Vraagstukken die aanzetten tot nadenken en gesprek

Door en voor docenten, dat is de bedoeling van de Burgerschapsestafette, bedacht door vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO). Het gaat om het werken vanuit dilemma’s, die opgenomen zijn in een database vol inspiratiemateriaal om in de klas het gesprek over tal van onderwerpen aan te gaan.

Pieter Laban van OMO: “De estafette is een manier om burgerschap expliciet te maken.”

Tekst:

Heleen de Bruijn

Pieter Laban was docent aardrijkskunde en ontwikkelaar burgerschap bij Curriculum.nu, maar is nu beleidsadviseur onderwijs en kwaliteit bij vereniging OMO. Daaronder vallen 34 scholen en scholengroepen die op alle niveaus lesgeven aan zo’n 60.000 leerlingen. “De Burgerschapsestafette is bedacht door een collega op één van deze scholen. De kern is: vanuit verschillende, soms morele dilemma’s, ofwel vraagstukken, burgerschap vormgeven binnen alle vaklessen en in alle leerjaren.”

Waarom de Burgerschapsestafette?

“We vinden het belangrijk om aandacht te geven aan alle rollen die het onderwijs heeft. Dus niet alleen het geven van goed onderwijs, maar ook aandacht besteden aan goed handelen, goed mens zijn, goed leven en daarmee de leerling voorbereiden op zijn of haar rol in de maatschappij. We willen niet alleen dat leerlingen goede cijfers halen, maar we willen hen breder vormen. Burgerschap staat dus eigenlijk centraal in onze visie.”

Wat kan ik er als docent mee?

“De Burgerschapsestafette is een hulpmiddel om vanuit dilemma’s in gesprek te gaan met je klas. Dat vereist een sturende rol van de docent. En om die docent te inspireren en op weg te helpen, hebben we een database opgezet. Docenten kunnen deze database gebruiken ter inspiratie en daarnaast zelf aanvullen met zelfbedachte dilemma’s en mogelijke werkvormen. Daar kunnen andere docenten vervolgens weer gebruik van maken. Zo geven we elkaar het stokje door.”

Dilemma’s, waar hebben we het dan over?

“Het zijn prikkelende vraagstukken waarover binnen een klas verschillende meningen kunnen zijn. Ze zetten leerlingen aan tot nadenken. Neem een voorbeeld als kinderarbeid in de kledingindustrie. In hoeverre is dat een aanvaardbaar middel om het geldprobleem van arme mensen te verminderen en de economie van een land te laten groeien? De leerling wordt getriggerd na te denken en opvattingen in perspectief te plaatsen. Ze leren luisteren naar de ander, zonder direct een oordeel klaar te hebben. Dat is waar het bij burgerschap om gaat.”

Hebben docenten daar wel tijd voor, zij moeten toch ook hun eigen les kunnen draaien?

“Het streven is dat het zo goed als geen extra werk oplevert. In de database wordt zoveel mogelijk aangesloten bij bestaande lesstof. Je vindt er ook bij welk niveau en leerjaar een vraagstuk goed kan aansluiten. In veel vakken vindt impliciet al een zekere mate van burgerschapsvorming plaats. De estafette is één van de manieren om dit expliciet te maken.”

Hoe werkt de database?

“De database op www.burgerschapsestafette.com, kun je een inspiratiebank noemen. De dilemma’s die er te vinden zijn, zijn veelal afkomstig uit het pilotproject waaraan verschillende OMO-scholen tussen 2019 en 2022 hebben deelgenomen. Er is een hoofdpagina met een animatie over de werking van de estafette. Maar het belangrijkste is het overzicht met alle dilemma’s. Die zijn te sorteren op thema (de bouwstenen van Curriculum.nu), maar ook op vak, niveau en leerjaar. Veel onderwerpen kunnen op alle niveaus worden gebruikt. Je kunt als docent zelf onderdelen aanpassen aan je eigen les, zonder dat je zelf het wiel hoeft uit te vinden. De dilemma’s geven de tegengestelde belangen

We willen de leerling voorbereiden op zijn of haar rol in de maatschappij vaak al duidelijk aan. Wanneer je het dilemma aanklikt, zie je een korte toelichting, mogelijke werkvormen en bijlagen en eventueel links naar andere websites of een filmpje.”

Is de Burgerschapsestafette voor iedereen beschikbaar?

“De database bevat open-source lesmateriaal dat iedereen kan bekijken en gebruiken. Uiteindelijk is het ook de bedoeling dat docenten er zelf dilemma’s op zetten. We willen deze manier van werken landelijk uitrollen. Daarvoor zoeken we ook samenwerking met andere partijen. De huidige database is een start en een uitnodiging voor docenten om te kijken wat er al is. Op termijn is er een kant-en-klaar format beschikbaar waarin je het dilemma en bijbehorende informatie kunt invullen.”

Wanneer wordt Burgerschapsestafette uitgerold in heel Nederland?

“Kortom: je kan als niet-OMO- medewerker nu al wel in de database en gebruik maken van het materiaal. We doen ons best om komend najaar landelijk ‘live’ te gaan. De Burgerschapsestafette richt zich op het concreet dóen, maar scholen zijn nu nog heel erg bezig met de vraag: ‘hoe geven we burgerschapsonderwijs vorm op onze school?’. Het begin van het nieuwe schooljaar (2023−2024) lijkt ons dus een goed moment om de focus te leggen op concreet inspiratiemateriaal voor in de vakles. De Burgerschapsestafette kan zo een concrete uitwerking zijn van een deel van hoe je als school burgerschapsonderwijs wilt inrichten.

Wat nu nog niet kan als niet-OMO-medewerker, is zelf een dilemma aandragen via het format op de website. Maar als je een mooi dilemma hebt dat je wil delen, kun je dit dilemma totdat de nationale uitrol een feit is, mailen aan Pieter Laban via: pcr.laban@omo.nl.”