwa! Ano ka Super Lotto? Tigilan mo ako ha? Akin lang ang Apol ko! Naiintindihan mo ako?

GREGORIA Hindi! Dahil, jejemon kang lintik ka! Hindi mo ba alam na pwede kong ipagkalat ang roaming number mo? At ano itong nababalitan ko na may bago kang clan ha? Nawrong send ka pa sa nanay ko at ang nakalagay #m@p@gm@hlaQ_21 at minention mo pa sina Pepe at Juan. ‘King ina ka! So ano ngayon bitch, iimik ka?

BENITA (Pause) So ano, ikinapayat mo na ‘yan?

GREGORIA Sa tingin mo, ikinaputi mo ‘yan?

BENITA Adik ka! Durog! Magshasabu! Dapat sa inyong mga adik ay ubusin!

GREGORIA Anong sabi mo?! Nagshashabu ako?! Du’n ka nagkakamali!

Siguro n’ung bata ka kulang ka sa palo kaya ngayon ka nagbabawi!

BENITA Hoy! Akala mo hindi ko alam na hindi mga pusang itim ang tunay na salarin sa pagkawala ng mga sinampay sa subdivision?!

GREGORIA What the fuck are you saying bitch?! Sira ulo ka ba?!

Napakabaliw mo talaga kahit na kailan!

BENITA Naikwento sa akin ni Aling Maring na nakita ka n’ya na nagpipinaw ng mga sinampay mga bandang alas dos ng madaling araw.

GREGORIA ‘Tang ina. Nagpapaniwala ka naman sa ka-DDS na yan. Ang tanga mo!

BENITA Aba, nakakasakit ka na ha? Anong gusto mo ha?! Away o gulo?

GREGORIA At ikaw pa ang may ganang maghamon ng away? Sorry hindi ako napatol sa tanga!

BENITA

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 88

STUPID LOVE

Aba, at talaga namang…

Hindi ako naniniwala!

Gregoria and Benita are about to fight each other when Andres comes into the nipa hut.

Andres kisses Apolinario TORRIDLY.

ANDRES (Screams) Hoy! Mga ate gurl! Anong kaguluhan itey!

GREGORIA Ito kasing Itang ito eh! Pinagbibintangan akong inaagaw ko si Apol sa kan’ya!

BENITA Tunay naman ah! Bitch!

GREGORIA Asshole!

BENITA Douche!

GREGORIA Jerk!

GREGORIA What? (Faints) ANDRES (Laughs) Hoy Apol, tingnan mo sila oh? Naniwala agad.

Nakakatawa talaga pare! Laptreyf!

Apolinario walks away and raises his middle finger.

ANDRES Hay… Ito talagang si Apol… Ikaw ang nagpasimuno nito Apol tapos iiwan mo ‘ko! Hoy Apol! Huwag mo naman akong iwan dito! Hoy, bestfriend!

Apolinario turns around and walks toward Andres.

ANDRES ‘Yan! Good pare. Akala ko iiwan mo na ako eh. Salamat talaga pare! The best ka talaga! I love you na talaga!

ANDRES (Screams) TU – MI – GIL – NA – KA – YO!!!!!!!!!!!!!!!! Ako! Ako! Ako ang tunay na mahal ni Apol!

Apolinario enters the nipa hut.

Apolinario punches Andres on the face and walks away.

APOLINARIO Totoo ang sinasabi ni Andres.

APOLINARIO (Screams) King ina!

ANDRES See gurls?! AKIN. LANG. SI. APOL. Fuck all of ‘ya!

Apolinario turns his head around his room full of Andres’ photographs.

BENITA Ha? (Faints)

APOLINARIO Putang ina mo Andres, first kiss ko ‘yun.

GREGORIA

FADES OUT.

INT. BEDROOM – NIGHT Apolinario LIES on his bed.

Pagbangon 89

Please, don’t look at me because I’ve grown into flower of beaut. But instead, look at me because I have thorns – to keep me from falling out.

“Metamorphosis” Brigitte Sinag

Andamyo xiii 90

Nais kong burahin mula sa pakikinig sa tawanan ng pag-ibig ng dapithapon ang madilim na langit at ilatag ang kislap ng mga bituin sa ating aninong nakasubsob.

Cyril Emprese

Pagbangon 91

Akala ko, okay na McKinly Revilla

Okay lang ako, kakayanin ko ang sakit ng kasawian Okay lang ako, mahal kita kung ika’y sa iba sasaya Okay lang ako, kahit wala ka sa ‘king tabi Okay lang ako, tanggap ko na’ng wala na pala Ang hirap isipin ba’t tayo humantong sa ganito.

Naguguluhan sa ating sitwasyon, ‘ano nga ba tayo’?

Masaya tayo pag magkasama, ngiti mo ay nakikita Isa kang prinsesa sa aking mga mata, Sa bawat oras na kasama kita hindi ko mawari ang saya Parang tumitigil ang oras Paulit-ulit tumatakbo sa isipan: paano kita mapapasaya Sa jokes kong korni at kwentong katawa-tawa Unti-unting napapalapit…nahuhulog Hinahanap-hanap ka ng puso at isipan Ikaw ang iniisip sa araw at magdamag Paulit-ulit sumasagi, hinahanap-hanap ang iyong presensya Pero isang araw nalaman kong…ikaw ay kanya na Ginulantang ako ng lumalaking distansya Sa pagitan nating dalawa; maling nabatid ang pag-asa Akala ko’y okay na…Na sa dulo’y tayong dal’wa na Akala ko, okay na…Hindi pa pala

Andamyo xiii 92

Monika Alyana

Ang dami ko pang gustong gawin kasama ka Na di ko na magagawa dahil ayaw mo na.

Dahil suko ka na.

Dahil sabi mo “ DI KO NA KAYA…” MAHAL KITA. Kaso hindi ko na alam kung tama pa Na ipaglaban ka kahit minsan gusto ko’y iba.

Mali namang ikulong ka Sa relasyong hindi na kailanman mabubuo pa Dahil ang isip ko’y gulunggulo Sa mga sigaw mong animo’y humihingi ng saklolo Sa mga luhang hindi ko alam kung bakit tumutulo.

Siguro’y naaalala ko lang ang aking mga pangako Na ngayon ay sobra nang malabo Pati alaala ng ating kahapon Noong mga oras na ako’y iyong kalong Mga ngiti at mga bulong Na noo’y sinlakas ng hampas ng alon Ngunit ngayo’y singhina na ng ambon.

Mga alaalang akin nang ikinahon Sapagkat ito’y aking magiging baon

Sa pagdating ng panahon Na ako’y iyong kalilimutan na’t sa limot ay ibabaon.

PATAWAD. Patawad dahil MAHAL pa rin kita.

Patwad dahil OKTUBRE palang malabo na.

Patawad dahil NASASAKTAN ka ng sobra.

Patawad dahil IIWAN muna kita Dahil sa KASALANANG di na mabilang Dahil sa AKALANG kaya ko na ikaw lang.

Ngunit sana makita mo Ang pangalan mo sa tula ko Dahil gusto kong makarating sa ‘yo Na mahal na mahal kita...

Kahit ganito ako.

Na umaasa akong maghihintay ka.

Hanggang maging malaya na ulit ako.

Dahil babangon ako at magbabalik Upang muli’y angkinin ang iyong mga halik.

Pagbangon 93

“Espektro�

Presocratic

Bumibigkis sa anino ang kumpas ng mga ilaw

Andamyo xiii 94

Malaya McKinly Revilla

Sa’n ko sisimulan ang tula kong ito ?

Sa una ba? Kung pano tayo nagkakilala Pa’no tayo nagkwentuhan ng limang oras na puno ng saya Sa gitna ba? Kung pano mo ako niligawan at napaamin mahal na rin kita ?

O sa huli, kung pano natin tinapos ang “tayo” Malaya na ‘yung salitang madaling bigkasin pero malalim ang kahulugan Hindi mo alam kung paano o ‘san ka magsisimula , kung tayo at ako ay tapos na Tunay na ang pagmamahal ko sa ’yo ay hindi mapapantayan ng iba Ikaw ang uunahin bago ang iba, iisipin muna pa’no ikaw bago ako Tunay ngang ang pagmamahal ay makapangyarihan Nagagawa mo ‘yung dating hindi mo magawa At tunay nga na ang pagmamahal ay napapagal Kailangang magpahinga at tumigil Maraming napagsamahan na mga problema Pero ba’t nila tayo nadaig?

Ba’t tayo’y nadala sa galit at inis?

Ba’t tayo nagkaganito?

Ba’t parang ako na lang ang lumalaban?

Siguro hindi pa tayo sa isa’t-isa’t Siguro hanggang dito na lang tayo Kaya ngayong oras nang magising sa katotohanan Oras nang imulat ang mga mata sa realidad Oras nang ibaling ang atensyon ko sa iba Kailangan na kitang makalimutan Kailangan na kitang iwanan Magsisimula ulit ako sa umpisa Malaya.

Pagbangon 95

*insert your own caption* Cyril Emprese

Andamyo xiii 96

“Kapit: Pag-alalay sa hiraya” Sophi[a]c

Pagbangon 97

Do you still remember?

Jobegale Regodon Do you still remember him? He was your first love, the very first man who had got into your heart in the very first place. He was the only one who noticed you, asked you to dance, held your hand, and then swept you off your feet. Do you still remember him? He who followed you around, and insisted on helping you? He who patiently waited for you outside your classroom every afternoon, even it took him a couple of hours standing on his own two skinny feet. Do you still remember him? He was the one who made you laugh when your whole world seemed to crash. He was the only one who never forgot your birthday every year since the day he first met you and held your hand. Remember him? He was the only friend you’ve got, so you were left with no choice but to call him your guy best friend. Still don’t remember him? He confessed his feelings for you when you were both in grade 10, and eventually, from being your best friend, he became your boyfriend. Can you still not remember him? You had a great relationship with him. Having him beside you was a highlight of your life. Having him hold your hand every day of your life was another thing to be proud of. And still you can’t remember him? Remember that time right after you graduated? When he knelt right in front of you, held up a diamond ring and uttered these words: “I love you, please say yes, and be mine forever.” Do you remember that? If still not, here’s another clue. Him. The first and probably the last guy you’ll ever love. Remember him? The father of your sons and daughters? Still no answer? Well do you at least know me? if still, the answer is no. I have at least one favor for you. Please remember the time, when you found yourself alone, sitting at the utmost corner of the room, you looked like just a wallflower, I walked up to you, I held out my hand and said… “Would you like to dance?” Reminisce those times, when I stood outside your classroom’s door, and how long I’ve been there waiting for the bell to ring just to take you home safely. Please remind yourself of those times when I had to make funny faces just to put a curve across your face every time you felt depressed. Please remember that I was the only one to greet you a happy birthday when no one seemed to care.

And please never forget this, that before you had your fame, your money, your “oh – so” called friends, you had me. When you had nothing.

Andamyo xiii 98

“Pagtanggap�

Odessa Ordanza

Kasama ka Nakaririnding katahimikan na para bang niyayakap ako ng kalawakan. Ang mga bituin na sa ganda mo ay sumasalamin, ang presensya mo ay ramdam ko pa rin. Hindi ko maipapangako na bukas pagbangon ko ay hindi kita maaalala.

Mukhang mahihirapan akong bumangon gayong nasanay akong kasama kang humarap sa umaga.

Pagbangon

Pagbangon Ktgcalangi1 Ilang numero pa ba ang kailangan kong bilugan mula sa kalendaryo?

Upang tuluyan ko nang makalimutan ang dating tayo Kung paano ako naging masaya sa piling mo At kung paano mo rin ako ipinagpalit at siniphayo Ngayon, susubukan ko nang tanggapin Na baka nga hindi ikaw ang nakalaan para sakin Pero kung ikaw man ang ibinigay ng nasa itaas, Mahal, baka hindi pa lang ito ang tamang oras Pinipilit ko nang unawain Kung bakit mo piniling ang relasyon natin ay tapusin Marahil ay ayaw mo nang dagdagan ang iyong kasalanan Kaya ang “ikaw at ako� ay bigla mo na lamang tinuldukan Mahal, dalawang buwan na ang nakalipas Pag-ibig ko’y tila unti-unti nang kumukupas Pagmamahal na tila napalitan ng poot at galit Hanggang sa natira na lamang ay puro sakit Alam mo bang unti-unti ko nang kinakaya Natatanggap ko nang wala ka na Lumalabas nang muli ang totoong mga ngiti at tawa Na ilang buwan ko ring hindi naipakita Mahal, konting panahon pa ang aking kailangan At malilimot na rin kita nang tuluyan Pinalalaya na kita mula sa lahat ng ito Hindi lang ikaw, higit pa ang sarili ko Unti-unti akong babangon at magsisimulang muli Tatanggapin at kalilimutan ang lahat ng sakit Dahil pananakit at pang-iiwang ginagawa mo, Ang mas magpapatibay sa ‘kin at sa pagkatao ko

99

Andamyo xiii 100

Cara Almira Porta The day they announced my “heroism”, I could only think of Cara, my best friend. I thought of the long braids on her back, her perfect white teeth that sometimes glistened in the right angle to the sun.

She was, after all, the Cara. The almost-too-good-to-be-true girl every girl wants to be (although they won’t admit it) and every guy wants to have. Think of five best features a girl can have and she’s got them. Or should I say had? Because she’s gone now. Down the muddy and worm-infested pit and encased in a gold white coffin that will break in a decade. A week ago, the nursing building at my university was on fire. It was around 5PM so there were only a few people left there. Most of them got out just in time. They were gagging and coughing. Both the firefighters and ambulance weren’t there yet. People started to panic as they realized one person was left on the second floor of the building. I was outside and saw her screaming from a window, coughing and pleading for help. Cara. Without a second thought, I poured my bottled water into my handkerchief and put it over my nose and mouth. I rushed inside the burning ruins while people screamed at me to stop. I fought my way for the stairs as debris fell from the ceiling. I spotted a piece of wood that must’ve fallen from the ceiling and grabbed it. When I finally spotted her, I ran over and kneeled by her side. Cara was lying on the ground, barely breathing from the toxic smoke coming from everywhere.

She looked at me with a dazed look at first but then her eyes widened. She grasped my hands tightly as tears fell from her burned face. It took me a while to get the job done but I knew the way out. I put her arm across my shoulders and dragged her towards the exit. When we were outside the building, lots of people surrounded us. We collapsed immediately. I sustained a couple of burns and was out of breath. Cara was badly burned like me and was heavily bleeding. As people started to haul us up to the ambulance, I got to see Cara close her eyes one last time. The next day in school, they honored me with a “student of the year” award and granted me full scholarship. People I know and don’t know gathered around to comfort me and to laud my so-called heroism trying to save my friend. The attention was so overwhelming and I cried.

When the funeral was held, Cara’s family thanked me over and over. They cried in a corner of the hall as I gazed upon her body. Her skin that once was white and smooth was like a mosaic of black and red patches.

Her auburn hair has been cut since most of it was burned. It flowed pathetically under her head in uneven length. A smile formed on my lips. The morticians did a great job of hiding the wound on her head. Luckily they didn’t do an autopsy report because who could murder beautiful Cara? My burned scars itched from time to time. If only the bitch died sooner, I would’ve gotten out in time without these. It took three times to knock her out completely. But seeing now that she’s scorched and lifeless was a reward all by itself.

Pagbangon

“Gifted” Brigitte Sinag

101

Andamyo xiii 102

Canon in D Fernado Tiu Jr.

D… A… B… F#… G… D… G… A… The cello has started. The old man will be repeating those same eight quarter notes over and over. As he hit the eighth note, I felt the ivory beneath my fingers, and the melody of the grand piano began to echo throughout the cathedral.

Pachelbel’s Canon in D: the only piece I’ve ever known how to play. Music sheet? Don’t ask me. I never even learned how to read those. I owe it all to some YouTube tutorial.

For months and months I bashed on the keys like a crazed Neanderthal. Somehow, I finally managed to get it right. I learned to play it by sheer muscle memory. And then, by heart.

Effortlessly even…

But now, pressing against any one key seems to demand all of my strength. Every note seems to plunge me deeper and deeper into I don’t know what, making the succeeding note that much harder to bear.

The old man on the cello was all too quick to notice how I slowed a supposedly jubilant piece into practically a dirge. He just looked at me intensely for a moment, and, with an air of seemingly complete understanding, just shook his head and started playing at what must be half the supposed tempo.

I heard the guests here and there murmuring, oblivious to the impromptu variation of the piece. They couldn’t care less if it sounded like heralding the coming of Christ himself, or something paying tribute to a neglected epitaph.

To them, the Canon meant only one thing. They all turned around to look at the door behind them. I followed their eyes, and the light from the outside overwhelmed my senses for a

while.

I must have missed a note as from all that light emerged the ethereal figure of a woman in white. There were others with her, but they were all incognito to me. Of course, I expected to see just that, and even pictured it countless times, but it still caught me unprepared. Her figure glided along the aisle with the expected grace, never in any hurry, savoring every second as each stride led her closer and closer to her destiny.

Prelude Who am I? I was but among the moths gathering around the lighted candle. I was fortunate enough to ingratiate myself into her circle of friends all those years ago. And believe me, that was all I ever hoped for.

But that wasn’t all I wished for. My silence served well to preserve what little bond we had. I knew back then that if I breathed a single word, it would all come crashing down. And so I chose to die every day by my own hand, rather than by hers.

One quiet afternoon, when our thoughts wandered to the future, I told her how I would like it to be on THAT day.

Of course, by “that” I meant “our”. But I guess she already knew that, for after all the years, my actions must have clearly betrayed me to her. I guess she found my hypocrisy rather convenient.

“This,” said I, as the Pachelbel’s one-hit wonder started playing from my phone. Piano version. She looked out of the

Pagbangon 103

window from where we sat, silently absorbing the melody.

“Nice,” she said. I felt a smile forming on my lips, but I managed to stop it halfway.

“I bet he’d like that too,” she went on. Great! Just what I needed to make my day. Just like that, everything around me sank. For all the times we would share alone, the mention of his name never failed to shatter every illusion that someway, somehow, we’ve reached that non-existent next step.

The usual moment of awkward silence. Then my usual heavy sigh. And then…

“I bet he would,” said I, feeling myself crumble under the weight of my words. Like any dutiful friend, I encouraged her dreams of a happily-ever-after with him, as it fed on my own dream.

I’ve always thought of myself as her knight in shining armor. I saw myself as some sort of noble Lancelot, even selflessly cutting a path for her and her king. But truth is that I was no more than a pathetic Don Quixote, fighting windmills in a vain show of valor.

“You know how to play that?” she asked with some unusual curiosity.

“Hell, no,” I confessed, forcing a short laugh.

“But I bet you could learn that.”

“Not in a million years,” I returned. I wanted to drop the subject, and regretted ever bringing it up.

“Too bad,” she replied.

“Yeah, too bad…”

“Can’t you even try?” With that, I felt the blood rushing to my head.

“What for? I don’t want to be the one playing it, okay!”

There it was. That was the first and only time she saw me lose it.

“That’s not what I meant!” she replied in panic, suddenly grabbing my hand.

“And what exactly did you mean?” I retorted, trying to level my tone. She just looked at me with wide open eyes, and her mouth hung open at the loss for what to say. I felt her hand slowly loosening its grip, as it slowly slid away from mine.

At the last moment I held on to her finger. The ring finger, as luck would have it. The one with the cursed ring. The symbol that binds them. I imagined my own fingers becoming a pincer, driven by every bit of anguish and despair that I ever allowed to fester inside me, wanting to crush that ring. Her preciousssssss...

But no, I just squeezed on that finger as a gesture of apology.

“I’m going home,” she whispered, trying not to break down.

Allegro The years that followed saw us going our separate ways.

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 104

Canon in D

Cliché, but that was fated, I believed. Not in the fatalistic sense, but in the conviction that it would have ended up the same way no matter what choices I made, no matter how hard I tried.

We kept in touch occasionally, and my life became one of an unwilling witness to the progress of their companionship.

Like before, I took the role of the grand hypocrite who burned his own dreams on the sacrificial pyre to give light to hers.

“Wow, that’s great!” “Congratulations!” “He’s the man!” “I bet he’d like that…”

I am a pretender. That is my absolute conclusion whenever I put myself in her shoes. But in all honesty, I consoled myself by believing that my silence and inaction proved my selflessness, not allowing my own ambitions to get in the way of her happiness. Distorted as that is. Believe what you will.

A dry smile was all I could force. I know she understood well, for she did not even chastise me for my lack of enthusiasm. She grabbed me by the hand, pressing it as if to console me.

“One day, you’ll find someone who will…”

“Don’t!” I cut her short, almost pleading. “Just don’t, okay?”

She obliged, and remained quiet as she watched my hand caressing the ring on her finger. We were like that for a while.

“August 19, St. Ferdinand. Get your ass there,” she wound up. I confirmed with a contemptuous sigh.

“By the way, do you know someone who can play the Canon?”

“Let me take care of that,” I whispered as we parted.

Finale

Adagio Eleven months ago out of nowhere, she invited me to lunch. That was the most dreaded moment of my miserable existence, for I knew exactly what it was all about. But when she broke the news to me, I could not bring forth the cheerful mood that I’ve been rehearsing for days.

D… A… B… F#… G… D… G… A… My hands are now hovering fluidly above the keys, as if with a mind of their own. The old cello guy sped back up to quarter notes to keep up with my tempo. Cruel hands they are, paying no heed to how each note cut me to shreds.

I just sat there, playing like some virtuoso, fixing my gaze

Pagbangon 105

at her as she walked down the aisle, undeterred by the agony consuming me from the inside out.

“Here,” I begged her in my mind. As she neared the altar, she turned her gaze towards me, and favored me with the briefest of glances.

Before I could return that usual unwilling smile, she turned towards the altar. Towards the one who was waiting for her. Her face said it all. Standing before her is everything I can never be. And standing before him is everything I can never have.

She finally stood beside him, waiting for the final notes of Pachelbel’s Canon to conclude before the ceremony could begin. Knowing that, I deliberately slowed the tempo again, trying to delay the inevitable. A last act of futile defiance.

“Let me be selfish just this once. Let me get in the way of your happiness this one time,” I whispered to myself.

As the ceremony began, I took the liberty of removing myself from the scene. I can only take so much.

That last note of the Canon dealt the finishing blow, severing whatever false hope I had nurtured all these years.

I was half-expecting for there to be some sort of closure, or a feeling of even a small measure of redemption.

True, there was that sense of release that part of me

needed. But I never asked for such. It was all I had, the heart that mourns her. I found meaning only in that useless struggle. I will not let that go.

The sound of my own steps echoed that lazy afternoon all those years ago, when our minds wandered to the future – to this very day.

“But I bet you could learn that.”

“Not in a million years…”

Andamyo xiii 106

“Home” Brigitte Sinag

Pagbangon

“Abandonado” Austin Full

107

Andamyo xiii 108

Sa labas 2015self

“Kailangan mong masira upang mabuo ka uli.”

Minsan, hindi talaga pwede ‘yong nasa loob lang tayo ng kanya-kanya nating bakuran. Minsan sa pagtambay dito o pagsilip sa labas , may kakaway sa ‘yo at aayain kang samahan siya. Hindi na mahalaga kung kapamilya, kaibigan, kaklase, kakilala o basta estranghero sila, mararamdaman mo na ‘lang sa kaibuturan mo ang matinding pagtawag na kailangan mong sumama.

Lumabas ka at sumama sa kanya. Hindi mo alam – hindi mo alam kung ito ba ay dahil sa maganda niyang ngiti: walang pakialam kung sinsero ba o nagtatago nang kakaibang lihim.

Ipinakita nang taong ito sa iyo ang mapagkunwaring katotohanan ng salitang “pakiramdam.” Binulag ka ng taong ito sa labis na kasiyahan. Dinala ka niya sa mga bituin sa kalangitan, ipinangako sa ‘yo ang pagsamba tulad ng ginagawa niya sa mga diyos-diyosan, pinalutang ka sa alapaap, sintamis ng pulot-pukyutan ang kanyang mga salita… ipinakita niya rin sa ‘yo ang paraiso – iniligaw ka sa nakakasilaw na ganda ng mundo.

Sa labis na kaligayahan, nakalimutan mo ang iyong sarili – minanhid ka nang sarap at saya. Kasabay ng alimpuyos ng iyong kasiyahan sa huwad na mundo ang unti-unting pagbagsak ng mga depensang tinataglay mo nang hindi mo alam. Ang karunungan niyang taglay na lubha mong hinahangaan ang sisira sa’yo ng sukdulan. Kaya noong iniwan ka niya, basag ka –

Hindi mo alam kung paano mo uli bubuuin ang iyong sarili.

“Kaya ko pa bang mabuhay?” ang iyong palaging tanong sa iyong sarili habang sinasapo ang iyong dibdib na tila kinukurot – ayaw kang pahingahin. Ngunit iyon ang iyong gusto, hindi ba? Ang ‘wag nang huminga upang takasan ang sakit ng kanyang paglisan noong basta ka niya iniwan sa gitna ng inyong matamis na paglalakbay. Noong basta niya binitawan ang iyong mga kamay at walang sabi-sabing tumalikod at hindi na lumingon pa matapos niyang makuha ang gusto niya.

Ayaw mo ng huminga at gustong tumakas. Bigla ay naging malupit at mapanakit ang mundo noong wala siya at iniwan ka sa sarili mong mga paa. Hindi mo na alam kung paano ka pa babalik sa inyo gayong mas malabo pa sa suka ang mga mata mong tigmak ng maalat na likido kasabay ang matinding kirot sa kaibuturan mo. “Ang sakit, sakit,” palahaw mo pa nga.

Ngunit kasabay ng nais mong pagkitil sa iyong buhay ay unti-unti mong pagbalik sa inyong tahanan. Nag-iisa.

Nangungulila. Nagbabalik-alaala. Nanlalamig. Umiiyak.

Patuloy ka sa paghakbang. Dumaan ang araw, init, ulan, gabi at madaling araw-araw. Itinuloy mo ang paglaban.

Basag na basag ngunit sige pa rin sa paghakbang. Bakit nga ba? Paulit-ulit mong tinatanong sa iyong sarili kung bakit ka pa nagpapatuloy sa paghakbang sa kabila ng labis na hinagpis ng iyong kaluluwa. Dahil ang totoo ay nais mo nang wakasan na ang iyong buhay at wag nang bumalik pa.

Pagbangon 109

Habang naglalakbay ka buhat ang iyong kalunus-lunos na sitwasyon. Unti-unti mong nakikita ang mundo sa bawat buhat mo sa iyong mga paa. Ang mundong hindi mo nakita noong bulag ka pa sa piling ng taong pinaasa ka.

Napansin mo ang madudungis at payat na bata sa lansangan habang nakatingin sila sa iyo – kung saan nakahandusay ang taong naliligo sa dugo habang nakatunghay at puno ng hinagpis ang kasama nito; at ang pagkasira ng isang pamilya sa kabilang kantong pinaglikuan mo. Ang pagnanakaw ng maharlikang tao habang hinahabol ng mga pobre. Nakita mo rin ang giyera ng kapitbahay na sa katapat na bintana ay umiiyak na babae habang umiiling sa lalaking lumalapit dito.

Naisip mo, malawak pala ang mundo, mas marami pa palang tao ang mas may malalim na pinagdadaanan sa iyo.

Nawindang ka. Natakot. Nanliit. Mababaw lang pala ang iyong sugat kumpara sa iba. Hindi mo na alam kung sino ang sisihin mo: kung ang tao bang nananakit sa iyo o ang sarili mo dahil sa iyong katangahan.

Hindi mo na alam ang iyong gagawin hanggang sa matagpuan mo na ang kanto kung saan nakatirik ang inyong bahay. Nakita mo sa labas ang kaway ng mga pamilyar na tao sa iyo na totoong may pagmamalasakit at malapit sa puso mo. Sa iyong matagal na pagkawala at pagpili sa sarili nakalimutan mo rin ang mga naiwan mo. Ang mahalaga lang sa iyo ay makauwi sa inyong bahay. Nakalimutan mo kung sino ang mga daratnan mo roon.

Tumakbo ka palapit sa kanila at sumalubong sa iyo ang walang kasing-totoo at kasing-sarap na yakap na mula sa kanila. Napaiyak kang lalo – hagulhol dito, hagulhol doon. Hindi ka mapakali sa iyong pagtangis. Nais mong magsumbong, nais mong ibahagi ang iyong mga nasaksihan, nais mong malaman nila na basag na basag ka at hindi mo alam ang iyong gagawin, gusto mong saktan nila ang taong nanakit sa iyo… nais mong ilabas ang lahat ng sakit at sama ng loob mo. Ibinuka mo ang iyon gbibig ngunit bago ka pa makapagsalita, naunahan ka na nila.

“Naiintindihan ka namin.”

Sumibol sa kaibuturan mo ang hindi maipaliwanag na pakiramdam dulot ng mga salitang iyon. Naisip mo, lumago ka at natuklasan kung paano ang mabuhay sa labas ng iyong kinasanayan. At kung paano rin mas maging matibay sa susunod na laban.

e

Andamyo xiii 110

Sa kabataan Dexter Saguiped Isa sa mga salitang napag-aralan natin sa wikang Tagalog ay ang salitang “pulubi”.

Masasabing pulubi ang isang tao kapag ulila na sa makikitang daanan, wala nang pagkalagyan, namamalimos, marungis at mabaho. Kapag walang makain ay humihingi ng salapi at parang lata, maingay kapag walang laman. Walang magandang sinasabi tila walang katuturan. Ang panahon ng kabataan ay panahon ng pag-usbong ngunit bakit pabaluktot ito. Kung ang usapan lang naman ay bagong disenyong damit at telepeno na nabibili sa malaking salapi kung ang may-ari naman ay hindi marunong gumamit at magdala ay pinairal mo lang ang yabang mo’t salapi. Kung ang hanap naman ay mamahaling pagkain kung ang lumalabas naman sa bunganga ay walang kasing bigat ng isang sakong bigas at walang kasing halaga ng isang perang papel lamang ay kay pangit na pag-asta. Edukado man tayong maraming alam, kung ang isip at pananalita nama’y walang diin at punto ay kay pangit na kapinsalaan sa kinabukasan.

Sa kinabukasan, ang kabataan ay pag-asa ng ating bayan. Imulat ang mga mata upang makita ang tamang landas patungo sa kaayusan. Muling buksan at magbalik tanaw sa nakaraan upang magsilbing gabay sa kasalukuyan. Tayo mismo ang susi sa pintuang matagal ng nakakandado’t nakasara. Magsimula sa sarili upang patunayan sa nakararami ang kaya mong gawin. Kumilos at magtrabaho ng positibo at umiwas sa mga negatibong bagay bagay. Huwag pansinin ang sinasabi ng iba, basta alam mo sa sarili mong ika’y totoo at hindi nagpapanggap. Huwag manatiling nakaupo bagkus ay tumayo at humalina sa pagbabago.

Maglakad, tumakbo ng tugma sa dinadaanan at palaging isipin kung may natatapakan para sa magandang kinabukasan.

Kabataan ang tunay na pag-ibig ng bayan. Ang tunay na solusyon, ay wala sa pagbitaw ng magandang tugma, wala rin sa pagbigkas ng salita. Ang tunay na pag-ibig ay nasa dugo at pawis ng gawa.

Pagbangon 111

“Ngiti sa kabila ng lahat�

Jan Adriel Ocampo

Andamyo xiii 112

“Ubod ng galing, kulang sa pansin” Gilbert Lorca

Pagbangon

Things that matter nobody said

113

Tocino La Emagia Hello. I am Nobody. I still haven’t gathered up enough courage to reveal myself to the world but I do have the courage to write about my thoughts. Somehow, this would still be some kind of ‘reveal’ except that it’s like a voice without a name.

So while you are having a nice cup of coffee at this time of the day, let me show what the world has been like for the past years in my perspective.

It still remains true to this day that humans are the most intelligent, powerful and capable animals in the planet. We have the capacity to change the world in ways we have never even imagined possible yet we do not use this capability to our advantage at all times.

About 795 million people are still dealing with starvation from all corners of the globe. More than 75 percent of terrorist attacks in 2016 took place in just ten countries. Suicide is still the third leading cause of death among adolescents and teenagers.

Careful not to bore you with figures and facts, I just provided a bit of a fact check. But also not to frighten or alarm you too much, I just handed over some of the most terrifying sentences in the English language, probably for a human like you. But the problem aren’t those chunks of information because those are already truths—actual things that happened and are still happening today. The real problem is that majority of us are still not very much aware of these. Or, we may be aware of them; it’s just that we keep closing our eyes and acting all blind when it’s already actually a full meal served right in front of us.

I do not mean to go far or too deep inside your

comfort zone to enlighten and encourage you to see the world outside. But it wouldn’t be so bad to willingly step outside of it and look around you. It still isn’t too late to notice all the innocent children at your feet, with their little fingers tugging at the ends of your expensive clothes and all the frail, scarred and lifeless bodies that lie before you. Every day is a new opportunity to crack open your shell, face the world and be one of those brave enough to change a flawed world.

Sometimes, I do feel like suggesting an outright and full-blown evolution where we could wash away the entire planet and start fresh again. But that would be genocide, even though the intention is not so bad.

However, I still have a slight tinge of hope for humanity.

If we are born kind and good human beings, then we can surely find our way back.

The kind of resurrection our world needs is change within ourselves. We need to wake up from this long, Godforsaken slumber. We need to be awoken all over again.

Rise and overcome all the deaths and chaos today so our future can keep its inviolability from all the sins of the world. And it starts within us.

But who knows? Maybe we still have other Nobodys out there trying to make sense of their existence and looking for their purpose, perhaps a chance to change the world, too. I guess all I’m just trying to say is that a complex, intricately crafted human body can do more than just sit around all day and wait for miracles to do their wonders. all.

But oh well, what do I know? I’m just a Nobody after

Andamyo xiii 114

Underrated poetry Sophia Margarette R. Caagbay

“Stanza, lines and rhymes… I’m definitely way cooler and artistic than these,” said poem, if it can only speak.

Since Juan Miguel Severo’s emotional spoken poetry performance, he accidentally bumped into our generation’s poetic side, enough to ignite a population of young Filipinos to engage in poetry.

Poem compositions flocked social media sites such as Artidote, Berlin artparasites, Betsin art-parasites, to name a few, have become a trend. I mean, cheers Juan Miguel Severo. What gives? He awakened this sleeping ‘Shakespeare’ within us. Youths recognized poetry, many write oftentimes in prose and in spoken poetry piece.

Fascinating? Absolutely. However, there is always night in a day.

To my nightmare, poems shrink to the poem’s tragic “What’s on your mind?” status. Poems nowadays are written literally enclosed to stanza, lines, and rhyming words at the end which are mostly written about love.

Poetry’s sophistication has been reduced… Really, that is our generation’s poetry now?

But honestly, I’ve been a nightmare too. I mean, I was once a stanza-lines-rhymes self-proclaimed poetic, too. So yup, let’s prep our poeticism.

First, let us identify the misconception: many write poetry because they think it’s easier to write than other creative writing categories but honestly it is more complicated. I guess it’s no different from “it was hard to write poetry before for its strict sense that you should write with rhyme and meter but today it’s easy. We can write free verse. We are liberated!”

Let us not forget why Poetry is difficult: very often its language is indirect and so is experience - those things we think, feel, and do are where our crafts root. Poetry isn’t called the language of indirection for nothing.

So let us bear in mind that poems are more than words smashed together in stanzas, lines, rhymes and words you thought was new because it is new to you, which I personally encountered many times especially if the piece is written in Filipino. As for English it is more than hifalutin words plucked out in a thesaurus.

In this fashion, we have forgotten the strict discipline of its structure and form, sound patterns, rhyme and meter and rhythm. Oftentimes, this does not cause harm until we enter a competition.

But ultimately, we are forgetting the most essential: poetry is art. That a poem is to be read for its “message,”

Pagbangon 115

that this message is “hidden” in the poem. The message is to be found by treating the words as symbols which naturally do not mean what they say but stand for something else. It has to be deciphered every single word to appreciate and enjoy the poem. Thus, the “imagery” – which our little poets always forget to do.

Little do we know that poetry has this power to bring us to a different dimension because it has the capability to engulf us in its own magic by heightening our senses if we just continue to thread and be led to the poet’s own world in his art.

But to have imagery, we should always get down to “showing.” As our resident writer, Marco Antonio Rodas said in one of his classes, “Adjectives are abstract.” You have to describe rather than merely state.

So here, we describe it. They are figurative, often connotative devices we could use to aid our art such as metaphor, irony, personification, and the like which we oftentimes forget causing us to produce a stash of words jumbled together. Then, we put them together in a stanza.

Now, do you consider this a poem?

More than anything else, let us remember that we don’t make art just for the sake of making it nor to serve

self-pleasure because others believe that you are good.

Take it from me: no one creates art by just fueling vanity.

That’s basically being too narcissistic and self-loving, not art-loving. Though it is an expression, it is reduced to “status” because of poetry’s sophistication.

Aside from the intent of writing poetry we should get down to what your purpose is. A craft – no matter how good or terrible it is – will never be art without a purpose.

It. Is. Artless.

To create arts is matter of substance and form enough to move and inspire people. To create art is not simply to satisfy one’s self-longing, or you might just be inflicting your so-called poetic impulse on the sensibilities of other people. And that would be a tragedy.

Poetry is a voice, it stands for something. It has the power to influence a movement and to change the status quo. To create art is to inflame the spirit enough to put one’s poetic impulses to reality, especially if it will be done out of love for country which according to our local artists is the next ‘big thing,’ like what the youthful Katipuneros personified by Emilio Jacinto did when he wrote poetry and essays that stirred the heroism and patriotism of many in his generation.

...o baka mali tayo? Nangangalay ang kamay ng oras...

Andamyo xiii 118

I am carrying a city, I am on my knees King Llanza

The sky was stained with ash on my shirt, carrying fresh ruin and violence, distant, like strings playing a dying note.

Escaping home, I am haunted by the sight of bullet shells imagined as seeds planted on bodies whose names I once knew beyond uttering.

Should there come a need to look back and scream, there is only speechlessness only a tug in the chest only myself.

This suffering is a tiny moth on a window pane, raindrops beating their wings, yet still persistent. Unwounded, I left crumpling my target sheet spirit to hide the holes. Although

bullets are not seeds that bloom into well-scented flowers. In fact, the flower is a disguise as lack of air eats it. In fact, it doesn’t breathe and it doesn’t smell and I know this is familiar as curtains on open windows— lungs, exalted by wind. I meant a city is only a body if without a population; it survives. And if the world asks how that city was, I am who it once was (and what it will be, and why it still lives: the dirt roads of young laughter the park bench of conversation the spaces we kiss empty the call in every household the bustle of the market all like lovers with worn words), still here.

Pagbangon 119

Sa nakalimot at sa nakaalala Kyle Anunciacion

Hamog Lumalabo ang malinaw, lulubog ay lilitaw Datihang naaaninag, ngayon ay `di matanaw Mga bago’y lumuluma at nilulumot rin ang lupa Ultimo ang luha natutuyo nawawala Bunutin man damo ng nakalipas na Kung iiwan ang ugat, magbabalik siyang alaala…

Mga bagay na naiwan, papaano babalikan?

Madalas nagiging minsan pagbabalik ng nakaraan.

Akin pa bang pag-iisipan ang iyong biglang paglisan?

Tanggap ko nang lubusan, may darating may daraan.

Kung sakaling maalala ang mga nakalimutan Papaano iiwasan, tatalikuran, tatakbuhan?

Ng awiting inaalay ko Sa nakalimot at sa nakaalala.

Jay Mel Nicomedez

Minamasdan ko ang ulap na nakakalat sa langit.

Tila ba mga pangarap sa ritmong walang awit.

Malaya man ang nalakbay sa bughaw na kapatagan, araw nama’y pinapatay at saksi ang karamihan.

Makulimlim man o hindi ang taglay n’yang katangian, malalaman mo ang tindi ng kanyang kabiguan.

Ang tinitingalang ulap ay babagsak din sa lupa.

Pag-angat ay ‘di masarap, sarili ang kasagupa.

Tanging ulap ang may alam na ang pag-angat ay sumpa.

Ang labis sa katamtaman ay s’yang paghalik sa lupa.

Andamyo xiii 120

“Sapi” Zen Marcus Rodas

p

Pagbangon 121

Alas dose Presocratic *doonggggg… dooonnngggg* Tahimik ang mundo, nananaginip habang natutulog Ngunit nananaginip ako habang gising Napapanaginipan ang mga maskarang nababasag Binubura ang bawat guhit ng lipstik at pangkilay Namamaalam na rin ang koloreteng suot ng umaga Nang lumapit ka’t hagkan ang likod ko Sa buto… pababa, gumagapang paharap Lumingon ako sa kawalan. “ayaw ko” – Hindi handa ang hinaharap sa nais mangyari ng ngayon. Hindi sapat; Na makilala mo ako sa kawalan ko ng saplot.

Ipinakilala mo ang pagkababae ko, oo Ngunit hindi sapat upang pasukin

“Subsob” Palagi at palagi tayong mangangapa tuwing nasa karimlan.

ang aking kaluluwa na mayroong kakaunting anino Mula sa tanaw ng buwang tumatagos sa bintana ng ating tipanan dito sa kasalukuyan…

Binuksan ko ang aking mga mata; Hayaan mong, buuin ko ang ‘ako’.

Andamyo xiii 122

Oras na Mcpr Oras nang magpahinga Oras nang matulog ang pusong napapagod Oras nang itigil ang imahinasyon Tama na Oras nang palayain ka Kasi hindi na tayo tulad nung umpisa Napapagod rin ang puso Napapagod rin magmahal At masakit rin masaktan At tunay lang talaga na sa simula lang masaya Mangangarap pa rin sa pagbalik Mangangarap kahit masakit Baka sa sa isang araw magkita muli Kung pano sinimulan at tinapos Ang ating sinumpaan

Susuko na ang sandata Susuko na sa giyera Susuko na kasi napagod na Susuko na kasi masakit na Sisimulan nang tuldukan ang naumpisahan Ipipikit na la’ng ang mga mata Bukas paggising sana okey na Pagsilang ng araw sana’y ikaw ang kayakap sana hindi na la’ng nagkamali sana maiayos pa ang pagkakamali oras nang imulat ang mga mata oras nang magsimula ulit sa una oras nang maging masaya para sa sarili at pamilya oras nang kalimutan ka Ngayun mahal, Pasensya Pero paalam na

Bakit hindi na naimik si Kulas?

Tadeo Penitente Nakaupo lamang sa gitna ng kawalan ang isip ni Kulas, blangko, walang laman, walang pupuntahan. Habang nakatayo sa gitna ng magulong mundo, taimtim siyang nakaupo, naghihintay, nag-aabang, minimisteryo ang sarili. Nasasagi na siya ng mga taong papunta roon kung saan ay hinahanap ang kani-kanilang mga pangrap at papunta rito kung saan nagtatapos ang pagiging luwalhati. Ngunit, wala siyang pakialam, wala siyang gustong sabihin o imikin man lang. Wala, kahit isa. Wala, wala, wala na liban sa sakong yakap-yakap niya sa lahat ng oras. Sa gitna ng kung tawagin niya ay kawalan, nakakubli ang mga tanong at sagot na matagal niya nang hinahanap. Pilit niyang hinahagilap ngunit hindi makamtan, pilit kinuha ang hinuha ngunit madalas ay kabiguan. Si Kulas, si Kulas, bakit hindi na naimik si Kulas? Madalas ay pabulong-bulong kapag natatabig ng mga miron na walang pakialam sa mundo kung hindi sa oras lang, ‘Mahal kita Maria’ sabay yakap sa sakong nangangamoy bangkay.

ff

Pagbangon

“Juan dela Cruz” Thea de Guzman

“Hanggang kailan kaya ako mapapandungan ng suot kong salakot, magagabayan nang hindi pa putol na kawayan at masasapnan ng hindi pa lusaw na karton?”

123

Andamyo xiii 124

Cheska Jay Mel Nicomedez with Mary Sol Magalong

FADE IN: INT. BEDROOM – DAY The alarm clock beside Simon’s bed BUZZES and he REACHES for it to make it stop. He FALLS off his bed and wakes up. He rises from the floor and FIXES his hair and goes straight to the bathroom and talks to himself.

panahon… (Pauses) … pero alam kong may mangyayari.

INT. BATHROOM – DAY Simon turns on the light in the bathroom.

SIMON VILLA, 23 years old, wears a pair of pajamas and white sleeveless shirt.

INT. KITCHEN – DAY A small ray of sunshine lights the kitchen area. Simon walks toward the sink and reaches for BLACK coffee cup above it and turns around. He fills his coffee cup with NEWLY blended coffee from his coffee maker and smells it.

SIMON (O.S.) (Faces the mirror and brushes his teeth) Paano kung ang lahat ng bagay na nakikita mo ay hindi totoo?

SIMON (O.S.) (Walks to the living room) Paano nga kung ang lahat ng bagay ay hindi totoo? Ang kapeng ito…

He walks toward the shower area and opens the shower. The shower SPRINKLES.

INT. LIVING ROOM – DAY Natural light comes from a glass door and lights the whole living room perfectly. The light covers a lot of books in the living room.

Simon sits on his favorite black leather-skinned chair and places his coffee cup on a small table beside him. He picks a book beside a small table beside the chair and LIGHTS the lampshade. He opens the book and reads it.

SIMON (O.S.) (Scrubs his head and body) Kung ang lahat ng mga nangyari na, nangyayari, at mangyayari pa ay hindi totoo, ano pa ang totoo sa mundo?

INT. BEDROOM – DAY Simon closes the door of the bathroom and walks toward his closet.

He gets a towel and his NORMAL black sleeves and pants. He walks toward a nearby mirror and wears his clothes.

SIMON (O.S.) (Faces the mirror and FIXES his hair) Huli ko na ring naisip ang mga bagay na ito. Hindi ko na nga rin alam ang konsepto ng

He sits on his bed and reaches for his black shoes underneath his bed and PUTS his black shoes on. He rises from the bed and takes his eyeglasses SLIGHTLY BROKEN at the edge and wears it. He goes straight to the kitchen.

SIMON (O.S.) … ang kapeng ito. Tama, paano kung hindi totoo ang kapeng ito? Ano nga ba?

He still reads the book when suddenly CHOPIN’S NOCTURNE NO. 9 PLAYS inside his head. He QUICKLY closes the book and takes the final sip from his coffee cup WITHOUT NOTICING A PICTURE FRAME which contains the picture of a girl in a

Pagbangon 125

sunflower field beside his book.

totoo and lahat, bakit pa may oras?

EXT. LAWN – 12 NOON The sunflowers in front of Simon’s house are starting to bloom as they stand in pots that are beautifully arranged beyond a whitewooden fence. The weather is fine yet very windy.

EXT. UNDER THE TREE – AFTERNOON Simon STANDS in front of Deatrice who still SITS and LOOKS at the sky. The wind BLOWS GENTLY and the leaves RUSTLE.

SIMON (O.S.) (Looks at his bicycle) Hindi ko pa rin talaga maintindihan ang mundo.

EXT. STREET – AFTERNOON The street possesses NO PERSON at all. The wind WHISTLES HARD and blows Simon’s HAIR. Simon FIXES his HAIR and looks at his WATCH. SIMON (O.S.) Paano kung ang araw na ito ay hindi totoo? Ang pagdampi ng hangin sa aking balat, ang pag-akay ng nanay na ‘yon sa kan’yang anak, ang asong nakatali sa kamay ng kan’yang amo… (Stops and LOOKS at the SKY and his WATCH) Paano nga ba?

EXT. PARK – AFTERNOON The park possesses no person at all. The wind WHISTLES HARD and blows Simon’s HAIR. Simon FIXES his hair and LOOKS at his WATCH. He walks along a pathway leading to a big tree.

CHOPIN’S NOCTURNE NO. 9 plays inside his head while he walks toward the tree where there is a girl who sits under it, looking at the sky.

SIMON (O.S.) Ang oras, hindi ko pa rin talaga siya maintindihan. Kung hindi

DEATRICE VALLE, 21 years old, wears rugged jeans and plain white T-shirt. She carries a black leathered-journal.

DEATRICE (Looks at Simon and stands up) Oh, Sim nand’yan ka na pala.

SIMON (Looks at the sky) Oo nga eh, sorry ha? Ilang oras na ba akong late? Anong oras ka pa narito?

DEATRICE (Walks towards Simon) Aba, bakit gan’yan ka na magsalita?

Anong nangyari sa’yo? (Laughs) Bakit ka pati nagso-sorry?

Late ka naman talaga palagi. (Looks at Simon) Mga 8:30? Sabi mo 8:30 ‘di ba?

SIMON (Looks at Deatrice) So, mga pitong oras ka nang naghihintay dito?

DEATRICE (Sits down and looks at the sky) Oo, sanay na naman ako eh.

Bakit parang ang ewan mo d’yan?

SIMON (Sits beside Deatrice and looks at her) Wala naman… Dala mo na naman ‘yang journal mo. Ano bang meron d’yan at ‘di mo

sundan sa susunod na pahina...

Andamyo xiii 126

Cheska

mabitawan?

DEATRICE Wow ha? Nakakahiya naman d’yan sa relo mo. Bakit palagi mong tinitingnan ang relo mo ha? Palagi ka ngang nakatingin d’yan pero late ka rin naman parati.

SIMON Ikaw nga d’yan eh, parati mong dala ‘yang journal mo pero palagi mo namang nalilimutan ang mga bagay na nakasulat d’yan. So, para sa’n pa ‘yan?

DEATRICE (Looks at Simon) Eh, bigay mo ‘to sa ‘kin eh. ‘Yan bang relo mo, bakit palagi mo ‘yang tinitingnan?

DEATRICE (Looks at the sky) Kahit kailan talaga… Sim, kahapon lang kita sinagot.

SIMON Ha?! Anong ibig mong sabihin? Huwag mo naman akong ganyanin Che. Maglilimang taon na tayo…

DEATRICE (Looks at Simon and LEANS her HEAD on Simon’s shoulder) Oo na, nagbibiro lang naman, eh. So, anong naisip mo?

SIMON Ano kasi…

SIMON (Looks at the sky) Galing ‘to sa ‘yo eh.

DEATRICE Mahal mo pa ba ako?

The two stop and look at each other. The wind BLOWS GENTLY. The sun starts to set.

SIMON Che, ano kasi eh…

SIMON Che…

DEATRICE (Cries silently) Ano? Sagutin mo ako Simon, mahal mo pa ba ako?

DEATRICE Oh, bakit? Ano ‘yun?

SIMON May niniisip lang ako nitong mga nakalipas na araw…

DEATRICE Palagi ka namang nag-iisip eh, anong bago du’n?

SIMON Ilang taon na rin tayong ganito Che at alam kong nahihirapan ka na.

SIMON (Hugs Deatrice) Che, ano… Uhm… DEATRICE (Stands up and looks at the sky) Ano?!

SIMON Ano kasi Che… Gusto ko nang…

DEATRICE Ano nga Simon?! Sabihin mo na lang.

Pagbangon 127

SIMON Ano… Uhm… An ice cream vendor passes by and its BELL crashes into the tensed silence..

SIMON Gusto ko ng ice cream.

EXT. PARK – DAWN Simon holds Deatrice’s hand and runs toward the ice cream vendor. Simon drops Deatrice in a nearby LIGHTED post. Simon buys two ice cream cones and goes back to Deatrice.

Matagal na nga ba tayo?

SIMON Che naman, Maglilimang taon na nga tayo ‘di ba?

DEATRICE Simon naman… (Cries) Kahapon lang kita sinagot! Hanggang ngayon pa rin ba ay siya pa rin?

SIMON Anong pinagsasabi mo Che? Naiinis na ako ha!

DEATRICE Simon, minahal mo ba ako?

SIMON (Gives the ice cream to Deatrice) Oh Che.

SIMON Oo nga! Mahal kita Che!

DEATRICE (Smiles) Thank you.

DEATRICE Anong buong pangalan ko?

SIMON stops eating and Chopin’s Noturne No. 9 PLAYS inside his head. Deatrice’s FEET step slowly towards Simon’s FEET. Deatrice’s feet rise, the ICE CREAM FALLS ON THE GROUND and the screen quickly goes black.

SIMON Ano ba naman ‘yang tanong na ‘yan Che?

SIMON (V.O) Paano kung ang lahat ng bagay na nakikita mo ay hindi totoo, mumulat ka pa ba?

FADE OUT. FADE IN: INT. BEDROOM – NIGHT Simon and Deatrice are in bed with only a bed sheet covering their body. Deatrice hugs Simon and looks at him.

DEATRICE

DEATRICE Sagutin mo ako! Ano ang buo kong pangalan!

Simon CLOSES his EYES and sees the girl in the picture frame.

SIMON (V.O.) Hindi na lang ako mumulat.

FADE OUT. THE END

Andamyo xiii 128

“Mga paraw �

Presocratic Katulad ng walang kasiguruhang paglalayag, ganoon din sa kanyang patutunguhan.

Pagbangon 129

Para sa mga SMP Fernando P. Tiu Jr.

Nakita ko Tadeo Penitente

Sa siyang nangungulila

sa alab ng pagsinta,

hagupit ng Disyembre maya’t maya’y iniinda.

Ngunit yakap ng Amihan pa ri’y

ang siyang lihim na dasal

kahit ang katawan ma’y mamaluktot at mangatal.

‘Pagkat ano ba ang malamig na hangin

sa malamig na puso,

kundi kanlungan ng mga sawing

sa pag-ibig ay napaso?

Magsumigaw man at pumiglas

sa gitna ng karimlan

di bibitiw ang yakap ng panibughong Amihan.

Kaya’t isang bahagyang ngiti

ang siya na lang ipipilit,

sabay paimpit na tangis sa hapding sinapit...

Minsan lang ako papatay at sa araw na ito, Diyos ang isusunod ko.

Lahat man ay may katapusan, kahit na ang sansinukob na nagtakda ng lahat.

Ngunit, ang sariling demonyo ay mahina pa.

At, ang Diyos pa rin ang nilulukdan.

Minsan lang ako papatay at sa gabing ito, ang demonyo ko ang aking sasaksakin upang wala nang makapigil sa pagpatay ko sa Diyos.

Ngayon, hindi, kahapon lang.

Malapit ko ng mapatay ang Diyos ngunit mayroon akong napagtanto.

Ako nga pala ang Diyos at demonyo ng sarili ko.

At, ang pagpatay ay kamatayan ko rin.

Andamyo xiii 130

Himlayan Patricia Adora G. Alcala

Ang paghupa ng liwanag hudyat ng isa na namang katapusan Sa pagkagat ng dilim, lumilitaw mga tala, buwan, pati bituin Mga pagal na katawang naghihikahos Mga problemang sa utak ay tumatagos Nangangailangan ng kapahingahan Kaya’t humahanap ng himlayan Himlayan kung saan ika’y makakatulog at makakaidlip Iyong problema’y makalilimutang saglit Ika’y sasaya kahit man lamang sa panaginip Kaya’t humimlay, iyong mga mata’y ipikit Kagaya ng pagkabagot sa buhay Pagdating ng problema, tila walang humpay Minsa’y ika’y huminto Lasapin ang katotohanan Mapait man, pagkatuto’y makakamtan Ika’y panandaliang hihimlay Mag-isip isip pagkat iyan ang iyong gabay Upang kamalia’y mapagtanto Upang kamalia’y mabago

Sa iyong pagkakadapa ika’y muling babangon ika’y pilit na aayon Itutuwid ang kabalukturan Ang araw ay napapagod rin Kahit ang liwanag nagbibigay daan sa dilim Upang ang buwan ang siyang humalili Upang ang buwan ay magkaroon ng silbi ‘Di ba’t marikit sa paningin-ang pagsibol ng mga sinag dahil dito mo lang malalaman ang ganda nito matapos ang kadiliman?

Ingay o katahimikan?

Lumbay o kasiyahan?

Kabiguan o tagumpay?

Mamamatay o patuloy na mabubuhay?

Sa bawat dulo’y may simula Mga bagay na walang kasalungat, ika’y manghinuha Pasensya na dito sa aking lathalain ‘Pagkat ako man ay naguguluhan din Isang tula na pilit kong tatapusin Ako at ang panulat na ito ay panandalian munang hihimlay

Pagbangon 131

Unang letra Shakil

Hanggang saan mo pa nga ba kaya?

Ang walang direksyon mong mundo.

Abot mo na ang pagkamalaya; Guhit na yayakap sa’yong pulso.

Kuntento ka na ba sa mga ‘yan?

Alaalang bumuo’t bumuhay Ng pagkataong ngayo’y nariyan.

Gahol na puso, ‘wag kang bibigay.

Sanay pag-isipan mo ang lahat.

Umiksi man ang araw at gabi, Sumalubong pa man ang tag-alat, Bubukal din ang ganda ng binhi.

Kalungkutan lang ang masasambit Oras na mawala ang ‘yong kapit.

“Tabula rasa ” Presocratic Make me. Complete me. Create me.

Andamyo xiii 132

Locked in Kevam Muzares

Lumalago ang pagkapariwarang namumutiktik sa likod ng mga ngising ibinibigay ni Salome.

Pinagmamasdan ko ang mga kupas na aserong nagsisilbing bubong ng bahay namin, ang mga marurupok na kahoy, ang mga tilad nito, sinubukan ko ulit na igalaw ang aking mga kamay ngunit wala pa rin, ilang buwan na ring ganito ang kalalagayan ko, nakakasawa na.

Narinig ko ang pagkulo ng tubig, mawawala na rin sa wakas ang nakakairitang amoy ng nasusunog na uling.

Inihahanda na ni Salome ang tuwalya at palanggana, patuloy pa rin ako sa pagtanga, lumapit siya sa akin at kinapitan ang aking kanang kamay iniangat niya ito at sinimulan na niya itong punasan, hindi ko maiwasan na hindi siya tingnan habang ginagawa niya ito. Pilit kong hinabol ang kanyang tingin ngunit hindi niya ako pinagbigyan, pagod na siya, ramdam ko.

Hindi naman ganito ang estado namin sa buhay noon ngunit nang magkasakit ako’y napilitan naming ibenta ang aming mga ari-arian at makituloy sa bahay ng pinsan ni Salome. Walang trabaho si Salome ako lamang ang nagbibigay sustento sa aming mag-asawa noon. Hindi siya sana’y sa ganitong klase ng buhay, hindi rin naman ako, ngunit wala kaming magagawa.

Bihira ko nang marinig ang boses niya, noon kinakausap niya ako, sinasabi niya na kaya naming lampasan itong pagsubok na ito, na makakabalik rin kami sa normal, ngunit ngayon buntong-hininga na lamang ang madalas na natatanggap ko mula sa kanya.

Locked-in syndrome daw sabi ng doctor. Limang linggo noon bago ako magising sa kawalang-malay. Mumulat ang iyong mga mata, una mong mapapansin ang malamig na aparato sa iyong lagukan, kasunod, susubukan mong hawakan, ngunit malalaman mo na wala kang kakayahan

na gawin ito, susubukan mong iangat ang iyong mga kamay ngunit kahit daliri mo ay hindi mo maikibo. Ni isang parte sa katawan mo bukod sa iyong mga mata ang naigagalaw mo, gusto mong bumalikwas ngunit hindi mo magawa, gusto mong sumigaw ngunit hindi sumasang-ayon ang iyong bibig at lalamunan.

Matatakot ka, ngayon lang nangyari sa iyo ito. Nakahilig ka, sisimulang paglaruan ng mga mata mo ang paligid, makikita mo ang mga pamilyar na kagamitan sa kwarto ninyo ng asawa mo, ang kahoy na kabinet, ang salamin, bookshelf, mga pang-meykap ng asawa mo, mga bag niya, ilang saglit pa’y bubukas ang pinto at makikita mo ang asawa mo.

Mapapatigil siya, magtatagpo ang inyong mga mata, magmamadali siyang lumapit sa iyo, yayakapin ka niya habang nagngangalit na rumaragasa ang luha mula sa kanyang mga mata, hahalikan ka niya sa iyong noo, mararamdam mo pansamantalang pagkawala ng iyong takot, ngunit babalik ito, makikita mo ang buhok niyang ni hindi pa naaayos, mapapansin mo ang amoy niya, amoy pawis.

Hindi na niya naaalagaan ang sarili niya, mararamdaman mo ang bigat ng kanyang katawan at higpit ng kanyang pagyapos, susubukan mo siyang kausapin, ngunit hindi mo magawa, gusto mong gumanti sa kanyang yakap ngunit hindi mo magawa, nanaisin mo na halikan siya, wala, matapos ay pagbibigyan ka ng katawan mo na paagusin ang hapis mula sa iyong mga mata.

Nilululon na ng gabi ang liwanag, naaamoy ko na naman ang namamahong lampin ko habang tinatanggal ito ni Salome. Itinapon niya ito at kumuha ng panibago, itinulak niya ang aking katawan hanggang sa makaharap ko ang unan, nilinis niya ang aking puwitan at pinalitan ang lampin, matapos niyon ay pinagpatuloy niya ang paglilinis sa aking

Pagbangon 133

katawan. Wala ng ibang tao sa bahay kundi kaming dalawa.

Call center agent ang pinsan ni Salome. Pansin ko yamot na sa amin si Badette subalit noon pa man, ang laki na ng utang na loob namin sa kanya.

Ang hirap para sa akin na ipaintindi kay Salome kung ano ang mga nararamdaman ko, ngunit nakaisip si Salome ng paraan noon upang magkaroon kami ng komunikasyon kahit papaano. Ang bilang ng aking mga kurap ay kapantay ng numero ng bawat titik sa alpabeto, isang kurap ay A, dalawa ay B, may tatlong segundong pagitan sa bawat titik.

Kailangan ko munang mapakisap nang mabilis. Iyon ang palatandaan na hiningi sa akin ni Salome bago niya subukang unawain ang nais kong ipabatid. Ito ang nagsilbing pahatiran ng mga saloobin ko kay Salome, ngunit bihira kaming mag-usap gamit iyon.

Iniikot niya ang katawan ko, kita ko na uli siya. Tumayo na siya at iniligpit ang batya at tuwalya na ginamit niyang panglinis. Sandaling napadaan ang paningin ko sa aking mga kamay, bakas na ang buto at mga litid, wala na ang dati kong lakas. Inilipat ko ang aking tingin sa kanya, pinagmamasdan ko ang kanyang katawan na matagal nang nawalan ng sigla, ang dati niyang makalaman na hubog ngayo’y pinalitan na ng kahinaan at maninipis na braso, ano ba itong naidulot ko?

Matagal na rin niyang tinalikuran ang iba sa mga kasiyahan ng pagiging babae: ang pagsusuot ng mga alahas, pagmemeykup, pagpapabango, at kung anu-ano pa. Pagod na siya, alam ko, at alam ko rin na wala na ang pagmamahalan namin, parehong nakatuon ang mga isipan namin sa mga negatibong aspeto ng aming katayuan.

Ang tanging bagay na lamang na pumipigil sa kanya para iwan ako ay ang malalamig na burloloy na bumabalot sa aming palasinsingan at ang kawalan niya ng kakayahan bilang isang indibidwal. Ang bigat sa pakiramdam.

“Sana’y natuluyan na lamang ako.” Isip-isip ko.

Mangilangilang beses na ring sumagi sa isipan ko ang mamatay, hindi, iyon na nga ang laman ng aking isipan bukod sa galit ko sa sarili ko dahil sa pasakit na ibinigay ko kay Salome. Simula pa lang naman sumuko na ako eh, siya lang naman ‘yung hindi, ngunit sa paghampas ng kamay ng orasan ay nagpatalo rin siya sa panunukso ng pesimismo.

Pareho kaming agnostiko, hindi ko na lamang alam ngayon, tila nangibabaw na ang poot na nararamdaman niya. Pagod na siya.

Lumabas siya nang saglit para bumili, dala niya ang natitira naming salapi. Sinubukan kong iangat ang aking kamay, wala pa rin. “Ayaw ko na,” isip ko.

Bumalik siya makalipas ang isang oras bitbit ang isang puting plastik, hindi ko alam kung ano yung laman, basta ang alam ko’y pabilog, lubid ata.

Ipinatong niya ito sa lamesa at pagkatapos ay lumapit siya sa akin, umupo sa aking tabi, lumangingit ang higaan.

Tinitigan niya ako gamit ang patay niyang mga mata, gumanti ako. Wala, hindi na ako natatakot, hindi na ako nalulungkot, ngunit ramdam ko ang pagdanak ng pawis ko mula saking mga templo.

“Okey ka na?” pagtatanong niya.

Pinagkukurap ko ang aking mga mata.

Labinlimang beses. Isang ulit pa pagkalipas ng tatlong segundo.

Itinihaya niya ako, tinakpan niya ang aparato na nakalagay sa lalamunan ko gamit ang kanyang kamay, humirap ang paghinga, kumibot ang hintuturo ko, iniangat niya sa harapan ko ang unan at dahan-dahang ibinaba ito.

Unti-unting naglaho ang silahis ng bombilya.

Andamyo xiii 134

“Phosphorescence” Presocratic

Pagbangon 135

Impyerno Martha

Luna’s memoriam Papikit na ang aking mata nang naramdaman kong may kamay na humahaplos mula sa aking hita papasok sa aking salwal. Nawala bigla ang bigat ng talukap ng aking mga mata at bumilis ang pintig ng aking puso. Gagalaw na sana ako pero biglang tinakpan ni Itay ang aking bibig sabay bulong ng “Tumahimik ka kung ayaw mong masaktan.” Wala akong nagawa kundi sumunod at hayaan siyang babuyin ang aking pagkababae.

Nasanay na ako sa ganito, sa puntong nawalan na ako ng pakiramdam at ng pakialam.

Sampiga naman mula kay Inay ang sumalubong sa aking paggising dahil wala akong naihaing umagahan sa lamesa. Nagalit bigla ako sa aking sarili kung bakit hinayaan kong masanay ako sa ganito. Iniisip ko kung ano kayang mangyayari kung lalaban ako, kung tataliwas ako at maghahangad ng pagbabago.

Jay Mel Nicomedez

Endless.

The pain in my heart.

The melancholy of my soul.

Forever.

When your dreams come true.

When our destinies intertwine.

Eternal.

Are the memories…

Are the serenities… subtle, like your kiss.

Tamang-tama, naandito sina Inay at Itay, tahimik na nanonood ng palabas sa telebisyon. Dumiretso ako sa kwarto at kinuha ang pinakatatago ni Itay. Tiningnan ko ito saglit at nanginginig na tumungo sa kinaroroonan ng dalawa. Nang makarating sa salas ay parehong na napatingin sa akin ang aking mga magulang.

Shadows.

Fading away.

Possibly true or just illusion.

Pagkakita ko pa lamang sa kanilang mga mukha ay nawala lahat ng pag-aalinlangan ko sa aking gagawin kung kaya’t madali kong itinutok ang baril at walang pagdadalawang isip na hinila ang gatilyo.

Every drop of moonlight is a hope that your touch will still be my life.

But, how can it be?

If things are already gone.

“Bang!”

Naramdaman ko ang pagbagsak ng aking katawan sa malamig na semento, nasundan ito ng mahihinang yabag ng paa papalapit sa akin. Unti-unting nawawala ang aking paningin habang ramdam ko ang mainit na likidong umaagos sa aking ulo. “Sa aking pagkakahimlay ako makakabangon.”

Andamyo xiii 136

Vanity Allelie May V. Mamore

I’m Vanity Because of my enmity My heart is full of misery With a mix of mystery I’m crying in pain Because my life is in vain Trying to shout to the world that I’m here But no one can hear Beneath my sacred heart Is my loving heart Hidden by truth and lies Is a tremendous mess Broken and shattered into pieces What I felt is called sadness It’s hard to feel the pain And treated it as an elation But in the end I’m just living in the world of imagination Trying to live without expectations Behind my smile is my cry....

“Coincides with all my pain” Edcel

Sometimes when I lose myself, pain is a reminder that I’m still alive.

So I cry with the pouring rain.

Every drop concides with all my pain.

It swoons with the echoes of every heartbeat.

Intoxicates my body – the pain, the ache, the heartbreaks play a coherent symphony.

It is a rhapsody based on negativity.

Rummaging in the depths of hurt, swimming to gasp for air. But, the hurt is a hindrance, It digresses and it masks all that I disdain.

I implore this downpour last So my tears won’t fall with shame Tonight I drown my past I cry with the pouring rain.

Pagbangon 137

“Petal Bullets” Kyle Cadavez

Andamyo xiii 138

“Restart” Odessa Ordanza Magsimula tayong muli – kung saan tayo nagtapos.

Pagbangon

Once upon a time

139

FC Potato

There was a playground under my bed sheets A sandbox where I shaped castles Towers and cities, and Since I was a child, This was my fortress A refuge from my parents, A safety in solitude, A world of my own.

But my hands grew, molding clay under the rain, Sculpting women, heroes and static selves Keeping me company In cold, broken nights; Imageries of citizens in altered reality, A shelter of warmth From torrents of Indifference And hate

And that place I called my own Has felt my dried teardrops, Heard my muffled screams, Seen my dreams get broken For all this reality Has to offer me; In this life, it seemed My only escape.

Until the immortal statues Decayed like corpses Shattered like glass, and I found The fingers of fabric cannot catch my shards anymore, The warmth of cotton cannot dry my tears anymore, And the thickness cannot silence my shouts anymore, When I witnessed the breaking Of an unbreakable paradise Forcing me to spread my wings And escape from escape Is the time I bade My blanket and pillows “Thank you�, As I wake myself up.

pe Andamyo xiii

Why

140

A living’s defeat FCPotato

Never did I ever have Pelops in my seat To serve to the gods with Tantalus conceit That I had to be thrown in this depthless repeat Of draining black pool, a fool man’s retreat Perhaps its claws and my beastly esteem Too wild to deserve what kindness does seem In both of our eyes, who just want to live I don’t understand why they cannot give They claim to be good, children of God Too holy for innocence tamed to draw blood Against another angel, I’m just a tool A monster they think should be caged as a fool For what? For friends more beastly than I am?

Why should I be born this lonely, yet this free?

If I had known how my breathing could feel I’d have ended feeling with my balls of steel Maybe, as I glance in the waters below These dreams would just sink as I throw up In a single step forward my rest in peace With none to remember a living’s defeat.

Caasi

I am afraid that soon adulting will set in. There will be darker days, darker than the dim lights of today. I do not know how. I do not know if I am equipped enough, if I can sustain to have opportunities of diamonds in the rough. I do not know if I can be as great as you, or even half of what you became.

I have questions. I do have a lot. Why am I always not enough? When will I hit your expectations in a bull’s eye? When will I be your poster child? What do you really like? Am I really out of control? Why do you judge me at my worst? Why do you call me names I cannot even have to guts to call others? Why is perfection so hard to chase?

You are great for a single parent but more like a father than a mother. Will psychology answer the perils of your personality? Why are you too hard on me?

My wishes are useless, baseless. We were drawn apart by hatred. You pushed me away like your enemy to abhor. You raised me to fight the world but sometimes the warrior falls. I want to scream that I want to give up but a promise I held so strongly kept me afloat...still longing that one day, you will treat me better like a mother should do her daughter.

My questions are endless. I wish they were keys to open the barriers between you and me. Possibilities are limitless. I just want to prove that even if I am not the person that you think I am, I will be something of value in my own light.

One day, I will prove that to you. I will. No more questions...just clear in-your-face answers.

Pagbangon 141

“Sa kanyang mga mata �

Presocratic

Andamyo xiii 142

Past tense Sweetest downfall

Charles Dvrwin

Cjay Sanchez

I was once dead, I cannot even see the light of life I ensconced myself in my obscure solitude, Where no one can find me, no one…but myself.

All of the outlines, Writings, that happened.

All of the contours, Light shades and shadows.

True beauty was hidden, unlocked and neglected, I was withering and discretely weeping My careworn heart was silently thudding, My restless mind teeming with intrusive thoughts.

---

I was tormented, and secretly afflicted By these eerie ventriloquists inside my head The reasons behind my downfall.

I used to stand sternly Everybody used to know me, but in just one blink, I was forthwith destroyed.

Here I am, trying to be resilient, Slowly regaining what once mine, trying to rekindle what once was, trying to save myself from myself, for it’s been a tough battle Between my heart and my mind, There was no hand to hold, or to soothe But I will rise. I will rise again.

We never know why, What future that is We never know how Our little fun.

--To seeing the bright side, Explosion of colors, A life, given by antidotes.

We wait for the afterglow.

--All of the black and white, To highs and lows, I’ll find my own way back, Out from the past tense.

Pagbangon 143

“Baybayin” Brigitte Sinag

...at sa katulad ng madalas hindi inaasahan, nagbabago ang takbo ng orasan.

Andamyo xiii 146

“Batang mangingigib” Wattie Ladera

Pinatawan para habulin ang oras ng manggagawa – Buntong-hininga ang sambit sa pawis ng aming diwa

Pagbangon

Umaga

147

Martha

Hindi dahil Sa sikat ng araw Na sumisilaw Sa aking mukha O sa amoy Ng pinipritong tuyo Para sa agahan Ang dahilan Ng aking pagbangon.

Kundi ito ay dahil Sa pagkasabik Na sa wakas ‘Di ko na kailangang Matamang titigan Ang kalendaryong araw-araw Minamarkahan, O suotin ang piluka Na pagtatakpan ang Masakit na katotohanan.

Na sa bawat araw Na matatapos At aking sisimulan Ay unti-unting Makakamit Ang bukas na hindi Ko na kailangang bumangon.

Ang unda-unda Marco Antonio Rodas Ngayong wala na si Tatay, muli kong tatahakin ang pintuan ng aming tahanan na parang kahapon lamang— yaong panahong hapô at gusgusin sa maghapong pagpapakamusmos at ang mga paghangos hanggang sa aming tarangkahan, dahil may nabasag na pasô ng kapitbahay, o nasaktang kalaro.

Nahahalinhan ng pagdadahan-dahan ang aking pagpapadaskol-daskol, ng sulyap na ‘di mapakaling saansaan ng kung paano itatago ang ginawang kalokohan.

Sa bungad ng pinto, sa may aming sala, nakaabang ang isang kamagong na upuang unda-unda, latay sa pigi o matalim na pangaral(?) paparoroo’t paparitong pagduyan ng aking kaba. Hindi ako magkandatuto sa pagsisiwalat ng nararapat.

Kahapon ng kahapon nang siya’y minsang umalis— (nilisan ko na rin noon ang aking kamusmusan).

Tinangka ko s’yang unawain. Naupo ako sa kanyang unda-unda—matibay na sandalan ang nahimlayan ng aking likuran, habang kinakalinga ng kaliwa’t kanang dantayan ang mga pagal kong braso.

Hanggang ngayon, paparoo’t paparito, umuunda angngupuang yaon sa aking diwa, nagbabago (maliban saang paminsan...at sa katulad madalas hindi inaasahan, minsang s’ya ang sumasawata). takbo ng orasan.

Wala na si Tatay, at muli akong uuwi sa katanghalian ng aking gulang. Nais ko pa ring madatnan si Tatay—ang moog na bantay sa pintuan ng malambot kong puso.

Andamyo xiii 148

Patawad Kyle Anunciacion

Oo nga tao tayo, sadyang nagkakamali Ngunit pare-parehas lang namang kanin ang hinihingi Awa at habag sa nagtatanim ng galit Kami’y hinding-hindi matatakot Sa mga panininda na ginagawa ninyo.

Di kailangang magmalinis Ako’y nagkakasala rin ng kaybilis Hinding-hindi ninyo `yun mapupuna Hinding-hindi mapapansin Hanggang sa ika’y iwasan ng lahat Sa isang patawad, libu-libong paumanhin Hinihiniling na sana’y tanggapin.

Naaalala ko pa noon Magkakaakbay ano man ang panahon Hindi maiiwasan ang ihip ng hanging Tayo ay susubukang subukin Sa isang patawad, libu-libong paumanhin Hinihiling na muli pa’y mahalin.

Inilathala ni Bathala na matutong magpatawad Batu-bato sa langit ang tamaa’y babad sa putik At oo nga tao tayong sadyang nilalamig Kamay na puno ng dungis at ng uling Hinding-hindi ninyo `yun masasabi Na hindi niyo rin kailangan `Pagkat ang sala’y may katumbas na isang salitang Patawad, libu-libong paumanhin Hinihihiling na iyong madama.

Kami’y hinding-hindi matatakot Sa mga paninindak at patawad.

Pagbangon 149

“Ang daungan” Austin Full

“Kami’ng pasahero ninyo, bakit naaagrabyado?”

Tanong na sa alon ay inanod.

Nilimot ba ng salita, kayong mga nasa itaas? o sa iba ang dinaraungan?

Andamyo xiii 150

Tadeo Penitente

Midnight Tadeo Penitente

Malaya ang puso ko At ang isip at diwa.

Sinasariwa mandin Ang ‘yong umis at luha.

Malaya ang mundo ko Na hindi nainog.

Nanunumbalik sa ’ting Mga dating pagtakas Sa rehas, realidad, At mga bagay-bagay.

Malaya rin naman daw Ngunit bumabalik din Sa ’king dating kanlungan Na nasa iyong piling.

Time, Illusion of Nonexisting paradigms.

The horizon Of the universality Of you and I. It crawls at night And whispers Through My ears.

“I created love.”

And, At every moment, Time Crawls back.

Oh, How I wish That love Created time.

Maybe, I can finally say that I love you better Now.

Pagbangon 151

“Mga panggatong” Wattie Ladera

- Dito mo ako dinala, sa gitna ng walang katiyakan… bago iniwan.

Andamyo xiii 152

“Twinning” Brigitte Sinag

Pagbangon 153

Papag Kyle Anunciacion

Kilig, dis-oras ng gabi Tayo’y magkatabi Bulong, tayo’y nagbubulungang dalawa Habang nagpapalitan ng hininga Parang paruparong bukid ang nalalanghap Sumasabay pa nga sa hangin Indayog nating dalawa.

Sabay tayong hihinga sa ibabaw ng papag At kukumutan ko ang hubad na paglaya Bakit pa mahihiya? Ako ang kaulayaw At susuungin ko ang unos sa ngalan ng pag-ibig Sa pagdating ni Paraluman Kakaibang init aking nararating Hawak mong mga kamay, `di na maghihintay Na makadaupang palad.

Bawat galaw ay lumalalim Tumitiim, tumatatak Nagsasayawan na sa hangin Indayog nating dalawa Sa ngalan ng pag-ibig.

ss

Andamyo xiii 154

She Mara Angeli Cadiz

I envy this person’s success. I look up to her so much. At times, I hate her, her being the perfectionist that she is. But, I am in awe of how she manages to become like this.

went back to doing household chores while studying Business Administration, Major in Accounting in the same University and major that I’m in now.

She started her travails to seek out her dreams at a very young age. She came from a family of ten children, eldest child, and had to look over the other younger siblings. The family that she came from lives a very meager lifestyle. It was not even enough to put every kid to school or to feed them with their needs.

Mind you, the course is indeed hard especially if you don’t have 100% time to battle with readings and solving problems.

Four years of hard work and sleepless nights paid off as she graduated as part of the Accounting Honors class.

At an early age, she was sent away to work as household help to some relatives and went home during weekends to help her mother do some handicrafts and household chores. This way, she was able to put herself to school. From elementary to high school, this routine became a repetition.

She could not send herself to college because expenses were just too big for her meager earnings. So she skipped some few years by working in a city department store, actually, the first that it was in Quezon. She worked her way up from becoming a grocery attendant fixing tin cans in the supermarket to heading the agricultural department.

She learned a lot from the people she worked with.

There were many times that she was called out stupid, made mistakes, and rose up from them. Months nearing her resignation, because she’s soon planning to get to college, a fire in the employees’ dormitory burned her dreams down.

She still went on believing and chasing her dreams. She found someone who sponsored her collegiate studies. She

She tried some jobs afterwards: an office personnel in Makati, an all-around secretary in an accounting firm in Sariaya, and even tried overseas work in Singapore. She opted coming back home and started a family of her own with her best friend, who was an accountant in the firm that she used to work for.

Family life was not easy for them, there were also other problems that the couple dealt with. Accountants were not paid as much as they are today. They lived simply and happily.

They seemed to pull enough a better living for their family.

But, death snatched their happily ever after.

Her husband died. She was left to raise the family on her own. She was at it again, starting all over again. Being a father and mother at the same time was a far harder thing than putting yourself to school. You had to take care of yourself, make a living for the children, and still nurture your family to its development.

Eleven years had gone by. I saw that woman in much pain and more sleepless nights. Persevering, I saw her sweating out a lot just to make her family life better. I witnessed her falls

s

Pagbangon 155

and I admired how much she tried to get up from them.

From that barrio girl who had so little on her table, I saw a woman who has overcame a lot to chase her dreams, hurdle every shortcoming with faith and optimism, and make her ideals a reality. Success, it may sound cliché, is not winning but rising every time we fall. I often hear that from her.

At this point, I know that she’s still not that kind of person that you think she is whenever you hear the word “successful.”

Most people think that someone who is successful is filthy rich, or phenomenal, or a CEO and lives in style. But I believe that she’s very much successful in my own definition of what success is: battling your own demons, fighting for what you envision, and continuing the process over and over again.

My mother, she’s a woman of great conviction, a struggling entrepreneur, a single mother, a person of much faith, a work-in progress, and someone I know that won’t ever give up --- my spectacle of motivation, my mother.

I know that she might have been pulled by the thought that she had to change her life from being a barrio girl, with a meager living and lots of siblings to support, into someone who can be self-sustaining and can be of great help to alleviate her family’s well-being.

That drive to reduce the poverty and uneasiness and that incentive of having a good life propelled her into dreaming and making her dreams a reality.

The need to provide her family of their basic needs, to seek

out stability, to get a degree, to make herself and her family happy and to provide herself fulfillment have also compelled her to become who she is today. It can likewise be her biological instinct as a parent to provide her children a good life that moved and inspired her everyday.

Our love-hate relationship revealed of our disparities: that she worked her way up while I got here being provided the things that I need. She always values time and I value how to make that time, a good time. I love adventures and she prefers security.

But despite the thousands of differences that make us who we are, at the end of day, she is still a woman I highly look up to. At times, I envy her efficiency and her street smartness. But the real deal is that I want to be like her or just half of what she had become.

Her ability to juggle family life, work, household and her service as a catechist is something that I wish were genetic.

She is the target and she is the motivation.

Challenge posted.

Challenge accepted.

Andamyo xiii 156

ftj

If she could break you, she must have once mattered enough to have been able to do so. There’s no use denying it; pride is pointless. And as wounds mend and the passion subsides, she is at the very least, entitled to the honor of having her name engraved in that little corner of your heart. Like an epitaph of sorts, on a grave dug on the scars she left behind. Leave her there, and give the more important part of that heart, the part that still lives, to one who cares to be more than just another name.

ftj2

It’s when you’re walking amongst the crowd that you suddenly catch wind of her scent. From some direction you can’t pinpoint, you start to hear her all-too-familiar laughter. Then a mild jolt of the slight brush of her hand against yours. Then all that amplifies to the point of unbearable torture, overwhelming your senses, shattering in an instant, each fragment shredding your heart to pieces, paying no heed to your inner screams. Then it all dissolves into nothingness, as quickly as it came. With eyes blurrier than usual, you make out some strange faces staring at you, and realize you are smiling there like a lunatic. Tentatively, you resume your journey amongst the crowd, an empty shell of your former self.

Pagbangon

Kay bilis ng panahon Wattie Ladera

Sa loob ng daigdig Na hindi mahabol habol Nakikita mo ang sarili Pumipilas ng kalendaryo

Epilogue Napakaraming hindi na Naabutang lumipas Kapag nalunod sa lalim Ng pighati, sa isang bukas pa Maiisip at makikita Kung papaano ka nakabangon.

Sa malayo ay natatanaw At hindi pansin ang sarili Na parating nagmamadali Para pigilan ang panahon Para pilit makita pa ang narating Nang mapagod Sa pangarap na nabuo Habang tuluy tuloy Ang bilis ng panahon Hindi mo aakalain Naroon, may isang nilalang Bitbit-bitbit ang tagumpay Nang dahil sa kamay mo

May nilalang nang dahil sa ’yo Para sa’yo ang kanyang narating Habang kay bagal na Ng sariling mong panahon.

157

Pasasalamat Sa bawat salaysay ng pagbangon, natutunghayan ang mga kuwento ng pagkabigo, pagkalugmok, at ang daan upang patuloy na iangat ang sarili. Hatid ng bawat pagbangon ang hinagpis na pinagdaanan upang masamyo ang tagumpay. Kaakibat ng bawat pagbangon ang malubak na daan, ang nakakapagal na paglalakbay at ang tamis ng pagdating sa bawat minimithing destinasyon. Hindi madali ang tatahaking daan patungo sa pagbangon.

Patuloy kang igugupo ng masasakit na salita at pagsasawawalang kibo bagama’t may mga mangilanngilang taong matitirang naniniwalang kaya mong marating ang paroroonang ninanais. Inuusig kang tumayo ng bawat salitang binibigkas nila‌mga salitang nagdududa, nagtatanong, nanunuri, tila tinatasa ang bawat hakbang, salita’t gawi. Nariyan ang paulit-ulit na panghuhusga. Paulit-ulit ka nilang igugupo at maaari mong masumpungan ang iyong sarili sa dagat at dilim ng kawalan, kawalang pag-asa na dulot ng mga alinlangan at takot na ibinubulid sa iyong puso at isipan.

Ang pagbangon ay inilalarawan ng isang phoenix na mula sa pagkagupiling ay muling babalikwas mula sa mga butil ng alabok at muling magniningas mula sa mga sinunog na pangarap at naabong katauhan. Mula sa mga abong ito, babangong nagliliyab sa maningning at masidhing pag-alab. Ikakampay at iwawasiwas ang nagaapoy nitong pakpak. Walang kasiguruhang patuloy na liliyab. Maaaring muling maabo at malusaw. Ngunit ang tiyak --- patuloy na babangon at tatayo mula sa alabok --- upang muling magniningas.

Tulad ng phoenix, ang publikasyong ito ay nagsikap bumangon mula sa alabok upang muling mag-alab.

Nagpapasalamat ang pamunuan ng publikasyon sa lahat ng taong naniwalang kayang bumangon nito mula sa naabong pangarap tungo sa naglalagablab na diwa. Nagpapasalamat kami sa lahat ng naging bahagi ng daan tungo sa pagbangon at sa mga taong di nawala sa gitna ng mga pinakamadilim na pagpupumiglas.

Sa mga pundasyong naging tanglaw ng publikasyon sa daan ng pagbangon, salamat sa inyong pagkalinga at paniniwala. Tulad ng naglalagablab na phoenix, ang pagbangon ay hindi matatamo kung wala ang mga taong nagpagal upang makamit ang minimithi ng publikasyon.

Kay Sophia Margarette, sa iyong walang sawang paniniwala at pagbukal ng mga ideyang nagdala sa atin sa kung nasaan tayo naroon ngayon. Kay John Rover, para sa mga gabing ginawa mong araw upang maibigay ang mga pinaka-kalidad na debuho. At sa ibang kabahagi ng patnugutan, maraming salamat para sa patnugutan na nagdala ng aksyon sa pagbabalik ng Andamyo at ng publikasyon.

Sa mga kartonista, Kyle at Kiko, maraming salamat sa lahat ng linya at guhit na inyong inialay para sa publikasyon. Sa mga bagong kasapi na nagbigay buhay sa mga titik na nagpaalab ng Andamyo, tanggapin ninyo ang paghamong yakapin ang pagsusulat. Kayo ang apoy na bumubuhay sa laban ng ating diwa. Nawa ay patuloy kayong magningas at patuloy n’yong pag-alabin ang pagmamahal para sa publikasyon.

Sa aming pamilya, mga magulang, mga minamahal, at sa lahat ng mga naging inspirasyon sa mga nalikhang akda, salamat sa mga di malilimutang alaala. Patuloy kaming pinag-aalab ng inyong presensya upang patuloy na maging maringal at ibangon ang aming mga sari-sariling laban.

Sa lahat ng naging bahagi at nagbahagi ng kani-kanilang obra at akda para maibalik ang Andamyo, maraming maraming salamat sa pagbibigay bahagi ng inyong mga sarili upang kami’y makabangon.

Para sa lahat ng nangangarap, patuloy tayong magningas at mag-alab para sa ating sining. Maupos man at maabo, muli’t muli tayong babalikwas at babangon tulad ng isang phoenix.

Mara Angeli E. Cadiz Punong Patnugot

Andamyo xiii 160

Sa himpapawid Presocratic

Mabini ang kumpas ng hangin: wari’y tumataya, nilalaro ngunit hindi sigurado.

Bumibigla ang paglakas: tinatangay ang paruparo sa pusod ng mga tanong.

Alinlangan ang sagot sa kaway ng paglipad: sa salubong na mapaghamon ng ihip ng amihan.

Himpapawid, bumabagyo, tugon ay kasiguruhan ng hamon sa pagsampal ng pakpak Ako’y mananatili sa espirito Ng mapayapang paruparo.

“Lipad” Brigitte Sinag