ประวัติศาสตร์นาฏกรรมพม่า by Thummachuk Prompuay

ประวัติศาสตร)นาฏกรรมพม-า (เมียนมาร)) Burmese Dance History (800 AD - 2020 AD) ศาสตราจารยกิตติคุณ ดร.สุรพล วิรุฬหรักษ ราชบัณฑิต สาขานาฏกรรม บรรณาการนักดนตรีชาวพยู-มอญ ค.ศ.๘๐๐ (พ.ศ.๑๓๔๓) มิถุนายน ค.ศ.๘๐๑ (พ.ศ.๑๓๔๔) - กุมภาพันธ ค.ศ.๘๐๒ (พ.ศ.๑๓๔๕) พงศาวดารราชวงศถังฉบับใหมI ที่เรียกวIา ซินถังซู (Hsin-Tang-Su) บันทึกไวถึงเรื่อง เมื่อพมIาติดตIอกับจีน วIา พระราชาชาวพยูแหIงนครรัฐศรีเกษตร ไดรับคําสั่งจาก อิเหมาซุน (I-Mao-Sun) แมIทัพจีนทีม่ าปกครองนIานเจา ใหสIงบรรณาการไปยังราชสํานักราชวงศถัง ณ เมืองฉางอาน (เมืองหลวงในขณะนั้น) พรอมดวยนักดนตรีชาวพยูและนักดนตรีชาวมอญ คณะของแมIทัพจีนจากนIานเจานําขบวนบรรณาการพรอมดวยนักแสดงชาวพยู ๓๕ คน เขาเฝYาแสดงหนาพระที่นั่ง สIวนหนึ่งของเครือ่ งบรรณาการประกอบดวย พิณหัวพญานาค แคน และกลองหุมดวยหนังงู สําหรับนักแสดงแตIงกายดวยผาไหมปนฝYาย และผาป[านไหม ประดับรIางกายดวยเครือ่ งทองและอัญมณี การแสดงเริ่มตนดวยหัวหนาคณะชาวพยูถวายรายงาน จากนั้นก็มีการขับรองและฟYอน รําจากเรื่องราวในพุทธศาสนา นักแสดงชายมีสักตามรIางกาย ออกฟYอนรําเป^นกลุIมๆ กลุIมละ ๒-๑๐ คน ตIางฟYอนรําดวยการคอมศีรษะที่ประดับดวยชฎาดอกไม และโลดแลIนไปดวยทIาทาง ของมังกรหรืองู ในตอนจบนักแสดงพยูทุกคน พรอมดวยนักแสดงของแมIทัพอิเหมาซุนตั้งแถว ถวายบังคมเป^นอักษรจีนวIา "น-านเจ:าถวายดนตรีสวรรค)" จักรพรรดิเตอซง (Dezong) (พ.ศ. ๑๓๓๒-๑๓๔๘) โปรดการแสดงมาก จึงตั้งหัวหนาคณะของพยูใหมีตําแหนIงขุนนางผูนอย และ ใหจีนเป^นไมตรีกับพยู แตIเมือ่ ถึง ค.ศ.๘๓๒ (๑๓๗๕) นIานเจาโกรธที่พมIาไมIยอมอIอนนอมจึงบุกทําลายลาง อาณาศรีเกษตรลงราบคาบ กองทัพจีนไมIอาจชIวยเหลือไดเพราะอยูไI กลเกินไป พยูก็หมด อํานาจลง พวกพมIาทีเ่ ขมแข็งกวIาจึงยึดครองแตIนั้นมา

1 | Page

เอกสารประกอบการสอนรายวิชา TPA4301 (TP336) ประวัติการละครตะวันออก (History of Oriental Play) อาจารยธรรมจักร พรหมพวย สาขาวิชานาฏกรรมไทย คณะศิลปกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยรามคําแหง, ๒๕๕๖

อาณาจักรศรีเกษตร ประมาณ ๔๐๐ ปก!อนคริสตศักราช (พ.ศ.๑๐๐-๖๐๐) อาณาจักรศรีเกษตร หรือติริเขตยา (Thayekhitttaya) เป^นนครรัฐที่รุIงเรืองของพมIา เป^นชุมทางการคาทางบกระหวIางจีนใตกับอินเดีย มีตาํ นานกลIาววIาพระอินทรเป^นผูสรางขึ้นที่ ทางตอนเหนือของพมIา ประชาชนนับถือศาสนาฮินดู นิกายวิษณุเวท และพุทธศาสนา ลัทธิ มหายาน มีการสIงราชทูตไปยังราชสํานักจีน จากหลักฐานทางโบราณคดีพบวIา ศรีเกษตรเป^น เมืองขนาดใหญI สัณฐานเป^นวงกลม จากการขุดคนพบเทวรูปทรงเครื่องที่งดงามมาก พระพุทธรูปทรงเครื่อง เครื่องประดับเงิน ทองและอัญมณีจํานวนมาก ที่สําคัญมีการขุดพบตุkกตาสําริดสูงประมาณ ๑๐ เซนติเมตร ๓ ตัวเป^นนักดนตรี เป[า ขลุยI ตีกลอง และตีฉิ่ง เป^นนักรําตัวหนึ่ง และเป^นคนแคระแบกถุงอีกตัวหนึ่ง จากหลักฐาน เหลIานีอ้ าจอนุมานไดวIา นาฏกรรมในสมัยอาณาจักรศรีเกษตรมีความสําคัญมากตIอสังคม มี ความงดงามและอาจมีพัฒนาการจนถึงเป^นงานศิลปกรรมชั้นสูง มีศลิ ปmนทีเ่ ชี่ยวชาญเฉพาะ ทาง ตIอมาใน ค.ศ.๘๓๒ (พ.ศ.๑๓๗๕) กองทัพจีนจากนIานเจาบุกเขามายังอาณาจักรศรี เกษตร นครรัฐก็เริ่มเสือ่ มลง เกิดรัฐใหมIคือ อาณาจักรพุกาม

ภาพ : ตุkกตาสําริด รูปนักดนตรี นักรํา และคนแคระ ขุดพบบริเวณเจดียปยามา (Payama)

2 | Page

ค.ศ.๘๓๕ (พ.ศ.๑๓๗๘) เมืองทIาโตน (Thaton) หรือเมืองสะเทิม/สุธรรมวดี เป^นนครรัฐเกIาแกIของชาวมอญ ในชIวงคริสตศตวรรษที่ ๙-๑๐ ตั้งอยูIทางพมIาตอนใต ชาวมอญนั้นนับถือพุทธศาสนาเถรวาท ไดตกเป^นเมืองขึ้นของอาณาจักรพุกามเมื่อประมาณคริสตศตวรรษที่ ๑๑ นาฏกรรมในเมืองทIา โตนและเมืองของชาวมอญอื่นๆ เชIน เมืองแปร นIาจะมีรูปแบบแตกตIางไปจากนาฏกรรม รูปแบบพื้นถิ่นของพมIา เพราะตIางเชื้อชาติและตIางวัฒธรรมกัน โดยทีย่ ังมิไดมีการติดตIอ แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมกัน

คนเถือ่ นทางใต: ค.ศ.๘๖๐-๘๗๑ (พ.ศ.๑๔๐๓-๑๔๑๔) บันทึกเรือ่ ง "คนเถือ่ นทางใต" ของหมานซูเฉียวฉู (Man-Shu-Chiao-Chu) กลIาวไววIา มีชนชาติมอญ ณ เมืองมิเชน (Michen) ชอบดื่มสุราและฟYอนรํากับเสียงกลองซึ่งแขวนไวที่หัว และทายเรือน

3 | Page

ราชวงศ)พุกาม ค.ศ.๑๐๔๔-๑๒๘๗ (พ.ศ.๑๕๘๗-๑๘๓๐) พุกาม หรือบากัน (Bagan) หรือปะกัน (Pagan) เป^นอาณาจักนทางตอนเหนือของ พมIา มีอีกชือ่ หนึ่งวIา อริมฑั ณปุระ (Arimaddanapura) สรางขึ้นเมือ่ ประมาณคริสตศตวรรษที่ ๘-๙ (พุทธศตวรรษที่ ๑๓-๑๔) โดยพวกพยูที่หลบหนีจากรุกรานของนIานเจาเขามายัง อาณาจักรศรีเกษตรแลวมารวมกับชาวพมIาในชั้นหลัง อาณาจักรพุกามตั้งอยูIในพื้นที่กึ่ง ทะเลทรายหIางจากที่ราบลุIมเจาเซ (Kyawsae) จึงสามารุควบคุมแหIงเกษตรกรรมที่ใหญIที่สดุ ไวได รวมไปความสะดวกในการคมนาคมทั้งทางน้ําและทางบก ทําใหอาณาจักรพุกามเจริญขึ้น อยIางรวดเร็ว พระเจาอโนราธา (Anawratha) เป^นกษัตริยผูยิ่งใหญIที่สามารถรวบรวมนครรัฐตIางๆ ทางพมIาเหนือเขาไวดวยกัน ชาวพุกามนับถือผี ฮินดู และพุทธศาสนามหายาน ใน ค.ศ.๑๐๕๙ (พ.ศ.๑๖๐๒) พระเจาอโนรธาไดยกทัพไปชIวยมอญทีถ่ ูกกองทัพขอมรุกรานที่เมืองตะนาวศรี พระเจาอโนรธาจึงไดอาราธนาพระภิกษุมอญ นาม ชินอรหัน (Shin Arahan) ใหเขามา เผยแพรIพุทธศาสนาเถรวาทยังพุกาม พระเจาอโนรธาศรัทธาในพุทธศาสนาอยIางมาก จึงไดขอ พระไตรปmฎกจากพระเจามนูหะ (Manuha) แหIงมอญเมืองทIาโตน แตIถูกปฏิเสธ พระ เจาอโนรธาจึงยกทัพลงมาตีเมืองทIาตอน แลวอัญเชิญพระไตรปmฎกไปพรอมกับพระเจามนูหะ ชาวมอญ ชIาง ครูและศิลปmนเป^นจํานวนมาก พม-าจึงรับเอาภาษาและวัฒนธรรมมอญมาแตครั้งนั้น ศิลาจารึกยุคพุกาม หลายหลักมีคําวIา พันธระ (Pantara) อันเป^นภาษามอญ ซึง่ พมIา ใชเป^นคํารวมเรียกทั้งนักดนตรีและนักแสดง ตIอมาพมIาเรียกนักดนตรีวIา ทิฉินเท (Thi Chinthe) และเรียกนักแสดงวIา คาเฉเท (Kachathe) เหลIานักแสดงแตIงหนาดวยแปYงสกัด จากไมหอม เขียนคิ้ว และขอบตา มหาวิหารอนันดาที่เมืองพุกาม ปรากฏภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่องราววิถีชีวิตคนในสมัย พุกาม รวมทั้งรูปการแสดงละคร (แตIไมIปรากฏวIาเลIนเรื่องรามเกียรติ์)1

Noel F, Singer, สุเนตร ชิติธรานนท และธีรยุทธ พนมยงค แปลและเรียบเรียง, “รามเกียรติ์ในราชสํานักพมIาไปจากกรุงศรี อยุธยา” ใน พม-าอ-านไทย : ว-าด:วยประวัติศาสตร)และศิลปะไทยในทัศนะพม-า. พิมพครั้งที่ ๔ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๕), หนา

๑๑๕.

4 | Page

ภาพ : จิตรกรรมฝาผนังที่มหาวิหารอนันดา เมืองพุกาม

ใน ค.ศ.๑๒๕๓ (พ.ศ.๑๗๙๖) กองทัพมองโกลที่เขาครอบครองจีนและตั้งราชวงศ หยวน (Yuan) หรือหงวน นําโดยกุบไลขIาน ไดยกทัพลงมาไลIพวกราชวงศซอง (Sung) หรือสุง และบังคับใหกษัตริยพุกามไปเขาเฝYาจักรพรรดิแหIงมองโกล แตIพุกามปฏิเสธถึง ๒ ครั้ง กองทัพมองโกลจึงเขาโจมตีพุกามอยIางหนักในสมัยพระเจานรสีหบดี (Nawrathihboti) ทําให อาณาจักรพุกามพIายแพและลIมสลาย พระเจ:าอโนรธา ค.ศ.๑๐๕๗ (พ.ศ.๑๖๐๐) พระเจาอโนรธาแหIงพมIาบุกเมืองทIาโตน และเทครัวมอญ ไปยังเมืองพุกามอันเป^นนคร หลวงของตน บรรดานักแสดงราชสํานักมอญก็ถูกกวาดตอนไปดวย ทําใหอาจกลIาวไดวIา เวลา นั้นนาฏกรรมของเมืองพุกามเป^นการผสมผสานระหวIางศิลปะพยู พมIา และมอญ มีการกลIาวถึงการตั้งศูนยฝ‚กการแสดงขึ้น เรียกวIา "กามาวติปวยจอง" (Gamawati Pwe Kyaung) ศูนยเหลIานี้ดําเนินการโดยพระสงฆในพุทธศาสนา นิกายอาริ (Ari) การแสดง ประกอบดวยเนือ้ หาทั้งทางโลกและทางธรรม ดวยการขับรอง ฟYอนรํา และการบรรเลงดนตรี นาฏกรรมมีความเฟ…†องฟู ดังปรากฏในภาพเขียนและภาพแกะสลัก ดังหลักฐานภาพ แกะสลักนักดนตรีและนักแสดงตามบานประตูของพระมหาเจดียชเวซิกอง (Shwezigon) สรางในสมัยพระเจาอโนรธา รูปลักษณะการฟYอนรําละมายคลายไปทางอินเดีย

5 | Page

ภาพ : พระมหาเจดียชเวซิกอง (Shwezigon) เมืองพุกาม ค.ศ.๑๐๙๓ (พ.ศ.๑๖๓๖) จารึกพระเจดียชเวสันดอ (Shwesandaw) ซึ่งพระเจาทีหะแลงมิน (Htihliang Min) (ค.ศ.๑๐๘๓-๑๑๑๒/พ.ศ.๑๖๒๖-๑๖๕๕) จารึกวIา "ข+าราชบริพารต!างมาชุมนุมในราชสํานัก วันมงคล ต!างพวกต!างร+องเพลงและฟ5อนรําตามแบบท+องถิ่นของตน มีการแต!งกายเลียนแบบ รูปสัตว รูปยักษ และรูปเทวดา" ค.ศ.๑๐๙๑ (พ.ศ.๑๖๓๔) ศิลาในมหาวิหารอนันดา (Ananda) จารึกภาพนางรําประดับศีรษะดวยชฎารูป พญานาค หลักฐานภาพวาดและแกะสลักเครือ่ งดนตรียุคนั้นพบวIา มีเครื่องดนตรีหลายชนิด ทั้งเครือ่ งดีด สี ตี เป[า ที่มรี ูปรIางแตกตIางกัน เชIน แคน ป‡† ขลุยI พิณ เพีย๊ ะ มโหระทึก กลอง สองหนา ฉิ่ง ฉาบ ในบรรดาภาพเหลIานี้พบวIามีนางรําปะปนอยูIดวย บางภาพเป^นการแสดงกับ เครื่องดนตรีชนิดเดียว บางภาพแสดงกับครือ่ งดนตรีหลายชิ้น ค.ศ.๑๑๗๔-๑๒๑๑ (พ.ศ.๑๗๑๗-๑๗๕๔) สมัยพระเจ:านรปติสินธุ (Narapatisithu) พงศาวดารพมIาฉบับหอแกว ที่ มานนานมหายาสะวินดอจี (Hmannan Maha Yazawin dawgyi) เขียนไววIา "มีคณะนาฏศิลป=รับจ+างแสดงเป?นอาชีพ มีการจัดแสดงในราช สํานักและวังเจ+านาย ทีอ่ วดความงดงามยั่วยวนของนางรํา"

6 | Page

มองโกลบุกพม-า ค.ศ.๑๒๘๗ (พ.ศ.๑๘๓๐) ในขณะที่อาณาจักรพุกามกําลังรุIงเรือง พวกมองโกลนําโดย "กุบไลข-าน" เขายึดครอง จีนและยกกองทัพบุกลงมาทางใต ยึดอาณาจักรนIานเจา กองทัพมองโกลเรียกเอาบรรณาการ จากอาณาจักรพุกาม แตIทางพมIาไมIตอบสนองถึง ๒ ครั้ง อาณาจักรพุกามในลุIมแมIน้ําอิรวดี ตอนบนจึงลIมสลายลงทันที เป^นยุคที่มีความรุIงเรืองทางศิลปวัฒนธรรมราว ๓๐๐ ป‡เศษ พุกามอยูIในอํานาจของมองโกลจนกระทั่งกุบไลขIานสิน้ พระชนม ใน ค.ศ.๑๒๙๔ (พ.ศ. ๑๘๓๗) กองทัพนIานเจาพยายามจะยึดครองตIอแตIตองพIายแพแกIหัวหนาพวกฉาน (ไทใหญI) สามพี่นอง ซึ่งสามารถปYองกันเมืองเจาเซทีเ่ ป^นอูขI าวอูIน้ําใหรอดปลอดภัยได ตIอมานองชาย ชาวฉานคนสุดทองชือ่ อทินคยาสอยุน (Athinkhya Sawyun) ไดสถาปนาเมืองสะกาย (Sagaing – สะแคง) ขึ้นเป^นเมืองหลวงเมือ่ ป‡ ค.ศ.๑๓๑๕ (พ.ศ.๑๘๕๘) พระเจ:าทีหทุ ค.ศ.๑๓๑๑-๑๓๒๔ (พ.ศ.๑๘๕๕-๑๘๖๗) สมัยพระเจ:าทีหทุ (Thihathu) เมื่อพุกามลIมสลายลงดวยกองทัพมองโกล ไดมีการฝ‚กอาวุธซึ่งเป^นที่มาของการรําอาวุธ การรําอาวุธที่นิยมกันมาก คือ รําโลI-ดาบ เรียกวIา คารอาข-า (Karahka) ซึ่งมีกระบวนรําไมรบ หลายทIา ประกอบเสียงฆองและฉาบ พระเจาทีหทุทรงมีชื่อเสียงในดานการรําอาวุธ ทหารของพระองคสักรูปประจํา พระองครําโลI-ดาบไวที่แขน ตIอมาพระราชโอรสคือ พระเจางาสีแซง (Ngaseshin) (ค.ศ. ๑๓๔๓-๑๓๕๐/พ.ศ.๑๘๘๖-๑๘๙๓) ก็มีชอื่ เสียงและแตIงเพลงรําโลI-ดาบ เรียกวIา คารฉิน (Karchin) ไวหลายเพลงและตกทอดมาถึงปŠจจุบัน

ภาพ : การรําดาบ

7 | Page

ฉลองพระเจดีย)เมืองสะกาย ค.ศ.๑๔๖๖ (พ.ศ.๒๐๐๙) สะกายเป^นเมืองเกIาแกIที่มเี จดียมากมาย ทีส่ ําคัญคือเป^นเมืองทีส่ มเด็จพระเจาอุทมพร (ขุนหลวงหาวัด/เจาฟYาดอกเดือ่ /เจาฟYามะเดื่อ) และชาวสยามที่ถูกกวาดตอนจากพมIามาเมื่อ ครั้งเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ ๒ ไดมาอาศัยอยูI ปรากฏหลักฐานจิตรกรรมฝ‡มอื ชIางเชลยชาว สยามในหลายพื้นที่ เชIนทีว่ ัดมหาเตงดอจี และลIาสุดมีการขุดคนพบพระสถูปซึ่งสันนิษฐานวIา นIาจะเป^นที่บรรจุพระบรมอัฐิของสมเด็จพระเจาอุทุมพร ในดานนาฏกรรมนั้นอาจกลIาวไดวIา เมืองสะกายเป^นเมืองที่รับเอาวัฒนธรรมดานนาฏกรรมไทย เพราะชาสยามไดใชเป^นเครือ่ งเลIน รื่นเริงเมื่ออยูIในภาวะเชลยศึก ซึ่งตIอมารูปแบบนาฏกรรมสยามก็ไดสIงอิทธิพลไปสูIรูปแบบ นาฏกรรมราชสํานักพมIาในสมัยตIอมา พงศาวดารพมIา ชื่อ ตเวงเตง เมียนมาร ยาสะวินตkะ (Thwinthin Myanmar Yazawinthit) กลIาวถึงงานฉลองที่พระเจดียตูปายอน เมืองสะกาย วIามีนักแสดงฟYอนรําจาก ชนเผIาตIางๆ และนักแสดงเรIจากจีน อินเดีย ลังกา ไทย และลาว แตIไมIปรากฏชัดเจนวIา นักแสดงเหลIานั้นเดินทางมาจากดินแดนของตนหรือมีภูมิลําเนาอยูIในพมIา

ภาพ : ทิวทัศนเมืองสะกาย (สะแคง)

8 | Page

ราชวงศ)ตองอู ค.ศ.๑๔๖๘-๑๗๕๒ (พ.ศ.๒๐๑๑-๒๒๙๕) เป^นราชวงศยิง่ ใหญIมกี ษัตริยที่มีชอื่ เสียงเป^นที่รูจักของชาวไทยหลายพระองค เชIน พระเจา ตะเบงชเวตี้ พระเจาบุเรงนอง พระเจานันทบุเรง ฯลฯ มีราชธานีหลายแหIง เชIน ตองอู หงสาวดี อังวะ เมือ่ ประชาชนหนีภยั สงครามจากพวกฉานที่มาบุกยึดเมืองอังวะเขามาอยูIในเมืองตองอูเป^น จํานวนมาก ใน ค.ศ.๑๕๓๐ (พ.ศ.๒๐๗๓) พระเจาตะเบงชเวตี้ (Tabinshweti) ไดขึ้นทรงราชยที่ เมืองตองอู แลวตั้งเมืองตองอูเป^นราชธานี จากนั้นก็ยกกองทัพบุกเมืองหงสาวดี พระเจาหงสาวดี หนีไปเมืองแปรที่ขนึ้ อยูIกับอังวะ พระเจาโสหันพวา (Thohanbwa) ยกทัพมาพรอมกับพวกฉาน เพื่อมาชIวยเมืองแปร ตIอมาจึงเกิดเป^นการสงครามระหวIางพมIาและมอญ จนอังวะของมอญ กลายเป^นเมือวขึ้นของตองอูในสมัยพระเจาบุเรงนอง (Bayinnaung – พระเจาสิบทิศ) ตIอมา พระเจาอนอกปเตลุนไดยายเมืองหลวงจากตองอูไปยังอังวะในป‡ ค.ศ.๑๖๓๖ (พ.ศ.๒๑๓๗) หุ-นพม-า ค.ศ.๑๔๘๔ (พ.ศ.๒๐๒๗) บทกวีเรื่อง ภูริทตั ลังกาจีเป‡†ยว (Bhuridat Langagyipyo) ที่ประพันธโดยพระภิกษุ นามวIา รัฐสาร (Rathasara) (ค.ศ.๑๔๘๔-๑๕๒๙/พ.ศ.๒๐๑๑-๒๐๗๒) ไดกลIาววIามีการแสดง หุIนพมIาขึ้นแลว บทกวีเรื่อง ทานวายาเป‡ย† ว (Thanwayapyo) ไดกลIาวถึงนครอังวะยามราตรีวIามีการ แสดงหุIนทIามกลางแสงไฟที่สวIางไสว ตัวหุIนฟYอนรําและปYองกันตัว นอกจากนั้นมีชายหนุIมฟYอน รําโลI-ดาบ ประกอบเสียงพิณ เสียงแคน บทกวีชื่อตองตารตุน (Taung Tar Tun) กลIาวถึงนางรําทาปลายนิ้วเป^นสีแดง ผัดหนา ดวยแปYงหอมสมุนไพร หIมผIาสไบแบบรัดอกที่ดลู อI แหลม นุIงซิ่น คาดเข็มขัดทองกับอัญมณีเสน ใหญI เครือ่ งแตIงกายมีกลิ่นหอมฟุYงตลบอบอวลทั่วทั้งหองขณะฟYอนรํา ค.ศ.๑๔๙๖ (พ.ศ.๒๐๓๙) จารึกงานฉลองพระเจดียมิงกลาเซดี (Mingalazedi) ที่ตาดารอู (Tadar U) กลIาวถึง นิบาตขิ่น (Nibhatkin) คือ กระบวนแหIที่ประดับประดาเกวียนใหงดงาม บรรทุกหุIนไม เคลือ่ นไหวได พรอมทั้งนักรองสตรี สIวนการแสดงประเภทอื่นๆ จัดขึ้นในศาลาใหญI มีผูคนมาดู อยIางเนืองแนIนทั่วทุกสารทิศ 9 | Page

เมืองหงสาวดี (หัมสตาวดี (Humsavati) / หันทาวดี (Hanthawaddi)) ชื่อเดิมคือเมืองพะโค (Pegu) หรือบาโก (Bago) เป^นนครรัฐที่สรางโดยทะมาลา (Tamala) กับวิมาลา (Wimala) สองพี่นองชาวมอญจากเมืองทIาโตน เมือ่ ค.ศ.๘๒๕ (พ.ศ. ๑๓๖๘) ไดถูกชาวพมIาเขายึดครอง ค.ศ.๑๓๖๙ (พ.ศ.๑๙๑๒) พระเจาบยินนุ (Byinnu) เชื้อสายพระเจาวาเรรุ (Wareru) หรือพระเจาฟYารั่วแหIงเมืองมะตะบัน (Matarban – เมาะตะมะ) ไดยายเมืองหลวงมาอยูI หงสาวดี เนื่องจากอIาวหนาเมืองมะตะบันติ้นเขิน กษัตริยผูยิ่งใหญIแหIงเมืองหงสาวดีเทIาที่มีนามปรากฏโดIงดัง เชIน พระเจาราชาธฤติ (Rajadarit – ราชาธิราช ค.ศ.๑๓๙๕-๑๔๒๓/พ.ศ.๑๙๓๘-๑๙๖๖) พระนางชินซอบู (Shinsawbu – ชินสอบู ค.ศ.๑๔๕๓-๑๔๗๒/พ.ศ.๑๙๖๖-๒๐๑๕) พระเจาธรรมเซติ (Dhammaceti – ธรรมเจดีย ค.ศ.๑๔๗๒-๑๔๙๒/พ.ศ.๒๐๑๕-๒๐๓๕) ในป‡ ค.ศ.๑๕๔๑ (พ.ศ.๒๐๘๔) พระเจาตะเบงชเวตี้ (Tabinshwethi) ยกกองทัพจาก ตองอูมายึกหงสาวดี และตIอมาในป‡ ค.ศ.๑๕ค๑ (พ.ศ.๒๐๙๔) พระเจาบุเรงนอง (Bayinnaung) ไดยกเมืองหงสาวดีเป^นราชธานี ตIอมาในสมัยพระเจานันทบุเรง (Nandabayin) สมเดจพระนเรศวรมหาราชแหIงกรุง ศรีอยุธยาไดยกกองทัพสยามไปตีเมืองหงสาวดีเป^นครั้งแรก แตIทัพอังวะ แปร และตองอู ลงมา ชIวยปYองกันเมืองไวได จึงทรงยกทัพกลับหลังจากลอมอยูIนานเกือบ ๓ เดือน ตIอมาเมื่อเมืองทั้ง สามอตกสามัคคีกัน ตองอูจึงรวมกับยะไขIเขาตีกรุงศรีอยุธยาและหงสาวดี ตองอูไดใชอุบาย เชิญพระเจานันทบุเรงไปครองเมืองตองอูพรอมชาวเมือง ชIวยพวกยะไขIเขาปลนเผาเมืองหง สาวดีจนราบเรียบ สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเสด็จนํากองทัพสยามไปจีหงสาวดีอีกครั้ง ครั้นเสด็จถึงก็พบแตIซากเมืองหงสาวดีในกองเพลิง จึงทรงยกกองทัพเลยไปตีลอมเมืองตองอู จนกองทัพสยามขาดเสบียงตองยกทัพกลับ ตIอมามอญตีพมIาที่อังวะสําเร็จแลวตั้งตัวเป^นอิสระ ใน ค.ศ.๑๖๓๑ (พ.ศ.๒๑๗๘) ค.ศ.๑๗๕๕ (พ.ศ.๒๒๙๘) พระเจาอลองพญา (Aluangpaya) กษัตริยราชวงศคองบอง ยกทัพจากเมืองชเวโบกลับมายึดหงสาวดี และพมIาก็ไดปกครองมอญใหอยูIในอํานาจ จน อังกฤษยึดพมIาเป^นเมืองขึน้ ในป‡ ค.ศ.๑๘๕๒ (พ.ศ.๒๓๙๕) หงสาวดีเป^นเมืองหลวงของอาณาจักรมอญ และแมพมIาจะเขาครอบครองเป^น เวลานานก็มิอาจสลายศิลปวัฒธรรมอันเขมแข็งของมอญลงได 10 | P a g e

พระเจ:าบุเรงนองตีกรุงศรีอยุธยา ค.ศ.๑๕๖๙ (พ.ศ.๒๑๑๒)

ภาพ : สงครามระหวIางสยามและพมIา

ค.ศ.๑๕๕๑-๑๕๘๑ (พ.ศ.๒๐๙๔-๒๑๒๔) สมัยพระเจ:าบุเรงนอง (Bayinnaung - บายินหน-อง) ความเกIงกาจของพระเจาบุเรงนอง ไดทําสงครามเพือ่ ขยายอาณาเขตไปกวางขวาง โดยตีไดกรุงศรีอยุธยา กวาดตอนผูคน ทรัพยสมบัติ ชIางและศิลปmนกลับไปยังหงสาวดี ราชสํานักพมIาจึงมีดนตรีและนาฏกรรมที่มาจากแดนไกลไปชื่นชมเป^นอันมาก เชIน จาก มณีปุระและอยุธยา หมIองทินอIอง นักประวัติศาสตรชาวพมIา บันทึกไววIา เมือ่ ครั้งพมIาเขาตีกรุงศรีอยุธยา นั้น พระเจาบุเรงนองเวนทีจ่ ะเขาปลนกรุงศรีอยุธยาและมิไดฆIาฟŠนผูคน กษัตริยสยาม พระ มเหสี เจาชายองครองและเจาพระยาจักรีเสนาบดีถูกจับไปเป^นเชลย พระเจาบุเรงนองได ทรัพยเชลยเป^นชางเผือกและทรัพยสินอื่นๆ อีกมาก ฝ[ายสยามตองจัดสIงบรรณาการรายป‡ ประกอบดวยชาง ๓๐ เชือก เงินจํานวนหนึ่ง และทาสอีกจํานวนหนึ่ง หรืออีกนัยหนึ่งก็คอื ตอง สIงบรรณาการเป^นรายป‡ เชIนเดียวกับทีส่ ยามเคยสIงไปถวายพระเจาตะเบงชเวตี้ ดังบันทึกไววIา “พระเจ+าบุเรงนองทรงตั้งเจ+าชายรัชทายาทไทยไว+เป?นอุปราช (พระนเรศ) เจ+าชาย พระองคนี้เป?นผูเ+ จรจาสันติภาพ จัดการอพยพช!างฝมือ ช!างแกะสลัก นักดนตรี นักแสดงและ นักเขียนไปยังเมืองพะโค มีวอบรรทุกพระพุทธรูปทองคํานําหน+าขบวนไป พร+อมด+วยโคเทียม เกวียนอีกหลายร+อยตัวบรรทุกทรัพยสินมีค!าไปเป?นจํานวนมาก ติดตามด+วยช+าง ๒,๐๐๐ เชือก และกองทหารม+าและทหารเดินเท+า บุเรงนองประทับนั่งในราชรถประทุน ใช+เจ+านายเชลยศึก ลากเดินทางกลับกรุงพะโค และได+รับการต+อนรับจากประชาชนอย!างดียิ่ง”2 หมIอง ทิน อIอง, เพ็ชรี สุมิตร, แปล, ประวัติศาสตร)พม-า. พิมพครั้งที่ ๓ (กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตําราสังคมศาสตร และมนุษยศาสตร, ๒๕๕๑), หนา ๑๒๐. 2

11 | P a g e

ในราชสํานักของพระเจาบุเรงนองมีบรรยากาศอันอาจเปรียบไดกับราชสํานักในสมัย พระนางเจาอลิซาเบธที่ ๑ มีขาราชสํานักที่เป^นทั้งนายทหารและยอดกวี ตัวอยIางเชIน เสนาบดี มะวาเด ซึ่งเป^นขุนพลทีย่ ิ่งใหญI ในยามเย็นหลังจากวIางศึก เขามักนั่งอยูIในคIายตราบจนดึก เพื่อรจนาโคลงกลอนที่มเี อกลักษณอันงดงาม ยังมีเจามอญองคหนึ่งชือ่ พญาทละ ซึ่งไดรับการ สนับสนุนจากพระเจาบุเรงนอง และถึงแมวIาจะมีตําแหนIงหนาที่สูงมีราชการมากไดแตIง ประวัติพระเจาราชาธิราชกษัตริยมอญขึ้น นอกจากนั้นยังมีนางชินทเวหละ นางสนองพระโอษฐพระราชินี แตIงบทเพลงรักขึ้นกลIอมราชสํานัก ขาราชสํานักทั้งมอญและ พมIาตIางไดรบอิทธิพลดนตรีและการละครของไทย จึงริเริ่มพัฒนาการดนตรีและการละครของ ตนเองขึ้น3 เมื่อสิ้นสมัยพระเจาบุเรงนอง อาณาจักรพมIาที่ปกครองโดยราศวงศตองอูก็เสือ่ มลง พระเจาอนอกเปตะลุน หลานพระเจาบุเรงนองพยายามฟ…’นฟูราชวงศตองอู และยายราชธานี จากเมืองตองดูไปยังอังวะ และมีราชวงศตองอูสืบตIอมาจนถึง ค.ศ.๑๗๕๒ (พ.ศ.๒๒๙๕) พระเจ:าอนอกปเตลุน ค.ศ.๑๗๐๗ (พ.ศ.๒๒๕๐) ค.ศ.๑๗๐๕-๑๗๓๐ (พ.ศ.๒๒๔๘-๒๒๗๓) สมัยพระเจ:าอนอกปเตลุน คําศัพทมอญวIา พันธระ ที่เคยใชเรียกรวมถึงการฟYอนรําทําเพลง ไดเปลีย่ นมาใช คําศัพทพมIาวIา ตะบิน (Thabin) นักแสดงและนักรํานอกวังเรียกวIา ตะบินเท (Thabinthe) และนักแสดงและนักรําในราชสํานัก เรียกวIา ตะบินดอ (Tabindaw) ค.ศ.๑๗๐๗ (พ.ศ.๒๒๕๐) พระเจาอนอกปเตลุนมีพระบรมราชโองการใหแบIงตําแหนIงตะบินดอออกเป^น ๙ กลุIม หรือ อะสุ (Ahsu) ไดแกI ๑. เสดอ อะสุ (Sedaw Ahsu) นักกลองใหญIชาย ตีประโคมกIอนเสด็จออกขุนนาง ๒. พัทตะ อะสุ (Pattha Ahsu) นักกลองเล็ก ๓. พันธระ อะสุ (Pantara Ahsu) นักแสดง นักรําทั้งชายและหญิง ๔. คะเวท คะวิน อะสุ (Khwetkhwin Ahsu) นักดนตรีเครื่องทองเหลือง ฉาบ 3

เรื่องเดียวกัน, หนา ๑๒๓.

12 | P a g e

๕. กยุนคายาร ปอนตอง อะสุ (Gyunkhayar Pontaung Ahsu) นักกายกรรม คนป‡† คนกลองเล็ก ๖. ตายาเต อะสุ (Thayathe Ahsu) นักแสดงที่เป^นกินรีทําหนาที่รองรําเพลงแบบ แผนตIางๆ ๗. โยดายาร มอญ เมียนมาร แสง อะสุ (Yodayar Mon Myanmar Saing Ahsu) นักดนตรีวงไทย มอญ พมIา ๘. อาเยียน อะสุ (Ahyient Ahsu) นักรํา นักดนตรี ที่เป^นนางในสําหรับฟYอนรําถวาย แดIพระมหากษัตริยและพระมเหสีเทวี ๙. ชายดอปยาดิ อะสุ (Shaydawpyai Ahsu) มหาดเล็กนําขบวนเสด็จ ทําหนาที่ บรรเลงดนตรีและฟYอนรํา

ภาพ : ผูแสดงที่เป^นกินรี

บรรดาบุตรชายของตะบินดอตองสืบทอดอาชีพของบิดา สIวนบุตรสาวตองเป^น นักกลองของมเหสีเทวี นอกจากนี้เมื่อมีความสัมพันธระหวIางเจาชายกับตะบินดอ ดังนั้น พระเจาอนอกปเตลุนจึงสั่งหามบุตรที่เกิดจากตะบินดอมีฐานะเป^นเชื้อพระวงศ จะเป^นไดก็ เพียงขาราชสํานัก 13 | P a g e เอกสารประกอบการสอนรายวิชา TPA4301 (TP336) ประวัติการละครตะวันออก (History of Oriental Play) อาจารยธรรมจักร พรหมพวย สาขาวิชานาฏกรรมไทย คณะศิลปกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยรามคําแหง, ๒๕๕๖

พระมหาธรรมราชาธิปติ ค.ศ.๑๗๓๓-๑๗๕๒ (พ.ศ.๒๒๗๖-๒๒๙๕) สมัยพระมหาธรรมราชาธิปติ (Mahadhamaraja Dipati) ไดมีกลIาวถึงบทละครเป^นครั้งแรก คือเรือ่ ง มณีเกตุ (Maniket) ประพันธโดยเสนาบดี ชื่อ ปาเดทายาสะ (Padaythayaza) และมีการจัดแสดงดวย ในสมัยนี้พระมหากษัตริยทรงเป^นนักโหราศาสตร ทรงเชื่อวIาพระราชวงศจะสิ้นใน รัชกาลของพระองคจึงปลIอยวางภารกิจทั้งปวง แลวจัดการมหรสพทุกคืนในราชธานี ค.ศ.๑๗๕๒ (พ.ศ.๒๒๙๕) ประชาชนนอกเมืองก็ตกอยูIในสภาพสับสน วุIนวาย เป^นโอกาสใหมอญเขายึดครอง อังวะ ซึ่งขณะนั้นเรียกวIา อินวะ (Inn Wa) ไดโดยงIาย พวกมอญปกครองอังวะอยูไI ดไมIนาน อองเซยะ (Auan Zeya) หัวหนาบานชเวโบ (Shwebo) พาพลพรรคขับไลIพวกมอญออกไปไดสําเร็จ แลวตั้งคนเป^นกษัตริยชื่อ อลองพญา (Alaungpaya) (ค.ศ.๑๗๕๕-๑๗๖๐/พ.ศ.๒๒๙๘-๒๓๐๓) ตนราชวงศคองบอง (Kaungbaung) ราชวงศนี้มีการสนับสนุนและการพัฒนานาฏกรรมมาโดยตลอด

14 | P a g e

ราชวงศ)คองบอง ค.ศ.๑๗๕๒-๑๘๘๕ (พ.ศ.๒๒๙๕-๒๔๒๘) ค.ศ.๑๗๖๖ (พ.ศ.๒๓๐๙) สมัยพระเจ:ามเดยุแมง / พระเจ:ามังระ (Mdeyu Min) (ค.ศ.๑๗๖๓-๑๗๗๖/พ.ศ.๒๓๐๖-๒๓๑๙) ทรงยายราชธานีจากเชวโบไปอยูอI ังวะอีกครั้ง และสืบตIอมาจนสมัยพระเจาจิงกูจา (Singu Min) พระเจ:าตาโลง ค.ศ.๑๗๓๕ (๒๒๗๘) สมัยพระเจ:าตาโลง (ค.ศ.๑๗๒๙-๑๗๔๘/พ.ศ.๒๒๗๒-๒๒๙๑) ทรงย้ํากฏราชสํานักเกีย่ วกับศิลปะการแสดงในราชสํานักที่มีมาตั้งแตIสมัยพระเจา อนอกปเตลุน ค.ศ.๑๗๓๗ (พ.ศ.๒๒๘๐) พระเจาตาโลงสถาปนาผีประจําพระราชวัง แลวใหมีการเฉลิมฉลองดวยการฟYอนรํา ของอาระกัน พมIา จีน มอญ และสยาม บาทหลวงชานเกอมาโน (Sangermano) ชาวอิตาเลียนทีเ่ ขามาพํานักในพมIา ระหวIาง ค.ศ.๑๗๓๘-๑๘๐๘ (พ.ศ.๒๒๘๑-๒๓๕๑) ไดอธิบายถึงลักษณะทIาทางของการฟYอนรําพมIา วIา “ตัวละครทั้งสองเพศร!ายรําอย!างเชือ่ งช+า ดัดลําตัวและนิ้วมือ... ครั้งแรกที่ข+าพเจ+าเห็นนักรํา เหล!านี้ ข+าพคิดว!าเป?นกลุ!มของคนวิกลจริตเสียอีก”4

๑๑๒.

15 | P a g e

ค.ศ.๑๗๔๙ (พ.ศ.๒๒๙๒) ศิลาจารึกของพระเจดียราจามานิศูลา (Rajamanisula) กลIาวถึงงานฉลองพระเจดียวIา มีการแสดงที่นกั แสดงแตIงกายเป^นกินรีฟYอนรําอยูIบนเสนลวด ดูประหนึ่งบินไดจริง (ศ.ดร.สุ รพล แสดงขอคิดเห็นไววIา การแสดงบนทีส่ ูงนี้ดูขดั กับบัญญัตินิยมที่หามผูแสดงซึ่งมีสถานภาพ ทางสังคมต่ําอยูสI ูงกวIาคนดูนอกจากหุIน) ค.ศ.๑๗๕๔ (พ.ศ.๒๒๙๗) มีคําสั่งราชสํานัก ใหกําหนดตําแหนIง ตะบินซะแย (Thabin Sayae) หรือพนักงาน การแสดงขึ้นเป^นครั้งแรก กรุงศรีอยุธยาเสียให:แก-พม-า ค.ศ.๑๗๖๗ (พ.ศ.๒๓๑๐) พมIาบุกทําลายกรุงศรีอยุธยา มีการกวาดตอนชาวสยามรวมทั้งนาฏกรในราชสํานัก สยามไปยังพมIาจํานวนมาก เกิดการถIายโอนรูปแบบนาฏกรรมสยาม ทั้งนักดนตรีและนักแสดง จากราชสํานักสยามถูกกวาดตอนไปยังราชสํานักพมIา การแสดงแบบอยุธยา พมIาเรียก โยดายา (Yodaya) หรือ โยเดีย (Yodia) รูปแบบนาฏกรรมโยเดียเป^นที่นยิ มแตIนั้นมา ซึ่งพมIา ไดสืบทอดเอาไว ในขณะเดียวกันก็พัฒนารูปแบบนาฏกรรมพมIาใหงดงามเทIาเทียม จนในทีส่ ุด นาฏกรรมอยุธยาก็กลายเป^นรูปแบบนาฏกรรมชั้นสูงของพมIาไปโดยปริยาย พมIาเรียกงาน นาฏกรรมของชาวสยามนีว้ Iา โยเดียซาตจี (Yodia Zat Kyi) ในระยะแรกที่งานนาฏกรรมสยามไปอยูIในราชสํานักพมIานั้น การแสดงเรื่องรามเกียรติ์ และอิเหนา (อีนอง (Enuang) ในภาษาพมIา) ยังคงใชผูแสดงชาวสยามในชุดละครสยามแบบ ยืนเครือ่ ง มีการสวมหัวอยIางแบบแผนของไทย เครื่องแตIงกายตัวพระยังคงสืบทอดมาจนถึง ปŠจจุบัน แตIเครือ่ งแตIงกายตัวนางคIอยๆ ปรับเปลี่ยนจากแบบแผนไทยไปเป^นแบบราชสํานัก พมIาดังที่เห็นกันอยูIในปŠจจุบัน ตIอมานักแสดงพมIาก็แสดงเป^นพระรามแทนนักแสดงสยาม เชIน หมIองมยา (Maung Mya) หมIองโปเว (Maong Po Way) และหมIองโป (Maung Po) สIวนนักแสดงพมIาคนแรกที่ เป^นตัวอิเหนา คือ หมIองหะแลง (Maung Hlaing) ตัวละครสวมเล็บโลหะ และกรีดใหมีเสียง ดังตามจังหวะดนตรี

16 | P a g e

ภาพ รูปตัวละครเลIนเป^นอิเหนา

พระเจ:าจิงกูจา ค.ศ.๑๗๗๖-๑๗๘๑ (พ.ศ.๒๓๑๙-๒๓๒๔) สมัยพระเจ:าเซงกูซาแมง (Singusa Min) หรือพระเจ:าจิงกูจา พระองคทรงโปรดละคร เมื่อทรงเมาจะสวมหัวโขนออกแสดงกับนักแสดง ในตอนปลายรัชกาล พระมเหสี คือ ทะขิ่นมินมี (Thakin Min Mi) แตIงเพลงสําหรับ รามเกียรติ์ไวหลายเพลง และมีอูโต (U Toe) เป^นกวีเอกแตIงรามเกียรติเ์ ป^นภาษาพมIา เรียกวIา ยามา ซัตดอ (Yama Zatdaw)

ภาพ : การแสดงยามาซาตจี

17 | P a g e

ในเวลานั้น คําวIา ตะบิน (Thabin) เป^นคําเรียกรวมศิลปะการแสดงตIางๆ ของพมIา คือ ดนตรี ขับรอง ฟYอนรํา และหุIน โดยแบIงออกเป^น ๓ หมวด คือ ๑. อะยินตะบิน (Ahnyint Thabin) หุIนที่อนุญาตใหมีเวมีแสดงเป^นการเฉพาะ แตIคน เชิด คนพากย คนดนตรี ตองอยูIหลังฉาก เพื่อมิใหเป^นการหมิ่นเกียรติคนดู ๒. อะเนียนตะบิน (Ahnient Thabin) นักแสดงทั่วไป มีฐานะทางสังคมต่ํา ตองแสดง กับพื้นดิน ไมIใหแสดงบนเวทียกขึ้น ๓. อันเยียนตะบิน (Ahnyeint Tabin) เป^นนางรําในราชสํานัก

ภาพ : อันเยียนตะบิน

18 | P a g e

ในสมัยพระเจาจิงกูจานี้ มีการยกยIองพนักงานแสดง หรือตะบินสะแย ใหมีฐานะสูงถึง ขั้นเสนาบดี หรือหวุIน (Wun) เพือ่ ใหมีความรับผิดชอบมากขึ้น นอกเหนือไปจากฝ‡มือเป^นเลิศ

ภาพ : เสนาบดีพมIาชั้นหวุIน

ค.ศ.๑๗๗๖-๑๘๘๕ (พ.ศ.๒๓๑๙-๒๔๒๘) พบวIามีตะบินสะแยไดรับตําแหนIงหวุIนถึง ๗ คน ค.ศ.๑๘๗๘ (พ.ศ.๒๔๒๑) พระเจาจิงกูจาฉลองวัดแหIงหนึ่งดวยการแสดงประเภทตIางๆ เชIน กายกรรม รําอาวุธ เกวียนละคร และฟYอนรํา ในตอนกลางคืน คณะละครหลวง หรือปefจีตะบิน (Pyigyi Thabin) การแสดงละครเรื่อง เอียนยะนันที (Aeinyananthi) นอกจากนั้นยังมีการแสดงหุIนดวยใน รัชกาลนี้ ไดมีการสั่งซือ้ ผาไหม ผากํามะหยี่ ผาแพร เป^นจํานวนมากจากเมืองจีน ผIานมาทาง มณฑลยูนนาน สIวนดิ้นเงินดิ้นทองสั่งซือ้ จากอินเดีย มีการวIาจางชIางเย็บจากจีนและไทใหญI เขาไปทํางานในราชสํานัก สิ่งเหลIานี้มผี ลทําใหเครื่องละครหรูหรากวIาเดิมมาก ผาหอยหนา หรือชายไหว ชายแครงใหญIขึ้น ปŠกดิ้นเลือ่ มมีโครงลวดดูงดงามอลังการ แตIก็ทาํ ใหการรIายรํามี ขอจํากัดมากขึ้นดวย (ดูรายละเอียดแปลจากงานเขียนของ Noel F. Singer หนา ) 19 | P a g e

ค.ศ.๑๗๗๖ (พ.ศ.๒๓๑๙) ไดมีการออกกฏแบIงประเภทหุIน ยกเต (Yokte) ออกเป^น ๒๘ ชนิด อีกทั้งหามมีการ เพิ่มเติม ซึ่งเป^นขอบังคับทีเ่ ขมงวดตลอดมาจนถึง ค.ศ.๑๘๕๑ (พ.ศ.๒๓๙๔) จึงไดมีหุIนเพิ่มขึ้น อีกหลายตัว

ภาพ : โรงหุIน ยกเตเปวI (Yokte Pwe)

พระเจ:าปดุง ค.ศ.๑๗๘๑-๑๘๑๙ (พ.ศ.๒๓๒๔-๒๓๖๒) สมัยพระเจ:าโบดอพญา (Bodawphaya) หรือพระเจ:าปดุง ชเวตอง (Shwetaung) (ค.ศ.๑๗๖๒-๑๘๐๘/พศ.๒๓๐๕-๒๓๕๑) พระราชโอรสของ พระเจาปดุงซึ่งดํารงตําแหนIงอุปราช ทรงสนพระทัยในศิลปะการแสดงเป^นอยIางมาก ทรงสIง คนไปลาว สยาม เขมรและชวา เพื่อศึกษาและบันทึกการแสดงดนตรี การฟYอนรํา และบท ละคร แลวนํากลับมาเริ่มแปลเป^นภาษาพมIา ใน ค.ศ.๑๗๘๙ (พ.ศ.๒๓๓๒) เพือ่ เพิ่มพูน คุณภาพและมาตรฐานการแสดงของราชสํานักพมIา 20 | P a g e เอกสารประกอบการสอนรายวิชา TPA4301 (TP336) ประวัติการละครตะวันออก (History of Oriental Play) อาจารยธรรมจักร พรหมพวย สาขาวิชานาฏกรรมไทย คณะศิลปกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยรามคําแหง, ๒๕๕๖

ปŠจจุบันมีตําราตกทอดมา ๕๔ เลIม และคาดวIายังคงเก็บรักษาไวที่มหาวิทยาลัย ในมัณฑะเลย ครึ่งหลังของรัชกาลพระเจาปดุง บรรดาขาราชการนําคณะละครของตนติดตามไปใน ราชการตIางจังหวัด ทําใหประชาชนพมIามีโอกาสดูละครแบบโยเดีย ละครสะยามจึงแพรIหลาย ออกไปอยIางกวางขวาง เนื่องจากอุปราชชเวตองสิน้ พระชนมกIอนพระราชบิดา ดังนั้น พระเจาหลานเธอจึง ไดรับราชสมบัติสืบตIอมา คือ พระเจาจักกายแมง (Sagaing Min)

21 | P a g e

อาณานิคมของอังกฤษ ค.ศ.๑๗๘๕ (พ.ศ.๒๔๒๘) พมIาเริ่มทําสงครามกับอังกฤษ เมือ่ พมIาขยายอาณาเขตไประชิดเมืองจิตตะกองทาง ตอนเหนือทีอ่ ยูIในอํานาจของอังกฤษ และพมIายกทัพเลยอาณาเขตเขาไปตามจับเชลยศึกใน เขตอังกฤษ อังกฤษตอบโตดวยการยกกองทัพเรือไปตียIางกุงอยูIนานถึง ๖ เดือนจึงจะสําเร็จ จากนั้นอังกฤษก็ยกพลขึ้นบกรุกไลIยึดพื้นทีไ่ ปถึงเมืองแปร พมIาจึงยอมทําสัญญาสงบศึกใน ค.ศ.๑๘๒๖ (พ.ศ.๒๓๖๙) ทําใหอังกฤษสามารถยึดดินแดนพมIาตอนใตไดเป^นจํานวนมาก ยกเวนเมืองยIางกุงและเมาตะมะ อังกฤษเปmดศึกกับพมIาครั้งที่ ๒ ใน ค.ศ.๑๘๕๒ (พ.ศ.๒๓๙๕) ทําใหพมIาตอนใตตกเป^น ของอังกฤษทั้งหมด จนทีส่ ดุ ใน ค.ศ.๑๘๘๕ (พ.ศ.๒๔๒๘) อังกฤษก็ยกกองทัพบุกราช ธานีมัณฑะเลย ถอดพระเจาสีป[อออกจากราชบัลลังกและสIงไปอยูอI ินเดีย พมIาทั้งหมดก็ตก เป^นเมืองขึ้นของอังกฤษและถูกผนวกเขากับอาณานิคมบริติชอินเดีย (British India) ในยุคที่พมIาตกเป^นเมืองขึน้ ของอังกฤษนั้น นาฏกรรมราชสํานักก็ยุติและเสือ่ มลงทันที เพราะขาดผูสนับสนุน และในชIวงนี้เองไดเกิดละครแบบใหมIของพมIาที่ผสมผสาน ศิลปะการแสดงตIางๆ เขาดวยกันเรียกวIา ซาตเปว- (Zat Pwe) ซึ่งเป^นละครอาชีพ ละครชนิด นี้เป^นที่นยิ มแพรIหลายอยIางรวดเร็ว แสดงเรือ่ งราวทั้งเกIาและใหมI อีกทั้งนําชาดกหรือนิทานใน พุทธศาสนา (ซึ่งแตIเดิมอนุญาตใหแสดงเฉพาะหุIน) มาแสดงเป^นละคร บทละครเหลIานี้เรียกวIา ปยาซาต (Pya Zat) มักเป^นบทที่แตIงขึ้นใหมIใหเหมาะกับการแสดงซาตเปวI

ภาพ : นักแสดงชายในการแสดงซาตปเวI

22 | P a g e

พระเจ:าจักกายแมง ค.ศ.๑๘๑๙-๑๘๓๗ (พ.ศ.๒๓๖๒-๒๓๘๐) สมัยพระเจ:าสกายแมง (Sagaing Min) หรือพระเจ:าจักกายแมง พระองคโปรดปรานการดนตรีและการละคร แตIก็กฏขอบังคับเกี่ยวกับผูแสดงของราช สํานักอยIางเขมงวดและรุนแรง ซึ่งอยูIในการกํากับดูแลของ อูขิต (U Khit) เจากรมละครและ หุIน ผูเสนอกฏเหลIานั้นเอง เชIนคนแตIงบทเขียนบทลIวงละเมิดราชสํานักหรือพระสงฆตองโทษ ตัดมือ ผูแสดงทําผิดระเบียบธรรมเนียมการแสดงตองโทษตัดลิ้น ในการนี้จึงปรากฏนาม นักแสดงประจําราชสํานัก เพียง ๑๗ คน และนักดนตรี ๑๐ คน เทIานั้น พระเจ:าพุกามแมง ค.ศ.๑๘๔๖-๑๘๕๓ (พ.ศ.๒๓๘๙-๒๓๙๖) สมัยพระเจ:าพะคันหมิ่น (Pagan Min) หรือพระเจ:าพุกามแมง ไดมีการนําบทละครเรื่องอิเหนา หรือ อินอง (Enaung) ที่แตIงเป^นภาษาพมIา โดย อูสา (U Sa) มาตั้งแตI ค.ศ.๑๘๗๕ (พ.ศ.๒๓๒๘) นั้นมาแสดงเป^นละคร จึงเป^นคูIแขIงของรามเกียรติ์ แตIนั้นมา และนางในราชสํานักของพมIาชื่นชอบอิเหนามากกวIารามเกียรติ์ ผูแสดงเป^นอิเหนาที่ มีชื่อเสียงทีส่ ดุ คือ อูสันโตก (U Santoke) สIวนตัวบุษบานั้น ยินดอมาเล (Yindaw Ma Lay) ยังคงแสดงพรอมบทนางสีดา

ภาพ : ยินดอมาเล (Yindaw Ma Lay)

23 | P a g e

จากบันทึกของชาวยุโรปทีไ่ ดเห็นการแสดงนาฏกรรมของพมIาในยุคนั้น พบวIา การ แสดงนาฏกรรมมีความงดงามหรูหรา เชIน ไมเคิล ซิมส (Michael Symes) ไดดูการแสดง ละครเรื่องรามเกียรติ์ที่หงสาวดี เมือ่ ค.ศ.๑๗๙๕ (พ.ศ.๒๓๓๘) ก็ชื่นชอบและชมวIานักแสดงที่ ดีทสี่ ุดเป^นคนเชือ้ สายสยาม พระราชคณะ โมนีไว (Minywai) ไดบันทึกวIามีทIารําแมIบท ๖๔ ทIา ค.ศ.๑๗๙๗ (พ.ศ.๒๓๔๐) ฮิแรม คอกซ (Hiram Cox) พบวIา คณะนาฏกรรมชาวสยามในพมIามีการรIายรําที่ เชื่องชา การแตIงกายฉูดฉาด บาทหลวงซางเอมาโน ซึ่งพํานักอยูIในพมIาระหวIาง ค.ศ.๑๗๘๓-๑๘๐๘ (พ.ศ.๒๓๒๖๒๓๕๑) กลIาววIาตัวละครทั้งพระและนางรIายรําอยIางเชื่องชา ดัดลําตัว และดัดนิ้วมือ จอหน ครอเฟอรด (John Crawfurd) เขาเฝYาพระเจาจักกายแมง ไดเห็นการแสดง และนักแสดงไดรับการยกยIองอยIางสูง และยังไดบันทึกไววIา ทะบินหวุIน เป^นชาวสยามดํารง ตําแหนIงเจากรมหุIนและละคร ระยะนี้เองไดนําเพลงภาษา เเชIน กะเหรี่ยง มอญ และสยาม รวมทั้งเพลงหัดทหารของ พวกยุโรป มาแตIงเป^นเพลงออกภาษา ใชแสดงดนตรีและนาฏกรรมดวย ค.ศ.๑๘๕๖ (พ.ศ.๒๓๙๔) กฏแบIงประเภทหุIนที่มีมาตั้งแตI ค.ศ.๑๗๗๖ (พ.ศ.๒๓๑๙) อยIางเขมงวดตลอดมานั้น เมื่อถึงสมัยพระเจาพุกามแมง จึงไดมีหุIนเพิ่มขึ้นอีกหลายประเภท

24 | P a g e

พระเจ:ามินดง ค.ศ.๑๘๕๓-๑๘๗๘ (พ.ศ.๒๓๙๖-๒๔๒๑) สมัยพระเจ:าแมงโดหมิ่น (Mindo Min) หรือพระเจ:ามินดง ค.ศ.๑๘๕๗ (พ.ศ.๒๔๐๐) พระเจามินดงยายราชธานีไปสรางใหมI ณ มัณฑะเลย ทรงสนพระทัยในการพุทธ ศาสนามาก จึงโปรดหุIนทีแ่ สดงเรือ่ งชาดก และไมIทรงโปรดละครที่แสดงเรือ่ งรักประโลมโลก แตIในราชสํายักก็ยังสนใจละครอยูIบาง บางครั้งพระเจามินดงโปรดรามเกียรติ์ เมือ่ มีผูแสดงถูกพระทัยก็โปรดตั้งใหเป^นขุนนาง ตําแหนIงหัวหนาคณะ คือ ปยินยาเทสันแย (Pyinyatha Sanyae) เชIน หมIองโพมยา (Maung Pho Mya)

ในโอกาสทีส่ มเด็จพระนางเจาวิคตอเรียพระบรมราชินีนาถแหIงอังกฤษ สถาปนา พระองคเป^นจักรพรรดินีแหIงอินเดีย เมือ่ ค.ศ.๑๘๗๗ (พ.ศ.๒๔๒๐) พระเจามินดงก็ไดสIงละคร หลวงไปแสดงเรื่องรามเกียรติ์ถวาย แตIเมือ่ คณะละครกลับมาถึงกรุงมัณฑะเลย พบวIา ราชสํานักเสือ่ มโทรมลงมาก ฮะมุน (Hmun) ครูละครกับผูแสดงบางคนจึงกราบบังคมทูลลาไป ตั้งคณะละครอาชีพที่เมืองปยาโปรน (Pyaprone-พญาปรอน) ในพมIา ซึ่งอยูIใตบังคับบัญชา ของอังกฤษ นับเป^นจุดเริ่มตนของการนําเอารูปแบบละครหลวงไปรับจางแสดงเป^นอาชีพให คนพมIาไดดู แตIความหรูหรา ความละเอียดอIอนอยIางราชสํานักก็ลดลง เพราะตนทุนสูง ฝ‚กหัด นาน เชือ่ งชา ไมIถกู รสนิยมชาวบาน 25 | P a g e

พระเจ:าสีปiอ ค.ศ.๑๘๗๘-๑๘๘๕ (พ.ศ.๒๔๒๑-๒๔๒๘) สมัยพระเจ:าทีบอร)หมิ่น (Thibaw Min) หรือพระเจ:าสีปiอ พระเจาสีป[อ เป^นพระราชโอรสพระเจามินดง และเป^นกษัตริยพมIาองคสุดทาย ขึ้นครองราชสมบัตดิ วยการลางชีวิตพระราชวงศเป^นอันมาก จนผูคนกลัวเกรง ไมIกลาออกนอก พระราชวังหลวง จึงมีการคิดการแสดงขึ้นในราชสํานัก และในราชธานีอยIางมากมาย ดนตรี การละคร ฟYอนรําและการแสดงตIางๆ รุIงเรืองมากในยุคนี้ กIอนที่พมIาจะตกเป^นเมืองขึ้นของ อังกฤษ

ภาพ : พระเจาสีป[อ พระนางศุภยลัตและพระนางศุภคยี

หนังสือ The Illustrated London News ประจําวันที่ ๑๗ เมษายน ค.ศ.๑๘๘๖ (พ.ศ.๒๔๒๙) ไดรายงานเกี่ยวกับการเดินทางไปยังประเทศพมIาของอุปราชอินเดีย (The Viceroy of India) และเลดี้ดัฟเฟอริน (Lady Dufferin) วIาทางพมIาไดจัดการตอนรับขึ้น ภายในพระราชวัง ณ เมืองมัณฑะเลย ดวยคณะนางละครของพระเจาสีป[อ ในรายงานได กลIาวถึงการแสดงเรือ่ งรามเกียรติ์ ซึ่งมีตัวละครเอก คือ พระราม วIา

26 | P a g e

“เจ+าชายนักรบแห!งยุคมหากาพย แต!งกายด+วยอาภรณรัดตัวด+วยเครือ่ งประดับที่เป?น ประกายวาววับ มีผ+าที่จีบอย!างน!าประหลาดตรงช!วงขาทั้งสอง สวมชฎาที่มที รงประหนึ่งมงกุฏ หรือเจดีย”5

ภาพ : ภาพเขียนในสมุดขIอยแสดงใหเห็นรูปแบบมหรสพในราชสํานัก

หมIองเข (Maung Khe) หรือ เคนเนธซิน (Kenenth Sein) บุตรหม-องโปซิน (Maung Po Sein) ไดเลIาถึงนาฏกรรมพมIาในสมัยพระเจาสีป[อ ไวในหนังสือ The Great Po Sein ไว หลายประการดังนี้ การแสดงละครหนาพระที่นั่งพระเจาสีป[อ เมื่อขึ้นครองราชยใหมIๆ อันเป^นชIวงจัดการ ประหารรัชทายาทของพระเจามินดง ตลอดจนพระประยูรญาติจํานวนมาก ในวิกฤตการณนั้น สIานดุน (San Dun) ปู[ของหมIองเข ไดรับการวIาจางจากราชสํานักพมIาในฐานะ เมงตา (Mintha) คือตัวพระที่มีชื่อเสียงใหเขาไปแสดงละครถวายหนาพระที่นั่งพระเจาสีป[อ พรอม ดวย มาชเวยกเข (Ma Shwe Yoke) ตัวนาง หรือ เมงตะมี (Min Thami) ที่มีชื่อเสียง พรอม ดวยผูแสดงที่มีชอื่ เสียงกับนักดนตรีจํานวนมากจากหลายแหลIงดวยกัน มีการปลูกเพิงพัก 5

๑๑๒.

27 | P a g e

นักแสดงอยูIนอกกําแพงพระราชวังมัณฑะเลย ครั้บพลบค่ําทุกคนแตIงตัวเตรียมพรอมแลวพา กันเดินผIานสะพานขามคูเมือง ผIานประตูวังชั้นนอกและชั้นในเขาไปยังโรงละครชั่วคราว บริเวณเวทีแสดง เป^นลานดินรูปวงกลม เรียกวIา มเยแวง (Mye Waing) ลอมรอบดวยคบ เพลิง ตรงกลางวางกระถางตนปโดก (Padauk) ซึ่งเป^นไมมงคล ใชแทนฉากป[าอันเป^นฉากหลัง ขาราชสํานักชั้นผูใหญIนั่งอยูIบนชั้นลดขางที่ประทับ บรรดาขาราชสํานักชั้นรอง นําเสือ่ มาปู ลาดนั่งดูอยูIรอบๆ เวทีธรรมเนียมละครสืบตIอกันใมา วงดนตรีตั้งตรงขามที่ประทับ แทIนที่ ประทับยกสูง มีฉากทองกัน้ จากนั้นมหาดเล็กนําเสด็จเชิญเครือ่ งพระสุพรรณภาชน อาทิ พาน พระศรี มาวางตามที่จางวางมหาดเล็กประกาศโองการเชิญเสด็จ ทุกคนถวายบังคมแลวจรด หนาผากลงกับพื้น เมือ่ พระเจาสีป[อและพระนางศุภยลัตประทับพระแทIนแลวจึงเบิกการแสดง การแสดงเริ่มตนดวยการรําเบิกโรง นางรํา ๒๐ คน เยือ้ งกราบออกมาจากดานหลังวง ดนตรี เขามาในเวทีวงกลม ทุกคนสวมเสือ้ ผาป[านสีขาว ผาซิ่นสีสดลายดอก ทั้งหมดถวาย บังคมลงกับพื้น ๓ ครั้ง จากนั้นก็รIายรําไปรอบๆ ตIอมานางรําผูหนึ่งแยกออกมาจากวงมาหยุด ยืนรองเพลงอยูIกลางวง มีเนื้อเพลงถวายพระพรพระเจาสีป[อ จากนั้นนางรําก็รองทวนขึ้น พรอมกับการรIายรําแลวจบลงดวยการรําออกจากเวทีไป ละครเริ่มแสดงตIอในทันทีดวยเรือ่ งชาดก คือ ดเวมอนอ (Dwemenaw) คือนางมโนห รากับพระสุธน หรือทูดานา (Tudana) จับตอนตั้งแตIนางมโหราถูกพรานบุญจับมาจาก ไกรลาสนํามาถวายพระสุธน

ภาพ : การแสดงเรื่องทูนาดา?

28 | P a g e

ในรัชกาลนี้ปรากฏมีผูแสดงในราชสํานักถึง ๙๑ คน พระราชทานที่นาทํากินใหคนละ ๑ แปลง ละครที่นิยมมากในราชสํานัก คือ เรื่องอิเหนา (อินอง) อูสันโตก (U Santoke) เป^นผู แสดงเป^นตัวอิเหนาและพระรามที่นางในราชสํานักคลั่งไคลมาก กลIาวกันวIา เมือ่ อูสันโตกเขา ไปในเขตพระราชฐานตองเอาผาบางๆ ปmดหนาเพือ่ มิใหนางในเห็น ภาพ : แทรกรูป อูสันโตก (U Santoke) และ ยินดอมาเล (Yindaw Ma Lay)

โรงละครหรือปวยจีสวง (Pwe Kyi Suang) ในพระราชวังมัณฑะเลยรัชสมัยพระเจา สีปอ[ เรียกวIา ตียอนดอ (Hti Yon Daw) เป^นหองรIม เป^นโรงะครชั่วคราวใชแสดงละครหลวง พระราชทานแกIเจาประเทศราชและขุนนางที่เขามาถือน้ําพิพัฒนสัตยาป‡ละ ๓ ครั้ง หองรIม เป^นหองขนาดใหญIมีเสากลางเป^นไมปŠกอยIางถาวรกับลานดิน สIวนหนังคาเป^น รIมกํามะหยี่มีระบายขขนาดเสนผIาศูนยกลางประมาณ ๑๕ เมตร ใชกางกั้นใหรIมเงาแกIเวทีเมือ่ เวลามีการแสดงเทIานั้น ตัวเวทีเป^นลานดินขนาดเทIาตัวรIม ริมดานหนึ่งเป^นที่นงั่ คนดู ริมดาน ตรงขามเป^นราววางหัวโขนและอาวุธ ผูแสดงนั่งพักอยูอI ีกสองดาน ตรงโคนเสามีตั่งสําหรับนั่ง แสดง มีฉากเพียงเล็กนอย เชIน ตนไม ค.ศ.๑๘๘๔ (พ.ศ.๒๔๒๗) ในงานเจาะพระกรรณ (เทียบเทIาพิธีโสกันตของเจานายสยาม) พระราชธิดาสอง พระองคของพระเจาสีปอ[ มีละครเฉลิมฉลองพรอมกัน ๒ โรง คือทีอ่ าเชซาตยอนดอจี (โรงละครตะวันออก) กับทีอ่ นอกซาตยอนดอจี (โรงละครตะวันตก) โรงละครตะวันออกตั้งอยูI ฝ[ายหนา แสดงเรือ่ งรามเกียรติ์ใหเจานายผูชายและขุนนางดู โรงละครตะวันตกตั้งอยูIในเขต พระฐานฝ[ายใน แสดงเรื่องอิเหนา ใหเจานายผูหญิงและนางในดู โรงละครทั้งสองโรงนีส้ ราง เป^นแบบตะวันตก มีชIางอิตาเลียนทําเครื่องกลชักรอก ทําดอกบัวบานเห็นคนซIอนอยูIภายใน ทําชIองพื้นใชลIองหน ตลอดจนการเลือ่ นฉาก

29 | P a g e

ภาพ : โรงละครฝรั่ง ภายในพระราชวังมัณฑะเลย

พระเจาสีป[อและพระนางศุภยลัตใชจIายเงินจํานวนมหาศาบไปกับการมหรสพ กลIาว กันวIา คIาจัดรามเกียรติ์ครั้งหนึ่ง สิ้นพระราชทรัพยถึง ๒๕,๐๐๐ จkาต (Kyat) ใชผูแสดงถึง ๒๐๐ คน วงป‡†พาทย ๔ วง พระนางเคยพระราชทานรางวัลใหตัวตลกคนหนึ่งถึง ๑,๐๐๐ จkาต ในขณะที่สาวใชตามบานไดเงินเดือนเพียง ๓ จkาต ทัง้ พระเจาสีป[อและพระนางศุภยลัตมักให คณะละครประเภทตIางๆ รออยูขI างเวทีเพือ่ เรียกออกมาแสดงตามพระทัยชอบ คณะนักแสดง จากฝรั่งเศสและอินเดียก็ไดรับวIาจางใหเขามาแสดง ณ ราชสํานักมัณฑะเลย และคณะที่แสดง มากที่สุด คือ คณะปารซีวิคตอเรีย (Parsee Victoria) จากประเทศอินเดีย

30 | P a g e

พม-าทําสงครามกับอังกฤษ ค.ศ.๑๘๘๕ (พ.ศ.๒๔๒๘) อังกฤษกับพมIาทําสงครามกัน อังกฤษมีชยั ชนะ ยึดพมIาเป^นเมืองขึ้นและผนวกเขาเป^น อาณานิคมอังกฤษอินเดีย ในป‡ ค.ศ.๑๘๘๖ (พ.ศ.๒๔๒๙) อุปราชแหIงอินเดียและภริยามา ตรวจราชการที่พมIาในฐานะอาณานิคมแหIงใหมIของอังกฤษ รัฐบาลพมIาจัดการแสดงละคร เรื่องรามเกียรติ์ ตอนพระรามยกศร ณ กรุงมิถลิ า เป^นการตอนรับ นําแสดงโดยอูสันโตก (U Santoke) เป^นพระราม ยินดอมาเล (Yindaw Ma Lay) เป^นนางสีดา ทั้งคูถI ือเป^นศิลปmน ราชสํานักรุIนสุดทาย

ภาพ : ทศกัณฐ

เมื่อราชสํานักยุตลิ ง นาฏกรรมชั้นสูงของพมIาก็ลIมสลายเพราะขาดการอุปถัมภ ศิลปmน ก็ออกไปตั้งตนแสดงละครเลียนแบบของหลวงแตIไมIดเี ทIา มีการนําการละเลIนตIางๆ มาแทรก อยIางนาฏกรรมเพื่อความอยูIรอด การแสดงแบบใหมIนี้ อันที่จริงมีมาบางแลวตั้งแตIสมัยพระ เจาสีปอ[ มาบัดนี้รุIงเรืองและเป^นที่นยิ มโดยทั่วไป เรียกวIา ซาตปวย (Zat Pwe) เชIน คณะซิน มหาทะบิน (Sein Maha Thabin) นอกจากนี้ยังมีผแสดงราชสํ ู านักบางคนไปอยูIกับราชสํานัก ของสอบวา (Sawbwa) หรือเจาฟYาไทใหญI 31 | P a g e

ได:รับเอกราช ๔ มกราคม ค.ศ.๑๙๔๘ (พ.ศ.๒๔๙๑) พมIาไดทําการตIอสูเพื่อเอกราชอยIางกวางขวาง และจากผลของการรIวมกับฝ[าย สัมพันธมิตรในสงครามโลกครั้งที่ ๒ พมIาจึงไดรับเอกราชในวันที่ ๔ มกราคม ค.ศ.๑๙๔๘ (พ.ศ.๒๔๙๑) และกIอนไดรับเอกราชเพียงไมIกี่ป‡พมIาก็ถูกญี่ปุ[นบุกในสงครามโลกครั้งที่ ๒ ระยะแรกพมIาเขารIวมกับญี่ปุ[นเพื่อขจัดอิทธิพลอังกฤษออกไปใหหมด แตIในตอนปลายสงคราม พมIาเห็นวIาญี่ปุ[นมีทIาทีจะเขายึดครองพมIาเป^นเวลานาน เพือ่ เป^นฐานทัพเขาบุกอินเดีย จึงพา กันขับไลIประจวบกับญี่ปุ[นแพสงคราม เมื่อไดรับเอกราชจากอังกฤษแลว พมIาก็เกิดการแตกแยกทางสังคมและการเมือง เนื่องจากพมIามีชนเผIาตIางๆ อยูIมาก เชIน พมIา มอญ กะเหรี่ยง ยะไขI (อาระกัน) ชาน (ไทใหญI) ชนเหลIานี้ตIางทําสงครามกันมาตั้งแตIอดีต จึงยากที่จะประสานสามัคคี อีกทั้งพวกคอมมิวนิสต พมIาที่ไดรับการสนับสนุนจากจีนก็มีกําลังมากขึ้น ในที่สดุ พมIาก็มีรัฐบาลทหารเขาปกครองใน ระบบสังคมนิยม (เผด็จการ?) รัฐบาลทหารพมIาเขากํากับดูแลเนือ้ หาของการแสดงอยIางใกลชิด เพือ่ มิใหเมีพษิ ภัยแกI ฝ[ายปกครอง และใชนาฏกรรมเพื่อประโยชนทางการเมือง วัฒนธรรม การรวมชาติและการ ทIองเทีย่ ว ในวันที่ ๖ พฤศจิกายน ค.ศ.๒๐๐๕ (พ.ศ.๒๕๔๘) รัฐบาลพมIาไดยายเมืองหลวงไป สรางใหมI ใกลเมืองเพียงมะนา (Pyinmana) บริเวณตอนกลางของประเทศ แถบลุIมแมIน้ําสะ โตง เมืองหลวงใหมIนี้มีชื่อวIา เนปmดอ (Nepyidaw) แปลวIา นครหลวง

32 | P a g e

รามเกียรติ์ในราชสํานักพม-าไปจากกรุงศรีอยุธยา Noel F. Singer เขียน สุเนตร ชิติธรานนท และธีรยุทธ พนมยงค แปลและเรียบเรียง

หนังสือ The Illustrate London News ประจําวันที่ ๑๗ เมษายน ป‡ พ.ศ.๒๔๒๙ (ค.ศ.๑๘๘๖) ไดรายงานเกีย่ วกับการเดินทางไปยังประเทศพมIาของอุปราชประจําอินเดีย (The Viceroy of India) และเลดีด้ ัฟเฟอริน (Lady Dufferin) วIา ทางพมIา ไดจัดการตอนรับ ขึ้นภายในพระราชวัง ณ เมืองมัณฑะเลย ดวยคณะนางละครของพระเจาธีบอ กษัตริยทีถ่ ูกขับ ออกจากราชบัลลังก รายงานกลIาววIา ในการแสดงเรื่องหนึ่ง ตัวเอกไดแกIพระราม "เจ+าชายนักรบแห!งยุค มหากาพย แต!งกายด+วยอาภรณรัดตัวด+วยเครื่องประดับที่เป?นประกายแวววับ มีผ+าที่จีบอย!าง น!าประหลาดที่ตรงช!วงขาทั้งสอง สวมชฎาที่มีทรงประหนึ่งมงกุฎหรือเจดีย" การรIายรําดวยทIาทางที่อIอนชอยและบังคับตัวเองที่คงดูนIาชื่นชมในสายตาของชาว พมIา แตIในสายตาของชาวตIางชาติและดูจะแปลกประหลาดและพิลึกกึกกือมากกวIา ดังที่ บาทหลวงซานเกอมาโน (Sangermano) ชาวอิตาเลียนซึ่งพํานักอยูIในพมIาระกวIางป‡ พ.ศ. ๒๒๘๑ (ค.ศ.๑๗๓๘) กลIาววIาตัวละครทั้งสองรIายรําอยIางเชือ่ งชา ดัดลําตัวและนิ้วมือ "ครั้ง แรกที่ข+าพเจ+าเห็นนักรําเหล!านี้ ข+าพเจ+าคิดว!าเป?นกลุม! ของคนวิกลจริตเสียอีก" 33 | P a g e

เลดี้ดัฟเฟอรินเองก็คิดวIาทIารIายรําที่ผิดปกติคงจะเป^นกิริยาที่แสดงถึงความเจ็บปวด ของอวัยวะบางสIวน จากหนังสือทีเ่ ธอเขียนชือ่ Our Vice-general Life in India กลIาวถึงการ แสดงวIามีขึ้นใน "หองรIม" ซึ่งเป^นชือ่ ที่บอกถึงโครงสรางของเวทีแสดงอยIางชัดเจน ฉากละครมี เพียงกระดาษแข็งเล็กๆ ทีท่ ําเป^นยอดภูเขาอยูIใกลกับเสากลางหองเทIานั้น ผูชมจะนั่งลอมรอบ ตามริมทางของรIมที่เปmดโลIง ยกเวIนสIวนหนึ่งที่กันไวสําหรับนักแสดงที่นั่งอยูIรวมเป^นกลุIม เรื่องราวที่เลIนเกี่ยวกับนางสีดาที่กําลังจะถูกยกใหคูIครองทีเ่ หมาะสม ในบรรดาเจาชายทั้ง ๗ พระองคที่เขาประลองในการนาวคันศรและสามารถแผลงศรจากคันศรพิเศษนัน้ ได ตัวเจาหญิง "เป^นนางละครเสียงเอก" ซึง่ คงหมายถึงนางละครที่ชื่อเชงดอมาเล (Yindaw Ma Lay) ที่แมจะ ดูจากภาพถIายของเธอในอีก ๒-๓ ป‡ตอI มา ที่ถIายโดยนาย Falice Beato ก็ยังคงดูดี เชงดอ มาเล (Yindaw Ma Lay) เลIนละครหาเลีย้ งชีพอยูIจนอายุ ๗๐ ป‡ นับเป^นนางละครชั้นนําคน สุดทายในราชสํานักพมIาทีเ่ คยสวมบทบาทเจาชายทีน่ Iาหลงใหลและเป^นราชินีของละครเวที พมIาที่เป^นที่นยิ มชมชื่นของผูดูมาโดยตลอด ความคลIองแคลIวในการแสดงทําใหเธอสามารถ ผูกขาดบทของนางสีดาและบุษบาไวเพียงผูเดียว บรรดาแขกตIางชาติผูมีเกียรติที่รวมกันอยูIในพระราชวังคืนนั้นคงจะรูสึกแปลกกับการ แสดงที่ไดชม แตIสิ่งที่พวกเขาไมIสามารถจะรูไดก็คือ พวกเขาเป^นผูชมกลุIมสุดทายที่ไดเห็นการ แสดงในราชสํานักของกษัตริยแหIงรชาวงศคองบอง อันเป^นศิลปะทีส่ งIางามซึ่งตองอาศัยการ ฝ‚กหัดสืบทอดจากศิลปmนเชลยชาวสยามจากกรุงศรีอยุธยาตั้งแตIป‡ พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) และตIอมาไมIนาน นักแสดงเหลIานี้ตIางก็พากันหลบหนีกระจัดกระจายไปคนละทิศละทาง และ ไมIปรากฏมีการแสดงเชIนนีอ้ ีกเลยในเขตราชสํานักพมIา ตัวละคร-เชลยศึกจากกรุงศรีอยุธยา ภาพพระรามเกIาที่สุดในพมIาคงจะเป^นภาพแกะสลักหินในวัดนัดลองจี (Nat Hlang Kyi) ที่เมืองพุกาม ทีถ่ ูกทําลายในพุทธศตวรรษที่ ๑๖ และในยุคเดียวกันนีเ้ องไดพบภาพเกIา ที่สดุ ของพระรามประทับอยูIบนหลังหนุมานดวย นIาประหลาดทีอ่ ีก ๖ ศตวรรษตIอมาหรือมากกวIานั้น งานศิลปะที่เกีย่ วของกับเรื่อง รามเกียรติ์ไมIปรากฏหลักฐานเป^นลายลักษณอีกเลยในพมIา ในดานวรรณกรรมก็เชIนเดียวกัน ไมIมีการกลIาวถึงรามเกียรติก์ Iอนป‡ พ.ศ.๒๓๑๓ (ค.ศ. ๑๗๗๐) เลย แตIเรื่องรามเกียรติ์คงจะเป^นที่รูจักกันดีในหมูIนักปราชญแลว เนือ่ งจากกIอนหนา นั้นมีการแปลงงานวรรณกรรมทั้งทางโลกและทางศาสนาจากประเทศเพือ่ นบานเป^นภาษา พมIาแลว 34 | P a g e

ครั้งกรุงศรีอยุธยาเสียแกIพมIาเมื่อ พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) ฝ[ายพมIาไดกวาดตอนผูคน จากกรุงศรีอยุธยาเป^นเชลยศึกไปยังกรุงรัตนปุระอังวะ เชลยศึกที่กวาดตอนมามีทั้งชIางฝ‡มอื นางละคร นักดนตรี ผูซึ่งตIอมาไดชIวยทะนุบํารุงสIงเสริมศิลปะดานตIางๆ ของผูชนะ และเมือ่ ตองมาอยูเI มืองพมIานานเขา บรรดาเชื้อพระวงสชาวสยามคงจะเกิดความเบื่อหนIายกับชีวิตใน เมืองหลวงเป^นอยIางมาก จึงไดคิดจัดตั้งคณะละครของตนขึ้นดวยความคิดถึงบานเกิดเมือง นอน ผลที่ตามมาไดทําใหเกิดการเลIนโขนเรื่องรามเกียรติ์ขึ้นเป^นครั้งแรกในราชสํานักพมIา ผู แสดงบางคนก็เป^นขุนนางตกยากจากสยามทีแ่ ตIงกายตามประเพณีและรIายรําดวยจังหวะ เกIาแกIของอยุธยา ในระยะแรกๆ การแสดงเรือ่ งรามเกียรติ์ยังคงอยูIในแวดวงของราชสํานัก ความแปลก ใหมIทําใหผูมีอํานาจของพมIาเชื่อตามคําคัดคานของขุนนางสยามทีไ่ มIยอมใหมีการเปลี่ยนแปลง รูปแบบการแสดงจากของเดิมเลย สําหรับชาวพมIาในขณะนั้นแลว นางละครของราชสํานัก สยามทีส่ งIางามคงจะตองเป^นที่นIาหลงใหลเป^นอยIางยิ่ง และคงเป^นนางละครโรงใหญIที่สวยงาม โอIอIาอยIางแนIนอน แมวIาละครจากสยามจะเป^นที่นิยมมากในหมูIชนชั้นปกครองและกลุIมศิลปmนที่แสดงอยูI ที่เมืองรัตนปุระอังวะ แตIกน็ Iาเสียดายที่ไมIมีรูปถIายหรือหลักฐานเกี่ยวกับเรื่องรามเกียรติข์ อง ยุคนั้นหลงเหลือตกทอดมาเลย นักวิจัยบางทIานอาจพบวIาเป^นเรื่องแปลกมากที่แมภาพ จิตรกรรมฝาผนังที่วิหารอนันดาที่เมืองพุกาม (พ.ศ.๒๓๑๘/ค.ศ.๑๗๗๕) จะมีภาพเรื่องราว เกี่ยวกับชีวิตในราชสํานักมากมาย รวมทั้งรูปการแสดงละครแตIก็ไมIมีรอI งรอยหรือหลักฐานชิ้น ใดที่ชี้ใหเห็นวIามีการเลIนเรือ่ งรามเกียรติ์เลย จนกระทั่งในครึ่งหลังของรัชสมัยพระเจาปดุง (พ.ศ.๒๓๒๕-๒๓๖๒/ค.ศ.๑๗๘๒๑๘๑๙) ที่ประชาชนทั่วไปเริ่มตระหนักถึงการบันเทิงในรูปแบบใหมIนี้ บรรดาขาราชการชั้น ผูใหญIที่กระจายตัวอยูทI ั่วประเทศมีสIวนชIวยแพรIความนิยมการแสดงดวยการจัดคณะละคร จากเมืองหลวงติดตามไปแสดงระหวIางการเดินทางไปแสดงตIางเมือง ซึ่งในการแสดงแตIละครั้ง คณะละครไดรับการตอนรับเป^นอยIางดียิ่ง ชาวยุโรปที่อยูIในพมIาระหวIาง ๒๕ ป‡หลังพุทธ ศตวรรษที่ ๒๓ ไดสังเกตเห็นวIา ดามของดาบทีท่ ําจากงาหรือเขาสัตวมักมีการสลักเป^นรูปหนุ มาน ตามความเชื่อวIาจะเพิ่มพลังและปYองกันภัยพิบตั ิใหแกIเจาของได ความเชือ่ นีย้ ังคงการสืบ ทอดจนถึงพุทธศตวรรษที่ ๒๔ เนือ่ งจากไดพบหลักฐานมากมาย บรรดาชIางทําเครื่องเงิน ชIาง แกะไม และชIางฝ‡มอื ตIางๆ ก็นิยมนําตัวละครจากมหากาพยเรื่องนีเ้ ขาไปตกแตIงในงานฝ‡มือ ของตนเองดวย 35 | P a g e

ในกรุงลอนดอนมีเครือ่ งเขินที่ทําเป^นเชีย่ นหมากขนาดใหญIหลายใบตกแตIงดวย ภาพเขียนที่แสดงภาพเชือ้ พระวงศพมIากําลังชมการแสดงเรือ่ งรามเกียรติอ์ ยูI บางรูปก็เลือก เขียนบางตอนของเรื่อง ทีแ่ มไมIระบุเวลาก็สามารถเปรียบเทียบไดกับลวดลายที่พบในภาพ จิตรกรรมฝาผนังที่มอี ายุนบั ตั้งแตIตอนตนของรัชสมัยพระเจาจักกายแมง (พ.ศ.๒๓๖๒-๒๓๘๐/ ค.ศ.๑๘๑๙-๑๘๓๗) เป^นตนมา นอกจากจะมีการพบภาพวาดที่มีอายุแนIนอนกIอนป‡ พ.ศ. ๒๓๖๒ (ค.ศ.๑๘๑๙) ตองนับวIาภาพเขียนเรือ่ งรามเกียรติ์จากกลIองเครือ่ งเขินตIางๆ มีอายุเกIา ที่สดุ ในบรรดาภาพเขียนเรือ่ งรามเกียรติ์อื่นๆ ที่หลงเหลืออยูI ที่พระเจดียมหาโลกมยาเซง (Maha Lawkamayazcin) ซึ่งสรางโดยพระสังฆราชาของ พมIาที่มีนามวIาหมIองทาง (Maung Htang) ระหวIางมี พ.ศ.๒๓๙๐ และ พ.ศ.๒๓๙๒ (ค.ศ. ๑๘๔๗ และ ค.ศ.๑๘๔๙) มีภาพหินแกะสลักมากกวIา ๓๐๐ แผIน ทีส่ ลักเรือ่ งราวเกี่ยวกับ รามเกียรติ์ทั้งหมด ภาพแกะที่สวยงามเหลIานี้ปŠจจุบันกองโบราณคดีไดรวบรวมเก็บรักษาไวใน พิพิธภัณฑที่สรางขึ้นเป^นพิเศษที่หมูIบานพยาจี (Phayargyi) ใกลกับเมืองมอญยวา (Monywa) ภาพเขียนที่พบในยุคตIอมาอยูIในสมุดขIอยที่หองสมุดในประเทศอังกฤษ ดูเหมือนจะ เป^นภาพที่คัดลอกมาจากภาพเขียนเกIาอีกทีหนึ่ง เนือ่ งจากลวดลายของผา มงกุฎ เครือ่ งแตIง กายของตัวละครเอกสามารถกําหนดอายุไดวIาอยูIประมาณป‡ พ.ศ.๒๓๘๓ (ค.ศ.๑๘๔๐) แตIทรง ผมและผานุIงของผูหญิงกับหลังคาประตูทางเขาที่ทําเป^นหลังคาซอนกันหลายชัน้ ชี้ใหเห็นวIา ภาพนี้คงจะวาดขึ้นประมาณหลังป‡ พ.ศ.๒๔๐๐ (ค.ศ.๑๘๕๗) ภาพถIายจากวัดที่สรางดวยไมตั้งแตIป‡ พ.ศ.๒๓๙๓ (ค.ศ.๑๘๕๐) เป^นตนมา แสดงให เห็นถึงการตกแตIงอาคารดวยลายแกะไมเป^นเรือ่ งรามเกียรติแ์ ตIความนิยมก็คอI ยๆ เสื่อมลงใน ตอนปลายของศตวรรษ เมื่อพระเจาจิงกูจา (พ.ศ.๒๓๑๙-๒๓๒๔/ค.ศ.๑๗๗๖-๑๗๘๑) เสด็จขึ้นครองราชย ราช สํานักของพระองคยังมีบรรยากาศของความหรูหราร่ํารวยทางวัฒนธรรมอยูI ชาวพมIาเรียกชIวง ป‡ระหวIาง พ.ศ.๒๓๑๓-๒๓๖๗ (ค.ศ.๑๗๗๐-๑๘๒๔) วIาเป^นยุคของการเปลีย่ นแปลง บรรดาขา ราชสํานัก พระ นักปราชญ ตIางไดรับอิทธิพลจากตIางชาติ และในสมัยเดียวกันนี้ กวีชื่ออู โท (U Toe) ไดเขียนบทกวีเรื่องรามเกียรติ์ และบรรยายเป^นภาษาพมIาดวยภาษาที่ไพเราะงดงาม พระนางตเคง (Thakin) พระมเหสีเอกของพระเจาจิงกูจาทรงเป^นทั้งนักเขียน กวีเอกที่ ทรงพระปรีชาสามารถยิ่ง ทั้งทรงเป^นผูทีส่ Iงเสริมและสนับสนุนการแสดงรามเกียรติ์ ซึ่งเรียกกัน ในภาษาพมIาวIารามาชาดก (Yama Zatdaw) พระนางเป^นผูนําดนตรีและเพลงของพมIาที่แตIง ใหมIมาใชประกอบการแสดงแทนของเดิมของชาวกรุงศรีอยุธยาที่เริ่มเสือ่ มความนิยมลง นอกจากนั้นพระนางยังทรงนิพนธเพลงบางเพลงอีกดวย 36 | P a g e

เชื่อกันวIาเครื่องแตIงกายของตัวละครจะคIอยๆ เปลีย่ นรูปแบบจากของกรุงศรีอยุธยา มาเป^นของพมIาในรัชสมัยนี้ดวย และคงจะเริ่มที่เครือ่ งแตIงกายของนางสีดากIอน ซึ่งแทนที่จะ นุIงผานุIงตามแบบสยาม บรรดาตัวละครผูหญิงกลับแตIงกายดวยเสือ้ ทับแขนยาวแบบพมIาและ นุIงผาถเมง (htamein) แทน ซึ่งจะปกปmดขาและมีชายยาวหอยอยูดI านหลัง เนือ่ งจากเริ่มมี ความเห็นวIาผานุIงดูไมIเป^นผูหญิงเทIาที่ควร ทั้งไมIเหมาะสมกับความสงIางามของพระราชวังอีก ดวย ความหลงใหลและประทับใจตIอวีรกรรมของพระราม สIงผลใหการแสดงตองแสดงถึง ๔๕ คืนติดตIอกัน กลIาวกันวIาบางคืนการแสดงจะมีแตIฉากการสูรบระหวIางยักษกับลิงเทIานั้น ซึ่งแนIนอนยIอมไมIเป^นที่พอใจของบรรดาผูชมทีเ่ ป^นหญิงเทIาไรนัก พระเจาจิงกูจาเองในบางครั้งขณะประทับทอดพระเนตรการแสดงก็จะทรงลุกออกจาก พระแทIนที่ประทับดวยฤทธิ์น้ําจัณฑ พระหัตถทรงพระแสงดาบไลIฟŠนใสIพวกยักษและลิง และ ทรงรIวมแสดงดวยอยIางสนุกสนาน นําความอับอายมาสูIพระมเหสีและหมูอI ํามาตยขาราช สํานักบางคนเป^นอันมาก นIาเศราที่พระเจาจิงกูจาผูอIอนเยาวไดถูกพระเจาลุง (เมือ่ เสด็จขึ้น ครองราชยทรงพระนามวIา พระเจาปดุง) ฉวยโอกาสยึดอํานาจและประหารชีวิตพระราชนัดดา ผูนี้เสีย พระเจาปดุง (พ.ศ.๒๓๒๕-๒๓๖๒/ค.ศ.๑๗๘๒-๑๘๑๙) ทรงเป^นกษัตริยที่โปรดการ สงคราม มีพระอัธยาศัยเหีย้ มโหด เพียงเวลาไมIนานที่เสด็จขึ้นครองราชยก็สามารถนําพมIาใหมี อํานาจทางการทหารอยIางเขมแข็ง ทรงปลIอยใหพระราชโอรสเป^นผูดูแลงงานดาน ศิลปวัฒนธรรมแตIเพียงผูเดียว เจาชายพระองคนี้ทรงมีความสุภาพอIอนโยนผิดกับพระราชบิดา โปรดใหรวบรวมบรรดาชIางฝ‡มอื ชั้นสูงในประเทศใหมาตั้งบานเรือนอยูIในเขตเมืองหลวง พระองคไดทรงสIงเสริมใหนักปราชญราชบัณฑิตที่สําคัญ ๘ คน เดินทางไปศึกษาหาความรู เกี่ยวกับดนตรี การละคร ยังประเทศตIางๆ เชIน เขมร ลาว ชวา และสยามดวย ในป‡ พ.ศ.๒๓๓๒ (ค.ศ.๑๗๘๙) ขอมูลที่มีคIาทั้งหมดจากคณะทูตวัฒนธรรมที่ไดจาก การไปศึกษานอกประเทศ รวมทั้งเรื่องรราวเกี่ยวกับรามเกียรติ์และขอมูลจากบัณฑิตในราช สํานัก ก็ไดถูกบันทึกเป^นภาษาพมIาในสมุดขIอยถึง ๕๔ เลIม นําความเจริญรุIงเรืองใหกับศิลปะ การละครฟYอนรําพื้นเมืองของพมIาเป^นอยIางยิ่ง และความรูครั้งนั้นไดถูกสืบทอดมาจนถึง ปŠจจุบัน สมุดขIอยๆเหลIานั้นไดถูกเก็บรักษาไวที่หองสมุดของมหาวิทยาลัยเมืองมัณฑะเลย สมุดขIอยนี้บรรจุเพลงบางเพลงที่พระนางตเคง (Thakin) พระมเหสีผอาภั ู พทรงนิพนธ ประกอบการแสดงเรือ่ งรามเกียรติด์ วย 37 | P a g e

นายไมเคิล เชมส (Michael Symes) ผูซึ่งดํารงตําแหนIงหัวหนาคณะทูตของอังกฤษอยูI ที่พมIาขณะนั้น คงจะเป^นชาวอังกฤษคนแรกที่ไดชมการแสดงรามเกียรติ์ฉบับของพมIาที่จัด แสดง ณ ที่ประทับของมกุฎราชกุมาร เขากลIาวไวในบันทึกวIา ผูแสดงและรIายรําที่ดีทสี่ ุดในยุค นั้นลวนเป^นผูทีส่ ืบเชือ้ สายมาจากชาวสยามทั้งสิ้น เจาชายมกุฎราชกุมารสวรรคตกIอนพระราชบิดา ดังนั้นเมื่อพระเจาปดุงสวรรคต พระ ราชนัดดาคือสะกาย แมง (Sagaing Min) (พ.ศ.๒๓๖๒-๒๓๘๐/ค.ศ.๑๘๑๙-๑๘๓๗) จึงเสด็จ ขึ้นครองราชสมบัตสิ ืบตIอมา กษัตริยพระองคใหมIทรงพระนามวIาพระเจาบาจีดอ (Bagyidaw) พระองคทรงมีพระอัธยาศัยงIายๆ มีดนตรีในพระทัยและ "โปรดการแสดงและละคร" บรรดา กลIองเชีย่ นหมากที่มีภาพเขียนเรื่องรามเกียรติ์ที่หลงเหลืออยูลI วนมีอายุอยูIในสมัยของพระองค ทั้งสิ้น และในรัชสมัยนี้ทอี่ คู ิด (U Khit) ขุนนางผูรับผิดชอบการละครฟYอนรําไดออกกฎ ขอบังคับยาวเหยียดควบคุมบรรดาตัวละครและนักแสดงหุIนในราชสํานัก บังคับใหปฏิบัติตาม ดวยการตัดสินลงโทษใหตัดมือทิ้งสําหรับนักแสดงและนักรองที่ทําผิดจะถูกตัดลิน้ ทิ้ง เมื่อ พิจารณาบทลงโทษ ก็ดูเหมือนจะเพียงพอที่จะทําใหบรรดาศิลปmนทั้งหลายประพฤติตัวอยูIใน กรอบอยIางเครIงครัดแลว ทะเบียนของตัวละครในราชสํานักระหวIางป‡ พ.ศ.๒๓๖๔ (ค.ศ. ๑๘๒๑) มีเหลือเพียง ๑๗ คน และนักดนตรีอีก ๑๐ คนเทIานั้น รามเกียรติ์ยังคงเป^นมหรสพที่แสดงกันอยูI แตIในชIวงนี้ไดเกิดละครคูIแขIงขึ้น คือละคร เรื่องอิเหนา ซึ่งเดิมเป^นบทละครของชาวสยามที่นักเขียนชือ่ มยาวดี เมงจี อูสะ (Myawaddi Mingyi U Sa) เป^นผูแปลขึ้นในป‡ พ.ศ.๒๓๒๘ (ค.ศ.๑๗๘๕) ในรัชสมมัยของพระเจาคองบอง มิน (Kongbaung Min บางแหIงเรียก Tharrawaddy, พ.ศ.๒๓๘๐-๒๓๘๙/ค.ศ.๑๘๔๗๑๘๕๓) และพระโอรสพุกามแมง (Pagan Min พ.ศ.๒๓๙๐-๒๓๙๖/ค.ศ.๑๘๔๗-๑๘๕๓) รามเกียรติ์ยังเป^นเรือ่ งทีเ่ ป^นที่นิยมและเป^นเครือ่ งบันเทิงประจําราชสํานักอยูI แตIสถานการณทางการเมืองทีไ่ มIมั่นคงในราชอาณาจักรผนวกกับพระอาการประชวร ของกษัตริยทั้งสองพระองคไมIอํานวยใใหบรรยากาศของศิลปะการแสดงรุIงเรืองเทIาที่ควร ในรัชสมัยของพระเจามินดง (พ.ศ.๒๓๙๖-๒๔๒๑/ค.ศ.๑๘๕๓-๑๘๗๔) รามเกียรติ์ถึง จุดเสือ่ มลง และไมIคอI ยปรากฏมีการแสดงทั้งเรื่อง แตIจะเลือกแสดงเฉพาะตอนที่ถูกใจขาราช สํานัก ทั้งนี้เนือ่ งจากพระเจามินดงทรงเป^นกษัตริยทีเ่ ครIงครัดในพระพุทธศาสนา ไมIโปรดการ ละครเพราะทรงเห็นเป^นเรื่องเหลวไหลไรสาระ แตIกลับทรงยินยอมใหมีการแสดงหุIนเล็กได เพราะทรงเห็นวIาเหมาะสมกวIา การแสดงหุIนจึงเจริญรุIงเรืองทีส่ ดุ ภายในราชสํานักในรัชสมัย ของพระองค 38 | P a g e

หลักฐานเกIาทีส่ ุดทีก่ ลIาวถึงการชักหุIนจะพบในบทประพันธที่แตIงโดยพระภิกษุชอื่ เชง รัตตสาระ (Shin Ratthasara) ในป‡ พ.ศ.๒๐๒๗ (ค.ศ.๑๔๘๔) ในพุทธศตวรรษที่ ๒๔ ไดมี การปรับปรุงการเลIนหุIนใหประณีตขึ้น และเนือ่ งจากเป^นการแสดงทีเ่ ป^นที่โปรดปรานในราช สํานักมาก บรรดาขาราชสํานักถือเป^นโอกาสที่จะใชวาระนี้สIงผIานเรื่องราวที่ขัดของใหทราบถึง พระกรรณผIานคนพากยหุIน นายจอรจ สกkอต (George Scott) เขียนไวในหนังสือเรือ่ ง The Burman วIาเขารูสึกทึ่งเป^นอยIางยิ่งตIอพลังในการพากยของนักแสดงหลังมIาน เสียงรองเพลงที่ รIาเริง ทํานองที่ชดั เจน และความสามารถในการชักหุIนของผูแสดง ในบางโอกาสที่พระเจามินดงทรงผIอนพระอิรยิ าบถก็จะโปรดใหนักแสดงทีโ่ ดดเดIนทีส่ ุด ในราชสํานักมาแสดงละครเรื่องรามเกียรติ์หรือรามาชาดกตIอหนาพระพักตร นักแสดงชายผู สามารถที่สดุ จะไดพระราชทานตําแหนIง Pyinnyarthe Sanyae ซึ่งเป^นตําแหนIงของหัวหนา คณะละครรามาชาดก หนึ่งในจํานวนผูรับตําแหนIงดังกลIาวคือหมIองโบยา (Maung Pho Mya) ซึ่งไดแสดงบทนําอยูIหลายป‡ นอกจากตัวเขาแลว ภรรยาของเขานามมะเนงเค็ด (Mair Hnin Khet) ยังไดรับบทสีดาเทวีดวย ในป‡ พ.ศ.๒๔๒๐ (ค.ศ.๑๘๗๗) เพื่อเป^นการเฉลิมฉลองการเถลิงพระยศจักรพรรดิแหIง อินเดียของพระราชินีวิกตอเรีย พระเจามินดงไดทรงสIงคณะละครสIวนพระอองคไปยังเขตพื้นที่ ของพมIาในสIวนทีอ่ ังกฤษปกครองเพือ่ เลIนเรือ่ งรามเกียรติ์ ผูดูชาวอังกฤษผูหนึ่งตั้งขอสังเกตวIา ทุกสิ่งทุกอยIางตั้งแตIเครื่องแตIงกายไปจนถึงเครือ่ งดนตรีมีความวิเศษยอดเยีย่ มชนิดที่ไมIเคย เห็นมากIอนในยIางกุง นักแสดงและนักรองทีเ่ ดIนทีส่ ดุ คือ เชงดอมาเล (Yindaw Ma Lay) ที่ เลIนในบาทนางสีดา ในขณะที่คณะละครเดินทางกลับเมืองหลวง ขวัญและกําลังใจของคณะละครก็ตกต่ําลง เนื่องจากสถานการณทางการเมืองในราชสํานักไมIเป^นปกติ ในป‡ พ.ศ.๒๔๒๑ (ค.ศ.๑๘๗๘) ครู ละครคนหนึ่งชื่อมุน (Hmun) ตัดสินใจออกจากเมืองมัณฑะเลยพรอมกับนักแสดงบางคนแลว เดินทางไปยังพมIาสIวนที่อยูIภายใตการปกครองของกังกฤษ เขาไดตั้งคณะโขนขึน้ ใหมIที่พยาโปง (Phyarpone) แตIเนือ่ งจากไมIสามารถจะจัดเวทีและฉากที่สวยงามเหมือนเชIนที่ทางราชสํานัก เคยได คณะละครนี้จึงเลIนกันบนพื้นดินซึ่งก็ไดแตIพยายามแสดงใหดีทสี่ ุดเทIาทีจ่ ะทําได คณะ ละครชุดนี้ยังคงเลIนสืบเนือ่ งมาจนถึงปŠจจุบัน โดยสวมหนากากที่บรรพชนเคยสวมใสIแตIครั้ง แสดงในเมืองมัณฑะเลย หลังเจาพระเจามินดงสวรรคต พระเจาธีบอ (พ.ศ.๒๔๒๑-๒๓๒๘/ค.ศ.๑๘๗๘-๑๘๘๕) ไดเสด็จขึ้นเสวยราชยพรอมดวยพระนางศุภยลัตพระราชินีผูหยิ่งยโสและกาวราว ดวยความ อIอนเยาวและไรเดียงสาทางการเมืองจึงทรงหลงระเริงในอํานาจ ทั้งสองพระองคหมกหมุIนอยูI 39 | P a g e

แตIในพระราชวังที่แวดลอมดวยความมั่งคั่ง ทรงปmดกัน้ จนเองจากโลกภายนอกและสนพระทัย แตIการละครและพระราชพิธีในราชสํานักเทIานั้น ภาพเขียนจากสมุดขIอยที่วาดขึ้นในปลายรัชสมัยของพระเจาธีบอ ปŠจจุบันถูกเก็บรักษา อยูIที่พิพิธภัณฑเมืองดับลิน (The Chester Beatty Collection in Dublin) ประเทศอังกฤษ แสดงใหเห็นถึงบรรยากาศที่บรรดาขาราชสํานักตIางกําลังชื่นชมการแสดงรามเกียรติอ์ ยูIใน อุทยานพระราชวัง เป^นภาพหนาโรงละครที่สรางขึ้นชั่วคราว พระเจาธีบอกับพระนางศุภยลัต และพระราชธิดาองคโต ขนาบขางดวยวงดนตรีทั้งซายขวา ขณะที่คณะนาฏศิลป•วงใหญIกําลัง กําลังรIายรําประกอบบทในตอนศึกลงกา หนาลานทีป่ ระทับเปmดกวาง เบื้องหลังนั้นจัดแตIงไว ดวยหิ้งบูชาที่วางเรียงดวยหัวโขนตัวสําคัญๆ ในป‡ พ.ศ.๒๔๒๗ (ค.ศ.๑๘๘๔) จํานวนผูแสดงรามาชาดกเพิ่มจํานวนขึ้นถึง ๙๑ คน แตI ละคนตIางไดรับพระราชทานที่ดิน ๑ แปลง ซึ่งจะใหเชIาหรือจะทําธุรกรรมเองก็ไดตามความ พอใจ เลIากันวIาการผนวกดินแดนของพมIาตอนเหนือในป‡ตอI มา ทําใหตัวละครชายบางคน โกรธแคนมากที่พระเจาธีบอทรงยอมแพแกIอังกฤษ จึงไดพยายามวางแผนจะกูบัลลังก แตIก็จํา ยอมพIายแพเมือ่ เผชิญกับการตIอตานอยIางจริงจังจากอังกฤษ ศิลปmนหลายคนถึงกับปลIอยโฮ รองไหอยIางไมIอาย อนุชนรุIนตIอมายังคงตั้งถิ่นฐานในในเมืองมัณฑะเลยในยIานที่ถูกขนานนามวIาตลาดโยธ ยา (Yodaya Zay) ซึ่งปŠจจุบันยังคงมีศาลทีส่ รางอุทศิ ใหพระรามปรากฏอยูI โรงละครหลวง ระหวIางครึ่งแรกของศตวรรษที่ ๒๔ โรงละครหลวงหรือป‡†จีซอง (Pwekyisaung) ไดถูก สรางขึ้นใกลกับที่ประทับของพระราชชนนีของพระอัครมหเสี ซึ่งตั้งอยูดานใตของพระราชวัง พระที่นั่งของพระองคลงรักปmดทองกIอผนังปmดไว ๓ ดาน ขณะที่ผนังดานหนึ่งผลักเปmดออกรับ ลานแสดงละครที่กินพื้นทีก่ วาง ๕๐ ฟุต ดานลIางซึ่งกลางพื้นเวทีปŠกไวดวยเสากลดสูง ซึ่งตัว กลดแตIงดวยผืนผาขาวหรือเสือ่ ทรงกลมขนาดใหญI โรงละครแหIงนี้มิใชIสรางขึ้นอยIางถาวร แตIทําขึ้นชั่วคราวสําหรับการแสดงหรือการ เฉลิมฉลองเป^นการสIวนพระองคเทIานั้น บรรดาสมาชิกในราชวงศจะนั่งตามที่นั่งตามฐานะและ ตําแหนIง ต่ําลงมาจะเป^นยกพื้นสําหรับใหขาราชการนั่งชมละคร ฝ[ายชายนั่งขางซาย สIวนฝ[าย นางในจะนั่งขางขวา 40 | P a g e

ปลายรัชสมัยของพระเจาธีบอมีการสรางโรงละครชั่วคราวถึง ๒ โรง เรียกกันวIาโรง ละครดานตะวันออกและตะวันตก มีการแสดงรามาชาดกตลอดทั้ง ๒ โรง สIวมมากผูชมจะเป^น ขาราชสํานักชายของพระเจาธีบอ สIวนพวกผูหญิงจะนิยมเรือ่ งอิเหนามากกวIา เลIากันวIาพระเอกที่ชอื่ อูซานโทเค (U San Toke) ที่แสดงเป^นตัวอิเหนานั้นหลIอเหลา มากจนพวกนางกํานัลฝ[ายในพากันปŠ†นป[วนรัญจวนใจทุกครั้งที่เขาปรากฏกาย ตIางแยIงกันให ของขวัญของกํานัลแกIอซู านโทเคจนกIอความรําคาญพระราชหฤทัยใหพระเจาธีบอยิ่งนัก พระองคจึงทรงมีพระราชบัญชาใหอูฐานโทเคปmดหนาดวยผาบางๆ ทุกครั้งที่มาปรากฏตัวใน เขตพระราชฐาน สําหรับเชงดอมาเล (Yindaw Ma Lay) ซึ่งอยูIในวัยกลางคนแลวก็ยังขึ้นชือ่ วIาสวยงาม ไมIมีใครเทียบ นางเลIนในบทบุษบาคูIกับอูซานโทเค ผูแสดงที่เดIนอีกคนหนึ่งในบทนางสีดา คือ มาลเวลเล (Ma Htway Lay) เลือ่ งลือกันวIา สวยงามบาดตาบาดใจอยIางยิ่ง เธอมักแสดงเป^นนางสีดาหรือนางมโนหรา ดานทิศเหนือของทองพระโรงใหญIที่ใชดูละครจะถูกสงวนไวสําหรับจัดแสดงละครเมื่อ มีเทศกาลงานรื่นเริงของป‡ จากภาพเขียนที่พระราชวังอมรปุระในหนังสือเรือ่ ง Yule’s Mission on the Court of Ava (พ.ศ.๒๓๘๗/ค.ศ.๑๘๕๕) จะเห็นเสาสูงขนาดใหญI ซึ่ง ชาวตIางชาติสงสัยอยูIนานวIาคืออะไร ซึ่งเขาใจกันวIาเป^นเสาสําหรับปŠกธงมากIอน คามความเป^นจริงแลวเป^นประเพณีของราชสํานักพมIาที่บรรดาขาราชการชั้นนําและ เจาประเทศราชทั้งราชอาณาจักรตองพากันมายังเมืองหลวงป‡ละ ๓ ครั้ง เพือ่ แสดงความ จงรักภักดีตอI พระมหากษัตริย เสาขนาดใหญIนี้คงจะเป^นที่ปŠกกลดขนาดใหญI เป^นหลังคาโรง ละครที่คงจะมีการเฉลิมฉลองหลังจากพิธีแสดงความสวามิภักดิ์ไดเสร็จสิ้นลงแลว กลดหรือรIม ขนาดใหญIนี้คงจะทําดวยผากํามะหยี่ ระบายดวยทองจํานวนเป^นสิบๆ หลาที่ซอื้ จากประเทศ อินเดียมาตกแตIง ไม-มีเวที เนื่องจากไมIมกี ารทําเวทีหรือยกพื้นเพือ่ การแสดงละคร การรIายรําหรือละครจึงเลIนกัน บนพื้นดิน ซึ่งมีความกวางประมาณ ๕๐ ฟุต นักแสดงจะไมIไดรับอนุญาตใหแสดงบนเวทีที่ ยกระดับสูงกวIาผูชมซึ่งมีตาํ แหนIงและฐานันดรสูงกวIานักแสดง และเนือ่ งจากไมIมีหองแตIงตัวหรือสถานที่เปลีย่ นชุดสําหรับนักแสดง พวกศิลปmนจึงตอง พยายามเปลีย่ นเครือ่ งแตIงตัวอยIางเปmดเผย แตIระแวดระวังใหมิดชิดที่สุดทIามกลางสายตาของ ผูชมที่กําลังจองมอง 41 | P a g e

“นักแสดงและขอทานเป?นผู+ที่กินของทีโ่ ยนทิ้งแล+ว” มักจะเป^นคํากลIาวที่แมจะสะทอน สถานะอันต่ําตอยขอนักแสดง แตIที่จริงแลวพวกศิลปmนตIางไดรับการปฏิบัติที่ดีพอสมควร อาหารที่นํามาเลีย้ งจะถูกนํามาจากโรงครัวหลวง หIอดวยใบตองสด และแจกจIายใหนักแสดงได กินกIอนการแสดง นักแสดงหรือคนเขียนบทเกIงๆ อาจไดรับรางวัลเป^นหมูIบาน ผาไหม จนถึง เพชรนิลจินดาตIางๆ การแสดงทุกครั้งจะไมIมีการตกแตIงดวยฉากทีเ่ ขียนขึน้ เลย แตIจะมีกิ่งไมชนิดหนึ่ง เรียกวIา Thabyai (Eugenia Grandis) ซึ่งใชเป^นสัญลักษณแทนป[ารกชัฏผูกติดกับเสากลาง รอบๆ เสาจะแตIงดวยกานกลวย มีหมอน้ํามันใสIไสเชือ้ เพลิงวางบนกานกลวยอีกทีหนึ่ง กลIาว กันวIานักแสดงจะตองปรับทIารIายรําใหวิจิตรพิสดาร และดวยการฝ‚กปรืออยIางดี เพราะแสงที่ สวIางไมIพอจะทําใหผูชมไมIเห็นการแสดงออกทางสีหนาจากระยะที่ไกลๆ ได และคงจะยิ่ง จําเป^นกวIาสําหรับพวกที่ตองใสIหัวโขนเลIนตลอดการแสดง เสายาวที่ขวางอยูIระหวIางเสา ๒ ตนดานหลังวงดนตรี จะใชเป^นราวแขวนหัวโขนที่ตัว แสดงใชสวมเวลาออกแสดง เครือ่ งประกอบการแสดงมีอยูIนอยมาก จะมีหีบใสIเสือ้ ผาที่จะปรับ เป^นบัลลังกหรือกอนหินก็ไดตามเรื่องที่นักแสดงจะสมมติขึ้น ประมาณครึ่งหลังของพุทธศตวรรษที่ ๒๔ มีวงดนตรีถึง ๓ วงในราชสํานัก เรียกกันวIา วงของพระราชวังฝ[ายใน มีนักดนตรีถึง ๑๔๔ คน ซึ่งลวนอยูIในพระบรมราชานุเคราะห หัวหนาวงจะไดรับพระราชทานคทาทอง ๔ อัน สําหรับสอดไวขางๆ กลองวงที่ตกแตIงอยIาง สวยงามดวยกระจกสีและการลงรักปmดทอง นับเป^นครั้งแรกที่มีการตกแตIงเวทีใหดูดีขึ้น ภายหลังการรวมพมIาทางตอนเหนือของอังกฤษ ในป‡ พ.ศ.๒๔๒๘ (ค.ศ.๑๘๘๕) คณะ ละครของราชสํานักก็คอI ยๆ แตกฉานซIานกระเซ็น นักแสดงบางคนก็ออกไปตั้งวงของตนเอง ขณะที่มีบางคนก็ไปสมัครถวายงานในราชสํานักของเจาฟYาที่รัฐฉาน ยุคสมัยที่เปลีย่ นไปทําใหผูชมเปลีย่ นไปดวย คนหนุIมคนสาวตองการฟŠงเพลงใหมIๆ และชมการฟYอนรําที่มีชีวิตชีวากวIาเดิม แมรามาชาดกในปŠจจุบันจะแสดงบนเวที แตIความ เชื่องชาของการเคลือ่ นไหวรIายรํากลายเป^นสิ่งทีผ่ ูชมหนุIมสาวเบื่อหนIาย ชIวงกIอนสงครามโลกครั้งที่ ๒ จะอุบัตขิ ึ้น นับเป^นจุดอวสานของการแสดงที่ครั้งหนึ่ง เคยรุIงเรืองในอดีต แตIหลังจากการประกาศอิสรภาพในป‡ พ.ศ.๒๔๙๑ (ค.ศ.๑๙๔๘) ก็ไดมีการ รื้อฟ…’นการแสดงขึ้นใหมI ตกในป‡ พ.ศ.๒๕๑๓ (ค.ศ.๑๙๗๐) มีคณะละครถึง ๑๓ คณะที่เปmดการ แสดงเป^นประจํา ซึ่งสIวนใหญIจะอยูIในเขตพมIาตอนลIาง สําหรับตลาดอยุธยาในเมืองมัณฑะเลย ผูสืบทอดเชือ้ สายเชลยศึกจากอยุธยายังเปmด การแสดงเรือ่ งรามเกียรติ์เป^นครั้งคราวโดยยึดการแสดงตามแบบบรรพบุรุษ คณะของกลุIมมณี 42 | P a g e

ปุระซึ่งเป^นคณะใหญIที่บรรพบุรุษถูกกวาดตอนมาเป^นเชลยตั้งแตIครั้งเสียกรุง (เขาใจวIาผูเขียน อาจสับสนเพราะพวกมณีปุระเป^นเชลยที่ถูกกวาดตอนมาจากตอนเหนือของลุมI แมIน้ําซินดวินผูแปล) ตั้งบานเรือนอยูIในยIานโบดีกอง (Bodhigone) เมืองอมรปุระ พวกนี้สามารถคุยโออวด ไดวIาเป^นละครของราชสํานักผูสIงนักแสดงใหคณะละครหลวงในราชสํานักพมIา ปŠจจุบันพวกนี้ ยังคงรักษาวิถีชีวิตและวัฒธรรมของตนเองไวไดดวยความหวงแหน และอนุรักษไวเป^น แบบอยIางการแสดงแบบดัง้ เดิม รวมทั้งเสนอเเรื่องรามเกียรติ์จากการคิดคนของชาวพมIา ละครคณะนี้นางสีดามักจะเลIนโดยผูชายเสมอ และสามารถเลIนไดดวยความสงIางามจากการ ฝ‚กฝนอยIางดี มิใชIเลIนเลียนแบบผูหญิง หน:ากาก-หน:าโขน คงจะตองคิดกันเองวIา หนากากที่ใชในการเลIนโขนเรื่องรามเกียรติ์คงออกแบบและทํา โดยนักรําเชลยศึกชาวกรุงศรีอยุธยาที่ถูกกวาดตอนไปอยูIพมIา เนือ่ งจากทั้งเครื่องแตIงกายและ ของใชในการแสดงบนเวทียังคงถูกทิ้งไวหรือถูกทําลายจนหมดสิ้นทีอ่ ยุธยา เมือ่ ป‡ พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) ไมIมีหนาโขนทีท่ ําขึ้นในรัชกาลของพระเจามังระหรือเซงพยูเชงหลงเหลือใหเห็นเลย จึง คงตองเอาเองวIาชIางจะใชวัสดุอะไรในการทําหนากาก โครงหนาโขนทําจากไมไผIบางๆ หรือผาที่เคลือบดวยเครื่องเขินกับขี้เลือ่ ยพรอมไปกับ วัสดุเชIนเดียวกับทีท่ ําเป^นแมIพิมพของรายละเอียดบนใบหนา หนาโขนที่แกะจากไมเบาๆ คง จะมีอยูIบาง แตIกย็ ังคงจะหนักเกินไปสําหรับนักแสดงบางคน หนาโขนที่เกIาแกIทสี่ ุด (พ.ศ. ๒๔๒๑/ค.ศ.๑๘๗๘) ที่ยังหลงเหลืออยูIและใชกันในหมูIนักแสดงของวงพยาโปงรามา (Phrayapone Yama) วัสดุทําขึ้นจากกระดาษทาเแล็คคเกอร ภายหลังจากหัวโขนทีถ่ ูกขึ้นรูป และลงรักแลว บางสIวนจะถูกลงสีและตกแตIงดวยกระจกสีและปmดทอง มีหัวโขนเพียง ๓ แบบทีผ่ ูแสดงรามาชาดกไดใชใสIแสดงจริงและยังเหลือยูI แบบหนึ่ง เป^นงานฝ‡มอื ชIางชาวสยามมีอายุประมาณ ป‡ พ.ศ.๒๓๙๓ (ค.ศ.๑๘๕๐) อีกแบบหนึ่งทําโดย ชIางที่ชื่อสยาเชง (Saya Saing) แบบที่สามทําโดยประติมากรที่ชื่ออูชเวตอง (U Shwe Taung) สองแบบสุดทายเป^นของพมIา เชือ่ กันวIาเลียนแบบมาจากภาพเขียนในสมุดขIอยจาก ยุคหลังของพุทธศตวรรษที่ ๒๔ แมวIาจะมีหัวโขนหลายแบบที่ทําหนาเป^นหนาสัตว ยักษ หรือมนุษย โครงสรางพื้นฐาน จะประกอบดวยลักษณะเพียงสองแบบที่แตกตIางกัน แบบแรกคือหัวโขนที่มีปากปmด และอีก ชนิดหนึ่งเป^นแบบที่มีปากเปmด ชนิดแรกจะเป^นของตัวละครที่ไมIสําคัญนัก มีบทบาทเพียง 43 | P a g e

ประกอบตัวละครเอกหรือรําประกอบหมูI สําหรับตัวละครที่ตองพูกจะตองใสIหวั โขนแบบหลัง และมักจะใสIหัวโขนเลยไปทางดานหลังเล็กนอย เพือ่ ใหสามารถเปmดหนาเจรจาไดสะดวก นักแสดงทีเ่ ลIนเป^นตัวสําคัญ เชIน ลองดอรามาเมง (Laungdaw Yama Min) มักจะใสI หัวโขนใหเลยไปดานหลัง เนื่องจากหนากากมนุษยจะมีปากปmด ในบรรดานักแสดงทั้งหมด ลองดอรามาเมง จะเป^นนักแสดงเพียงคนเดียวที่ไดรับอนุญาตใหใชหัวโขน ๒ หนา หนาหนึ่ง เลIนเป^นพระรามตอนกIอนสยุมพร อีกหนาหนึ่งจะสวมในพิธีสยุมพรกับนางสีดา แมวIาหัวโขน ๒ หัวนี้จะคลายกัน แตIกส็ ามารถเห็นความแตกตIางไดทีย่ อดชฎาเหมือนมงกุฎ รามเกียรติ์ทเี่ ลIนกันในราชสํานักพมIามีอยูI ๒ ประเภท ประเภทแรกเป^นลักษณะโขนที่ สวมหัวเรียกวIาโปงดอรามา (Pondaw Yama) ซึ่งการแสดงจะเนนศิลปะการรIายรําเป^นสําคัญ ขณะที่อีกประเภทหนึ่งเรียกวIา รามาชาดก ซึ่งจะเป^นการแสดงที่มกั จะมีบทรองบืดยาว การ แสดงประเภทนี้ พระรามและพระลักษมณจะไมIสวมหัวโขน ตัวละครของคณะโขนจะแบIงออกเป^น ๒ ฝ[าย ฝ[ายหนึ่งเลIนเป^นลิงผูมีความคงรักภักดี ตIอพระราม อีกฝ[ายหนึ่งไดแกIพวกยักษผูติดตามทศกัณฐ แมแตIในทุกวันนี้แตIละกลุIมก็ยังคง รักษาคุณลักษณะการแบIงฝ[ายดังกลIาวไว หัวโขนจะไดรับการดูแลรักษาอยIางดี จะวางเรียงไวบนหิ้งยาวพรอมดอกไมและ เครื่องเซIนสรวงบูชา แมเวลาจะลIวงเลยมานาน เหลIานักแสดงยังคงเคารพเชือ่ ถือปฏิบัติตาม แนวจารีตอันเป^นขอหามและพิธีกรรมตามความเชื่อที่มีตกทอดกันมาอยIางเครIงครัด แต-งองค)ทรงเครื่อง จะเห็นไดวIาดนตรีและนาฏศิลป•เป^นการละเลIนที่นยิ มมากในราชสํานักพมIา ดังมีจารึก บรรยายถึงเทศกาลดังกลIาวตั้งแตIตอนตนของพุทธศตวรรษที่ ๑๖ ภาพจิตรกรรมฝาผนังสIวนใหญIในเมืองพุกามจะมีภาพของเหลIานางระบําที่แตIงกาย สวยงามรIวมงานเฉลิมฉลองเสมอ นอกจากนี้ศิลาจารึกราชมณีจุลา (Rajamanichula พ.ศ. ๒๓๑๓/ค.ศ.๑๗๗) ของ เจดียคองมุดอ (Kaungmudaw) เมืองสะกาย ยังบรรยายถึงเสือ้ ผา เครื่องแตIงกายเครือ่ งประดับที่นางกินรีสวมใสIรIายรํา ณ ราชสํานักของพระเจาตาโลงเมงไวอ ยIางลภะเอียดถี่ถวน มีบันทึกระบุวIา ในชIวงทศวรรษของป‡ พ.ศ.๒๓๑๓ (ชIวงทศวรรษ ค.ศ.๑๗๗๐) พมIาได สั่งซือ้ ผาไหม ผากํามะหยี่ ผาซาติน และเข็มกับดายจํานวนมากมาจากประเทศจีนโดยผIานทาง ยูนนาน สIวนของฟุ[มเฟ…อยอื่นๆ ถูกสั่งเขามาสโดยพIอคาชาวอินเดีย รวมทั้งดิ้นทองและดิ้นเงิน ไดมีการวIาจางชIางเย็บเสือ้ ชาวพมIา จีนและไทใหญIไดรับการวIาจางเขามาทํางานในราชสํานัก 44 | P a g e

ทําใหเครื่องแตIงกายของละครหรูหราตระการตามากขึ้น เสือ้ คลุมบางตัวมีน้ําหนักมากและมี ชายหอยเป^นรูปเปลวไฟ มีโครงหวายซIอนอยูดI านในจนเหมือนเมือ่ ใสIแลวจะเคลือ่ นไหวไมIได ประมาณครึ่งหลังของพุทธศตวรรษที่ ๒๔ เครื่องแตIงกายของนางระบําในราชสํานักยิ่ง มีสสี ันวิจิตรตระการตามากยิ่งขึ้น เนือ่ งจากมีการนําวัสดุใหมIๆ เขามาจากโลกตะวันตก เสือ้ ผา ที่ปŠกอยIางหนาแนIนและติดเครือ่ งประดับเป^นพันๆ ชิ้น ทีเ่ รียกวIา "กระดูก" ผูกติดกับเอวและ ปลIอยลงมาเหมือนใบไมซอนลดหลั่นกัน ๓ ชั้น ถึงใตเขIา ขณะที่ชายผาถูกรั้งใหงอขึ้น กIอเกิด เป^นภาพที่ดเู สมือนผูรIายรํากําลังลIองลอยอยูIไปมา ในขณะที่ผูแสดงเคลือ่ นไหว ก็ปรากฏเงาขนาดใหญIทาบขึ้นบนเพดานที่แตIงดวยรIมสี ขาว อาภรณทีส่ วมใสIก็ทอประกายวับวามสะทอนแสงสีเหลืองของตภะเกียงน้ํามันเป^นพราย ระยับนับหมื่นแสน คงไมIยากเกินจินตนาการวIาเหตุใดบรรดาขาราชสํานักจึงถูกสะกดดวยการ ผจญภัยของพระรามอยูไI ดคืนแลวคืนเลIา เชิงอรรถ บทความนี้แปลจาก Noel F. Singer, "The Ramayana at the Burmese Court," Art of Asia, November-December 1989 ลงพิมพครั้งแรกในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ป‡ที่ ๑๒ ฉบับที่ ๖ (เมษายน, ๒๕๓๔)

45 | P a g e