2010
de nr. 2
Liedvriend
Wijnand van Klaveren
nieuwe pianist, óók componist
Jan-Willem Schaafsma nieuwe solist
Schumann & Eichendorff: Auf einer Burg nieuwe achtergronden
besprekingen
nieuwe partituren en cd’s
Beste Vrienden! Het jaar loopt ten einde. Een bijzonder jaar met geweldige ontwikkelingen, geslaagde liedrecitals, projecten en uitvoeringen van onze vereniging samen met andere organisaties. Dit alles kwam tot stand door een prettige werksfeer in het bestuur en een goede samenwerking met commissies, contactpersonen in de regio’s en solisten. Ik zie het komende jaar dan ook positief tegemoet. Werken aan de toekomst en dat met een 50-jarig jubileum in 2011 in het vooruitzicht! Op pagina 6 leest u wat voor moois we voor u in petto hebben. In dit nummer gaan we de diepte in met Auf einer Burg van Schumann en Eichendorff, kunt u kennismaken met het duo Jan-Willem Schaafsma en Wijnand van Klaveren en hebben we natuurlijk de getrouwe beschouwende rubrieken.
in dit nummer...
Wijnand van Klaveren
3 6 8 10
Schumann en Eichendorf: Auf einer Burg
12
Nieuwe noten op mijn zang
16 18
Nieuws Aankondigingen Jan-Willem Schaafsma
Ongehoord
Ik wens u veel leesplezier!
Aat Klompenhouwer bestuursvoorzitter
de Liedvriend is een uitgave van de Vereniging Vrienden van het Lied jaargang 49 nr. 2, november 2010 oplage: 2500 ex. foto omslag: Wijnand van Klaveren (foto: Marco Borggreve)
de Liedvriend
2010, nr. 2
Nieuws van het bestuur
Geef een concert cadeau met de feestdagen Bij de contactpersonen en via de penningmeester zijn cadeaubonnen te koop voor een concert van de Vrienden van het Lied. Deze bonnen zijn ook een ideaal geschenk met de feestdagen. Voor 10 euro geeft u iemand een concertkaart cadeau ter waarde van 15 euro. Het is ook een leuke manier om iemand kennis te laten maken met de vereniging en lid te laten worden. U kunt de cadeaubonnen bij penningmeester Frans Eggink (fmeggink@hetnet.nl) bestellen of via het seretariaat. Graag uw naam, adres, postcode en woonplaats vermelden en het aantal gewenste cadeaubonnen. Daarnaast maakt u het bijbehorende bedrag (het aantal gewenste cadeaubonnen maal € 10,-) over naar rekeningnummer 326329 t.n.v. Vereniging Vrienden van het Lied, Amsterdam o.v.v. Cadeaubon(nen). Na ontvangst van het geld worden de bonnen u direct toegestuurd. Vrienden van het Lied-prijs IVC-2010
In september vond het 48e Internationaal Vocalisten Concours ’s-Hertogenbosch plaats. Hierbij werd de Vrienden van het Lied-prijs uitgereikt aan de tenor Seil Kim uit Zuid-Korea. Hij won verder deelname aan de Elly Ameling Liedcurusus en een Engagement bij de Rotterdamse Operadagen. Deze Koreaanse tenor, geboren in 1977, heeft gestudeerd in Rome, Genève en Zürich. Hij zingt opera en oratorium, maar heeft een sterke affiniteit met het lied. In 2007-2008 was hij lid van de Opera Studio Nederland. Momenteel werkt hij vooral in Duitsland, Zwitserland en Korea.
Alternatieve concertinvullingen Dit najaar hebben enkele afdelingen gebruik gemaakt van de mogelijkheden voor een alternatieve concertinvulling. De afdeling Amsterdam beet de spits af met een cultuurhistorische lezing door Dinant Krouwel over de liederen van Mozart. Aat Klompenhouwer heeft in Doorn een uitgebreide luisteravond gewijd aan de Winterreise van Schubert, gebruik makend van zijn enorme collectie cd’s en dvd’s. De afdelingen Rotterdam en Veluwe hadden een liedrecital met gevorderde conservatoriumstudenten. De reacties zijn uitermate positief en het bestuur hoopt, dat ook het komende jaar afdelingen hiervan gebruik zullen maken. Algemene Ledenvergadering 2011 Op zaterdag 14 mei vindt de jaarvergadering 2011 plaats, wederom in De Witte Huisjes in Bunnik. De vergadering duurt van één uur tot drie uur. Na een korte pauze is er een zangrecital van een uur in de naastgelegen kerk. De middag wordt besloten met een hapje en een drankje. In memoriam Op zaterdag 17 juli 2010 is in Parijs de Nederlandse bas-bariton Henk Smit overleden. Henk Smit, geboren in Surhuisterveen, studeerde in Toronto en in Amsterdam bij onder anderen Herman Schey. In 1961 won hij de tweede prijs van het Internationaal Vocalistenconcours in ‘s-Hertogenbosch. Hij zong talloze rollen bij De Nederlandse Opera en schitterde ook in het buitenland in werken van o.a. Verdi en Wagner. Minder bekend is dat hij veel Nederlands repertoire heeft gezongen, zoals de rol van Lamme Goedzak in Jan van Gilse’s opera Thijl (1980) en de verzetsheld in Theo Loevendie’s Esmée (1994). Tot enkele jaren terug stond hij nog op het operatoneel. Zijn meest opmerkelijke bijdrage aan de liedkunst is de cd Winterraaize, waarin hij de Winterreise zingt in het Groninger dialect met Stanley Hoogland op fortepiano. Deze cd is in februari 2010 gepresenteerd. Henk Smit is 78 jaar geworden.
3
2010, nr. 2
Geen nieuwe duo’s op solistenlijst
Nieuwe leden aan het woord
Er zijn dit jaar geen nieuwe duo’s aan de solistenlijst van de Vrienden van het Lied toegevoegd. Dat is de uitkomst van de auditie die zaterdag 6 november plaatsvond in het Utrechts Conservatorium. Zoals altijd was de auditie openbaar en gratis toegankelijk voor het publiek; de kleine zaal was dan ook goed gevuld met aandachtig luisterend publiek vanuit het hele land.
De komende tijd laten we nieuwe leden aan het woord. Waarom hebben zij zich aangemeld als Vriend van het Lied? In de afdeling Den Haag is mevrouw Terpstra sinds april jl. opnieuw Vriend van het Lied geworden.
Theo Oppewal
Elf duo’s gaven acte de présence op de auditiedag, waaronder drie mannenstemmen en acht vrouwenstemmen. De begeleiding was hierbij telkens op piano. Voor de deelname geldt de verplichting een werk van een Nederlandse componist uit te voeren, naast een Duits- en Franstalig werk. De eerste eis leverde namen op het programma op zoals de broers Willem en Hendrik Andriessen, Willem Pijper en meermaals Alphons Diepenbrock. Driemaal werd er werk van een nog levende Nederlandse componist uitgevoerd. In enkele liederen klonk een andere muziekstijl door, zoals in het jazzy getinte Lord, most generous van Erik Lotichius en in de foxtrot Old Sir Faulk van de Britse componist William Walton. Bij de Duitstalige werken mocht worden gekozen uit Schumann, Schubert, Strauss of Brahms, waarbij deze laatste buiten de boot viel. Sommigen vulden hun presentatie van vijftien minuten aan met een ander Duits- of Franstalig lied. Anderstalige liederen waren veelal in het Engels, zoals van Barber, Walton en Ives. Uitzonderingen waren daarbij een Hebreeuws lied van de Israelische componist Aharon Harlap en het Russische lied Ne poy krasavitsa, pri mne van Rachmaninov op tekst van Aleksandr Poesjkin. Na het juryberaad sprak juryvoorzitter Dinant Krouwel tot het publiek en de duo’s. Onder zijn vierjarig voorzitterschap had hij niet eerder meegemaakt dat er geen duo’s tot het solistenbestand werden toegelaten. De toelating geschiedt op basis van punten waarbij ze hoger dan een 8,5 moeten scoren, zo lichtte hij toe. Op basis van het juryoordeel was het niemand gegeven dit gemiddelde minimaal te behalen. Aangezien de vereniging Vrienden van het Lied er is ter bevordering van het lied, voelde de jury er niet voor om die kritieke grens te verleggen. Juryleden waren Hans Eijsackers, Rudolf Jansen, Irene Maessen, Margriet van Reisen en Charles van Tassel.
Robert Koch
“In de periode dat mijn man en ik in Zwitserland woonden waren wij lid van de Zwitserse evenknie van de Vrienden van het Lied: Freunde des Liedes, een actieve vereniging ter bevordering van de liedkunst. De programmering trok daar volle conservatoriumzalen. In 1997 ben ik met mijn man teruggekeerd naar Nederland en zijn wij lid geworden van de Vrienden van het Lied. Met hetzelfde enthousiasme als in Zwitserland hebben wij liedrecitals bezocht in Den Haag: jonge kunstenaars, goede artistieke kwaliteit en een veelzijdige programmakeuze op een mooie locatie!
5
Na afloop van het concert op 12 september jl. bij de afdeling Den Haag in Gunst Wat ‘n Kunst. V.l.n.r. Abigail Richards, Sonja Volten, Wijnand van Klaveren, Jan-Willem Schaafsma.
Na het overlijden van mijn man was het voor mij een te emotionele ervaring om de liedrecitals te bezoeken en heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Sinds kort ben ik opnieuw lid geworden van de Vrienden van het Lied en bezoek ik de recitals weer met hetzelfde enthousiasme. Het valt me op dat, in tegenstelling tot mijn ervaring in Zwitserland, de belangstelling voor de uitstekende concerten hier te gering is. Het zou te betreuren zijn als daardoor de formule van kleine liedpodia met talentvolle jonge solisten zou verdwijnen. Meer adverteren in lokale bladen en intensieve samenwerking met conservatoria zou moeten leiden tot meer bezoekers. Leden kunnen anderen stimuleren om te komen luisteren en na het recital met solisten te spreken. Het is een mooi en aantrekkelijk concept! Tot slot adviseer ik echt meer mensen te motiveren een liedrecital te bezoeken. Want, nogmaals: we hebben een prachtige vereniging!”
de Liedvriend
Feest voor het Lied Ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Vrienden van het Lied 12 en 13 november 2011 in De Doelen te Rotterdam Op zaterdag 12 november gonst De Doelen van het lied. Van 10 uur ’s ochtends tot 10 uur ’s avonds vinden er in zeven ruimtes allerlei activiteiten plaats. Het wordt een feestelijke dag met een bruisend karakter, waarin de vele facetten van de liedkunst volop aan bod komen.
Van topniveau
In de Jurriaansezaal klinken twee prachtige recitals met Robert Holl en Rudolf Jansen en door het ensemble SongCircle.
Verrassend 6
Het stereotiepe beeld van liedkunst is de zanger(es) bij de piano. In de Flipsezaal hoort u dat meer mogelijk is, namelijk vier korte concerten onder de noemer Zingen zonder vleugel.
Vernieuwend
Er wordt een compositiewedstrijd uitgeschreven onder conservatoriumstudenten. In de middag worden zes genomineerde liederen uitgevoerd door solisten van de vereniging.
Verdieping
Over liederen valt veel te vertellen. Luisteraars en musici maken graag kennis met de achtergronden. Daarom vier lezingen van een half uur in de Capellenzaal.
Laagdrempelig
Natuurlijk is er een open podium, toegankelijk voor amateurs, en aansluitend een meezingconcert. Met z’n allen meegalmen met de Erlkönig of Ich grolle nicht.
Persoonlijk
Coaching van 15 minuten door een professional in een 1-op-1-situatie.
Informatief
In de foyerruimtes is een tentoonstelling over 50 jaar Vrienden van het Lied. Bovendien presenteren zich verwante organisaties met eigen kramen.
Feestelijk
Tijdens de inloop met koffie en de borrel zingen studenten van het Rotterdams Conservatorium. In de avond is er een souperconcert met Schubertkwartetten.
En hiermee is nog niet alles verklapt … Op zondag 13 november is er een korte masterclass en een middagconcert door een internationale ster in nauwe samenwerking met De Doelen met bovendien extra randprogrammering.
2010, nr. 2
Schubert/Mahler Masterclass Vincent Verheijen
De Schubert Stichting en Vrienden van het Lied presenteren komend jaar tezamen een vierdaagse Schubert/Mahler Masterclass. Daartoe worden acht liedduo’s geselecteerd. De masterclasses vinden plaats van woensdag 6 tot en met zaterdag 9 april in de Beurs van Berlage te Amsterdam, alwaar op zondag 10 april tevens een slotconcert zal plaatsvinden. Aanvang: 14.30 uur. De presentatie is in handen van Aukelien van Hoytema. TROS Radio 4 neemt het slotconcert op voor uitzending op een latere datum. Sinds 1995 organiseert de Schubert Stichting haar Schubert Masterclass voor professionele duo’s zang en piano. Het jaar 2011 is niet alleen het jubileumjaar van de Vrienden van het Lied, maar ook het herdenkingsjaar van Mahlers 100e sterfdag. Door die nieuwe samenwerking komen voor die negende masterclasseditie liederen van Mahler én Schubert aan de orde. Mezzosopraan Jard van Nes en pianist David Selig behandelen liederen van Mahler. Bas-bariton Robert Holl en pianist Rudolf Jansen bespreken Schuberts liederen. Beide componisten komen evenredig aan bod tijdens de dagelijkse middag- en avondsessies.
ontwikkelen. Verbeelding helpt immers om uitdrukking te geven aan de thematiek, aan emoties, taalnuances en lichaamstaal - dit alles in relatie tot de verschillende tekstbelevingen.
Het romantische lied is een muzikaal-beeldend genre dat zijn absolute hoogtepunt kende in Presentatrice Aukelien van Hoytema interviewt voormalige masterclassdeelnemers Lenneke Ruiten, sopraan en Thom Janssen, piano na een liedconcert met de de 19e eeuw. Vandaag de dag is veelzeggende titel Auf Flügeln des Liedes. het nog steeds een levend genre dat velen kan aanspreken. Voor zowel uitvoerder De docenten stimuleren daarom bij de zangers als toehoorder wint het lied aan betekenis het voorstellingsvermogen. Hun kennis van het indien men zich verdiept in de liedtekst. Dat Mahler- en Schubertlied geeft de masterclass de vertolking van die tekst een indringende bij voorbaat een bijzonder karakter. Rudolf ervaring kan zijn zullen de twee gereputeerde Jansen en David Selig belichten de pianopartij. docententeams en hun cursisten aantonen. Zij tonen aan dat een pianist de zanger kan stimuleren door impulsen te geven of soms juist Noodzakelijkheid van verbeeldingskracht door tegengestelde kleuren aan te brengen.Jard Het kunstlied bestaat bij de gratie van de van Nes en Robert Holl ontdoen de liederen eraan toegekende artistieke waarde. In een van hun onschuld door te wijzen op de literaire dergelijk lied smelten de muzikale en poëtische kwaliteiten en het psychologisch raffinement gedachten van de componist smelten volkomen van de tekstuitbeelding. Zij besteden aandacht samen. Voor een optimale interpretatie aan de veelkleurigheid van de stem alsook aan dient een zanger zijn verbeeldingskracht te klemtonen en expressie. x
7
de Liedvriend ____
8
Jan-Willem Schaafsma
2010, nr. 2
Schoonheid die bijna pijn aan je oor doet Theo Oppewal
Vorig jaar zijn de tenor Jan-Willem Schaafsma en zijn begeleider op piano, Wijnand van Klaveren toegetreden tot het solistenbestand van Vrienden van het Lied. Op het conservatorium in Den Haag had het werk van Vaughan Williams en Britten al de aandacht van Jan-Willem. Toen vorig jaar de auditie voor de deur stond was er een extra stimulans om er serieus werk van te maken. Jan-Willem Schaafsma zingt ook in kleinensembleverband in Frommermann met licht repertoire en voorheen nog in het Kassiopeia Quintet met oude muziek van onder anderen Gesualdo en Monteverdi. Naar welke stijlperiode gaat de voorkeur uit voor jullie duo? “We richten ons op een periode in Engeland waarin de muziek een soort renaissance beleefde, een typisch Engelse stijl met muziek van Vaughan Williams en Britten. In Nederland wordt dat toch relatief weinig uitgevoerd. Wijnand heeft onderzoek naar die muziek gedaan in allerlei kerkjes. Hij is al jaren verliefd op die muziek.” Voor de auditie hebben jullie ook een compositie van Wijnand van Klaveren ten gehore gebracht. “Wijnand houdt van begrijpelijke muziek. Met enkele dissonanten erin wordt zijn moderne stijl ook wel theatraal genoemd. Hij gebruikt liturgische teksten, zoals een Latijnse kerkelijke tekst. De muziek heeft dan een duidelijke context. Opera en oratorium sluiten daar goed bij aan, net zoals dat Schuberts Erlkönig sterk verhalend is, een soort mini-operaatje eigenlijk.” Lichten jullie het programma ook toe bij een concert? “Het is een deel van je vak om een verhaal over te brengen. Als ervaren operakijker ben ik zonder boventiteling ook sneller afgeleid met de kans dat het dan saai wordt. Een dergelijk gevaar ontstaat ook bij liedrecitals. Elk lied moet je voorzien van een eigen emotie en zonder dat kan het een brij worden. Met toelichting wordt het gewoonweg minder vaag.” Wat is het mooiste dat je hebt meegemaakt? “Mijn ervaringen met met Frommermann als voorprogramma op de Prinsengracht. Zes- tot zevenduizend man om je heen zitten naar jou te kijken. Het was sfeervol en enorm genieten. Een waardevol moment. Maar ook kijk ik met plezier terug op mijn rol in een Reisopera-productie.”
Wat zou je graag ooit nog eens willen uitvoeren? “Rollen in de komische kameropera ‘Albert Herring’, of in de opera’s ‘Billy Budd’ of ‘The Turn of the Screw’, want ik houd ontzettend van Britten. Ik zou willen werken met goede musici of nog eens een project voor Opera Trionfo met Ed Spanjaard. Daar krijg je wel zoveel input van. Dan ben je blij dat je die zanger bent. Je krijgt er veel energie van. Verder denk ik niet per se aan een bepaalde liedprijs of bepaalde podia, maar meer aan het maken van fantastische muziek.” Waarin schuilt je onderscheidend vermogen? “Ik heb een niet superzware, maar ook niet lichte stem. Ik zing zowel Bach als Mozart, ook lichter werk, maar geen Wagner. Mijn stem leent zich voor veel verschillende stijlen, wat tot gevolg heeft dat ik niet een specialisme heb. Evenmin ben ik een moderne-muziektijger. Ik ben dus veel inzetbaar.” Welk lied is jou op het lijf geschreven? “Prachtig vind ik The Vagabond uit de cyclus Songs of Travel van Ralph Vaughan Williams, voor bariton. Maar niet voor tenor, want dan verliest het te veel aan dramatiek. Iets wat ik zelf graag zing is Schumanns Dichterliebe. Duitse romantiek, soms wat donker, geëxalteerd met van dat overromantische. Die melodieën zijn heel elegant. Het is van een schoonheid die bijna pijn aan je oor doet. Het lied gaat niet alleen om expressie van tekst. Soms wordt die expressie verward met klank en wordt wel tekst vergeten. De klank maakt de tekst indringender, pijnlijker, en werkt als een vergrootglas. Of het nu sensueel is of cynisch, boos of verleidelijk, altijd ben ik bezig met tekst en het zoeken naar een bepaald timbre, rondheid.” Tot slot: hoe bevalt het om bij Vrienden van het Lied liedrecitals te geven? “Het is fijn podium te hebben voor ons repertoire. Het publiek is welwillend en geïnteresseerd. Er zit geen orkestbak tussen waardoor je rechtstreeks kunt communiceren in de huiskamer van de gastheer of gastvrouw en na afloop lekker kunt nadrinken en napraten. En soms kom je ook nog op bijzondere locaties.” x
9
de Liedvriend ____
10
Wijnand van Klaveren
2010, nr. 2
Het lied als meest veelzijdige stukje vlees Theo Oppewal
Wijnand van Klaveren is naast liedbegeleider van Jan-Willem Schaafsma ook componist. In dit vraaggesprek gaat hij onder meer in op de vraag wat het lied voor hem betekent. Hoe ben je zo tot de liedkunst gekomen? Niet specifiek, maar op een gegeven moment bleek het het meest praktische en mooiste genre om alles wat ik doe te verbinden. Daarom speel ik voornamelijk liederen en dan met name het Engelse repertoire. Vooral Byrd, Howells, Finzi, Bridge, Quilter en Walton liggen me na aan het hart. En Jan-Willem Schaafsma kende ik van Frommermann, waarvoor ik regelmatig arrangeer. Hoe zijn je ervaringen tot nu toe bij de Vrienden van het Lied? “Heel mooi. Het is bijzonder om mensen te ontmoeten die allemaal van muziek en liederen in het bijzonder houden. De auditie was spannend en ook heel erg leuk. Spannend omdat we de uitslag nog niet kenden en leuk omdat ik graag voor mensen speel.” Waaruit put je voor je composities inspiratie? “Het geluksgevoel dat ik krijg van stukken die voor mij een volkomen balans tussen alle facetten van het leven uitcomponeren. Lyrische, beschouwende muziek die na een lichtelijk dramatische climax weer ‘goed afloopt’. Dat zijn heel specifiek de Prélude uit de suite Pelléas et Mélisande van Gabriël Fauré, Summer van Frank Bridge en de kerkmuziek van William Byrd en Herbert Howells.” Haal je ook inspiratie uit dagelijkse dingen of uit andere zaken dan muziek? “Soms. Ik heb zojuist voor het Zeister Philharmonisch Orkest een suite geschreven over het Jachtslot St. Hubertus. Het idee voor dat stuk is begonnen met het geraakt zijn door die plek en de schoonheid van de hele ‘compositie’ van Berlage. Het klinkend resultaat is meer een liefdesverklaring aan mensen zoals Eric Coates of Leroy Anderson, die het ook leuk vonden om een walsende kat of een danspartner die op je tenen trapt muzikaal uit te beelden.” Wat betekent het lied voor je? “De basis. Ik componeer/arrangeer letterlijk zingend. In het zingen vormt zich mijn muzikale
voorstelling. Alle muziek waarvan ik houd kun je van A tot Z meezingen. Als ik muziek doorzing, weet ik ook hoe ik het wil spelen. En ook vooral communicatie met mensen. Bijna iedereen houdt wel van liedjes en liederen. Of je nou in een huiskamer, een kerk, een café, een concertzaal of een crematorium speelt, een lied verbindt en troost. Eigenlijk is het lied de samenvatting van alles wat ik doe . Het lied is de meest beknopte vorm van muziek. Het heeft een positieve uitwerking naar componeren en arrangeren. Daarom raadde Brahms iedereen aan liederen en koralen te spelen. Als je de boog van een lied te pakken hebt is de kans dat een langere vorm lukt groter.” Wat is het mooiste dat je tot nu toe hebt mogen beleven in je carrière? “Ik denk het project Hollandse Hits in een Klassiek Jasje met Karin Bloemen en Amsterdam Sinfonietta. Zelf lekker meespelen. En in de arrangementen van Hollandse hits kon ik al m’n ervaring met het schrijven ‘in-de-stijl-van’ kwijt. Zo heb ik Huilen is voor jou te laat gearrangeerd in Mozart-stijl. Het lied beschouw ik wel als het meest veelzijdige stukje vlees. Het is een vrije vorm, maar natuurlijk nog wel gedicteerd door een tekststructuur.” Heb je nog repertoirewensen met Jan-Willem Schaafsma voor de Vrienden van het Lied voor volgend jaar? “In ieder geval de cyclus On Wenlock Edge van Ralph Vaughan Williams, Dies Natalis van Gerald Finzi en het componeren van enkele liederen voor tenor en piano op enkele Nederlandse klassiekers, zoals Egidius en Hebban olla uogala.” Tot slot: is er nog iets wat je ooit nog hoopt te mogen beleven? “Ja, in een Engelse Evensong, in een Engelse kathedraal, luisteren naar m’n eigen kerkmuziek door een Engels koor.” x
11
de Liedvriend
Eichendorff en Schumann: Auf einer Burg Dinant Krouwel
Men noemt Auf einer Burg mysterieus, archaïsch, levenloos, statisch, beklemmend en dat lijkt allemaal toepasselijk. Het is een lied met veel kanten en het is fascinerend te merken, hoe Schumann zich heeft laten leiden door de klanken van Eichendorff. Dit artikel is een eerbetoon aan de componist ter gelegenheid van het Schumannjaar, maar niet minder ook een hulde aan Eichendorff, die vele componisten heeft geïnspireerd tot prachtige liederen.
Huiveringwekkende woorden De poëzie van Eichendorff wordt vaak geassocieerd met idyllische beschrijvingen, vrolijke boswandelingen en religieuze natuurbelevingen. Achter de mooi vormgegeven buitenkant gaat echter vaak een wereld schuil van bedreigingen, angst en vergankelijkheid. Het gedicht Auf einer Burg krijgt, tenzij men het ironisch wil opvaten, door de laatste regel duidelijk een tragische betekenis. Maar het venijn zit niet alleen in de staart. Eichendorff bouwt op subtiele wijze aan het leed van de bruid. Met de titel en de eerste twee regels roept Eichendorff een burcht op met een oude ridder, die in zijn uitkijktoren in slaap is gevallen. In regel 3 en 4 begrenst hij de ruimte van de burcht met donkere wolken erboven en een bos eromheen. Hij dicht niet alleen over regen en woud, maar voegt hier de gelijkluidende woorden schauer en rauschen aan toe. Hierdoor wordt het
\
12
De Liederkreis opus 39 van Robert Schumann op gedichten van Eichendorff is een van de onbetwiste hoogtepunten uit de liedkunst. Twee titels hieruit, Mondnacht en Zwielicht worden zowel bij de dichter als bij de componist tot hun meesterwerken gerekend. Het zevende lied uit de cyclus, Auf einer Burg, krijgt meestal minder aandacht en de ideeën over dit stuk lopen nogal uiteen. Sommigen roemen de sterke expressie en anderen zeggen dat het aantrekkelijker is voor de uitvoerende musici dan voor de luisteraars. Men noemt het raadselachtig, vreemd barok, een middeleeuwse canzone of juist een heel modern lied. De ridderfiguur wordt vaak gezien als Keizer Friedrich Barbarossa, maar ook vergeleken met Friedrich Wieck, die het huwelijk van zijn dochter Clara met Schumann probeerde tegen te houden.
Auf einer Burg
Eingeschlafen auf der Lauer oben ist der alte Ritter; drüber gehen Regenschauer, und der Wald rauscht durch das Gitter. Eingewachsen Bart und Haare, und versteinert Brust und Krause, sitzt er viele hundert Jahre oben in der stillen Klause. Draussen ist es still und friedlich, alle sind in’s Thal gezogen, Waldesvögel einsam singen in den leeren Fensterbogen.
Eine Hochzeit fährt da unten auf dem Rhein im Sonnenscheine, Musikanten spielen munter, und die schöne Braut, die weinet.
huiveringwekkend, schaurig. Het eerste couplet sluit Eichendorff af met het woord Gitter. Hiermee sluit hij ook de burcht af van de buitenwereld.
2010, nr. 2
In het tweede couplet wordt de leefruimte van de ridder nog verder ingeperkt, namelijk tot een stillen Klause. Tegelijkertijd vergroot Eichendorff de tijd. In regel 4 start hij dit proces al door een vertraging af te dwingen met de vele dubbele medeklinkers. In het tweede couplet zet hij dit voort, vooral in regel 6. Ook in de woordbetekenis groeit de tijd. Bij Eingeschlafen denk je hooguit aan uren, maar het groeien van haren duurt dagen of weken en verstening is een proces van vele jaren. De woorden Burg, Ritter en Krause (= plooikraag) roepen oude tijden op. Daarnaast creëert hij door het herhaalde gebruik van und een langdurige opsomming, die culmineert in hundert. Bovendien is er een opvallend verschil in de rijmwoorden van het eerste en het tweede couplet. De eerste vier regels sluiten af op –er, de regels 5 tot en met 8 hebben een open einde op –e. Ook dit draagt bij aan de ervaring van een eindeloze tijd. De begrenzing van de ruimte geeft een beklemmende sfeer, die door de woorden schauer en rauschen huiveringwekkend wordt. Eichendorff loopt hier in de eerste regel al op vooruit met de au-klanken in auf der Lauer. Op de loer suggereert immers dat er gevaar is. Met het vergroten van de tijd wordt de situatie uitzichtloos en de vergankelijkheid van de mens voelbaar. De eerste helft van dit gedicht boezemt op een geraffineerde wijze angst in. Dreigende muziek Schumann roept met de polyfonie, de open noten en de homofone akkoorden oude tijden op. De pianopartij begint met een enkele b, die door de notatie tweestemmig blijkt. De toon krijgt een dubbele betekenis alsof het Zwielicht is. De lijn met dalende kwinten in de pianopartij eindigt in maat 4. Maat 5 gaat tweestemmig verder en vanuit de diepte klinkt het motief van auf der Lauer, herhaald in maat 6. Rechts valt in met de dalende kwint, weer tweestemmig genoteerd en het eerste couplet sluit af in C-groot. Het tweede couplet begint in de onderstem weer met een stijgende terts, die vergroot wordt tot een kwart. Deze stijgende kwart wordt daarna tweemaal herhaald, steeds een toon hoger met parallelle tertsen en liggen blijvende C’s. Met de zelfstandige zanglijn daarboven geeft de sequens wringende harmonieën. Schumann creëert hiermee onzekerheid en angst. Melodie en harmonie zijn uit elkaar geschoven. Hij
versterkt dit door een verstoring van het ritme. De begeleiding heeft door overbindingen in maat 5 en 9 geen eerste tel. Verwarrend werken ook de kwintinzet op de 3e tel in maat 6 en de fraseringsbogen vanaf maat 8. De stijgende lijnen, de dissonanten en de crescendi geven de maten 9 t/m 14 een dreigend karakter met als hoogtepunt het akkoord op de 3e tel in maat 14. Schumann geeft dit extra drama door de voorafgaande octaafsprong in de rechterhand en het accent. Na de grote sextsprongen bij Haare en Krause klinkt de kleine sext bij Jahre extra tragisch. Vanaf hier loopt de zangstem weer parallel met de piano, die echter door de instabiele akkoorden geen vaste grond biedt, zelfs niet bij de eindnoot. Zoals Eichendorff met de au-klanken van auf der Lauer een huiveringwekkende sfeer opbouwt, zo bouwt Schumann het tertsmotief uit tot een dreigende sequens. Door ritmische verschuivingen en verwarrende harmonieën klinkt het lied beangstigend en dramatisch. Eenzaamheid Schumann opent het lied in e-klein en moduleert in regel 4 naar C-groot en in het tweede couplet naar a-klein. Ofschoon de zangstem tendeert naar E-groot bevestigt het tussenspel a-klein als de hoofdtoonsoort. De tweede helft van het lied komt daardoor in een ander perspectief te staan en de kleine terts onder friedlich klinkt tragischer dan aan het begin. Dit past bij de verandering van de kijkrichting in het 3e en 4e couplet. Eichendorff richt het blikveld naar buiten met de woorden Draussen, in’s Thal, unten auf dem Rhein. Ook bij hem krijgt friedlich een andere betekenis. Na de perfecte rijmen in de eerste helft van het gedicht valt dit woord uit de toon. De rijmwoorden in het vierde couplet geven nog meer verwarring en onzekerheid door de verschillende eindlettergrepen. Net als in regel 3 en 4 geeft de woordkeus in regel 11 en 12 ook aan, dat het geen gedicht is van rozengeur en maneschijn. Door einsam en Fensterbogen roept Eichendorff de eenzaamheid van de ridder op en de geslotenheid van de burcht. Hij tekent het nog scherper af door vogels te laten zingen. Die hebben de vrijheid om elk moment de wijde wereld in te vliegen, ongeacht hekken, hoge muren en donkere bossen. Het venstermotief komt vaak voor in het
13
de Liedvriend
14
Caspar David Friedrich (1774–1840): Klosterruine Oybin (Der Träumer), rond 1835, olieverf op doek, 27 × 21 cm
2010, nr. 2
werk van Eichendorff en zien we als symbool van romantisch verlangen op schilderijen uit de vroegromantiek, zoals van Friedrich en Kersting. Het raam, meestal geopend, geeft zicht op een andere wereld, vaak van liefde en vrijheid, terwijl de kamer met het raam de afgesloten ruimte is, waar ziekte, dood en ongeluk heersen. De stijgende, kleine tertsen in de linkerhand passen hier goed bij. Schumanns dreigende sequens en harde dissonanten sluiten ook goed aan bij het vierde couplet. De woorden zijn vrolijk met een bruiloft, zonneschijn en muzikanten, maar de schijn bedriegt. Het ongelijke rijm sticht al verwarring, maar Eichendorff roept continu de eenzaamheid op door het veelvuldige gebruik van de lettergreep ein. De tragische sextsprong komt nu bij munter. Met het misplaatste accent van Músikanten wordt dit een wrange mededeling, die ook nog eens contrasteert met Waldesvögel einsam singen.
bruiloft. Schumann heeft beide afsluitende zinnen voorzien van een klagende melodie in zangstem en piano, die pijn doet en compassie teweegbrengt. Hij verbindt het lot van de ridder met het lot van de bruid. Zoals de ridder vanuit de burcht zijn bezit moet bewaken, zo zal de bruid gevangen in het huwelijk haar man moeten dienen.
De tekst stokt even na Braut door de komma en het extra die. De tijd staat stil en alle aandacht wordt op de bruid gevestigd. Ook bij Schumann is er even een tijdloos moment. Een belangrijk verschil met de muzikaal vrijwel identieke eerste helft is de achtste rust voor Eine Hochzeit. Hierdoor is er geen eerste tel in maat 30. De puls is weg. Met het ritardando en de fis als voorlaatste noot in de zangstem geeft Schumann de slotregel veel dramatiek mee. Met de afsluiting op het E-akkoord, de dominant in a-klein, creëert hij een open einde, waardoor het huilen eeuwig lijkt te duren.
In beschrijvingen van dit lied wordt vaak verwezen naar de Barbarossa-legende. De historische feiten en de sagen zijn uitvoerig te lezen op www.kyffnet.de. De musicologe Hinderlang heeft een diepgaand artikel gewijd aan deze verwijzing. Met een interessante tekstanalyse en een cultuurhistorische uitleg overtuigt ze vooral wat Eichendorff betreft. Toch roept het artikel bij mij twijfels op. Barbarossa was een keizer en niet slechts een ridder. Volgens de legende slaapt hij in een onderaardse burcht in Thüringen en niet in een hooggelegen burcht met uitzicht op de Rijn. Uiteindelijk zullen raven, vermoedelijk met veel gekras, hem wekken. In het gedicht daarentegen wordt gerept van zingende vogels uit het bos. Bovendien vind ik Barbarossa niet erg passen in deze cyclus zo vol persoonlijke emoties. Het lied heeft genoeg kracht van zichzelf en Barbarossa leidt alleen maar af van de eigenlijke kern: de angst voor een leven zonder vrijheid. Door de opdeling van dit lied in twee vrijwel identieke helften maakt Schumann pijnlijk duidelijk, dat de eenzame gevangenschap van de ridder de toekomst is van de bruid. x
Angst voor de toekomst Uit bovenstaande analyse blijkt, dat Auf einer Burg een lied is vol spanning en dramatiek. Het is beslist niet levenloos of doods. Eichendorff en Schumann bouwen een dreigende sfeer op, die in de eerste helft uitmondt in de tragische constatering, dat de oude ridder eeuwenlang opgesloten zit in zijn stille uitkijkpost. De tweede helft eindigt met het dramatische feit, dat een mooie bruid huilt op haar eigen
Eichendorff was tijdens zijn studietijd in Heidelberg nauw bevriend met Von Arnim en Brentano. In hun gedichtenbundel Des Knaben Wunderhorn uit 1810 staat het gedicht Die traurig prächtige Braut. Hierin wordt een bruid beschreven, die haar jeugd verlaat, vrouw wordt en met gouden kettingen gevangen. Treffend zijn de regels Ach was weinet die schöne Braut so sehr! en Musst in ein Gefängnis gehen. Ook het eerder genoemde venstermotief duidt op een onvrije situatie, op gevangenschap.
15
de Liedvriend
Nieuwe noten op mijn zang Dinant Krouwel, musicoloog en liedbegeleider
G. Carr: Songs for Mr Blake (Emerson) – € 37,05 Op teksten uit de Songs of Innocence van William Blake schreef Gordon Carr (*1943) een cyclus van 6 liederen voor tenor (c–a’), hobo en piano. De compositie met citaten van kinderliedjes en kerkgezang is vooral geestig en past uitstekend bij de ‘onschuldige’ teksten. De muziek is niet ingewikkeld, toegankelijk geschreven en zeer beeldend. Goed voor een kwartier muziekplezier! J. Lang: Ausgewählte Lieder (Furore) – € 45,-
16
Josephine Lang (1815-1880) schreef 300 liederen, waarvan de helft al tijdens haar leven werd uitgegeven. Ze kwam uit een muzikale familie en werd door Mendelssohn gestimuleerd veel te componeren. Ondanks een tragisch gezinsleven heeft ze dat volop gedaan. De bloemlezing bevat 20 liederen voor zangstem (a–bes”, maar grotendeels c’–g”) en piano op teksten van o.a. Goethe, Heine en Lenau. Haar muziek doet sterk denken aan Mendelssohn. Met verrassende wendingen geeft ze extra diepte aan de tekst. Ze was zelf ook zangeres en pianiste, dus voor beide partijen is de muziek zeer prettig geschreven. Het lied Traumbild heeft een obligate cellopartij. De uitgave is voorzien van een inleiding, een uitgebreide biografie en een kritisch commentaar. M. Oltra: Cinco Canciones Populares (Boileau) – € 14,50 In de vorige Liedvriend heb ik twee wiegeliederen van de Catalaanse componist Manuel Oltra besproken. In deze nieuwe bundel staan staan vijf volksliederen, die hij arrangeerde voor zangstem (d’–a”) en gitaar. Het zijn betrekkelijk eenvoudige zettingen met verrassende harmonieën en Spaanse dramatiek. W. Rihm: Vier späte Gedichte von Friedrich Rückert (Universal) – € 22,40 In deze rubriek zijn al vaak liederen van Wolfgang Rihm (*1952) besproken. Zijn werk is expressief en vaak dramatisch door zijn verwijzingen naar vergankelijkheid en eeuwigheid. Daarmee zet hij de lijn van Mahler voort. Ondanks
de atonaliteit klinken zijn melodieën zeer natuurlijk. De zangstem heeft veel steun aan de pianobegeleiding, die in deze liederen op enkele heftige akkoorden na een mild karakter heeft. Mooi is de dwingende ritmiek in het lied Der Reigen dreht ohn Unterlass … De cyclus is geschreven voor middenstem (a–as”) en interessant voor een programma met andere liederen op teksten van Rückert. R. Schumann: Liederkreis Opus 39 (Henle) – € 25,05 Uitgeverij Henle heeft ter gelegenheid van het Schumannjaar enkele nieuwe Urtext-edities uitgebracht, waaronder de Liederkreis op teksten van Eichendorff. In deze bundel staan twee versies: de meest gebruikelijke uit 1850 en de eerste uitgave uit 1842. In de appendix staan nog andere versies van Intermezzo en Mondnacht en een transpositie van Frühlingsnacht naar G-groot. Uiteraard staat verder alles in de originele toonsoorten (=hoge stem). De verschillende versies geven een boeiende inkijk in het compositieproces. Er zitten enkele opvallende afwijkingen tussen de edities van 1842 en 1850. De meest in het oog springende is het andere openingslied. In plaats van met het bekende In der Fremde begint de vroege uitgave met Der frohe Wandersmann, ook gepubliceerd als opus 77/1. De goede inleiding geeft extra informatie over het ontstaan van de cyclus en de verschillen in de handschriften en de beide edities. R. Strauss: Aus der Kindheit (Schott) – € 11,50 In 1879 schreef Richard Strauss op 15-jarige leeftijd drie liederen voor een gevierde sopraan aan de Hofopera in München. Het manuscript van een van deze verloren gewaande liederen dook in 2005 op bij een veiling. In deze eerste editie staat een facsimile van het handschrift en een moderne uitgave. Het gedicht Aus der Kindheit is van Julius Sturm en roept een jeugdige natuurherinnering op. Het gezoem van insecten is goed te horen in de begeleiding. De zangstem (d’–g”) heeft een aantrekkelijke, wiegende melodie.
2010, nr. 2
E. Whitacre: Five Hebrew Love Songs (Chester) – € 13,90 Eric Whitacre behoort momenteel tot de populairste koorcomponisten wereldwijd. De vijf Hebreeuwse liefdesliederen bestaan ook in verschillende koorversies, maar het origineel is voor sopraan (a–c”’), viool en piano. Bij het tweede lied moet de zangeres nog een tamboerijn bespelen. De teksten zijn van zijn vrouw, de sopraan Hila Plitmann, en na het persoonlijke voorwoord van de componist voorzien van een Engelse vertaling. Er klinkt Joodse muziek doorheen met mooie melodieën, wiegende ritmes en aanstekelijke dansen. De zangstem heeft een grote omvang en is op sommige plekken niet echt eenvoudig. De cyclus is zeer aantrekkelijk voor publiek en uitvoerenden en een welkome aanvulling op het repertoire voor deze mooie combinatie.
17
F. Wiemans: Drie Wijzangen (NMI) – € 13,Het Nederlands Muziek Instituut publiceert de laatste jaren werken uit zijn eigen archief. In deze onuitputtelijke collectie bevinden zich talloze juwelen, zoals de al eerder uitgegeven liederen van Anna Cramer en Julius Röntgen. Onlangs kwam een bundel uit met liederen van Frans Wiemans (1889-1935) op teksten van Rabindranath Tagore, vertaald door Frederik van Eeden. Wiemans, geboren in Batavia (het huidige Jakarta), schreef de Drie Wijzangen in 1925. Ze hebben een sterk oosters karakter en een evocatieve, serene sfeer. Met impressionistische klanken tovert hij een mysterieuze wereld uit de piano, waar overheen de zangstem reciteert of een sterk tekstueel gevormde melodie zingt. Naast monotone bewegingen en herhaalde ritmische patronen zijn er ook dramatische momenten. Met zijn boeiende liederen maakt Wiemans op overtuigende wijze de kracht van de destijds zo beroemde dichter hoorbaar. Onder de muziek staat behalve de Nederlandse tekst ook een Duitse vertaling. Het is lastig voor zangstem (cis’–ais”) en piano, maar beslist het studeren waard.
Bovengenoemd materiaal is verkrijgbaar bij Broekmans & Van Poppel Amsterdam tel. 020 - 6796575 Utrecht tel. 030 - 2343673
de Liedvriend
Ongehoord Henriette Posthuma de Boer
18
Hugo Wolf Italienisches Liederbuch Christoph Prégardien (tenor), Julia Kleiter (sopraan), Hilko Dumno (piano)
Nederlands Blazers Ensemble Barbara Hannigan (sopraan) In the Alps Richard Ayres
Van de bijna 200 liederen die Hugo Wolf (18601903) de wereld heeft nagelaten, horen de juweeltjes die hij componeerde op Paul Heyse’s bewerkingen van Italiaanse volkspoëzie tot de meest toegankelijke. De eerste 22 liederen van zijn Italienisches Liederbuch schreef Wolf in zijn vruchtbaarste periode, tussen 1888 en 1892. Na vier jaar van psychische ontreddering en depressies was hij in 1896 voldoende hersteld om de draad - zij het tijdelijk - weer op te pakken en de overige 24 van Heyse’s teksten op muziek te zetten. Het blijft een wonder dat Wolf, ondanks deze dramatische cesuur, de klankkleur en atmosfeer van de vroegere liederen in dit tweede deel heeft weten te terug te vinden. Het Italienisches Liederbuch is door tal van zangers vertolkt, vaak op heel hoog niveau. De recente opname door Christoph Prégardien, met zijn expressieve tenor en Julia Kleiter, met haar veelkleurige sopraan en al even prachtige dictie, is een aanwinst in de reeks eerder verschenen opnamen. Beiden zijn woord voor woord verstaanbaar en hun vaak theatrale interpretatie past wonderwel bij de zuidelijke teksten, met hun snel wisselende stemmingen. De piano speelt in al Wolfs liederen een prominente rol en de jonge Duitse pianist Hilko Dumno weet daar een meer dan overtuigend begrip voor op te brengen. Hij biedt hij de zangers alle vrijheid en ondersteuning. Een prachtig driemanschap!
Een live-opname van de uitvoering op 10 april 2009 in Muziekgebouw aan ‘t IJ. In the Alps, tekst en muziek van de Engelse componist Richard Ayres (1965), is een van die avontuurlijke projecten die zo karakteristiek zijn voor het Nederlands Blazers Ensemble. Zelf noemt de componist het een Mountain Melodrama, lezen we in het cd-boekje, dit verhaal van twee gescheiden zielen, bevangen door eenzaamheid en verlangen. Het berglandschap laat dit klein menselijk drama langs zich heen gaan. De natuur kent immers haar eigen belevingswereld, bestuurd door andere tijdswetten en andere niveaus van bewustzijn. “In wezen voel ik me een filmmaker”, zegt Richard Ayres, en dat is duidelijk te horen in dit boeiende werk, waarin hij filmische wetten, volks- en kunstmuziekparafrasen en een Alpine plot liet samenkomen. In deze suggestieve uitvoering vertolkt de componist zelf de rol van verteller en kan daarbij beschikken over de veelzijdige kwaliteiten van het Nederlands Blazers Ensemble en de grenzeloze vocale capaciteiten van een van mijn favoriete zangeressen, Barbara Hannigan. Wat zij als eenzaam geitenhoedstertje aan virtuoze capriolen weet uit te halen, grenst aan het ongelooflijke. Wat een spannend, sfeervol, schitterend uitgevoerd dramatisch werk! Aanbevolen dus.
Chalange Classics 72378
NBEcd026
2010, nr. 2
Love Songs Anne Sofie von Otter, Brad Mehldau Naive 2cd V5241
Wat brengt een fameuze mezzosopraan, gepokt en gemazeld in de klassieke traditie, ertoe een muzikaal partnership aan te gaan met de legendarische Amerikaanse jazzpianist/ componist Brad Mehldau. Dat is de grenzeloze nieuwsgierigheid van Anne Sofie, die, liefhebster van jazz als zij is, wel vaker uitstapjes naar andere genres heeft gemaakt. In New York voor een recital in Carnegie Hall besloot zij de tweede helft van haar programma te wijden aan de muziek van Brad Mehldau. Speciaal voor haar schreef Mehldau een aantal love songs, te horen op de eerste van deze dubbel-cd. Anne Sofie von Otter zingt de boeiende love songs, die we eerder als klassieke ‘liederen’ zouden karakteriseren, met een jazzy touch met de vele kleurnuances die we van haar gewend zijn. In de componist vond ze uiteraard de ideale begeleider. Beide musici bleken muzikale omnivoren, en de zangeres ging gretig in op Mehldau’s voorstel ook een aantal Franse chansons op te nemen. Op de tweede cd horen we haar in chansons van onder anderen Léo Ferré, Jacques Brel, Barbara en Michel Legrand. Ze heeft duidelijk goed geluisterd naar haar Franse voorbeelden, maar slaagt er net niet in de Franse esprit helemaal te benaderen. Het blijft toch te mooi, haar Frans is te perfect. Beter op haar gemak lijkt ze in de songs van John Lennon en Leonard Bernstein (Some other time) en in de Zweedse versie van het overbekende Walking my Baby back home en een typisch Zweeds luisterliedje. Von Otter swingt vrolijk mee met de pianist en het lukt haar wonderwel ons haar klassieke achtergrond te doen vergeten.
Magdalena Kožená Lettere Amorose Private Musicke o.l.v. Pierre Pitzl Deutsche Grammophon 4778764
Magdalena Kožená was zes jaar oud toen ze, dankzij het belang dat het communistische regiem in haar vaderland Tsjecho-Slowakije hechtte aan muziekeducatie, lid werd van het Brno Filharmonisch Kinderkoor. Op het repertoire veel Monteverdi en diens tijdgenoten. Tien jaar later, eenmaal op het conservatorium, vormde zij een duo met een luitist om onder meer de wereldlijke liederen uit de Italiaanse Barok uit te voeren. Met deze cd met 17e-eeuwse liefdesliederen bewijst ze haar grote affiniteit met dit repertoire. Vederlicht, bijna sopraanachtig en virtuoos klinkt haar fluwelen mezzo in liederen van Monteverdi, Caccini, Merula, Marini, Strozzi en in een aantal werken van minder bekende grootheden uit die periode. In het achtkoppige Private Musicke, onder leiding van de jonge Weense gitarist en luitist Pierre Pitzl, vond zij het ideale ensemble om deze liederen tot hun volle recht te laten komen.
met dank aan Broekmans & Van Poppel, Amsterdam
19
de Liedvriend
Regio’s en contactpersonen
20
Dagelijks bestuur Aat Klompenhouwer voorzitter Dinant Krouwel secretaris Frans Eggink penningmeester
0180 649314 030 2735781 020 6710146
Voorzitter Raad van Advies Irene Maessen
0418 511419
Voorzitter Commissie Concerten Annette Ovink
0541 517516
Ontwerp en redactie Theo Oppewal
050 8800505
Alkmaar Jellie Wiersma 0251 653195 Amsterdam Annemart Franken 020 6717500 Arnhem Jan Veldhuizen 026 3518182 Breda Jakobijn Angenent 076 5713678 Ineke Baart 0162 682943 Doorn Jan Hoogstad 0343 414243 Eindhoven Frits Heemskerk 0499 471639 Het Gooi Roderik Blom 06 25528546 Groningen Riekje Bakker 050 5340521 Kees Buiter 050 5349558 Olga Schoonheim 050 5343241 Den Haag Michèle den Hertog 070 3503023 Haarlem Maartje Braches-van Hoorn 023 5253246 ‘s-Hertogenbosch Tineke Arons-Goosen 040 2454561 Leeuwarden Yolande Couweleers 058 2991822 Leiden Mette-Lise Boumeester 071 5890417 Limburg Sraar Maessen 077 4721418 Bea Vola-Ehlen 077 3824386 Nijmegen Bettien Keijser-Huijts 024 3233803 Herman Stekhoven 0487 532151 Rotterdam Gerry Volker-de Visser 010 5917484 Twente Annette Ovink 0541 517516 Dick Buld 053 5382336 Utrecht Robert Koch 030 2718142 Veluwe Cora de Kovel-vd Reepe 0341 253329 Bert de Vries 0577 462805 WageningenTom Borsboom 0318 414603 Walcheren Jet Sondaar-Swart 0118 626171 Wil Berg 0118 612544 Zoetermeer Eugène Bridié 079 3212197 Zutphen Dick Heijerman 0575 522282 Zwolle Bram & Else Drewes 038 4442712 Voor informatie over de activiteiten in de regio’s kunt u terecht bij de contactpersonen. Zie www.vvhl.nl voor meer contactinformatie.
WOONBOOT TE KOOP. Schitterende ligplaats hartje Amsterdam, Herengracht bij Brouwersgracht, vlak bij Centraal Station. Ideaal voor bijv. musicus. In goede staat, taxatierapport van juli 2010. Woonopp. ca. 65 m2, excl. gangboordkasten en achteronder. Goed geïsloleerde, demontabele eikenhouten vloer. Vraagprijs: € 375.000,=. Inlichtingen: margorens@planet.nl
Vrienden van het Lied Uit liefde voor de liedkunst en om de negentiende-eeuwse traditie van huisconcerten nieuw leven in te blazen, werd in 1961 de Vereniging Vrienden van het Lied opgericht. De leden zijn verspreid over 24 regionale afdelingen en streven naar verbreiding van de liedkunst. Jaarlijks biedt de vereniging ongeveer 55 liederenrecitals aan in grotere woonhuizen of kleinere podia. Niet alleen gerenommeerde liedkunstenaars treden op, maar ook veelbelovende, beginnende talenten krijgen de kans podiumervaring op te doen en een repertoire op te bouwen. Elk jaar organiseert de vereniging bovendien cursussen voor gevorderde amateurzangers onder leiding van ervaren beroepsmusici.
Ja, ik word lid! naam
________________________
adres
_________________________________________________________________________
postcode ________________________
naam medelid _________________________________
woonplaats
_________________________________
_________________________________________________________________________
tel.nr.
_________________________________________________________________________
regio waarvan ik lid wil zijn __________________________________________________________ Ik geef me/ons op als lid van de Vereniging Vrienden van het Lied en betaal een contributie van â‚Ź 45 per persoon of â‚Ź 75 per twee personen (1 adres). Vrienden tot 24 jaar betalen â‚Ź 15 (stuur kopie ID mee). datum
________________________
handtekening _________________________________
Via een machtiging voor een jaarlijkse incasso betaalt u aan het einde van ieder kalenderjaar uw contributie voor het volgende contributiejaar. Verstuur deze aanmelding en u krijgt verdere informatie thuisgestuurd. Vrienden van het Lied - Ledenadministratie, t.a.v. mw. A.M.E. van Otterloo, Wim Sonneveldlaan 203, 3584 ZS Utrecht. Aanmelden kan ook via www.vvhl.nl
Comité van Aanbeveling
H.K.H. Prinses Christina der Nederlanden Elly Ameling zangeres Jhr. drs. P.A.C. Beelaerts van Blokland oud-Commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht Drs. Jan Willem ten Boeke oud-directeur MuziekGroep Nederland Mr. C.F.M.A.W. van Cleef directeur Ede&Partners Huub van Dael voorzitter Commissie Nederlandse Muziekprijs Drs. Henk Heuvelmans hoofd afd. Hedendaags Klassiek Muziekcentrum Nederland secretaris-generaal ECPNM Rudolf Jansen pianist Ruud van der Meer zanger Jard van Nes zangeres Ir. Gabriël Oostvogel directeur Concert- en congresgebouw de Doelen W.E. Scherpenhuijsen Rom oud-voorzitter bestuur Koninklijk Concertgebouworkest Ed Spanjaard dirigent Jacques Stienstra projectontwikkelaar
Vrienden van het Lied
www.vvhl.nl
secretariaat: Wim Sonneveldlaan 203 3584 ZS Utrecht 030 · 2735781 vriendenvanhetlied@gmail.com