2010
Sonja Volten nieuwe solist
Strauss en Dehmel nieuwe achtergronden
besprekingen van
nieuwe partituren nieuwe cd’s en dvd’s
Beste Vrienden! De Liedvriend heeft een nieuw jasje gekregen. Een ander uiterlijk dat voor meer plezier voor het oog mag zorgen. Vertrouwde rubrieken zijn gebleven, zoals de besprekingen van cd’s en dvd’s in Ongehoord en de besprekingen van de nieuwe partituren in Nieuwe noten op mijn zang. Achtergrondverhalen zijn er over het lied Befreit van Richard Strauss en over de nieuw toegetreden solist sopraan Sonja Volten. De uitgebreide adresinformatie van de organisatie en de regio’s is niet meer opgenomen. Daarvoor - en voor het meest actuele nieuws - verwijs ik u dan ook graag naar onze website www.vvhl.nl.
in dit nummer...
3 Aankondigingen 4 Sonja Volten 8 Strauss en Dehmel: Befreit 10 Leonie Brautigam 15 Nieuwe noten op mijn zang 16 Ongehoord 18 Nieuws
Ik wens u veel leesplezier!
Aat Klompenhouwer bestuursvoorzitter
de Liedvriend is een uitgave van de Vereniging Vrienden van het Lied jaargang 49 nr. 1, april 2010 oplage: 2500 ex. foto omslag: Sonja Volten
de Liedvriend
2010, nr. 1
Nieuws van het bestuur
Leden werven leden
Raad van Advies
Voor de Vrienden van het Lied is het van cruciaal belang om zowel nieuwe leden te werven als leden te behouden. Eind januari 2010 kende de vereniging 1197 leden. In een periode van ruim twee jaar hebben 159 leden het lidmaatschap opgezegd. Een telefonische ronde langs vier lokale en twee landelijke verenigingen (muziekverenigingen, sportverenigingen) maakt duidelijk dat het een bijzondere opgave is en blijft om leden te behouden en te werven. Eén vereniging heeft zeer succesvolle ervaringen met de actie ‘lid-werft-lid’ en het bestuur zet deze actie ook voor de Vrienden van het Lied in.
Pianist Hans Eijsackers zit met ingang van dit jaar in de Raad van Advies voor artistieke zaken van de Vrienden van het Lied. Hij volgt hierin Jard van Nes op, die haar tweede termijn erop heeft zitten.
Deze actie is op 13 februari jl. tijdens een overleg met alle regiocontactpersonen besproken. De acties en invalshoeken zijn: - Pak het kleinschalig of lokaal aan door een directe persoonlijke benadering - Geef een lidmaatschap cadeau - Op uitingen van de vereniging wordt duidelijk zichtbaar de oproep geplaatst om lid te worden - Bij elk concert van de vereniging wordt een oproep gedaan om je aan te melden als lid - Nieuwe leden ontvangen binnen 14 dagen na aanmelding een welkomstbrief - Contactpersonen maken huidige leden attent op de voordelen van Boezemvriend en Mecenas. Nederlandse Muziekprijs De 33-jarige bariton Henk Neven krijgt de Nederlandse Muziekprijs. Deze prijs wordt uitgereikt door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en is de hoogste staatsonderscheiding op het gebied van de klassieke muziek. De prijs bestaat inmiddels 28 jaar en is ook ooit uitgereikt aan mezzosopraan Jard van Nes. In het voortraject bepaalt een jury of de kandidaat een internationaal niveau heeft bereikt.
Jubileumcommissie VvhL-50 Achter de schermen is in 2008 al een commissie gestart met de voorbereiding van het 50-jarig jubileum van de Vrienden van het Lied in 2011. Deze heet de Commissie VvhL-50 en bestaat uit Dinant Krouwel (voorzitter), Eugenie Ditewig, Aat Klompenhouwer, Roelien Meerwijk en Rachel Ann Morgan. Er is een Dag van het Lied gepland in november 2011 met concerten, lezingen, presentaties en een tentoonstelling. Deze vindt plaats in De Doelen te Rotterdam. Wie een steentje wil bijdragen, kan contact opnemen met de commissieleden. In memoriam Tenor Arjan Blanken is op 27 juni 2009 in zijn woonplaats Almelo overleden. Hij heeft als lyrische tenor bij De Nederlandse Opera gezongen en trad ook op als oratorium- en liederenzanger. Voor de Vrienden van het Lied heeft hij regelmatig concerten verzorgd. Hij maakte verscheidene tournees door het buitenland en gaf later veel zangles. Hij is 84 jaar geworden. Op 3 mei overleed de sopraan Jeannette van Dijck. Zij zong bij De Nederlandse Opera zeer uiteenlopende rollen vanaf 1956 tot 1976. Zij trad ook vaak in Duitsland op. In Den Haag heeft ze jarenlang lesgegeven. Ook zij is 84 jaar geworden.
3
de Liedvriend
Auditie Vrienden van het Lied Ieder jaar laat Vrienden van het Lied jonge talentvolle solisten toe tot haar solistenbestand. Op dit moment telt het solistenbestand 20 sopranen, 14 mezzosopranen, 4 tenoren en 17 baritons. De auditie vindt dit jaar plaats op zaterdag 6 november in het Utrechts Conservatorium. De audities zijn toegankelijk voor publiek. Aan deze auditie kunnen in de EU woonachtige zangers/zangeressen en hun begeleiders deelnemen. Belangstellenden ontvangen het aanmeldingsformulier en gegevens over programma-eisen, duur van het optreden en kosten voor deelname.
Opgave: Eugenie Ditewig Nicolailaan 3, 3723 HR Bilthoven eugenie_ditewig@hotmail.com
g
Voor publiek is de toegang gratis. Het programma van de auditie wordt aan de zaal uitgereikt. zaterdag 6 november 2010 ∙ 10.00 uur Utrechts Conservatorium - zaal K108, Mariaplaats 27 te Utrecht
4
2010, nr. 1
Algemene Ledenvergadering zaterdag 24 april 2010 ∙ 13.00 uur De Witte Huisjes, Kerkpad 3 in Bunnik De jaarvergadering van de Vrienden van het Lied is altijd weer een inspirerende middag waarbij liefhebbers van liedkunst uit verschillende regio’s elkaar ontmoeten en ervaringen uitwisselen. Dit jaar wordt de Algemene Ledenvergadering afgesloten met een quiz waarbij u uw kennis kunt testen op het gebied van het lied. De quiz wordt gepresenteerd door Aat Klompenhouwer die put uit zijn rijke liedkunstverzameling van partituren, cd’s en dvd’s. Er zijn mooie prijzen te verdienen met de quiz, zoals onder meer twee abonnementen op de Lied-serie De dichters en de liederen: vier concerten in de Doelen met o.a. Mark Padmore met Kristian Bezuidenhout, Roman Trekel met Reinild Mees en Barbara Hannigan met Reinbert de Leeuw aan de piano. De vergadering duurt van één uur tot half vier. Daarna volgt de muzikale quiz en wordt u nog een hapje en een drankje aangeboden. Voor treinreizigers is er vanaf het treinstation de haal- en brengservice.
Leden die aanwezig waren bij de vorige jaarvergadering of die zich daarvoor schriftelijk hadden afgemeld, krijgen de vergaderstukken thuisgestuurd. U kunt ze ook aanvragen via het secretariaat. In verband met de catering horen we graag of u komt. Geef dit door aan het secretariaat via vriendenvanhetlied@gmail.com.
n
5
de Liedvriend
vrijdag 15 april 2011 20.15 uur Kleine Zaal Concertgebouw Amsterdam De vermaarde Oostenrijkse bariton Wolfgang Holzmair met een Mörike-programma Wolfgang Holzmair bariton Reinild Mees piano Klaus Bertisch dramaturgie/regie mmv Felix Holzmair acteur
6
In liederen van Robert Schumann, Johannes Brahms, Hugo Wolf, Othmar Schoeck, Joseph Marx en andere componisten wordt de zoektocht van een man naar zichzelf beschreven. Daarbij wordt hij heen en weer geslingerd tussen een radicale poging om de wereld te ontvluchten en het verlangen naar een burgerlijk thuis. Weggaan of thuisblijven, ver weg of dichtbij, dat is zijn dilemma. De afgelopen jaren organiseerde Stichting 20steeeuwse Lied een aantal succesvolle programma’s waarbij telkens een andere Duitse dichter als thema werd genomen. Na Stefan George, Hermann Hesse, Rainer Maria Rilke, Heinrich Heine, Johann Wolfgang von Goethe is nu gekozen voor Eduard Mörike. Klaus Bertisch, de dramaturg van De Nederlandse Opera, is opnieuw verantwoordelijk voor het concept en de regie van dit geënsceneerde recital. Vrienden van het Lied treedt op als co-producent voor dit concert, dat deel uitmaakt van de serie Vocaal van Stichting KAMermuziek Amsterdam. Daarin treden ook violiste Liza Ferschtman met bariton André Morsch op, en het Nederlands Blazers Ensemble met de Portugese fadozangeres Ana Moura.
Kaarten zijn reeds te bestellen via de Concertgebouwlijn 0900-6718345 (10-17 uur) of www.concertgebouw.nl
seizoen 10 11
Heimweh
2010, nr. 1
Cursus Liedinterpretatie Voor duo’s van gevorderde amateurzangers en -pianisten organiseert Vrienden van het Lied op zaterdag 12 en zondag 13 juni haar jaarlijkse amateurcursus Liedinterpretatie. In de verbouwde boerderij De Ticheler in het Twentse De Lutte verzorgen bariton Maarten Koningsberger en pianist Kelvin Grout dan deze cursus. Toehoorders zijn van harte welkom, zowel voor de hele cursus als voor een dag(deel). De cursus wordt afgesloten met een presentatie door de deelnemers. Inschrijving voor deelname is inmiddels gesloten. De kosten voor toehoorders voor de hele cursus bedragen per persoon € 105 voor leden en € 135 voor niet-leden. Dit is inclusief koffie/thee, twee maaltijden, en exclusief logies/ontbijt. De kosten voor een dag(deel) zijn naar rato. Inlichtingen Erna Fock, tel. 070 - 3816164 of bcjfock@xs4all.nl Aanmelding Annette Ovink, ahodovink@a1.nl Toehoorders kunnen zich tot 1 juni aanmelden. Bij hotelovernachting graag zo spoedig mogelijk. De organisatie van de cursus is mede in handen van Jaap Heins.
7
de Liedvriend
8
Sonja Volten Liedkunst met ambitie Vorig jaar is de sopraan Sonja Volten toegetreden tot de solistenlijst van Vrienden van het Lied. Afgelopen januari heeft ze met haar pianiste Abigail Richards in Groningen haar eerste optreden verzorgd voor de vereniging.
“Dat is goed bevallen!” zo vertelt Sonja Volten. “Zo dicht bij de mensen kun je verschillende programma’s goed uitproberen. We hebben niet een vastomlijnd liedprogramma en kunnen dus onszelf uitdagen door verschillende dingen uit te proberen. Zowel qua repertoire als volgorde binnen het programma: telkens doe je er weer iets nieuws bij en weer wat anders eraf. Als je net binnenkomt is het niet prettig om meteen te intiem te beginnen bijvoorbeeld; in een programma moeten de werken gewoon goed bij elkaar passen.”
Wat volgorde betreft: heb je voor jezelf ook een favoriete opener of afsluiter? “Dit vind ik nog moelijk te zeggen; juist dit aspect van de programma’s maken is iets waar ik nog heel erg over aan het nadenken ben, om de juiste toon op het juiste moment in een avond te vinden. Hierbij is de intieme sfeer bij de Vrienden een perfecte leerschool want je merkt meteen wat werkt en wat niet. Als beginstuk wil ik iets waar ik de mensen bij kan aankijken en uitnodigen om mee te gaan. Ik denk dat dit puzzelen nooit afgelopen hoeft te zijn, en ik verheug mij er op daarin te groeien.”
2010, nr. 1
Met welke vorm van muziek ben je eigenlijk groot gebracht? “Ik heb vanaf mijn zesde eerst tien jaar viool gespeeld, waardoor ik een voorliefde heb voor kamermuziek. Het geweldige aan lied vind ik dat je heel direct kan musiceren. Samen met je pianist ontstaan er soms golven die je totaal niet hebt afgesproken maar waar je allebei opeens vol voor gaat. En dat allemaal omdat je naar elkaar luistert en een gevoel deelt. Het is heel intiem en persoonlijk.” In 2008 wonnen Volten en Richards het Vriendenkransconcours en afgelopen zomer hebben ze die prijs te gelde gemaakt met vijf weken masterclass in het Oostenrijkse Baden, nabij Wenen. Ze vertelt over het internationale gezelschap van kopstukken uit de wereld van het klassieke lied dat daar rondliep. “We kregen daar elke drie dagen iedere week van een andere coryfee onze masterclass, iedere dag van negen uur ‘s ochtends tot negen uur ‘s avonds. Een van degenen die mij het meest wist te raken was de Engelse pianist Julius Drake. Bij hem was er veel ruimte om vooral te doen, hij praatte niet zoveel. Een masterclass van een pianist werkt ook heel goed voor zangers omdat ze je op een andere manier met je werk leren omgaan, meer op het muzikale vlak met het volgen van muzikale lijnen. Rudolf Jansen wist dat bijvoorbeeld ook heel goed mee te geven. Van wie ik ook veel heb opgestoken is de Canadese sopraan Edith Wiens en van eigen bodem Elly Ameling, Robert Holl en Rudolf Jansen dus.”
Momenteel treden Volten en Richards op met een Duits programma. “Dat komt omdat in Baden het Duitse lied centraal stond. Binnenkort treden we op met Schumanns Frauenliebe und –leben, maar in de toekomst willen we ook graag eens Franse liederen op het programma zetten.” Hoe ziet de toekomst er voor jullie uit? “Wij treden dit jaar ook op in Engeland in een kamermuziekfestival samen met mijn zus die violiste is. Abi werkt ook veel met instrumentalisten, en dat zouden wij meer willen combineren. Zodoende zijn wij bezig een soort eigen kamermuziekweekend te organiseren waar wij een aantal concerten aanbieden met daarbij niet alleen lied, maar ook ensembles met andere instrumentalisten.” x
Komende concerten zondag 30 mei 15.00u t.h.v. mw Potjes, Oosteinderweg 98, Rosmalen reserveren: 040-2454561, narons@box.nl zondag 5 september 15.00u t.h.v. mw Exler, Kon. Emmaplein 1, Rotterdam reserveren: 06-20442452, gdevisser@kabelfoon.net zondag 12 september 15.00u Cultureel Centrum Gunst wat ‘n Kunst Raamweg 45, Den Haag reserveren: 070-3503023, michele.allanic@xs4all.nl zondag 10 oktober 15.00u t.h.v. dhr Heemskerk, Röntgenlaan 9, Son reserveren: 0499-471639, fjheemskerk@versatel.nl
9
de Liedvriend
Strauss en Dehmel: Befreit Dinant Krouwel
Een jaar geleden gaven Christa Pfeiler en Rudolf Jansen in Maassluis een concert voor de Vrienden van het Lied ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de afdeling Rotterdam. Hierbij voerden ze onder andere het lied Befreit van Richard Strauss uit. Rudolf vertelde erbij dat de tekst van Richard Dehmel veel vragen opriep. Vermoedelijk ging er iemand dood, maar wie was onduidelijk. Aanleiding genoeg voor Dinant Krouwel om onderzoek te doen naar de interpretatie van dit lied. Richard Strauss componeerde het lied Befreit in 1898. Hij heeft behalve enkele verschillen in de interpunctie alleen het woord geb’ in de derde strofe vervangen door gab’.
10
Uit de literatuur: man of vrouw? Uit de tekst is niet duidelijk of de woorden door een man of door een vrouw gesproken worden. Het lied wordt meestal door zangeressen uitgevoerd. Strauss heeft het in 1933 georkestreerd voor Viorica Ursuleac, die veel van zijn operarollen in première heeft gebracht. Hierdoor wordt het lied in de literatuur vaak een vrouw toegedacht. In Reclams Liedführer (1987) wordt gesproken over das bedeutende Frauenlied Befreit, dat over het afscheid gaat van twee geliefden. Eva Wolff von Krakau schrijft in Text zu Ton (1985), dat een persoon een geliefde toespreekt ter voorbereiding op de dood. De dood is een bevrijding van leed en het leven daarvoor was geluksvervulling. Zij redeneert vervolgens vanuit een vrouw, die haar stervende man toespreekt. In zijn belangrijke boek Das Deutsche Lied seit Mozart (1968) noemt Moser dit lied een afscheidsrede van een stervende vrouw. Tussen haakjes zet hij hierbij, dat er veel over de betekenis van de scène is gepiekerd. Heel anders is de opvatting van Lotte Lehmann (More than singing, 1945). Zij vertelt, dat ze via een kennis van Dehmel gehoord heeft, dat Dehmel het gedicht schreef bij de dood van zijn vrouw. De belangrijkste zin is Wir haben einander befreit vom Leide, so gab’ ich dich der Welt zurück. Er is een wereld boven de aardse wereld, een alomvattende eeuwigheid. Aardse wegen scheiden, maar door het besef van een groter
Befreit
V
Du wirst nicht weinen. Leise, leise wirst du lächeln; und wie zur Reise geb ich dir Blick und Kuss zurück. Unsre lieben vier Wände! Du hast sie bereitet, ich habe sie dir zur Welt geweitet – o Glück! Dann wirst du heiss meine Hände fassen und wirst mir deine Seele lassen, lässt unsern Kindern mich zurück. Du schenktest mir dein ganzes Leben, ich will es ihnen wiedergeben – o Glück!
Es wird sehr bald sein, wir wissen’s Beide, wir haben einander befreit vom Leide, so geb’ ich dich der Welt zurück. Dann wirst du mir nur noch im Traum erscheinen und mich segnen und mit mir weinen – o Glück!
uit: Richard Dehmel - Lebensblätter (1895)
geheel wordt het leed overwonnen en komen de twee geliefden samen in een eeuwige baan. Ook Norman del Mar heeft het in zijn uitgebreide biografie (1972) over de immortal quality of their love.
2010, nr. 1
In een van de oudere biografieën over Richard Strauss (Steinitzer, 1927) wordt geciteerd uit een verklaring van Dehmel over dit gedicht. Deze verklaring is in zijn geheel opgenomen in de Strauss Verzeichnis van Müller von Asow (1959). Dehmel heeft zijn Offenherzige Erklärung in mei 1902 gepubliceerd in het tijdschrift Die Musik. Hij is hiertoe gekomen door de vele vragen, die hij kreeg, met name door het lied van Strauss, over wie spreekt, is het een sterfgeval of scheiding, wat is geluk, wat is liefde, etc. Met deze zeer opmerkelijke actie lijkt Dehmel ons de oplossing aan te reiken. Hij zegt namelijk, dat hij bij het schrijven van het gedicht de visuele voorstelling had, dat een man zijn stervende vrouw toespreekt. Maar vervolgens zegt hij geen bezwaar te hebben tegen een omkering van man en vrouw of tegen andersoortige liefdesparen. In de hoogste regionen van de liefde houdt het onderscheid op grond van het geslacht namelijk op. Vervolgens verhult hij ook de dood door te zeggen, dat ieder afscheid verwant is aan de dood en wat men voor altijd moet opgeven, natuurlijk der Welt zurück gibt. Met de titel van het gedicht verwijst Dehmel naar de regel wir haben einander befreit vom Leide, want zegt hij, meer geluk kan een mens een ander niet bieden. Wie was Richard Dehmel? Dehmel leefde van 1863 tot 1920 en werkte grotendeels in Noord-Duitsland. Aan het begin van de 20ste eeuw was hij de meest gelezen nog levende Duitse dichter. In 1906 verscheen al een volledige uitgave van zijn werk in tien dikke banden. Naast gedichten schreef hij ook romans en toneelstukken. Veel van zijn componerende tijdgenoten hebben zijn werk gebruikt, zoals Zemlinsky, Schönberg, Webern, Reger en Pfitzner. Het gedicht Befreit is ook gezet door Carl Goldmark (opus 46 nr.6). In het werk van Dehmel vinden we veel natuurbeelden, liefde en sociaal gevoel. Thema’s zijn het conflict tussen God en dierlijke hartstochten, de zuiverheid van gevoelens en de antiburgerlijke strijd. Na de bespiegelende bundel Erlösungen uit 1891 publiceerde hij twee jaar later Aber die Liebe. In deze bundel lopen de gevoelens uiteen van het lage, diermenselijke tot het hoge, mensgoddelijke. Critici vonden de zinnelijkheid onzedelijk en pathologisch. In 1895 verscheen Lebensblätter, waaruit Strauss Befreit heeft genomen. In deze veel rijpere bundel
is de almacht der liefde de drijfkracht van het universum en worden Geist und Trieb verzoend. Karakteristiek voor Dehmel is het epos Zwei Menschen uit 1903, waarin man en vrouw elkaar vinden en hun persoonlijk geluk tot Weltglück vergroten. Dit is ook de dimensie van het gedicht Befreit. De tekst van het lied bevat geen lastige woorden, behalve voor sommigen de uitdrukking Unsre vier Wände. Die betekent ons huis. Maar het woord Welt geeft wel vaak verwarring. Dehmel doelt hier op meer dan onze aarde of onze wereld. Hij verwijst hiermee naar het universum, naar een groter geheel. Wie elkaar in de zuivere liefde vindt, kan zijn geluk vergroten tot een alomvattend geluk, het hierboven al genoemde Weltglück. Lotte Lehmann heeft in die zin een goede beschrijving gegeven. Alleen haar mededeling over de dood van de vrouw van Dehmel klopt niet. Ze geeft wel aan, dat ze daar niet honderd procent zeker van is. Dehmel trouwde in 1889 met Paula Oppenheimer, van wie hij in 1899 scheidde. In 1895 heeft hij Ida Amerbach leren kennen, met wie hij in 1901 trouwde. Wat doet Richard Strauss met het gedicht? In zijn lied volgt Strauss de structuur van het gedicht. De drie strofen zijn duidelijk te herkennen. Ze worden steeds voorafgegaan door een gebroken mineurakkoord in de piano en sluiten af met een dalende secunde bij o Glück in de zangstem en een terugkerende melodie in de begeleiding. Iedere strofe bestaat uit twee delen. Het eerste gedeelte sluit Dehmel steeds af met zurück. Strauss geeft dit woord en de maat ervoor telkens dezelfde melodische wending. Daarna volgt een opvallend pianomotief als overgang naar het tweede gedeelte van elke strofe. De eerste helften gaan vooral over het nu, het moment van sterven. De tweede helften beschrijven het gezamenlijke geluk in verleden en toekomst. Het is opvallend, dat Strauss de zangstem in de tweede delen hoger heeft gelegd. Voor mijn gevoel benadrukt hij hiermee het grote geluk. Ondanks de overeenkomsten tussen de strofen heeft ieder een eigen karakter. De eerste straalt een serene en intieme sfeer uit door de prachtige cantilene en schetst de innigheid van de twee geliefden. Bijzonder zijn de harmonieën, die in
11
de Liedvriend
De Ver e n i g i n g Vrie n d e n van het Lie d feli c i t e e r t
12
Rudolf Jansen met zijn 70ste ver jaar da g
2010, nr. 1
samenhang met de melodievoering het woord lächeln doen oplichten. De tweede strofe is veel beweeglijker en toont de passie en de vruchten van hun liefde. De parallelle tertsen in de begeleiding, vaak samen met de zangstem, illustreren hun samenzijn. Op enkele accenten en crescendo’s na is alles nog piano of pianissimo. In de derde strofe komt de opening van het lied terug met de stijging van de halve toon in de zangstem en de verwachtingsvolle, harmonische wending in de piano. Hier staat zelfs ppp en de zangstem begint een toon lager. Het is de stilte voor een grote gebeurtenis. In de tweede helft komt een enorm crescendo naar een stralend fortissimo. Bij de voorlaatste regel, onder und mit mir weinen, gebruikt Strauss dezelfde harmonieën als onder de tweede zin Leise, leise wirst du lächeln. Hiermee brengt hij een prachtige verbinding aan in dit lied. Onder het laatste o Glück klinkt weer het pianomotief, dat steeds na de eerste helft van iedere strofe klinkt. Dit motief met zijn plechtige koperakkoorden en het emotionele kloppen van het hart verbindt de wereld van nu met het universele geluk, maar is ook een aankondiging van de dood. Strauss laat het motief nog een tweede keer klinken, maar opvallend genoeg zonder de boventerts. Is dit symbolisch voor het heengaan van de vrouw? Dehmel begint zijn eerder genoemde verklaring met te zeggen, dat de muziek van Strauss voor deze tekst etwas zu weich ist. Dehmel hield niet van sentimenteel gedoe en streefde naar een verheven vorm van geluk. Strauss geeft de tekst meer een intiem karakter met ruimte voor diepe,
13 Mathias Walter: Richard Strauss (1933) silhouet in papiersnede
menselijke gevoelens. Wie zich overgeeft aan de harmonische kleuren en de meeslepende melodieën, beleeft een emotionele ervaring, die het gedicht van Dehmel alleen niet zo gauw zal oproepen. Gelukkig was Strauss niet benauwd voor persoonlijke sentimenten. x
de Liedvriend
Schubertiade zaterdag 22 mei 2010 20.15 uur Beurs van Berlage
Presentatie: Joep Onderdelinden
Het programma bestaat uit composities op thema’s die Schubert twee of meer keren gebruikt heeft. Dat begint al heel vroeg, nl. in 1812 als Schubert 15 jaar oud is, en geeft een boeiend beeld hoe hij met zijn thema’s speelde en varieerde. Een keur aan gereputeerde musici, waaronder de onlangs met de Nederlandse Muziekprijs gelauwerde bariton Henk Neven, staat garant voor een bijzonder concert. De deelname van Henk Neven vormt diens eerste Nederlandse optreden na de toekenning. Henk Neven bariton, Daria van de Bercken piano Hebe Mensinga viool, Lonneke van Straalen viool Richard Wolfe altviool, Jan Bastiaan Neven cello Matthew Midgley contrabas 1. a. Fragment in C voor strijkkwartet D3 (vermoedelijk uit 1812) b. Andante in C voor piano D29 (1812) voor piano c. 2e deel van strijkkwartet in Bes D36 (1813) 2. a. Quell’ innocente figlio, compositieoefeningen voor Salieri, (1812) nr. 1 in F voor zangstem en piano
b. Der Jüngling am Bache D30 (1812) voor zangstem en piano 3. a. Menuet uit het 3e deel van strijkkwartet in C D32 (1812) b. De 2e van de Zwölf Wiender Deutsche D128, in C (1812) voor piano 4. a. Der Wanderer D489 (1816) voor zangstem en piano b. Fantasie in C voor piano “Wandererfantasie” (1822) 5. a. Der Tod und das Mädchen D531 (1817) voor zangstem en piano b. Stijkkwartet D810, 2e deel (variaties) 6. a. Die Forelle D550 (1817) voor zangstem en piano b. “Forellenkwintet” in A, 4e deel, thema en variaties (1819) voor strijkkwartet en piano
7. a. Sei mir gegrüsst D741 (1821-2) voor zangstem en piano b. Andantino uit de fantasie in C voor viool en piano D934 (1827)
Toegang inclusief pauzedrankje € 19,50 / € 17,50 Vrienden van de Schubert Stichting / CJP / Pas65 / Stadspas / OV Studentenkaart / Conservatoriumstudenten Kaartverkoop Kassa Beurs van Berlage, Damrak 243, Amsterdam, tel. 020 - 5217575 Geopend op dinsdag t/m vrijdag 14.00-17.00 uur en twee uur voor aanvang van een concert Tickets ook verkrijgbaar bij de AUB Ticketshop, Leidseplein 26, zijde Leidsepleinterras, info 020 - 7959950
organisatie Schubert Stichting - www.schubert.nl dit concert komt tot stand met steun van
Kattendijke/Drucker Stichting - Janivo Stichting - Stichting Pro Musis
2010, nr. 1
In memoriam Leonie Brautigam Eugène Pannebakker - erelid
Het aantrekken van een nieuw bestuurslid is over het algemeen geen simpele zaak. Liefde voor en betrokkenheid bij de aard van de organisatie, bereidheid om vaak veel tijd belangeloos te investeren en chemie ten opzichte van het reeds zittende gezelschap zijn slechts enkele van de voorwaarden die hierbij om de hoek komen kijken. Toen in 1992 binnen het bestuur Christel Alexander ondersteuning nodig had voor de aan haar toevertrouwde concertorganisatie, reikte Erna Spoorenberg een oplossing aan die, achteraf gezien, tot in lengte van jaren een grote aanwinst zou blijken te zijn voor zowel het bestuur als voor de vereniging. Erna’s vriendin Leonie Brautigam aanvaardde de uitnodiging en trad tijdens de algemene ledenvergadering van 25 januari 1992 toe tot het bestuur. Het was niet verwonderlijk dat Christel al gauw heel gelukkig was met haar collega, want Leonie kweet zich niet alleen enthousiast en consciëntieus van haar taak, ook haar samenwerking met de overige bestuursleden, de solisten en de contactpersonen was behalve constructief uitermate plezierig. Tijdens bestuursvergaderingen waarvoor Leonie zowel vanwege de centrale ligging als uit een oogpunt van broodnodige kostenbesparing in haar sfeervolle Utrechtse appartement gastvrijheid bood, was zij bij verhitte discussies op haar duidelijke maar tevens charmante manier vrijwel steeds de relativerende en rustbrengende spil in ons gezelschap. Na verloop van tijd nam Leonie – naast haar tijdrovende concertorganisatie en haar optreden als gastvrouw - bovendien het notuleren van de vergaderingen voor haar rekening. Ook daarin was zij zó punctueel en duidelijk, dat haar verslagen steeds weer met bewondering en ongewijzigd werden vastgesteld. Tijdens de algemene ledenvergadering van 25 april 1998 trad Leonie als bestuurslid af, maar verklaarde zich tot ons aller geruststelling en vreugde bereid als notuliste te willen aanblijven, welke werkzaamheden zij tot circa 2002 met volle inzet is blijven verrichten. Hoe zeer de Vrienden van het Lied Leonie grote dank verschuldigd zijn, bleek reeds toen Christel bij Leoni’s vertrek
15
uit het bestuur in de Liedvriend een artikel aan haar wijdde, waarin zij Leonie dankte voor haar vriendschap en geweldige samenwerking en waarbij zij haar positief, wijs, hartelijk, accuraat, humoristisch en onbaatzuchtig noemde, bij welke kwalificatie ik mij graag en volmondig aansluit. Op 21 februari j.l. overleed Leonie op 86-jarige leeftijd. Uit de aanhef van de overlijdensbrief wordt duidelijk wat dit afscheid voor haar zes kinderen, schoonkinderen en kleinkinderen moet betekenen. Behalve dat zij daarin met acht intens lieve koosnaampjes wordt genoemd, wordt zij er ook de spil van de clan genoemd een eigenschap die ons zoals uit bovenstaande blijkt bekend voorkomt. Het was een voorrecht vriendin Leonie gekend te hebben en met haar gewerkt te hebben. x
de Liedvriend
Nieuwe noten op mijn zang Dinant Krouwel musicoloog en liedbegeleider
16
J. Haydn: Schottische Lieder (Doblinger) – € 46,15 Tussen 1800 en 1810 schreef Haydn op verzoek van de uitgevers Thomson en Whyte uit Edinburgh bijna 200 arrangementen van Schotse volksliederen. De Weense uitgever Doblinger heeft hieruit een selectie gemaakt van 16 stuks. Ook Pleyel (zie Liedvriend 2007/4), Hummel, von Weber en Beethoven (zie Liedvriend 2006/3) hebben in opdracht van George Thomson Schotse volksliederen bewerkt. Haydn schreef ze voor de bezetting van viool, zangstem (bes–g”), piano en cello. De cello doubleert vaak de linkerhand van de piano. Het zijn sprankelende arrangementen met de Schotse sfeer in een klassiek jasje. Heerlijke kamermuziek, waarvan men de pianopartij niet moet onderschatten. De teksten, vaak van Robert Burns, zijn van Engelstalige voetnoten voorzien om de typisch Schotse en oude woorden te verklaren. M. Oltra: Niño - Jesús de Nazaret (Boileau) – € 6,80 Niet nieuw, maar beslist het vermelden waard zijn de twee wiegeliederen van Manuel Oltra. Deze Catalaanse componist, geboren in 1922, schreef ze in de jaren vijftig. Hij voegt bij de prachtige, onmiskenbaar Spaanse, melodieën een gitaarachtige pianobegeleiding. De omvang van de zangstem is e’–g”. Het is geen moeilijke muziek, maar ontroerend door zijn eenvoud. M.L. Ozaita: 4 Canciones Hispano-Arabes (Boileau) – € 8,35 De Spaanse componiste en claveciniste María Luisa Ozaita is geboren in 1939. De anoniem overgeleverde teksten zijn geschreven door slaven aan het Moorse hof in Córdoba. Met weinig middelen roept Ozaita in deze vier miniaturen (elk lied neemt ongeveer één bladzijde in beslag) een bijzondere wereld op. De dissonante klanken en de eenvormige begeleiding in elk lied hebben het effect van minimal music. De zangpartij is veel afwisselender. In het laatste lied van deze minicyclus, Nana, gebruikt de piano slechts vier tonen. Daarboven ontvouwt zich in de zangstem voorzichtig een wiegende melodie. De muziek is niet eenvoudig en is ook voor de
interpretatie een grote uitdaging. De uitgave bevat zowel een versie voor sopraan (es’–as”) als voor mezzosopraan (des’–fis”). J.G. Rheinberger: Drei Duette op.103 (Carus) – € 7,95 Deze drie duetten voor sopraan en bariton vormen een uitzondering in het werk van Rheinberger (1839-1901). Zijn meeste liederen schreef hij voor solostem of voor koor. De teksten zijn van zijn vrouw Fanny von Hoffnaass. Rheinberger schrijft altijd zeer aantrekkelijk voor de zangstem met een niet al te lastige pianopartij. Het idioom doet denken aan Mendelssohn en Brahms. Het tweede duet is een juweeltje met een continu doorlopend ritmisch motief in de begeleiding en een mooi samenspel van de zanglijnen daarboven. De omvang van de eerste stem is des’–as” en voor de tweede as–f”. W. Rihm: Drei Gedichte von Monique Thoné (Universal) – € 10,50 Wolfgang Rihm (*1952) heeft de afgelopen jaren een veelzijdig oeuvre gecomponeerd met veel interessante liederen. Opvallend kenmerk van zijn werk is zijn sterke expressie. Deze drie korte liederen schreef hij in 1997 op teksten van de jong gestorven dichteres Monique Thoné. In de partituur staan de woorden zowel in het Nederlands als in het Duits. In het korte tijdsbestek van deze cyclus maakt Rihm de onvermijdelijke vergankelijkheid van het leven voelbaar. De zangstem (ges–f”) is soms lyrisch en dan weer declamatorisch. De begeleiding heeft een mooie ritmische beweging en grote dissonante akkoorden. W. Rihm: Nebendraussen (Universal) – € 26,40 In 1998 shreef Rihm een cyclus van 8 liederen voor mannenstem (G–g’) en piano. De teksten van Hermann Lenz roepen herinneringen op aan liefdevolle aanrakingen, maar ook onzekerheid over de betekenis daarvan. De zangstem is niet eenvoudig, maar zeer lyrisch en goed zingbaar. De begeleiding werkt vervreemdend door de vrije tonaliteit, die soms tegen de zangstem ingaat. Met grote, volle akkoorden, veel octaven
2010, nr. 1
en pedaalgebruik creëert Rihm bijzondere klankvelden. Het is een fascinerende cyclus, waarin het samengaan van woord en muziek de meerwaarde van de liedkunst onderstreept. E. Schneider: Kinderfreuden (Schott) – € 11,50 De tekenaar en dichter Wilhelm Busch is voor velen bekend als de schepper van Max und Moritz. Vijf van zijn satirische gedichten heeft Enjott Schneider (*1950) op muziek gezet onder de titel Kinderfreuden.. De composities zijn zeer illustratief en cabaretesk. Hij bouwt voort op Kurt Weill, maar dan wel in een veel moderner idioom. De zangstem (gis–es”) is qua tonen niet lastig, maar vereist een groot gevoel voor theater en veel lef. De pianopartij is lastig, vooral door de dynamische contrasten en klankeffecten. M. Sugár: Two Latin Hymn Fragments (Akkord) – € 28,60 De vijfde nog levende componist in deze rubriek is de Hongaarse componist Sugár (*1952). Hij schreef deze liederen in 2007 voor sopraan (d’–a”), fluit, viool en piano. De titels zijn O quam admirabile en Amor est vita omnium. Het eerste lied is heel open geschreven met een akkoordische begeleiding, parallelle of juist imiterende lijnen in fluit en viool en een mooie aanroepende zangmelodie. Het tweede lied is krachtig en vol energie. Met herhaalde patronen, een sterke ritmiek en een zich verdichtend lijnenspel brengt Sugár de alomvattende liefde tot uitdrukking. M. Davidson & H. Hillenaar: Schubert & Mayrhofer (Kahn & Averill) 280 pp. – € 30,50 In dit Engelstalige boek worden de 47 liederen besproken, die Schubert componeerde op teksten van zijn vriend en korte tijd ook huisgenoot Johann Mayrhofer. Ze zijn stuk voor stuk van hoge kwaliteit en toch hoor je veel daarvan slechts zelden op recitals. In dit boek worden de levens van beide kunstenaars besproken en natuurlijk hun complexe relatie. Van ieder lied wordt de context behandeld en wordt de tekst gegeven met een letterlijke
vertaling in het Engels. Na een toelichting op de tekst volgt een muziekanalyse en een bespreking van opnames. Het is een diepgravende, maar toch goed leesbare studie. De interpretaties zijn soms wat persoonlijk getint, maar maken je wel bewust van de verschillende lagen in tekst en muziek. Dat de citaten uit brieven en dagboeken uitsluitend in het Engels zijn is een minpuntje. Dankzij de literatuurverwijzingen zijn de originelen goed na te trekken. Ook de twee opera’s komen nog aan bod. L. Kanen: Schubert in het Nederlands (Papieren Tijger) 280 pp. – € 27,50 Ruim honderd Duitstalige teksten van Schubertliederen staan in dit boek met daarnaast een Nederlandse, zingbare vertaling. Lau Kanen publiceert via een site op internet (www. recmusic.org) al enkele jaren zijn herdichtingen. In dit boek staan niet de grote cycli, maar zelfstandige liederen van verschillende dichters en uit verschillende perioden van Schuberts leven. Het is natuurlijk gemakkelijk om een lijst te maken van verkeerde klemtonen, opvulwoordjes of eigenaardige woordkeuzes. Een zingbare en rijmende vertaling is eigenlijk een onmogelijke klus. De kwaliteit van Kanen zit in het feit, dat hij de sfeer van de teksten weet te behouden. Als je ze leest, hoor je direct de muziek erbij. Toch vraag ik me af, wie op dit boek zit te wachten. Degenen, die de liederen in het Duits zingen, vinden hier geen letterlijke vertaling. Uitdrukkingen als koel als een indiaan en koud als een engel zijn in zichzelf al discutabel, maar geven verkeerde suggesties. Wie ze in het Nederlands wil zingen, zal eerder grijpen naar een artistieke vertaling zoals van Jan Rot om zijn publiek te bereiken. Je kunt moeilijk zinnen als Kalmte aad’men aardes longen en Dat mijn hart, als deze gouw, moge blij in bloei staan! hedendaags Nederlands noemen. Voor de uitgever hoop ik, dat er nog een bepaald publiek voor is, maar voor liedvrienden is dit boek eigenlijk overbodig.
Bovengenoemd materiaal is verkrijgbaar bij Broekmans & Van Poppel Amsterdam tel. 020 - 6796575 Utrecht tel. 030 - 2343673
17
de Liedvriend
Ongehoord
18
Harmoniae Sacrae 17e-eeuwse Duitse Cantates
Not Just Dowland Liederen voor sopraan, luit en theorbe
Hana Blažikova sopraan Peter Kooij bas L’Armonia Sonora olv Mieneke van der Velden
o.a. Rosseter/Johnson/Dowland/Monteverdi Carolyn Sampson, sopraan Matthew Wadsworth, luit en theorbe
Ramée RAM 0905
Wigmore Hall Live WHLIVE 0034
Harmoniae Sacrae is de titel van de nieuwe Ramee-cd met Duitse cantates uit de 17e eeuw. Het ensemble l’Armonia Sonora staat onder leiding van Mieneke van der Velden. De vocale solopartijen worden verzorgd door sopraan Hana Blažikova en bas Peter Kooij.
Not just Dowland is de titel van de nieuwe, hartverwarmende cd van Carolyn Sampson en Matthew Wadsworth. En dat kwam indertijd goed uit, want het was, zo lezen we in het boekje een uiterst koude decemberavond in 2008 toen het publiek zich Wigmore Hall inspoedde om dit duo te gaan zien en horen: het werd een gezellige en intieme avond met 17e-eeuwse muziek voor stem en luit.
Deze specialisten van de oude muziek kwamen in mei 2008 bij elkaar in de Oud-Katholieke kerk te Delft om deze intieme, vroege barokmuziek op te nemen. De Lutheraanse traditie, die in begin van de 17e eeuw door Schütz was aangestoken, werd na het beëindigen van de Dertigjarige Oorlog in 1648 ferm ingezet. Het Heilige Roomse Rijk was cultureel en economisch ingestort tijdens de oorlog en vanaf 1650 onstond er nieuw leven aan de hoven en in de kerken, en dus voor de componisten en musici. De Tsjechische sopraan Hana Blažikova is een leerling van Peter Kooij, en zij is al enige jaren actief in de gerenommeerde ensembles van Philippe Herreweghe en Masaaki Suzuki. Ze bespeelt ook de gothische harp, waarop zij zichzelf regelmatig in recitals begeleid. Peter Kooij maakte in zijn rijke carrière al meer dan 150 opnames met zo ongeveer alle oude muziek specialisten van onze tijd.
Matthew Wadsworth, die de avond had samengesteld nam het woord en vertelde over zijn studie, over de opnames van Julian Bream, die hij keer op keer beluisterde, en over zijn liefde voor de theorbe, die in de tweede helft van het programma opduikt. Zo ontspon zich een programma van een prelude van Philip Rosseter, luitist aan het hof van James I, via Dowland en Monteverdi naar Robert Johnson, musician to the King’s Men Players van het Globe Theatre en de enige muzikant waarvan met zekerheid bekend is dat hij voor Shakespeare heeft gewerkt. Carolyn Sampson behoort inmiddels tot de selecte groep van spannende sopranen. Met een voorkeur voor het barokrepertoire bezoekt ze de operatheaters, maar ze was ook al Julietta en Susanna.
2010, nr. 1
William Byrd (1539/40-1623) Infelix Ego
Francesco Cavalli (1602-1676) Ercole Amante
Volume 13 in de complete Byrd Editie The Cardinall’s Musick olv Andrew Carwood
Luca Pisaroni: Ercole Veronica Cangemi: Iole Anna Bonitatibus: Giunone Jeremy Ovenden: Hyllo Anna Maria Panzarella: Deianira Wilke te Brummelstroete: Belleza Johanette Zomer: Cinzia Mark Tucker: Mercurio Concerto Köln; Koor van De Nederlandse Opera olv Ivor Bolton; Regie: David Allen
Hyperion CDA 67779
Het Engelse ensemble The Cardinall’s Musick sluit met dit 13e deel hun eerbiedwaardige overzicht van het oeuvre van William Byrd af. Vele jaren geleden begon dit project op het inmiddels gestrande label ASV/Gaudeamus. Het gaat hier om religieuze muziek, met een wonderbaarlijke rijke en heldere polyfone structuur. Het is overigens niet verbazingwekkend dat Engeland tijdens de regeerperiode van Elisabeth I zo’n immense hoeveelheid talentvolle kunstenaars heeft voortgebracht. De welvaart groeide, het bestuur was goed en sterk, er was vertrouwen in het land als politieke, militaire en religieuze kracht. De titeltrack van deel 13, Infelix ego is het absolute hoogtepunt van Byrds oeuvre als componist van religieuze werken, en is tegelijkertijd een van de meest indrukwekkende muzikale bouwwerken van de 16e eeuw. De opvallende tekst, in de vorm van retorische stellingen, tovert het brede spectrum van emoties van een gekwelde ziel vol schuld, angst en woede, maar cruciaal is daarentegen ook het gevoel van genade door Christus. Het stuk is een microkosmos van de kerkmuziek van Byrd en dus de kroon op het werk voor de serie.
Opus Arte OA 1020
Het huwelijk van de zonnekoning Lodewijk XIV en Maria Teresa van Spanje werd meer dan groots gevierd met de opera Ercole Amante van Francesco Cavalli. De koning zelf was de bedoelde hoofdpersoon in deze opera, die toen de grootste show op aarde werd genoemd. Cavalli had twee jaar nodig om het meesterwerk te vervolmaken, en de triomf van de opera buffa vorm te geven. Er werd in de Tuillerieën een Salle des Machines voor Ercole Amante ingericht. De charme en de humor van de Italiaanse muziek wordt dus gekoppeld aan een omvangrijke en spectaculaire handeling met de beste zangers, grootse machineriën en indrukwekkende dubbelkoren in de beste Venetiaanse traditie, dure decors en uitbundige colloraturen. Opus Arte brengt de opname uit het Muziektheater, opgenomen in januari 2009 van de volstrekt hedendaagse, hilarische en surreële productie in de regie van David Allen.
met dank aan Pieter de Oude, medewerker Codaex Nederland, distributeur van cd’s en dvd’s te Amsterdam
19
de Liedvriend
Regio’s en contactpersonen
Alkmaar Jellie Wiersma 0251 653195 Amsterdam Annemart Franken 020 6717500 Arnhem Jan Veldhuizen 026 3518182 Breda Jakobijn Angenent 076 5713678 Ineke Baart 0162 682943 Doorn Jan Hoogstad 0343 414243 Eindhoven Frits Heemskerk 0499 471639 Het Gooi Roderik Blom 06 53731891 Groningen Riekje Bakker 050 5340521 Kees Buiter 050 5349558 Olga Schoonheim 050 5343241 Den Haag Michele den Hertog 070 3503023 Haarlem Maartje Braches-van Hoorn 023 5253246 ‘s-Hertogenbosch Tineke Arons-Goosen 040 2454561 Leeuwarden vacature 0541 517516 Leiden Mette Liese Boumeester 071 5890417
Limburg Sraar Maessen 077 4721418 Bea Vola-Ehlen 077 3824386 Nijmegen Bettien Keijser-Huijts 024 3233803 Herman Stekhoven 0487 532151 Rotterdam Gerry Volker-de Visser 010 5917484 Twente Annette Ovink 0541 517516 Dick Buld 053 5382336 Utrecht Robert Koch 030 2718142 Veluwe Cora de Kovel-vd Reepe 0341 253329 Bert de Vries 0577 462805 WageningenTom Borsboom 0318 414603 Walcheren Jet Sondaar-Swart 0118 626171 Wil Berg 0118 612544 Zoetermeer Eugène Bridié 079 3212197 Zutphen Dick Heijerman 0575 522282 Zwolle Bram & Else Drewes 038 4442712
Voor informatie over de activiteiten in de regio’s kunt u terecht bij de contactpersonen.
ontwerp en redactie: theooppewal@hotmail.com
20
Vrienden van het Lied Uit liefde voor de liedkunst en om de negentiende-eeuwse traditie van huisconcerten nieuw leven in te blazen, werd in 1961 de Vereniging Vrienden van het Lied opgericht. De leden zijn verspreid over 24 regionale afdelingen en streven naar verbreiding van de liedkunst. Jaarlijks biedt de vereniging ongeveer 70 liederenrecitals aan in grote woonhuizen, kerkjes of kastelen. Niet alleen gerenommeerde liedkunstenaars treden op, maar ook veelbelovende, beginnende talenten krijgen de kans podiumervaring op te doen en een repertoire op te bouwen. Elk jaar organiseert de vereniging bovendien cursussen voor gevorderde amateurzangers onder leiding van ervaren beroepsmusici.
Ja, ik word lid! naam
________________________
adres
_________________________________________________________________________
postcode ________________________
naam medelid _________________________________
woonplaats
_________________________________
_________________________________________________________________________
tel.nr.
_________________________________________________________________________
regio waarvan ik lid wil zijn __________________________________________________________ Ik geef me/ons op als lid van de Vereniging Vrienden van het Lied en betaal een contributie van â‚Ź 45 per persoon of â‚Ź 75 per twee personen (1 adres). Vrienden tot 24 jaar betalen â‚Ź 15 (stuur kopie ID mee). datum
________________________
handtekening _________________________________
Via een machtiging voor een jaarlijkse incasso betaalt u aan het einde van ieder kalenderjaar uw contributie voor het volgende contributiejaar. Verstuur deze aanmelding en u krijgt verdere informatie thuisgestuurd. Vrienden van het Lied - Ledenadministratie, t.a.v. mw. A.M.E. van Otterloo, Wim Sonneveldlaan 203, 3584 ZS Utrecht. Aanmelden kan ook via www.vvhl.nl
Comité van Aanbeveling
H.K.H. Prinses Christina der Nederlanden Elly Ameling zangeres Jhr. drs. P.A.C. Beelaerts van Blokland oud-Commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht Drs. Jan Willem ten Boeke oud-directeur MuziekGroep Nederland Mr. C.F.M.A.W. van Cleef directeur Ede&Partners Huub van Dael voorzitter Commissie Nederlandse Muziekprijs Drs. Henk Heuvelmans hoofd afd. Hedendaags Klassiek Muziekcentrum Nederland secretaris-generaal ECPNM Rudolf Jansen pianist Ruud van der Meer zanger Jard van Nes zangeres Ir. Gabriël Oostvogel directeur Concert- en congresgebouw de Doelen W.E. Scherpenhuijsen Rom oud-voorzitter bestuur Koninklijk Concertgebouworkest Ed Spanjaard dirigent Jacques Stienstra projectontwikkelaar
Vrienden van het Lied
www.vvhl.nl
secretariaat: Wim Sonneveldlaan 203 3584 ZS Utrecht 030 ∙ 2735781 vriendenvanhetlied@gmail.com