n’GO nr 32

ON T W I K K E L I NG S S A M E N W E R K I NG E N M E N SE L I J K E R E L AT I E S

Cultuur, fast lane tussen Zuid en Noord Arnaud Zacharie Iedereen is op zoek naar hetzelfde‌

Welvaarts­ indicatoren Er is meer dan bbp!

Lukas Pairon Positief fatalisme

Nr32

december 2016

N 32 r

n’GO december 2016

| vooraf

radar P.3 portret P.7 Arnaud Zacharie blog-notes P.25 Gaëlla Gaheta

Miguel de Clerck

Directeur Echos Communication

Spotlight

Actualiteit anders bekeken P.29

Wie heeft het gsm-bankieren uitgevonden?

De Kenianen. Slechts weinig Europeanen weten dat. En dat heeft zo zijn redenen.

Immers, praten we over Afrikaanse technologische nieuwigheden, dan is er hoogstens een vorm van neerbuigend respect. Cultuur daarentegen is het enige domein waar zich een echte relatie van wederkerigheid kan ontplooien. Cultuur is dan ook een ideale vector om de Andere te leren kennen, een remedie tegen clichés, een kijk die de kunstmatige breuklijn tussen Noord en Zuid lijmt. Want wie cultuur zegt, zegt ontwikkeling: ze is als een katalysator van eigenwaarde en ze bevordert emancipatie.

Er is meer dan het bbp alleen!

De nieuwe welvaartsindicatoren

Cultuur, het snelle baanvak tussen Zuid en Noord

dossier P.14

COVER : © ADCOUR - FOTOLIA

blog-notes P.41 Lukas Pairon

instrument P.35

2

Dit nummer geeft u ook een blik achter de coulissen van de campagne Youmanity (echoscommunication.org/youmanity): een initiatief dat gewone mensen toont die ongewone dingen doen, in Afrika en rondom u. Open uw ogen en ‘verklik’ ze!

Veel leesplezier.

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Foto van de maand Bekijk de volledige reeks

© RUBÉN SALGADO ESCUDERO

n’GO december 2016

Wakkere wereld

De gevierde fotograaf Rubén Salgado Escudero belicht in zijn schitterende fotoreeks ‘Solar portraits’ hoe goedkope en milieuvriendelijke oplossingen een shortcut naar ontwikkeling kunnen zijn.

“Wereldwijd hebben zowat 1,1 miljard mensen geen toegang tot elektriciteit. Kaarsen

– duur en gevaarlijk – zijn de enige bron van licht na zonsondergang. Verafgelegen dorpen op het net aansluiten zou erg lang duren, terwijl kleine, goedkope fotovoltaïsche systemen huishoudens onmiddellijk gedurende minstens 12 uur van licht kunnen voorzien, zodat mensen meer kunnen

halen uit hun wakkere uren. Deze portretten tonen het leven van bewoners in verafgelegen gebieden, die voor de allereerste keer toegang hebben tot elektriciteit. Elke gefotografeerde legt uit hoe dit zijn leven heeft beïnvloed. De scènes werden enkel met zonnelampen bijgelicht.”

een andere kijk

4

© FAJNO - FOTOLIA

n’GO december 2016

Wiskunde met een twist Samenlevingen zonder geschreven traditie denken niet. Ze zijn achterlijk. Dat dacht u maar, u samen met het gros van de wereld. De Amerikaanse wiskundige Ron Eglash werpt een heel ander licht op het wiskundige denken van een aantal Afrikaanse gemeenschappen. In die samenlevingen drukken kunstui-

tingen een mathematische logica uit die niet wordt weergegeven met symbolen zoals in het Westen, maar heel tastbaar is. Voorbeelden? De Mangbetu in Congo gebruiken de hoek van 45° in de meeste van hun artistieke creaties, zoals muziekinstrumenten en kapsels. Ze herhalen dit eindeloos volgens een abstract schema. De Chokwe in Angola laten hun kinderen naarmate ze groeien steeds complexere grafen van Euler maken. Dat zijn tekeningen waarbij punten worden verbonden zonder één maal de hand op te heffen. Of

nog: de met gierst gevlochten afsluitingen in Mali zijn op diverse plaatsen minder of meer strak geweven naargelang de sterkte van de wind. In het Westen gebruikt men exponentiële functies voor zo’n bouwsel. Zij niet. Gewoon maar om te zeggen dat intelligentie vele vormen kent. Indrukwekkend.

http://terangaweb.com/ http://homepages.rpi.edu/

© RIOZDA PICTURES - IRAWOTALENTS.COM

een andere kijk

n’GO december 2016

5

u 360° Voor gezien

Straffe Beniners Meer informatie

Dat er potentieel zit in Afrika... dat het goede vakmannen zijn... dat ze sterk zijn in het uitdenken van eenvoudige oplossingen... Ooit misschien een (halve) waarheid, vandaag volstrekt achterhaald. In Afrikaanse landen als Benin breken jonge ondernemers, sportlui, ontwerpers, schrijvers, economen alle wetten die zo lang de Noord-Zuidrelatie hebben bepaald. Neen, ze zijn geen tweederangsamateurs die hun best doen, maar scheren hoge toppen in domeinen als architectuur, mode of informatica.

En dat mag geweten zijn. De Beninse website en web-tv Irawo maken over de hele wereld reclame door een ijzersterk repertorium op te bouwen van jonge rijzende sterren in Benin.

Een netwerk dat andere Beniners inspireert, dat de wereld informeert en zijn vastgeroeste ideeën corrigeert, en dat mensen met elkaar verbindt om verder grootse dingen te doen. Eindelijk...

een andere kijk

6 © YOUTUBE

n’GO december 2016

| Video van de maand

I will craft my own drum, I will not be played Anderhalve minuut. Langer heeft de Amerikaanse dichter en politiek activist van Palestijnse origine, Suheir Hammad, niet nodig om een prachtige, gebalde weigering uit te spreken om in het oorlogsdiscours mee te stappen, om een rol op te nemen in de vijandig-

heden tussen Israeli’s en Palestijnen.

Vluchteling, moslim en vrouw zijn maken dit hiphopgedicht des te sterker.

Wedden dat je een tweede keer klikt?

En een derde keer. bekijk de video

I will not dance to your war drum (...)

I will not hate for you or hate you (...)

I will craft my own drum; I will not be played (...)

I will dance and resist and persist (...)

© WWW.CATHOBEL.BE

portret

n’GO december 2016

7

Arnaud Zacharie Algemeen Secretaris van CNCD-11.11.11

“Iedereen is op zoek naar hetzelfde: economische, sociale, burgerlijke en politieke rechten.”

portret

n’GO december 2016

| bio

2000-03

Onderzoeksverantwoordelijke bij het Comité voor de kwijtschelding van de derdewereldschuld

2003-08

Onderzoeksdirecteur bij CNCD (Centre national de la Coopération au Développement)

© JENNY STURM - FOTOLIA

Arnaud Zacharie, een man van alle fronten? Hij komt op voor de rechten van migranten, maar betreedt ook de scène van de klimaatrechtvaardigheid. Steeds op de barricade voor mensenrechten, zowel in het Noorden als in het Zuiden.

8

2008

Wetenschappelijk medewerker bij het studiecentrum voor internationale samenwerking en ontwikkeling (CECID) aan de ULB

2008…

Algemeen Secretaris bij CNCD

2009

Docent aan de Universiteit van Luik (ULg) en aan de ULB

2009

Wetenschappelijk medewerker bij de onderzoekseenheid voor Internationale betrekkingen (ULg)

2013

Proffessor aan de Hogeschool van de provincie Luik (HELMO)

portret

9 © UCOS - NOEMI MONU

n’GO december 2016

A

rnaud Zacharie vervoegde in 2003 de troepen van CNCD (de Franstalige tegenhanger van 11.11.11) en is intussen algemeen secretaris. Hij voelde zich meteen aangetrokken door het pluralistische kader van de organisatie. Met een master in Internationale betrekkingen neemt hij al snel positie in tegenover de grootste uitdagingen van de eeuw: de expansie van het andersglobalisme, de kwestie van de internationale financiën (tobintaks en financiële speculatie), de klimaat- en milieuproblemen en het respect voor sociale normen binnen de wereldwijde handel. Onderwerpen die (jammer genoeg) actueel blijven, behalve dan misschien de afschaffing van de financiële schuld, waar-

“We worden geconfronteerd met een afwijzing van de politieke wereld zoals ik ze nooit eerder heb gekend.”

portret

n’GO december 2016

10

“

voor er politieke oplossingen gekomen zijn.

“Dat er geen politiek antwoord werd gegeven op de andere kwesties, heeft het nationalisme in de hand gewerkt”, verklaart Arnaud Zacharie. “De economische, sociale en ecologische prijs van deze wereldwijde problematiek hebben we reeds betaald, nu komt daar nog de politieke prijs bovenop.

Bewust of niet, burgers uiten hun ongenoegen over dergelijke zaken in de stembus. Ze stemmen op partijen die hun problemen aankaarten, zonder er een goede oplossing voor aan te reiken.”

Heet van de naald!

Tijdens dit interview wordt Donald Trump verkozen tot de volgende Amerikaanse president… Het er niet over hebben is geen optie, aangezien dit zo cruciaal is voor de wereldorde en uiteindelijk ook voor ontwikkelingssamenwerking. Net zoals de Brexit is dit een resultaat dat Arnaud Zacharie niet echt verbaast. Hij bestudeert de toename van het populisme en de identiteitstheorieën namelijk al jaren. Zal de nieuwe

© ONEINCHPUNCH - FOTOLIA

We zitten in een overgangsfase en men kan alleen maar hopen dat de ideeën die voortkomen uit burgerinitiatieven het zullen halen, en niet die van het autoritarisme.

‘wereldgendarme’ het akkoord van Parijs met één hand wegvegen? Zal hij een politiek voeren van economische terugplooiing en uitsluiting? Welke wind zal hij laten waaien over de multilaterale betrekkingen?

Duizend en een belangrijke vragen voor de ontwikkelingsactoren.

“Al in 2010 vreesde ik voor deze toename van nationaalpopulisme ten gevolge van de budgettaire restricties en de impact ervan”, verklaart Zacharie. “Het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat we ons in dit

soort situatie bevinden. Ook in de jaren 30 bleven de traditionele partijen in de ontkenningsfase hangen, terwijl anderen op de rug van hun buren eruit probeerden te geraken en/of voorstander waren van de terugkeer van het staatsgezag.” Volgens Arnaud Zacharie kan de reactie van de burgers op de commercialisering van mens en natuur verschillende vormen aannemen: hetzij isolationisme, hetzij de meer optimistische piste van het ecologische transitiedenken. Maar eerst riskeert Trump de toch al wankele

n’GO december 2016

“

De uitdagingen zijn vandaag wereldwijd en de problemen van het Zuiden vinden we, weliswaar in mindere mate, terug in het Noorden.

multilaterale betrekkingen nog fragieler te maken en de ondergang van internationale relaties te versterken. “We staan voor het einde van de alleenheerschappij van de Verenigde Staten, die kiezen voor het protectionisme. Er is dus geen stabilisator meer op wereldvlak, noch een leider die de problemen en crisissen oplost. We treden een multipolaire wereld binnen waarin elke regionale grootmacht zijn eigen regio beheert en vraagt dat men zich niet mengt in haar politiek.”

De terugkeer van de grote instellingen?

Zacharie, die zich engageert voor een positieve uitkomst, is voorstander van een multilaterale samenwerking die lijkt op die van net na de Tweede Wereldoorlog.

Tijdens deze periode werden organisaties als de NAVO, de GATT en de Europese Gemeenschap opgericht. Dit proces is sterker dan isolationisme en het verwerpen

van samenwerkingsverbanden, maar het kan wel nog even op zich laten wachten.

“Vandaag bevinden we ons zelfs nog niet in 1937… We zullen nog zwarte sneeuw zien!

Zij die denken dat Trump wel zal matigen, zijn in mijn ogen overdreven optimistisch.

Hij zal er geen moeite mee hebben om zijn ecologische visie door te drijven en hij zal proberen om uit de Cnutt te stappen. Fiscaal gezien is het dan weer mogelijk dat de daling van de vennootschapsbelasting van 35 naar 15% een financiële deregulering en een fiscale dumping in de hand werkt die nog agressiever zal zijn dan degene die de kredietcrisis heeft veroorzaakt.”

Welke impact zullen deze schokken binnen de politieke en wereldeconomische sfeer op ontwikkelingssamenwerking hebben? In zijn werk over de nieuwe geografie van ontwikkeling* linkt Arnaud Zacharie deze situatie aan het einde van de westerse hegemonie, wat aanpassingen in het monopolie van praktijken en benaderingen

11 © MARINO - FOTOLIA

portret

portret

© MIMADEO - ISTOCK

n’GO december 2016

impliceert. “Wat het Zuiden betreft, is de paternalistische politiek uitgespeeld. We zien vandaag ngo’s uit het Zuiden die financiële hulp weigeren als ze daardoor vastzitten aan de gevolgen van een dergelijke derdewereldvisie. De politiek van de uitgestrekte hand werkt niet meer.”

De Zuid-Zuidsamenwerking heeft haar eigen praktijken ontwikkeld en die zijn beduidend anders. Zij zet in op investeringen in economische structuren, terwijl de westerse ontwikkelingssamenwerking zich focust op onderwijs en gezondheid, in lijn met de millenniumdoelstellingen. De Zuid-Zuidsamenwerking bevat ook geen macro-economische voorwaarden, maar is een verbintenis om goederen en diensten aan te kopen van donorlanden. “Dit gaat

over een partnerlogica, een win-winsituatie, terwijl de westerlingen in een liefdadigheidsaanpak zitten: Wij zijn rijk, jullie zijn arm, wij gaan jullie helpen om onze weg te vinden.” Het Westen is niet langer de motor achter de groei van het Zuiden, die zich steeds meer op China of andere dynamischere economieën richten. We zouden trouwens vier extra planeten aan middelen nodig hebben indien we zouden vasthouden aan het Amerikaanse model dat men wilde veralgemenen in de jaren 50. “Vasthouden aan de originele visie van ontwikkeling zou een klimaatcrash met zich meebrengen, zowel voor de landen uit het Zuiden als het Noorden. Het is dus belangrijk dat er een herziening komt van dit samenwerkingsmodel, van deze moder-

niserende benadering, die het model van de rijke landen verspreidt.”

Inzetten op duurzaamheid… uit opportunisme

Wat mogen we verwachten op klimaatvlak? Voor Arnaud Zacharie zou ecologische dumping, waarbij Europa en China surfen op een golf van klimaatscepticisme, een rampscenario zijn. “Meer nog, als de Amerikaanse staten die geïnvesteerd hebben in duurzaamheid beroofd worden van de stimulansen verkregen onder Obama, mogen we een terugkeer naar fossiele energiebronnen en een stijging van de broeikasgassen vrezen. Aangezien de stijging eerder naar 3,5° dan naar 2° neigt, zit het er goed

12

portret © MAURUSASDF - FOTOLIA

n’GO december 2016

in dat we afstevenen op klimaatschokken en catastrofes. De Verenigde Staten zullen uiteraard mee in de boot zitten en het valt nog af te wachten hoe de publieke opinie zal reageren.” Maar we kunnen ook inzetten op een optimistischer scenario, waarbij Europa en Azië in de terugtrekking van Amerika een kans zien om te investeren in hernieuwbare energie via de ontwikkeling van vooruitstrevende technieken. Dat zou hen een grote afzetmarkt kunnen opleveren met de creatie van werkgelegenheid en dus groei als gevolg. Het is duidelijk, Arnaud Zacharie gelooft vooral in oplossingen op het domein van energietransitie en agro-ecologie.

“

13

In onze wereld zullen niet zomaar alle waarden teloorgaan, maar hij wordt wel steeds gepolariseerder.

Vaarwel TTIP?

Is het geen goed nieuws dat er met Trump een einde komt aan TTIP? “Ik weet niet of we dat goed nieuws kunnen noemen”, bekent de CNCD-baas. “TTIP was al ten dode opgeschreven, met of zonder Trump.

Toch bevonden we ons nog in een kader van partnerschap, van uitwisseling.” Protectionisme werkt handelsoorlogen in de hand en die zijn vaak slechts de voorsmaak van oorlogen tout court. Voeg daar nog de mondialisering aan toe die als een pletwals wordt ervaren en de burgers aanzet tot isolationisme. “We hebben nood aan open samenlevingen die de culturele diversiteit

en kennis van de verschillen respecteren.

Ik ben een universalist, maar we kunnen de problemen die dit isolationisme voeden, niet ontkennen. Ik hoop op de oprichting van een nieuwe New Deal in de vorm van een socio-ecologische transitie op wereldniveau, met een vernieuwing van de multilaterale instellingen en van de werelddemocratie. Iedereen is op zoek naar hetzelfde: economische en sociale, maar ook burgerlijke en politieke rechten.” Een strijd van elke dag, maar vooral één van lange adem!

SANDRA EVRARD

“Hulp beperken tot voedsel en gezondheidszorg is mensen als vee behandelen.” De Malagassische filmmaker Marie-Clémence Paes stelt de lens op scherp.

De megafoon van noodhulp en de thematische focus van internationale samenwerking op onderwijs, voedselzekerheid en veiligheid, zetten culturele ontwikkeling in de wachtkamer.

Voor later, als de zaken beter gaan.

Een vergissing?

Cultuur, het snelle baanvak tussen Zuid en Noord Over de impact van cultuur op (onze) ontwikkeling

n’GO december 2016

14 © OLLY - FOTOLIA

dossier

dossier

“

Er zat een rebels kantje aan de snelle heropbouw van de muziekschool in Gaza: alsof men wou zeggen: Wij willen niet enkel gedefinieerd worden in termen van basisbehoeften.

D

e kernvraag komt hierop neer: kunnen kunstenaars en sociaalculturele projectleiders hun plaats opeisen naast artsen, leraars en landbouwexperten, of beantwoordt cultuur eerder aan een terechte, maar toch secundaire behoefte? De pragmatische denker in ons neigt eerder naar de tweede optie. Immers: wie geen dak boven het hoofd heeft en scheel kijkt van de honger, denkt hoegenaamd niet aan kunst.

Een aantal spelers in het internationale cultuurlandschap durft dit openlijk in vraag te stellen. Niet vanuit zelfbehoud, maar vanuit een fundamentele reflectie over ons mens-zijn. n’GO stak zijn licht op bij enkele geëngageerde cultuuractoren.

Mens blijven in ontbering

Lukas Pairon is stichter van Music Fund, een vzw die voor het Zuiden instrumenten verzamelt en herstelt en ook technische

15 © MORPHART - FOTOLIA

n’GO december 2016

(Neo-)koloniale instru­ mentalisering van cultuur Cultuur mag dan een zachte sector genoemd worden, onschuldig is ze niet.

Onze eigen vaderlandse geschiedenis getuigt van een niet zo fraaie omgang met cultuur in Afrika. In 1890 is 99% van de Belgen antikoloniaal. De gevestigde machten – overheid, kerk, universiteiten – zetten daarom alles in het werk om de bevolking te overtuigen dat onze aanwezigheid in Congo nodig is. Het beeld van de Afrikanen wordt bewust op racistische wijze vertekend. Tijdens de koloniale periode worden de Congolezen als volstrekt onbekwaam geportret-

teerd, vergezeld van de leugen: we gaan hen ontwikkelen, we gaan hen cultuur bijbrengen. Na de onafhankelijkheid wordt een heel nieuw discours ingezet.

Media, onderwijs en cultuur ontmenselijken het beeld van Congo door van complete chaos te gewagen. Onze aanwezigheid beschermt de beschaving die door de kolonisatie aangebracht is. Vandaag sluimert nog steeds een neokoloniale kijk in onze benadering van cultuur.

Die uit zich het sterkst in de afwezigheid van zuiderse stemmen en beelden in ons praten over Afrika.

dossier

vermeldt identiteitsbeleving via kunst en cultuur expliciet. De Overeenkomst van Cotonou, de SDG’s, de Human Agenda, de UNESCO: allemaal verwijzen ze naar de nood aan en het recht op cultuurbeleving.

Neen, het ontberen van kunst is niet levensbedreigend, maar eigenwaarde en betrokkenheid bij een gemeenschap kan je moeilijk als secundair afdoen.”

Meesterschap, ownership en flow

Over de plaats van kunst in de menselijke ontwikkeling is al veel inkt gevloeid. Lukas Pairon ergert zich aan het romantische discours, waarin de rol van muziek wordt overdreven. “Gratuite uitspraken als Kunst verzacht de zeden irriteren mij. Kunsten kunnen zeker een rol spelen, maar de sociale impact ervan moet concreet onderzocht en gedefinieerd worden.1 Tijdens mijn doc Lukas Pairon is mede-oprichter van SIM (Social Impact of Music-making), een multidisciplinair onderzoeksplatform aan de Universiteit Gent dat de sociale bijdrage van muziek onderzoekt. Hij promoveert in 2017 1

© MKM3 - FOTOLIA

opleiding in instrumentenherstel financiert. Hij zag hoe tijdens de Gaza-oorlog van 2008-2009 de Bjorn Maes eerste muziekschool van de stad gebombardeerd werd en na amper twee maanden weer openging. “Hebben ze geen andere prioriteiten?, kon je je afvragen. Maar kunst maakt dat je je meer mens voelt. Het is wat mensen in de meest barre omstandigheden het hoofd boven water doet houden. Dieren hebben nood aan voedsel, onderdak en veiligheid, maar mensen kunnen erg ver gaan in het ontberen daarvan.

Dat hebben we gezien tijdens de Tweede Wereldoorlog en dat is ook wat mij in Gaza en Kinshasa trof. Er zat een rebels kantje aan de snelle heropbouw van de muziekschool; alsof men wou zeggen: Wij willen niet enkel gedefinieerd worden in termen van basisbehoeften.”

Bjorn Maes, programmamanager bij de cultuur-ngo Africalia, valt Lukas Pairon bij.

“Cultuur is zo inherent aan ons mens-zijn dat het een mensenrecht is. De Universele Verklaring Van de Rechten van de Mens

n’GO december 2016

16

dossier

n’GO december 2016

17

“Gratuite, romantische uitspraken als kunst

© CLOUD-MINE-AMSTERDAM - ISTOCK

verzacht de zeden zijn irritant. Kunsten kunnen zeker een rol spelen, maar de sociale impact van muziek moet concreet onderzocht en gedefinieerd worden.” toraatsonderzoek heb ik twee groepen in Kinshasa van heel nabij geobserveerd. Ik volgde een bende ex-gangsters die beweren dat muziek hen gered heeft. Ik wilde graag weten wat de rol van muziek dan precies was. Ook bij een andere groep, namelijk heksenkinderen, onderzocht ik de impact van muziek. Telkens kwam ik tot dezelfde conclusie: als je wil dat muziek een ontwikkelingsfactor wordt, heb je uiteraard sterke muziekpedagogen nodig, maar vooral ook mensen met sociale expertise en capaciteiten. Anders blijft de sociale impact beperkt.

Er is nog een andere belangrijke factor die ik ontdekte: bij muziek is meesterschap, de beheersing van een instrument of repertoire, heel belangrijk. Het geeft mensen het gevoel dat ze het stuur zelf in handen hebben, dat ze controle uitoefenen. Meesterschap maakt mensen trots, zelfbewust en met een thesis over het thema.

moedig. En dat heeft dan weer positieve effecten op andere dingen in het leven.”

“Maar meesterschap alleen volstaat niet.

In Congo staat de cultuur van chefferie Lukas Pairon vaak in de weg. Als een programma goed loopt, gaat altijd wel iemand met de eer lopen om er geld uit te slaan. Wie via muziek ontwikkelingskansen wil bieden, moet er aandacht voor hebben dat de kinderen of volwassenen het gevoel krijgen dat wat opgebouwd wordt, van hen is. Zij moeten mee bepalen wat er gespeeld wordt en wie verantwoordelijkheid draagt. Dat is ownership.”

En dan is er dat ene, bijna onvatbare element: de flow, wat Lukas Pairon gemakshalve het plezier noemt. “De voormalige gangsters die ik volgde, speelden traditionele percussiemuziek. Ze klaagden dat ze er nauwelijks

n’GO december 2016

“

Onze films zijn mogelijk technisch beter, maar wat de Afrikaan over zijn wereld zegt, is per definitie interessanter.

iets mee verdienden omdat er neergekeken werd op traditionele muziek. Ik vroeg me af waarom ze het dan toch bleven doen. Het bleek alles te maken hebben met de flow, een staat van zijn waarin je je goed voelt, waarin de tijdsnotie wegvalt. Artiesten kennen dat gevoel goed. Als mensen in overlevingssituaties toch kunst blijven maken, dan heeft dat met die flow te maken. Men creëert een andere wereld waarin men zelf aan het stuur zit en met anderen samen een creatief object creëert. Dit is geen vluchtgedrag, het is wat kunst met mensen doet.”

Perspectieven van elders

Jan Goossens is sinds enkele maanden directeur van het Festival de Marseille, maar als artistiek directeur van de Koninklijke

Vlaamse Schouwburg (KVS) zette hij jarenlang uitwisselingen en producties met Afrikaanse kunstenaars op. Hij beaamt dat kunst mensen aan het stuur van hun leven kan zetten. “De relatie tussen cultuur en ontwikkeling heeft alles te maken met één sleutelwoord: emancipatie. Mensen helpen om de capaciteit te ontwikkelen om autonoom en kritisch te denken. Culturele of artistieke uitwisseling bevestigt mensen in hun talenten en eigen kunnen. Maar die kwaliteiten moeten vervolgens geconfronteerd worden met perspectieven van elders: je bevraagt jezelf aan de hand van nieuwe zienswijzen. Zo word je een zelfstandig denkend en handelend wezen.”

Culturele emancipatie en diversiteit zijn cruciaal, vindt ook Bjorn Maes. “In de film­

industrie bijvoorbeeld is de Amerikaanse dominantie heel sterk. Daar moeten we weerwerk tegen bieden. Als mensen zich met een gemeenschap verbonden willen voelen, dan kunnen ze zich niet enkel associëren met wat van buitenaf komt. Africalia spiegelt haar werking aan het model dat in de twintigste eeuw de Vlaamse volksverheffing heeft gestuurd. De Vlaamse emancipatie verliep langs socio-culturele actie in culturele centra en bibliotheken. Dat model werkt ook in internationale samenwerking: inhoudelijk hebben wij in het Zuiden niets aan te bieden, enkel institutioneel, technisch en financieel.

Voor die professionalisering en verduurzaming is lokaal ownership cruciaal. Alle programma-assistenten zijn lokale experten die werken voor lokale organisaties. In Uganda

Guido Convents

18

© LILLY3 - ISTOCK

dossier

dossier

19

© RAF DEGEEST

n’GO december 2016

bijvoorbeeld steunen we Bajimba, een platform voor podiumkunsten dat verder kijkt dan de eigen werking. Zij identificeren noden uit de hele sector en laten die beheren door diverse organisaties naargelang hun expertise. Ook in Zuid-Afrika en elders in Afrika zien we hoe lokale partners zelf een economisch model opzetten om een inkomen te verwerven uit kunst. De rol van westerse cultuuractoren is om die emancipatorische werking te ondersteunen.”

Experten met een handicap

Guido Convents, directeur van Afrika Filmfestival, is expert in koloniale filmpropaganda. Hij startte met de vertoning van antikoloniale films naar aanleiding van Vierkant voor Afrika, een hoogmis voor alle Vlaamse ngo’s in 1996 rond het thema Afrika. “Alle getoonde films waren van Belgische makelij: propaganda voor de bestaansreden van de ngo’s. Er werd over Afrika gesproken en een beeld gegeven van een noodlastige regio, terwijl aan geen enkel debat een Afri-

kaan deelnam.”

“Koloniale miskenning van lokale culturen en stereotypering zijn nog steeds actueel. Onze kijk op Afrika is vertroebeld.2 Jan Goossens Toen de VRT 50 jaar onafhankelijkheid van Congo belichtte, toonde ze Bwana Kitoko, een uiterst koloniale film. En de bejubelde film Black is één van de meest racistische films van de laatste jaren. Wat een stereotiep beeld! Als je door Matonge wandelt, heb je voortaan schrik…

Ook als Rudi Vranckx, een journalist die ik nochtans waardeer, naar Congo reist om een ‘onbevooroordeeld’ portret te maken, mondt dat uit in een voorspelbaar beeld van vervallen koloniale infrastructuur en mensen die zeggen ‘dat het vroeger beter was’. Onze films zijn mogelijk technisch beter, maar wat http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/07/06/vrt-en-50-jaar-congo-dewansmaak-voorbij 2

dossier

de Afrikaan over zijn wereld zegt, is per definitie interessanter.”

“Vandaag zit het probleem niet alleen in de expliciete onderwaardering van lokale culturen, maar in de volledige afwezigheid ervan in onze media. Hoe kan je van culturele diversiteit spreken als je de beelden van daar niet binnenlaat, als je een Belgische cineast of schrijver naar Congo stuurt voor een ‘authentiek’ verhaal? Diversiteit is hun artistieke producten uitgeven en opnemen in je programmatie. Aan talent en potentieel is er geen gebrek, enkel aan geld en exposure.

Willen we de culturele emancipatie echt een duwtje geven, dan moeten we een ander, reëler beeld van de wereld tonen. We moeten dingen toelaten die tegen ons vertrouwde beeld van Afrika ingaan en we moeten de mechanismen doorbreken waarom mensen hier geen kansen krijgen. Afrika Filmfestival toont enkel het beste; op kwaliteit mag je niet afdingen, juist om het foute beeld recht te zetten. Aan Afrikaanse talenten geven we een forum en aan mensen hier een kans op ontwikkeling: door beelden te tonen die ze nooit eerder zagen.”

n’GO december 2016

20

Culture is not for cows

Enkele jaren geleden pakte Africalia uit met een campagnebeeld en een citaat van de Malagassische filmmaker Marie-Clémence Paes. De boodschap: Cultuur gaat over de kern van ons mens-zijn.

Noord en Zuid in hetzelfde bad

Dat in de eerste plaats de westerse mens ontwikkeld moet worden, is een idee dat ook Jan Goossens genegen is. Ontwikkelingssamenwerking is allang geen eenrichtingsverkeer van geven en ontvangen meer, zegt hij. “De westerse mens heeft geen reden om zich op de borst te kloppen. Kijk naar de structurele precariteit in grote Europese steden. Waar is Noord en waar is Zuid?

Wie ontwikkelt wie? De volgende decennia zullen we in het Noorden een deel van onze welvaart moeten opgeven en naar duurzamere vormen van verdeling moeten gaan.

Dat is niet noodzakelijk een probleem, het kan zelfs interessant zijn. Maar onze krampachtige manier van reageren geeft aan dat vandaag vooral het Noorden behoefte heeft aan begeleiding over hoe het moet omgaan met een samenleving die armer en ouder wordt. Het Zuiden heeft ons ontzettend veel

© ZORANMILISAVLJEVIC83 - ISTOCK

dossier

n’GO december 2016

21

“

Hoe kan je van culturele diversiteit spreken als je een Belgische cineast of schrijver naar Congo stuurt voor een ‘authentiek’ verhaal? Diversiteit is hun artistieke producten uitgeven en opnemen in je programmatie.

te bieden, niet enkel op artistiek en cultureel vlak, maar ook in levenslessen. Solidariteit, moed en durf zijn noties waarover ik veel heb opgestoken in Afrika. Die levenslessen zitten in de rugzak van elke Afrikaanse artiest. Noord en Zuid kunnen in een concreet artistieke context elkaar versterken en zo de schema’s van ongelijkheid en dominantie doorbreken. Maar dat cultuur een bevoorrecht domein is voor uitwisselingen op voet van gelijkheid, is jammer genoeg niet helemaal juist. De economische ongelijkheid blijft roet in het eten gooien. Zelfs als we enkel instaan voor de fondsen en geen enkele inhoudelijke bijdrage leveren, leeft vaak de idee dat de sponsor ook artistiek dominant is. Om dat zieke mechanisme te breken en uitwisselingen op voet van gelijkheid te bevorderen, is er van beide kanten een grote luisterbereidheid nodig. En dat kost tijd, veel tijd. De belangrijkste vraag

voor de toekomst is hoe we de capaciteit van bestaande Afrikaanse centra sterker kunnen ondersteunen om tot volledige autonomie en emancipatie te komen.”

“Culture is the song, not the instrument”

Als cultuur een uitgelezen vehikel is voor sociale ontwikkeling en emancipatie, mogen en moeten we culturele uitwisseling dan inzetten als politiek instrument? Bjorn Maes verzet zich tegen elke instrumentalisering van de kunsten: ‘Culture is the song, not the instrument’, schrijft hij in een helder pleidooi.3 “Cultuur heeft niets met partijpolitiek te maken en mag zich voor geen enkele kar laten spannen. Maar waar ze wel een bijzondere bijdrage toe levert, is maat http://africalia.blogspot.be/2013/04/culture-is-song-not-instrument.html 3

dossier

n’GO december 2016

“

schappijopbouw. In Zimbabwe is theater, ondanks de onderdrukking, een vrijplaats voor maatschappelijk debat. De artiesten houden de samenleving een spiegel voor, maar ze nemen ook actie om dingen ten goede te veranderen. Zo staat in Highfield, niet ver van de hoofdstad Harare, een oude, niet gebruikte spiraalvormige voetgangersbrug, die vuil en onveilig is. Een ware stadskanker. Een theatermaker diende een voorstel in om er een theater met expositieruimte in te bouwen. Hij verkreeg alle vergunningen en Africalia steunt het project financieel. Dat is politieke actie: ruimte opeisen voor cultuur. Onze speerpunten zijn gericht op de vorm, de kwaliteit, de professionalisering van de kunsten; we geven nooit de opdracht om een inhoudelijke boodschap te brengen.

Die komt van henzelf.”

“Er is een andere sterke kracht die uitgaat van cultuur”, vervolgt Bjorn Maes. “Cultuur werkt verbindend. We kennen Senegal omdat we hun muziek kennen, we kennen Spanje omdat we Almodóvar en hun paella kennen...

De verbindende kracht van cultuur heb ik ook sterk gevoeld in Bucafé in Harare. Dat was een community arts venue, een soort vrijplaats voor artiesten, gegroeid uit een boekenwinkel. Een heel divers publiek van lokale artiesten, zakenmensen, blanke Boeren en expats vonden er elkaar op debatten en boekvoorstellingen over de meest uiteenlopende onderwerpen. Er was geen agenda, enkel een plek waar alles bespreekbaar was.

Cultuur kan verbindend werken als ze iets laat zien van de ander, als ze je confronteert met iets dat je raakt, een punt van herkenning. Als mensen een common ground vinden. Dat kunst de wereld kan redden is wellicht een te straffe uitspraak, maar ze is wel de makkelijkste weg tot de ander.”

Verkalkte instellingen

De politieke uitstraling van cultuur moet ook volgens Jan Goossens in een welbepaalde zin begrepen worden. “Kunst kan politiek zijn, maar moet ver weg blijven van de geïnstitutionaliseerde culturele of

© MAKSICFOTO - ISTOCK

Cultuuractoren in ontwikkelingssamenwerking moeten investeren in de creatie van gedeelde ruimtes waar mensen elkaar echt ontmoeten en waar waarden als solidariteit, respect, luisterbereidheid en gelijkheid gepromoot worden. De geïnstitutionaliseerde politiek en de corporate media bieden die ruimte niet langer.

22

dossier

© CLAUDIOARESU - ISTOCK

n’GO december 2016

politieke instellingen. Ze zijn zo verkalkt dat elke tijdsinvestering verloren moeite is.

Ik zie wel toekomst in de versterking van de civiele samenleving via kleine culturele structuren, die op eigen kracht werken en hun middelen elders zoeken. Er is een snel ontwikkelende klasse van burgerij en ondernemers in de Afrikaanse steden. Daar zit enorm veel potentieel! Kijk naar Nollywood, de bloeiende filmindustrie van Nigeria. Daar is een samenwerking ontstaan die de samenleving grondig heeft veranderd.

Ik vind het jammer dat onze politici energie blijven steken in de politieke klasse van bijvoorbeeld Congo. Daarvoor zie ik niet veel toekomstperspectieven.”

Net als Bjorn Maes is Jan Goossens beducht voor politieke instrumentalisering van cultuur. “Artiesten moeten zeer weinig, ze worden enkel verondersteld straf werk te maken.

Af en toe kan een cultuurproduct expliciet over waarden gaan, maar in de eerste plaats moeten de cultuuractoren in ontwikkelingssamenwerking investeren in de creatie van gedeelde ruimtes waar mensen elkaar echt ontmoeten en waar waarden als solidariteit, respect, luisterbereidheid en gelijkheid gepromoot worden. De geïnstitutionaliseerde politiek en de corporate media bieden die ruimte niet langer.”

Zelf doen

Toen minister van Ontwikkelingssamenwerking, Alexander De Croo, in november zijn oor te luisteren legde bij een aantal cultuuractoren, had Lukas Pairon een duidelijke boodschap: “Als we de beschikbare middelen verstandig willen inzetten, laat ons dan punctuele, eenmalige acties achterwege laten. Ze brengen weinig zoden aan de dijk.

“

23

Dat kunst de wereld kan redden is wellicht een te straffe uitspraak, maar ze is wel de makkelijkste weg tot de ander.

Pas na een langdurige relatie benader je de realiteit en passen je acties er beter in. Daarnaast geef ik de voorkeur aan opleiding in plaats van financiële ondersteuning, tenzij ook die weer gekoppeld is aan een leertraject.” In 2005 organiseerde Music Fund samen met partner Oxfam Solidariteit op vraag van enkele muziekscholen in de Palestijnse grondgebieden een grootschalige inzameling van ongebruikte muziekinstrumenten.

De actie werd een enorm succes. Belgische

dossier

Chéri Samba, “Oui, il faut réfléchir”, 2014. © Chéri Samba Foto © André Morin

| meer weten Internet https://africalia.be http://www.musicfund.eu http://afrikafilmfestival.be https://connexionkin.com/

n’GO december 2016

ateliers herstelden gebroken instrumenten en Pairon reed zelf met een volle vrachtwagen naar Palestina. Deze schenking was een eerste zet, maar al gauw voelde Music Fund de nood aan een verdere stap: het volgende jaar organiseerden ze technische opleidingen voor instrumentenherstel. “Ik denk dat we pas vanaf dat moment over ontwikkeling konden spreken”, zegt Pairon. “Via de technische opleiding stellen we ons ten dienste van de sector en lokale projecten met een eigen artistieke visie. Het is van geen belang wat men met de instrumenten doet. Muzikanten kunnen zelf hun muzikaal project naar hun hand zetten. Wij leveren technische knowhow aan trotse mensen en sterke projecten met bepaalde praktische noden.

Dat is ontwikkeling.”

Zielen roven

Cultuur is geen onschuldig goed, wil Guido Convents tot slot nog kwijt. “Het is de controle van het beeld van de andere. Pas als

24

we die controle bevragen, doorbreken we het gevaar voor machtsmisbruik. In bepaalde culturen gelooft men dat foto’s de ziel van de mens roven. Dit is geen naïef bijgeloof.

Als je van iemand een beeld neemt, heb je macht over die persoon. Je interpreteert, je creëert een eigen verhaal. Die macht moeten we kritisch bekijken. Media hebben een andere agenda dan cultuur. Zij willen hun eigen boodschap brengen en zijn minder geïnteresseerd in een dialoog met de andere, tenzij dit hun doel dient. Cultuur verrijkt je blik op de wereld via kunst, onderwijs en directe ontmoetingen. Men ziet meer en wordt meer mens.” Meteen het eenvoudigste maar sterkste argument voor een tweerichtingsverkeer tussen Noord en Zuid.

SYLVIE WALRAEVENS

blog-notes

n’GO december 2016

| stem van de expert

25

Gaëlla Gaheta

Gaëlla Gaheta werd geboren in Burundi en vergezelde als kind haar ouders, die voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in Burkina Faso en Mali werken. Voor haar hogere studies kwam ze naar Brussel. Vanuit haar interesse voor ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten engageerde ze zich voor organisaties als Amnesty International en nam ze deel aan conferenties en thema-avonden rond deze problematieken. Uiteindelijk koos ze voor een bachelors-studie ‘Handel en Ontwikkeling’, gevolgd door een masterstudie ‘Internationale Handel’. Momenteel zet Gaëlla haar zoek- en leertocht verder.

Noord-Zuid, een scheiding die nog steek houdt?

A

ls we vandaag spreken over landen in het Noorden en landen in het Zuiden, let dan eens op de connotaties van die woorden. Het Noorden wordt als rijker, ontwikkelder, economisch en sociaal gezonder gepercipieerd dan het Zuiden. Het Zuiden daarentegen wordt gezien als de plek waar alle armoede en economische achterstand samenkomt. Het Noorden verwijst naar regio's als West-Europa of Noord-Amerika, terwijl het Zuiden doet denken aan Afrikaanse landen, een deel van de Aziatische landen enzovoort.

blog-notes

n’GO december 2016

26

“Ik weet zeker dat velen de goedgeklede persoon als iemand uit het Noorden gezien hebben en die met de gescheurde kleren van Zuiderse afkomst.”

Ik denk trouwens dat dit ook zo was bij het zien van de affiche van het colloquium “Handel en ontwikkeling” in oktober.

Op één van de foto’s stond een man van wie de twee benen anders gekleed waren: het linkerbeen zat in een kostuum, was dus goedgekleed, het rechterbeen zat in gescheurde kleren. Ik weet zeker dat velen de goedgeklede persoon als iemand uit het Noorden gezien hebben en die met de gescheurde kleren van zuiderse afkomst.

Zodra er sprake is van ontwikkeling, denken we aan het Zuiden. Als we over volkeren in nood spreken, daagt het Zuiden op. Ontwikkelingsprojecten zijn op het Zuiden gericht. Het is lovenswaardig aan anderen te denken, maar heeft ook het Noorden geen nood aan ontwikkeling?

Die scheiding op grote schaal is ontstaan tijdens de kolonisatie en is nog groter geworden na de onafhankelijkheid. Vervolgens hebben de oude koloniale machten een politieke wil ontwikkeld om de nieuwe onafhankelijke landen te helpen. Ondertussen blijven die landen wel achter. De scheiding is een bikkelharde scheidingslijn geworden tussen de economische machten van de wereld en zij die met moeite hun economie op de sporen krijgen.

De termen Noord en Zuid zijn vandaag wijdverspreid. Zelfs in de namen van enkele studievakken komen de woorden voor, zoals het vak “Noord-Zuidrelatie en -samenwerking”, dat in de Masteropleiding Handelswetenschappen aan de Francisco Ferrer-Hogeschool wordt aangeboden. Ik vind dat die namen de

idee alleen maar versterken – meestal onbewust – dat een groep landen beter is dan een andere, en dit op alle vlakken: industrie, opvoeding, het idee dat we hebben van democratie, welzijn enzovoort. Dat idee wordt leven ingeblazen door de woorden die we gebruiken: Noord, Zuid. Lilian Thuram schreef in zijn boek “Mes étoiles noires”: Europa bovenaan plaatsen is een psychologische truc die uitgevonden is door hen die denken dat ze bovenaan zitten, zodat op hun beurt de anderen denken dat ze beneden zitten.

Ik heb mijn middelbare studies op een Frans lyceum in Burkina Faso gedaan. De allereerste keer dat er in de geschiedenisles gesproken werd over het Afrikaanse continent ging het over de periode van de slavernij. Iik denk dat dit in de Belgische scholen net zo is. Generaties Afrikaanse en Europese kinderen horen pas over dat continent spreken zodra zijn volkeren onderworpen werden. Vandaag praat men in westerse kranten enkel over Afrika in termen van ongeluk: Boko Haram, de aanslagen in Mali, de Burundese president, de oorlogen in Congo…

n’GO december 2016

Van jongs af aan conditioneert het systeem ons om “het Zuiden” te zien als gevarenzone, tegenover “het Noorden” waar het goed leven is.

Daarom onder andere heb ik besloten dat boek “Mes étoiles noires” van Lilian Thuram te lezen. Ik kan me vinden in wat hij in het voorwoord schrijft: In mijn kindertijd hebben ze mij veel sterren getoond. Ik heb ze bewonderd, ik heb ervan gedroomd: Socrates, Einstein, Generaal De Gaulle, Moeder Theresa...

Maar zwarte sterren, daar heeft niemand mij ooit over verteld. De muren van de klas waren wit, de bladzijden van de geschiedenisboeken waren wit. Ik wist niets van de geschiedenis van mijn eigen voorvaderen. Alleen de slavernij werd vermeld. De geschiedenis van de zwarten, zo voorgesteld, was slechts een tranen- en wapendal. Kan u mij één zwarte wetenschapper noemen? Eén zwarte ontdekkingsreiziger? Eén zwarte filosoof? Eén zwarte farao?

Onder de landen van Afrika, om dat continent te noemen, waren nochtans machtige rijken, zoals het koninkrijk Congo, of het keizerrijk Mandingo, waaruit het charter van Manden voort-

27

© DOMINIC BEUVERS - FOTOLIA

blog-notes

blog-notes

n’GO december 2016

28

“Al deze bedenkingen tonen aan dat de benamingen ontwikkeld land of ontwikkelingsland genuanceerd moeten worden. Elk land zou geanalyseerd moeten worden volgens zijn eigen geschiedenis, zijn heden, zijn relaties met anderen.” komt, één van de oudste referenties aan grondrechten. Nochtans zien we eeuwen later geen spoor meer van die machtige traditionele sociopolitieke organisaties.

Zo lijkt het alsof de goede sociopolitieke praktijken van die Afrikaanse landen in de plooien van de geschiedenis verdwenen zijn. Men gedroeg zich voortaan volgens de sociale, economische en democratische waarden van de oude kolonisatoren. Doorheen de eeuwen kennen naties elk op hun beurt een periode van grootheid. Kijk naar de Romeinse en Griekse keizerrijken die de geschiedenis mee hebben vormgegeven en de basis hebben gelegd van goed bestuur in de hele wereld. Waarom zouden we dus een precieze scheidingslijn trekken tussen een Noorden en een Zuiden?

De macht van woorden is groot.

Laat ons op zoek gaan naar andere benamingen om de verschillen tussen

landen aan te duiden. Daarom heeft de benaming Noord-Zuid volgens mij nooit bestaansreden.

De landen “in het Noorden” noemen we democratisch en de landen “in het Zuiden” zijn vooral gekend voor hun opeenvolgende burgeroorlogen. Nochtans hebben die eerste ook hun deel verantwoordelijkheid in die oorlogen.

Wie maakt en verkoopt de wapens?

Een land dat jarenlang relaties onderhoudt met een corrupte president, om zich vervolgens van hem af te keren en zijn val uit te lokken als het hen niet meer uitkomt, is dat steun aan de democratie?

Syrische hospitalen bombarderen, is dat de vrede vooruit helpen?

Kunnen we echt van democratie in een land gewagen zonder rekening te houden met wat dat land uitspookt buiten zijn grenzen?

De landen “van het Noorden” hebben grote industrieën.

Maar waar zit de handenarbeid?

Waar komen de gebruikte grondstoffen vandaan?

Kan vooruitgang die gebaseerd is op uitbuiting van volkeren en plundering van grondstoffen echt samengaan met een notie van ontwikkeling?

Al deze bedenkingen tonen aan dat de benamingen “ontwikkeld land” of “ontwikkelingsland” genuanceerd moeten worden. Elk land zou geanalyseerd moeten worden volgens zijn eigen geschiedenis, zijn heden, zijn relaties met anderen.

Van scheiding kan dus geen sprake zijn.

n’GO december 2016

29 © BITS AND SPLITS - FOTOLIA

spotlight

Ontcijfering van een campagne: Youmanity Van 1 tot 17 december voert Echos Communication de campagne Youmanity in Louvain-la-Neuve, maar ook online op de sociale netwerken, meer bepaald op Facebook. Ontdek samen met ons de achtergrond en de mechanismen van een campagne die vooroordelen wil ontkrachten.

spotlight

n’GO december 2016

30

“Verklik je buren, ze doen goede dingen!”

D

eze aanpak opent het debat over het verkliksysteem voor inciviek gedrag (sociale fraude), dat werd ingevoerd door federaal staatssecretaris Bart Tommelein.1 Eerste stap: de campagneboodschap.

Hier is die gebaseerd op de techniek van het paradoxale bevel in combinatie met een portie humor. De formulering is reeds een contradictie op zich. We kunnen haar niet uitvoeren. Wanneer we iets aanklagen, dan is dat omdat we het beschouwen als tegenstrijdig met de regels waarin we geloven, met sociale normen, met de wet. De termen die volgen vormen de contradictie, want http://www.rtl.be/info/belgique/societe/ le-site-pour-denoncer-les-fraudes-sociales-est-en-ligne-et-peter-a-dejacontourne-sa-securite--759633.aspx 1

een goede daad verklikken is natuurlijk mogelijk, maar we zitten dan wel in een totaal absurde situatie. Een goede daad loven we, we verklikken ze niet.

Het doel is om de mensen weg te halen uit hun automatische semantische associaties en hen te doen nadenken over de eigenlijke betekenis van het verraad.

Vaak bestaat de kracht van de paradox erin om andere hersencircuits in gang te zetten, namelijk op het prefrontale niveau. Het struikelblok van deze paradoxale aanpak is dat hij ook kan irriteren. Om niet in deze val te lopen, wordt humor gebruikt om de daad die werd verklikt of ter discussie gesteld te relativeren. De samenwerking met Pierre Kroll wekt bij de meeste mensen die de postkaarten gezien hebben een grote glimlach op, of zelfs een schaterlach. Als dit gebeurt, dan is het doel zo goed als bereikt.

spotlight

Gewone mensen die buitengewone dingen doen

Tweede stap: mensen die ons inspireren verklikken. In plaats van te zeggen dat negatieve dingen niet bestaan – dat zou fout zijn –, hebben we besloten om een tweede techniek te gebruiken die een ander facet van de realiteit toont. In deze aanpak schuilt een boodschap van hoop: “Ja, rondom ons zijn er talrijke mooie dingen en ideeën die handen en voeten krijgen bij onze naasten, onze buren, onze collega’s”. Dit facet van ons leven krijgt echter weinig aandacht van de media, die het angstwekkende karakter van onze maatschappij juist versterken door te berichten – vaak op een uiterst intelligente manier – over de conflicten tussen de verschillende gemeenschappen in België en vooral over de aanslagen. Het is een manier om ons eraan te herinneren dat ons dagelijkse leven niet bestaat uit aanslagen – ze zijn de uitzondering –, maar uit simpele, banale gebaren, en dat er in ons eenvoudige leven inspirerende personen zijn die inspirerende daden verrichten.

Deze techniek heeft een even grote impact op degenen die inspirerende personen ‘verraden’ – de inspiratie van goede dingen is aanstekelijk – als op inspirerende per-

n’GO december 2016

31

spotlight

n’GO december 2016

32

“De ambitie van de campagne is om aan te tonen dat er andere manieren zijn om een maatschappij vorm te geven dan via het versterken van negatieve aspecten.”

Humor van de tweede graad en positieve banden

Actief zijn op de sociale netwerken, meer bepaald met het gebruik van de SelVie – een selfie doorspekt met humor van de

tweede graad, waarbij iemand een andere persoon verraadt – bouwt bruggen tussen personen. De onderliggende idee is om banden te scheppen tussen mensen – de verrader en de verraden persoon, maar ook degenen die de SelVies bekijken – of om bestaande banden te versterken. Wellicht worden op die manier inspirerende personen gecontacteerd door personen die ze helemaal niet kennen, maar die hun actie erg inspirerend vinden.

De burgerkubussen

De volgende stap in het campagnemodel is de installatie van twee burgerschapsruimtes op plaatsen waar veel mensen langskomen (zie foto’s). Het principe is eenvoudig: ervaren omroepers nodigen de mensen uit om binnen te komen in de zogenaamde 'burgerschapsruimte' om over burgerschap van gedachte te wisselen. In deze ruimtes tonen portretten van personen van ver-

© DROBOT DEAN - FOTOLIA

sonen die hun bekendheid, maar ook hun daden versterkt zien. De publieke erkenning van een goede daad is een oproep aan deze persoon om zijn actie verder te zetten.

Deze techniek stelt ook voorvechters van verandering in het licht. De ambitie van de campagne is dus om aan te tonen dat er andere manieren zijn om een maatschappij vorm te geven dan via het versterken van negatieve aspecten, en dat deze voorvechters van verandering mensen zoals u en ik zijn. Om de stereotypen te bestuderen nemen we personen van verschillende afkomst als voorbeeld. De idee is om de overdreven veralgemening ten aanzien van specifieke gemeenschappen een halt toe te roepen.

spotlight

“

De portretten in de burgerlijke kubussen presenteren kwaliteiten en acties die bewondering en empathie opwekken. De gebruikte techniek is de volgende: men probeert resonanties tussen individuen van verschillende afkomst op te wekken en onderzoekt wat hen samenbrengt als mens, eerder dan te benadrukken wat hen scheidt.

n’GO december 2016

schillende afkomst dat ook elders mensen zoals u en ik zich mobiliseren ten voordele van het samen-leven in hun gemeenschap.

De vraag die volgt is simpel: “Wat denkt u ervan, wat zou u voor uw gemeenschap kunnen doen?”. Het is een uitnodiging om in beweging te komen, opnieuw gevoed door het inspirerende karakter van personen uit verschillende landen van de wereld. Waarschijnlijk zullen heel wat personen de kubus ontwijken, maar zij die naar binnen gaan zullen overgaan tot actie.

De portretten in de burgerlijke kubussen presenteren kwaliteiten en acties die bewondering en empathie opwekken. De gebruikte techniek is de volgende: men pro-

33

beert resonanties tussen individuen van verschillende afkomst op te wekken en onderzoekt wat hen samenbrengt als mens, eerder dan te benadrukken wat hen scheidt.

Een soortgelijk experiment met een retoricaklas aan de hand van uitspraken van een Frans-Marokkaanse persoon toonde aan dat iedere leerling zich herkende in minstens één zin uit dit discours. Herkenning, zelfs gedeeltelijk, is een essentiële stap in het ontkrachten van vooroordelen.

Mijn zoutkorrel

Tijdens het festival krijgt iedere deelnemer een klein pakje zoutkorrels. Dit symboliseert ons vermogen, ook al is het beperkt,

spotlight

n’GO december 2016

TYPH BARROW

34

B.J. SCOTT

IDYL

om ons zoutkorreltje aan een bepaald domein toe te voegen. Bij het zakje zit een kaart waarop men aanduidt 'waaraan ik mijn zoutkorreltje zou bijdragen als er iets in onze samenleving moest veranderen'.

Deze aanpak berust op de theorie van het engagement: een vrijwillige daad waarbij het engagement niet enorm of openbaar moet zijn. Ook hier probeert deze techniek de verschillende deelnemers te mobiliseren.

gers: Jali, Idyl, Typh Barrow en B.J. Scott.

Voor en na het concert is er de mogelijkheid tot ontmoeting en debat om de actie op een ludieke manier verder te zetten2.

PIERRE BIÉLANDE

Concert

Last but not least is het concert op zich een ode aan de diversiteit door de illustratie in levende lijve van de diversiteit van de zan-

Meer informaties op http://echoscommunication.org/youmanity/ 2

“

Last but not least is het concert op zich een ode aan de diversiteit door de illustratie in levende lijve van de diversiteit van de zangers

Pierre Biélande is projectverantwoordelijke voor de ngo Echos Communication. Hij organiseert opleidingen over het bestrijden van vooroordelen en is projectleider van l’Ecole du Vivre Ensemble in België en Marokko.

© PATHDOC - FOTOLIA

instrument welvaartsindicatoren

n’GO december 2016

De mens houdt van cijfers en parameters, van meten, vergelijken en wegen. Vooral als het gaat om de rijkdom van een land.

Maar is het bbp de beste of de enige methode om de rijkdom te meten?

En is het overigens de meest relevante?

De nieuwe welvaartsindicatoren

Er is meer dan het bbp alleen!

35

© PIXELRAIN - FOTOLIA

instrument welvaartsindicatoren

Jarenlang reeds jongleren economen, sociologen, filosofen en andere onderzoekers met de maatstaven van rijkdom. Ze willen de maatschappij warm maken voor andere parameters om de waarde van een land uit te drukken.

H

et heilige bbp (bruto binnenlands product) geeft inderdaad een ‘stilstaand beeld’, dat niet de volledige werkelijkheid toont, noch een volledig beeld geeft van de rijkdom van een staat en zijn inwoners. Sinds een tiental jaren duiken er nieuwe maten op: we noemen ze de nieuwe

n’GO december 2016

36

“

Een norm als het bbp is nog altijd sterk gebaseerd op de uitwisseling van goederen en diensten en op de monetaire dimensie die ermee samenhangt.

| de nieuwe welvaartsindicatoren Made in France Een rapport van een burgerbevraging door France Stratégie et de Conseil économique, social et environnemental (CESE), in overeenstemming met “Europe 2020”, een programma van de Europese Commissie ten gunste van een ‘intelligente’, ‘houdbare’ en ‘inclusieve’ groei, stelt 10 nieuwe welvaartsindicatoren voor. Het doel: een groei bepalen op maat van de hedendaagse samenleving, die het economische prisma en het simplistische bbp achterwege laat.

De 10 nieuwe indicatoren: 1 Tewerkstellingsgraad 2. Wetenschappelijk onderzoek 3. Schuldenlast 4. Gezonde levensverwachting 5. Levensvoldoening 6. Inkomensongelijkheid 7. Armoede en levensomstandigheden 8. Voortijdig schoolverlaten 9. Ecologische voetafdruk 10. Bodembelasting

instrument welvaartsindicatoren

37

© CZAMFIR - FOTOLIA

“

De nieuwe welvaartsindicatoren houden rekening met andere parameters, die bijvoorbeeld een toegevoegde waarde hebben op sociaal of milieuvlak.

n’GO december 2016

welvaartsindicatoren. Ze werpen een nieuwe blik op het meten van de staat van onze samenleving. Een norm als het bbp is nog altijd sterk gebaseerd op de uitwisseling van goederen en diensten en op de monetaire dimensie die ermee samenhangt.

Nochtans is in enkele gevallen omzet synoniem met vernieling van de planeet en van de mensheid. En indirect een booster van het bbp! Etienne Hayem, adviseur aan de Université du Nous, legt uit: “Laten we het voorbeeld nemen van een groot autoongeluk dat de hele carrosserie van de auto verbrijzelt. Dit kan levens kosten. Maar het feit dat de garages hierdoor werk hebben, verhoogt zowel het bbp als de economische

groei. Aan de andere kant dragen de vrijwilligers die de stranden schoonmaken na de schipbreuk van de Erika, bijvoorbeeld, niet bij tot het bbp!”

Nieuwe waarden op de voorgrond

De nieuwe welvaartsindicatoren houden dus rekening met andere parameters, die bijvoorbeeld een toegevoegde waarde hebben op sociaal of milieuvlak. Overigens, steeds meer landen zijn geïnteresseerd in deze nieuwe indicatoren van rijkdom, waaronder Frankrijk, dat in 2015 een rapport over de kwestie publiceerde (zie kader p. 37). Het doel: modernere instrumenten

instrument welvaartsindicatoren

n’GO december 2016

38

“In Bhutan gebruikte men tot voor kort de geluksindicator, een nieuwe indicator van rijkdom die zich beroept op het gezichtspunt van het individu.”

Schema

Opgelet voor het averechtse effect!

Deze ‘nieuwe bril’ maakt het mogelijk om de manier waarop we rijkdom bekijken in vraag te stellen en om ons idee van demo-

De constellatie van de welvaartsindicatoren (http://tinyurl.com/jmd9wx8)

| voordelen De nieuwe welvaartsindicatoren ––laten andere mogelijkheden zien om de rijkdom van een samenleving te produceren en te evalueren ––baseren zich niet enkel op de handelswaarde ––beschouwen de menselijke factor ook als een toegevoegde waarde

© KOENIG FOTO - FOTOLIA

vinden om de rijkdom te meten in de 21e eeuw, in een wereld in verandering. Dit heeft ervoor gezorgd dat er een grotere diversiteit aan maatstaven kwam, zoals de tewerkstellingsgraad, de investeringen, de schuldenlast van het land, de gezondheid, de ongelijkheid, de bescherming van het milieu, en de ervaring van welzijn. We houden de klassieke analyse, die zich baseert op de kwantificatie van economische en sociale feiten en op de productie en de transacties op de handelsmarkt, voor bekeken. Zo stelt men in Quebec het zacht binnenlands product voor (le Produit Intérieur Doux, PID), in plaats van het bbp.

In Bhutan gebruikte men tot voor kort de geluksindicator, een nieuwe indicator van rijkdom die zich beroept op het gezichtspunt van het individu. Meer internationale maatstaven, zoals de Index van de menselijke ontwikkeling (HDI, Human Development Index) winnen ook aan legitimiteit, zelfs als ze nog niet alle lokale bijzonderheden weerspiegelen.

| beperkingen

––moedigen collectieve intelligentie en samenwerking aan

––Tot op vandaag is geen enkele indicator zo sterk dat hij de 'legitimiteit' van het bbp evenaart. Deze blijft veelvuldig gebruikt.

––Elke nieuwe welvaartsindicator houdt rekening met bepaalde rijkdommen, maar niet noodzakelijk alle rijkdommen die nuttig zijn voor de groep

––Een nieuwe welvaartsindicator kan voordelig zijn voor sommigen, maar niet voor allen

––Een struikelblok is de tendens om de nieuwe welvaartsindicatoren ook in geldwaarde uit te drukken

instrument welvaartsindicatoren

n’GO december 2016

39

© PHOTOGRAPHEE.EU - FOTOLIA

| getuigenis

cratie, burgerparticipatie en het beheer van publieke goederen bij te stellen. Maar opgelet voor de valkuilen, waarschuwt Florence Jany-Catrice, econoom en professor aan de Universiteit van Rijsel. “In het begin van de jaren 1990 breekt men met de tot dan toe breed gedeelde visie. Men wordt zich bewust van de contraproductieve effecten van de economische groei op vitale aspecten van onze maatschappij: de toestand van het milieu en de afbraak van de sociale rechtvaardigheid. Maar aangezien de favoriete taal van economische experten nog altijd die van het geld is, ontwikkelen zich veel initiatieven die een prijs willen zetten op aspecten van de menselijke activiteit of op goederen die tot dan toe nog niet vanuit deze optiek werden bekeken. Er ontstaan ook monetaire maten voor de sociale en milieukost van de menselijke activiteit, men gaat de ge-

Etienne Hayem, adviseur aan de Université du Nous op het gebied van aanvullende munteenheden en rijkdom.2 « De interesse voor de nieuwe welvaartsindicatoren komt vanuit meerdere hoeken, onder andere uit een rapport van Patrick Viveret3 met de titel ‘Reconsidérer la richesse’, geschreven in 2001 voor Lionel Jospin. Zijn doel was om komaf te maken met het bbp (bruto binnenlands product) als welvaartsindicator, die bij een stijging aangeeft dat het goed gaat met de samenleving en bij een daling dat het slecht gaat. Het bbp verbergt echter een aantal zaken waar andere welvaartsindicatoren wel de vinger op kunnen leggen. Als ik me niet vergis, houden de kaarttekeningen die de Verenigde Naties gebruiken voor de Index van de menselijke ontwikkeling (HDI, Human Development Index) rekening met 4 of 5 indicatoren, waaronder de levensverwachting, het geboortecijfer enzovoort, om de landen te sorteren en te rangschikken.

De Université du Nous organiseert workshops met een nieuwe constellatie van welvaartsindicatoren die gebaseerd zijn op leren via ervaring en samenwerking. Het doel van hun indicator is om bewustzijn binnen te brengen in het samenwerken, om waarde aan iets toe te kennen die niet in geld wordt uitgedrukt.

Als ik bijvoorbeeld in het bedrijfsleven zorgdraag voor mijn collega’s, als ik me inzet voor de groep eerder dan voor mezelf, en als ik meer geef dan ik neem, dan is dat een houding die verdienstelijk is voor de samenleving in zijn geheel. Het gaat erom het ‘ik’ in dienst te stellen van het ‘wij’.

We brengen bepaalde houdingen onder de aandacht, we waarderen ze, zodat ze door iedereen erkend worden en een sociale waarde krijgen. We gebruiken markeerpunten om de richting van bepaalde stromen aan te geven, zoals de stromen van vriendelijkheid, waaraan we tijdens een seminarie specifiek aandacht besteden. Het idee is dat deze waarden diep binnendringen in de organisaties, die deze dan gebruiken om dingen te veranderen. Vervolgens hopen we op een domino-effect dat voor een grotere verandering kan zorgen. Dit zou zich kunnen voordoen als meerdere ngo’s deze waarden beginnen te gebruiken.

Maar het bbp volledig afzweren vergt ook een echte mentaliteitswijziging! » http://universite-du-nous.org Altermondialistische filosoof en essayist, oud-magistraat aan het Rekenhof.

2 3

instrument welvaartsindicatoren

40

© LINDRIK - FOTOLIA

n’GO december 2016

leverde diensten van de biodiversiteit in geld uitdrukken, en zelfs het sociaal rendement kwantificeren.”1 Het is duidelijk dat zelfs de nieuwe indicatoren van rijkdom niet altijd aan onze kwantificeringsdrang ontsnappen!

Florence Jany-Catrice wijst ook op de valstrik die schuilt in het herdefiniëren van de rijkdommen en publieke goederen van organisaties of landen als de som van het welzijn van individuen. Als lid van het Fo Quand mesurer devient maladif, Florence Jany-Catrice, In Revue Projet, le 26 octobre 2012 1

rum voor andere welvaartsindicatoren is ze voorstander van het invoeren van een democratie van collectieve keuzes en van “een gedeeld erfgoed (zowel natuurlijk als sociaal) dat elke generatie ten deel valt, en waarvan men een inventaris moet maken en de evoluties in de gaten houden.” Publieke goederen moeten duidelijk opnieuw bekeken worden. Een hele boterham!

SANDRA EVRARD

| meer weten Internet aloe.socioeco.org www.revuenouvelle.be clerse.univ-lille1.fr

U kent een interessant instrument dat waardevol is in een context van ontwikkelingssamenwerking?

Laat het ons weten!

blog-notes

n’GO december 2016

| stem van de expert

41

Lukas Pairon

Lukas Pairon studeerde filosofie in Zwitserland en pedagogische wetenschappen in Parijs. Hij werd artistiek directeur voor hedendaagse muziek en dans bij het Festival van Vlaanderen (Gent en Brussel) en was ook oprichter en algemeen directeur van Walpurgis, een productiehuis voor hedendaagse kameropera en muziektheater. Van 1994 tot 2012 was Lukas Pairon algemeen directeur van het ensemble voor hedendaagse muziek Ictus. In 2005 richtte hij Music Fund op, een organisatie die jonge muzikanten en muziekscholen in ontwikkelingslanden en in conflictgebieden steunt. Tussen 2009 en 2012 leidde hij het initiatief 3dePartij, een uitwisselingsprogramma tussen vredes- en mensenrechtenactivisten uit Israël en Palestina, en 18-jarige jongeren uit Antwerpse scholen. Lukas Pairon is mede-oprichter en voorzitter van Glazza, een organisatie die artistieke en educatieve projecten in visuele kunsten in Gaza steunt. Momenteel is hij ook doctoraal onderzoeker aan de UGent over de betekenis van muziek maken voor jongeren in een gewelddadige omgeving.

“Positief fatalisme” © WWW.MO.BE

waar vooruitgang zoek lijkt

W

e leven in een wereld waarin we liefst geen change victims zijn, maar change agents.

Wat betekent dat echter voor hen die in een omgeving leven die hen enorm beperkt, waarin ze als individu weinig of niets kunnen veranderen?

Ik heb twee zulke omgevingen voor langere tijd van nabij kunnen meemaken: de extreme

blog-notes

n’GO december 2016

42

© VIOLETTE NLANDU NGOY - ISTOCK

“Als we aan fatalisten denken, denken we aan mensen die een sombere toekomstverwachting omarmen.” armoede en corruptie van miljoenen Congolezen in Kinshasa, en de afgesloten situatie van de Palestijnen in Gaza. Mensen zoals ik, die in dergelijke complexe omgevingen werken, kunnen een heel andere kijk krijgen op situaties die hen op het eerste gezicht volslagen uitzichtloos lijken.

Als we aan ‘fatalisten’ denken, denken we aan mensen die een sombere toekomstverwachting omarmen. In Kinshasa – en ook in Gaza – heb ik echter ‘positieve fatalisten’ leren kennen.

Daarover wil ik hier vertellen.

In Kinshasa leeft de meerderheid van de bevolking, miljoenen mensen, met minder dan 2 dollar per dag, terwijl het leven er best duur is. De armoede is er voor velen extreem. Bovenop de zorg om te overleven, moeten ze ook rekening houden met politici, politie en leger, die voor de bevolking zouden moeten zorgen en hen beschermen,

maar hen vaak lastigvallen of bestelen, of erger… Velen functioneren er in een overlevingsmodus.

Tijdens mijn lange verblijf in Kinshasa heb ik me – vanuit mijn perspectief van Europese middenklasser – dikwijls afgevraagd waar de jongeren en jonge volwassenen met wie ik mijn onderzoek deed, in godsnaam de energie en motivatie vandaan haalden om hun muziekstudies vol te houden, terwijl hun leven bepaald bleef door miserie, armoede en onveiligheid. Ze verbeteren er hun financiële situatie niet of amper mee. Muziek maken moet voor deze mensen op een plek als Kinshasa dus echt iets heel bijzonders betekenen.

Ik was dit alles voor de zoveelste keer aan het overdenken, toen ik in Kinshasa vanuit het raam van mijn taxibusje “l’espoir fait vivre” (hoop doet leven) geschreven zag op één van de esprits de mort – taxibusjes in Kinshasa, die

blog-notes © RRODRICKBEILER - ISTOCK

n’GO december 2016

zo genoemd worden omdat ze zich in erg slechte staat bevinden en vaak de oorzaak zijn van ongevallen, dikwijls met de dood als gevolg. Congolezen hebben veel humor, misschien om de puinhoop te compenseren waarin ze zich bevinden.

Maar zou het kunnen dat mijn jonge Congolese vrienden de werkelijkheid en de – in mijn ogen – uitzichtloosheid ervan anders bekijken? Dat blijkt inderdaad zo, tot op zekere hoogte.

Ik heb tijdens mijn driejarig onderzoek in Kinshasa ontdekt hoe de mensen daar een nieuwe betekenis toekennen aan het begrip ‘normaliteit’. Op een bepaalde manier zijn de extreme armoede en de moeilijke levensomstandigheden die eruit voortvloeien ‘normaal’ voor hen.

Ik had dit ook al ervaren in Gaza, waar ‘normaliteit’ betekent: er gewoon zijn en proberen er het beste van te maken, elke dag opnieuw. Hoe moeilijk voorstelbaar ook voor mensen buiten deze situatie, toch vormt de ellende van Kinshasa voor de inwoners een onvervreemdbaar aspect van de ‘normaliteit’. Vele Congolezen zijn ongelooflijk fatalistisch en gelaten

ten opzichte van de situatie waarin ze leven. Dit is een verdedigingsmechanisme dat alle mensen gemeen hebben: de situatie waarin we leven zoveel mogelijk accepteren en proberen, vanuit de creativiteit en energie waarover we blijven beschikken, onze omstandigheden te verbeteren, of tenminste makkelijker te maken om ermee om te gaan.

De Oostenrijkse psychiater Viktor Frankl, die de Holocaust overleefde, beschrijft hoe het lot minder kans krijgt om ons leven te bepalen als we in staat zijn het te omarmen. Hij schreef dit over de zoektocht van mensen naar zingeving: “Any attempt to restore a man’s inner strength in the camp had first to succeed in showing him some future goal. In Nietzsche’s words: He who has a ‘why’ to live for can bear with almost any ‘how’.”1 Er zijn zovele redenen om gewelddadig te worden in extreme ellende. Veel jonge mensen voelen zich verloren. Geweld kan zo een fast lane lijken naar meer Viktor Frankl, Man’s Search for Meaning, 1946, p.76 1

controle over het eigen leven. Helaas leidt deze weg velen in een vicieuze cirkel, waardoor een aantal zelfs aan hun einde komt.

Het is de zoektocht om het leven terug te vorderen die de jonge muzikanten in mijn studie in Kinshasa drijft om muziek te blijven maken. Dat zeggen ze mij. Als er enige waarheid schuilt in de idee dat muziek maken een stepstone kan zijn om op een alternatieve manier controle te krijgen over een chaotische, ellendige en extreem armoedige situatie, dan dient dit grondig bestudeerd te worden. Ik vond er veel romantisch ‘discours’ over, maar weinig of geen ernstig onderzoek.

De chaos, ellende en bittere armoede van Kinshasa zullen zeker niet verdwijnen door muziek te maken, maar de deelnemers aan ons onderzoek vertellen ons dat het iets waardevols in hun leven

43

blog-notes

44

“De zoektocht om het leven terug te vorderen drijft de jonge muzikanten in Kinshasa om muziek te blijven maken.” brengt. Dat is waarom deze jongeren het volhouden muziek te studeren en te maken, zelfs als dit slechts een erg kleine financiële winst oplevert.

Ik heb dankzij mijn onderzoekservaring in Kinshasa en dankzij mijn medewerking aan de projecten van Music Fund en Glazza, vele malen een bevoorrechte waarnemer kunnen zijn van de vastberadenheid van jonge mannen en vrouwen die niet ‘onteigend’ willen worden door de grenzen die hen opgelegd worden door armoede (Kinshasa) of conflicten (Gaza).

Het gaat om jonge mannen en vrouwen die binnen een fysieke bondage hun dierbare geestelijke vrijheid bewaken en bewaren.

Ze hebben besloten om hun leven op een dieper niveau te leven dan slechts ‘overleven’. Ze vinden hiervoor de kracht en de energie door zich tenminste gedeeltelijk neer te leggen bij het lot en de begrenzing van hun mogelijkheden. Laten we dit ‘positief fatalisme’ noemen.

Stéphane Hessel schreef in Geloven in het onwaarschijnlijke over de rol van de kunsten hierin: dat ze “het bewijs zijn dat er een rijk is waar wij tot ontplooi-

ing kunnen komen en waar we niet meer overgeleverd zijn aan de willekeur van de krachten waartegen we strijden, waarmee we vechten. Het is een ander rijk.

Dat van de kunst, van de verbeelding. Of anders gezegd, van iets wat geen betrekking heeft op een concrete materiële werkelijkheid, maar haar overstijgt en ons in een positie brengt waarin we kunnen dromen.”

LUKAS PAIRON GAZA, JUILLET 2016

www.musicfund.eu www.glazza.eu www.walpurgis.be www.ictus.be

Deze tekst is een herwerkte versie van een artikel dat eerder in Rekto:Verso verscheen

n’GO december 2016

Tweemaandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos Communication Rue Coleau, 30 - 1410 Waterloo - België +32(0)2 387 53 55 Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck Hoofdredacteur Sylvie Walraevens Redactie Pierre Biélande Sandra Evrard Sylvie Walraevens Vormgeving Bertrand Grousset Lay-out Thierry Fafchamps Vertaling Laurence Clays, Julie Hulstaert, Michiel Roelandts Taalcorrectie Naomi Leclercq Met de steun van :

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

backstage

n’GO december 2016

47

19/01/2017 - Brussel

Ontwikkelingsdebat Gender in ontwikkelingssamenwerking: een nieuwe vorm van neokolonialisme?

Is gender neokoloniaal? Dreigen westerse ontwikkelingswerkers hun kaders op te leggen en zetten ze zo (bewust of onbewust) de kolonialistische traditie verder?

Hoe voorkom je dat dit gebeurt?

binnen de VN,….). Is dat zo? En indien ja, is het een taak van Europese donoren er blijvend de pleitbezorger van te zijn?

Moet er sowieso samengewerkt worden met landen of regio’s zonder duidelijk politiek en institutioneel engagement voor gendergelijkheid? Hoe kunnen ontwikkelingsprogramma’s meer beroep doen op lokale genderexpertise en de verdere ontwikkeling van die lokale genderexpertise best bewerkstelligen, zonder denkkaders vanuit het Westen op te leggen?

Î ÎVoor wie? Beroepskrachten in de ontwikkelingssamenwerking en eenieder die regelmatig met ontwikkelingssamenwerking in aanraking komt. Î ÎVoertaal: Nederlands. Î ÎDeelnemen is gratis, maar inschrijven is nodig (http://www.vvob.be/ vvob/nl/ontwikkelingsdebatten)

© FRESNEL6 - FOTOLIA

Tegelijk lijkt gender wereldwijd ongelooflijk onder druk te staan (IS, verkiezing Trump, moeizame discussies rond gender

Stof genoeg voor een pittige avond, waar ook jij je kunt uitspreken.

Infos en inschrijving

n’GO Magazine is mediapartner van de ontwikkelingsdebatten