n'GO nr 4 september 2012 by Echos Communication

ON T W I K K EL I NG S SA ME N W ER K I NG E N ME NSEL I J K E R EL AT I E S

Ontwikkeling. Waar hebben we ’t over? Blog-notes... Odile Tendeng :

‘Ontwikkeling’, de vlag en de lading

Portret Ontmoeting met Thierry Verhelst

Instrument Mindfulness onthuld

Nr4

september 2012

N4 r

radar P.3 portret P.8 Thierry Verhelst blog-notes P.31 Odile Tendeng

Kalmte!

hoe pak je het aan… een vechtreactie temperen P.21

agenda P.35

instrument P.26

Het nu als bevrijdend moment

Ik communiceer dus ik ben…dossier P.14

| vooraf Miguel De Clerck

Directeur Echos Communication

Test het zelf eens uit en stel de vraag in uw omgeving, vooral als u in het Zuiden werkt: “Wat verstaat u onder ontwikkeling?” De intellectueel zal u niet verrassen, de gewone burger van hier of elders heeft mogelijk enige moeite om het te verwoorden. Vervelend is dat, zelfs contraproductief, dat we ontwikkelingssamenwerking op een doelstelling afstemmen die in sé al op heel wat misverstanden berust. Enerzijds is er de ontwikkelingswerker die de doelgroep met zijn externe bril evalueert en suggesties voor een oplossing aanreikt. Zijn analyse kan moeilijk tegengesproken worden: de vastgestelde tekortkomingen zijn er wel degelijk. De begunstigde is geneigd om de voorgestelde kit ‘gebrek-oplossing’ te aanvaarden; een gekregen paard kijkt men immers niet in de muil! Anderzijds – en dat lezen we in het artikel van Odile Tendeng – zien we dat als de begunstigde zijn prioritaire ontwikkelingsthema’s zelf kiest binnen zijn eigen referentiesysteem, hij er niet alleen een specifieke inhoud aan geeft, maar ook het verband legt met het hoe en een weg naar toeëigening aflegt. Daarin zit het hele verschil. Dit nummer is over de hele lijn hoopvol: de kloof die de twee bovengenoemde perspectieven scheidt wordt smaller, al is er nog een weg te gaan.

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier! Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Foto van de Maand Als een eerbetoon aan zij die een cruciale rol spelen in alle maatschappijen maar ook de eerste slachtoffers zijn van oorlog, misdaad, verkrachting of fanatisme, heeft JR de buitenkant van een fa-

vela in het centrum van Rio aangekleed met deze immense foto’s van gezichten en blikken van vrouwen. Daarmee verenigt hij de heuvel en het dorp in een vrouwelijke blik. “Het is een project dat met stukken en brokken tot stand is gekomen, net als de favela zelf. Wij hebben ons aangepast aan deze omgeving

waar de daken van de huizen van plastiek zijn en de revolvers van de kinderen van staal. We hebben ons plan getrokken ondanks de hellende straten, de wankele huizen, de onvoorspelbare elektriciteitskabels en het heen- en weerschieten waarbij soms meerdere huizen doorzeefd worden.”

een andere kijk

Olympische statistieken!

In volle Londenkoorts nam Gustavo Sousa deel aan de competitie in de categorie Infografie. Hij nam het bekende logo met vijf ringen als inspiratiebron en gaf zo vorm aan statistieken over verschillen-

de thema’s, van obesitas over het aantal gevangenen of miljonairs tot de kindersterfte in elk continent. Officieel staan de ringen niet voor de vijf continenten. Het oorspronkelijke idee van Pierre de Coubertin was om de zes kleuren (wit inbegrepen) zo samen te zetten dat ze alle vlaggen van de wereld kunnen voorstellen. Gustavo Sousa zag er liever de

continenten in, maar zijn verdere interpretatie geeft hij niet prijs… Aan u om het spel te spelen en te ontdekken welk stukje wereld schuilgaat achter elke gekleurde cirkel. En vergeet niet dat meedoen belangrijker is dan winnen! Vind alle grafieken

een andere kijk

| Vraag het aan de burger!

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in Nederland heeft een rapport uit met stof voor een heel nieuwe manier van burgerbetrokkenheid. De specialist in burgeractivisme Remko Berkhout legt uit hoe ook de ontwikkelingssamenwerking zich kan laven aan dit rapport. Zo kunnen ngo’s meer leren van andere sectoren, want ze bestrijden vaak dezelfde krachten als scholen, sportverenigingen of welzijnswerk. Berkhout raadt de ontwikkelingsorganisaties aan om

de randen van hun sector op te zoeken en binnen de eigen thema’s naar bredere nationale en internationale verbanden te zoeken. Door vaker hun data open te stellen en actief de dialoog met de burger op te

zoeken, kan de betrokkenheid sterk toenemen. Berhouts advies: ‘Zet een project nou eens een keertje op de website voordat het af is. Hé, we zijn hiermee bezig, wil iemand meedenken? Huur eens geen

consultant in, maar vraag het aan de burger!’

Meer info: rapport ‘Vertrouwen in Burgers’

een andere kijk

Een andere kijk: Stop the pitty, unlock the potential ! stereotiepe Afrika-beelden en gooit het met een reeks sprankelende video’s over een andere boeg. Alle beelden en verhalen uit hun campagne ‘Stop the pitty (unlock the potential)’, zijn levensechte situaties uit hun partnerge-

meenschappen in Kenia, Tanzania, Ghana en Uganda. Ze geven bestaansrecht aan de talrijke tekenen van hoop in Afrika. Ontmoet Alex (alias Schwarzenegger), en zie dat het goed is...

www.mamahope.org/unlock-potential

Tijd voor een nieuw beeld. Geen Afrika dat bezwijkt onder ziekte, honger, corruptie, geweld en wanhoop, of dat andere zwarte continent, dat enkel danst, zingt en lacht. De Amerikaanse ngo Mama Hope heeft genoeg van al deze

een andere kijk

Zijn we allemaal racist ? ISBN 978-2-8047-0088-1

u 360° Voor gelezen Volkomen herkenbaar: jezelf zien als anti-racist en toch met ergernis of gêne vaststellen dat racistische gedachten nu en dan je hoofd doorkruisen. Publiek zullen we het nooit erkennen. Maar tegenover onszelf? Jacques-Philippe Leyens is ervan overtuigd dat de onaanvaardbare gevolgen van racisme kunnen verdwijnen of ten minste verminderen als we beginnen met die wat duistere kant van onze persoon te aanvaarden. Het gevecht tegen een verdrongen waarheid heeft totaal geen zin. Wie zijn zwakheden wil aanpakken, moet er zich in de eerste plaats bewust van worden. Werk aan de winkel!

JacquesPhilippe Leyens, Sommesnous tous racistes ? Psychologie des racismes ordinaires (Mardaga, 2012)

“Ontwikkeling als concept is neutraal noch universeel”

Thierry Verhelst

Medeoprichter van het “Réseau Sud-Nord Cultures et développement” en auteur

8 ©FRÉDÉRIC REMOUCHAMPS-KEOPS

portret

Zijn slagzin luidt al dertig jaar: in relaties tussen Noord en Zuid moet het accent op de cultuur liggen! Sociaal-culturele aspecten integreren is voor Thierry Verhelst geen luxe maar een must voor ontplooiing.

1942

1966

| bio

Geboren in Gent Diploma rechten aan de Universiteit van Gent

1967

Diploma Afrikaanse rechtswetenschappen aan de universiteit van Columbia

1968

Onderzoeker aan de UCLA, daarna onderwijzer in Ethiopië en in Rwanda. Vervolgens docent aan de ULB, de ULC en ICHEC

1977

Verantwoordelijke projecten bij Entraide en Broederlijk Delen

1986

Brengt het boek Des racines pour vivre uit.

1989

Sticht het netwerk Sud Nord Cultures et Développement

2008

Brengt het boek Des racines pour l’avenir uit

portret

Welke ontwikkeling?

Gewapend met zijn kennis, ervaring en goede wil heeft Thierry Verhelst in de loop der jaren beseft dat diploma’s en wetenschap maar een deel van de waarheid ontsluieren. “Toen ik in de Verenigde Staten studeerde, werd ons gezegd dat we sociale ingenieurs zouden worden (social engineering), alsof

©FRÉDÉRIC REMOUCHAMPS-KEOPS

“T

oen ik mijn eerste reizen ondernam naar wat men toen de derde wereld noemde, ontdekte ik dat ik een cultuur had. Ik voelde me een beetje zoals een vis: onder water is er niets aan de hand, maar als je hem op het droge brengt ondergaat hij een cultuurshock.” Thierry Verhelst groeide op in een bad van moderniteit en raakte tijdens zijn universitaire studies al gauw geboeid door de wereld die hem omringde. “In de jaren 60 eisten de meeste landen in Azië en Afrika hun onafhankelijkheid op. Ik voelde dat het daar interessant werd en kreeg zin om hier weg te gaan. Op mijn 25e was ik de goede ontwikkelingswerker die de boze kolonist kwam vervangen.”

| getuigenissen

Laurent Lahaye, Leerling aan ICHEC Brussels Management School

“Zijn stijl van lesgeven, zijn adviezen en zijn levensfilosofie hebben mij veel geholpen in de keuzes die ik de laatste jaren heb gemaakt. Uit de waarden die hij promootte, onthoud ik vooral respect en het luisteren naar de andere. En ik kan niet anders dan geïnspireerd zijn door zijn grote wijsheid en zijn uitstekende pedagogie. Op het einde van het jaar valt het op hoeveel lof hij krijgt van de studenten!”

“Ontwikkelingssamenwerking is een complementaire wijsheid aanbieden die de andere verrijkt.”

portret

de samenleving een machine was die je kon repareren. Wat een arrogantie! En wat een domheid! Op het terrein heb ik geleerd dat iedereen andere verwachtingen heeft met betrekking tot zijn diepste drijfveren, zijn opvattingen en besteding van tijd en ruimte, kosmologie, en familiegevoel. De ontelbare problemen van de ngo’s zijn te wijten aan fundamentele verschillen over wat men wil bereiken. Natuurlijk is een technische aanpak van een landbouwingenieur, een dokter of een econoom waardevol, maar ze volstaan niet. Het concept ‘ontwikkeling’, gecreëerd door de westerse wereld en gebaseerd op economie, groei en productiviteit, is een etnocentrische valstrik. Development is a toxic word! Het wil eigenlijk zeggen: ‘jij gaat je verwesteren’.” Thierry Verhelst opteert overtuigd voor ontplooiing en interculturele uitwisseling. “Dankzij de mondialisering, die de afstanden inkort en de communicatie versnelt, hebben we een historische kans om van elkaar te leren. Het Noorden heeft uiteraard heel wat om te delen: waarden zoals gelijkheid tussen man en vrouw, democratie, mensenrechten en individuele emancipatie zijn onmiskenbare verworvenheden. Maar het sacrale is geheel buiten beschou-

| Cultural Creatives wing gelaten. Het belangrijkste wat we volgens mij van het Zuiden kunnen leren is de plaats die er voor het spirituele wordt gelaten. Het is een van de essentiële elementen van ons mens-zijn, maar blijkbaar zijn we dit vergeten. Iedereen leert op zijn eigen ritme, maar op vlak van sociaal leven, economie of kosmologie, om niet enkel de laatste twee te noemen, zijn er nog veel dingen die ons kunnen beïnvloeden en verrijken.”

“Het Zuiden is geen leegte maar een volkomenheid om te ontdekken”

Thierry Verhelst kant zich sterk tegen de arrogantie van de moderne westerse mens en ook tegen de vernieling die de kapitalistische ideologie aanricht. Volgens hem is er meer dan ooit nood aan verandering in onze noordelijke maatschappijen. Er is al een mutatie op gang. Uit een studie van een Amerikaanse socioloog en psycholoog blijkt dat een zeer uitgebreide socio-culturele groep een maatschappelijke bocht aan het nemen is en zich richt op integratie van ecologische waarden en persoonlijke ontwikkeling.

portret

Probleemanalyse

Tiens, tiens… Het Noorden dat het Zuiden als voorbeeld neemt! We staan nog ver van de tendensen van de laatste decennia. “Neem drie fases van de recente geschiedenis: de kolonisatie, de ontwikkelingssamenwerking en de globalisatie in haar afschuwelijk neoliberalisme. Het gemeenschappelijke kenmerk is dat de blanke zich in het midden van de actie plaatst en zich als model voorstelt. Het wordt tijd om die arrogantie aan de kant te zetten. Toen ik Des racines pour vivre uitgaf, werd de boodschap verkeerd begrepen. Ik was zogezegd conservatief geworden en ik sprak van cultuur terwijl de ‘echte’ problemen hongersnood, epidemieën of slechte infrastructuur waren. Volgens mij heb ik altijd antwoorden gegeven op die realiteit. Ik wilde alleen de oorzaken van die problemen uit de sector analyseren. Het niet rekening houden met die culturele omgeving heeft een belangrijke (maar geen unieke) plaats in die analyse.”

“Het is gemakkelijker om over hectoliters te praten dan over mensen”

Vandaag, bijna 30 jaar later, stelt Thierry Verhelst vast dat de situatie in de goede richting evolueert. “Er is meer openheid, dat staat vast, maar het blijft een moeilijk aan te snijden thema. Cultuur is ontastbaar, onmeetbaar en moeilijk te evalueren. Daarnaast staan de criteria onder druk van professionalisering opgelegd door cofinanciering. Als een ngo door de Europese Commissie wordt gefinancierd, moeten de rapporten naar een ambtenaar worden gestuurd die ze weer voorlegt aan een com-

portret

missaris en die moet op zijn beurt zijn politiek verantwoorden tegenover het Parlement. Het is dus veel gemakkelijker om over hectoliters te praten dan over mensen en tradities. Hoewel de realiteit holistisch is, kan ze niet alleen benaderd worden door een interdisciplinaire aanpak van exacte en humane wetenschappen.”

Moet er nog aan ontwikkelingshulp worden gedaan?

Deze vraag heeft hij al veel moeten aanhoren en elke keer heeft hij hetzelfde antwoord klaar. “We moeten de relaties tussen Noord en Zuid onderhouden, sociale rechtvaardigheid aankaarten en de planetaire uitdagingen zoals de opwarming van de aarde aangaan. Maar de houding van waaruit we vertrekken is van essentieel belang. Een vaak gebruikte metafoor is die van de wijze vrouw die haar wijsheid en ervaring aanbiedt aan een jong koppel. Dat is ontwikkelingssamenwerking: een complementaire wijsheid aanbieden die de andere verrijkt.” En het mechanisme werkt in de twee richtingen. Natuurlijk! Een Congolese vriend zei ooit ‘Ik heb uw nek gezien. Jij hebt die van jou nooit gezien’. Je kan hem gelijk geven. Het betekent dat je altijd

iets te leren hebt van de anderen.” Als hij les geeft, of als hij een van zijn lezingen afsluit, eindigt Thierry Verhelst gewoonlijk met dezelfde noot. “Als jullie één ding moeten onthouden van wat ik heb verteld is het respect.” De raad is eenvoudig, iedereen is het ermee eens en het weerspiegelt perfect de gedachtegang van Thierry Verhelst. “Het Zuiden is geen leegte om op te vullen maar een volkomenheid om te ontdekken met onze diepe menselijkheid.” RENAUD DEWORST

| leesvoer Des Racines pour l’Avenir : Cultures et spiritualités dans un monde en feu. Thierry Verhelst. Paris : L’Harmattan (2008).

Dit boek wordt in september uitgegeven in de Siloë uitgaven, in een geüpdate en samengevatte versie onder de titel Espérance en temps de crise.

| getuigenissen

Ibrahim Traoré, Specialist in Afrikaanse spiritualiteit

“Wat mij het meeste aan hem opvalt is zijn openheid naar de anderen. Hoewel hij kan teren op een grote ervaring, stelt hij zichzelf vaak in vraag. Het is iemand die veel voor mij betekent… en ook voor vele anderen! Als ik hem in de kerk zie, is hij een man van God, als hij les geeft, is hij een intellectueel die houdt van debat, als ik bij hem thuis kom, is hij een eenvoudige, hartelijke gastheer. Hij speelt elke rol eerlijk en met een maximaal engagement.”

Marie-Noëlle de Schoutheete, Oprichter van Convivial vzw

“Hij kent de kunst om het innerlijke en het uitwendige te rijmen, waardoor hij heel coherent omgaat met de dingen. Hij praat vaak over uitwisseling, maar hij doet het ook. Hij is een man met een grote diepgang en vrijgevigheid. Om de werkelijkheid te vatten, laat hij zich verrassen door de diversiteit van culturen en personen , uiteenlopende meningen en nieuwigheden. Ik hou van zijn enthousiasme, het vuur waarmee hij spreekt en handelt.”

Ik communiceer dus ik ben…

dossier

Van ontwikkelingshulp in slogans naar noodhulp in beelden. Zowat alle ngo’s maken van sterke communicatie een punt. Elk wil op zijn manier en volgens zijn mogelijkheden het grote publiek informeren, maar evenzeer nieuwe sponsors aantrekken…

dossier

“In communicatie is niet de boodschap of de techniek de struikelsteen, maar de ontvanger.” — Dominique Wolton

oorden, foto’s, context, acties, sensibilisering… Hoe kunnen we met een goede combinatie van deze elementen die mensen bereiken die openstaan voor een solidaire boodschap en nog hopen op een betere wereld? Dit is het dilemma waarmee persattachés, campagnevertegenwoordigers en communicatiebureaus dagelijks geconfronteerd worden. Jean-Marie Pierlot, professor aan de UCL en communicatie-expert in de non-profitsector,

De Code of Conduct De Code of Conduct on Images and Messages werd ontwikkeld door verschillende ngo’s en afgewerkt door Dóchas, de Ierse overkoepelende organisatie. Het document geldt als referentie in Europa. Het doel is om een leidraad met principes en raadgevingen te formuleren «die actoren in het maatschappelijke veld kan inspireren om op een coherente en objectieve manier te communiceren over het programma en de waarden van de organisatie». De ethische code is gebaseerd op drie pijlers: 1 respect voor de waardig-

heid van de betrokken personen, 2 de overtuiging dat alle mensen gelijk zijn en 3 de erkenning van de noodzaak om gelijkheid, solidariteit en gerechtigheid te promoten. Er bestaat ook een handleiding die de toepassing van de code vergemakkelijkt. Je vindt er aanbevelingen voor redacteurs, fotografen, vertalers,… Alle documenten vind je in verschillende talen terug op de site van DEEEP.

dossier

In de jaren 50-60 was alles toegestaan om fondsen te werven. Later werden de campagnes veel positiever, maar ze zijn in hetzelfde bedje ziek: geen context, geen begrip van waar het om draait.

“Op de emoties spelen met het oog op een gift heeft een verzadigingseffect.”

schetst de geschiedenis van dit type communicatie. “In de jaren vijftig en zestig werd het accent gelegd op het contrast tussen Noord en Zuid. Het publiek kreeg ellende, hongersnood, epidemieën en ondervoeding te zien, met de bedoeling een schuldgevoel op te roepen. Er werd ingespeeld op emoties om giften in te zamelen, maar dat had na enige tijd een verzadigend effect. Mensen wilden op den duur niet meer kijken. In de jaren zeventig en tachtig werd er een positievere stijl gehanteerd: ‘Dankzij uw steun kunnen deze kinderen naar school en hebben moeders hun glimlach teruggekregen’. Maar ook deze boodschap kan verwarring zaaien, omdat men vindt dat de mensen op deze beelden er toch goed uitzien en dat er dus geen nood meer is aan hulp.”

Posthumanitaire communicatie

“De laatste tijd zijn er veel campagnes die de moraliserende, emotionele of trash aanpak afzweren. Ze willen mensen bewustmaken door meer informatie te geven over de context en door de realiteit vanop enige afstand te bekijken. Het publiek krijgt meer verantwoordelijkheid voor zijn keuzes, zonder emotionele chantage.” Deze stijl, die soms posthumanitair wordt genoemd, werkt reflectie en begrip in de hand. De beelden zijn eerder suggestief en de teksten zijn niet zozeer choquerend maar wekken nieuwsgierigheid op, die kan gestild worden door de website te bezoeken. De boodschap beantwoordt hierdoor aan een bepaalde ethiek.

dossier

| noordzicht

De VEF wil onder andere de ethiek van haar leden in hun communicatie versterken.

Philippe Demaret

(secretaris van de bestuursraad van de VEF) Philippe Demaret is secretaris van de bestuursraad van de VEF (Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving). De vereniging telt 114 leden en speelt eerder de rol van goede huisvader dan die van politieagent. “We evalueren de dossiers van onze leden in functie van hun manier van communiceren en van hun financiële transparantie. In hun communicatie is er al heel wat verbetering. Je voelt dat de sector een eigen discours wil creëren, maar er is nog veel werk aan de winkel. Vaak kom je bij-

voorbeeld nepbrieven tegen die zogezegd door een begunstigde van een ngo zijn geschreven. Dergelijke fictieve personen creëren is natuurlijk onaanvaardbaar. We merken wel dat een organisatie die in het verleden bepaalde grenzen overschreden heeft, bij een volgende campagne veel voorzichtiger handelt. We krijgen ook meer en meer invloed op de toeleveranciers van communicatiediensten. Communicatiebureaus luisteren naar ons en houden rekening met ons advies.”

Maar dat is niet het enige voordeel. “Regel nummer één bij educatieve communicatie is echt aandacht hebben voor de gesprekspartner”, vertelt Philippe Verhaegen, professor semiotiek aan de Katholieke Universiteit Leuven en lid van de onderzoeksgroep GReMS (Groupe de Recherche en Méditation des Savoirs). “Laat de manier waarop ik mijn boodschap breng de ontvanger toe zijn eigen mening te vormen? De bedoeling is dat de ander voldoende elementen heeft om mijn ideeën te begrijpen en dat ik in het beste geval ook te weten kom of hij alles goed begrepen heeft. Deze aanpak is de tegenpool van marketing, waarbij simplistische boodschappen en schokkende beelden de wereld worden ingestuurd die mensen herleiden tot simpele schenkers. Terwijl wij naar intellectuele aansluiting zoeken en de mensen de mogelijkheid geven om deel te nemen aan het project. Op korte termijn zijn de resultaten misschien niet direct merkbaar, maar op lange termijn creëert dit een duurzame steun voor de werking van organisaties.”

In de praktijk

Julien Lepeer werkt sinds enkele maanden op de communicatiedienst van Oxfam Solidariteit. Het is een boeiende job. “Het is een dagelijkse uitdaging om zo veel mogelijk mensen te bereiken. Wil je gehoord worden, dan moet je gebruik maken van de pers, maar we gebruiken ook andere manieren, zoals aanwezigheid op zomerfestivals. Daar kan je informatie persoonlijk doorgeven en is er een

dossier © UDRA / 123RF

En internet?

Julien Lepeer direct contact met de jongeren.” Het is nochtans niet gemakkelijk om bij Jan Modaal belangstelling te wekken voor wereldproblemen. “Wat er in het Zuiden gebeurt staat voor velen ver van hun dagelijkse realiteit. Je moet dus strategieën vinden om het publiek warm te maken. We zijn het erover eens dat de aanpak van twintig of dertig jaar geleden niet de beste is: beelden van kinderen tonen die vel over been zijn. Voor onze laatste campagne Groei worden concrete acties naar voren geschoven die men in het Noorden

kan ondernemen. De nadruk ligt hierbij op de evolutie naar een rechtvaardiger systeem en beleid. We plannen een bezoek op het terrein voor het hele team. Want ook bij ons blijven bepaalde clichés hangen. De zaken van dichtbij bekijken kan onze visie beïnvloeden en ons extra overtuigen, waardoor we ook ons discours kunnen versterken.”

Concurrentie

Het ziet ernaar uit dat het wereldje van de ontwikkelingshulp er een pri-

Als je het over communicatie in twee richtingen hebt, kan je moeilijk om het internet heen. Op fora, sociale netwerken, chatrooms en dergelijke kunnen vragen, antwoorden en standpunten gemakkelijk worden uitgewisseld. Gevarieerde informatie kan op een ultrasnelle manier verspreid worden, waardoor schenkers op de hoogte kunnen blijven van de evolutie van een project. Er kan ook contact worden gelegd tussen begunstigden en sympathisanten. Maar alles heeft zijn grenzen. Op het net kan

je zowel het beste als het ergste tegenkomen, en meestal vind je iets tussen die twee extremen in. Je mag de kracht van een link tussen een organisatie en zijn cybersupporters ook niet overschatten. Een comment op een sociaal netwerk kan nooit een fysieke ontmoeting vervangen en zal nooit hetzelfde engagement bekomen… Maar het is een goed begin!

dossier

Deze foto met de titel African Love Bound heeft de Visions of Africa-prijs 2012 in de wacht gesleept. Hij werd genomen in Ethiopië door Abate Damte.

De Code of Conduct in de praktijk Justin Keane en het Kerry One World Centre organiseren al vijf jaar de wedstrijd Visions of Africa. “Het uitgangspunt was de Afrikaanse cultuur en diversiteit te belichten en een positief imago van het continent te verspreiden. Het is ook een goede manier om de Code of Conduct in de praktijk om te zetten.” De wedstrijd wint jaarlijks aan populariteit, zowel qua bezoekers als deelnemers. “In 2012 hebben we meer dan 500 foto’s toegestuurd gekregen, waaronder een groot deel uit Afrika. Een hoop werk voor de zevenkoppige

jury, die uit drie Ieren en vier Afrikanen bestaat. We hebben al veel positieve reacties ontvangen. Mensen zijn verrast als ze de tentoonstelling zien omdat ze zo verschilt van wat de media tonen. We willen de expositie nu ook in andere landen organiseren.”

De editie van 2013 is bijna klaar. Je kan nog altijd foto’s sturen naar visions@ kade.ie. Voor meer info kan je ook terecht op www.kade.ie/visionsofafrica.

oriteit van maakt om de goedkope sensatie de rug toe te keren. Nochtans wordt er nog regelmatig gezondigd tegen het spelen op gevoelens, bevestigt Ludo Longin, gedelegeerd bestuurder van Direct Social Communications. “Men bericht vandaag weer wat emotioneler dan in de jaren tachtig. Dit is zeker te wijten aan de evolutie van de massamedia. Als je naar het journaal kijkt, is het niet ongewoon te horen dat ‘de volgende beelden niet voor gevoelige kijkers bestemd zijn’. Enkele decennia geleden zou dit ondenkbaar geweest zijn. Om iemand die nog nooit een euro heeft uitgegeven aan een goed doel te overtuigen en te raken, moet je tegenwoordig heel wat meer emotie aanwenden, omdat er een algemene onverschilligheid heerst. Er zijn ook steeds meer actoren die op zoek zijn naar schenkingen. Toen DSC 27 jaar geleden begon, werd er vooral met ngo’s samengewerkt. Vandaag zijn er ook hulpbehoevende scholen, ziekenhuizen en musea.” Deze stijgende concurrentie mag echter niet verontrustend klinken. “Elke vereniging moet campagne voeren volgens zijn eigen rode draad. Men moet enerzijds respect tonen voor de sociale doelstelling van de vereniging en voor de mensen voor wie men zich inzet, en anderzijds voor de mensen aan wie de boodschap

dossier

“Het is niet de bedoeling om een product te verkopen maar om een sociale band te creëren.” gericht is. Anders kunnen de reacties zeer negatief zijn. Het is de bedoeling correcte en realistische informatie te geven zodat de lezer zich geroepen voelt om een gift te doen.”

Meer bonding

Communiceren is een delicate oefening. Bovenop de moeilijkheid om de perceptie en impact van campagnes te meten komen ook nog technische en morele obstakels. In een beeldenmaatschappij waarin informatie nu eens ontroerend is en dan weer meelijwekkend of schokkend, is het niet altijd even gemakkelijk om een onberispelijke ethiek staande te houden. Bij wijze van afsluiter herinnert Jean-Marie Pierlot ons aan de bestaansreden van de non-profitsector. “Het is niet de bedoeling om een product te verkopen maar om een sociale band te creëren. Communicatie moet je dan zien als een manier om deze band te creëren en te onderhouden. Natuurlijk is het technische aspect van de boodschap belangrijk, maar ook het relationele mag niet vergeten worden. Communicatie moet één van de manieren zijn om verschillende soorten mensen dichter bij elkaar te brengen.” Jean-Marie Pierlot

RENAUD DEWORST

| meer weten… Communication des associations.

Thierry Libaert en Jean-Marie Pierlot : Dunod (2009).

| meer zien… Download de volledige catalogus van de tenstoonstelling

Visions of Africa 2012

Binnenkort… Dit dossier over de communicatie is slechts een begin dat de krijtlijnen uitzet. In een volgende nummer zullen we het gebruik van het beeld in de communicatie van de ngo's aankaarten.

Kalmte!

hoe pak je het aan… woede

Dit was net het woord te veel… De reactie blijft niet uit. De toon stijgt, zijn stem wordt bits. Hij is duidelijk geïrriteerd.

hoe pak je het aan… woede

Hoe reageren op een vechtreactie?

En het ergste is dat als je hem vraagt te relativeren, zich niet op te winden of zich rustig te houden, het helemaal uit de hand loopt. Conclusie, een geïrriteerd persoon vragen om te kalmeren is misschien niet de beste oplossing.

ngeduld, opwinding en woede zijn uitdrukkingen van een soort stress die ook de “vechtreactie” wordt genoemd. Hiermee beëindigen we de reeks van artikels over de drie vormen van stress. Om de oorsprong van deze reactie te ontdekken moeten we terug naar het dierenrijk. Wat doet een kat als ze in het nauw wordt ge-

1. De boodschap begrijpen

3. Brandstof ontnemen

Wat het gevecht op gang brengt is de wil om te imponeren en de situatie te controleren. Men probeert om op die manier gelijk te krijgen en gehoord te worden. Daarvoor dient de woede: om te intimideren… Het is meteen duidelijk dat elke poging om de persoon die een vechtreactie uit in een ondergeschikte positie te plaatsen, het omgekeerde effect heeft. Een ‘rustig maar’ toont geen luisterend oor voor de ander. Je behandelt hem als een kind dat op het matje geroepen wordt of als een volwassene die zijn emoties niet beheerst.

Eerste voorwaarde: blijf kalm. Temper vervolgens de woede door te beantwoorden aan de directe behoefte van de persoon. Begin met de vorm. Laat zien dat je zijn argumenten begrijpt, dat ze steek houden “ja, natuurlijk begrijp ik uw standpunt”, of zelfs “ja, je hebt gelijk om je daarover op te winden”. Je gaat akkoord met zijn waarden. Als dat niet volstaat, heb het dan over de inhoud zelf. Als jij bijvoorbeeld in de fout bent gegaan, geef dat dan toe, ook al is dit niet gemakkelijk. Overloop de feiten duidelijk met hem. Wees precies en eerlijk in je antwoorden. De woede kan dan op enkele seconden verdwijnen. Als de woede toch nog niet voorbij is, kan je tot een tweede fase overgaan: doe alternatieve voorstellen op een eenvoudige, directe, logische en concrete manier.

2. De automatische reflex vermijden Bij een confrontatie met iemand die zich opwindt, is de klassieke reflex hem te vragen om te kalmeren: “kalmeer, stop met je druk te maken”. Niet doen dus! Meestal maakt het de dingen nog erger. Nog slechter is het hem verwijten te maken of te twijfelen aan zijn intelligentie “je moet echt dom zijn om dat niet te begrijpen…!” (zelfs als het zo is). Dit doet de stress alleen maar toenemen. Idem voor onderbreken, liegen, bedreigen, troosten, ontkennen of infantiliseren. Andere onaangepaste reacties zijn aarzelen, onduidelijk of traag reageren… Dit ergert de persoon met een vechtreactie alleen maar meer.

4. Analyseer in kalmte

Iedereen windt zich weleens op, om de meest uiteenlopende redenen. Soms terecht, soms ook niet: over een onrecht, een fout met genante en dus belangrijke gevolgen, of een kleinigheid. Als je merkt dat de persoon zich altijd over eenzelfde onderwerp opwindt, over bijvoorbeeld wanorde of verspilling, bestaan er mogelijkheden om de reactie te verzachten. Dit aspect kwam reeds aan bod in het eerste nummer van n’GO.

hoe pak je het aan… woede

| uitgeklaard Wat zegt Larousse hierover?

Gevecht

• Confrontatie, strijd tussen personen, groepen, waarbij iedereen zijn best doet om het overwicht te verzekeren, zijn zaak te doen zegevieren. • Weerspannigheid tegenover een kracht, een tegengesteld element; de wil om moeilijkheden te overwinnen.

“Een geïrriteerd persoon vragen om zich kalm te houden heeft meestal het omgekeerde effect.”

dreven door een hond? Haar haren gaan rechtop staan, ze begint te blazen en te schreeuwen, met één enkel doel: de hond ontmoedigen om zich op haar te storten. En als dit niet volstaat is de kat zelfs bereid de strijd aan te gaan. Vaak blaast de hond de aftocht. De vechtreactie is een antwoord op een gevaar dat we denken te kunnen overwinnen. Maar zoals we al zagen bij de vluchtreactie en de inhibitiestress, werkt dit mechanisme ook in niet-levensbedreigende situaties: irritatie over rommel, over te laat komen, woede bij onrecht, irritatie tegenover een persoon die je in de rede valt, lichtgeraaktheid bij tegenspraak… Als er veel redenen tot irritatie zijn, zijn de denkwijze, de emoties en het gedrag van de persoon met een vechtreactie dezelfde (zie symptomen).

Woede en controleverlies

Zoals in de dierenwereld verliest ook de mens de controle over zijn denken om zich op zijn doel te concentreren: zich niet laten domineren of meer nog, weer meester worden van de situatie. Als het moet zelfs vechten. Alles is toegestaan. Dit is een overblijfsel van de evolutie. Als we het voorbeeld van de kat nog eens nemen, kunnen we ons makkelijk voorstellen dat, als de kat haar zwakheid toont, de hond zijn kans grijpt. De mens doet hetzelfde. Hij toont geen greintje zwakheid en vergroot alles uit, waardoor hij niet meer nadenkt over zijn woorden. Als de woede escaleert kan bij de tegenstander dezelfde reactie uitgelokt worden. De woede van de één

doet de ander reageren. Sommigen zullen vluchten (vluchtreactie), anderen zwijgen of beginnen te huilen (inhibitiestress) en nog anderen zullen dezelfde woede tonen (vechtreactie). Het probleem is dat als de woede van de ander mij in een staat van stress brengt, ik hem niet kan helpen om de woede te koelen. Om dit op te lossen moet je 1) begrijpen dat een persoon die woedend is niet meer helder van geest is en 2) het bijna onmogelijk is om een woedend persoon tot rede te brengen. Voordat je kan beginnen relativeren en nuanceren moet de persoon van zijn woede afraken. Je moet hem daarom als een krokodil bekijken. Hij heeft altijd gelijk en dus moet je hem ook zijn gelijk geven, al is het maar voor de vorm. De andere beleeft de situatie immers als een onrechtvaardigheid. Door hem gelijk te geven, ontneem je hem zijn brandstof. Daarna zal de persoon het weer over de grond van de zaak kunnen hebben… Dit is inderdaad niet gemakkelijk.

Woede en stress, altijd synoniemen?

In veel gevallen zijn irritatie, ongeduld, woede en agressiviteit synoniem met stress. Maar dat geldt niet voor ieder-

| meer info L’intelligence du stress

Jacques Fradin. Éditions Eyrolles (2008).

La légende des comportements

Henri Laborit. Éditions Flammarion (1994). Voor een overzicht van gedragsuitingen gelinkt aan stress (vluchten, vechten, inhibitie).

“Vechten drukt de wil uit om zich niet te laten domineren.”

24 © KLAUS-PETER ADLER - FOTOLIA.COM

hoe pak je het aan… woede

een en in alle gevallen. Er zijn er die hun gedrag veinzen omdat ze weten dat dit de tegenstander angst kan aanjagen. Het is dus een manier om aan gewicht te winnen. Om te ontdekken of de woede echt of geveinsd is, moet je erop letten op welke manier ze uitdooft. Een eerste mogelijkheid is dat ze langzaam aan verdwijnt of latent aanwezig blijft. De woede is meestal van korte duur. De symptomen verdwijnen gradueel als de persoon niet meer geconfronteerd wordt met het object van zijn woede of als de aandacht naar een neutraal onderwerp gaat. Er blijven echter nog sporen achter. Als de persoon van het ene op het andere moment zijn woede omruilt voor een glimlach en ineens vriendelijk wordt als hij gelijk krijgt, dan is de woede slechts een instrument. Het voorgestelde recept werkt hier dan niet. Er moet naar een andere aanpak gezocht worden, waarschijnlijk dominantie.

PIERRE BIÉLANDE

De symptomen van een vechtreactie Fysiologische kenmerken ✔✔ Rood aangelopen gezicht ✔✔ Gespannen gelaatsuitdrukking ✔✔ Droge, luide stem ✔✔ Bruuske, duidelijke gebaren (bijvoorbeeld een gebalde vuist)

Microgedragskenmerken ✔✔ Starende blik ✔✔ Gespannen spieren in de kaken, nek of schouders

“De woede van een ander wegnemen kan alleen als je zelf niet emotioneel, gestresseerd of nerveus bent.”

Innerlijke gedragskenmerken ✔✔ Gevoel van superioriteit, doeltreffendheid en intelligentie ✔✔ Gevoel omringd te zijn door incompetenten ✔✔ Nood aan erkenning ✔✔ Nood om gelijk te krijgen ✔✔ Prikkelbaarheid ✔✔ Overgevoeligheid aan verwijten en tegenspraak ✔✔ Ongeduld Deze symptomen kunnen samen voorkomen.

Het nu als bevrijdend moment Onze capaciteit om het toerental van onze emoties nodeloos op te voeren, is bijzonder sterk. In eindeloos tobben en analyseren zijn we goed getraind. Deze verwoede pogingen om vat te krijgen op angsten of frustraties brengen echter geen zoden aan de dijk.

ÂŠÂ AGSANDREW - FOTOLIA.COM

instrument Mindfulness

e weten het wel: dat de menselijke geest niet het monopolie van de wijsheid heeft. Toch zetten we ons denken voortdurend in voor zaken waar het geen verstand van heeft, zoals omgaan met stress of onaangename gevoelens. Bij een tegenvaller verliezen we ons reflexmatig in scenariodenken: ‘wat als het niet lukt?’, ‘wat gaan ze van me denken?’. We projecteren ervaringen uit het verleden naar de toekomst en in een vergeefse poging controle te krijgen, voeden we onze angsten. Anderen onderdrukken hun stresservaring, met latere oprispingen als gevolg. Tijd voor een time-out.

De 17de-eeuwse wiskundige Blaise Pascal wist het al: “le cœur a ses raisons que la raison ne connaît point”. Vandaag heet dit mindfulness.

| Mindfulness als techniek Mindfulness is een techniek én de vrucht van de toepassing ervan, een levenswijze. Het trainingsprogramma bestaat uit acht wekelijkse sessie van 2,5 uur, aangevuld met dagelijkse individuele oefeningen.

Sessie 1 tot 3 Oefening in aandacht en mildheid. Een uitnodiging om het gevecht met emoties, gedachten en pijn te staken door er milde, niet-oordelende aandacht aan te schenken. Ontwikkelen van lichaamsgewaarzijn en stabiliseren van de aandacht in het hier en nu.

Sessie 4 en 5 Erkennen wat is. Leren zijn met alles wat zich aandient als stresservaringen, moeilijke gedachten en emoties, spanning, pijn. Ze toelaten om vrijheid te herwinnen.

Sessie 6 Mindfulness en communicatie. Open en waarachtig leren communiceren. De menselijke communicatie is vaak een stressfactor of -situatie. Mindfulness toont de weg naar een leven in echtheid.

Sessie 7 en 8 Verdere oefening.

instrument Mindfulness

“Verleden en toe-

| de sterktes

Het lichaam, feilloze barometer

“Mindfulness is een manier om deze negatieve spiralen een halt toe te roepen”, zegt Sybille Decoo, mindfulnesstrainer en therapeut. “Door je aandacht in het huidige moment te brengen, onderbreek je het onderdrukken of het voeden van denken en voelen. Je observeert je gevoelens en gedachten zonder oordeel, zonder ingrijpen. Je erkent wat er is. Ons lichaam is een feilloze barometer. Je aandacht verleggen naar je lichaam brengt je onmiddellijk in het huidige moment, want het bevindt zich per definitie in het hier en nu.”

Een oud pad in een bos

Meditatie- en concentratietechnieken zijn eeuwenoud. Zelfs de Boeddha, Siddhartha Gautama, beweerde 2500 jaar geleden ‘slechts een oud pad in het bos te hebben ontdekt’. Niets nieuws onder de zon, dat is ook het uitgangspunt van Mindfulness. Want Mindfulness is een vermogen oefenen dat reeds in ons aanwezig is: het vermogen om te zijn. “Toch is Mindfulness

komst doen ons voorbijgaan aan de mogelijkheden van het nu’’

Sybille Decoo

| de beperkingen –– Mindfulness veronderstelt een sterke bereidheid om zich de technieken eigen te maken. De baten van het model kunnen enkel ontdekt worden via oefening, niet via lectuur of mondelinge overdracht. –– Mindfulness aanbrengen is niet aangewezen bij mensen

die in een acute depressie verkeren. Zij hebben wellicht niet de energie om dagelijks te oefenen, en de confrontatie met een groep die dankzij regelmatige oefening positieve resultaten boekt, kan het negatieve denken over zichzelf versterken.

Mindfulness... …is zeer eenvoudig, een inherent menselijk vermogen dat voor iedereen toegankelijk is. ...werd ontwikkeld op basis van wetenschappelijk medisch onderzoek en de baten werden statistisch geconstateerd. ...kan zowel in een klinische context als in organisaties en bedrijven toegepast worden. ...schept vrijheid. De erkenning van gevoelens en gedachten maakt vrij van negatieve emoties, zonder ze weg te drukken of te voeden. ...stopt de negatieve spiraal van het krampachtige scenariodenken. Het brengt openheid van geest, waardoor zich onvermoed oplossingen kunnen aandienen. ...resulteert in ontspanning, niet als een krampachtig nagestreefd doel, maar als de vrucht van de aandacht voor het nu. ...bevordert de creativiteit omdat de aandacht voor het nu zich ontdoet van beperkende gewoontepatronen. ...opent de weg voor andere soorten wijsheid dan de verstandelijke.

instrument Mindfulness

| getuigenissen

geen relaxatie- of concentratietechniek”, legt Sybille Decoo uit, zonder afbreuk te willen doen aan de waarde van die praktijken. “Mindfulness is aandachtstraining, een techniek van opmerkzaamheid, die leert zijn met wat is. Ze laat alle gewaarwordingen toe en drukt ze niet krampachtig weg. Ze laat het streven varen, zelfs het streven naar ontspanning. Mindfulness erkent onrust, pijn of negatieve gedachten en leert er heilzaam mee om te gaan. De paradox is dat rust kan voortkomen uit het één-zijn met onrust. Wanneer we spanning ervaren en pogingen doen om te ontspannen, is de kans groot dat de zee eerder woeliger wordt dan kalmer.”

Het verleden is niet meer, de toekomst nog niet

De notie van het huidige moment staat bij mindfulness centraal. “Het nu is het enige waar je zeker van bent”, verduidelijkt Sybille Decoo. “Het verleden bestaat niet

meer en de toekomst is nog niet. Met herinneringen aan het verleden of projecties over de toekomst in gevecht gaan of er zich in verliezen, doet ons voorbijgaan aan de helende en creatieve mogelijkheden van het nu. Een voorbeeld? Een persoon die herstelde van een depressie voelde naar aanleiding van een onaangenaam telefoontje angst opkomen. ‘Ik glijd weer af naar een depressie’, concludeerde zij. In werkelijkheid koppelde ze een beeld uit het verleden, haar depressie, aan een huidig moment van somberheid en projecteerde dit naar de toekomst. Door interpretaties toe te voegen aan haar somberheid, bracht ze zichzelf in een negatieve spiraal. Terwijl ze op dat eigenste ogenblik niet depressief was, hoogstens bezorgd het te worden. De depressie uit het verleden was achter de rug en de toekomst bestond nog niet. Haar ervaring te zien zoals ze werkelijk was, bracht openheid van geest en meer lichtheid. Op die manier kan mind-

Christiane De Mesmaeker, ergotherapeut en pastoraal coördinator in het Koninklijk Instituut Woluwe (jongeren met o.a. autismespectrumstoornissen). Artistiekspirituele begeleider in de gevangenis van Ittre.

“Mindfulness is de sterkste therapie die ik in mijn 34-jarige loopbaan als ergotherapeut heb leren kennen. Makkelijk is de kennismaking niet geweest. Je wordt ingrijpend met jezelf geconfronteerd, maar wat uniek is: het gebeurt op een vriendelijke, bevrijdende manier. De opleiding heeft mij veel sleutels aangereikt om tal van deuren te openen en te zijn in de realiteit zoals ze zich voordoet. Ik heb een aangepaste basiscursus ontwikkeld voor de werking met autistische jongeren, waarbij ik werk rond hun onzekerheden, angsten en stress. Ook aan de gevangenen hoop ik deze uiterst zinvolle methode te mogen aanreiken om hen te tonen hoe ze binnen hun realiteit, waarin alles hen is afgenomen, kunnen zijn met wat is.”

instrument Mindfulness

fulness terugval in depressie en stressopbouw helpen voorkomen. In het beleven van het nu valt er veel vrijheid te rapen. Piekeren, analyseren en scenariodenken vergen veel energie en geven ons de valse indruk controle uit te oefenen, maar dat is een illusie, want onze gedachten vormen zich vaak op basis van gewoontepatronen. We verliezen uit het oog dat de werkelijkheid vaak onvermoed te hulp schiet, dat in de ruimte buiten onze gedachten zich vaak een oplossing aanbiedt. Dit eenvoudige vermogen om in het moment te zijn, schept ruimte voor onze creatieve bronnen en intuïtieve wijsheid.”

Mindful in Noord-Zuidrelaties

Die openheid voor intuïtie en de valorisatie van het nu zijn bij heel wat niet-Westerse culturen sterker ontwikkeld dan bij de Westerse. Dat mindfulness ook in regio’s als Afrika kan aanslaan, valt daarom niet uit te sluiten. Maar we moeten er ons voor

hoeden om het model ongevraagd aan te bieden in een context van ontwikkelingswerk, zo meent ook Sybille Decoo. “Een ontwikkelingswerker die de baten van mindfulness kent, kan de techniek beter in de eerste plaats op zichzelf toepassen. Als je het zelf belichaamt, zal je anders in je werk staan en omgaan met mensen. Heel wat spanningen in Noord-Zuidpartnerrelaties draaien om conflicterende zienswijzen en vooroordelen. Mindfulness erkent de aanwezigheid van negatieve gevoelens. Elke mens kent irritatiemomenten. Een ontwikkelingswerker die zichzelf in conflictmomenten op racistische gedachten betrapt, zal deze misschien vanuit politieke correctheid wegdrukken. Maar het echte loslaten is toelaten, erkennen, en zo de mogelijkheid creëren om jezelf te openen en je te bevrijden van beperkende zienswijzen, gebaseerd op ongezonde gewoontepatronen.” SYLVIE WALRAEVENS

| meer weten www.itam.be Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain and Illness Jon Kabat-Zinn. Delta (1991).

Mindfulness. In de maalstroom van je leven Edel Maex. Lannoo (2006). Ook verkrijgbaar als digitaal boek.

U kent een interessant werkinstrument dat waardevol is in een context van ontwikkelingssamenwerking? Laat het ons weten!

blog-notes

| stem van de expert

Odile Tendeng

Odile Tendeng werkt aan het Institut Gorée als coördinatrice van het netwerk Alliance des initiatives africaines pour la paix et la sécurité en Afrique de l’ouest. Als linguist is ze sterk geïnteresseerd in ethnolinguistiek, die de band tussen talen en hun gebruikers bestudeert. Hierdoor ontdekt ze sociale organisaties, culturen, wereldvisies enzovoort.

Ontwikkeling heeft geen voorouders

“W

at was ontwikkeling nu weer? Nog zo’n uitvinding van de Europeanen zeker?” Zo reageerde een oude man op mijn vraag of hij het woord ‘ontwikkeling’ al gehoord had en wat het voor hem betekende. “Ontwikkeling heeft geen voorouders”, antwoordde hij om te tonen hoeveel moeite hij had met het concept. De ontwikkeling waar hij mee te maken krijgt, sluit immers niet aan bij zijn verleden en doet geen beroep op de

generatielange ervaring in het oplossen van problemen. Ze maakt geen gebruik van het referentiekader of de modellen die door zijn voorouders gebruikt werden, zelfs niet die van zijn onmiddellijke voorgangers. Het westerse concept verbreekt de banden met de voorouders en vindt geen aansluiting bij de geschiedenis van de mensen waarvoor het bedoeld is. Dat plaatst hen in een onzeker heden, ver van hun wortels. Ondenkbaar voor een West-Afrikaan. De bekende historicus Burkina Joseph Ki-zerbo zei ooit: “Als je je eigen nest verlaat om je in het nest van

een ander te vestigen, kan je voor nare verrassingen komen te staan, want je zal snel merken dat het nest niet leeg is.” Een manier om te zeggen dat je nooit echt helemaal thuis bent in een andere cultuur. Elke ontwikkeling moet verbonden zijn met de culturele waarden en de ervaring van de mensen.

Is het concept van ontwikkeling universeel? Bij de voorbereiding van dit artikel kwam ik op het idee om een groep Afrikaanse intellectuelen te laten stilstaan bij het

blog-notes

“Je bent nooit helemaal thuis in een andere cultuur.” begrip ‘ontwikkeling’ in de Afrikaanse talen. De collega’s uit Burkina Faso, Ivoorkust, Guinea en Senegal werd gevraagd om de intrinsieke waarde van het woord ‘ontwikkeling’ in hun taal aan te geven. De vraag bracht een ware schok teweeg. Iedereen was er door verrast, omdat het woord zo vanzelfsprekend en zo in hun leven geïntegreerd was. Het had gewoon dezelfde betekenis als wat men er in de moderne wereld onder verstaat: ontwikkeling naar het beeld van de westerse landen. Ze moesten toegeven dat ze er nooit bij hadden stilgestaan dat andere mensen een verschillende betekenis aan ontwikkeling konden geven. De ondervraagden zijn misschien niet representatief voor alle Afrikaanse intellectuelen, maar het toont toch aan hoe sterk de verinnerlijking van het westerse concept is. Een serieuze denkoefening gecombineerd met de kennis van enkele sprekers van originele Afrikaanse talen, levert heel wat interessants op. We stelden dezelfde vraag aan taalgebruikers van het Agni (gesproken in Ivoorkust en Ghana), het Dioula (20 miljoen sprekers in Ivoorkust, Mali, Burkina Faso, Guinee en Ghana), het Sérère, het Diola en het Pulaar (gesproken in Senegal en in enkele

omliggende regio’s). We beginnen bij de definities van ontwikkeling in het Dioula en het Agni1. Uit de analyse van de verschillende interviews kwam een definitie van ontwikkeling als een inclusief proces naar voren, een proces dat zijn oorsprong moet vinden in de maatschappij in kwestie. Enkel op deze manier geeft ontwikkeling het individu de kans zijn persoonlijkheid te ontplooien en zelfvertrouwen te krijgen. Dit wil geenszins zeggen dat men zich in zijn eigen wereld moet opsluiten. Men moet integendeel openstaan voor de vruchtbare ideeën van anderen, terwijl men toch zichzelf blijft.

De Dioula’s van BoboDioulasso (Burkina faso)

De Dioula’s zijn handelaars. Ze zijn zo ondernemend dat ze bij hun landgenoten bewondering afdwingen, maar hen ook angst inboezemen. Bij feesten tonen ze hun rijkdom en zijn de vrouwen weelderig gekleed. Dit is een typisch gedrag van de sprekers van het Mande, en het wekt niet altijd het vertrouwen van de andere bevolkingsgroepen waarmee ze samenleven. Er worden hen mythische krachten toegeschreven, vooral aan de vrouwen, die het geheim van de

De Agni’s beschrijven ontwikkeling met twee termen: de ene betekent ‘verandering van mentaliteit of van beschaving’, de andere betekent ‘vooruitgang’.

Ontdek elke maand wat “ontwikkeling” betekent in de talrijke Afrikaanse talen. In oktober spreken we Diola. 1

blog-notes

Ontwikkeling in het Agni

In de 17e eeuw waren de Agni’s de eersten die contacten legden met de Europeanen. Door die poort te openen zagen ze zich al snel genoodzaakt om zich te verdedigen en hun tradities te beschermen, terwijl ze tegelijk de voordelen en het gemak omarmden die de kolonisatie hen bracht. Het hedendaagse leven is verankerd in de gebeurtenissen en ervaringen van het verleden. Bij grote evenementen, zoals het feest van de Yam, een van de

De wijken van de stad BoboDioulasso zijn eigenlijk oude dorpen. Bijna iedereen kent elkaar in zo’n wijk en er zijn relaties die al eeuwenlang bestaan. 2

| focus

Het concept ‘ontwikkeling’ bij de Dioula’s van Bobo-Dioulasso Voor de Bobolezen betekent ‘zich ontwikkelen’ samen werken aan ontplooiing. Het woord ‘samen’ is hier van groot belang. Het veronderstelt dat ontwikkeling geen individueel proces is. Het is een gemeenschappelijk gebeuren dat iedereen aangaat. In het traditionele Afrika ben je nooit alleen rijk. Als je rijk bent, moet je delen en een groot aantal mensen onderhouden. Je moet een spiraal creëren die iedereen meetrekt naar boven, zodat niemand nog iemand moet onderhouden. Ooit was er in Burkina Faso een poetsdienst in alle wijken. Iedereen moest voor zijn eigen huis vegen. Tijdens het kuisen zong men in het Dioula: Kafaso bara, kafaso yiriwa, wat letterlijk betekent: laten we samen werken, laten we samen de moeite doen om ons land te laten bloeien.

“Kafaso bara, kafaso yiriwa”

Het concept ‘ontwikkeling’ bij de Agni’s van Ivoorkust Twee woorden volstaan om ontwikkeling te beschrijven. De term “Agnan tiè”, die “verandering van mentaliteit of beschaving” betekent en de term “Gnounou Koblè”, die “vooruitgang” betekent. De Agni’s beschouwen ontwikkeling als een inclusief proces dat de hele maatschappij vooruitduwt (gnounou koblé), maar ook een evolutie in de mentaliteit en veranderingen in de cultuur impliceert, wat kan samengevat worden met het woord “civilisatie” (agnan tiè).

verleiding zouden kennen. Men zegt dat de kinderen van Burkina Faso op de markt geboren worden en er opgroeien. Het is inderdaad zo dat handel drijven hen met de paplepel wordt ingegeven. Ze verkopen kleinigheden in het zwart en als ze hier nog te jong voor zijn, zitten ze op de rug van hun moeder of ravotten ze tussen de kraampjes. Door hun commerciële instelling zijn de Dioula’s al op jonge leeftijd economisch onafhankelijk. Ze stichten al een gezin terwijl hun leeftijdgenoten van bijvoorbeeld Ouagadougou nog aan het studeren zijn. Toch is onafhankelijkheid niet gelijk aan individualisme. Bij de Dioula’s heerst er een hechte culturele samenhorigheid. De Bobolezen hebben de reputatie heel solidair te zijn en hebben sterke familiale banden. Kinderen worden door de hele wijk2 opgevoed en iedereen staat borg voor de goede opvoeding van elk kind. Ontwikkeling kan enkel in gemeenschappelijke termen bepaald worden (zie kader).

blog-notes belangrijkste feesten op de kalender van de Agni’s, doet men de helden van weleer herleven. De banden tussen de levenden en de voorouders worden weer aangehaald. Dit geeft elk lid van de gemeenschap nieuwe energie die hem sterker maakt. Vanuit deze wereldvisie verwordt het concept ‘ontwikkeling’, in de betekenis waarin het doorgaans wordt gebruikt, tot iets dat behoort tot het heden, zonder enige band met wat er tot nu toe gebeurd is. Het is een verschijnsel van de moderne wereld dat bedoeld is om in de moderne wereld te blijven. Maar kunnen we enkel in het heden leven? We hebben het verleden toch nodig om de voeling met onze roots te houden. Het moeilijkste, voegt een Agni eraan toe, “is de continue verandering van paradigma’s, die veel weg heeft van stemmingswisselingen, terwijl zij (de

westerlingen) alle macht in handen blijven houden. De paradigma’s volgen elkaar op zonder dat er een onderling verband is en zonder dat wij de redenen voor verandering begrijpen. Je moet je er maar bij neerleggen, om geld van de blanken te krijgen. Enkel zij die weten hoe de vork in de steel zit, profiteren dus van het geld dat ter beschikking wordt gesteld.”

“Ontwikkeling is een inclusief proces, dat zijn oorsprong moet vinden in de maatschappij in kwestie.”

Maandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos Communication Rue Coleau, 30 1410 Waterloo België +32(0)2 387 53 55 Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck miguel.declerck(at) echoscommunication.org Hoofdredacteur Pierre Biélande pierre.bielande(at) echoscommunication.org Redactie Renaud Deworst renaud.deworst(at) echoscommunication.org Sylvie Walraevens sylvie.walraevens(at) echoscommunication.org Vormgeving Bertrand Grousset Layout Thierry Fafchamps

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier! Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

agenda

Lezingen en gesprekken: Het intercultureel samenleven, voorbij het ‘wij & zij-denken’ Wie? Masereelfonds, MO*, Kif Kif, Pianofabriek Wanneer? 2de of 3de dinsdag van de maand Waar? Sint-Gillis (Brussel) Info: www.pianofabriek.be en joachim.benyakoub@pianofabriek.be

Vormingscyclus burgerlijke en commerciële bemiddeling Basis- en gespecialiseerde opleiding in technieken voor conflictoplossing, ongeacht de beroepscontext. Onmisbaar voor bemiddelaars. Wie? Brussels Enterprises Commerce and Industry (BECI) Wanneer? Basiscyclus: 18-19 okt, 14-15-16 nov en 5-6-7 dec. Gespecialiseerde cyclus: 24-25/1 en 7-8 feb 2013 Waar? Brussel Info: www.beci.be

Vorming Afrikaanse bemiddelaars

Debat: de zin en onzin van geweldloze actie

Reeks van 8 vormingen over bemiddelingstechnieken, de gevolgen van migratie, bestaande hulpverlening.

Debat met experten over de vraag of de hedendaagse geweldloze actie werkt.

Wie? Afrikaans Platform Wanneer? 8 zaterdagvoormiddagen: 15 sep, 27 okt, 24 nov, 15 dec, 26 jan 2013, 23 feb 2013, 23 maart 2013 Waar? Gent Info: sofie@afrikaansplatform.be en 0485/71 93 48

Wie? Vasten voor Vrede, Ghandigedachten, Pax Christi Vlaanderen, Vlaamse Vredesweek, Vredesactie Wanneer? 2 okt 2012 Waar? Berchem Info: gandhigedachten@gmail.com

Workshop Workshopreeks Partners in het Brussel en super- Noorden Communicatietechnieken voor diversiteit 4 pijler-organisaties voor het de

De mediaberichtgeving kritisch analyseren en op basis daarvan je stem laten horen in het maatschappelijk debat.

Wie? Kif Kif Mediawatch & Pianofabriek Wanneer? 10, 11, 24 nov 2012; 8 dec 2012; 12 jan 2013 Waar? Sint-Gillis (Brussel) Info: www.pianofabriek.be en joachim.benyakoub@pianofabriek.be

benaderen van partners in de eigen omgeving en het creëren van samenwerkingsverbanden. Wie? Vlaamse ontwikkelings samenwerking et Ethicom Wanneer? 2 okt 2012 / 6 nov 2012 (19-22u) Waar? Gent / Sint-Niklaas Info : agens.verspreet@oostvlaanderen.be