n'GO nr 12

ON T W I K K EL I NG S SA ME N W ER K I NG E N ME NSEL I J K E R EL AT I E S

Corrupt Wiens fout?

Reciprociteit, onontbeerlijk in de NoordZuidrelatie

Pierre Rabhi plaatst natuur en mens in het centrum

Over een andere boeg: Try outcome mapping!

Nr12 juni 2013

N 12 r

n’GO juni 2013

radar P.3

blog-notes P.31 Irénée Karfazo Domboué

instrument P.26

Outcome mapping

de partner wijst de weg

| vooraf

Wanneer je zienswijze je verblindt P.21

Vestzak, broekzak

r Corruptie als stoorzdoessniedreP.13 voor ontwikkeling

Miguel de Clerck

Directeur Echos Communication

COVER © WOUTER TOLENAARS - FOTOLIA

portret P.8 Pierre Rabhi

2

Welkom in de wereld van de relativiteit!

Hier is mijn werkelijkheid niet dé werkelijkheid, hier worden we bewust dat we allemaal, wie we ook zijn, de wereld bekijken doorheen onze denkbeelden, overtuigingen, kennis, … Deze relativiteit ligt al iets moeilijker wanneer we nadenken over het begrip ‘ontwikkeling’. Dit begrip werd uitgevonden door een ideologie waarvoor het samen-leven gebaseerd is op de ver­ spreiding van de eigen normen over de rest van de wereld! Logisch dat het moeilijk is om daar van relativiteit te gewagen…

Diezelfde relativiteit gaat ons al een stuk beter af als we – zodra het ons uitkomt – corruptie aanvaarden als lokale folklore.

Toch is onze vaste overtuiging dat we ‘goed doen’ niet zomaar verwerpelijk. Ze heeft zelfs waarde, tenminste als ze een plaats vindt in een relatie van wederkerigheid. Luisterbereidheid en erkenning dat de realiteit van de andere mij kan verrijken: misschien ligt daar wel de sleutel van de relativiteit?

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

een andere kijk

n’GO juni 2013

3

Foto van de maand

In Kenia passeren bosjes toeristen bij de Pokot-stam en ze richten hun lens op de dorpen zonder ook maar iemand zijn mening te vragen. Eric laforgue bekijkt de zaken anders. Deze dame is niet langer gewoon onderwerp van de foto, ze wordt plots actor in het proces. “Het idee was om haar te laten deelnemen aan de shooting en haar te vragen om zichzelf te belichten met de flash. Deze foto is de eerste, vandaar haar verbazing. Onmiddellijk daarop schoten de andere leden van de stam in een luide lach.” (foto: Eric Lafforgue)

een andere kijk

4 © SYLVAIN BILODEAU - FOTOLIA

n’GO juni 2013

| Video van de maand

Like, like en nog eens like…

Een goed doel openlijk steunen is een fluitje van een cent. Het activisme van de klik of ‘kliktivisme’ beleeft hoogdagen op de sociale netwerken. Een

succes met twee kanten.

Enerzijds wordt de informatie razendsnel verspreid en vermenigvuldigen de supporters zich als niets, anderzijds beperkt de actie

van virtuele militanten zich meestal tot deze kleine druk op de linkerknop. UNICEF legt in een korte video de vinger op dit gebrek aan concrete actie. Maar ter geruststelling

van onze vrienden-likers: er zijn ook andere manieren om te handelen dan geld geven…

Ontdek de video

een andere kijk

5

© AVESUN - FOTOLIA

n’GO juni 2013

Briljante Mislukkingen: van loser naar held Mislukkingen. Ze zijn vaak goud waard, maar worden vol schaamte onder de mat geveegd. En dat terwijl de groot-

ste uitvindingen in de geschiedenis eerder uit mislukkingen dan uit successen voortkomen. Het Instituut voor Briljante Mislukkingen wil een positieve houding ten opzichte van mislukkingen bevorderen. Want risico’s nemen en ondernemend denken

hebben maar een overlevingskans in een cultuur waar leren van falen toegelaten is. Weg dat schaamrood, leve de briljante mislukking!

Ontdek snel de rubriek ‘leermomenten in ontwikkelingssamenwerking’.

een andere kijk

6 © IQONCEPT - FOTOLIA

n’GO juni 2013

Kleurrijke buurten, gezonde bewoners Meer info

u 360° Voor gelezen Woon je liever in een ‘witte’ buurt, want veiliger, gezonder en vriendelijker? Een recente studie van sociologen van de Universiteit van Manchester (UK) wijst net het omgekeerde uit. Etnisch diverse buurten tonen een grotere sociale cohesie en meer tolerantie voor het anders-zijn, wat bijdraagt tot een betere gezondheid. Onmogelijk, denkt u? We verwarren al te vaak etnische diversiteit en behoeftigheid. Het is geenszins de veelkleurigheid van een buurt die er de levenskwaliteit onderuit haalt, wel sociale en economische armoede. Als we onze vooroordelen eens bijstelden?

Ontwikkeling in woorden

De Senoufos

n’GO juni 2013

7

Elke maand maakt Odile Tendeng een taalkundige analyse van de interpretatie van het woord ‘ontwikkeling’ in een Afrikaanse taal.

De Senoufos: “Inwendige welstand”

De sociale organisatie van de Senoufos

De Senoufos krijgen hun levensfilosofie al op jonge leeftijd mee. Dat gebeurt in de Poro, een geheime samenleving die volgens leeftijdsklasse geordend is en die de traditionele wijsheid en kennis beheert. Na drie cycli van zeven jaar krijgt de leerling toegang tot de status van geïnitieerde. Al die jaren leert hij de geheime wetten kennen van de beschermgeesten die over de mens heersen en wordt hij voorbereid op het leven

in de samenleving. In de mythologie van de Senoufos komt de mens op aarde als dier.

De Poro verleent de mens toegang tot de mensheid. Een volledige opleiding door de Poro maakt een mens volwaardig en vredelievend en ze brengt hem dicht bij de scheppende god.

Het vredelievende karakter van de Senoufos, dat zich uitdrukt in hun welsprekendheid, komt duidelijk naar voren in een legende die het verhaal vertelt van Zwaconyo Soro (1840-1844), het prestigieuze hoofd van het koninkrijk Senoufo van Korogho, die gunsten wilde bekomen van Samory Touré en hem zei : I k ben geen krijger, maar een landbouwer Ik wil geen oorlog; ik vertrouw me toe aan u Ik zoek met niemand onenigheid Enkel met de aarde vecht ik

| op de letter “Ontwikkeling”

in het Senoufo

Bij de Senoufos verwijst het woord (breʃejɛna̰) naar het concept ontwikkeling. Letterlijk betekent het ‘vooruit gaan’, ‘iets verder afmaken’, ‘zich verbeteren’.

Dankzij de Poro kan elke mens zich verbeteren en voorspoed bereiken.

In de Senoufo-traditie bestaat welvaart niet buiten de mens. Mensen zijn binnenin welvarend, zodra ze het stadium van complete mens hebben bereikt. Maar wie dat stadium niet bereikt heeft, is de allerarmste, hoeveel materiële rijkdom hij ook verworven heeft.

© GENTIL FRANCOIS - FOTOLIA

H

et Senoufo-volk (of Siena, wat betekent: ‘zij die de Sene-taal of het Senoufo spreken’), is een van de belangrijkste bevolkingsgroepen in het noorden van Ivoorkust. Ze leven onder andere in de steden Korhogo en Boundiali, maar je vindt ze ook in Burkina Faso en in Zuid-Mali.

Ondanks hun verbrokkeling, zowel qua woonplaats als door hun talenvariëteit, is hun cultuur homogeen gebleven.

portret

n’GO juni 2013

8

“De mens is niet de prins van de mensheid”

© PATRICK LAZIC

Pierre Rabhi

portret Van op zijn heuvel in de Ardèche overpeinst, be­ werkt en aan­ schouwt Pierre Rabhi zijn ideale wereld. Eenvoud is zijn motto: “Ik geloof in de kracht van gematigdheid, en niet in de kwets­ baarheid van steeds meer.”

1938

| bio

Wordt geboren te Kenadsa in Algerije.

1942

Wordt door zijn vader toevertrouwd aan een Frans echtpaar.

9 © PIERRE RABHI

n’GO juni 2013

1959

Komt aan in Frankrijk.

1961

Neemt zijn intrek in een oude boerderij in de Ardèche.

De weerbarstige bodem wordt zijn oefenterrein.

1970…

Met zijn agroecologische technieken trekt hij de aandacht van stagiaires en allerlei verenigingen.

1981

Start vormingen met boeren uit Burkina Faso.

1997

Wordt door de VN tot expert benoemd in de strijd tegen verwoestijning.

2000…

Richt verschillende organisaties op, geeft heel wat voordrachten, schrijft boeken… maar verliest zijn lapje grond niet uit het oog.

portret

ijftig jaar geleden was deze grond droog en rotsachtig.

Vandaag tiert er overal weelderig groen. Voor deze gedaanteverandering heeft Pierre Rabhi krachten noch moeite gespaard.

Met een stevige dosis wilskracht, enkele graantjes zelfopoffering, heel wat druppels genialiteit en enkele zaadjes nieuwsgierigheid heeft hij bijgedragen tot de opkomst van de agro-ecologie.

Oorspronkelijk gingen Pierre Rabhi en zijn vrouw in de Cévennes wonen om te vluchten van het maatschappelijk model waarin ze toen leefden. “Ik woonde met Michèle in Parijs. We hebben elkaar ontmoet in het bedrijf waar we allebei werkten, zij als secretaresse en ik als gespecialiseerde arbeider. Ik stond beneden aan de piramide en ik ervaarde mijn werk als een vervreemding: het eiste mijn hele bestaan op in ruil voor een loon, onder het voorwendsel dat dit de enige manier was om te overleven.

Toen begon ik te beseffen dat het systeem dat ons zogezegd moest bevrijden, ons in feite opsloot.” De beslissing was snel geno-

© MOUVEMENT COLIBRIS

V

n’GO juni 2013

10

| getuigenis

Jérôme Henry, directeur particu­lie­ re markt en solidaire producten bij Crédit Coopératif1

« Ik ken Pierre nu zo’n tien jaar en wij geven elkaar raad voor onze projecten. Pierre heeft een heel complexe en eigen manier van functioneren: hij zet projecten op zoals een nomade een kamp zou bouwen in de woestijn. Hij bouwt, en vervolgens bouwt hij verder, zijn hele weg af.

Zijn juiste kijk op de wereld heeft ook alles te maken met zijn afkomst: hij praat en schrijft meesterlijk goed en wordt daarbij gedragen door de Afrikaanse wijsheid. »

“Ik heb gewoon zin om gelukkig te zijn, maar een gemakkelijke keuze is dat niet…”

portret men: ze trokken naar het binnenland om van de vrijheid te proeven.

Een dubbelzijdige ontwikkeling

Doordat hij als moslim en Algerijn geboren werd, vervolgens Fransman en katholiek werd en daarna atheïst, heeft Pierre Rabhi een verlichte kijk op de Noord-Zuidrelatie en op de wereld van de ontwikkelingshulp.

“Het begrip ontwikkelingshulp zit vol tegenstrijdigheden. Het komt voort uit een ideologie die samenleven zag als een uitbreiding van zijn eigen normen naar de rest van de wereld. Alsof andere volkeren zich voordien nooit ontwikkeld hebben.

Die ontwikkeling is er wel degelijk geweest, maar niet volgens de regels van de westerse ideologie van vandaag. Neem bijvoorbeeld de referentie van de dollar: wie met minder dan een dollar per dag moet rondkomen wordt onder de categorie van extreme armoede geplaatst. Als deze mensen effectief van de dollar zouden moeten leven, zouden ze er al lang niet meer zijn. De mensheid heeft vanaf haar ontstaan steeds in haar behoeften voorzien. Als geld als maatstaf wordt gebruikt, telt alles wat gratis voor elkaar wordt gedaan en geïndexeerd wordt volgens de waarde ‘leven’ niet mee! Daarbij komt dat Europa nooit zijn ontwikkeling

11 © LEONID IKAN - FOTOLIA

n’GO juni 2013

had kunnen doormaken zonder gebieden over de hele wereld uit te buiten. Dit ontwikkelingsmodel is volstrekt artificieel en kan niet opnieuw herhaald worden. Niet zonder de planeet helemaal naar de vaantjes te helpen…”

Meeslepende natuur

Als bodemexpert en filosoof, laat Pierre Rabhi zowel zijn groenten als zijn ideeën bloeien. “Ik geloof in de kracht van de gematigdheid. De fraaiste prestatie is om aan

je behoeften te voldoen op een zo eenvoudig mogelijke manier.” Om dit principe toe te passen moet je soms gewoon om je heen kijken om inspiratie te vinden. “Ik heb de natuur vaak geobserveerd en ze heeft me veel geleerd over het leven, over de natuurlijke orde… Wat is ze intelligent en zit ze goed in elkaar! Als je bedenkt dat één enkele graankorrel de oorsprong kan zijn van duizenden variëteiten, dat is toch ongelooflijk! Waarom groeit alles? Ik weet het niet, maar door te mediteren over dit klei-

“Als geld als maatstaf wordt gebruikt, telt alles wat gratis voor elkaar wordt gedaan niet mee”

portret ne wonder kunnen we ons eigen belang op aarde relativeren. De mens is niet de prins van de mensheid. Hij is maar een uitdrukking van de natuur.”

Met agro-ecologie leert Pierre Rabhi de mens opnieuw hoe hij moeder natuur het hof moet maken. “Het idee is om de grond te cultiveren enkel en alleen met de grondstoffen en energie die de natuur ons biedt.

Door bepaalde principes te respecteren kunnen we het potentieel van de grond en de voedingsbodem verhogen zonder een cent uit te geven. Maar agro-ecologie is enkel een instrument van een idee die veel groter is, waarin respect voor alles wat leeft centraal staat en waarin de mens op zijn verantwoordelijkheid wordt gewezen tegenover al het leven. Dit gaat over biodiversiteit en over de productiemiddelen van de landbouw, maar ook over solidariteit promoten tussen mensen, waardering hebben voor ieders ervaringen en tradities, competenties uitwisselen… zonder de verwondering uit het oog te verliezen. Ik sta er altijd versteld van dat er nooit over schoonheid wordt gesproken in het politiek-ecologische discours. We hebben nog een hele weg af te leggen om tot de essentie te komen. Maar we hebben alles wat ervoor nodig is…”

Opvoeding

De kortste weg naar verandering loopt vaak langs de opvoeding. “Ik spreek wel degelijk over opvoeden, niet over formateren! Veel jonge gediplomeerden verlaten de schoolbanken met talloze concepten en theorieën op zak, die ze gebruiken om zich

n’GO juni 2013

aan te passen aan het dominante maatschappijmodel. Ze worden goede samoerai van de moderniteit, onintelligente technocraten, die bovendien denken dat ze op de goede weg zitten. Daar belanden we alweer in de ambiguïteit: intelligentie beperkt zich tot schoolprestaties en voedt zich met de overtuiging dat ons model het beste is.

Terwijl echte intelligentie erin bestaat de wereld met luciditeit te bekijken, te leren van anderen, de zaken in vraag te stellen…

Als ik lezingen geef, dan verkondig ik wel mijn overtuigingen, maar ik beweer nooit de waarheid in pacht te hebben. Ik eis altijd dat er een debat volgt zodat er plaats is voor controverse. Ik nodig de mensen uit om te reageren zodat hun opmerkingen mij kunnen verlichten.”

Verzoen u

Tot slot legt Pierre Rabhi ons een laatste raad voor. “We kunnen maar van paradigma veranderen als we ook de maatschappij veranderen. En we zullen pas de maatschappij veranderen als er een menselijke verandering komt. Elke menselijke verandering is bovenal individueel. Wij dragen allemaal ons deel van de verantwoordelijkheid. Verzoen u met uw ouders en uw vrienden; daarmee zal je de wereld heropbouwen. Houd echt van elkaar, want menselijke relaties kunnen u een uitzonderlijke kracht geven! Weet u, wat ik tijdens mijn leven geleerd heb, dient niet voor mijn eigen kleine glorie. Ik heb gewoon zin om gelukkig te zijn, maar een gemakkelijke keuze is dat niet…”

RENAUD DEWORST

12

| getuigenis

Nicolas Hulot, journalist, schrijver en ecologisch militant1

« Pierre Rabhi is een sleutelontmoeting op mijn eigen levenspad. Dergelijke ontmoetingen heb je niet vaak. Hij is één van die absolute, coherente, radicale, maar tolerante humanisten, en incarneert daarmee die kwaliteiten die alle knappe geesten typeren. Daarom zou hij bekender moeten zijn dan de te beperkte cirkel van vandaag. Hij kan zeer aandachtig luisteren, toont enorm veel helderheid in zien en denken, maar heeft ook veel ervaring. Pierre is niet enkel een theoreticus: hij weet waarover hij spreekt. Ik heb altijd gevochten tegen mensen die hun vooroordelen maar laten sudderen, alsof we de eeuwigheid voor ons hebben. Hij kan wegen openbreken en bruggen bouwen naar de andere, zonder evenwel minder veeleisend te worden. Daarmee incarneert hij het anti-vooroordeel bij uitstek. »

| meer weten Deze getuigenissen komen uit het speciale nummer van het magazine Kaizen van januari 2013, gewijd aan Pierre Rabhi.

1

© PHOTOPHONIE - FOTOLIA

dossier

n’GO juni 2013

13

Er rust een huizenhoog taboe op. Maar dat het verwerpelijk is, daar zijn we het over eens. Corruptie zet een rem op ontwikkeling en ze treft de armsten het eerst.

Alleen, welke richting moet onze beschuldigende vinger uitgaan, en van welk hout maken we pijlen?

Vestzak, broekzak Corruptie als stoorzender voor ontwikkeling

dossier

14 © NITO - FOTOLIA

n’GO juni 2013

http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/

H

oewel corruptie van alle tijden en culturen is, springen de ongeregeldheden in zogenaamde ontwikkelingslanden het sterkst in het oog. Wellicht omdat de ongeoorloofde verrijking van corrupte functionarissen in schril contrast staat met de schrijnende armoede van wie geen toegang heeft tot dit lucratieve systeem. Maar ook de objectieve cijfers van Transparency International laten weinig aan de verbeelding over (zie kader). Afghanistan, Somalië en Noord-Korea voeren de corruptie-index aan, gevolgd door andere zogenaamde ontwikkelingslanden. Corruptie schurkt zich onmiskenbaar tegen armoede en democratisch falen aan. Maar welke mechanismen maken een land, een stad of een administratie tot een kluwen

van corrupt gedrag? Welke dieperliggende oorzaken kunnen we aanwijzen, niet als verschoning, maar als sleutel voor verandering?

Geen universeel begrip

Een Noors interdisciplinair onderzoeksteam voerde in opdracht van Norad, het Noorse agentschap voor ontwikkelingssamenwerking, een zorgvuldige dissectie uit van het wereldwijde corruptievraagstuk.1 Ze kwamen tot een markante vaststelling: het Westen hanteert steevast een definitie van corruptie als misbruik van publieke posities en goederen voor privéwinst, maar de grens van onaanvaardbaar gedrag is niet universeel. De Westerse definitie legt al te veel nadruk op het illegale aspect, terwijl ook de betekenis die

| meer weten Footnotes 1

Research on Corruption. A policy oriented survey

Jens Chr. Andvig, Odd-Helge Fjeldstad, Inge Amundsen, Tone Sissener, Tina Søreide (Chr. Michelsen Institute (CMI) & Norwegian Institute of International Affairs (NUPI), Commissioned by NORAD, Final report, December 2000 2

The causes of corruption: a cross-national study

D. Treisman, Published in Journal of Public Economics, 76, 3, June 2000, pp.399-457

dossier

n’GO juni 2013

Moussa Mara Presidentskandidaat zet in op transparantie Om zijn afkeer van corruptie in daden om te zetten, werkt de burgemeester van Commune 4 van Bamako, Moussa Mara, op drie fronten: preventief, met dagelijkse beleidsinstrumenten en repressief. “Corruptie wordt gevoed door onwetendheid. Daarom zorg ik ervoor dat mijn burgers goed geïnformeerd zijn over hun rechten. We hebben een charter gepubliceerd dat voor alle publieke diensten

de tijd en prijs vastlegt.

Dit charter werd door alle ambtenaren ondertekend.

Tegelijk heb ik de salarissen van de ambtenaren met 10 % verhoogd om de nood aan steekpenningen in te dijken. In amper acht maanden tijd stond het systeem op poten. Daarnaast hebben we voor alle aankopen een standaardprijs vastgelegd, waaraan elke offerte moet beantwoorden. Dat ontmoe-

digt schenkingen. Objectieve procedures en transparantie zijn voortaan de norm. Wie corrupte praktijken vaststelt, kan hiervoor anoniem klacht indienen. We vragen de hulp van het gerecht om onze politiek kracht bij te zetten en corruptie te bestraffen.”

Lees het anti-corruptiecharter van Moussa Mara.

15

mensen zelf aan een gedrag geven in rekening moet worden gebracht. De sociale normen en de publieke cultuur bepalen wat corruptie is. Negocieerbare spelregels, een systeem van tussenmannen, solidariteitsnetwerken en schenkingsgebruiken vormen een gedragslogica die ‘corruptie’ bevordert. Maar in vele niet-Westerse landen is de uitwisseling van giften of diensten een middel om goede relaties te onderhouden en elkaar te helpen.

Familie, vrienden en kennissen worden er aanzien als een legitieme bron om zaken te bekomen. Wie door iemand benaderd wordt om een gunst, vindt dat vaak de normaalste zaak van de wereld. De antropologen van het onderzoeksteam houden daarom een pleidooi voor een meer open definitie, die rekening houdt met de historische setting van mensen en culturen.

Titanenstrijd

Toch is de afwijzing van ongeoorloofde zelfverrijking niet exclusief Westers. Boekhoudkundig specialist Moussa Mara is burgemeester van Commune 4 van de Malinese hoofdstad Bamako en kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 12 juli. Deze onvermoeibare bestrijder van corruptie erkent dat de sociale relaties in zijn land veelal bepaald worden door verwantschap of vriendschap, maar dat is geenszins een vrijgeleide voor corruptie, vindt hij. “De cultuur van solidariteit en wederzijdse hulp heeft alle bestaansrecht, maar voor mij is de grens tussen solidariteit en corruptie duidelijk. Als ambtenaren voor een publieke service een wederdienst vragen, in geld of in natura, dan is er

n’GO juni 2013

“Een corrupte ambtenaar maakt een perfecte maatschappelijke afweging: hij zoekt hoe hij zijn leven kan verbeteren.” sprake van corruptie. Je macht gebruiken om je persoonlijk te verrijken is een duidelijke uiting van egoïsme en individualisme. Dergelijke praktijken bestrijd ik met alle middelen die ik heb (zie kader).” De bevolking juicht het beleid van Moussa Mara toe, maar hij heeft nog een lange strijd te voeren. Als enige in Mali heeft hij zijn bezittingen publiek gemaakt, omdat hij als leider de eerste wil zijn om de transparantiegedachte te belichamen.

Moussa Mara: “Momenteel voer ik nog een pioniersstrijd, maar stilaan staat een nieuwe politieke klasse op die vindt dat de traditionele ethiek van de oude garde zijn limieten heeft bereikt. We brengen de mensen burgerzin bij, op school en in de families. Dat is lang verwaarloosd, waardoor corruptie welig kon tieren. De verandering heeft tijd nodig, want de corruptie zit diep in het systeem geworteld. Maar ik schat mijn kansen voor het presidentschap positief in.”

Perfecte maatschappelijke afweging

Dimitri Van den Meerssche is jurist met een sterke interesse voor internationaal beleid, voornamelijk in de ontwikkelingscontext.

Hij verbleef een tijd in Benin en Egypte en observeerde het dagelijkse leven met een kritische blik. “Mijn romantisch beeld van de Afrikaanse solidariteit kreeg een flinke knauw. Ik zag heel veel opportunisme en wantrouwen. Toch blijft mijn ethisch oordeel mild voor de individuele ‘zondaars’.

Niet de corrupte ambtenaar, maar het falende politieke en rechtssysteem moeten met de vinger worden gewezen. Corruptie kan welig tieren omwille van de juridische en politieke incentives. Waar geen juridische bescherming geldt, zijn creativiteit, productiviteit en innovatie te risicovol.

Wie investeert nog als eigendomsrechten onzeker zijn of als je zonder eigendomspapieren geen toegang hebt tot kredieten? In zo’n systeem is welvaart

16 © AFRICA - FOTOLIA

dossier

dossier

n’GO juni 2013

17

“Om kritiek te kunnen leveren op een falend beleid heb je een sterke civil society nodig, maar zolang er een slecht beleid wordt gevoerd, komt er geen performante civil society van de grond.”

Dimitri Van den Meerssche

creëren roekeloos, het systeem aanhangen loont. Ik raakte bevriend met enkele Beniners die klaagden dat corruptie hun land kapotmaakt, maar toen ik hun vroeg wat ze zelf wilden worden, antwoordden ze zonder aarzelen ‘politieman of douanier’. Kan je het hen verwijten? De corrupte ambtenaar of deze jongeren maken gewoon een perfecte maatschappelijke afweging: ze zoeken hoe ze hun leven kunnen verbeteren. Corruptie heeft alles te maken met een gebrek aan controle- en verantwoordingsmechanismen. Afrika heeft geen mentaliteitsprobleem, maar een bestuursprobleem.”

Social capital, een rollende bal

Wiet Janssen

Wiet Janssen was als ingenieur jarenlang betrokken bij ontwikkelingsprojecten in Afrika en Azië. Later schreef hij aan de universiteit Twente een doctoraat over ontwikkelingssamenwerking, met veel aandacht voor corruptie. Hij wijst op het begrip social capital als sleutel voor de ontwikkeling van staten. “Social capital is het geheel van betrouwbare instellingen, netwerken en sociale normen die de interactie tussen mensen vormgeven en de

betrouwbaarheid van een samenleving bepalen. Waar een sociale cultuur van cliëntelisme heerst, is het social capital laag en het vertrouwen van mensen navenant. Handel en investeringen komen er niet van de grond. Maar de bal rolt verder.

Een gebrek aan social capital staat goed bestuur in de weg. En als er geen garanties zijn voor degelijk bestuur en voor een correcte besteding van de beschikbare gelden, blijft elk plan voor ontwikkeling dode letter. Hier en daar staan leiders op die het goed voorhebben met hun land, maar een sociale cultuur is als een zware stoomtrein, die je niet zomaar stopt. Ik denk dat Afrika een vorm van bureaucratie nodig heeft, zoals een goed functionerend belastingssysteem. Want als je geen geld hebt, zoek je andere manieren om je invloed te laten gelden.”

Catch 22

Dimitri Van den Meerssche: “Ik geloof sterk in de lokale mogelijkheden en ik denk niet dat de Afrikaanse bevolking, uitgezonderd voor noodhulp, de multilaterale miljardenstroom nodig heeft, want het geld komt nooit in een productief systeem omwille van de falende onderbouw

van de samenleving. Die onderbouw is de civil society: onderwijs, vakbonden, een vrije pers,… Zij zijn meestal wel formeel aanwezig, maar kunnen hun rol niet spelen. Eigenlijk zitten falende landen in een soort catch 22: om kritiek te kunnen leveren op een falend beleid heb je een sterke civil society nodig, maar zolang er een slecht beleid wordt gevoerd, komt er geen performante civil society van de grond.”

De macht van de middenklasse

Falende instellingen en corruptie vormen dus een stevige tweespan. Maar er is meer in het spel. Uitgebreid onderzoek wijst uit dat economisch zwakkere landen sneller ten prooi vallen aan corruptie.2 De correlatie werkt in beide richtingen: een laag inkomen zet aan tot ongeoorloofd winstbejag en corruptie maakt volkeren arm omdat het verduisterde geld niet geïnvesteerd wordt in het algemeen welzijn. Wiet Janssen: “Economische ontwikkeling is een absolute voorwaarde om de corruptie te doen dalen. Ze doet een middenklasse opstaan die de heersende elite kan uitdagen en via democratische mechanismen een goed bestuur kan afdwingen.

dossier © ELNUR - FOTOLIA

n’GO juni 2013

Britse kolonialen deden beter Daniel Treisman van de University of California deed uitvoerig onderzoek naar de correlaties tussen corruptie en allerlei facetten van het maatschappelijk leven. Zo stelde hij vast dat niet-gekoloniseerde volkeren en vroegere Britse kolonies minder corrupt zijn dan staten die door Spanje, Portugal of Frankrijk werden ingelijfd. Maar hoewel de correlatie overduidelijk is, blijft de dieperliggende oorzaak een vraagteken.

Spelen protestantisme of de

common law-traditie een rol?

Waren de Britten eerder vrijheidszoekers dan goudzoekers? Lag het aan een sterker lokaal zelfbestuur? Of aan de vroege vrijhandel tegenover het mercantilisme? Het blijven open vragen. Naast de koloniale factor kan Treismans onderzoek slechts een tweetal andere correlaties met zekerheid aanduiden: landen met een lage economische ontwikkeling vertonen duidelijk meer corrupt gedrag, evenals staten met een federale of

decentrale overheidsstructuur, waarbij men zijn invloed directer kan doen gelden.

Tal van andere verbanden zijn minder overtuigend en kunnen in twee richtingen geïnterpreteerd worden.

Snelle modernisering, sterke of zwakke staatsinmenging, oorlog of stabiliteit, democratie of dictatuur, een open of gesloten economie, … De vraag naar het kip of het ei blijft open.

18

Zonder bourgeoisie geen ontwikkeling.

De samenhang tussen koopkracht en corruptie komt sterk naar voren uit de betrouwbaarheidscijfers van Transparancy International. Arme landen bengelen steevast onderaan, maar zodra hun economische situatie verbetert, daalt de corruptie. In Latijns-Amerika zijn er tal van voorbeelden, maar ook dichterbij: Polen haalde vroeger 3 op 10 in de betrouwbaarheidsindex. Nu het als lid van de Europese Unie meer economische impulsen krijgt, haalt het 6 op 10.

Ook China verschoof van 2,5 op 10 naar 4 op 10 en die trend gaat steevast verder. Dalende corruptiecijfers volgen steeds traag op de economische ontwikkeling. Vanaf een gemiddelde koopkracht van 6 à 7000 dollar per persoon per jaar daalt de corruptie; pas vanaf een koopkracht van ongeveer 20 000 dollar bereiken landen het Westerse corruptieniveau. Een land als Nederland heeft een gemiddelde koopkracht van 40 000 dollar per jaar.

Vooral de ontwikkeling van een industrie speelt een belangrijke rol in de indijking van corruptie. Industriële bedrijven maken deel uit van een keten van toeleverende of verwerkende bedrijven met een netwerk van diensten errond. Een gebrek aan vertrouwen tegenover de anderen in de keten of de overheid blokkeert het hele systeem. Daarom is industrie een belangrijke maatschappelijke prikkel om de corruptie van een land te verminderen.”

Schizofrenie

Corruptie mag dan wel steviger wortel hebben geschoten in het Zuiden, toch gaat het Westen niet vrijuit. De onderzoekers van de

dossier

Norad-studie wijzen op de schizofrene werkelijkheid waarin heel wat ontwikkelingslanden zich bevinden. Het Westerse administratieve apparaat, dat een eeuwenlange strijd om politieke hervormingen samenbalt, werd tijdens de kolonisatie in heel wat landen volledig en zonder maatschappelijk aanknopingspunt gekopieerd. Omdat de lokale socio-culturele logica vaak haaks stond op de bureaucratische logica, ontstond een situatie van conflicterende normen. Het gevolg vandaag is een schizofrene toestand, die aanleiding geeft tot inefficiëntie, frustratie en wantrouwen. Zo bestaan er situaties, bijvoorbeeld in India, waarbij het probleem van de competing codes corruptie rechtstreeks in de hand werkt. Sommigen vinden immers dat corrupte praktijken het bureaucratische systeem vermenselijken en dat iemand die zaken door de vingers ziet zich een ‘echter’ mens toont dan hij die loyaal is aan het ‘vreemde’ systeem.

Ook voor Wiet Janssen hebben de kolonialen boter op het hoofd. “De meeste Afrikaanse landen waren vóór de komst van de kolonisator georganiseerd op dorpsniveau. Na de kolonisatie erfden de nieuwe leiders een centraal bestuur en controle over grote rijkdommen, waarmee ze hoegenaamd niet vertrouwd waren. De kolonisator bouwde geen ondersteunend sociaal systeem op, zodat de bezette staten na de onafhankelijkheid verweesd achterbleven. Ik vrees dat vandaag heel wat presidenten hun land besturen als een dorp, als sterke man met een steunende kliek errond.”

Ontwikkelingshulp naast de kwestie

Niet alleen het koloniale verleden, maar ook de manier waarop het Westen vandaag de ontwikkelingshulp organiseert, baart Dimitri

n’GO juni 2013

19

Sierk van Hout “Corruptie accepteren als lokale folklore is verraad” Hoe moeten wij als westerlingen in het buitenland omgaan met corruptie? Op reis, maar evengoed als ontwikkelingswerker? When in Rome, do as the Romans do? Sierk van Hout, reisjournalist en lid van Transparancy International, verzet zich tegen een flexibele moraal, waarbij we ‘in den vreemde’ geen graten zien in een steekpenning, terwijl dit niet strookt met de normen die we thuis hanteren. Reisgids Lonely Planet begint een hoofdstuk over corruptie met ‘Bribery is a way of life throughout Africa’, een uitlating waar van Hout zich niet in kan vinden. “Thuis alle vruchten genieten van een transparante samenleving en ver weg corruptie accepteren als een soort lokale folklore is niets minder dan verraad. De keuze voor corrupt gedrag is een slag in het gezicht van al diegenen dáár die dagelijks onder corruptie lijden en zich ertegen verzetten. Eronder verscholen zit in essentie de diepgewor-

telde waan als zouden mensen dáár niet tot onze soort behoren. Maar hoe moet het dan met die arme politieman die misschien in geen maanden salaris heeft ontvangen en nu met ‘tol’ zijn familie moet onderhouden? Door te kiezen voor de korte termijn – omkopen – maak je het een overheid wel heel gemakkelijk haar dienaren nóg minder of helemaal geen salaris uit te keren en zo is de cirkel rond. De keuze waar we voor staan, doet denken aan het prisoner's dilemma uit de speltheorie: als wij niet toegeven, doet een ander het misschien wel en maken we het onszelf alleen maar moeilijk.

Maar als niemand toegeeft, zijn we allemaal stukken beter af. Wat doen we?

Door de grote afstand is er wat rek in de principes gekomen. Maar de vraag is tot hoe dicht bij huis de rot mag komen. Tot binnen de Europese Unie, op het werk?”

Lees het volledige opiniestuk

dossier

© SWISSHIPPO - FOTOLIA

“In landen met een democratisch deficit is de Verklaring van Parijs het perfecte mechanisme om corruptie in de hand te werken.”

n’GO juni 2013

Van den Meerssche zorgen. Het systeem draagt zelf bij tot een foute besteding van de gelden, meent hij. “De Verklaring van Parijs (2005) pleit voor een verhoogd ownership en legt het design van ontwikkelingshulp in handen van de lokale overheden. De uitvoering van de besluiten gebeurt door de lokale instellingen om een hoge mate van alignment te verzekeren. De rol van de Westerse landen wordt beperkt tot budgetaire hulp. Hoewel het uitgangspunt in se goed is, leidt deze aanpak in de praktijk tot verregaande anomalieën. In landen met een democratisch deficit is de aanpak van Parijs het perfecte mechanisme om corruptie in de hand te werken. De vage Poverty Reduction Strategy Papers (PRSP) en de verdragen tussen de UN Funds en ontwikkelingslanden blinken uit in vaagheid en nutteloosheid. Nergens is er sprake van accountabilitymechanismen, er zijn nauwelijks verplichtingen vastgelegd en van de besteding van de middelen zijn geen gegevens beschikbaar. Maar wat blijkt bovendien? Extra ontwikkelingsgelden hebben nergens een daling van de corruptie teweeggebracht. Integendeel, zolang de vetpotten van ontwikkelingssamenwerking de grootste of enige bron van inkomsten zijn, kunnen malafide leiders zich ongestoord bedienen, zonder rekenschap af te leggen aan de bevolking.”

Belastingen versus zakkenvullen

Wiet Janssen beaamt: “Heel veel ontwikkelingsgeld gaat rechtstreeks naar de regeringen van ontwikkelingslanden en 20 à 30 % gaat daarbij verloren. Corruptie in ontwikkelingshulp is geen populair thema omdat

20

het het enthousiasme van het publiek om te schenken fnuikt. Maar corruptie is nu eenmaal een vaste fase in de ontwikkeling van een land. Ook wij zijn daardoor gegaan. Als alternatief voor deze zinloze geldstromen pleit ik ervoor dat staten en ngo’s opleiding, capaciteitsversterking, kennisoverdracht en commerciële samenwerking aanbieden.

In heel veel landen komt het geld vanzelf binnen door de aanwezigheid van winstgevende grondstoffen. Niet ontwikkelingsgeld, maar een goed belastingsysteem en een middenklasse die aanstuurt op democratisch bestuur kunnen het ongegeneerde zakkenvullen een halt toeroepen en het vertrouwen herstellen.”

Werk voor antropologen

Onbegonnen werk? Talrijke initiatieven voor corruptiebestrijding strandden inderdaad zonder succes, maar één spoor is duidelijk: economische ontwikkeling speelt op lange termijn een stevige rol in de vermindering van corruptie. Preventief werken, zoals de gelegenheid voor corruptie indijken, politieke en economische hervormingen doorvoeren en accountabilitymechanismen uitbouwen, dat zijn de speerpunten van een efficiënte corruptiebestrijding. Antropologische onderzoeksmethodes kunnen hierbij bijzonder nuttig zijn om het corruptiefenomeen contextueel te vatten. Zo kunnen we betrouwbare systemen uitbouwen die de lokale waarden, normen en praktijken respecteren. Een hele kluif!

SYLVIE WALRAEVENS

© PHOTOCREO - FOTOLIA

Wanneer je zienswijze je verblindt

hoe bekijk je...

de zaken van op afstand

Als twee mensen verschillende standpunten hebben over dezelfde ­realiteit, is er vaak iemand die gelijk heeft en een andere die zich vergist. Elke partij is zeker van zijn gelijk en zal de tegenstander proberen duidelijk maken dat hij het mis heeft.

We kunnen conflicten vermijden als we beseffen dat onze ­realiteit slechts een uitdrukking is van een standpunt… n’GO juni 2013

21

de zaken van op afstand

© CELLO ARMSTRONG - FOTOLIA

hoe bekijk je...

Iedereen heeft redenen om te denken wat hij denkt, gewoon omdat het zijn idee is, onderbouwd met zijn kennis, zijn ervaringen en zijn overtuigingen.

Hoe kunnen we hier een positieve wending aan geven en irritaties vermijden?

«

We zitten allemaal gevangen in onze eigen voorstelling van de wereld.” Dat is de essentie van het artikel. Laat ons dit eens letterlijk bekijken. Bekijk de wereld eens vanuit de ruimte. Zie je ze voor je? Negen kansen op tien zal Europa in het centrum liggen. We zijn gewend aan de laars van Italië of het kleine België omringd door andere landen, waaronder Lux., afgekort omdat het zo klein is.

n’GO juni 2013

22

Hoe… afstand nemen 1. Doe de test als het ijzer heet is Je zit in een conversatie. Je gesprekspartner is het oneens met je. Hij heeft een ander standpunt. Wat denk je? «Ik heb gelijk, hij heeft ongelijk» of «Wat een domme redenering» of «Hij is dom»? Je houdt vast aan je eigen zekerheid, verankerd in je eigen voorstellingen. Als je denkt «Dit is een interessant standpunt» of «Zo had ik het nog niet bekeken» of «Dit is helemaal niet hoe ik erover denk, maar laten we eens kijken wat hij te zeggen heeft», dan sta je open en kan je relativeren.

2. Veranderen van standpunt Als je je zeker voelt, doe dan eens de oefening om van standpunt te veranderen. Vraag jezelf af wat iemand anders van de situatie/conversatie zou denken.

Verplaats je bijvoorbeeld in je beste vriend, je collega, je partner, een ongeletterde voorbijganger, een professor aan de universiteit (of gelijk wie, van de president tot de laatste van zijn onderdanen). Nadat je drie of vier verschillende standpunten hebt gepolst, vraag

je jezelf af «En wat denk jij er nu van?».

Je kan je ook afvragen wat je over tien jaar zou denken. Want als je er tien jaar later niet meer aan denkt, waarom zou je je er nu dan druk over maken…

3. Neem afstand Neem afstand om los te komen van de ‘reële’ situatie, bijvoorbeeld door de vier ‘werkvragen’ van Katie Byron te stellen. Vertrek van je eigen standpunt en vraag jezelf af: A: Is het waar?

B: Kan ik er helemaal zeker van zijn dat het waar is?

C: Hoe reageer ik, of wat gebeurt er als ik dit idee volg?

D: Wie zou ik zijn zonder dit idee?

4. Train jezelf om afstand te nemen Onthoud enkele zinnetjes om niet in je zekerheid te vervallen: “Alles is relatief”; “Bewaar je antwoord voor later, de nacht brengt raad”; “Er is bijna niets dat ons meer kwelt dan het idee dat we over iets hebben”; “Maak je niet druk, is het zo erg?”; “Ik weet dat ik niets weet”…

de zaken van op afstand

© 2002, ODT. INCORPORATED

hoe bekijk je...

“Jouw realiteit is niets anders dan een innerlijke voorstelling van de realiteit van de buitenwereld waarin je leeft”

n’GO juni 2013

23

Werp nu eens een blik op de Mac­Arthur Corrective map of the world. Straf hé!

Het noorden wordt het zuiden. Rusland en Canada zijn naar onder gezakt. Er lijkt veel meer water te zijn en Europa is een klein lapje grond aan het uiteinde van de kaart… De eerste keer sta je versteld van deze voorstelling. Je voelt je verloren, niet op je gemak: het is niet wat we verwachten en het stelt onze dagelijkse kijk op de proef. Dit is een eerste stap om afstand te nemen van ons normale gezichtspunt. Er is een tweede stap nodig om iets positiefs te halen uit deze nieuwe blik op eenzelfde realiteit: twee kaarten die dezelfde wereld weergeven.

Een extra gezichtspunt kan ons verrijken: dit is de wereld door de ogen van een Australiër.

Voortaan maken beide kaarten deel uit van ons denkbeeld, ondanks de verschillen. Dat is wat er uiteindelijk gebeurt met onze voorstelling als we met een nieuwe invalshoek worden geconfronteerd. In dit geval is het onderwerp neutraal. Met ons verstand kunnen we deze twee beelden accepteren… maar zo gemakkelijk is het niet altijd.

Wie niet voor mij is, is tegen mij!

Meestal is het onderwerp niet neutraal. Als een directeur zijn langetermijnvisie uit de doeken doet voor zijn medewerkers en zij hierin geen praktische oplossingen zien voor hun huidige problemen op het terrein, fnuikt hij alle ondernemingszin. Dergelijke situaties zijn netelig en vaak emotioneel. Als het hoofd van een missie te maken krijgt met een cholera-epidemie en aan de financieel directeur zijn nood aan middelen voorlegt, zal hij geen oren hebben naar een verhaal over begrotingsevenwichten. Voor hem is het een zaak van leven of dood en

hoe bekijk je...

de zaken van op afstand

| meer weten Boek Votre profil face au stress

Patrick Collignon en Jean-Louis Prata, 2012, Eyrolles, Paris

Internet The Work

Cathy Byron - www.thework.com

| uitgeklaard Wat zegt het woordenboek hierover

Zekerheid

• Geestesstaat waarin niet getwijfeld wordt, waarin men geen vergissing vreest.

Relativiteit

• Wat relatief is, is dat enkel in relatie tot iets anders. Het is kennis die enkel bestaat uit het begrijpen van relaties en niet van de realiteit zelf.

niet van geld. In dergelijke situaties is de natuurlijke reflex van de mens om de realiteit te verdedigen: ofwel een ‘metavisie’ die rekening houdt met algemene parameters, ofwel een dagelijkse stroom aan sterfgevallen die in toom moet worden gehouden. Maar de realiteit van de andere gesprekspartner is helemaal anders: concrete problemen oplossen enerzijds en uitgaven beheren anderzijds. De verschillende voorstellingen van de werkelijkheid botsen.

Ieder probeert zijn standpunt te verdedigen of zelfs op te dringen, door zich te concentreren op zijn eigen argumenten, zonder te luisteren naar die van zijn gesprekspartner. In dit dovemansgesprek is de kans op conflict evenredig met het aantal replieken.

Als de spanning stijgt is vechtstress niet veraf. We weten dat vechtstress (zie n’GO nr.4) erop wijst dat we de situatie onder controle willen krijgen en niet gedomineerd willen worden. We willen gelijk krijgen. We raken geïrriteerd en kunnen geen kritiek verdragen: “Als je niet voor mij bent, dan ben je tegen mij”. Zolang we niet uit die staat van stress geraken, blijven we opgesloten in onze eigen wereld. Het wordt dan onmogelijk om afstand te nemen, je open te stellen voor de realiteit van de ander. Een oplossing of compromis is veraf.

De kaart is niet het territorium

Onze voorstelling van de wereld valt niet samen met hoe de wereld echt is. De mens kan niet alle frequenties horen of alle lichtgolven waarnemen. We bevinden ons nooit in alle mogelijke situaties. Alfred Korzybski, vader van de semantiek, leert ons

n’GO juni 2013

24

dat onze geest interne voorstellingen van de buitenwereld opbouwt die gebaseerd zijn op gedeeltelijke en gefilterde informatie.

‘De’ realiteit die we met onze ogen zien is nooit meer dan de uitdrukking van ons gezichtspunt. Op zich is dat geen probleem.

Tenzij we denken dat dit standpunt de enige werkelijkheid is. Dit komt door de werking van de automatische mentale modus (zie n’GO nr.6). Al onze overtuigingen, kennis, gedrag, gedachten en emoties zijn erin opgeslagen. De specialiteit van deze modus?

Snel een oplossing vinden in een bepaalde situatie. Meestal volstaat het om snel een blik te werpen op wat we hebben opgeslagen. Omdat de modus 90% van de tijd aan het roer staat, bepaalt hij onze normale geestestoestand. We ervaren dit als een evidentie, temeer omdat de automatische modus onze overtuigingen probeert te beschermen, zodat we ze niet in vraag zouden stellen. We onderbouwen ze met logische verklaringen en rationele verantwoordingen. Zo worden overtuigingen zekerheden.

Dat wil niet zeggen dat de automatische mentale modus het bij het rechte eind heeft, want in principe redeneert hij niet: hij klampt zich vast aan wat hem aangeleerd is te geloven. Zowel de directeur als de werknemers gaan uit van hun gelijk. Of de standpunten complementair of tegengesteld zijn hangt af van de geestestoestand van alle betrokkenen.

Alles is relatief

Als we zeggen: “Dit houdt geen steek” of “Ik heb gelijk”, zijn we ons er niet van bewust dat dit gedachten zijn die voortspruiten uit een context en die het product

de zaken van op afstand

zijn van onze geschiedenis. We houden ze voor de waarheid. Volgens de ACT (Acceptance and Commitment Therapy) gaat het wel degelijk over een idee, het resultaat van een proces in onze hersenen, en niet over de realiteit. Anders gesteld: als twee personen hun mening geven, wisselen ze hun voorstellingen van de realiteit uit. Geen van de twee heeft meer ‘reële’ waarde dan de andere. Wel kunnen ze samen een nieuwe kijk bieden, zoals bij de kaart van MacArthur. Om niet in de val te lopen van zekerheden moet je de automatische mentale modus kortsluiten. Onthoud dat je eigen standpunt altijd relatief is. Het is nooit de hele werkelijkheid, maar een deel ervan. Je hebt gelijk dat je denkt wat je denkt, maar je hebt nooit meer gelijk dan iemand anders. Je drukt een standpunt uit dat je gelooft. Nuanceer dit. De ander heeft ook het recht om zijn standpunt uit te drukken. Voortaan moet je alles van op afstand bekijken, afstappen van je vertrouwde referenties en met openheid de voordelen van het nieuwe standpunt ontdekken. Het is altijd makkelijker om een gemeenschappelijke oplossing te vinden. Je houding gaat er ook door veranderen. In ontwikkelingssamenwerking wordt er samengewerkt met de lokale bevolking en het is de bedoeling om samen iets op te bouwen in plaats van een westerse know-how op te leggen…

PATRICK COLLIGNON

Dit artikel werd geschreven in samenwerking met het INC www.neurocognitivism.com

n’GO juni 2013

25 © MIRKO RAATZ - FOTOLIA

hoe bekijk je...

Kenmerken van… …zekerheid Automatisch Je automatische mentale modus (zie n’GO nr.9) vertrekt van je eigen voorstelling van de wereld in de vorm van conditioneringen, overtuigingen en kennis, die je gedachten, emoties en gedrag bepalen. Dit geeft een gevoel van realiteit, van bewijs.

Gebaseerd op een beoordelingsfout Je hebt het gevoel dat je gedachten werkelijkheid zijn, maar het zijn maar gedachten die door je brein zijn gecreëerd. Deze ‘realiteit’ is eigenlijk een gedeeltelijke en individuele interpretatie van de realiteit en niet de realiteit zelf.

Gelinkt aan stress De stress ontstaat wanneer je weigert om je waarneming in vraag te stellen door je vast te klampen aan één enkel standpunt. Dit is een teken. Het toont aan dat je vergeet dat je mening relatief is en dat die veel breder en rijker kan worden door je open te stellen voor het standpunt van de ander.

n’GO juni 2013

26 © ERIC LAFFORGUE

instrument outcome mapping

Sociale transformatie is een zoete droom die kan omslaan in een nachtmerrie als we ze op muziek proberen zetten.

Om valse noten te vermijden, kan outcome mapping helpen de juiste maat te vinden.

Outcome mapping de partner wijst de weg

instrument outcome mapping © ALPHASPIRIT - FOTOLIA

n’GO juni 2013

27

| drie grote stappen Outcome mapping bestaat uit drie delen. Elk deel is onderverdeeld in opeenvolgende stappen en een reeks praktische instrumenten.

1. Intentional design In de eerste fase worden de partners en hun behoeften geïdentificeerd, de visie gedefinieerd en het plan opgesteld.

Voorbeeld van een instrument: een visietekst schrijven over de ideale situatie voor de uiteindelijke begunstigde.

2. Monitoring

K

omaf maken met de extreme armoede in Brazilië, het onderwijs verbeteren in Zambia of ijveren voor het natuurbehoud in België; het zijn mooie, nobele en ambitieuze doelstellingen, maar één enkele organisatie, hoe groot of kapitaalkrachtig ook, krijgt dit nooit alleen voor elkaar. Een steentje bijdragen, ja dat wel.

En outcome mapping kan hierbij helpen.

Complexe verandering

“Outcome mapping is een geïntegreerde methode voor planning, monitoring en evaluatie, die bijzonder nuttig is bij programma’s die een complexe sociale verandering beogen”, zegt Jan Van Ongevalle,

Research Manager aan het Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (HIVA) van de KULeuven. “De methode legt het accent op veranderingen in gedrag en handelen van de betrokkenen.

Men vertrekt vanuit het idee dat een ngo in het Noorden slechts een zeer beperkte invloed heeft op de finale begunstigden, maar wel meer effect kan hebben op de naaste partners (boundary partners). De projecten zijn daarom gericht op veranderingen bij die partners.”

In de ideale situatie is de methode zeer participatief. Reeds in de planningsfase worden de boundary partners bij het proces betrokken. “Er wordt uitgeklaard welke verandering nodig is bij de boundary

In deze fase van concrete actie wordt het project nauwgezet opgevolgd en de evolutie ervan vastgesteld. Hier en daar gebeurt een autoevaluatie of een aanpassing van het project.

Voorbeeld van een instrument: De outcome journal is een soort dagboek waarin de concrete evoluties van het project kunnen gevolgd worden.

Het is ook een basis voor discussie tussen de betrokkenen.

3. Evaluatie Deze fase is nog in volle ontwikkeling. Omdat de methode nog maar net tien jaar oud is, komen de eerste succesvolle ervaringen nu pas binnen.

Voorbeeld van een instrument: op de website www.outcomemapping.ca, die als verspreidingsmiddel en als leerplatform voor de methode dient, worden er verschillende technieken aangeboden. De populairste daarvan is outcome harvesting.

instrument outcome mapping © MALGORZATA KISTRYN - FOTOLIA

n’GO juni 2013

partners (de outcomes) om zo bij te dragen tot duurzame verandering bij de uiteindelijke begunstigden. Deze benadering is fundamenteel gericht op de actoren. Wat is ieders rol, verantwoordelijkheid, verwachtingen? Tijdens de planning wordt dit allemaal op tafel gegooid. Zo worden misverstanden vermeden en weet iedereen wat zijn taak is.”

People-centered

Outcome mapping laat het menselijk aspect bij ontwikkelingssamenwerking en NoordZuidrelaties naar voren komen. “Omdat het project gebaseerd is op de noden van de partners, is het onmogelijk om enkel van achter een computerscherm te opereren.

Het is onontbeerlijk om de partners persoonlijk te ontmoeten en samen met hen te

28

| getuigenis

Steff Deprez, Coördinator bij Vredeseilanden en consultant in planning, monitoring en evaluatie

beslissen welke ondersteuning het meest zin heeft. Daardoor wordt het welslagen van een project voor een groot deel de verantwoordelijkheid van de partners.

Dat brengt ons bij een van de grote pijlers van de methode: het hulpprogramma erkent dat verandering pas mogelijk wordt als ze door de lokale gemeenschap gedragen wordt.”

Een nederige opstelling

Jan Van Ongevalle

Outcome mapping plaatst de ambities van een ontwikkelingsproject in een nieuw perspectief. De benadering staat mijlenver van de mythe van de held die met 1001 oplossingen komt aandraven voor een noodlijdende

« Outcome mapping is niet zomaar een methodologie opgebouwd uit instrumenten om uit te testen.

Ze zet aan tot een andere kijk op ontwikkelingshulp en op de manier waarop we een probleem plannen.

Voor mij brengt ze meerdere interessante zaken aan. Ten eerste is de benadering 'actor centered': men concentreert zich op de eigen rol en die van de partners. Ten tweede wil men bovenal een gedragsverandering bij de partners bewerkstelligen, die kan bijdragen tot een betere situatie voor de uiteindelijke doelgroepen. Men spreekt nederig van een bijdrage tot verandering en niet van een toewijzing vanuit één richting. In de manier van meten kijken we niet naar het aantal activiteiten georganiseerd door de partner in het Zuiden, maar wel of de partner in het Noorden een goede opleiding heeft gegeven. Eigenlijk is het een van de zeldzame modellen die in het proces ook de veranderingen opneemt die in de ngo in het Noorden moeten plaatsvinden om goed zijn ondersteunende rol te kunnen spelen.»

instrument outcome mapping

n’GO juni 2013

29

“Elke bijdrage verdient geanalyseerd en grondig besproken te worden’’ | Pluspunten Outcome mapping

© KAF NUN - ALIOUNE NDIAYE;

bevolking. “We zijn er ons van bewust dat sociale verandering een heel complex proces is dat van vele factoren afhankelijk is. In de evaluatie bijvoorbeeld wordt de verandering niet toegeschreven aan één project of één actor. We kijken hoe een programma heeft kunnen bijdragen tot de vastgestelde evoluties. Er is geen eenvoudig, lineair oorzakelijk verband. Elke bijdrage moet geanalyseerd en grondig besproken worden. Dit alles maakt deel uit van het leer- en verbeteringsproces.”

Een nieuw kader?

Outcome mapping biedt nieuwe perspectieven voor de aanpak van een project.

Kan ze het logisch kader dan vervangen?

“De methode wint aan populariteit, maar is nog niet zo sterk verspreid onder de geldschieters. Veel organisaties zien wel al het nut in van dit proces en ze gebruiken het parallel met het logisch kader. Het is ook een hulp bij de concretisering van projecten die op papier soms erg theoretisch lijken. Het logisch kader als referentiemethodologie vervangen door outcome

––Het gebruik van verschillende tools vergt veel dialoog met de partners. Zo worden er stevige banden gesmeed, is er een betere verstandhouding en komt het tot een wederzijds leerproces.

––Door rekening te houden met de gevolgen voor de dichte partners in plaats van de finale begunstigden, geeft outcome mapping een nauwkeuriger idee van de concrete bijdrage van een project.

––Het is een methode die kan aangepast worden naargelang de specifieke context. Een groot deel van de tools kunnen onafhankelijk van de methode worden gebruikt.

| de beperkingen –– Outcome mapping staat nog in de kinderschoenen. De methode is voortdurend in ontwikkeling en dient aangepast te worden aan elke specifieke context.

–– De gebruikte terminologie is verwant met het jargon van het traditionele projectmanagement, maar er zijn ook

heel eigen concepten. Het is dus even wennen aan de nieuwe terminologie.

–– De methode is niet direct toepasbaar bij zeer technische projecten zoals bij de constructie van een gebouw.

instrument outcome mapping

n’GO juni 2013

30

© AMIR KALJIKOVIC - FOTOLIA

“Outcome mapping doet mensen nadenken over het waarom in plaats van over het hoe’’ mapping lijkt me echter geen goed idee. De twee methodes zijn eerder complementair.”

Heeft u nu net een baanbrekende methode ontdekt die uw organisatie op zijn kop gaat zetten? Neem de proef op de som! Een korte opleiding, of voor de vlijtigsten, het handboek doornemen, is voldoende om u er helemaal in onder te dompelen. “Een eenvoudige introductie geeft al een idee van het potentieel van de methode. Sommigen nemen ze over als referentiekader, anderen gebruiken er enkele elementen van die ze aanpassen in functie van hun situatie. In elk geval doet outcome mapping de mensen vragen stellen over het ‘waarom’ in plaats van over het ‘hoe’ van hun acties.” Je eigen aanpak eens in vraag stellen heeft nog nooit iemand kwaad gedaan!

RENAUD DEWORST

| meer weten Boek Outcome mapping : building learning and reflection into development programs.

Sarah Earl, Fred Carden et Terry Smutylo, CRDI, 2002.

Internet www.outcomemapping.ca

U kent een interessant werkinstrument dat waardevol is in een context van ontwikkelingssamenwerking?

Laat het ons weten!

blog-notes

n’GO juni 2013

| stem van de expert

31

Irénée Karfazo Domboué

Irénée Karfazo Domboué is professor aan de universiteit van Montpellier. Hij was ook een van de stichters van het ‘Réseau réciprocité des relations Nord-Sud’ (Netwerk Wederkerigheid in de Noord-Zuidrelaties). Hij is onder andere co-auteur van het boek “Savoirs du Sud : Connaissances scientifiques et pratiques sociales : ce que nous devons aux pays du Sud” (Editions Charles Léopold Mayer). Vandaag bevordert hij nog steeds samen met anderen (met name de organisatie AND: Artisans d’un Nouveau Développement) de bewustwording rond gezonde relaties die aan ieder een plaats toekennen, in Noord en Zuid.

Wederkerigheid, van groot belang in de onderlinge verhouding tussen volkeren

T

oen twintig jaar geleden, in juni 1993, de stichtende vergadering van het ‘Netwerk Wederkerigheid in de NoordZuidrelaties’ plaatsvond, had de mondialisering nog niet de reikwijdte van vandaag. Sindsdien zijn er talrijke grenzen overschreden, alhoewel…

We vertrokken toen van een eenvoudige vaststelling: de evidente mislukking van wat we sinds de kolonisatie, in de jaren 60 ‘ontwikkelingssamenwerking’ noemden. in de Noord-Zuidrelatie heb-

ben we nooit echt waarde gehecht aan wat het Zuiden bijdraagt, zowel qua grondstoffen als qua kennis en kunde.

Men heeft de noden van die landen naast zich neergelegd en zo hun toekomst gehypothekeerd. Het resultaat vandaag is verschrikkelijk: de levensomstandigheden zijn fel verminderd en de ‘ontwikkeling’ heeft zich vertaald in een sterkere financiële, politieke en culturele afhankelijkheid... Eigenlijk is er helemaal geen samenwerking geweest, maar enkel actie van het Noorden in het Zuiden.

Hoe moet het dan wel? Relaties van wederkerigheid uitbouwen, wat betekent dat juist? Het is de erkenning van de waarde en bijdrage van elke betrokkene om samen een gezonde en duurzame relatie op te bouwen. Wat hebben we daarvoor nodig?

Het begrip ‘wederkerigheid’

Elke uitwisseling van gevoelens, verplichtingen of gelijkaardige diensten tussen twee personen noemen we wederkerig.

Wederkerige relaties zijn zelden een

n’GO juni 2013

“We moeten leren samenleven als broeders, zo niet zullen we samen sterven als idioten” — Martin Luther King zaak tussen twee mensen; er zijn talrijke partners bij betrokken. Daarom moet er een gemeenschappelijke wil zijn om elkaar te bevragen. Wederkerigheid schept menselijke waarden, ze zet een continue beweging in gang en is pas mogelijk als er een gesprekspartner is met wie een langdurige relatie kan opgebouwd worden. Wederkerigheid is verrijkend; de wederzijdse voordelen gaan verder dan bij een eenvoudige relatie tussen partners; ze verandert de klassieke beeldvorming over elkaar en daarin ligt haar vormende kracht. Ze opent een raam op de wereld en doet afstand nemen, je eigen werkelijkheid beter analyseren, en rekening houden met wat de andere weet om jouw problemen te helpen oplossen. Vandaag zijn vier belangrijke domeinen erkend als typische situaties van wederkerigheid: het sociale, burgerschap, cultuur, en wetenschap en techniek. Enkele voorbeelden zijn het principe van het participatieve budget, dat in Porte Alegre werd gebruikt, de communautaire therapie uit Senegal of de ecologische insecticiden

op basis van neem-olie die ontwikkeld werden in India.

Grenzen en voorwaarden

Wederkerigheid is geen makkelijk of automatisch proces, ze stoot op de tegenstand die in min of meerdere mate aanwezig is in de mentaliteit van mensen.

In het Zuiden wacht men op hulp en ziet men niet wat men zelf kan aanbrengen (inferioriteitscomplex). In het Noorden wil men hulp bieden en ziet me niet wat men ook kan ontvangen (superioriteitscomplex). Wederkerigheid veronderstelt een bekwaamheid om te luisteren, een openheid voor en vooral de erkenning van elkaar als begunstigden van ieders bijdrage. Daarvoor moet je jezelf in vraag durven stellen en afstand doen van je zekerheden. Dat roept meteen verschillende vragen op: hebben mensen uit het Zuiden iets te bieden, iets te leren aan mensen uit het Noorden? Voelen ze zich in staat om schenkers te worden? Zijn ze bewust van wat ze aandragen? Denkt ook het Noorden dat het Zuiden kennis

en waardevolle ervaring bezit die zouden aangewend kunnen worden als oplossing voor problemen bij hen? Het antwoord op al deze vragen vergt een echte dekolonisatie van de geesten, die merkbaar wordt in woordenschat en gedrag. Want noemen we mensen uit het Zuiden niet immigranten en mensen uit het Noorden ontwikkelingswerkers? Om een uitwisseling in wederkerigheid te bereiken, moet men eerst tot een verandering van blik en houding komen, aanvaarden en erkennen dat de Andere je gelijke is en toch anders door zijn cultuur. In het Noorden heerst de dominantie van het Hebben en van de Productie. In het Zuiden hebben Zijn en Menselijke Relaties de bovenhand. Inter-

32

© JNT VISUAL - FOTOLIA

blog-notes

blog-notes cultureel leren kan ons doen aanvaarden en erkennen dat we allemaal noden en vaardigheden hebben. Daar moet dan een echt partnerschap op volgen, dat gebaseerd is op langdurigheid en vertrouwen.

Daarvoor moeten eerst de doelstellingen, de waarden, noden en vaardigheden van ieder én ook de informatie die ze elk bezitten geïdentificeerd en gedeeld worden.

Gevolgen

We merken het elke dag: als er iets ergens op aarde gebeurt, heeft dit overal gevolgen. Op ecologisch vlak is dat evident, maar ook op cultureel, economisch of financieel niveau gebeurt het. Vandaag is een verkeerde ontwikkeling niet meer het aanhangsel van het Zuiden. Foute ontwikkeling komt overal voor, uiteraard in verschillende mate.

Vanwaar moeten dan de oplossingen voor dergelijke situaties komen? Van de aanhangers van het mondiale liberalisme? Voordat de situatie te explosief wordt, gaan zij de plooien gladstrijken en remedies voorstellen, maar het zullen geen palliatieve zorgen zijn. Moeten de oplossingen niet eerder van de slachtoffers komen? Overal in het Zuiden, net als in het Noorden, rijzen initiatieven uit de grond door mensen die zelf het probleem ondergaan. Maar die lokale oplossingen gewoon naast elkaar plaatsen, ook al zijn het er erg veel, zal de foute ontwikkeling op wereldvlak niet kunnen afblokken. Bij een mondiaal probleem hoort een mondiale oplossing. Het economische liberalisme heeft een waaier aan communicatiemiddelen op planetaire schaal kunnen

33

ontwikkelen om zich mondiaal te kunnen verspreiden. Zouden ook de oplossingen voor de foute ontwikkeling, die opduiken uit lokale ervaringen, geen gebruik kunnen maken van die communicatiemogelijkheden om zich te kunnen ontwikkelen en ook een globalere dimensie te kunnen pretenderen? Moeten de actoren die lokale ervaringen inzetten, overal ter wereld, niet solidair zijn en onderling samenwerken zodat ze zich verbonden weten door een verantwoordelijkheid en gemeenschappelijke belangen? Kan de nieuwe manier van actievoeren voortaan niet ‘relaties en netwerken creëren’ zijn in plaats van ‘tussenkomst per project’.

Kan de nieuwe naam voor ontwikkelingssamenwerking niet ‘wederzijdse uitwisseling’ zijn in plaats van ‘hulp’? Met wederkerigheid kunnen we aanknopen bij de echte betekenis van het woord samenwerking, dat de eigenheid van ieder en de complementariteit van wat elk aanbrengt, erkent. Wederkerigheid zal een belangrijke rol spelen voor onze gemeenschappelijke toekomst, in het Zuiden én in het Noorden. We kunnen niet anders dan de uitdaging van een nieuwe wereld aangaan: opgebouwd op basis van andere waarden dan winstbejag, een wereld die de kennis, kunde en omgangswijsheid van iedereen nodig heeft; een wereld waarin we echt samenwerken en ook samen slagen. Het is de enige mogelijkheid die we hebben om de chaos waarop de verdedigers van het dominante neoliberale systeem aansturen, te vermijden.

Het idee wint veld, maar tussen praktijk en realiteit ligt nog een hele weg.

n’GO juni 2013

Maandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos Communication Rue Coleau, 30 1410 Waterloo België +32(0)2 387 53 55 Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck Hoofdredacteur Pierre Biélande Adjunct-hoofdredacteur Renaud Deworst Redactie Sylvie Walraevens Patrick Collignon Vormgeving Bertrand Grousset Lay-out Thierry Fafchamps Met de steun van :

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org