Essay
Wie niet weg is is gezien China: een ‘digitale dictatuur’ met een overvloed aan ogen Meer dan 2,5 miljoen camera’s in één stad. Alsof er een leger miniatuurmannetjes door de stad is verspreid dat continu meekijkt met elke beweging die je maakt. In de stad Chongqing in het zuidwesten van China, is het geen angstaanjagende sciencefiction, maar werkelijkheid. Alleen zijn het geen miniatuurmannetjes die je in de gaten houden, maar de ogen van de overheid. Toch spreken veel Chinezen lovend over wat een Westerse nachtmerrie lijkt.
W
ie in China aan de verkeerde kant van de stoep loopt, wordt vastgelegd door beveiligingscamera’s met gezichtsherkenning en vervolgens afgebeeld op een groot billboard met naam en identificatienummer. ‘你違反了!’ (U bent in overtreding!), staat er in rode letters bij. Het publiekelijk te schande worden gemaakt is niet de enige consequentie als de overheid er lucht van krijgt dat je je niet aan de regels houdt. Sinds 2014 is China bezig met het ontwikkelen van een digitaal sociaal kredietsysteem. Bij dit systeem wordt er aan de hand van informatie die de overheid verzamelt bepaald of er punten van je huidige score worden afgetrokken of er bij worden opgeteld. Je krijgt dus letterlijk een stickertje met een waardeoordeel opgeplakt die vertelt of je een goede burger bent of niet. Als de digitale bespieders vastleggen dat je meerdere keren in overtreding bent geweest, dan kan je op een zwarte lijst terecht komen. Zo’n zwarte lijst brengt niet alleen directe restricties met zich mee, zoals een beperking in vlieg- of treinreizen, maar een aantal van de zwarte lijsten wordt ook openbaar gemaakt. Zo kan iedereen toegang krijgen tot de informatie op de lijst en kunnen potentiële werkgevers je een baan weigeren als je op de lijst staat. Van privacy is geen spra-
14
Tijdschrift Cul
Tekst Wineke Brans Beeld Oscar Slagveer
ke; de overheid weet vrijwel altijd waar je bent, met wie je bent en wat je doet. Een ijzeren hand en duizend ogen? Er klinkt vanuit verschillende hoeken kritiek op het Chinese beleid. Wetenschapper en activist Lokman Tsui vergelijkt het Chinese systeem met het panopticon. Dit is een hypothetisch experiment van filosoof Jeremy Bentham, vernoemd naar het Griekse mythische figuur met duizend ogen, waarbij gevangenen in een gevangenis zitten opgesloten die zo geconstrueerd is dat alle gevangenen gezien kunnen worden door de bewakers. Het idee dat er een kans is dat je bekeken wordt, was volgens Bentham genoeg om de gevangenen zich te laten gedragen, óók als de gevangenen daarna weer op vrije voeten waren. De Chinese overheid gebruikt volgens Tsui een zelfde soort dystopische methode om haar burgers te disciplineren en in het gareel te houden. Een gelijksoortig argument lijkt logisch om te maken. Een wereld waarin je continu in de gaten wordt gehouden en waarin je op een harde, vaak beschamende manier wordt gestraft voor elke misstap die je begaat, is niet men-
