งิ้วปกกิ่ง ถือเปนแบบฉบับมาตรฐานกวางิ้วในพื้นที่อื่น ไดรับการสนับสนุนจากราชสํานัก ใชภาษาจีนกลาง (แมนดาริน) เปนตัวแทนของศิลปะประจําชาติจีน รสนิยมทางศิลปะของชาวจีน ไมเนนศิลปะในดานใดดานเดียว ตองมี ระบํา / ดนตรี / การขับกวี / การเลานิทาน / กายกรรม ฯลฯ
งิ้วปกกิ่ง จึงมีทั้ง การแสดงดนตรี การขับรอง การแสดงระบําและนาฏลีลา การแสดงออกทางอารมณและทาทาง การแสดงศิลปะการสูรบ การปองกันตัวและกายกรรม
มีแบบแผนปฏิบัติสืบตอมาเปนจารีต เริ่มตั้งแต ๗-๘ ขวบ นักแสดงจะถูกคัดเลือกตามบุคลิกภาพ คุณภาพของเสียง
และความสามารถเฉพาะตัว ฝกหัดในบทบาทใดบทบาทหนึ่งเพียงบทบาทเดียว (นอยคนที่จะเลนไดหลายบทบาท) การฝกตองอาศัยทั้งพรสวรรคและการฝกฝน
มีทั้งเวทีถาวรและเวทีชั่วคราว เวทีถาวร เลนในโรงน้ําชา หรือสวนน้ําชา (มีโตะวาง หรือเกาอี้ยาววางเรียง ชั้นลางสําหรับผูชม ทั่วไป ชั้นบนสําหรับแขกผูมีเกียรติ ญาติๆ ของผูแสดงนั่งเหนือเวทีซึ่งดูไดไมชัด) เวทีชั่วคราว สําหรับงิ้วที่เปนคณะเร สรางดวยไมไผ ไมแผน และเสื่อ (ใชเวลาสราง ๒-๓ ชั่วโมง) มีหลังคายึดดวยไม ๔ เสา ยกพื้นสูง อุปกรณการแสดง ตองตั้งเกาอี้ ๒ ตัวและโตะตัวหนึ่งคั่นกลางเสมอ และสมมติเปนฉากตางๆ มีผาขึงเปนฉากหลัง และมานแขวนเปนทางเขา-ออก ของตัวงิ้วทั้ง ๒ ดาน (ออกขวา เขาซาย เสมอ) มีหองแตงตัวและหองเก็บอุปกรณการแสดงแยกตางหาก อยูดานหลังของเวที มีแทนตั้งปาย และรูปเคารพที่เปนเทพเจาและครูอาจารย สําหรับนักแสดงสักการะ อุปกรณประกอบฉาก มักเปนอาวุธ ที่ใชมากคือ ดาบและหอก พรอมดวย หลาว ธนู เกราะ แสมา นักบวชมักถือแสขนมาขนาดยาว ธงตางๆ ธงสีดําเมื่อวิ่งผานหมายถึง มีพายุ ธงรูปลอ เกวียนมีคนยกทางขวาง ๒ คนและมีคนเดินหรือวิ่งอยูขางใน หมายถึงกําลังนั่งรถมาอยู
เพื่อใหจังหวะประกอบการเคลื่อนไหว อิริยาบถของตัวละคร ประกอบ ระบํา ใหคิว เปลี่ยนฉาก แสดงการเขา-ออกของตัวละคร บรรเลงคลอตามเสียงรองของผูแสดง เรียกเฉพาะวา กั้วเหมิน (Guo Men) แปลวา ขามประตู เครื่องดนตรีในงิ้ว แบงเปน ๒ ประเภท เหวิน (Wen) / บุน เปนเครื่องดีด เครื่องสี และเครื่องเปา ทําหนาที่คลอเสียง
รอง เชน ซอปกกิ่ง ซอสองสาย ผีผา ขลุย ฯลฯ อู (Wu) / บู เปนเครื่องตีและเครื่องกระทบ ทําหนาที่ใหจังหวะและกําหนด สัญญาณตางๆ เชน กรับ กลองหนัง กลองเตี้ย กลองใหญ ฆองชุด ฉาบ ฯลฯ
เปนหัวใจของการแสดงงิ้วปกกิ่ง คนจีนมักพูดวา "ฟงงิ้ว" มากกวา "ดูงิ้ว" แบงเปน ๔ ลักษณะ การขับรองแท มีดนตรีคลอตลอด การขับกวี ดวยคําคลองจอง มีกรับประกอบจังหวะ การเจรจา ประกอบฆอง ฉาบ กลอง ผูแสดงใชสีหนาประกอบบทเจรจาพิเศษ การเปลงเสียงเพื่อบอกอารมณ เชน หัวเราะ ถอนหายใจ ตวาด ไอ เปนแบบแผนที่ตองฝกหัด
การขับรองตองผสานลงตัวกับดนตรี ผูรองจะลากเสียงคําทายใหยาวเพื่อปรับปรับให ตรงเสียงของดนตรีที่บรรเลงรับ และยังเปนการบอกสัญญาณใหนักดนตรีดวย (ซึ่ง บางครั้งนักแสดงอาจแสดงดวยกิริยา เชน สะบัดแขนเสื้อ ยกแขนเสื้อ) ทั้งสองฝายจึง ตองมีสมาธิตลอดเวลา
บทเกริ่นนํา เมื่อเปดฉาก พระเอกปรากฏตัวครั้งแรก เลาเรื่องแลวขับบท กลอน ๔ วรรค กลาวถึงปรัชญาสําคัญของเรื่อง ตามรูปแบบของการเลา นิทานจีนแตโบราณ และพระเอกจึงกลาวแนะนําตัวเอง บทพูดกับผูชม เปนการกลาวความลับของเรื่อง เปนที่รูกันระหวางผูแสดง และผูชมเทานั้น เปนการสรางมิติที่ลึกซึ้งใหกับตัวละคร บทสะทอนความรูสึก เมื่อตัวละครประสบจุดหักเห จุดสุดยอด หรือ เหตุการณที่สะเทือนใจ ก็จะระบายอารมณออกมาในรูปของการขับรอง บทกวีปดฉาก กอนการแสดงแตละฉากจะจบลง ตัวละครเอกในฉากนั้น ขับบทกวี ๔ วรรค เพื่อสรุปเนื้อหาของฉากนั้น (หากมีตัวเอกในฉากนั้น หลายตัว ก็กลาวพรอมกัน)
นักแสดงจะฝกบทบาทใดบทบาทหนึ่งเทานั้น (ยกเวนผูที่มีความสามารถสูง เชน เมย หลานฟาง แสดงไดหลายบท) เชิง (Sheng) ตัวละครชาย บู ▪ บทนายพล (สวมเสื้อเกราะ ปกธงขางละ 2 คัน เปนแมทัพ) ▪ บทนักรบอาวุโส (เคราขาว วัยชรา) ▪ บทนักรบทั่วไป (ชุดดํารัดรูป รองเทาหุมสนเตี้ยๆ)
บุน
▪ บทขุนนางชั้นผูใหญ/ นักการเมือง (มีสายคาดเอวประดับหยก) ▪ พระเอกหนุม (เสียงสูงกวาเสียงชายธรรมดา ไมสวมเครา ถือพัด หากเปนนักรบมีขนนกยาว 2 เสน) ▪ บทชาวอาวุโส
ตั้น (Dan) ตัวละครหญิง บทกุลสตรี บทหญิงสาวโสด บทหญิงเปรี้ยว บทหญิงนักรบ บทหญิงชั่ว บทหญิงอาวุโส
จิ้ง (Jing) ตัวละครวาดหนา เปนตัวละครประเภทเดียวที่แตงหนาดวยลวดลายและสีสัน บงบอกถึงอุปนิสัย
ของตัวละคร มีมากถึง 400 แบบ บทคนดี บทคนเลว บทโลดโผน ▪ ▪ ▪ ▪
สีแดง – ซื่อสัตย กลาหาญ มีคุณธรรม สีดํา – ดุราย หยาบคาย สีฟา – เหี้ยมโหด แข็งกราว สีขาว – ทรยศ คดโกง
โฉว (Chou) ตัวละครตลก บทบู – พลทหาร ตัวตลก บทบุน – ผูคุมคุก ยาม คนรับใช บทหญิงราย – แมสื่อเจาเลห แมยายหรือแมผัวใจราย
การเคลื่อนไหวของมือ การเคลื่อนไหวของนิ้ว การเคลื่อนไหวของเทา การเคลื่อนไหวของขา การเดิน การเคลื่อนไหวของหนวด, เครา การเคลื่อนไหวของชายเสื้อ การเคลื่อนไหวของขนนกเครื่องประดับศีรษะ
แตงเลียนแบบยุคสมัยตาม ประวัติศาสตรของจีน ชุดพระราชพิธี – พระจักรพรรดิ (ฮองเต) และออง ใชชุดสีเหลือง ขุน นางใชชุดสีขาวหรือน้ําตาลแดง ขุนนาง ที่มีคุณธรรมใชสีแดงหรือฟา ชุดขุนนางขาราชการ เสื้อนอก เสื้อคลุม เสื้อขันที
เข็มขัดหยก กระโปรง เสื้อสั้นและกางเกง เสื้อคลุมไรแขน เครื่องทรงราชสํานัก ผาคลุมไหล เสื้อเกราะ ธงรบ เสื้อคลุมเดินทาง
สีหลัก มี 5 สี คือ แดง เขียว เหลือง ขาว ดํา สีรอง มี 5 สี มวง ฟา ชมพู ฟา-เขียว แดงเลือดหมู
สีแดง – ตัวละครดี มียศศักดิ์สูง สีเขียว - ชายที่มีคุณธรรมสูง สีเหลือง – จักรพรรดิ สีขาว – ชายหนุม วัยชราอยูระหวางไวทุกข สีดํา – ชายเหี้ยมโหด กาวราว / หญิงมีคุณธรรม กําลังโศกเศรา กลัดกลุม โกรธแคน สีมวง – สีของตัวละครวาดหนา มีฟา – มียศตําแหนงสูง สีชมพูและฟา-เขียว – หนุมสาว สีแดงเลือดหมู – ความปาเถื่อน ฉอโกง ยึดอํานาจ ชิงราชบัลลังก
คางคาว – อายุยืน มีความสุข โชคดี นกกระสา – อายุยืน มังกร – พระจักรพรรดิ และผูเกี่ยวเนื่องในราชวงศ เสือ – อํานาจ ความกลาหาญ ดอกไม – สตรี ความสดชื่นของฤดูดอกไมผลิ ฯลฯ
มงกุฎ เครื่องทรงศีรษะ มงกุฎหงสฟา หมวกขุนนาง หมวกนักรบ รองเทา
เปนเอกลักษณของงิ้ว เริ่มมาตั้งแตสมัยราชวงศหมิง เทคนิคการลงสี หนาแดง – ความซื้อสัตย กลาหาญ ใจดี หนาเหลือง – ความฉลาดหลักแหลม ความสามารถ หนาขาว – ความทรยศ คดโกง หนาดํา – ความจริงใจ ตรงไปตรงมา รักษาสัตย หนาเขียว – ความดุราย ชั่วราย หนาฟา – ความหยิ่งทรนง ความภาคภูมิใจ หนามวง – ความกตัญูรูคุณ ความมีสัตย หนาชมพู – ความซื่อตรง ความชรา
เทคนิคการวาดเสน
นิยมความหลากหลาย นําเอาการแสดงทุกอยางมารวมไวในการ แสดงเดียว เชน งิ้ว มีหลากเรื่อง หลากรส ใชสัญลักษณสื่อความหมาย เชน สี ลวดลาย ปรากฏในแทบทุก องคประกอบ การแตงกายและแตงหนาใชสีสันฉูดฉาด สดใส นิยมการแสดงที่ตองใชความสามารถสูง เชน บทชายที่เลนเปน หญิง (โดยเฉพาะในบทบู) ดนตรีมีความอึกทึก เสียงดัง เวนเสียใจในฉากที่ตองการความ ออนหวาน
มาลินี ดิลกวาณิช, ระบําและละครในเอเชีย.
ธรรมศาสตร, 2537)
(กรุงเทพฯ :