Guía de Estudios 1 Cuatrimestre (Máster Industria e Economía Leiteira) by APL-USC

G GU UÍÍA AD DE EE ES STTU UD DO OS S 11ºº C CU UA AD DR RIIM ME ES STTR RE E Orixe e caracterización da materia prima

MÁSTER EN INDUSTRIA E ECONOMÍA LEITEIRA MASTER EN INDUSTRIE ET ÉCONOMIE LAITIÈRE

(Autorizado pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria para a súa implantación no sistema universitario de Galicia) (DOG Nº 28, 8/02/2007) Verificado positivamente pola Comisión de Verificación de Planes de Estudios tras evaluación favorable de la ANECA. (Resolución de 24 de xuño de 2009, de la Secretaría General del Consejo de Coordinación Universitaria. Ministerio de Educación)

Curso 2010-2011

ÍNDICE Contactos 3 Horarios 4 Aulas e laboratorios 9 Programas materias 1º cuadrimestre 10 Titorías 38 Avaliación e calendario de exames 39 Convenios con empresas e explotacións 40

Contactos

Coordinación xeral do máster:

Mª Elvira López Mosquera melvira.lopez@usc.es Mª Paz Fernández-Albalat Ruiz pachi@apl.lugo.usc.es

Coordinación académica 1º Cuadrimestre:

Ana Cabana Iglesia ana.cabana@usc.es Julio Seijas Vázquez julio.seijas@usc.es

Cuestións administrativas:

Noelia Alonso noelia.alonso@usc.es Tf. 982 252231 Ext. 23033

Horarios 1º CUADRIMESTRE Data de inicio: 14 Setembro 2010. Data de finalización: 27 Xaneiro 2011. T: horas expositivas teóricas. P: horas interactivas prácticas. TI: titorías. As materias en negro son obrigatorias e as de cores son optativas 2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

14 setembro martes Química orgánica e bioquim. (1T) Química Bioinorgánica (1T) Principios Físicos (1T) Historia gandeiría (1T) Historia gandeiría (2T)

15 setembro mércores Aditivos (1T) Aditivos (2T) Aditivos (3T) Aditivos (4T) Aditivos (5T)

16 setembro xoves Química orgánica e bioquim. (2T) Química Bioinorgánica (2T) Principios Físicos (2T) Historia gandeiría (3T) Historia gandeiría (4T)

21 setembro martes Química orgánica e bioquim. (3T) Química Bioinorgánica (3T) Principios Físicos (3T) Historia gandeiría (5T) Historia gandeiría (6T)

22 setembro mércores Aditivos (6T) Aditivos (7T) Aditivos (8T) Aditivos (9T) Aditivos (1P)

23 setembro xoves Química orgánica e bioquim. (4T) Química Bioinorgánica (4T) Principios Físicos (4T) Historia gandeiría (7T) Historia gandeiría (8T)

28 setembro martes Química orgánica e bioquim. (5T) Química Bioinorgánica (5T) Principios Físicos (5T) Historia gandeiría (9T) Historia gandeiría (1P)

29 setembro mércores Aditivos (2P) Aditivos (3P) Aditivos (4P) Aditivos (5P) Aditivos (6P)

30 setembro xoves Química orgánica e bioquim. (6T) Química Bioinorgánica (6T) Principios Físicos (6T) Historia gandeiría (2P) Historia gandeiría (3P)

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – –

6 outubro mércores Química orgánica e bioquim. (7T) Química Bioinorgánica (1P) Principios Físicos (7T) Produción Leite (1T) Produción Leite (2T)

7 outubro xoves Aditivos (7P) Aditivos (8P) Historia gandeiría (4P) Historia gandeiría (5P) Historia gandeiría (6P)

8 outubro venres Química orgánica e bioquim. (8T) Química Bioinorgánica (2P) Principios Físicos (8T) Produción Leite (3T) Produción Leite (4T)

13 outubro mércores Química orgánica e bioquim. (9T) Química Bioinorgánica (3P) Principios Físicos (9T) Prod.leite explotación (5T) Prod.leite explotación (6T)

14 outubro xoves Historia gandeiría (7P) Historia gandeiría (8P) Historia gandeiría (9P) Historia gandeiría (10P) Historia gandeiría (11P)

15 outubro venres Química orgánica e bioquim. (1TI) Química Bioinorgánica (4P) Principios Físicos (1 TI) Prod.leite explotación (7T) Prod.leite explotación (1TI)

19 outubro martes Química orgánica e bioquim. (2 TI) Química Bioinorgánica (5P) Principios Físicos (2 TI) Prod.leite explotación (8T) Prod.leite explotación (9T)

20 outubro mércores Aditivos (9P) Aditivos (10P) Historia gandeiría (1TI) Historia gandeiría (2TI) Historia gandeiría (3 TI)

21 outubro xoves Química orgánica e bioquim. (3TI) Química Bioinorgánica (6P) Principios Físicos (3TI) Prod.leite explotación (2TI) Prod.leite explotación (3TI)

26 outubro martes Química orgánica e bioquim. (1P) Química orgánica e bioquim (2P) Química orgánica e bioquim (3P) Química orgánica e bioquim (4P)

27 outubro mércores Química orgánica e bioquim (5P) Química orgánica e bioquim (6P) Química orgánica e bioquim (7P) Química orgánica e bioquim (8P)

28 outubro xoves Química orgánica e bioquim. (9P) Química orgánica e bioquim (10P) Química orgánica e bioquim (11P) Química orgánica e bioquim (12P)

–

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – –

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

3 novembro mércores Principios Físicos (4P) Principios Físicos (5P) Principios Físicos (6P) Análise química I (2T)

4 novembro xoves Química Bioinorgánica (7P) Química Bioinorgánica (8P) Principios Físicos (7P) Principios Físicos (8P) Principios Físicos (9P)

9 novembro martes Prod.leite explotación (1P) Prod.leite explotación (2P) Prod.leite explotación (3P) Prod.leite explotación (4P) Prod.leite explotación (5P)

10 novembro mércores Principios Físicos (10P) Principios Físicos (11P) Principios Físicos (12P) Análise química I (3T)

11 novembro xoves Análise química I (4T) Prod.leite explotación (6P) Prod.leite explotación (7P) Prod.leite explotación (8P) Prod.leite explotación (9P)

16 novembro martes Variacións calid. do leite (1T) Microbioloxía (1T) Microbioloxía (2T) Microbioloxía (3T) Microbioloxía (1TI)

17 novembro mércores Análise química I (5T) Variacións calid. do leite (2T) Prod.leite explotación (10P) Prod.leite explotación (11P) Prod.leite explotación (12P)

18 novembro xoves Variacións calid. do leite (3T) Análise química I (6T) Análise química I (7T) Aditivos (11P) Aditivos (12P)

23 novembro martes Variacións calid. do leite (4T) Microbioloxía (4T) Microbioloxía (5T) Microbioloxía (6T) Microbioloxía (2TI)

24 novembro mércores Variacións da calid. do leite (5T) Variacións da calid. do leite (6T) Análise química I (8T) Análise química I (9T)

25 novembro xoves Variacións da calid. do leite (1P) Variacións da calid. do leite (2P) Variacións da calid. do leite (3P) Variacións da calid. do leite (4P) Variacións da calid. do leite (1TI)

–

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

2 novembro martes Principios Físicos (1P) Principios Físicos (2P) Principios Físicos (3P) Análise química I (1T)

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – –

– – – – –

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

2 decembro xoves Variacións da calid. do leite (5P) Variacións da calid. do leite (6P) Variacións da calid. do leite (7P) Variacións da calid. do leite (8P) Variacións da calid. do leite (2 TI)

14 decembro martes Análise química I (1P) Análise química I (2P) Análise química I (3P) Análise química I (4P) Análise química I (5P)

15 decembro mércores Análise química I (6P) Análise química I (7P) Análise química I (8P) Análise química I (9P) Análise química I (10P)

16 decembro xoves Análise química I (11P) Análise química I (12P) Análise química I (1TI) Análise química I (2TI) Análise química I (3TI)

21 decembro martes

22 decembro mércores Química bioinorgánica (1TI) Química bioinorgánica (2TI)

– – – –

Aditivos (1 TI) Aditivos (2 TI) Aditivos (3 TI)

–

2011 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

1 decembro mércores Microbioloxía (5P) Microbioloxía (6P) Microbioloxía (7P) Microbioloxía (8P)

–

2010 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

30 novembro martes Microbioloxía (1P) Microbioloxía (2P) Microbioloxía (3P) Microbioloxía (4P)

– – – – –

11 xaneiro martes Ingredientes (1T) Ingredientes (2T) Ingredientes 1P) Ingredientes (2P) Ingredientes (3P)

12 xaneiro mércores Ingredientes (3T) Ingredientes (4T) Ingredientes (4P) Ingredientes (5P) Ingredientes (6P) 7

13 xaneiro xoves Ingredientes (5T) Ingredientes (6T) Ingredientes (7P) Ingredientes (8P) Ingredientes (1TI)

2011 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

2011 16:00h 17:00h 17:00h 18:00h 18:00h 19:00h 19:00h 20:00h 20:00h 21:00h

– – – – –

18 xanerio martes Zona muxido (1T) Zona muxido (2T) Zona muxido (3T) Zona muxido (1P) Zona muxido (2P)

20 xaneiro Xoves Zona muxido (3P) Zona muxido (4P) Zona muxido (1TI)

25 xaneiro martes Envases (1T) Envases (2T) Envases (1P) Envases (2P) Envases (3P)

26 xaneiro mércores Envases (3T) Envases (4T) Envases (4P) Envases (5P) Envases (6P)

27 xaneiro xoves Envases (5T) Envases (6T) Envases (7P) Envases (8P) Envases (1TI)

Aulas e laboratorios

Clases teóricas: Aula 1 (ao lado da cafetería). Facultade de Ciencias

Clases prácticas: MATERIA

PRÁCTICA

LOCALIZACIÓN

Aditivos alimentarios no leite

1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P

Aula 1 Facultade de Ciencias

Análise química do leite e produtos lácteos I Envases e embalaxes

Estudo da zona de muxido nunha explotación de gando de vacún de leite Historia da gandeiria e as industrias lácteas Ingredientes alimentarios

Laboratorio 22 Facultade de Ciencias Aula 1 Facultade de Ciencias

1P, 2P, 3P, 4P

Aula 1 Facultade de Ciencias

1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P

Aula 1 Facultade de Ciencias Aula 1 Facultade de Ciencias

Microbioloxía do leite e produtos lácteos

1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P

Aula de Produtos Lácteos

Principios físicos dos procesos na industria láctea

1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P

Laboratorio física novo Facultade de Ciencias

Produción do leite na explotación Química bioinorgánica dos elementos presentes no leite Química orgánica e bioquímica de produtos lácteos Variacións da calidade do leite e repercusións tecnolóxicas

1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P, 9P, 10P, 11P, 12P 1P, 2P, 3P, 4P, 5P, 6P, 7P, 8P

Lab. Produción Animal (Lab. 4E 001, Pav. IV. Fac. Veterinaria) Aula 1 Facultade de Ciencias Lab. Bioquímica. Pav. II. Facultade de Veterinaria Aula de Produtos Lácteos

Programas materias 1º Cuadrimestre

Obrigatorias:

MATERIA Microbioloxía do leite e produtos lácteos

HORAS PRESENCIAIS 6T + 8P + 2TI

Principios físicos dos procesos da industria láctea

9T + 12P + 3TI

Produción do leite na explotación

9T + 12P + 3TI

Química bioinorgánica dos elementos presentes no leite

6T + 8P + 2TI

Química orgánica e bioquímica de produtos lácteos

9T + 12P + 3TI

Variacións da calidade do leite e repercusións tecnolóxicas

6T + 8P + 2TI

Optativas:

MATERIA Aditivos alimentarios no leite

HORAS PRESENCIAIS 9T + 12P + 3TI

Análise químico do leite e produtos lácteos I

9T + 12P + 3TI

Envases e embalaxes Récipients et emballages Estudo da zona de muxido nunha explotación de gando vacún de leite Historia da gandería e as industrias lácteas

6T + 8P + 2TI

Ingredientes alimentarios Ingrédients alimentaires

3T + 4P + 1TI 9T + 12P + 3TI 6T + 8P + 2TI

T: horas expositivas teóricas. P: horas interactivas prácticas. TI: titorías.

ADITIVOS ALIMENTARIOS NO LEITE Cod. 205 Área de coñecemento: Química Orgánica Departamento: Química Orgánica Descrición da Materia: Estrutura e propiedades dos aditivos empregados na industria láctea

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Manuel Paz Castañal (manuel.paz@usc.es)

Obxectivos O programa da materia "Aditivos Alimentarios" está deseñada para que o alumnado adquira coñecementos sobre: 1. A función dos aditivos máis comúns empregados habitualmente nos alimentos, con especial énfase no seu uso en derivados lácteos. 2. O método de obtención dos aditivos alimentarios, distinguindo especialmente entre os de orixe natural e sintético. 3. Os aspectos metabólicos e toxicolóxicos máis relevantes dos aditivos alimentarios. 4. As propiedades físicas e químicas dos aditivos alimentarios e as súas implicacións á hora de empregalos.

Programa de teoría 1. INTRODUCIÓN 1.1. Aditivos alimentarios. Definición e usos 1.2. Clasificación dos aditivos en función da súa acción 1.3. Criterios para a utilización de aditivos alimentarios 1.4. A problemática asociada AO uso de aditivos. Beneficios e riscos 1.5. Estudios toxicolóxicos 2. COLORANTES 2.1. Absorción da luz. Conxugación 2.2. COLORANTES NATURAIS 2.2.1. Curcumina 2.2.2. Riboflavina 2.2.3. Ácido carmínico 2.2.4. Clorofilas 2.2.5. Caramelo 2.2.6. Carbón vexetal 2.2.7. Carotenoides, xantofilas 2.2.8. Betanina 2.2.9. Antocianinas 2.3. COLORANTES ARTIFICIAIS 2.3.1. Azo compostos tartracina, amarelo laranxa S, azorrubina, amaranto, roxo Ponceau, negro brillante. 2.3.2. trifenilmetanos: azul V, azul brillante cfc, verde lisamina 2.3.3. Ourtros: eritrosina, amarelo de quinolina, índigo, marrón FK, marrón HT

2.3.4. Colorantes para superficies 3. CONSERVANTES 3.1. Métodos históricos de conservación de alimentos 3.2. Métodos de conservación de alimentos que non requiren aditivos químicos 3.3. Ácidos orgánicos de cadea corta. Mecanismo molecular de inhibición de microorganismos 3.4. Sorbatos, propionatos, acetatos e benzoatos 3.5. Ésteres do ácido 4-hidroxibenzoico 3.6. Produtos para tratamentos externos: bifenilo, ortofenilfenol 3.7. Antibióticos: nisina, pimaricina. 3.8. Outros conservantes: Hexametilentetramina, dicarbonato de dimetilo, ácido bórico e tetraborato sódico. 3.9. Nitritos e nitratos 3.10. Sulfitos, dióxido de xofre abisulfitos. 3.11. Bacteriocinas e lantibióticos. 4. ANTIOXIDANTES 4.1. Mecanismo da oxidación de lípidos. 4.1.1. Reacción radicalaria de oxidación de lípidos. 4.1.2. Reaccións de lípidos monoinsaturados e poliinsaturados. 4.1.3. Reaccións de rotura de hidroperóxidos 4.1.4. Iniciación da reacción radicalaria. Implicación de catións metálicos. 4.2. Mecanismos de acción de antioxidantes. 4.2.1. Antioxidantes por acción redutora. 4.2.2. Antioxidantes por formación de complexos con catións metálicos. 4.3. Ascorbatos. 4.4. Antioxidantes fenólicos: tocoferoles, galatos, butilhidroxianisol, butilhidroxitolueno, terbutilhidroquinona 4.5. Axentes quelatantes 4.5.1. Etilendiaminotetraacetatos (EDTA) 4.5.2. Lactatos, tartratos e citratos 5. XELIFICANTES, ESPESANTES E ESTABILIZANTES. 5.1. Modo de acción dos xelificantes. Interacción de polisacáridos con auga. 5.2. Procedentes de algas: alginatos, agar-agar e carraxenanos 5.3. Pectinas 5.4. Gomas vexetais: gomas garrofín, guar, tragacanto, arábica e xantana 5.5. Almidóns modificados 5.6. Celulosa e celulosas modificadas 6. EMULSIONANTES. 6.1. Mecanismo de acción dos emulsionantes. 6.2. Lecitina 6.3. Tweens 6.4. Ésteres de mono e diglicéridos de ácidos graxos 6.5. Caseinatos 6.6. Espumantes 7. REGULADORES DE ACIDEZ 7.1. A regulación da acidez nos alimentos. 7.2. Reguladores de acidez con outras funcións como aditivos. 7.3. Ácidos orgánicos: gluconatos, malatos, fumaratos, adipatos, succinatos 7.4. Ácidos minerais 7.5. Bases: hidróxidos e carbonatos 7.6. Fosfatos e polifosfatos 8. ANTIAGLUTINANTES E ANTAPELMAZANTES 8.1. Mecanismos de acción 8.2. Ferrocianuros, silicatos 8.3. Ácido esteárico e sales

9. POTENCIADORES DE SABOR 9.1. A sensación gustativa. 9.2. Glutamatos. 9.3. Ribonucleótidos 10. EDULCORANTES 10.1. Teoría do sabor doce 10.2. Edulcorantes nutritivos 10.3. Edulcorantes baixos en calorías 10.3.1. Ciclamato 10.3.2. Sacarina 10.3.3. Aspartamo e outros dipéptidos 10.3.4. Acesulfamo K 11. SUBSTITUTOS DE GRAXAS. 11.1. Baseados en ésteres de polialcoholes 11.1.1. Triésteres de glicerol: Caprenin e Salatrim 11.1.2. Poliésteres de sacarosa: Olestra 11.2. Baseados en carbohidratos 11.3. Baseados en proteínas

Competencias que debe adquirir o alumnado 1. Identificar os aditivos presentes nun alimento e asignarlles a súa función. 2. Racionalizar a necesidade do seu uso. 3. Analizar a súa idoneidade, baseándose nas súas propiedades físicas, químicas e toxicolóxicas, e propoñendo alternativas en caso de consideralo necesario.

Bibliografía 

Química de los Alimentos: Mecanismos y Teoría. Wong, Dominic S. H. Zaragoza: Acribia, S.A, 1995.  Aditivos alimentarios : propiedades, aplicaciones y efectos. sobre la salud. Calvo Rebollar, Miguel./ /Zaragoza : Mira Editores, D.L. 1991.  <http://iacobus.usc.es/search%7ES1*gag/aCubero%2C+Nuria/acubero+nuria/-3,1,0,B/browse>; Monferrer, Abert; Villalta, Jordi. *Madrid: A. Madrid-Vicente, D.L. 2002.  Aditivos y auxiliares de fabricación en las industrias agroalimentarias. Multon, J.L. (coordinador), Zaragoza: Acribia, D.L.2000. Bibliografía complementaria:  Antioxidantes de los alimentos: aplicaciones prácticas. Jan Pokorny, Nedyalka Yanishlieva, Michael Gordon (editores) Zaragoza: Acribia, D.L. 2004.  Conservación química de los alimentos : características, usos, efectos . Erich Lück, Martin Jager. 2ª Ed. Zaragoza: Acribia, D.L.1999  Los Aditivos en los alimentos según la Unión Europea y la legislación española. Antonio Madrid Vicente, Javier Madrid Cenzano (coordinadores) Madrid: AMV Mundi Prensa, 2000.

Sistema de avaliación da aprendizaxe O método principal de avaliación consistirá nun exame escrito ó final do curso (60% da nota). Ademáis valorarase a participación nas clases e na exposición e discusión de traballos con un 30% da nota. A asistencia ás clases de laboratorio será un requisito imprescindible. A realización das prácticas e a presentación do informe das mesmas valoraráse con un 10% da

nota. Tempo de estudos e de traballo persoal que debe dedicar un estudante para superala Estudo dos contidos da asignatura: 30 horas Preparaci贸n de traballo pr谩ctico: 10 horas

ANÁLISE QUÍMICA DO LEITE E PRODUTOS LÁCTEOS I Cod. 220 Área de coñecemento: Química Analítica, Nutrición e Bromatoloxía Departamento: Química Analítica, Nutrición e Bromatoloxía.

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Prof. Manuel Aboal Somoza (m.aboal@usc.es) Tlf. 982 285 900 Ext. 24063 Titorías: Martes, Mércores e Xoves 11:00-13:00 Despacho: 15 (1º andar) Facultade de Ciencias

Obxectivos O obxectivo xeral da asignatura é introducir ó alumno no campo das principais técnicas analíticas aplicables e aplicadas á análise do leite e produtos lácteos. Para iso serán obxectivos concretos formar ó alumno en: • O proceso analítico. • O fundamento e a aplicabilidade das técnicas analíticas de interese. • O tratamiento de datos e a súa interpretación para obter os resultados buscados.

Avaliación Na medida do posible e razoable, a evaluación da materia farase de modo continuo. Realizarase (o 16 de Decembro de 2010) unha proba escrita para avaliar os coñecementos teóricos adquiridos. As clases prácticas de laboratorio evaluaranse a partir dos correspondentes informes de prácticas, así como en función da actitude e traballo no laboratorio. Dada a proporción entre as horas presenciais teóricas (9 horas) e de prácticas de laboratorio (12 horas), a nota final resultará da suma ponderada das notas de ambas partes da asignatura. Dito de outro modo, a “nota de teoría” e a “nota de prácticas” supoñen un 45,5 % e un 54,5 %, respectivamente, da nota final. Para poder aprobar a asignatura será obligatoria a asistencia á totalidade das sesións de prácticas de laboratorio. Ademáis, será necesaria a realización dos experimentos que se programen.

Programa de teoría Tema 1: Introdución Tema 2: Toma e tratamento da mostra Tema 3: Tratamento de datos Tema 4: Técnicas ópticas (I): Espectrofotometría Ultravioleta-Visible (UV-Vis) Tema 5: Técnicas ópticas (e II): Espectrofotometría Infrabermella (IR) Tema 6: Técnicas cromatográficas (I): Cromatografía Líquida de Alta Resolución (HPLC) Tema 7: Técnicas cromatográficas (e II): Cromatografía de Gases (GC) .

Programa de prácticas Práctica 1: Espectrofotometría UV-Vis Práctica 2: Cromatografía Líquida de Alta Resolución (HPLC) Práctica 3: Cromatografía de Gases (GC)

Competencias que debe adquirir o alumnado   

Coñecer o fundamento e a utilidade das principais técnicas analíticas aplicables na análise do leite e dos produtos lácteos. Ter coñecementos básicos para seleccionar e aplicar a técnica de análise máis adecuada para resolver un problema concreto. Saber planificar e levar a cabo análises sobre diferentes mostras.

Bibliografía  

CAMARA (Editora):“Toma y Tratamiento de Muestras”, Síntesis, Madrid (2002). N.T. CROSBY, I. PATEL:“General Principles of Good Sampling Practice”, Royal Society of Chemistry, Cambridge (1995).  D.C. HARRIS:“Análisis Químico Cuantitativo” 2ª Ed., Reverté, Barcelona (2001).  L. HERNANDEZ HERNANDEZ, C. GONZALEZ PEREZ:“Introducción al Análisis Instrumental”, Ariel Ciencia, Barcelona (2002).  F. ROUESSAC, A. ROUESSAC:“Chemical Analysis. Modern Instrumentation, Methods and Techniques” 2nd Ed., Wiley, Chichester (2007).  K.A. RUBINSON, J.F. RUBINSON:“Análisis Instrumental”, Prentice Hall, Madrid (2001).  D.A. SKOOG, D.M. WEST, F.J. HOLLER, S.R. CROUCH:“Fundamentos de Química Analítica” 8ª Ed., Thomson / Paraninfo, Madrid (2005)  D.A. SKOOG, F.J. HOLLER, T.A. NIEMAN:“Principios de Análisis Instrumental” 5ª Ed., McGraw-Hill / Interamericana, Madrid (2003). Nota: cando sexa oportuno, indicaranse ademais textos especializados sobre temas ou aspectos concretos.

Observacións Aínda que hay prerrequisitos normativos específicos para cursar esta materia, para acadar uns mellores comprensión e aproveitamento desta asignatura é desexable que se posúan/adquiran coñecementos previos sobre as características físico-químicas do leite e os produtos lácteos, como base para o estudo das técnicas analíticas, así como coñecementos básicos de Química Analítica.

ENVASES E EMBALAXES Cod. 209 Departamento: Agroalimentario. Agrocampus-Ouest. Francia. Descrición da materia: O mercado do embalaxe; técnica de embalado; principais materias empregados; interaccións alimento/envase; aspectos lexislativos.

Horas presenciais Expositivas: 6 Interactivas: 8 Titorías: 2

Profesores e titorías Prof. Valérie Lechevalier-Datin(valerie.lechevalier@agrocampus-ouest.fr). Agrocampus Ouest. Departament agro-alimentaire 65, rue de Saint-Brieuc -CS 84215Rennes Cedex, Francia 35042 Tlf. 33 223485695 Fax. 33 223485578

Obxectivos O obxectivo desta materia é permitir que aos alumnado aprenda a importancia crecente do embalaxe nos produtos alimentarios, e particularmente no caso dos produtos lácteos, así como coñecer a evolución das súas funcións (técnica, servizo, marketing, medio ambiente). Conseguir que o alumnado sexa consciente de que o embalaxe non é un ente pasivo, senón que interacciona co produto para mellorar a súa conservación, de xeito que sexan capaces, nun futuro, de concibir eles mesmos un tipo de embalaxe.

Programa de teoría 1. O mercado do embalaxe. 2. A técnica de embalado: os principais materiais (plástico, vidro, metal, papelcartón...). 3. As relacións continente-contido. 4. O marketing e o embalaxe. 5. Os aspectos regulamentarios. 6. Análise de casos particulares.

Competencias que debe adquirir o alumnado    

Coñecer a situación do sector do envase e embalaxe. Coñecer as vantaxes e desvantaxes dos diferentes materiais empregados para, chegado o momento, poder escoller o mais axeitado. Saber cales son os mecanismos de interacción envase/alimento para, segundo o caso, previlos ou potencialos. Aplicar a lexislación vixente en materia de envase e embalaxe en cada caso concreto, sabendo cales son as limitacións existentes.

ESTANCIA EN EMPRESA, EXPLOTACIÓN OU LABORATORIO Cod. 109 Área de coñecemento: Varias Departamento: Varias

Horas presenciais Expositivas: 15 Interactivas: 20 Titorías: 5

Profesores e titorías O alumno terá un titor na Empresa que o introducirá no traballo habitual que se desenvolve na mesma. Tamén terá un titor na Universidade que o guiará nas dudas e na realización dunha memoria sobre a súa estadía.

Obxectivos O rematar o Módulo I (1º Cuadrimestre do 1º Curso) o alumno deberá realizar unha estadía curta, de un mes de duración (5 créditos), nunha empresa láctea, explotación gandeira ou laboratorio ralacionado co sector. O obxectivo desta pequena estancia neste primeiro Módulo é acercar ao alumno a realidade do sector lácteo. O final da estadía o alumno deberá elaborar unha memoria do traballo realizado durante ese tempo.

Avaliación O 70% da nota será adxudicado polo titor da Empresa tendo en conta os seguintes criterios: asistencia, autonomía, iniciativa, motivación e rendemento do alumno. O 30% restante será adxudicado polo titor da Universidade a través da valoración da memoria presentada polo alumno.

Programa Os contidos serán variables en función do lugar donde se realice a estancia (envasadora de leite, fabricación de produtos lácteos, queixería, explotación, control leiteiro, laboratorio de calidade, etc).

Competencias que debe adquirir o alumnado Coa realización desta pequena estancia o alumno terá un primeiro contacto co sector que lle debe servir para adquirir unha primeira visión do traballo que se fai nunha industria, explotación ou laboratorio lácteo.

ESTUDO DA ZONA DE MUXIDO NUNHA EXPLOTACIÓN DE GANDO VACÚN DE LEITE Cod. 201 Área de coñecemento: Enxeñería Agroforestal Departamento: Enxeñería Agroforestal Descrición da Materia: Nesta materia estúdanse as características que debe ter a zona onde se leva a cabo o muxido das vacas. Para iso vaise partir dunha serie de contidos relacionados coa descrición dos elementos que a compoñen, da organización dos mesmos e do procedemento de dimensionado que permite deseñar cada un deles para facer que o labor de muxido se leve a cabo dunha maneira eficiente, favorecendo tanto a organización e bo desenvolvemento do traballo coma o benestar das vacas.

Horas presenciais Expositivas: 3 Interactivas: 4 Titorías: 1

Profesores e titorías M. Elena Fernández Rodríguez (melena.fernandez@usc.es) Titorías: Luns, martes e mércores de 17:00 a 19:00 h

Obxectivos Nesta materia estúdanse as características que debe ter a zona onde se leva a cabo o muxido das vacas. Para iso vaise partir dunha serie de contidos relacionados coa descrición dos elementos que a compoñen, da organización dos mesmos e do procedemento de dimensionado que permite deseñar cada un deles para facer que o labor de muxido se leve a cabo dunha maneira eficiente, favorecendo tanto a organización e bo desenvolvemento do traballo coma o benestar das vacas. Os obxectivos que se pretenden acadar son o coñecemento das partes da zona de muxido e cómo levar a cabo o seu dimensionado, de maneira que se poidan propoñer distintas posibilidades como alternativas para a solución final, valorando adecuadamente a súa idoneidade para as circunstancias de partida e propoñendo, finalmente, a opción máis apropiada.

Programa de teoría -

Introdución. Principais sistemas de muxido. A zona de muxido na explotación de leite, elementos e características das áreas que a compoñen. Influencia na organización do conxunto do aloxamento. Sistemas de estabulación para gando vacún de leite. Descrición e análise. Explotacións en réxime extensivo. Organización do traballo e instalacións necesarias. Explotacións en réxime intensivo: estabulación trabada, estabulación libre. A corte: áreas que a compoñen, tipoloxía, elementos de distribución interna, estudo dimensional. Factores relacionados co aloxamento que poden incidir na calidade do leite.

Estudo dimensional da zona de muxido. Capacidade da área de espera: dimensións. Rutina de muxido. A sala de muxido: tipoloxía, estudo dimensional. Sistemas de muxido voluntario. Outras dependencias. Encaixe dimensional. Análise da organización do conxunto corte-zona de muxido. Influencia do sistema estrutural. Estudo de casos: solucións de distribución en planta.

Programa de prácticas -

Horas presenciais de carácter práctico. Estudo de casos concretos de dimensionado de zonas de muxido. Horas de traballo persoal do alumnado: Estarán relacionadas coa realización de exemplos prácticos de dimensionado de zonas de muxido, organización do conxunto corte-zona de muxido en relación con diferentes distribucións da zona de muxido e encaixe dimensional: - Estudo de casos: análise das características, vantaxes e inconvenientes, proposta de solucións. - Traballo de curso: dimensionado de zonas de muxido para diferentes condicións de partida, integración no conxunto da explotación.

Competencias que debe adquirir o alumnado A materia está orientada a proporcionar a formación necesaria para dar unha solución final válida para levar a cabo o muxido de gando vacún de leite de xeito eficiente. Para isto, como competencias específicas, vaise adquirir o coñecemento dos aspectos fundamentais necesarios, o das bases e criterios para o dimensionado desta zona, e o coñecemento da esquematización de todo o proceso de deseño e dimensionado. Como competencias xenéricas que vai adquirir o alumnado, perséguense os seguintes valores: - Capacidade de análise: para valorar as condicións de partida e as posibles solucións que se poidan presentar. - Capacidade de síntese: para extraer os aspectos máis relevantes dos diferentes enfoques das solucións que se propoñan. - Creatividade: á hora de propoñer alternativas ás solucións. - Organización e planificación: durante o proceso de deseño, dimensionado e elección da solución máis axeitada.

Bibliografía       

Actas do congreso bianual: Western Dairy Management Conference. USA. Bickert, W.G.; Holmes, B.; Janni, K.; Kammel, D.; Stowell, R.; Zulovich, J. 2000. Dairy freestall: housing and equipment. Ed. Midwest Plan Service. Ames. Iowa. Buxadé Carbó, C.; Torres Caballero, M. 2007. Vacuno de leche de alta producción (V.L.A.P.): sus alojamientos e instalaciones. Ed. Euroganadería. Madrid. Buxadé Carbó, C. (coord.). 2009. Bienestar animal y vacuno de leche: mitos y realidades. Ed. Euroganadería. Madrid. Buxadé Carbó, C. (coord.). 2002. El ordeño en el ganado vacuno: aspectos claves. Ed. Mundi-Prensa. Madrid. Callejo Ramos, A. 2009. Cow comfort: El bienestar de la vaca lechera. Ed. Servet. Zaragoza. Carreira Pérez, X. C. 1996. Aloxamentos para gando vacún de leite. Ed. Consellería de Agricultura, Gandería e Montes. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela.



Fernández Rebollo, M. J.; Ortiz Somovilla, V. (coord.). 2002. Manual de instalaciones para explotaciones lecheras. Ed. Junta de Andalucía. Consejería de Agricultura y Pesca. Sevilla.

Observacións É interesante revisar empregando a bibliografía recomendada as características do aloxamento das vacas de leite, para dispor desa información no momento de estudar especificamente a zona de muxido.

HISTORIA DA GANDERÍA E AS INDUSTRIAS LÁCTEAS Cod. 204 Área de coñecemento: Historia Contemporánea Departamento: Historia Contemporánea e de América Descrición da Materia: Ofertar unha visión histórica da evolución da gandería e da industria de transformación láctea na contemporaneidade co fin de comprender a realidade actual.

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Ana Cabana Iglesia (ana.cabana@usc.es ) Ext. 24728 Titorías: Luns 17:00-19:00 e xoves 16:00-18:00 na Facultade de Humanidades. Despacho 118 (2º andar)

Obxectivos 1. Proporcionar unha visión sintética, razoada e multicausal da evolución da gandería nos séculos XIX e XX 2. Situar historicamente os procesos fundamentais que outorgan sentido á actual configuración da cabana gandeira 3. Adquirir coñecemento sobre o funcionamento dos procesos de cambio da política agraria en materia de gandería 4. Comprender os procesos de innovación tecnolóxica e o xurdimento das industrias lácteas

Programa de teoría 1. A crise agraria finisecular (1880-1900): as mudanzas na cabana gandeira o comezo da evolución gandeira en España e Galicia 2. As razas bovinas: debate agronómico sobre as razas e as súas aptitudes. Entre a selección e o cruzamento. A “frisonización” da cabana gandeira. 3. O papel dos técnicos: os enxeñeiros agrónomos e os veterinarios. Experimentación Agronómica. Condicións de hixiene, reprodución e programas de mellora 4. Desenvolvemento pecuario e políticas agrarias: do Agrarismo e a Autarquía á PAC 5. A innovación tecnolóxica arredor da gandería 6. O papel das industrias lácteas. Os seus inicios e o despregue da actividade de transformación

Programa de prácticas O alumnado desenvolverá un traballo individual sobre algún dos contidos do curso titorizado pola profesora, a partir do cal deberá facer unha breve exposición na aula.

Avaliación O alumnado desenvolverá un traballo individual sobre algún dos contidos do curso titorizado polo/a docente. Valorarase a participación activa nas aulas.

Competencias que debe adquirir o alumnado o o o o

Adquirir perspectiva e capacidade para a comprensión dos actuais problemas da gandería. Coñecer e valorar as transformacións políticas como indutoras do cambio da gandería ao longo da contemporaneidade Reparar e avaliar en termos económicos, sociais e medioambientais as transformacións técnicas. Ver con perspectiva histórica a realidade actual do agro europeo, español e galego e a súa problemática.

Bibliografía     

 

      

BERNÁRDEZ SOBREIRA, A., (1998), Os atrancos do sector pecuario galego no contexto da construcción do mercado interior español, 1900-1921, Documentos de Traballo do IDEGA, Santiago, USC BERNÁRDEZ SOBREIRA, A., (1999), "Desenvolvemento pecuario e autarquía : as prospostas de mellora bovina na Galicia de postguerra (1940-1950)", Ingenium, 6, pp.65-80 BERNÁRDEZ SOBREIRA, A., (1998), "A evolución do sector pecuario na Galicia contemporánea, especialización productiva e mercantilización na sociedade rural", Semata, 9, pp 371-388 CLAR MOLINER, E., (2005), "Del cereal alimento al cereal pienso. Historia y balance de un intento de autosuficiencia ganadera: 1976-1972", Historia Agraria, 37, pp. 513-544 CONTRERAS HERNÁNDEZ, J. (1997), "Alimentación y sociedad. Sociología del consumo alimentario en España", en GÓMEZ BENITO, C.; GONZÁLEZ RODRÍGUEEZ, JJ. (ed.), Agricutura y sociedad en la España contemporéna, Madrid, CIS DOMÍNGUEZ MARTÍN, R., (2001), "Las transformaciones del sector ganadero en España (1940-1985), Ager, 1, pp. 47-84 DOMÍNGUEZ MARTÍN, R., (2003), "La industria láctea en España", en BARCIELA, C.; VITTORIO, A., (eds.), Las industriass agroalimentarias en Italia y España durante los siglos XIX y XX, Alicante, Publicaciones de la Universidad de Alicante, pp. 457-496 FERNÁNDEZ PRIETO, L., (1992), Labregos con ciencia. Estado, sociedade e innovación tecnolóxica na agricultura galega, 1850-1939, Vigo, Xerais FERNÁNDEZ PRIETO, L, (2006), "A creación da raza rubia", en A Gandaría Tesouro de Galicia, Santiaago de Compostela. Xunta de Galicia, Ternera Gallega, pp. 97-106 GARCÍA PASCUAL, F. (1998),La ganadería en Cataluña, Lleida, Milenio LANGREO NAVARRO, A., (1995), Historia de la industria láctea española: una aplicación a Asturias, 1830-1995, Madrid, MAPA LIÑARES, A. (ed.), Feiraco e o Val da Barcala : un camiño de progreso, Negreira, Feiraco, 1995 LÓPEZ MARTÍNEZ, M., (1995), Análisis de la industria agroalimentaria española, 1878-1989, Madrid LÓPEZ IGLESIAS, E., O Sector leiteiro galego : análise de algúns aspectos demográficos, Agalia, 1, pp. 76-97

   

PUJOL ANDREU, J. et al, (2006), "El consumo de leche fresca en Cataluña entre mediados del siglo XIX y 1935: la difusión de un nuevo alimento", Historia Agraria, 42, pp. 303-325 PUJOL ANDREU, J., (2002), "Especialización ganadera, industrias agroalimentarias y costes de transacción: Cataluña, 1880-1935", Historia Agraria, 27, pp. 191-219 SINEIRO GARCÍA, F., (1993), "Caracterización do aprovisionamento, producción e mercados das industrias lácteas galegas", Cooperativismo e economía social, 8, pp. 147-165 VENCE DEZA, X., (1999), "O Caso Leyma", Tempos Novos, 29, pp. 29-32

INGREDIENTES ALIMENTARIOS Cod. 206 Departamento: Agroalimentario. Agrocampus-Ouest. Francia. Descrición da materia: Diferentes ingredientes empregados na industria láctea. Funcións e método de aplicación. Características dos produtos obtidos. Lexislación implicada.

Horas presenciais Expositivas: 6 Interactivas: 8 Titorías: 2

Profesores Francoise Nau (francoise.Nau@agrocampus-ouest.fr) Agrocampus Ouest. Departament Agroalimentaire 65, rue de Saint-Brieuc -CS 84215Rennes Cedex, Francia 35042 Tlf. 33 223485695 Fax. 33 223485578

Obxectivos Introducir ao alumnado no campo dos ingredientes alimentarios tecno-funcionais: orixe, propiedades bioquímicas e tecnolóxicas, procedementos de obtención.

Programa de teoría 1. Introdución: complexidade dos alimentos; noción de tecno-funcionalidade; o por que dos ingredientes; lexislación implicada. 2. Propiedades reolóxicas e textura dos alimentos: definicións reolóxicas; métodos de análise reolóxico e exemplos de aplicacións. 3. O ovo, ingrediente polifuncional: propiedades interfaciais (espumas e emulsións), propiedades xelificantes. 4. Os substitutos do ovo: proteínas lácteas; xelatina; almidón; outros polisacáridos. 5. Mercado e tendencias no sector dos produtos lácteos intermediarios.

Competencias que debe adquirir o alumnado    

Coñecer cales son os principais ingredientes empregados na industria láctea. Comprender o modo de actuación dos ingredientes, e as formas de manexo nos produtos. Estudar as características dos produtos obtidos. Coñecer a lexislación implicada que limita o uso dos diferentes ingredientes estudados.

MICROBIOLOXÍA DO LEITE E PRODUTOS LÁCTEOS Cod. 106 Área de coñecemento: Microbioloxía Departamento: Microbioloxía e Parasitoloxía

Horas presenciais Expositivas: 6 Interactivas: 8 Titorías: 2

Profesores Joaquín Manuel Garrido Vázquez (jgarrido@usc.es) Rosa Ana Sueiro Benavides (rosaana.sueiro@usc.es)

Obxectivos Ten como obxectivo proporcionar ao estudante a información necesaria para que poida recoñecer os distintos microorganismos que poden atoparse no leite como flora normal, alterante ou patóxena, recoñecendo os efectos coa súa presenza pode causar nos produtos lácteos, as fontes e as vías de contaminación.

Programa de teoría 1. Principios básicos que afectan ao crecemento e, supervivencia de microorganismos en leite e derivados. 2. O leite e derivados como ambientes axeitados para a proliferación bacteriana: propiedades físicas, químicas e nutricionais. 3. Orixe e importancia dos microorganismos presentes en diferentes tipos de leite e produtos lácteos. 4. Destrución e inhibición de microorganismos: estratexias de conservación de leite e derivados. 5. Microorganismos indicadores e criterios microbiolóxicos aplicables o leite e derivados. 6. Microorganismos patóxenos transmisibles por leite e derivados. 7. Microorganismos alterantes de leite e derivados. 8. Microorganismos e actividades fermentativas de importancia en produtos lácteos.

Programa de prácticas PREPARACIÓN DAS MOSTRAS DE LEITE E PRODUTOS LÁCTEOS. Toma de mostras. Trituración e obtención de homoxeneizados. Preparación de dilucións decimais. ANÁLISE MICROBIOLÓXICO DO LEITE E PRODUTOS LÁCTEOS. Illamento e reconte de xermes totais. Investigación e reconte de enterobacterias totais. Investigación e reconte de estafilococos coagulasa positivos. Investigación de patóxenos (Salmonella spp. y/o Listeria monocytogenes). Comparación dos resultados coa normativa vixente.

Bibliografía 

Microbiología alimentaria: metodología analítica para alimentos y bebidas. María del Rosario Pascual Anderson, Vicente Calderón y Pascual. Díaz de Santos, Madrid (1999) - (2ª ed.)

        

Microbiología de los alimentos. David A.A. Mossel, Benito Moreno García, Corry B. Struijk. Acribia, Zaragoza (2002) - (2ª ed.) Microbiología de los alimentos. W.C. Frazier, D.C. Westhoff. ACRIBIA, Zaragoza (1993) - (4ª ed.) Higiene de los alimentos, microbiología y HACCP. S.J. Forsythe, P.R. Hayes. Acribia, Zaragoza (2002) - (2ª ed.) Microbiological applications: laboratory manual in general microbiology. Harold J. Benson. McGraw-Hill, Boston (2002) - (8th ed.) Food Borne Pathogens, an illustrated text. A.H. Varnam y M.G. Evans. Wolfe Publishing Ltd Food Microbiology Fundamentals and Frontiers. M.P. Doyle, L.R. Beuchat y T.J. Montville. ASM Press Guía práctica para el análisis microbiológico de la leche y los produtos lácteos. Henri Beerens, François M. Luquet. ACRIBIA, Zaragoza (1989) Leche y produtos lácteos: Tecnología, química y microbiología. Varnam, A. H., Sutherland, J. P. Ed. Diaz de Santos. 1995. Microorganisms in foods 6. Microbial ecology of food commodities. ICMSF. Blackie Academic & Professional, 1998.

PRINCIPIOS FÍSICOS DOS PROCESOS NA INDUSTRIA LÁCTEA Cod. 110 Área de coñecemento: Física Aplicada Departamento: Física Aplicada Descrición no plan de estudios: Propiedades físicas de interese do leite e dos produtos lácteos. Bases físicas dalgúns procesos importantes na industria láctea

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Proupín Castiñeiras, Jorge (xurso.proupin@usc.es) Facultade de Ciencias D-2.1 Rodríguez Núñez, Eugenio A. (eugenio.rodriguez@usc.es) Facultade de Ciencias D-2.3

Obxectivos Analizar certas propiedades físicas de interese do leite e dos principais productos lácteos, así como algúns dos principios físicos implicados en operacións do seu procesado. O estudante debe darse conta da importancia que ten o coñecemento das propiedades físicas do leite, e derivados, en relación co deseño óptimo das súas operacións de procesado industrial. Debe chegar a comprender o interese de integrar eses coñecementos cos correspondentes a outros campos de estudio (Química, Bioquímica, Microbioloxía, Enxeñería Química,…) co fin de mellorar a súa apreciación xeral no campo das operacións e procesos na industria láctea.

Programa de teoría PROPIEDADES FÍSICAS DO LEITE E DOS PRODUTOS LÁCTEOS Tema 1. Introdución Tema 2. Fluídos alimentarios: estática e dinámica Tema 3. Propiedades térmicas BASES FÍSICAS DOS PROCESOS NA INDUSTRIA LÁCTEA Tema 4. Xeneralidades sobre operacións e procesos na industria láctea. Tema 5. Conservación de alimentos por depresión da actividade da auga Tema 6. Conservación por tratamentos térmicos Tema 7. Conservación por refrixeración e conxelación Tema 8. Conservación por axentes químicos Tema 9 Conservación por fermentación

Programa de prácticas -

Determinación de propiedades físicas do leite e outros produtos lácteos. Estudo da velocidade de penetración de enerxía calorífica. Análise e control de envases. (Nota: A posibilidade de realizar estas e outras posibles prácticas dependerá da dispoñibilidade do material específico preciso)

Competencias que debe adquirir o alumnado Ser capaz de: - Realizar estudos de almacenaxe de leite, e do seu transvase. - Determinar e analizar propiedades térmicas. - Analizar o secado e curado dalgúns produtos lácteos. - Tratar situacións de conservación da leite mediante esterilización. - Coñecer os principios básicos da conservación de alimentos mediante axentes químicos, por fermentación, e mediante refrixeración e conxelación. - Analizar diferentes tipos de envases e de procedementos de envasado.

Bibliografía          

CASP, A.; ABRIL, J. Procesos de conservación de alimentos. Mundiprensa, 1999. GILLÉ-PÉREZ, J.M. Diccionario de la industria de la leche y de los productos lácteos, 2005. JEANTET, R.; ROIGNANT, M.; BRULÉ, G. Introducción a la tecnología quesera, 2003. JEANTET, R.; ROIGNANT, M.; BRULÉ, G. Ingeniería de los procesos aplicada a la industria láctea, 2005. LEWIS, M. J. Propiedades físicas de los alimentos y de los sistemas de procesado. Editorial Acribia, 1993. JOWITT, R. Physical Properties of foods. Elsevier (2 Volúmenes). PAUL SING., R.; R. HELDMAN, D. Introducción a la ingeniería de los alimentos. Editorial Acribia, 1997. IBARZ, A.; BARBOSA-CÁNOVAS, G. V. Operaciones unitarias en la ingeniería de los alimentos. Technomic Publishing Company, 1999. WALSTRA, P. Química y física lactológica, Editorial Acribia, 1987. WALSTRA, P, GEURTS, T.T.; NOOMEN, A.; JELLEMA, A.. Ciencia de la leche y tecnología de los productos lácteos, Editorial Acribia, 2001.

PRODUCIÓN DO LEITE NA EXPLOTACIÓN Cod. 101 Área de coñecemento: Produción animal Departamento: Anatomía e produción animal. Descrición da Materia: Nutrición e Fisioloxía . Cría e reprodución. Muxido e tecnoloxía do leite.

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Profesorado USC: Prof. Ignacio García Lara (glara@lugo.usc.es ) Prof. Dr. Antonio Iglesias Becerra (anigbe@lugo.usc.es ) Prof. Dra. Mª Teresa García Lara (mononagl@usc.es) Profesorado externo: D. Ramiro Fouz Dopacio. AFRICOR, Lugo. D. José Manuel Pérez Camiña. SETNA. Madrid. Titorías: Luns e martes: 9-12 h Produción Animal. Pav. IV . Facultade de Veterinaria.

Obxectivos O programa da materia pretende aportar aos participantes os elementos necesarios que lles permitan adquirir coñecementos teóricos e prácticos, respecto das características do leite, aspectos reprodutivos, produtivos, sanitarios e de manexo do rabaño leiteiro así como os métodos máis axeitados para a súa obtención.

Avaliación Sistema de avaliación continua ponderado, no que se valorará a asistencia e a participación activa nas clases teóricas e prácticas (40 %). Exame: proba escrita, con preguntas curtas (duración 90 minutos) (60 %).

Programa de teoría     

CAPITULO 1: GANDERÍA LEITEIRA: Explotación do vacún leiteiro. CAPITULO 2: NUTRICIÓN E FISIOLOXÍA: Efectos da alimentación sobre a produción leiteira. Factores fisiolóxicos que afectan á produción. CAPITULO 3: CRÍA E REPRODUCIÓN: Manexo reprodutivo dos efectivos do rabaño. Factores ambientais que afectan á produción CAPÍTULO 4: MELLORA XENÉTICA: Aspectos e efectos sobre o rabaño. CAPITULO 5: MUXIDO E TECNOLOXÍA DO LEITE: Aspectos extrínsecos e intrínsecos.

Programa de prácticas      

Práctica 1. VISITAS TÉCNICAS: PROGRAMACIÓN DE TRABALLO NA EXPLOTACIÓN LEITEIRA “Inspección dun modelo de explotación”. Práctica 2. ANÁLISE CRITICO DE RACIÓNS NAS DISTINTAS FASES PRODUTIVAS MEDIANTE SOFTWARE. Aula de informática . Práctica 3. DESEÑO DE PROGRAMAS SANITARIOS, REPRODUTIVOS E DE XESTIÓN TÉCNICA EN VACÚN DE LEITE Práctica 4. XESTIÓN TÉCNICA DA GANDERÍA LEITEIRA. Práctica 5. AVALIACIÓN XENÉTICA DE REPRODUTORES: CÁLCULO E INTERPRETACIÓN DE ÍNDICES LEITEIROS. Práctica 6. MÁQUINA DE MUXIDO: RECOMENDACIÓNS, CONTROL E PUNTOS CRÍTICOS, “TESTAXE DO EQUIPO DE MUXIDO”.

Competencias que debe adquirir o alumnado Capacidade técnica para levar a cabo o diagnóstico e toma de decisións en aspectos reprodutivos, produtivos, sanitarios e de manexo do rabaño leiteiro.

Bibliografía                  

BERTRAND, G., 1996. Conceptos básicos en calidad de leche y su repercusión económica. En Buxadé (coord..) “Ganado vacuno de leche: gestión y economía”. FESLAC. BLOOD, D.C. y RADOSTITS, O.M., 1992. Medicina veterinaria (7ª Ed.). McGrawHill-Interamericana de España. Madrid. BROSTER, W.; T. Swan. 1992. Estrategias de alimentación para vacas lecheras de alta producción. AGT Editor, S.A. México. 380 p. BUXADÉ, C., (y otros autores), 1996. Zootecnia. Bases de Producción Animal. Tomo VII: producción vacuna de leche y carne. Ed. Mundi Prensa, Madrid. BUXADÉ, C., 1993. Gestión de la explotación ganadera. Ed. Ayala, Madrid. BUXADÉ, C., 1997. Vacuno de leche: aspectos clave. Ed. Mundi Prensa, Madrid. CASTLE, M.E., WATKINS, P., 1988. Producción lechera moderna. Ed. Acribia, Zaragoza. CHAMBERLAIN, A. T. 2002 Alimentación de la vaca lechera. Ed Acribia. Zaragoza. CORDONNIER, P., GUINET, A., 1981. Economie de l'explotation laitière. Ed. I.N.R.A., Versailles, París. HOLMES, C. W. 1989. Producción de leche en praderas. Ed acribia. Zaragoza. JARRIGE, R. (Ed.), 1990. Alimentación de bovinos, ovinos y caprinos. Ed. Mundi Prensa, Madrid. LUQUET, F.M., 1989. Leche y produtos lácteos. 2 volúmenes. Ed. Acribia, Zaragoza McDONALD, L.E., 1991. Endocrinología veterinaria y reproducción (4ª ed.). McGraw Hill-Interamericana, Madrid. McDONALD, L.E., 1991. Endocrinología veterinaria y reproducción. (4ª ed.). McGraw-Hill-Interamericana de España. Madrid. ORMAZABAL, J.; K. OSORO. 1995. Efecto del pasto disponible en la producción y calidad de la leche y en la ganancia de terneros. VI Jornadas sobre Producción Animal. ITEA. Nº 16 , Tomo I. España. p 195-197. PÉREZ Y PÉREZ, F., 1985. Reproducción animal. Inseminación artificial y transplante de embriones. Ed. Científico-Médica, Madrid. PETERS, A.R., y otros., 1991. Reproducción del ganado vacuno. Ed. Acribia, Zaragoza. Revista BOVIS.



SANZ PAREJO, E., 1990. Los nuevos sistemas de alimentación en vacuno lechero. Ed. Aedos, Barcelona.

REVISTAS:  Dairy Illustrated,  Frisona española  Hoard's Dairyman  Holstein-Friesian Journal  Journal of Dairy Research  Journal of Dairy Science

QUÍMICA BIOINORGÁNICA DOS ELEMENTOS PRESENTES NO LEITE Cod. 132 Área de coñecemento: Química inorgánica Departamento: Química Inorgánica Descrición da Materia: Esta materia abranguerá os aspectos biolóxicos máis relevantes dos elementos inorgánicos contidos no leite.

Horas presenciais Expositivas: 6 Interactivas: 8 Titorías: 2

Profesores Marcelino Maneiro Maneiro (marcelino.maneiro@usc.es) Ana María González Noya (ana.gonzalez.noya@usc.es)

Obxectivos -

Introducir ó alumnado no coñecemento do papel que xogan nos organismos vivos os elementos inorgánicos contidos no leite. Dominar os fundamentos necesarios na área de Bioinorgánica facendo fincapé nos distintos bioelementos inorgánicos (metais e non metais) e nas súas propiedades máis relevantes para poder entender os procedementos para corrixir os excesos/déficits destes elementos. Coñecer a importancia nos seres vivos dos elementos bioinorgánicos contidos no leite. Aprendizaxe e uso dunha linguaxe rigorosa relacionada coa disciplina cursada. Adquirir o hábito de falar en público de xeito rigoroso adoptando unha actitude crítica e non dogmática. Para o desenvolvemento destas ideas potenciarase como ferramenta de aprendizaxe e formación do alumno a resolución de problemas e cuestións, e a análise sistemática de modelos bioinorgánicos.

Avaliación Os aspectos que se terán en conta na avaliación e os criterios que se empregarán serán os seguintes: • Seguimento continuado dos coñecementos do alumno • Participación activa en clase, seminarios e prácticas de encerado • Avaliación dos coñecementos teóricos e prácticos, mediante proba ou exame

Programa de teoría TEMA 1.- INTRODUCIÓN Orixe e especificidade dos elementos inorgánicos en sistemas biolóxicos e no leite. Propiedades dos elementos inorgánicos e os seus ligandos nos sistemas biolóxicos. Métodos de caracterización en Bioinorgánica. TEMA 2.- BIOINORGÁNICA DO SODIO E POTASIO Presenza do sodio e do potasio no leite. Absorción do sodio e do potasio polos organismos vivos: formas de presentación de ambos. Principal función do sodio nos seres humanos. Actividade biolóxica do potasio. Problemas asociados coa deficiencia en potasio. TEMA 3.- BIOINORGÁNICA DO CALCIO E MAGNESIO

Composición e distribución do calcio nas fases do leite: calcio hidrosoluble e calcio coloidal. Contido de calcio en lácteos. Proteínas que conteñen calcio. Caseina. Aplicacións da caseina. Absorción do calcio polos organismos vivos. Formas de presentación do calcio. Principais funcións do calcio nos organismos vivos: Formación e conservación de ósos, transmisión de impulsos nerviosos, contracción muscular, coagulación sanguínea. Deficiencia en calcio. Presenza do magnesio no leite: relación entre as concentracións de calcio e magnesio. Absorción de magnesio polos organismos vivos. Formas de presentación do magnesio. Enzimas de magnesio. Interacción do magnesio co ADN e ARN TEMA 4.- BIOINORGÁNICA DOS ELEMENTOS METÁLICOS TRAZA Fe, Cu e Zn O ferro, cobre e zinc. Abundancia no leite e importancia no complemento dietético. Bioinorgánica do Fe: transportadores de diosíxeno e procesos bioquímicos redox. Bioinorgánica do cobre: principais funcións biolóxicas en mamíferos. A participación do cobre no metabolismo do osíxeno. O zinc e as súas funcións biolóxicas: papel encimático e implicación na regulación da expresión xénica TEMA 5.- BIOINORGÁNICA DOUTROS ELEMENTOS METÁLICOS TRAZA Os metais esencias cobalto e manganeso. Papel do cobalto nos organismos superiores: a vitamina B12. Manganeso no metabolismo do osíxeno. Outros metais traza como contaminantes: efectos nos mamíferos.

Competencias que debe adquirir o alumnado -

Coñecer o mecanismo de actuación das principais metaloenzimas presentes no leite. Identificar as vías de correción dos excesos ou déficits dos elementos inorgánicos contidos no leite.

Bibliografía Bibliografía básica  E.J. BARAN, "Química Bioinorgánica", Madrid: McGraw-Hill/Interamericana, 1995.  J.S. CASAS, V. MORENO, A. SÁNCHEZ, J.L. SÁNCHEZ, J. SORDO, “Química Bioinorgánica”, Síntesis, 2002.  R.M. ROAT-MALONE, “Bioinorganic Chemistry, a Short Course”, New Jersey, JohnWiley and Sons, 2002.  M. VALLET, J. FAUS, E. GARCÍA-ESPAÑA, J. MORATAL, “Introducción a la Química Bioinorgánica”, Síntesis, 2003. J.A. COWAN, "Inorganic Biochemistry. An introduction", NewYork VCH, 1993. Bibliografía complementaria  I. BERTINI, H.B. GRAY, S.J. LIPPARD E J.S. VALENTINE "Bioinorganic Chemistry", USA: University Science Books, 1994  S. B. DERGAL, “Química de los Alimentos” Zaragoza, Editorial Acribia, S. A., 1992.  J.J.R. FRAÚSTO DA SILVA, R.P.J. WILLIAMS, “The biological Chemistry of the Elements. The Inorganic Chemistry of Life”. Oxford. Clarendon Press. 1997.  W. KAIM & B. SCHWEDERSKI, "Bioinorganic Chemistry: Inorganic elements in the chemistry of Life", NewYork, J. Wiley & Sons, 1991.  M.J. KENDRICK, M.T. MAY, M.J. PLISHKA, K.D. ROBINSON. “Metals in biological siystems” New York. Ellis Horwood, 1992.  KRAATZ, H.B., Concepts and models in bioinorganic chemistry, 2006  S.J. LIPPARD & J.M. BERG, "Principles of Bioinorganic Chemistry", USA: University Science Books, 1994.  A. MAS, J.M. AZCUE, “Metales en sistemas biológicos” Barcelona PPU, 1993.  P. WALSTRA, T. J. GEURTS, A. NOOMEN, A. JELLEMA, M. A. J. S. VAN BOEKEL, "Ciencia de la Leche y tecnología de los produtos lácteos", Zaragoza, Editorial Acribia, S. A., 2001.



P. WALSTRA, R. JENNESS, "Química y Física Lactológica", Zaragoza, Editorial Acribia, S. A., 1984.

QUÍMICA ORGÁNICA E BIOQUIMÍCA DE PRODUTOS LÁCTEOS Cod. 102 Áreas de coñecemento: Química Orgánica, Bioquímica e Bioloxía Molecular Departamentos: Química Orgánica, Bioquímica e Bioloxía Molecular. Descrición da Materia: Estrutura e reactividade das sustancias químico-orgánicas dos produtos lácteos.

Horas presenciais Expositivas: 9 Interactivas: 12 Titorías: 3

Profesores Departamento de Química Orgánica: SEIJAS VÁZQUEZ, JULIO (julioa.seijas@usc.es) VÁZQUEZ TATO, PILAR (pilarvt@usc.es) Departamento de Bioquímica e Bioloxía Molecular: BARCIA VIEITEZ, RAMIRO (bnbarcia@lugo.usc.es)

Obxectivos Adquirir coñecementos teóricos e prácticos en: - estrutura e química das compoñentes do leite e os produtos lácteos. - bioquímica das compoñentes do leite e os seus derivados.

Avaliación Para a avaliación consideraranse: - Os traballos individuais e en grupo realizados polos alumnos. - Un exame escrito.

Programa de teoría         

Tema 1. Introdución ás moléculas orgánicas. Grupos funcionais: estrutura, propiedades e reactividade. Tema 2. Biosíntese dos compoñentes do leite: lactosa, lípidos, proteínas. Causas de variacións na secreción. Tema 3. Azucres nos produtos lácteos: Lactosa: estrutura e propiedades químicas. Derivados. Tema 4. Lípidos nos produtos lácteos: Tipos, estrutura, propiedades e reactividade. Tema 5. Proteínas nos produtos lácteos: Estrutura, propiedades físicas, hidrólise e outras reaccións das proteínas, polimorfismo. Caseinas, micelas, encimas coagulantes. Estabilidade e estrutura do sistema coloidal do leite. Tema 6. Vitaminas nos produtos lácteos: Tipos: liposolubles e hidrosolubles. Estrutura, propiedades e reactividade. Tema 7. Fermentación. Modificacións en azucres, lípidos, proteínas e vitaminas. Modificacións na cor, olor, sabor. Produción de toxinas. Tema 8. Cambios producidos polo quentamento: a súa influencia na composición dos produtos lácteos. Tema 9. Derivados lácteos: modificacións na composición do leite. Queixo. Iogur. Manteiga. Outros derivados lácteos. 36

Programa de prácticas Práctica 1. Determinación da actividade fosfatasa ácida e da actividade fosfatasa alcalina antes e despois do tratamento térmico do leite. Práctica 2. Análise da actividade proteolítica da lisozima e outras proteasas mediante electroforese I: deseño experimental, preparación dos xeles de poliacrilamida. Determinación de proteínas. Práctica 3. Análise da actividade proteolítica da lisozima e outras proteasas mediante electroforese II: preparación das mostras, realización da electroforese, análise dos resultados.

Competencias que debe adquirir o alumnado - Coñecer a estrutura dos principais compostos presentes no leite e os seus derivados. - Entender os procesos bioquímicos desas compoñentes. - Adquirir destreza nas técnicas experimentais de utilidade no campo da industria láctea.

Bibliografía      

P. F. Fox, P. L. H. McSweeney. Dairy Chemistry and Biochemistry. Blackie Academic & professional, Suffolk, 1998. Gösta Bylund. Dairy Processing Handbook. Tetra Pak International AB. 2003. B. H. Webb, A. H. Johnson. Fundamentals of Dairy Chemistry. The AVI Publishing Company Inc., 1998. P.F. Fox. Developments in Dairy Chemistry. Volumen 1-4. Applied Science Publishers, 1989. P.F. Fox, P. McSweeney. Advanced Dairy Chemistry, Volumen 1-3. Springer, 2006. P. Y. Bruice. Fundamentos de Química Orgánica, Pearson Prentice Hall, 2008.

VARIACIÓNS DA CALIDADE DO LEITE E REPERCUSIÓNS TECNOLÓXICAS Cod. 134 Área de coñecemento: Tecnoloxía dos alimentos Departamento: Química analítica, Nutrición e Bromatoloxía Descrición da materia: Curva de lactación. Factores de variación. Efectos y consecuencias sobre las propiedades de la leche

Horas presenciais Expositivas: 6 Interactivas: 8 Titorías: 2

Profesores e titorías Luis Aldeanueva Potel Enxeñeiro Agrónomo. Aula de Produtos Lácteos. Recinto Ferial de Lugo. Avda. De la Fábrica de la Luz, s/n. 27004 Lugo. España. Tlf. 982 252231 ext-21307. Fax. 982 251611. e-mail: luis@apl.lugo.usc.es

Obxectivos O coñecemento do proceso de variación dos compoñentes do leite, así como os mecanismos que regulan esa variación é indispensable para poder empregar ese leite na elaboración de produtos lácteos homoxéneos no tempo. Por todo elo, esta materia ten como obxectivo principal facilitar ao alumnado os coñecementos sobre os principais factores de variación da composición do leite e as súas consecuencias nos diferentes procesos tecnolóxicos.

Programa de teoría 1. Factores de variación Factores intrínsecos. Factores extrínsecos 2. Efectos sobre as propiedades do leite: Composición físico-química Microbioloxía. 3. Consecuencias. Modificación da aptitude tecnolóxica do leite

Prácticas en planta piloto Realizaranse na planta piloto e laboratorio de propiedades físicas, onde se farán diferentes ensaios con leites sometidos a distintos tratamentos e observarase:  Aptitude do leite á coagulación  Propiedades reológicas  Comportamento en procesos fermentativos

Competencias que debe adquirir o alumnado  

Estudar a curva de lactación e os factores de variación da calidade do leite. Coñecer as consecuencias que ten a variación da calidade do leite sobre as características deste e sobre os procesos de elaboración dos produtos lácteos.

Titorías MATERIAS OBRIGATORIAS Microbioloxía do leite e produtos lácteos Principios físicos dos procesos na industria láctea

HORARIO Titorías virtuais /on line

Produción do leite na explotación Química bioinorgánica dos elementos presentes no leite

Luns e martes 9:00-12:00

Química orgánica e bioquímica de produtos lácteos Variacións da calidade do leite e repercusións tecnolóxicas

Luns, mércores 13:00-14:00 h 17:00-18:00 h.

MATERIAS OPTATIVAS Aditivos alimentarios no leite Análise química do leite e produtos lácteos I Envases e embalaxes Estudo da zona de muxido nunha explotación de gando de vacún de leite Historia da gandeiria e as industrias lácteas Ingredientes alimentarios

LUGAR

M. Maneiro Martes, mércores 17:00-20:00h Ana Mª González Noya

Eugenio Rodríguez Núñez Despacho 2.3 Dpto. de Física Aplicada. Facultade de Ciencias Xurso Proupín Castiñeiras Despacho 2.1 Dpto. de Física Aplicada. Facultade de Ciencias Dep. Produc. Animal. Pav. IV Fac. Veterinaria M. Maneiro Despacho 7, 2º andar Facultade de Ciencias Ana Mª González Noya

Facultade de Ciencias Aula Produtos Lácteos

Xoves 11:00-13:00h

HORARIO luns, martes, mércores 12:00-14:00 h Martes, Mércores e Xoves 11:00-13:00 Titorías virtuais /on line

LUGAR Despacho 12. 1º andar Facultade de Ciencias Despacho 15. 1º andar Facultade de Ciencias

Luns, martes e mércores de Pav. II 17:00 a 19:00 h EPS Luns 17:00-19:00 Xoves 16:00-18:00 Titorías virtuais /on line

Despacho 118. 2º andar Facultade Humanidades

Avaliación e calendario de exames

Avaliación:

Tal e como recolle a normativa (Regulamento dos estudos oficiais de posgrao, 12/06/2007), a asistencia debe ser un requisito para poder superar o máster. Para aprobar requírese un 80% de presenzalidade. Igualmente, a normativa sinala a necesidade de que existan datas de exame oficiais, alén de que os docentes decidan facer uso deste sistema de avaliación ou non. Neste senso acordouse que todas aquelas materias con tres créditos habilitarán, dentro das horas asignadas no seu horario, o tempo que estimen pertinente para a realización da proba (que debe corresponderse co que está indicado na guía docente). Para aquelas materias con menor número de créditos rexirá o seguinte horario de exames, que poderá ser modificado por acordo entre alumnos e profesores dentro de periodo de avaliación establecido pola Universidade (12-27 Xaneiro):

Calendario de exames:

MATERIA

DATA

HORARIO

Envases e embalaxes

27 xaneiro

18:00-20:00h

Estudo da zona de muxido nunha explotación de gando vacún de leite Ingredientes alimentarios

21 xaneiro

16:00 - 18:00h

13 xaneiro

18:00-20:00h

Microbioloxía do leite e produtos lácteos

12 xaneiro

17:00 - 19:00h

Química bioinorgánica dos elementos presentes no leite Variacións da calidade do leite e repercusións tecnolóxicas

18 xaneiro

16:00 - 18:00h

26 xaneiro

16:00 - 18:00h

Convenios

con

Empresas,

Explotacións

Laboratorios Empresas: 1. Arqueixal Albá, Palas de Rei Lugo 2. Casa Grande de Xanceda, SAT Mesía 15685 A Coruña 3. Corporación Alimentaria Peñasanta S.A. Robra, s/n Outeiro de Rei (Lugo) 4. Feiraco Lácteos, S.L.U. Ames. 15864 A Coruña 5. GES INTERNATIONAL BP 222- 35342 Liffré Cedex Bretaña (Francia) 6. Grupo Lactalis Iberia S.A. Edificio de Oficinas Planta 7ª, Ctra Villaverde a Vallecas Km. 3'500 Madrid 7. INNOLACT, S.L. 27260 Castro de Rei. Lugo 9. LE GROUPE LACTALIS Francia 9. LACTALIS-NESTLE PRODUCTOS LÁCTEOS REFRIGERADOS GUADALAJARA S.L. Guadalajara 10. LACTALIS-NESTLE PRODUCTOS LÁCTEOS REFRIGERADOS VILADECANS, S.L. Viladecáns-Barcelona 11. LÁCTEOS CASA MACÁN S.L. Seixo-Piñeira (Taboada-Lugo)

12. Leche de Galicia S.A. Ctra. Meira s/n. Sancobad Apdo. 24 Vilalba (Lugo) 13. Leite Río S.L. Vega de Anzuelos. Láncara (Lugo) Rúa dos Artesáns s/n. Polígono Industrial O Ceao (Lugo) 14. PULEVA FOOD S.L. Nadela. Lugo 15. QUESERÍAS PRADO S.L. Monforte de Lemos. Lugo 16. Servicios Veterinarios da Pontenova S.L.P. A Pontenova 17. Cooperativa Os Irmandiños Sociedade Cooperativa Galega Ribadeo 18. Queserías Sarrianas, S.L. San Salvador do Mato s/n 27014 Sarria-Lugo 19. Grupo MGO, S.A. Lugo

Explotacións: 1. Explotación Lejo Fernández Fonmiñá, A Pastoriza (Lugo) 2. SAT Sandamil Pacios, Castro de Rei (Lugo) 3. SAT Teixeiro XUGA 1107 Rigueira, A Pastoriza (Lugo) 4. UGASMA Sociedad Cooperativa Galega. Andabao, Boimorto (A Coruña)

Laboratorios: 1. Aula de Produtos Lácteos Recinto Ferial de Lugo

2. LIGAL: Laboratorio Interprofesional galego de anĂĄlise do leite Laboratorios Agrarios, Estrada AC-542 Km-7 Mabegondo, Abegondo-A CoruĂąa.