n'GO nr 2 Juni 2012

ON T W I K K EL I NG S SA ME N W ER K I NG E N ME NSEL I J K E R EL AT I E S

Mijn tijd verspeeld Hoe pak je het aan...

Moedeloosheid

Portret Jan Wyckaert

Instrument Geweldloze communicatie

Nr 2 juni 2012

N2 r

2

radar P.3 portret P.8 Jan Wyckaert blog-notes P.30 agenda P.32

Pfff… hoe pak je moedeloosheid aan... P.20

instrument P.25

Geweldloze communicatie

Mijn tijd verspeeld

dossier P.14

De Tijd. Cultureel verschillen en toch samenwerken

| vooraf Renaud Deworst

Projectverantwoordelijke Echos Communication

Welkom in de Global Village! De plek waar aardbewoners elkaar ontmoeten en eenzelfde referentiekader delen! euh...? Dit moet een vergissing zijn. Het ‘mondiale dorp’ van Marshall McLuhan heeft alles behalve voeling met de realiteit. Elke cultuur ontwikkelt zich in een eigen ruimte en doet dat op zijn eigen ritme. Elke cultuur bekijkt de wereld door zijn eigen filters. Dit besef is al wijd verspreid maar het blijft nuttig om er af en toe aan te herinneren. Als we bij een ontmoeting enkel voortgaan op wat we al weten, dan kan dat alleen maar ontgoochelen. Een goede samenwerking begint met leren van elkaar en met een grondig begrip van de realiteit van de andere. Daarna is het een kwestie van de middenweg vinden tussen modellen die niet beter, niet slechter, maar gewoon de weerspiegeling zijn van hoe men het leven opvat.

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Een andere kijk

3

Choquerend?

Met deze reeks foto’s vereeuwigt de fotograaf Sasha Gusov zijn vrouw, maar hij confronteert ons bovenal met onze manier van kijken naar de realiteit: we zijn niet verwonderd bij het eerste beeld, de Afrikaanse vrouwen met blote borsten, maar gechoqueerd (althans velen) zodra de blanke vrouw haar borsten ontbloot. Voor het volledige verhaal: Gusovs vrouw Husova vond dit een speelse manier om contact te leggen zonder de lokale taal te kennen.

De originele reeks telt 8 foto’s

© SASHA GUSOV

Een andere kijk

4

© 123RF

| dixit

« Het is essentieel voor de strijd tegen corruptie dat de publieke verantwoordelijken hun bezittingen en inkomsten aangeven » Wereldbank 2012 De studie Public Office, Private Interests: Accountability through Income and Asset Disclosure doet ons enigszins glimlachen. Ze legt uit dat de aangifte van bezittingen en inkomsten kan helpen in de strijd tegen corruptie in

openbare functies omdat ze een klimaat van integriteit bevordert. We lachen nog wat breder als datzelfde rapport erop aandringt dat er ook een systeem van geloofwaardige stokken achter de deur moet zijn om inbreuken te detecteren en sancties uit te

voeren. Een ware dooddoener!

De landen waar corruptie welig tiert zullen niet de eerste zijn om dergelijke systemen op poten te zetten.

Maar dan ... let op ... tonen 11 casestudies waaronder Rwanda, Guatemala en Indonesië hoe zinvol de

opzet wel is en dat dergelijke maatregelen wel degelijk haalbaar zijn voor een staat.

Public Office, Private Interests: Accountability through Income and Asset Disclosure (Wereldbank, 2012)

Een andere kijk

Sammy Baloji : een ander beeld van Afrika

Op 9 mei won Sammy Baloji de Spiegelprijs – naar de fotograaf Patrick De Spiegelaere – met zijn fotografisch werk over de geschiedenis van Congo. Zijn foto’s confronteren het verleden met het heden. De prijs bekroont werk dat bijdraagt tot een realistischer beeld van Afrika. Wat weten de Afrikanen over hun koloniale verleden? Hoe bekijken we Afrika vanuit België? Verdwijnen de stereotypen van de breedlachende Afrikanen stilaan?

Sammy Baloji: ‘Beelden als bruggen met Congo’

5

Een andere kijk

6

3.3 © 123RF

miljoen ngo’s actief in India

In juli 2010 heeft de Indiase regering een officiële studie gepubliceerd die de aanwezigheid van 3,3 miljoen ngo’s op haar grondgebied bevestigt. Dat is één ngo voor 400 inwoners, een hogere ratio dan voor de basisscholen en de basisgezondheidscentra.

First official estimate: An NGO for every 400 people in India Lees ook: Seriously? An NGO for Every 400 People in India?

Ngo’s ‘onder invloed’

Racisme

Voor de derde maal in zeer korte tijd pakt een internationale instantie uit met een rapport over de structurele aanwezigheid van racisme in de Belgische samenleving: een studie van het ENAR over het structurele racisme in onze maatschappij, één van het ECRI die het verband legt tussen racisme en discriminatie in de landen van de EU, en één van Amnesty International over de discriminatie waar de moslims in Europa het slachtoffer van zijn. Het laisser-faire waaraan heel wat staten van de EU zich schuldig maken, doet ernstige vragen rijzen. Ja de Vreemdeling is een modieus politiek onderwerp…

Gérard Verna, professor in Management aan de universiteit van Laval in Québec, schreef in 2007 een studie over de manier waarop de humanitaire ngo’s zich op het terrein gedragen naargelang hun cultuur, godsdienst en groeiende professionalisering. Deze nog steeds relevante studie toont ook aan hoe de oorlog tegen het terrorisme de ngo’s verplicht om positie in te nemen.

Het verslag: Het gedrag van de ngo’s voor humanitaire hulp naargelang hun cultuur van oorsprong en de politieke druk die ze ondergaan.

Een andere kijk

7

De trailer van de documentaire: «La Coupe du monde 2010 en Afrique du Sud : Médias occidentaux et regards racistes sur l’Afrique»

© 123RF

Lees een interview met Ramata Soré: Le Pays

Het Westen in de val van stereotypen

360° Voor u gezien Eind 2011 blikte Ramata Soré, een Burkinese journaliste, haar documentaire in over de voor-​ oordelen van de Westerse media tegenover Afrika. Als inspiratiebron gebruikte ze de wereldbeker 2010 in Zuid-Afrika, met name Amerikaanse en Engelse artikels uit kranten als de New York Times en de Wall Street Journal. Ze heeft in de verslaggeving een grote omslag zien plaatsvinden. «Tijdens de Apartheid beschouwde Amerika Zuid-Afrika als een land van blanken. Dat zeg ik niet, mijn onderzoek over de stereotypen over Afrikanen en Afrika wijst dat uit. […] Zodra Zuid-Afrika door zwarten bestuurd werd, is de Amerikaanse opinie over het land veranderd; plots was Zuid-Afrika een land van zwarten.» Sindsdien pleit Ramata Soré ervoor dat Afrika zelf een systeem van productie en verspreiding van informatie op poten zet.

portret

“Business as usual is geen optie�

Jan Wyckaert

Verantwoordelijke Externe Relaties bij Vredeseilanden

8

portret

9

Jan Wyckaerts vader was als militaire navigator soms maandenlang onderweg, maar als hij bij thuiskomst zijn zakken opende, kwam de hele wereld binnen: mango’s en vinylplaten, felgekleurde sjaals, beeldjes en verhalen over Afrika. «Ook de olievlekken op mijn vaders overall getuigden van een groots avontuur.»

| biografie

1960

Geboren in Ukkel

1984

Afgestudeerd als Licentiaat Geschiedenis aan de KULeuven

1984

1985

Burgerdienst bij Leraar Vredeseilanden geschiedenis aan het H. Hartcollege in Ganshoren

1986

Acquisitie antiquariaat, Centrale Bibliotheek KULeuven

1988

Verantwoordelijke communicatie en fondsenwerving bij Vredeseilanden

2001

Verantwoordelijke campagnes, beweging en fondsenwerving bij Vredeseilanden

2008

Verantwoordelijke externe relaties en strategie bij Vredeseilanden

portret

J

an is verantwoordelijke voor externe relaties bij Vredeseilanden en analyseert waarom hij 25 jaar geleden in de organisatie stapte en ze nooit meer verliet. «Ik werd niet door een caritasideaal gedreven. Ik wilde mijn vaders wereld ontdekken en er als persoon rijker van worden. Vredeseilanden was een poort naar die wereld.» Een egocentrische drijf­ veer? Toch niet. Al snel blijkt dat in Jans analyse een geëngageerde visie op ontwikkelingswerk schuilt. Een visie die hij met vuur en in heel concrete acties uitdraagt.

Identiteit als spons

«Ik weiger in een relatie van helper en geholpene te stappen», begint Jan. «Bij een ontmoeting tussen Noord en Zuid hebben we beiden evenveel te bieden. Identiteit is voor mij, in tegenstelling tot wat nationalisten ervan maken, een dynamisch gegeven dat telkens verrijkt wordt door de dialoog met anderen. Daarom heb ik tal van culturele en journalistieke samenwerkingsprojecten boven de doopvont gehouden: we hebben hedendaagse Senegalese topkunstenaars naar België gehaald en

10

| getuigenis

Luuk Zonneveld, Algemeen Directeur Vredeseilanden

«Jan heeft een uitzonderlijke openheid voor de context waarin we leven en een sterke gevoeligheid voor nieuwe initiatieven en visies. Hij ziet daar het belang van in lang voor anderen dat doen. Jan kan als geen andere de wereld naar binnen brengen, maar tegelijk voedt hij de civiele samenleving met de opvattingen van onze ngo. Met zijn focus op de toekomst daagt Jan voortdurend uit om de waan van de dag te overstijgen.»

‘‘Identiteit is een dynamisch gegeven dat telkens verrijkt wordt door de dialoog met anderen’’

portret © 123RF

11

later met hen een tentoonstelling in Londen en Liverpool opgezet; we hebben Belgische kunstenaars naar een Senegalees dorp gestuurd, dat via mediabelangstelling even het centrum van de wereld werd.

Projecten als deze brengen mij in een zuiverdere relatie met mijn medemens, niet één van gever en ontvanger. Dat is ontwikkelingswerk: mensen niet beoordelen op basis van wat ze tekort komen, maar om wat ze wél bezitten: een rijke cultuur en identiteit. Identiteit wordt al te vaak gelinkt met aanzien, met wat we consumeren. Maar waarom niet een identiteit en dus fierheid ontlenen aan het niet-hebben, aan gesprekken en uitwisseling, en dit vertalen in culturele uitdrukkingsvormen als kunst? De dynamiek, de trots en het zelfbewustzijn van duizenden mensen in die streek in Senegal, ‘t was moeilijk te vatten, maar wel reëel. Cultuur was hier geen communicatiemiddel of vormingstheater maar een waarde op zich.»

| project

Westerse arrogantie

Jan Wyckaerts denken over ontwikkeling deint uit naar een bredere visie op de wereld en de toekomst. En die wordt gevoed door een oprechte verontwaardiging over de arrogantie en het Grote Gelijk van het Westen. «Ons economisch model van groei en welvaart wordt gepropageerd als

de enige manier om de wereld vooruit te helpen. ‘De Afrikanen kijken niet verder dan morgen’, wordt gezegd. Wel, daar verkijken we ons op. De Afrikaan heeft een holistische visie; hij bekijkt het totaal-

‘‘Waarom geen fierheid ontlenen aan het niet-hebben?’’

Jan Wyckaert is gebeten door de globale problematiek en heeft zich actief geëngageerd in de transitiebeweging, een netwerk dat visies op lange termijn ontwikkelt met betrekking tot systeemverandering.

Via experimenten die in die nieuwe richting wijzen, stippelt het transitie­ denken paden uit en zet het benchmarks. Jan neemt met Vredeseilanden deel aan het Transitienetwerk Middenveld, waar hij met mensen uit de vakbonden, culturele sector, bedrijven, media, milieu- en armoedebeweging samenwerkt rond gemeenschappelijke duurzaamheidsproblematieken.

Info: www.transitie.be

portret

12

© 123RF

beeld, een dimensie die onze blik tot kortetermijndenken herleidt. Ons model is failliet. De sociale en economische context ontwikkelt razendsnel en de druk op de wereld is enorm. De aarde heeft een biofysische grens die we sinds de jaren ‘90 overschrijden. Willen we overleven, dan moeten we de menselijke cultuur in een juistere relatie brengen tot de natuur. We hoeven geen nieuw paradigma uit te vinden. Er bestaan prachtige concepten als la Pachamama of het rentmeesterschap, waarbij we de aarde in bruikleen hebben en voor de volgende generaties vrijwaren.

De Zuidelijke landen moeten ook kunnen ontwikkelen, zeker, maar boven een bepaald welvaartspeil neemt het welzijn niet meer toe. Om onze planeet van grote rampen te vrijwaren moeten we onze pijlen in de eerste plaats richten op Europa en de Verenigde Staten. Daar is werk aan de winkel! Organisaties als Vredeseilanden hebben daarom hun actieterrein uit­ gebreid en een Noordluik gecreëerd.»

Innovatief model

‘‘De holistische visie van de Afrikaan herleidt onze blik tot kortetermijndenken’’

Volgens Jan Wyckaert kunnen in een nieuw ontwikkelingsmodel overheidshulp en projecten niet langer volstaan.

«We beleven een crisis van het systeem en er is een mondiale oplossing nodig, een innovatief model. Een voorbeeld? Het huidige landbouwmodel heeft een gigantische ecologische impact en duwt miljoenen boeren wereldwijd in de grootste armoede. Toch bestaat er een model dat mee een antwoord kan bieden op de systeemcrisis, namelijk de familiale landbouw. Dit

portret model, indien op de juiste manier onder­ steund, is in staat om de wereld te voeden, gigantische sociale correcties door te voeren en de idee van het rentmeesterschap concreet te maken. Dat zeg ik niet, dat is onder meer bevestigd door tal van studies, zoals deze van het IAASTD.»

Samenwerkings­ ontwikkeling

Projecten zijn interessant als ze als experiment opgezet worden, als leerproces om te innoveren en te verruimen. Maar hoe pak je dit aan? Jan Wyckaert is duidelijk: «dit is een multi-actorenopdracht, geen taak voor de ngo’s alleen. In het nieuwe model komen de ngo’s in nieuwe coalities terecht, met de privésector, de overheid, de consumenten. Vredeseilanden vertrekt vanuit die analyse. In onze statuten verwijzen wij niet langer naar ontwikkelingssamenwerking maar noemen we onszelf een organisatie van internationale samenwerking in functie van duurzame ontwikkeling. Oud-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Bert Anciaux sprak niet van ontwikkelingssamenwerking maar van samenwerkingsontwikkeling. Heel correct, de uitwisseling gebeurt in de twee richtingen.»

Raam op de wereld

Jan Wyckaert is getrouwd met Vredeseilanden en dat heeft zo zijn redenen. «Ik ben een extern gerichte persoon», verklaart hij, «en Vredeseilanden handelt vanuit een doorleefde pluralistische inspiratie.

Ze draagt de waarde van de dialoog hoog

13

| getuigenis

Gie Goris, Hanneke hoofdredacteur Renckens, Mo*magazine regionaal vertegenwoordiger «Jans langdurige engagement heeft hem Andes bij geen institutionele reflexen Vredeseilanden bijgebracht. Hij blijft eeuwig «In ontwikkelingswerk zoeken velen een direct tastbaar resultaat op het terrein, zoals betere levensomstandigheden voor de boeren. Maar Jan gaat een stap verder: hij zoekt naar structurele veranderingen. Niet langs de traditionele wegen zoals wetsvoorstellen, maar door andere actoren zoals de privésector achter zijn visie te scharen. Jan zoekt altijd de interessantste pistes!»

in het vaandel. Pluralisme betekent dat we onze standpunten scherp kunnen stellen maar toch op een respectvolle manier in interactie treden in de hoop dat onze visies wederzijds uitgedaagd en verrijkt worden. Pluralisme is naar meerwaarde groeien. De deuren en ramen staan hier voortdurend open: de wereld komt naar binnen en wij treden naar buiten. Je kan

vragen stellen en lijkt altijd tot net voorbij de horizon te kunnen kijken, waar hij kansen ziet terwijl anderen bij de bedreigingen blijven steken. Met de dynamiek van een zich pril ontwikkelend verhaal gaat hij aan de slag voor een verdere toekomst.

Onvermoeibaar? Neen, want soms is ook Jan moe van al dat zien en vernieuwen. Maar onvermijdelijk is hij wel, voor de innovatie in de ngo-wereld en daarbuiten.»

Emmanuel Sarr, programmacoördinator voor Vredeseilanden in Senegal

‘Tien jaar geleden heb ik hier in Senegal met Jan meegewerkt aan het Hamdallaye cultuuruitwisselingsproject.

Met zijn open en imaginatieve geest slaagt hij erin de losse ideeën van anderen vorm te geven in een concreet project. Jan kan bijzonder goed luisteren, een grote meerwaarde voor zijn levens­ doel: werken aan een betere wereld.»

alleen verbinding maken met anderen vanuit authenticiteit, niet vanuit rationaliteit. Zo kan ik mogelijk meer verbinding voelen met een ongeschoolde buurman dan met een studiegenoot. Vredeseilanden slaagt erin om zulke verbindingen te maken. Daarom blijf ik hier; voor mij is dit geen ‘job’.» SYLVIE WALRAEVENS

© 123RF

Mijn tijd verspeeld…

dossier

Minuut per minuut, uur na uur, jaar na jaar... onmogelijk om eraan te ontsnappen. De tijd is overal, maar iedereen gaat er anders mee om: de één past zich aan, de ander vlucht. Iedereen creëert zijn eigen tijd. Tijd is relatief.

Naargelang de cultuur, de ervaring, het gevoel, boetseert de mens (en wordt hij geboetseerd door) de tijd…

14

dossier

“Zich aanpassen aan de tijdsnotie van de expats betekent voor een lokale medewerker dat hij zichzelf moet pijnigen om het keurslijf van de planning te kunnen respecteren.”

— Een Congolees die voor een internationale ngo werkt

A

cht uur vliegen van Brussel naar Kinshasa: zijn we ooit al sneller geweest? Enkele minuten om een e-mail naar de vier uithoeken van de wereld te versturen: zijn we ooit al efficiënter geweest? 100 meter in 9 seconden en 58 honderdsten lopen: hebben we de tijd ooit al preciezer kunnen opmeten? De tijd, en hoe we ermee omgaan, is in de Westerse wereld een obsessie geworden.

15

zuidzicht | De Congolese Wendy Bashi kwam in 2002 aan in België om haar studies te voltooien. Sinds drie jaar bericht ze over Afrika op de RTBF en TV5 Monde.

Zij heeft als geen ander een duidelijke kijk op de verschillen tussen Noord en Zuid.

De tijd beleven Mijn tijdsopvatting hangt af van waar ik mij bevind. In België hol ik achter de tijd aan.

In Congo kan ik de tijd beleven. Het zijn werkelijk twee totaal verschillende systemen, maar ze werken alle twee. In België lijkt het of ik nooit tijd genoeg heb. Ik word overladen met werk. Soms wind ik me op als ik vijf minuten te laat ben, terwijl dit bij nader inzien niet het einde van de wereld is. Het systeem legt ons die stiptheid op, maar soms gaat dat een beetje te ver. Ik denk dat af en toe onthaasten geen luxe is. Maar

tegelijk heeft deze striktheid ook wel ongelooflijke dingen voortgebracht.

Als ik kijk naar de betrouwbaarheid en de snelheid van het openbaar vervoer, sta ik echt versteld. Uiteindelijk zijn er altijd elementen die de tekorten van een systeem verzachten. Er wordt in België bijvoorbeeld veel minder tijd genomen om met elkaar te praten. Maar anderzijds kan ik wel naar gelijk wie op elk tijdstip bellen met Skype!

dossier

16

| noordzicht Charline Burton is sinds januari 2007 expat in Congo.

Momenteel werkt ze voor de Amerikaanse ngo Search for Common Ground. Ze heeft zich in enkele maanden tijd vrij gemakkelijk aangepast aan het Congolese tijdsbesef.

Intenser leven In de professionele context is er niet zo’n groot verschil. Mijn lokale collega’s respecteren naar behoren de uurroosters en de deadlines. Meestal is het de omgeving en de omstandigheden die vertragingen veroorzaken. Als de elektriciteit uitvalt of de rebellen een weg blokkeren, kan je daar niet veel aan doen. Maar in mijn privéleven heb ik wel moeten leren wachten. Eens je dat weet, is het niet zo moeilijk om je aan te passen. En het heeft ook zijn goede kanten. Mensen zijn hier heel gastvrij. Als je op iemand zit te

wachten, zal men je altijd iets te eten of te drinken aanbieden. Je moet ook geen afspraak maken om iemand te zien. Als ik terugkeer naar België, moet ik drie weken op voorhand plannen om mijn familie en vrienden te kunnen zien. Die slaafse onderwerping aan een agenda mis ik eerlijk gezegd niet. Omdat de dingen trager lopen in Congo, kan je ze intenser beleven, want je steekt er meer energie in en mensen nemen de tijd om na te denken over wat ze willen doen.

Onze wil om de tijd te beheersen voedt het verlangen om alles sneller te laten gaan. «Het beste voorbeeld hiervan is e-mail», illustreert Richard Delaye, directeur in managementonderzoek (Groupe IGS) en voorzitter van de Université Professionelle d’Afrique (UPA). «Het probleem is meer dan louter praktisch; de tijd neemt ons gevangen in onmiddellijkheid en hyperreactiviteit. Als we een e-mail krijgen, nemen we niet altijd de tijd om na te denken, nemen we niet meer de noodzakelijke afstand, en zoeken we onder tijdsdruk te snel naar kant-en-klare oplossingen. De niet-materiële vorm van e-mail verstoort ook onze intermenselijke relaties. En hier moeten we voorzichtig mee zijn, want deze relaties zijn geen kost maar juist een investering.»

Tussen actie en intentie

Onze relatie met de tijd bepaalt onze manier van werken maar ook onze ver­ wachtingen tegenover anderen. Het is niet altijd even gemakkelijk om onder collega’s een gemeenschappelijk ritme te vinden, omdat iedereen naast zijn eigen prioriteiten ook een verschillende kijk op de tijd heeft. Deze verschillen komen nog meer naar boven in een interculturele context.

Hoe vaak heb je al niet moeten wachten op een rapport of een document van een partner uit het Zuiden? «In Afrika is het belang van de feitelijke tijd minimaal. Als een Afrikaanse collega zegt ‘ik ben onderweg’, betekent dat eigenlijk ‘ik ben van plan om te vertrekken’. Ik weet dat ik hem vanaf dan kan verwachten, maar ik

dossier

17

weet nog niet of dat binnen tien minuten of twee uur zal zijn», stelt Richard Delaye, docent in onder andere Pointe-Noire en Kinshasa. «De enige raad die ik kan geven is om het tijdsbegrip van de andere goed te observeren en te respecteren zonder de eigen planning uit het oog te verliezen. Als ik op de UPA ben, volg ik mijn eigen ritme, maar tegelijk ben ik mij ervan bewust dat de dingen niet zullen lopen zoals ik ze in gedachten had. Alleen door wederzijdse verstandhouding en door van elkaar te leren, kan je samen vooruit geraken.»

Time management als strohalm

Verleden of toekomst?

Tijd is een centraal gegeven in alle culturen maar hoe we ermee omgaan is zeer verschillend. Alleen al voor de weergave van de tijd bestaan er verschillende modellen. In traditionele samenlevingen is de tijd circulair, zonder begin of einde.

Min of meer lange cycli wisselen elkaar onvermoeibaar af zonder ruimte voor al te veel speling. De mens is afhankelijk van het ritme van de natuur. In de Westerse wereld is de tijd lineair. Hij wordt voorgesteld door een pijl die ontstaat in het verleden en die het heden doorboort om in de toekomst zijn doel te treffen. De

Jean-Marie Peretti is professor aan de ESSEC Business School in Frankrijk en erevoorzitter van de HR-vereniging “Association Francophone de Gestion des Ressources Humaines”. Hij schetst

© 123RF

‘‘De tijd opent zijn deuren voor wie kan wachten’’ (Chinees spreekwoord)

in enkele woorden de actuele trends in tijdsbeheer. «De laatste decennia is er in het Noorden een toenemende belangstelling voor time management.

Typerend voor het collectieve tijdsbeheer zijn de sirenes in bedrijven, de collectieve vakantieperiodes, de persoonlijke uurroosters waarover de werknemers beschikken. We geven zo de indruk meester te zijn van onze tijd en dat vinden we een luxe. Tegelijkertijd is er de opkomst van de gsm en het internet in het bedrijfsleven, die de werkdruk aanzienlijk verhogen. Werken kan op elke plaats en op elk tijdstip. Dit heeft voor een intensiever tijdsgebruik en druk op de productiviteit gezorgd. De grenzen tussen persoonlijk en professioneel leven zijn vervaagd en mensen worden slaaf van de tijd.»

dossier

18

idee van vooruitgang, van het bereiken van een betere toekomst, hangt hier nauw mee samen.

Volgens Jean-Pierre Boutinet, professor-emeritus Psychologie en Antropologie, gaat elk van deze modellen gepaard met een heel eigen houding tegenover de voortschrijdende tijd. «Traditionele samenlevingen zijn eerder op het verleden gericht en hebben veel respect voor wat hen is nagelaten. Het heden is maar een herbeleven van het verleden, vandaar het belang van traditionele feesten, de cycli van de maan of de verandering van de seizoenen. Daartegenover staat het lineaire model, waarin het heden een opening is naar de toekomst en tegelijk een breuk met het verouderde verleden. Revolutie, hervorming en modernisering zijn hier mooie voorbeelden van.

Met of zonder project?

Hoe kunnen culturen die op actie en verandering gericht zijn en anderzijds

culturen die zich focussen op herhaling en aanpassing een gemeenschappelijk project opzetten? Hoe kan je een rode draad vinden in de Noord-Zuidrelaties als planning niet voor iedereen dezelfde waarde heeft, als een termijn met verschillende eenheden wordt berekend, als toekomst, verleden en heden niet vanuit eenzelfde standpunt bekeken worden? Jean-Pierre Boutinet: «Het begrip ‘project’ draagt een aspect van onzekerheid in zich, terwijl wie een circulaire visie op tijd heeft zich in een situatie van zekerheid bevindt en dus geen project nodig heeft. Hij verkeert in een stabiele toestand.» In Europa daarentegen zitten we midden in de projectcultuur. Het is ondenkbaar om een dossier in te dienen dat niet de vorm van een project heeft. Dit heeft te maken met onze zin om de dingen te willen veranderen, de nood om niet het slachtoffer van het lot te zijn.»

Deze twee uitgangspunten, die moeilijk te verenigen zijn, beletten echter de samenwerking niet.

Impact op de relatie?

Snelheid, efficiëntie, precisie… de Heilige Drievuldigheid van de Westerse tijdsbenadering.

De tijd wordt gemeten, ontleed, geoptimaliseerd.

De meeste activiteiten worden gepland en er worden strikte termijnen vastgelegd, soms uit gewoonte, soms door verplichting. Van alle partners wordt ook verwacht dat ze de planning respecteren.

Deze gewoonten worden automatisch ook toegepast in ontwikkelingsprojecten van ngo’s uit het Noorden. En daar loopt het mis! Te traag en te laat volgens het gehanteerde schema, met frustraties als gevolg. De partner wordt onder druk gezet, niet zelden met financiële chantage. Dit werkt op korte termijn, maar hypothekeert

© 123RF

‘‘Het begrip ‘project’ draagt enige onzekerheid in zich, terwijl een circulaire visie een gevoel van zekerheid behelst en geen project nodig heeft.’’

de toekomstige samenwerking. De relatie wordt ontwricht. Het is daarom wijs om onze aanpak altijd opnieuw in vraag te stellen en vooral om de dialoog daarover te openen met de partners. De tijd speelt een grote rol in ons leven en wordt in elke cultuur anders beleefd. Waarom niet de tijd nemen om erover te praten?

dossier

19

‘‘Wie geen tijd heeft, is al dood’’ (Arabisch spreekwoord)

Luisteren naar de tijd van de andere

Anne-Aël Pohu is programmaverantwoordelijke voor Rwanda en Burundi bij RCN Justice et Démocratie. In haar werk wordt ze regelmatig geconfronteerd met verschillende opvattingen over tijd bij

| ervaring uitwisseling

partners of geldschieters. «Als ik in Burundi ben, weet ik dat het ritme er anders is. Het is aan ons om ons aan te passen en te leren dat de tijd er een andere betekenis heeft. Hun tijdsnotie geeft ruimte aan het rijpingsproces van ideeën, onderhandelingen en conflictoplossingen. Jammer genoeg hebben we niet altijd de ruimte voor een dergelijke analyse. Financiering vinden die rekening houdt met een dergelijke tijdsbenadering is niet eenvoudig. Op vlak van projectplanning krijgen we vaak te maken met tegenstrijdige vereisten.

In de samenwerking met onze partners is de identificatie van een problematiek het uitgangspunt. Met de geldschieters vertrekken we vanuit het resultaat dat we moeten bereiken. De logica is totaal omgekeerd. Die twee chronologieën op elkaar afstemmen is in de realteit niet altijd mogelijk.»

Ten eerste, schrijft Thierry Verhelst, jurist met kennis van culturele antropologie, kunnen we het Zuiden niet enkel kenmerken als traditioneel. «Binnen de Zuidelijke samenleving hebben grote sociale lagen de oude wijsheid van acceptatie ingeruild voor een dynamische impuls. Ze worden gedreven door het geloof in vooruitgang en de zin om de wereld te veranderen». Ten tweede betekent zich richten op het verleden niet dat de toekomst wordt vergeten. Vooruitziendheid is een sleutelbegrip in de traditionele samenlevingen, maar het mag niet verward worden met voorzorgen nemen.

«Een ontwikkelingsproject op drie of zes jaar plannen is voor traditionele samenlevingen overdreven, zelfs overmoedig. […] Vooruitziendheid wantrouwt langetermijnplanning omdat deze het begin en einde van een menselijk project van elkaar scheidt.» Alle samenlevingen beelden zich de toekomst in, maar ze doen dit in ver­ schillende mate. Bestaat er geen gulden middenweg tussen vooruitziendheid en overdreven voorzorgen nemen?

«Ik denk dat niet rekening houden met de tijdsdimensie één van de verklaringen is voor de teleurstellende vooruitgang binnen de ontwikkelingssamenwerking», concludeert Jean-Pierre Boutinet. «Voor mij heeft het steeds minder zin om projecten op te dringen. Ik maak het verschil tussen “een project voor” (uit­gewerkt voor de anderen) en “een project met” (uitgewerkt met de anderen). Zolang we niet meer in samenspraak werken, zullen de resultaten op zich laten wachten.» RENAUD DEWORST

Pfff‌

hoe pak je het aan... Weerwerk bieden tegen moedeloosheid

20

Wat zou je ze graag eens door elkaar schudden.

Mensen die je energie roven of je projecten dwarsbomen met hun futloos gedrag.

hoe pak je het aan... Moedeloosheid

21

Hoe omgaan met inhibitiestress?

1) Klassieke reflexen vermijden Iemand met een dipje pakken we vaak aan met uitspraken als: «Kom aan, kop op!», «Toe maar, je kunt het!» of «Vooruit, niet bij de pakken blijven zitten!». Maar door dit te zeggen doe je er nog een schepje stress bovenop, want iemand met inhibitiestress vraagt impliciet naar iets heel anders.

2) De boodschap begrijpen Ze hebben geen energie, zijn moedeloos, zuchten… Hun gedrag toeschrijven aan een depressie lost het probleem niet op. Kan je moedeloosheid wegnemen? Een kleine rondleiding in het land van de stress…

H

erinnert u zich de film Mon oncle d’Amérique van Alain Resnais? Nee? Achter het idee van deze film zat niemand minder dan Henri Laborit: dokter, neurobioloog, pionier in complexiteits- en systeemtheorieën en auteur van Éloge de la fuite. Een weten­ schappelijk genie. Heel wat grote door-

Iemand die stress heeft verwacht niet dat je hem alléén uit de put laat kruipen.

Als hij z’n schouders laat hangen, als hij zucht en geen energie meer heeft, wil hij enkel zeggen: «Help me! Ik geraak er alleen niet uit». Hij is op zoek naar empathie, bescherming, een affectieve ondersteuning en wil niet door elkaar geschud worden. Iemand door elkaar schudden kan een tegengestelde reactie uitlokken en hem in tranen doen uitbarsten.

3) De stress overwinnen Eenmaal de impliciete vraag naar hulp duidelijk is, moet de persoon uit zijn stresstoestand gehaald worden. Dit kan door affectieve ondersteuning, zonder echter hierin te overdrijven.

Bij kinderen heet dat troosten. Bij een volwassene is het effect van een beetje geduld, een luisterend oor, empathie, een complimentje of een klein duwtje in de rug meestal snel merkbaar. Vermijd om intellectuele capaciteiten of concrete daden op te hemelen, want vaak komt het probleem juist vanuit die hoek en is de persoon zich er maar al te goed van bewust… Als er geen depressie in het spel is, zal de persoon binnen enkele minuten in staat zijn om de stress te overwinnen.

4) Structurele oorzaken aanpakken De man of vrouw wordt weer een gesprekspartner die zijn zinnen herwonnen heeft. Om te vermijden dat de gestresseerde persoon in dezelfde situatie hervalt, is het erg belangrijk om objectief te bekijken wat hem in deze toestand heeft gebracht en wat de mogelijke oplossingen zijn.

hoe pak je het aan... Moedeloosheid

22

| Uitgeklaard Wat zegt Larousse hierover?

Inhibitie:

Afwezigheid of vermindering van een gedrag dat in een andere vergelijkbare situatie wel aanwezig of sterker was.

braken in de kennis van stress hebben we aan hem te danken, zoals de kunstmatige winterslaap en het eerste neurolepticum.

Door observatie bij dieren – hij was ook dierkundige – en bij mensen, is Laborit tot drie fases van stress gekomen: de vlucht, de aanval en de verlamming (of inhibitie).1 Deze drie gedragstypes verhogen onze overlevingskansen bij gevaar. Als er zich een reëel gevaar voordoet, zoeken de hersenen instinctief naar een basisoplossing: het hazenpad kiezen (de vlucht), de tegenstander ontmoedigen door hem fysiek te imponeren (de aanval), of zich overgeven en wachten tot het gevaar geweken is (inhibitie).

Inhibitie = verlamming

“Het voordeel van stress is dat je met een adequate oplossing snel weer op het juiste spoor kan geraken.”

Deze strategieën komen zowel voor bij dieren als bij mensen. Helaas hebben mensen niet alleen stress omwille van objectieve overlevingsredenen (bijvoorbeeld: iemand rijdt door het rood en komt op je af gereden), maar ook om redenen die niet meteen levensbedreigend zijn, zoals een opdracht die afgewerkt moet zijn binnen 24 uur, een collega die je afsnauwt, een belastingcontrole, een briljante collega die je voor dom aanziet, een andere collega die je onder je stoel doet kruipen door zijn bijtende humor, een baas die je niet de middelen geeft om een project te doen slagen, een diefstal op het werk die een project van twee jaar in één oogopslag doet verdampen enzovoort. De reactie op dit soort van stress verschilt van persoon tot persoon. Niet reageren, verlamd zijn van schrik, ontmoedigd zijn enzovoort

hoe pak je het aan.. Moedeloosheid

plaatst Henri Laborit onder inhibitie­ stress. Net zoals in de dierenwereld, waar zich langzaam bewegen of stokstijf blijven staan een garantie is om niet gezien te worden, kan ook het menselijk individu reageren op ‘gevaar’ door zich te onthouden van enige activiteit of ‘onbeweeglijk’ te worden.

Zuchten of ‘pfff ’ zeggen, zijn uit­ drukkingen van inhibitiestress. Dit is één van de moeilijkste stressvormen om te herkennen, behalve dan als ze gepaard gaat met tranen of snikken. Deze vorm van stress is heel anders dan uitingen zoals woede, irritatie of vlucht, die veel zichtbaarder zijn. Inhibitiestress is veel listiger. De symptomen zijn onder meer een gebrek aan energie, wat we ook kunnen toeschrijven aan tal van andere oorzaken: gebrek aan zon of slaap voor de één, een slechte spijsvertering voor de ander, overgewicht, gebrek aan beweging, …

Stress of depressie?

In het algemeen zijn de symptomen van inhibitiestress dezelfde als die van een depressie, maar er is toch een groot ver­ schil. Depressie is een permanente toe­ stand waar een persoon in vastzit. Stress

| Meer info L’inhibition de l’Action

gedragsbiologie en fysiopathologie van Henri Laborit, Editions Masson en Presses Universitaires de Montréal (1980) (vrij complex)

La légende des comportements

van Henri Laborit, Editions Flammarion (1994) (eenvoudiger) Kort overzicht van gedrag in verband met stress (vlucht, aanval, inhibitie)

“Help me! Ik geraak er alleen niet uit!”

23

hoe pak je het aan... Moedeloosheid

24

“Inhibitiestress is moeilijk herkenbaar omdat we de symptomen ook aan andere oorzaken kunnen toeschrijven” is van voorbijgaande aard en kan gaan van enkele nanoseconden tot meerdere uren, maar is gemakkelijker te verdrijven. Door de tijdelijkheid van stress blijf je niet in een ontmoedigde toestand, maar staat de deur open voor nieuwe energie, een lach, voor rust, en om je plaats op te eisen in een discussie. Het voordeel van stress is dat je met een adequate oplossing snel weer op het juiste spoor kan geraken. Dit is niet het geval bij een depressie.

PIERRE BIÉLANDE

Dit artikel is gebaseerd op het inhibitiemodel van Laborit. De drie instinctieve stadia hebben hun weerklank gevonden bij neurowetenschappers, maar de discussie over de mechanismen binnen in de hersenen is nog niet afgerond, zeker niet die over inhibitie.

(1)

De symptomen van inhibitiestress Fysiologische kenmerken ✔ Vermoeidheid ✔ Lage pijngrens ✔ Bleekheid ✔ Druk op de borst

Micro-gedragskenmerken

✔ Zuchten ✔ Lage, neerslachtige, nauwelijks hoorbare stem ✔ Neerslachtige, afgewende blik ✔ Kromme, gebogen rug ✔ Droeve gelaatsuitdrukking

Innerlijke kenmerken

✔ Minderwaardigheidsgevoel, laag zelfbeeld ✔ Behoefte aan affectieve erkenning ✔ Nood aan ondersteuning en bescherming ✔ Spontaan onderwerpen aan autoriteit ✔ Verminderen van verlangens en genot Deze symptomen kunnen samen voorkomen

instrument geweldloos communiceren

25

Gevoelens als dashboard van onze behoeften De giraf is het symbool van geweldloze communicatie.

Hij is het landdier met het grootste hart, symbool van de empathie. Een giraf heeft bovendien geen natuurlijke vijanden en bekijkt alles vanop een afstand.

instrument geweldloos communiceren

Marshall Rosenberg in München, mei 2006

D

e bedenker van geweldloze communicatie, de Amerikaan Marshall Rosenberg (°1934), was in zijn jeugd bepaald geen doetje. ‘De cowboy’ ging meer dan eens op de vuist.

Toch vroeg hij zich al vroeg af, als Jood en later ook als psycholoog, waarom mensen geweld gebruiken. Het model non-violent communication was geboren. Erwin Tielemans, leerling van Rosenberg, is trainer-consultant in binnen- en buitenland.

Hij legt uit vanuit welke nood geweldloze communicatie ontstond: «Het normatieve denken en spreken slepen we mee uit onze kindertijd. Elke handeling wordt hierdoor gekwalificeerd als goed of kwaad. We reageren, vaak in niet al te zachte bewoordingen, maar onze communicatiestijl is niet zo doeltreffend als we graag geloven. Ze

26

Eens goed zeggen waar het op staat, dat lucht op! Zeker, maar hoe lang genieten we daarvan? En kan de oogst ons op lange termijn bekoren? Communiceren op het scherp van de snee wordt nogal gemakkelijk oprecht genoemd. Het model geweldloze communicatie biedt een duurzaam alternatief. | het model Wie geweldloos wil communiceren, leert eerst de grammatica van een taal die verbindend werkt, verbindend met de eigen gevoelens en behoeften én met die van de andere. Geweldloos leren communiceren is een proces in vier stappen, maar na veel oefening wordt het een natuurlijke communicatiestijl.

1. Observeren Je observeert wat er precies gaande is en geeft er geen betekenis aan. Hierbij wordt bewust een onderscheid gemaakt met het oordelend denken.

2. Gevoelens identificeren Je staat stil bij welke gevoelens dit gedrag oproept.

3. Behoeften herkennen Je legt de link met de behoeften/waarden achter de gevoelens.

4. Verzoeken Je neemt op een bewuste manier verantwoordelijkheid voor je eigen behoeften. Dit kan door iemand anders te verzoeken je hierbij te helpen. Bij een echt verzoek (zonder dwang) zijn mensen over het algemeen bereid iets te doen om anderen te plezieren.

instrument geweldloos communiceren

De aandacht wordt gericht op de gevoelens, niet op het oordeel leidt tot kwetsuren en breuken. Zo kan snoeihard uit de hoek komen als iets jou niet zint efficiënt lijken, maar het lenigt niet je echte behoefte. Vraag je af wat je op langere termijn met de andere wil bereiken. Wil je echt iets zeggen dat een eeuwigheid blijft hangen?»

Empathie

Geweldloze of verbindende communicatie, zoals Tielemans het liever noemt, richt de aandacht van de communicatie op de gevoelens en niet op het oordeel. Oordelend denken houdt de mensen weg van hun behoeften. «Het kan wollig klinken», verontschuldigt Tielemans zich, «maar wie geweldloos communiceert, vindt een dieper geluk omdat hij verbinding maakt, met zichzelf en met de andere. Die verbinding heet empathie.» Ook de Burundese journalist en expert in geweldloze communicatie, Jean-Berckmans Nahimana, noemt empathie een bijzonder krachtig instrument. «Empathie betekent dat je herformuleert wat gezegd is en aftoetst of je de andere juist hebt begrepen. De andere wordt ten gronde gehoord en ontdekt samen met jou zijn ware gevoelens en behoeften. Het empathische proces,

| de beperkingen Na een driedaagse training kan je al heel wat zaken anders aanpakken, maar de snelheid waarmee je geweldloze communicatie vlot en natuurlijk kan toepassen varieert van individu tot individu.

Aanvankelijk kan het een beetje artificieel klinken.

27

| de sterktes

Geweldloze communicatie... ... is niet verwijtend. Ze geeft uiting aan een spanningssituatie vanuit de eigen behoefte. Dat vermijdt kwetsende confrontaties. ... heeft een positieve impact op de relatie in zijn geheel, ook buiten het communicatiemoment. ... is een prêt-à-porter methode die voor iedereen toegankelijk is, ongeacht het intellectuele niveau. ... kan je eenzijdig toepassen, ook als je gesprekspartner geen notie heeft van het concept. ... is een wereldwijd verspreid concept dat in elke cultuur werkt.

Empathie, onbevooroordeeld luisteren, herformuleren en aftoetsen werkt overal. ... is een passe-partout methode die in alle situaties werkt: in de opvoeding, in een koppel, op het werk enzovoort. ... is bijzonder sterk zowel in dagelijkse als in therapeutische en interculturele ontmoetingen. ... is niet persoonlijkheidsafhankelijk en perfect aan te leren. Essentieel is de bereidheid om op een andere wijze te communiceren.

instrument geweldloos communiceren

28

| getuigenis blijft een leemte. Verkrachte vrouwen zijn diep gekwetst in hun waardigheid en integriteit. Ze hebben behoefte aan herstel van die waardigheid. Velen van hen willen hun geweldenaar ontmoeten om op een andere manier vrede te vinden. Pas nadat ze hun ware behoeften geïdentificeerd hebben, kan er een verzoening plaatsvinden die de zinloze spiraal van schuld doorbreekt en vermijdt dat het onrecht zich herhaalt.»

Culturen verzoenen

de kwaliteit van het luisteren, is zoveel belangrijker dan de oplossing. Daar komt de andere zelf wel toe, want je hebt daarvoor de mogelijkheden geschapen via een verdiept zelfbegrip.»

Therapeutische kracht

Jean-Berckmans Nahimana was getuige van de genocide in Rwanda en begeleidt vandaag volksgenoten in hun verwerkingsproces. «Geweldloze communicatie gaat op zoek naar een vervulling van de echte behoeften», zegt hij. «Een rechtvaardigheid die op straffen gebaseerd is, her­ stelt de kwetsuren van geweld niet echt. Er

Voor Erwin Tielemans draagt effectieve communicatie bij tot levenskwaliteit

Geweldloze communicatie is perfect toepasbaar in een therapeutische context maar zeker ook in de alledaagse communicatie. Ze brengt opheldering, opluchting en rust. ‘Het leven wordt zachter’. Ook bij interculturele uitwisselingen is geweldloze communicatie bijzonder sterk. Erwin Tielemans: «Culturele verschillen wringen, maar wie empathisch leert communiceren, begrijpt vanuit welke drijfveer mensen handelen. Op een missie in Libanon ergerde ik mij eraan dat mensen niet op tijd kwamen, voor mij een gebrek aan respect. Via geweldloze communicatie kon ik mijn behoefte duidelijk maken, maar ook begrijpen dat in Libanon tijd rekbaar moet zijn wegens het grote risico om onderweg opgehouden te worden door een barricade. Dat hielp ons om tot een wederzijds begrip te komen.»

Maria Beerten, Medewerker herstelgerichte benadering op school bij CGG De Pont (Mechelen)

«Ik werk met jongeren die zwaar over de grens gaan. Zij zitten vast in een negatieve spiraal. Door zonder vooroordelen empathisch te luisteren en te zwijgen tracht ik verbinding te maken en op zoek te gaan naar hun behoeften.

Bijzonder moeilijk, want wij hebben de gewoonte om gedrag te beoordelen.

Maar als mensen niet hoeven te vrezen voor straf, zijn ze veel eerlijker.

Voor het gesprek tussen leerlingen en leraars vraag ik steeds openheid van alle partijen. Als leerkrachten en leerlingen naar elkaars behoeften luisteren, wordt herstel mogelijk.»

instrument geweldloos communiceren

29

Observeren als een camera

J-B. Nahimana ziet een grote meerwaarde van geweldloze communicatie voor de Noord-Zuiddialoog. «Vele mislukkingen in ontwikkelingswerk zijn te herleiden tot een gebrek aan empathie. We moeten aan het Noorden oren geven en aan het Zuiden een stem, zodat er een ware ontmoeting kan plaatsvinden. Geweldloze communicatie maakt het bewustzijn wakker en helpt mensen om zelf een oplossing te zoeken en zo hun fierheid te behouden. Pas als iemand zelf zegt dat hij nood heeft aan jouw solidariteit, kan ontwikkelingswerk duurzaam zijn. Bij geweldloze communicatie is er geen verwachting, wordt er niet naar een finaliteit gezocht. In de uitwisseling zal het project vorm krijgen. Net dan doen mensen fantastische dingen. Wie geen verwachtingen heeft kan ook niet gekwetst of ontgoocheld worden. De ‘neen’ van mensen kan een ‘ja’ zijn voor iets anders. Laten we ophouden met interpreteren en leren functioneren als een camera.

Observeren is de hoogste vorm van intelligentie.»

Ongewapend

Geweldloze communicatie kan ook heel sterk zijn in contact met iemand die geen notie heeft van het concept, of straffer: een gewelddadige gesprekspartner. De geweldloze communicator probeert op een empathische manier verbinding te maken en dat maakt mensen bereid tot luisteren. Erwin Tielemans: «Ik was in Rome ooit getuige van een gewelddadig

| verder gaan Print

Marshall B. Rosenberg, Geweldloze Communicatie.

Ontwapenend, doeltreffend en verbindend (2011) Marshall B. Rosenberg, De Taal van de Vrede (2008)

straatconflict. Toen een man een andere met een staaf te lijf ging, legde ik mijn hand op zijn arm en zei dat hem wellicht een enorm onrecht was aangedaan opdat hij zo tekeerging. De man herwon zijn zinnen. De energie die empathie losmaakt is enorm sterk.»

Ook een leugenaar of manipulator heeft in een geweldloos gesprek weinig kans op slagen omdat hij gedwongen wordt authentiek te zijn. De authenticiteit van de geweldloze communicator destabiliseert manipulatief gedrag, legt de leugen bloot en ontwapent. Geweldloos communiceren is vragen aan de andere om eerlijk te zijn.

In alle eenvoud. SYLVIE WALRAEVENS

Observatie en menselijkheid staan centraal in de benadering van J-B. Nahimana.

U kent een interessant werkinstrument dat waardevol is in een context van ontwikkelingssamenwerking ?

Laat het ons weten!

Web

www.cnvc.org www.humanmatters.be (praktijk van Erwin Tielemans)

Evenement

Internationale week geweldloze communicatie deze zomer in België De jaarlijkse internationale NVC week vindt plaats van 5 tot 12 augustus 2012, in Koningsteen Kapelle-op-denBos. Meer info: www.nvcsummerfestival.com

blog-notes

30

| stem van de expert

Adama Wade

De Mauretaniër Adama Wade verblijft al dertien jaar in Casablanca. Ondanks zijn diploma van kapitein-ter-lange-omvaart (en zijn Master in organisatiecommunicatie), koos hij in 2000 voor een carrière in de Marokkaanse pers, meer bepaald de rubriek economie en financiën. Vandaag leidt hij het kantoor in Casablanca en de financiële rubriek van het weekblad Les Afriques.

De Tarzanmythe

I

n een recent artikel voor het weekblad Les Afriques had ik het over de Tarzanmythe. Dit is een typisch Afrikaanse manier van doen waarbij de voorkeur steevast uitgaat naar een blanke zodra er deskundigheid verlangd wordt.

Het begon allemaal met een kleine anekdote. Ons weekblad Les Afriques kreeg op het bureau in Casablanca een Amerikaanse journaliste van het Kaukasische type als stagiaire. Om onze theorie van de Tarzanmythe te staven, kreeg ze de opdracht een

telefonisch onderhoud te regelen met twee Afrikaanse presidentiële paleizen. Bij de eerste poging hadden we al prijs. De adviseurs van de Afrikaanse presidenten en de leiders van bepaalde politieke partijen waren direct bereid een vliegtuigticket op te sturen naar de stagiaire, die nochtans niet de minste ervaring had inzake Afrikaanse actualiteit. De lokale ervaren rotten, van Afrikaanse of misschien Bantoe-afkomst, kregen daarentegen al twee jaar lang een afwijzing als antwoord.

Een premie voor blankzijn in Afrika?

Zowel in regeringskringen als in de bedrijfswereld ondermijnt Afrika haar capaciteit om zelf haar lot in handen te nemen. Afrikaanse competenties worden consequent ondergewaardeerd en vaak krijgen niet-Afrikanen een soort ‘blankenpremie’, die Europese partners veelal afkeuren. Zo ook een jonge Fransman, een altermondialist en vrijwilliger bij een ngo in Kivu, die zijn ervaringen deelt met Les Afriques: «Ik word naar hier gestuurd om gorilla’s te

blog-notes

beschermen, maar eender welk lid van een stam in Kivu kan dit beter dan ik en nog goedkoper ook».

Door dit complex, dat ik de Tarzanmythe noem, verdient een Afrikaanse green business specialist in Afrika minder dan zijn blanke collega voor een gelijkwaardige prestatie. Een ander gevolg is dat het enige ratingbureau van West-Afrika nog steeds op zoek is naar zijn eerste cliënt en dat - nog steeds door deze belachelijke neiging voor bepaalde markten in West-Afrika een ‘internationale consultant’ gezocht wordt, die niet eens een titel of ervaring van ‘internationale consultant’ moet kunnen voorleggen. De mythe heeft ook nog als gevolg dat bijna alle adviseurs van onze Franstalige regeringsleiders uit Europese bureaus komen. Zo worden er door Abdoulaye Wade miljoenen euro’s overgemaakt aan Image 7 voor zijn campagne van 2012. Dezelfde soort bedragen worden door Afrikaanse politici zoals Laurent Gbagbo en Alpha Condé geïnvesteerd in Euro RSCG, en vroeger was er de farmaceut Jacques Séguéla.

Deze geldstromen zeggen alles over een ingesteldheid (en niet de feiten zelf),

31

die ons graag doet geloven dat er geen geschikte Afrikaanse bureaus bestaan die een presidentiële campagne kunnen leiden in Afrika.

De Afrikaanse elite draagt een grote verantwoordelijkheid voor de verspreiding van een dergelijke houding bij de brede Afrikaanse populatie.

Wanneer de regeringsleiders en de economische elite, die helemaal bovenaan de ladder staan, de Afrikaanse kwaliteit en competenties niet ondersteunen, wordt er dan geen signaal van ondergeschiktheid gegeven aan heel Afrika? Hoe kan je in jezelf geloven, je mobiliseren of iets proberen als de blanke het in elk geval beter doet dan wij? Hoe kan je dan hopen dat een bevolking een dergelijk laag zelfbeeld niet overneemt?

Hoe kan je dan rekenen op economische ontwikkeling of ontwikkeling tout court?

Elke ontwikkeling gaat samen met de opbouw van een positief zelfbeeld. Het voorbeeld moet van boven komen. In de context van ontwikkelingssamenwerking dragen spelers zoals de ngo’s uit het Noorden de grote verantwoordelijkheid om het Afrikaanse potentieel en de kwaliteiten te begunstigen…

Elke ontwikkeling gaat samen met de opbouw van een positief zelfbeeld.

Maandelijks e-zine uitgegeven door Echos Communication Rue Coleau, 30 1410 Waterloo België +32(0)2 387 53 55

Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck miguel.declerck(at) echoscommunication.org Hoofdredacteur Pierre Biélande pierre.bielande(at) echoscommunication.org Redactie Renaud Deworst renaud.deworst(at) echoscommunication.org Sylvie Walraevens sylvie.walraevens(at) echoscommunication.org Vormgeving Bertrand Grousset

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

agenda

32

‘Gender’ in Noord en Zuid: de essentie in 5 dagen Theorie en toepassing van de genderbenadering met het oog op de uitwerking van concrete processen en projecten, onder andere in de context van ontwikkelingssamenwerking.

Wie: Le Monde selon les femmes (ngo) Wanneer: 2-6 juli 2012 Waar: 1000 Brussel Info: www.mondefemmes.be

Competenties van vrijwilligers afstemmen op je organisatie

Hoe kan je de competenties van je vrijwilligers maximaal benutten en afstemmen op je organisatie? Op het programma: motivatie, ruilmotieven, soorten vrijwilligers en competenties.

Wie: Het Punt vzw - Steunpunt Vrijwilligerswerk Brussel Wanneer: 12 juni 2012 Waar: Steenkoolkaai 9B, 1000 Brussel Info: hetpunt.vgc.be

Ontwikkeling en interculturele relaties Theoretisch kader en denkpistes rond de relatie Noord-Zuid, ontwikkelingssamenwerking en interculturaliteit.

Wie: SCI Belgium (ngo) Wanneer: 8-10 juni of 6-7 juli 2012 Waar: Modave Info: www.scibelgium.be

E-learning Interculturele competenties

Grondige cursus over interculturele communicatie en competenties die stereotypen en vooroordelen weerlegt. Een complete leidraad voor de professionele hulpverlener Wie: vervangt de klassikale cursus van de universiteit van Tilburg; Basis: Shadid W., Grondslagen van interculturele communicatie.

Studieveld en werkterrein. Kluwer, Amsterdam, 2007 Info: interculturelecommunicatie. com/shadid/e-learninginterculturele-competenties Contact: consultancy@shadidnet.com

Weekend over Transitieinitiatieven

Uitgebreide toelichting en ervaringsoverdracht over transitiedenken. Voor al wie een Transitie-initiatief wil opstarten.

Op het programma o.a. systemische crisis, radicale ecologie, vergaande democratie, instrumenten van collectieve intelligentie etc.

Wie: les Amis de la Terre in samenwerking met het transitienetwerk Wallonie-Bxl. Wanneer: 16-17 juni 2012 Waar: Ciney Info: www.entransition.be Contact: Robin Guns, 081/39.06.39 (ma-wo) of robin@amisdelaterre.be