Şükrullah - Dokuz Boy Türkler ve Osmanlı Sultanları Tarihi by Türkçü Betik

ATSIZ _){1_3''2-_ XV

, -�-1

inci ••ır larlbçl•I

ŞÜKRULLAH

Dokuz Boy Türkler VE

Osmanlı Sultanları Tarihi

Eski Türklerle Fatih Sultan

Mehmedin Tahta

Oturuşuna Kadar Olan Osmanlı Tarihinden Bahseder

Arll.adıı

Ruırnui

1939

ÔNUNÇ

Büyük Türk tarihinde en mühim ve en fBJ11ı devir Osmanlılar devridir. Gerek hayalının uzun luğu, gerek lütuhelının büyüklüğü ve "erekse Leşkilit

medeniyetinin

ı:ıağlamlığı

yiiksek1i�

hnkımından Osmanlı trırihi. cihan lerihlnin pek dikkate deRer bir kıı;mıdır. tnsanlıı{ın tarihind.- O,;. manlı lmparetorluğundan deha çok yeşıyen ve daha büyük topraklara malik olan ancak bir Roma tmparalorluğu vc:ırdır. Bununla beraber Roma İmparatorluğu. sonunda yok olarak siyasi hakimiyeti yabnncılara

bmıklığı

halde

Osmanlı

İmparatorluğu yalnız rejim deıZi�tinnekle kalmış, topra.klarının

büyük parçasını elden çıkardıi:'ı halde c:;iya!l.İ hakimiyeti

yahanı-ıl:ır:ı.

1c..ırııırm::ımı�.

Türkiye

Cum

huriyelini doğurmuştur. Bu bakımdan da Roma fmparatorluğundan üsliındür. Tarihte bu kadar mühim bir yer tutan bu imparatorluğun her bakımdan mükemmel bir tari hini yazmak insanlık için mühim borçlardan biridir. Avrupalıların Türk metinlerini anlamilk hu susundaki fıtri kabiliyelsizlikleri dolayısı ile bu borç insanlar arasında Tiirklere, Türkler arasında da Türkiyelilere düşmektedir. mer tarihinin bile, bütün

Şimdiye değerine

kadar

yazılan Osmanlı t.arihleri arasında en tanınmışı olan Ham

rağmen. ne kadar eksik ve yanlış olduğu düşünülürse bu vazife-

nln irasında pek geç kalınmış olduğu anlaşılır. Fakat bununla beraber, bu�nkü malzeme ile mükemmel bir Osmanlı tarihi y::ızılamıyaca�ı rl:ı bellidir. Henii?. arşi\'deki milyonlarca vesika lertip edilip Hhrislleri nc>şrolunmadan. küHiphanelerdl" ki yazmalar mukayeseli bir surelle bastırılmadan. başka dillerdeki eserler dilimize çevrilmeden bu işin başarılamıyacağını herkes bilir. Bizim

için

yeni

bir güçlük de harflerimizin deği.şmegi dolayıgı

ile yeni yetişen neslin egk.i kitaplara yabancı kalmasıdır

{1].

Bundan

dolayı

büyük

bir

ihtiyaç

kendini 12ö!rlerml'ktedir. Bu ihtiyaç da tarihi kaynaklarımızın hepsinin sırasıyla ve pilBınlı bir şe klide ba!lırılmaın. yabancı dl1lerde ohınların da mütehessıslara tercüme cllirilmesidir. Bu i�ler yapıl madan ortaya konacak terkibi eserlerin, hele başkalarının mesaisini lsllsmar ve intihal ederek ve hl1nledlii dillerdt>kl eserleri bol bol mehaz gÖ!ılcrerek ya7.ılacak kit..,pların hiçbir ilmi deieri nlmı yaenklır. Böyle cscrl4'.'r nvam tarafından beM:enilse bile h;ıkikf ilim

:ıdamhırını yalnız �iilcHirmckle

kalacaktır. BUlün

tarihi

kaynaklarımızı

neşrelml'k

gibi büyük bir işin şahıslar tarafından haı:arılmaınna

imkan yoklur. Milll !juurunu idrak elmiş memlekellerde bu f;!ihl iı;ı!ere hükUmeller ön ayak olurlar. ilim uR-runda hiçbir kıırşıhk beklemeden çalışan Alimler ve genç ilim mensupları calışıp ve-:ikal:ırı h:ızırlerlar, hükOmel de onları bastırır. Bu surelle de ilim şcrl'rslz inı::anların ihllkii.r \'l' kazanç va!ıılası nlmokl.an kurtulur Ben şu eseri ortaya koymaklo �Ullü�m davaya küçük bir hizmetle bulunmak isledim. Eldeki meruıur Osmanlı larlhlcrinln bir Osmanlı t;ırnfından yazılmış en eski örneği olan

Behceliit1e\•3rihl

seçtim. Acemce yazılnn. Kıınunl Sultan SUleyman zamanında lllrkçeye çevrilen, fakat

bu12ün tarih

5ahasında çalııacak Türk ı;tençlerl için lsllladesl ı;tüç bir haldl' bıılun;ın bu eserin başlan�ıcını. egki Ttlrklere nll kısmını ve Osmanlılara alı bölümünü

gilnUmU:ıı:ün

llirkçe-sine

çevirerek

�Dokuz

Boy

Tilrkler Ve 09Tllanlı Sultanları Tarihh ndını verdim. Bu ndı verirken de kendi kendime bir ad uy dunnu9 olmamak için Ştlkrulhlhın fasıl veya bAb başlarındn knllandıi!ı •O!nlan1ı Sult.nnları Tarihi' Jı::Uf0phane1erlndeki

allı

;ıdlarını

acemce

blrle'IUrdlm. beri

nu.!lhayı

•Dokuz Boy Türkler•

lilrkçeyc çevirmek

için

ilk

önce

hlanbul

AlmanyDda Theodor sPif tnrafındnn basılan fnrM mellnlP

kar-.ıl11ıııtırıp mukayeseli bir nushn e1de eltim. Sonra, zevcem Tolunnyın Jstanbul kütüphon!'lerlndt>"

sel&

fİ]--Eakl harfl.;ri t�nıYnnlnr

arnııında dn fahiş okumn yanlışları yapanlar Körülmekledir. Me

Edebiyat Fakültesinde ınıklde-n lnrlh doçenti olan Akde!! Nimet Kural, Osmnnlı larihcilerindt"n

•Ne-ırh deki

fllıl- ,ı .'.

ibaresini aNevlA sultnnım• okumak J!!İl:ıi ( do�usu:

aNolA

sullanum� )

çot"Ukça bir acemilik yapmı!;, bu yazı dn ciddi bir ilim dergi8"1 olan Türkiyat Mecmuasındo çılt:mışhr

(dlım,ayfa192,satırll).

ki •klr. llirkÇ"e nushayı ka"ı)8f\.lran.k haıuht dıAa lilrkçe meUnle keUme kelime mulwyNe ve kon ırol etmek Nfttiyle bu«\in ortaya ko,rdutwn tercümeyi meydana ıetirdim. Şükrullahın hay atı

...rt haklnndaki ıetkikimi ve kitabın mnuna lroydujum notları eklemek: �Uyle de eaeri tamarn lod...._

8iru dePri olan bu e.ri tçunkü dejeri oldu;u.n. inanma.8ıam rıeıp-etmezdim) ıırf kendi

me Y•pmlf deıtilim. Haltiki ilım pUn.lem.iyecePni ('Ok iyi bilirler.

adamları, bqkalarının yar<lunı olmaksıZJn hiçbir Ben de bu eseri

•tılmlf nki ıllimJe r le arkadaflarımm

iloü

kendl

eser vücuda

orl.aya koymak için dejeri bilinmeyip kıyıya

yardımlarına bel bağladım. ŞükruUah Laralından kısmen arap

ç. yuı lmlf olan başlangıç için Türk bil.ginJerinin ulwu, yer yüzündeki büLün şarkiyatçaların monevi

hocas..ı, Anp dili \'e edebiyalının son büyük üstadı, Bayaz..ıd Umumi K ülüphanesi müdürü, eski mü de rrisle n:len bmail Saib Efendi Haz:relleri ile; ütenbu l Darülfünununda isliimiyal müderrisi, hakiki dm billJisi ıi.Jmu Yahkaya-Oj:lu ŞercJeddin Bey Hocadan; lnce ve keskin nükl.eleri dillerde dolB§an, bu aarın milı:le soyleyicilerinin bafı, Act!m dili ve E'd.ebiyalı üstadı

Kamoğlu

Ferid Beyden; Türk,

Arap, Acem dillerindelti biıp herkesçe ıanınm.ıı olup her ilim harmanmda birkaç

bulUJ\llll

Muallir.ı. Kilisli

demet bqağı

Rıfat Beyden istifade ettim. Tann ömürlerini uzun eWn. Bu dört kişinin

yanlamı olmaks1Z1n hıçbir ner çıkmıyacağım gerek Türkler, ıen!kse

çalışmak.

üzere lıılanbula ıe

leon Avrupalılar bilir. Bunlardan başka. eserin lercümesini

bitirdikten sonra yanlışlarımı düzeltmek üzere arkada-

şun GOlpınarlı-Oğlu Abdi.ılbiki ile farisi meloi benim tercümemle

kaqılaşlırdık.

Gölpınarlı-öi;lu,

yanJıılarınıı dı.iullmek sureliyle bu eserin biraz daha iyi olma.sına yardım etli. Arlu.daşun Gokyayoğlu Orhan Şaik, bu eseri yamıak için okumam şarl olan aayfalarca yazıyı bana almancadan tercüme ederek büyük yardımda bulundu.

Profesör Zelti Validi nallar kwnmdaki c.K.ırgıZJo ve cKarlub maddelerini gözden ıeçinnek,

Profesör Abdülkadir 1nan Kırgaz oymak adlarının doğru okuyamad.Jğım bazılarının doğru okunUfla rıru bildirmek. dostum Yinançoğlu Mükrimin Halil ise yalnız kendisin de bulunan bazı yazmalardan

15ti.f.ade ettirmek.

ıQUı

ül-En·ih·

ın nerede olduğunu haber vermek ve bazı meselelerin ayduılan

mB.!ıı için benimle mı.inakata clmek suretiyle yardım etnıiştir. Kendilerine burada letekkür ederim.

Merhum. Amasyıı. larihi mi.ıverrihi Hüseyin Hüsamellin Bey, Kitapla da görüleceği üz.ere. bana Şülı:ru.llalun ataları hakkında ıilihi baz..ı malfunal vennifti. Tanrı nın esirgenliği üzerine oı.un. Bu eseri orta okul ve liselerde, bazen haftada 29 saali bulan den

ğj.nı

saatlerde ve latillerde çallfilrak iki yılda haıU'ladım. Tercümesinde,

zaınanlarmdan

art\lrabUdJ

BehcetüttevirUıJn yaı.ıld.ıiJ

on betinci aarm güz.el halk ıürkçcsini Laklid elmeğe çah�tun. Fazla olarak da bugün içln unu tulmut

olan bazı lürkçe kelimeler kuJlandım. Bu kelimeleri kuUandığJm için dil kunıH.ayı 1118.1karalık.J.arına yahuı dil-güneş leorui hezeyanlarına larafdar olduğum sanılmruıın. O kuyucul ar, alqıılmamJf Arap ve Acem sözleri için lügate bakacakları yerde unululmU§ ıürkçe sözleri öğrenirlerse daha doğru olur k.anaaıındayım. Kullandığım eski ıurkçe sözler kitabın sonuna lisle halinde ekle nmiı tlr. Bunlardan •mel"unt yerine ck.arıanmışt ı ckargamak• masdarından çıkard ım. cZalimt yerine cluyı c u· yı ise kendim uydurdum. ötekiler esasen va r dı.

19-40

ncı sayfaları dolduran ve aaı l Şilk·

ru.Uaha ait bulunan metinde kara harflerle gösterilen kelimeler ve edallar, basıma temel tululan Nu

nı...,,.uu'ye nushasında bulunmayıp öl.eki nus.h.alard.a bulunan kısım ları gösterir. Zl net aayfad.a

italik

harflerle yazdan kısım ise yalnız Nuruomn.anlye nuahaaında bulunup ölekilerde bulunmıyan parça -

dır. Metinde bazı kelimeler parantez iç ine alınmıştır. Bunlar :ıahnd:ı bulunmayıp m.iiı n:inın daha iyi

;ı.nlafılması için benirn ıarafımdan eklenen kelimelerdir. Nushalar arasındaki küçük kelime farkları sayfaların

altında gösterilm�.

manzum

kısımlar manzum

olarak

tercüme

olunmuııur.

Eser, ıarih öiretmeni olan uvcem Tolunay AU:ıza benden bir yadJgArdır.

21/22

ıubaı 1939

ATSIZ

Şükrullahın Hayatı Şükrullah 790 ( 1 388 ) yılında doğdu [ 1 J . Behcetüttevirih'in ha�langıcında söylediğine göre babası cŞehcibeddin AhmedJ>, dedesi de «Zeyneddin Zeki\) dir iZ J. Şükrullah, Behcetüttev8.rih'te dedesi için <rasrının biricik imamı ıo ( .,,,.- J ..... ,ıı rl.'il ) . d�= Şükrullahın nereli olduğunu kat'i olarak bilmiyoruz. Eserlerinde buna dair bir !;)C} söylemediği gibi Şükrullah hakkında mallımat veren kaynakların en eskileri olan Şa. kayik ( 3] ve Tcicüttev3.rih [ 4 J te de nereli olduıiu bildirilmiyor. Katib Çelebi İ!=le «Şe· hab Ahmed oğlu Rumlu Şükrullah» ( .; ,Jı ..... ı .,,ı,.,ıı .J. .:.ı _,(.! ) diye kaydedi yor ( 5] . Sicill-i Osmini müellifi Mehmed Süreyya Bey nereli olduğundan bah<ıetmi yor [6] . Bursalı Tahir Bey ise Amasyalı ve Yu Ali ile kardeş çocukları olduiunu ıııöylüyorea da 17] kaynak gÖ!!ltermiyor. Babinger de Tahir Beyden alarak Amasyalı ve Yar Ali ile kardeş çocuğu olduğunu tekrarlıyor [6) .

f l)

861 muharreminde

(1456

sonu) yazmağa ln:ışladığı

Behcelütteviırlh'in

başlangıcınd:ı

ynşı

nın 70 i geçlii'i.ni söylüyor. Behcetiille\·.fırih'in sonund:ı 22 y:ışındanberi Osman Oi:'\Jllarına dua ilP meşgul olduğunu. yani onl:ırın hizmetinde bulundLi:unu kadar

y:ışından bu

yıl 11eçliğini sOylüyor. Demek ki kitabı n yııı;ında biıinni.ştir.

üzere kilap 863

Şükrullahın 863 gerekir.

(1458-1459) Le te 73 yaşında

bilmiştir. Şu halde bulunması ve bu

Şakeyik tercümesinde

[3]

(s.

114)

861 dP yaşı

lıesaba �üre de 790

metnin oı�ındoı.

kitabı

ileride de

i geçen yani

( 1388 )

ya1.dı�ı

ıarihe

göstereceğimiz

yaşında bulunan

da doğmuş olm;ııı;ı

Şük:rullahın babasının

adının

�Ahmed.

olduğu bazı büyük bilginlerin yazılarına dnyanılarıık söylımmektC'dir. Fakaı bu bilginlerin adı zik!'Olunmuyor. Şaknyik tercümesi, 114-115 (41 Hoca Sadeddin, Tiicütteviırih. [5) KeşfüzzünCın, 1, 205. rRÜm•

[3]

JJ.

452

!'lözi.inün ra:'.ıniı.sı koı'i olarak belli değildir. Anadolu ve Ru

rreli ile birlikte lJüıün Tiirkiyc m5nfı5ına geldil:i çcvreslt m5n3.!ıına dıyor:

Amasya,

� l.i..

Tok�l

gelir.

Netekim

ve yörelerinde

karışıklıklııır,

17]

Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri,

[81

Babinger,

Geschichtsschreiber

Sulınn

� r-n

kargnşalıklnr

r&JMehmed Süreyya, Sieill-i Osmfıni, ili, Dic

�ibi yolnız �Amı.dolu•

Şükrullah. Çelebi

ı.,::;1 ._,1!.T ı,.:_ı Jı,., :..Ui ":-l..1

Mehmcd

.�L'

oldu·

(yoni

332

onlotırken

•Ansızın

154 J,

•Amasya ve Tokal

çağını

der Osmı:ınen und lhre Werke, 19.

ntımda

şöyle yani

Dokuz Boy Ti.irklrr Ve Osmtmlı Sultanlnrı Tarihi

Bun.ah Tahir Bry bu mnlüm11lı, nıiızdan olarak Amasya Tarihi müellifi Hüseyin Hu•dnlf'llİn

R e y dr n

tdmıtılır Mnnrorum. Hüseyin Hföıamellin Bey bu malUmalı hane

\·rrdi. Haııa. .Şi.iluullahın dedesinin babası olarak Divrikli Evren'i. onun babası olarak da 5.alur boyundnn Toğan'ı tıı:österdi. Ancak kendisi bu

nereden aldığını

malUmalı

\·akti)·ll" not eımemİ\' olduğu için kaynağını kaı'i olarak söyliyemedi. Amasyalı Hüı.a_ me l lin n BurMlı Tahir Beyle rin

lr--".r

v"rdiği

mallımat doğru iı.e Şükrullehın şeceresini �öy

)·npmak icap eder :

Salur boyundan Toğan

Divrikli Evren

1 Zeyneddin Siyavuş

Zeyneddin Zeki

Yar Ali

Şehabeddin Ahmed

Şükrullah Fakat Şükrullah kendi eserlerinde babası ve dedesinden başka bir 9ey söyleme· diiı İçin şıimdilik ötekilerini ihtiyatla karşılamak icap eder. Şülı.rullah.

Behcetüttevirih'in ıonundasöylediiin� göre

lanmn hizmetine girdi.

( 1409 )

790 ( 1 3@8 )

yaşında Osman Oğul

tarihinde doğduğuna göre bu i9 aşağı yukarı

812

tarihinde oldu. B u tarih Otmanlı şehzadelerinin çarpı9tıkları yıllardan birin�

raaladıiı için Şüluullahın han@:İıtine yana,t•iı ke1ıirilemez. Ancak, daha ııonraki Ü• manlı tarihçilerinin çoğunda ıJÖrülmiyen bir kaı"iyeıle Süleyman Çelebiyi Yıldırım Ba. yazıdın halefi olarak tanıyıp pt'k fazla övmetine Rumt"lide Muaa Çelt"binin,

AMdoluda

[ I]

ve Süleyman Çelebiden sonra

Mehmed Çelebinin me'ru hükümdar oldukla

nna söylemesine göre ilk önce Siileyman Çelebinin hizmr.:linde bulunmu9 olma11, Lir ihıimal olarak, akla geliyor. Daha sonraki Ü9manlı ıarihçilerinden çoğu nasıl. aayı;ıı do· laym ile Yıldırım Bayazıdı ecdiyle ölmüt ı;ı:ibi gÖ9teriyorlarııa Şükrullah da Süleyman Çelebiyi eceliyle ölmüş gibi gÖPterf'rek or.un hakkında yükııek HYIJI be1ledi(i:ini bize anlatıyor

[l]

( 2).

Halbuki aynı Şükrullah, Muaa. Çelebinin öldürülmeııini,

Şükrullahın.

Süleyman

nazik bir dille

Çelebiyi överken, Ahmedi'yi taklld elmif olmuı pek muhtemel

dir. Bununla beraber. sırf bu tak.Jid dolayıııı ile, ilk önce onun maiyetinde bulunmW} olması fikrini birdenbire reddetmeğe de imkan yoktur. (21

Yıldırımdan sonra SiJleyman Bej:in Jlitdifah olduHunu aöyliyen Enverl, onun Mwa Çelebl

t.::ıralından i:ıldürüldüğünü açıkça yaz.acil ona Şükrullah kadar (Düstumime, 91).

yüluek

&aYll

9idtermemi•

oluyor

Dokuz Boy Türkler Ve Ü.5manlı Sultanları Tarihi

olae de, pek &la açığa vurabiliyor. Bunlarn bakarak ilk önce Süleyman Çelebi maiyetinde bulunduğunu, kat'i olmamakla beraber, söyliyebiliriz. Şükrullah, tkinci Murad zamanında ( 1 42 1 - 1 4 5 1 ) parladı. Erdemi Vt' bilgi�i il,. herkes tarafından tanındı [ 1 J. ikinci Muradın Şükrullaha çok �Üvenei olrluğundan büyük işlerinde onu kullanırdı [ 2). Şükrullahın ilk 9iyaııi vazifesi Karoman beği lbrahim Beğ ( 1 424. 1 463 ) e r.:lc;i gitmek oldu. İbrahim Beğ 839 !!onunda ( 1 437) İkinci Muradla çarpışıp yenildikten sonra barış yapmak üzere Karamanlı Mevlind Hamzayı yollamıştı. Murad Beğ ele kar şılık olarak Karaman beğine Şükrullahı gönderdi [J]. ikinci olarak 852 ( 1 449 ) de ikinci Murad tarafından. Karakoyunluların heğı olan Cihanşeh ( 1 43 7 - 1 46 7 ) a elçilikle gcnderildi (4). Şiiri ve musikiyi çok seven ikinci MLrad. Şükrullaha yalnız 9İya!l.İ vazıft"ler wr mekle kalmamış, mu9ikiye ait iki eger de yazdırmıştır ( 5 ] . Galiba Şükrullahın ilk eserleri bunlardır. Fakat daha .5onraki eserlerinde musikiye dair evvelce bir .,ry yazdı ğını söylemiyor. O yalnız, 8 64 ( 1 460 ) te acemce olarak yazdığı '� Menhec ür-Re şid » adlı din bilgisi kitabında '1'. Enis ül- 'Arifiin » i, kelama ait "'Ka!!.ide.i lmili Sf'rhi ,,� ni ve « Behcetüttevirih • i zikrediy-..ır ve onları yazdıktan sonra .ıMcnhec ür-H.qıfı.d»' keleme aldığını söylüyor 1 6 ] . ihtimal ki din bilgini olan Şükrullah musikiye ait eserlerine değer vermemiş ve onun İçin de adlarını anmamıştır. 11:

Enis ül- 'Aririn

[1)

i Fatih zamanında yazmış olması icap eder. Çünkü hu kitabı

Mecd i, Şak:ı.yik tercümesi, 114; Hoca s.�clcddin. T.lcüttc•·irih, il, 542: Bursalı Tahir. Os.

n-.anl ı Müellineri, 1. 332. Tahir Beyin, Ş\ikrullahı a yn ı zamanda doktor olarak �Ö!ltcrme.c;i }'anlışlır Merhum İll·

Tahir

Bey

bizim

Şükrullah ı

Fıı.tih Mt-hmed d<'vri bilginlerinden Sirv;rn\ı Şükrulblı

kerıtlırmakt.adır ( •Şirv anlı Şükrull n h .. için bnkınız :

Şakayik

l ercümesi.

236;

Tfıcüllevfı.rih.

11,Sli). [2)

Mecdi, Şakaylk l ercümesl ,

114

[3] Aşık Paşn Zfıde, Tev.irih-i Al-i Osma n, lstanbul baı;ımı. 121, Laypzig basım ı . 109· Hoca 358; Babinger, Ole GeschlchtASChreiber der Osmanen und lhrc Werke. 19. Harnmer yanl ış olarak Şükrullahın Germiyon beğine gönderildiğini yazıyor. • Gl'rmiyun ' ile 4Karaman• ı karışlırm19lır (Ali Bey lercüm eal , il, 2.;4). S üreyya Bey de yanlıı olnrak Fetih Mehmed Hnn lararından KnrnmenoQ.luna göndorlldlglni yazıyor (Slcill-i Osmônl, 111, 154). Saderldin, Tı1cüllevirih. J,

[4] Bu vak'a yalnız Nuruosmaniyc nu11hMında vardır (s. 307).

Behcclütıevarihin Otcki nus-

halarında ve tercümeleri nd e bu kmm yoktur

Türk Dil VI' Edebi yatı nın Tek3mülüne Umumi Bir Bakış, XV inci asır (Yeni Ti.Irk Mecmua sı , 11ayı 5, sayfo 378, �uhal 1932). Fuad Köprlilü bu molCımeıın kay r.a�ı olarak ,unu gösteriyor: Albert l...ııviRnnc, ErC'ycloped.ie de la Musique, 2978. Bursalı Tnhlr Bey, Şlik.rullalun mUJılk.iye intisabı olduğunu da .söyli·yor (0.5manlı Müelline rl. 1, 332) Fakat mPrhu[S}

nıun,

bu (6]

Fuad Köprülü. AnAdolude

maltbnatı ne-rede-n aldığı belli deği ld ir •Menhec ür-Re,ld•

bru;lııngıcı

(Ayasolya yazmaları, numara 2112).

Dokuı

Ü!lmımh

Boy Türkler Ve

Sulıanlan Tarihi

olan Kitib Çelebi c Fotihın bilginlerinden Ahmed oğlu Şükrullahın eseri

kaydetmiş dir• diyor

( I ).

Bundan 90nrn cKnside-i Jmi.li Şeıhi • ni yazdı. c

Bu eseıin kelimd ait olduğunu

Menhtt üı-Refid • adh eaeıinin başlangıcınJa kendisi söylüyoı.

86 1

muhureminde ( ki.nunuevvel

1 45 6 )

Be:hcetültevirihi yazmağa batladı.

!inada k.endisint bağlanan maaşla Bursada oluruyordu

861

Aynı

1 45 7

yıhnda ( her halde yaz aylannda k i

[2 ] . y e raslar) Fatihin oğullan

Bayaz.ıdla Musıafanın Edirnede yapılan sünnet düğünlerinde bulunarak merasim ve zi

[3] .

ya(ellt Hızır Beğ Çelebi ile birlikte rıadişahın karşısında oturdu

(4]

da Mu·l&ni. Fahreddin. solunda da i"1evl8ni. Tlısi

oturduğuna

Fatihin sağın göre

paditahın

bunları Şükrullahtan üsıün h.ıtluğu anlaşılıyor. Bu mecliste Kur'an okunmu!J ve bu bilginler okunan ayetleri tefsiı etmişlerdiı. Şükrullah, bu düğün sırasında her halde

Behcetüttevirih'in

mühim

bir

k•smını

yazmı? ve Edirneye getirmiş bulunu�ordu. Hızır Beğ Çelebi ve Mevli.ni. Tlısi Behce

ıiillevi.rihin du.

başındaki takrizlerini her

Behcetültevi.rih 863 ( l 4S9 ) tf: bitti 864 ( 1 460 ) te c Menhec ür-Rt-.;.'iid • 21 1 2 sayıda olan bu acemce eser

hanesinde

112

lıalde

bu sırada yazmı�lardır. ve sadırazam Mahmud Paşayöıı itha( olun adlı eserini yazdı hır din kitabıdır.

[S ) . Ayasofya kütüp 12 bölüme ayrılrnı,lır.

ı ..;·. bilgiye dayanarak ve 58 sonunda 147 bilgi ıle 56 kitabın adları

yapraktır.Şük.rullah bu kitabı

yazdığını söylüyor. Kitabın

868

mtJharreminde

( 15

eylül _

[1]

KeşfüzzünCın. 1. 169.

[2)

&hcelülle\•cirih başlangıcı

(!I]

14 teşrinievvel 1 463)

kitaba başvtJ:arak eayılmı,llr.

Bureada « Cimi 'üd-Da-

Aşık Paşa Zide, Tev.irih-i Al-i Osman, lsfanbul basımı, 148-149, Laypzig basımı, 140-

141: Th. So:-if bunu yanlışlıkla 860 la olmuş gibi gösterjyor (Der Abschnitt über die Osmanen in :=:.uk.rüllah"s

persixher

Universalgesc.hic!hte-Milleilungen zur Osmanischen Geschichle, ll, 67). Her

hlde Aşık Paşot Zidenin, tarihleri. her va.k"anın sonunda söylediğine dikkat etmeden Belgrad se fui tarihi olan 860 ı koymW} olacak

(4J br

Bu isim

Y�lık

Aşık

olduğu

PaŞ<t Zoidede •Mevıan.a Tosyavh (

muh:ık.kaklır.

Şakayikle

• Tosyavi >

...SJ:-.f. L"'J, .. adı

ile

bir

) diye geçiyor. Bunun bilginden

bahsolun

muyor. Şakayikte lkinci Murad devri bilı:ı:inJerindE-n bir cMevliinii AJiaddin-i TU.si• zikrolunuyor (s. 117-120). Aynı zamanda Behceıütevirihte �HızlT Beğ Çelebi., ıMuhiddin ül-Hiisrevi• ve •Mev

!in.i Tü.si> nin takrizleri vardır. Her halde Ed.irnedeki sünnet düğününde, kitabının bir k ısmını yc-nnış olan Şükrullah, o bilginlere yazdığı kısımları göst...ııniş, onlar da o küçük manzum takrizleri

yazmışlardır. [S)

Menhec

ür-R�d

başlangıcı

(Ayasofya,

2112)

Şakayih: teıcümesinde, sayfanın kena

rında <Minhac ür-Reş.id: diye kayıtlıdır (s. 114). Bursalı Tahir Bey bu k.ilabın adının ıMenhec ür�Reş.ad fi Sülük il-'lbô.d• olduğunu söylüyor (Oı=manlı Müellifleri, I, 332). Kiiılib Çelebi sadece ıMinhic ür-Reşid.. diye kaydediyor CKeşlüzzünün, il, 549). Th. Seif bunun bir nushuının Ley dende olduğunu bildiriyor (Miıteilungen zur Osmanischen Geschichte, U, 67).

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

'avitJ> ( Dualar Dergisi ) adlı e�erini yazmağa başladı. Ba:zı arkadaşları 1 O muh:u rem ( 24 eylül 1 463 ) günü kendisini hatırlıyarak bir dua kitabı yazmasını rica ettiler. O da bunu kabul ederek 8 68 cemaziyelevve li orlaeında ( 1 464 ba�langıcı ) kitabı Bursada bitirdi ( I J . Kitap 2 2 bölümden ibarettir. Türlü hallerde, yerlerde ve za manlarda okunacak duaları yazmaktadır. Ayasofya nushesı 9S9 ( 1 SS 2 ) da istinsah edilmiştir. Bursalı Tahir Bey ve ondan alarak Th. Seif « Fütlıhat fi 1-Cifr » adlı eseri de Şükrullaha isnat ediyorlar [ 2 ] . Fakat, bu, bizim Şükrullahın değil, Şirvanlı Şükrul. """''" lahındır ( 3). Şükrullahın nerede ve hangi yılda öldüğünü bilmiyoruz. Bursalı Tahir Bey ve on dan alarak Babinger 894 ( 1 489 ) te ölüp lstanbulda Şeyh Vefa mezarlığına gömül düğünü yazıyorlarsa da ( 4] doğru değildir. Çünkü Şeyh Vefada gömülü olan Şük rullahın Şirvanlı Şükrullah olduğunu Şakayik tercümesi bize bildirdiği gibi (S] 1489 da ölümünü kabul edersek Şükrullahın 100 yıl yaşamış olması icap eder ki bu da pek uzak bir ihtimaldir. Çünkü Şükrullahın daha Behcetüttevirihi yazarken. yani 70 ya şını biraz geçmişken, kocamı�lık dolayısı ile duygularının azalmasından şikiı.yet etmesi ne göre bundan sonra daha 30 yıl yaşamış olması kolayca kabul olunamaz. Th. Seif'ın. 894 Ü mürettip yanlışı farzederek Şükrullahın ölümünü 864 e irca el mek istemesi de yanlıştır. Çünkü <':Cimi 'üd-Da'av5.tJ. ı 868 de yazmıştır. Şeyh Vefa mezarlığı karma karışık olup mezar taşlarının bir kısmı toprak altında kalmış. bir kısmı da kırılmış olduğundan hurada her hangi bir Şükrullah adına bir me zar taşı görülmemekLedir. Şükrullahın Bursada ölüp orada gömülmüş olması akla da ha uygun geliyor. Şükrullahın e-Ahmed Çelebi» adında bir oğlu olduğunu biliyoruz. Sultan Cem Bursayı 886 ( 1 48 2 ) tarihinde zaptettikten sonra ikinci Bayazıda bir elçi heyeti gön dermişli. Bu heyet Çelebi Sultan Mehmedin kızı «Selcük Sultao.� ile otMevlBnci Ayan ve «Şükrullah oğlu Ahmed Çelebi> den mürekkepti [ 6 J. (Ayasoryo, 2782).

[1]

CAml\id-Da'avAt

12 1

BurAAlı Tahir, Osnmnlı Müellirleri, I. :132:

in Şükrüll:ih's

IJ(>rsischer

başlangıcı

Univcrsalgeschichte,

11. 1923-1025). [31 Kalib Çelebi, KeşrüzzünO.n. il. 175 14) Bursalı Tahir, Osmanlı Müellifleri,

SeiL

Der

(Milleilungen zur

I. 332:

Babinger.

Abschnill Osm<ınischen

Oie

iiber

die

Osm<ıncn

Geschichle,

Geschichlsschreiber

B<ınd

der

Os -

manenıınd JhreWerke,20

[51

ercümesi , 236. Merhum de- �isıUfize• ( 4.;..�ı ) elliğini

Mecdi. Şaknyik t

Mısır bilginlerindl'n

Tahir Bey, bizim

Şükrullahın

söylemeklr

öteki

karışlırıyor. Tehir Br!yin bu sözünü doğru olarak kabul eden lış sanarak bunun doiınısunun manen in

•İstifade•

yine

ile

�iderek bunu

olması gerektiğini !'=Öylüyor (Der Abıırhnill über die Os

Şükrlillah's pcrsischer Universalgeschichle. 67). Bir şarkiyat bilgininin �isıiriız.e� kelimesini

bilmeyişi ve her hansi bir !(ıgal kit."l.bına bakm<1don bunu reddelmcsi gariplir.

[6)

hacca

Şükrullah

Th. SeiI ise •İsliHıze. kelimesini yan

Hoca

Sadeddin,

Ticültevirih, ll, 10.

Dokuı: Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

Behcetüttevarih

Behcetüttevirih, Osmanlılar

S..bcetüttevirihin Deieri

çağında

çok

tanınmış olan umumi tarihlerdendir. Gerek acemce a,lının. gerek'e

ti.irkçe tercüme-sinin bugün oldukça çok nushalarının

bulunması

16 ncı asırda yapılan

bunu

okunduğu için çok istİnHt. edilen bütün yazmaların ba�ına geldiği rihin de müellif eliyle yazılmıt bir nushasını

gibi

gösterir.

Çok

BehcetÜltevi

veya çok eski bir kopyasını bulmak kabil

olamamı.,ıır. istinsah tarihi belli olanlardan Viyana yazması

9 36

( 1S30 )

tarihlidir.

958 ( l J S 1 ) de Karatovada istinsah edil 1 26 3 ( 1 846) tarihlidir. Oem<:k ki son asra kadar Behce

lstanbul Ünivenilesi küıüphanes;ndeki nusha mi�ıir. Londra yazması ise

tüttevirih okunmu-tıtur. içinde ansiklopedik malümatın ıarihi oluşu onu asırlarca cokunan bir kilap»

bulunu�u ve umumi bir İ11lim

olarak değerlendirmiştir.

Fakat tarih bakımından. asıl değeri eski Türkler ve Fatihin tahta oturuşuna kadar Osmanlılar ıarihinden bah11! lmesi dolayısı iledir. Şükrullah, kitabının birinci bölümün de dünyadaki bellibaljllı milletlerden bahsederken ..-dokuz boy Türklen için bir k111ım ayırmıt ve kısaca Türklerden de bahsetmİIJllİr. Burada verdiği mallımat

tarihten

çok

etnoğrafya bilgi,idir. Fakaı yine istifadelidir. Behcetüııevirihin ba9langıcında, kitabın kaynakları arasında Karahanlılardan lb rahim Tamgaç Han adına yazılmı;ı M4!-crleddin Mehmed Adnan'ın bir tarihinden bahi<ı vardır

1 1 J. Şükrullahın eıı.ki Türkler hakkındaki malUmatı buradan aldığı clütünüle -

bilir. FakaL "Avfinin cCevam; 'ül-Hik.iiıyilt ve Levimi

"ür-Riviyih

adlı eserinde dt"

Türkler hakkmdaki kısım Behceıütteviuihıeki mallımata çok benziyor. Şükrullahın bir çok cümlelui "Avfininkilerin aynıdır. Yalnız "Avfideki bazı ta(silit

Şükrullahta yok -

tur. Her ikisinin de Mecdeddinden almıt olma111 da kabildir. Profesör Zeki Validi

1 7 marl 1938 ıarihiyle Almanyadak"i Bonn ,ehrinden yaz -

dığı bir mektupla Mecdeddin, "Avfi ve Şükrullahın Türklere aiı mallımatının G"Şerefüz zamin-ı Mervezi• nin cTabilyi 'ül-Hayvin•

fIJ

Bu kitap,

Behceılıtv:varihin

[2]

Nuruosmeniyt:

adlı

eserinden

nushasında

alınmıljl

olduğunu

zlkrolunmuyor. Türkçe olsun

acemce olsun Ole.ki bütün nwtlı.ahırda zikrolunmuflw. (2]

lbn·i Mühenna IQgaıinde (s. 185) bu kllap zlkrolunmakt.adır. lbn·i Mühenn.i, cTabAyl 'ül

Hayvin» müelliJinl •Şerefü.u.am.5.n el·Tablb ül·Mervezt.. diye zikrediyor. Kitib Çelebi ise

cTabAyl

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suhanları Tarihi

ve bu uerin nushasının 1-findistanda bulunarak Londraya göıürüldüğünü haber verdi. Profesör. bu hususta Minorski"nin kendisine mektup yazdığını da Dildiriyor. Fakat o eser ne�rolunmadan önce kat'i bir �·ey söylemrk imkansızdır. Behcetüttevarihte eski Türkler hakkında verilen malümaıın en mühimi Oğuzlar la Kunların aynı kavim olduğunun söylenmesidir. Osmanlılar hakkında verilen malü mat ise daha ehemiyeılidir. Çünkü Şükrullah 50 yıl Osmanlı padişahlarının hizme tinde bulunarak Çelebi Mehmed, ikinci Murad ve Fatih devirlerini görmüş, böylelikle kitabının mühim bir kısmında kendi zamanındaki vak'aları anlaımıştır. Bundan dolayı 81 O ( 1407) yılından başlıyarak al'llauığı vak'alar için bir ana kaynaktır. Behcetüttevarihin değerini artlm.. n başka bir sebep de bugün elde bulunan Usman lı tarihine ait kaynakların lskendername' den sonra en eskisi olmasıdır. Şükrııllahtan daha önce yazmış olan Yahşı Fakih, Hamzavi ve Semerkandlı Alaaddinin e9eıleri ve Behcetiittevirihle aşağı yukarı aynı yıllarda yazılmış olan Enveri'nin �Teferrücncimell si elde olmadığı için, bugün. Ahmedi'nin lskendernBmesinden sonra en eski Osmanlı tarihidir. Şükrullah bütün vak'aları pek k·sa yazmış, daha ziyade padişahları övüp yap· ırkları hayraılar hakkında tafsilat veımişıir. Behcetüttevarih 9 J 7 ( 1530-1531 ) tarihinde Mustafa Far.si tarafından türkçeye çevrilmiş, 982 ( 15 74) le «Cimi 'i..iı-Tev2rih » adlı bir tarih yazan «Zaim Mir Meh med Katib » kaynak olarak ondan istifade etmiş, Kcitib Çelebi de Behcetüttevarihi görüp Keşfüzzünlına kaydetmiştir. Son zamanlarda bazı müellifler. küçük ölçüde ol makla beraber, Şükrullahı kaynak olarak kullanmışlardır. 1925 te Theodor Seif «Mit teilungcn zur Osmanischen Geschichle � nin ikinci cildinde ( s. 63- 118 ) BehcelÜtte· varihin Osmanlılara ait kısmını acemce mı tin ve almanca tercümesiyle birlikte neşret· miştir. Şükrullahın hayalı ve eseri h�kkında Seif ın verdiği mallımat eksik ve yo..ı nlıştır. Metnin tercümesinde de Lazı mühimce yanlışlar yapmıştır [ 1].

Behcetülleviirih bir umumi tarih ol.ırak ya zılmıştır. Fakat daha ziyade bir lsl.9.m tari· hidir. İslim tarihinin dı�ında kalan kısım· lardan yalnız, bütün lslam ve Türk clünya�ında maltim olan hanın destani tarihı anla tılmıştır. Bununla beraber Behcetü<tr.vit.rih yalnız bir tarih değil. ayni zamanda tabii larih, coıhafya, elnoğrafya, kozmoj:?:rafya ve din kital.:udır. Şükrullah İn!lanların tarihine �irmeden önce ' ( akıl;. ve « nds,, in ya�adılışından; feleklerin. bürclerin. yıldızların zuhurundan ; ateş, hava, su ve topraji'ın yaradılışından ve keyfiyetinden; insanın bütün BehcelÜltevirihin Mahiyeti

·uı-Hayvcin• ııdlı eserin müellifi olarak �lbn-i BaKtişCı· iıl-T<ıbib' tKeşfüzzi.ınÜn, [l]

il, 86) ve

Meselıi 360.000 demek olan t

'"' 118-119).

(':"'}ali�,�� ı.J.ı)

gcisteriyur

kitabın haııı.(I vıldıı yazılc..lıı::ını hıldirmiyor.

ıl_;.tı

..:.-.!.

J ...ı�-

ı 60.:ıoo

diye ıcrcuıne ctınişlir

Dokuı: Boy Türkler Ve Oımanlı Suhanlan Tarihi

uı:u\·larının na!ul nu·�·dana aeldij:inden ; dünyanın yedi iklim ve

yedi

denizınden ;

(inlilrr. Tıirkler. Rumlular ( ynni 1-\vrupalılar) . Araplnr, Hintliler. Habeşler gibi belli Ntt-lı millrılerdtn bah:oırtmektrdir. llunJan sonra Adem ile insanlığın tarihine girmek tf"dir. �akaı Ş.ükrullnh daha ziyadf" bir lsılBm tarihi yazmak maksadım güttüğü için ki tnbm Q bölümü yalnıu;:lardan \•e lsl;im ıar"hinden, J yahut 4 bölümü de diğer tarihlerdrn bahseıme-ktedir.

... j yahut 4

diyerek knı'i bir �ayı �C:ylememekliğimin sebebi şudur: Behcetütte

"·i.rihin Nuruosmanıye nushHı 12 bölümdür. Fatih Sultan Mehmedin tarihi ola('.;.k olan 1

) üncü bölümü Şükrullah aynca bir kitap !halinde yazmak istediğini söylemektedir.

Halbuki öteki bef nusha. )·ani Ayasofya, Bayazıd, Üniversite, Fatih ve Revan nusha. lan doğrudan doğruya

1 J bölümden ibarettir.

Zaten nu:oıhalan (arklarına �öre iki kı· ma ayınnak lizımd1r : Birinci kısımd" yalnız �uruosmaniye nusıhHı. ikinci kı!lımda da öteki nu!halar vardır.

Avrupa kütüphanele

rinde bulunan nushalar da ikinci kısım nushalardandır. Nuruosmaniye nushası ile ikinci lc.uıım nu!lhalar arasındaki bellibaşlı farklar 9unlardır : 1

)

'.'Juruosmaniye nushası

12 bölüm olduğu halde ikinci kmm nushalar 1 J bö

lümdür.

2 ) Nuruosmaniye nushuında. müellif. t kinci Murad tarafından 852 ( 1449) de Karakoyunlular beği Cihan�ha gönderildiğini ve burada Osmanlıların alalan ilı:= Kara· koyunluların atalannın kardeş olup Osmanlıların c

ata91nın Karakoyunlular alasından ağa ,. olduğunun Cihanşah tara(mJ;•n söylendiğini yazmaktadır. Ö teki nushalarda bu

kısım yoktur.

3 ) Nuruosmaniye nushasının ba,ında BehcetüttevArihin vezir Mahmud Paşay;, i ki nci kısım ııu!lhaların başında bu kayıt yoktur. Bununla be·

.!IUnuldugu yazılmaktadır.

raber Ayasofya ııusıhası mü.ııteıma olrr.ak üzere

diğerlerinin

sonunda

Fatihten

sonn

Mahmud Pa�nın adı anılmaktadır . .. ) ikinci kı!lım nushalarda. Nuruo9maniye cümleler ve kelimeler vardır. Bu fazhılıklar ıarihi

nushaınnda

bulunmıyan

baZl

ufak

mallımata yeni bir �ey eklememek·

tedir. Yalnız ikinci kı!um nushalarda olan bu razlalıkları metnin tercümesinde kara harf lerle t('u!llerdim. !\;uruosmaniye ııu1_1ha!n ile ikinci kı!ıım nu!lhaların ayrıldığı bölümler 9öyledir :

Nuruosmaniye nusha111 Birinci böliim

ikinci kııım nushalar

Açunun ve açundakilr.�ın yaradılı�ı

ikinci bölüm

Bazı ünlü yalavaçların tarihi

Üçüncü böbm

Muhammedin alaları

Dördüncü b�lüm

Muhammedin tarihi

doğumu

Açunun ve açundakilerin yaradılışı Bazı ünlü yalavaçlann tarihi Muhammedin ataları

Muhammedin tarihi

doğumLı

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

Nuruosmaniye nushası

ikinci kısım nushalar

Beşinci bölüm

Muhammedin zevceleri, çoluk çocuğu

Muhammedin zevcelerı çoluk çocugu

Ahıncı bölüm

On muştulular

Yedinci böl�m

Yalavacın on muştululardan başka öteki arkadaşları

Yalavacın on mu�tululardan başka öteki arkadaşları

Sekizinci bölüm

Büyük imamlar

Dokuzuncu bölüm:

Ünlü şeyhler

Onuncu bölı..im

Acem padişahları

Ünlü bilgeler ve Yunanlılar

On birinci Lölüm :

Emevi, Abbisi, Alevi halifeleriyle Selçüklülerden bazıları

Acem padişahları

On ikinci bölüm

Osmanlılar

Emevi, Abbasi. Alevi halife leriyle Selçüklülerden Lazıları

On üçüncü hölüm :

09manlılar

Nuruosmaniye nushası ile ikinci kısım nushalar arasındaki bu ayrılıklar acab� Beh cetüttevirihin, Şükrullah tarafından iki defa tertip olunmasından mı ileri geliyor � Nmıhaların hemen hepsi nisbeten yeni bir zamanda istinsah edildikleri ve en eskisi Şük rullahtan 70-80 yıl sonra kopya edildiği için, Lu iki kısım nushalardan hanı;::i sinın daha önce tertip edilmiş olduğunu kestirmek güçtür. Ancak Behcetüttevirihin iki defa ter tip olunduğuna dair bazı deliller vardır. ihtimal ki Nuruofmaniye nusha�ında bulunup Osmanlılarla Karakoyunlu hanedanlarının ekrabalığını söyli)•en kısımlar Fatih Sultan Mchmed tarafından hoş görülmediği için Şükrulleh eserini ikinci defa tertip ederek bi raz deği1'tİrmeğe mecbur kelmıştır. Ou sel:ep akla uygun geli>•or. Çünkü Anadolu beğ !erinin hepsinden kuvvetli olan Fatih. siyzsi düşmanları olan Akkoyunlular tarafından yenilmiş Karakoyunlularla akraba olmayı dbelte İstemezdi. Zaten ikinci kısım nusha ların başında Mahmud Paşanın adının germeyişi d� m&ncilıdır. Demek ki Şükrullah ilk önce Nuruosmaniye nushasına be:nziyen eserini yazıp sadırazam Mahmud Paşay"J ııundu. Fakat sonra Faıih bundan ho�lanmadı. Şükrulleh da eserini ikinci defa tertip f"lmeı?:e mecbur kaldı. Fakat bu sırada Mahmud Paşa sadırazamlıktan düşmüş olduğu için kitabın başında, eserin Mahmu� Paşaya iıhef olunduğunu gösteren sözler kaldı. rıldı. Mahmud Paı.ı-anın ilk ııadırazamlığı A S 7 · 872 ( 1453-1467) arasında ikinci!Iİ A 77 - 878 ( 1412-1473 ) arasında sürdü�ü için kitabın ikinci defa ıertibini 872-877 ( 1467-14 72 ) arasında olarak. şimdilik. kabul edebiliriz.

Behcetütlevirihi yazarken Şükrullahın hangi kaynaklardan, hele hangi tarihi kaynaklard...ın osığlanmış olduğunu gereğince Lilmiyo· Kendisi, kitabının başında bir h:ıkım kaynakların adını sayıyorsa da bunu olduğu gibi kabul etmek doğru değildir. Çi.inkü Şiirullahın kaynak diye gösterdiği kitapların Behcetültevirihin Kaynakları

Dokuı Boy Türklrr \'r Osmanlı Sultanları Tarihi

ht"p...İni ttördüiü �üphcli olduju Ribi bir takım kaynaklarından da

hiç

bahsetmediği

muhakkaktır. Mt'wli Mecde-ddin Mehmed Adnan'ın tarihini Şükrullahın gördüğü muhakkak de ğildir.Sonra. Osmanlı ıarihinin İkinci MUTadtlan önceki devirleri İçin hangi kaynaklara ba�vurduğunu bildinniyor.

8C'hcetü1tevi.rihin ha,langıcında adlarmı saydığı tarihlerden

hM;biri:ti Ô!l-manlı tarihinden bahsed'!n kaynaklar olmadığı için Şükrullahın Osmanlı ıa rihi iıçin bazı kaynakları okuduğu muhakkaktır. Fakat nedense bunların adını söy

lemiyor. Behcetüttni.rihin ba�langıcmd.ı Şükrullah tarihe, coğrafyaya, tefsire ait kaynak larından bir kısmının adlarını sayıyor. Ba�langıçta adını söylemediği iki tarihi de me tinde. 91ras.1 geldiği zaman zikıcdiyor. Surlar « SahihüttevArih ,, ile « Beni.keti :t rihidir Şimdi Şükrullahın tarihe ait kaynaklarını kısaca gözden geçirelim : 1 - Hammad oğlu Ali oğlu H......,'ın

•

Qiıt üLErvah » ı. Şükrullahın, kendi kay

naklan aruında en başta �ydığı ve sıks ık nakiller yaptığı bu acemce tarihin ııushası

Esad Efendi kütüphanesinde 2202 numaradadır, Kitabın tam adı Yiqlıt ül-Erbih•

in.

QUt ül-Ervah ve

96 yapraktır. Umumi ve kısa bir tslim tarihidir. Dünyanın yara

dılı,ından başlıyarak yalavac;lar, Muhammet, ne!llebi, doğU-?U, savaşları, zevceleri. son. ra dOrt halife. Emeviler. Abbasiler. Alevi hal i fel er . daha sonra da Selçüklüler ve il

hanlılar anlatılıyor. Selçüklülere ait kısım 84b - 86a yapraklarındadır. Bu tarihte zikro lunan en son vak'a, ilhanlıların ünlü veziri Çoban Beğin ölümüdür. Çoban 728 ( 1328) de öldüğüne göre kitabın 1330 yıllarında yazıldığı anlaşılıyor. yanlıştır.

Meseli burada ,.. Selçük

�

Selçüklüler

kısmı çok

. kadın olarak gösteriliyor. Bununla beraber Şük.

rullah. kendi tarihinin .şema!llını bundan almı�" benziyor.

2 - Şeyh Ca'fer Muhammed.i Taberi'nin tarihi. Taberi.

839-923 yılları ara·

sında ya,amı�tır. Yazdığı tarih dünyanın yrı. radılışı nda n 915 temmuzuna kadar gelmek

te ve yıl yıl vukuatı mufassal olarak anl aı maktadır. Mısırda ve Leydende baeılmıştır. Mısırda 1326 da basılan buımda kitabın adı c Tarih ül-Ümem ve '1-MülUk 11 olar<'k gösterilmiı:ıtir. Leyden basımının adı i se «Tarih ür-Rüsül ve 'LMülUk » tür. Bugün elde bulunan Taberi tarihi asıl eııerin bir hüli.sasıdır. Asıl eser kaybolmuştur. Muıır b�ımında her ciltteki vukuat şöyl e taksim olunmu�tur : Birinci cilt: Yaradılış, Yahudi yalavaçları ve kıralları tarihi, Güşti.ııb'a kadar lran tarihi ( 295 sayla ) . İkinci cilt : İBla.mların istili.ııına kadar lran ta rihi , lel3.miyettr.n önceki Araplar. Ya· lavacın nesebi. 2 nci göçüm yılı sonuna kadar olan vukuat ( 300 sayfa ) Üçüncü cilt ' 3 . 11 inci yıllar ( 22 7 ,ayla ) ,

Dördüncü cilt ' 12 • 2 2 nci yıllar ( 267 sayfa ) . Be�inci cilt ' 23 Altıncı cilt ' 3 7

•

36 ncı yıllar ( 244 oayfa) ,

61 inci yıllar ( 2 75 oayla ) ,

Dokuz Boy Türkler Ve Osmarılı Sultanları Tarihi

Yedinci cilt : 62 - 79 uncu yıller ( 283 sayla). Sekizinci cilt : 80 - 12 5 İnci yıllar ( 30 1 sayfa ). Dokuzuncu cilt :

1 26 - 165

inci yıllar

( 347 sayfa ) .

Onuncu cil t : 166 - 22S inci yıllar ( 367 sayfa). On birinci cilt: 226 - 302 nci yıllar ( 411 sayfa ). On ikinci cilt: Kurtubalı

"Arib

in zeylidir. 291-320 yıllarını alır (96 sayfa).

On üçüncü cilt : Taberinin tercümeihal kitabıdır. 192 göçüm yılına kadar ölen ünlü kişilerin kısaca hayatlarından ve neseplerinden bahseder ( 122 sayfa ). 96.3 te Taberinin tarihi, Sa.manilerin veziri «Ebu Ali Muhammed ül-Bel'ami> nin isteği üzerine ve ihtimal ki kendisi tarafından gözden geçirilerek acemceye çevrildi. Bu çevirmede eser kısaltıldı ise de başka kaynakların da yardımı ile, bilhassa eski za manlar tarihi için. çok izahlı ve doğru oldu. Bu eser sonradan türkçe ve arapçaya da çevrildi. Bugün kütüphanelerimizde Taberi tarihi diye görülen eserler budur.

3 - Ka.dı Beyzivi'nin tarihi. Katib Çelebiye göre 684 ( 1286 ) tarihinde ölen ( KeşfüzzünUn, il. 604 ) Kadı Beyzavi' nin acemce tarihi «Nizit.müıtevirih• adında dır. Ademden başlayıp 674 ( 1275) e kadar gelir. Yalavaçları, halifeleri, Emevileri, Abbiı.sileri. Saffirileıi, Sit.miı.nileri, Gaznelileri, Deylemlileri, Selçüklüleri, Selefkileri, Harzemşahları ve Moğolları anlatır. 4 - İbn-i Cevzi'nin larihi. Bağdadlı lbn-i Cevzi ( 1116 - 1200 ) nin arapça ta rihi «Muntazam fi Tirih il-Ümeml) adındadır. Dünyanın yaradılışından .r Müstazi � ( 1170 · 1180 ) nin halifeliğine kadardır. 1444 te Türkiyeye gelen Horasanlı bilgin « Musannifek » ( 1400 - 1470 ) tarafından da kısahılarak düzeltilmi�tir ve « El-Mun tazam ve Mültakat ül-Mültezem ıı adı konmuştur.

5 - Şemseddin-İ Hirevi'nin tarihi. Bu müellifin kendisi ve eseri hakkında hiç bir mali'ımal hulamndım. Heral tarafındaki Kert hanedanını kuran Şemseddin Mehmed ( 1245-1277 ) in �airliği mal Umsa da tarih yazdığına dair bir şey bilmiyo ruz. Zaten Şükrullah bu müellif hakkında -ı mevlana » sıfatını kullandığına göre bu nun bilginler sınıfına mensup olması lazımdır. 1430 da ölen ünlü tarihçi Hafız f.brU da Heratlı ise de lakabı NUreddindir. Bundan dolayı Heratlı Şem�eddinin kim oldu �u 'imdilik meçhul kalmaktadır. 6 - Buh8ı.ri'nin ıarihi. Buhiı.ri ( 81O - 870 ) nin tarihi eseri hadisçilerin hayalın& dair yazdığı �<Tarih ül-Kebir .t ve bunun muhtasarı olan « TBrih üs-Sagir • dir. Bir de vekayinimesi olduğu söyleniyor. lbn-i Halliki.n'ın ıarihi. lbn-i Hail ikan ( 1211 - 1282 ) ın eeerinin adı c Ve feyftı ül-A "yiln » dır. 1256-12 74 yılları arasında yazmı,ıır. Tercümeihal ve edebiyat tarihi bakımından mühimdir.

8 - Mecdeddin Mehmed Adnan'm ıariht Bu

••••

hekk.ında da melllmaıımız

Dokur B o y Türkl•r V. Osmanlı Sultanları Tarihi

�-nkıur. Kftıib Ct"lebi bunun adının

•.

Tciırih-i

Türkistan ,,

olduiunu

söylüyorsa

( K.e{'Hizıünün 1. 222) fazla taf!lili.t vermiyor. Bu kitap lbrahim Tamgaç Han adına yHılmı{'lır. Bu lbrahim TamMRÇ Hanın kim olduğunu

tayin

etmek

de güçtür. Çünkü

Karah111 nlılarda birkaç tane lbrahim Tamgaç vardır. Biri 1 049- 1 068

yılları

aragında

Karahanlı dn•letinin hakanı olan «Böri Tegin lbrahim Tamgaç Han:t dır. ikincisi on ikinci asrın sonlarında Semerkand hanı olan .dbrahim Kılıç Tamgaç Han:o dır. Üçün cüsli. birinci lbrahim Tamgaç Hanın torunu Süleyman Teginin oğlu lbrahim Tamgaç H"ndır. Dördüncüsü de üçüncüsünün karde�i oğlu cMehmed lbrahim Tamgaç HaJu dır. On ü�üncü asrın ortalarında ya�amı,ıır. 9 - Benikeli tarihi. A"I adı Davud olan Benakcti 7 30

( 1 329- 1 330 ) da öl -

mÜ-llÜr. 7 1 7 ( 1 3 1 7- 1 3 1 8 ) tarihindf.' Reşideddinin CBmi'üttevirihini düzeltip deği�tirerek yazdığı ıarihinin adı c:Ravzatü Üli 1-Elbib fi Tevirih il-Eki.biri ve 1-Emıab� dır. Son yıl ların vak'alarına dair bazı kuıa malOmat istisna edilir!.le, müellif bu eserde Reşi . deddinin C3.mi'ü11evarihini düzeltip dei'iştirere:k yeniden yazmakla iktifa elmi,ıir. Faz la bir değeri de yoktur.

1 0 - Sahihütlevüih. Kitib Çelebide de adı geçmiyen bu tarih hakkında hiçbir malUmaı bulamadım Görülüyor ki. Şükrullahın adını !'.'Öy)ediği

tarihi kaynaklarından hiçbiri

Oeman1ı

tarihinden bahseden eserler deR:ildir. Q9manlı tarihine ait kl!lmları nereden alarak yaz dığını bilmiyoruz. Şimdiki halde bildiğimiz yalnız

Ahmedi'nin

İskenderni.mesinden

istifade ettiğidir. Bunun böyle olduğu Ahmedideki bazı cümlelerin aynen Şükrullahta bulunmasından anla?ılıyor. Bu. pek göze çarpan

benzerliklerden

bir kısmı,

Türkiyat

Mecmuasının altıncı sayısında Ahmedi hekkında bir leıkik ne,redccek olan Nihad Sa mi Banarlıya, tarafımdan verilmi� ve onun tarafından makalesine

eklenmi,tir.

Fakat

Şükrullshın Ahmedi" den ba,ka kaynaklara batyurduğu da muhakkaktır. Mesel& Ah medi'de olmıyan Çelebi Sultan Mehmed ve Mu11a Çelebi devirleri için her halde asığ landıiı kitaplar olmu,tur. Yine Ahmedi' de söylenmiyen Niğebolu

sava,ını da yalnız

kulaklan kapma bilgi ile yazdığı dü,ünülemcz. Bu sava' olurken Şükrullah küçük bir çocuktu. O. ihthnal ki bugün ele geçmiyen Yah,ı Fakih, Hamzavi ve Semerkandlı Ali.sddinin bilinen

eaeıleıini görmÜ?IÜ. Şükıullahın bunların adını anmama111 ya bunları pek

kitaplar olarak saymasından. yahut da onlara değer vermemesindendir. Şük

rullah eıııe rini acemce yazdığı için belki o zamanın

bazı okumu.,Jarınca

moda

olduğu

üzeıe türkçe eserleıi değeniz görmÜl'.J, bundan dolayı adlarını 9aymağa lüzum R"Örme· mi,tiı. Bununla beıaber iyi bir laıihçi değildir. Kitabında Seçükliilere dair verdiği me. IUmat çok eksik ve yanlı9tır. Müellifin Selçük ıarihine ait kaynakları bulup göreme meısi her halde bilmediğindendir. lalim tarihiyle eski lran tarihine ait kaynaklar Türk dünyaınnda çok tanındığı için Şükrullah bunları kolayca tedarik edebilmi�tir.

Fakat

Selçük larihine ait ana kaynaklar okadar bol ve tanınmı� olmadığı için iyi bir tarihçi olnn7•n Şükrullah bunlardan habeniz kalmıttır.

Dokuz Boy Türkler Ve Oemanlı Suhanları Tarihi

Şükrullah, Behcetüttevirihin Yazddığı Yıl

kiıabını

( 1456 sonu )

861

muharreminde

yazdığını Behcetütıeviuihin

başlangıcında söylüyor. Bunu kitaba başla dığı tarih olarak anlamalıyız. Çünkü kitabının başkn yerlerinden, bunun 862 ( 1 45 7 ) halta 863 ( 1458 ) le yazıldığı mi.nisı da çıkıyor. Meseli. muhtelif ııushalarda başka başka yerlerde bulunan bir parçada ( I ] bu tezaı göze çarpıyor. Bu parçara göre Şiikrullah Behcetüttevirihin iki dilekle yazıldığını söylüyor. Bu iki dilek .şudur :

ı - Ademden r aıihin tahta oturuşuna kadar kaç yıl olduğunu bilmek: il

ı--

Yalavaçların, beğlerin, sultanların, halifelerin soy soplarını ve ıarihlerini

öğrenmek. Bundan sonra Şükrullah tarihle Mecusi ( eski Acem ) lerin, Yahudilerin, Hırısti yanların ve Müslümanların olmak üzere dört rivayet olduğunu, MecU.silerin A:Jcmden Muhammede kadar 61 72 yıl, Yahudilerin Ademden Musaya kadar 4340 yıl, Hırısti yanların Ademden isaya kadar 5 9 72 yıl hesapladıklarını kaydettikten sonra

doğru

ve düzgün rivayetin Muhammedin amcası cığlu olan Abbas oğlu Abdullahın rivayeti oL duğunu söylüyor. Buna göre de Ademden Muhammede kadar geçmiş olan 6075 yı l ı şöy le bölüyor : Ademden Nuhadek

2250

yıl

Nuh tufanından lbrahimedck

1069

yıl

lbrahimden Musayadek

565

yıl yıl

Musa.dan Süleymanadek

5 36

Süleymandan lskenderedek

717

lskenderden tsanın doğumunadek

494

yıl

laadan Muhammededek

361

yıl

Muhammedin doğumundan Medineye göçümünedek

yıl

Cöçümi.lnden ölümünedek

yıl

607S

yıl

Burada, Muhammedin doğumundan Medineye göçümüne değin SO yıl ( doğrusu

S -1 y ı l ) ve İsa.dan Muhammede kadar

361 yıl gösterilmesi gibi küçük büyük tarih yan

lışlarını, mevzuumuzun dı,ında olduğu için. bir yana bırakalım. Bizi burada asıl ihtilen diren nokta Muhammedin ölümünden son raya ait olmak üzere zikrettiği rakkamlardır. Şükrullah « Muhammedin ölümünden sonra bu kitabın yazılı9ına kadar 849 ( 2 1 yıl

(1]

Bu parça asıl nushanın 48-49 uncu sayfalarında, yani birinci bölümün sonund:u.lır. Re

v::ı n nushasında yaprak 7a - 7b de ve kitabın başlangıcından önceki fihristinin sonundadır. Ayasor

ya nushasında yaprak

58b - 59b de-; Falih rıusha sında 71a - 71b de: Bayazıd uushasında 104 - 106

ncı �yfo.lardadır.

[21

Ayasofya nushasındo, hiç şüphesiz müslen.sih yonlıijı olnrnk, 4846�

:�

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanh Suhanlan Tarihi

,,::f"Ç mi�ın kı Fıt.ıihin ıahı" çıkııının ."rkiıinci yılıdır

diyor. Muhammet, Şükrullaha !it:Ö·

re ilOıli;lİmİ.ln 1 � üncü yıllnrlo. olcliiM:ünc �örr l 1 1 kiıabın 849 + 1 J

862 de yazıl.

mı' olmaıı.ı icap rder. Fatihin ıahıa !IOn çıkıfı 8 ) ; le olduiuna ve Şükrullah Fatihi yalnız bir defa ıah IA

çıkmış. 11ıbi 11ösıerdığine göre de yine bu kitabın 655 + 8

863 le yazılmışı olması

liLZ:ım ııelır. Riru daha a�iıdn. da Osman Gazinin

ölümünden

Behcctüttevi.rihin

yazılıtına

kadar l i 3 yıl geçliğini söylüyoı. �fükrullah. Osman Gazinin ölümünü 7 1 0 da gösterdi ğine ıöre bu sefer de Ochcetüttevirihin 7 1 0 + I S J

863 le yazılmışı olması gerek

tir. Hep!Iİ Şükıullahın ağzından çıkan bu üç rakkamı bağdattırmak için kitabın 86 1 .

8 b 3 yıllan arasında yazılmı' oldu�ı..ı nu kabul etmekten ba,ka çıkar yol yoktur. Büyük bi.ı ihtimallc- ŞUkrullah esere 86 1 de ba.,lamıt. 86} te bitirmitlir. Faıihin ıahta çıkı.şanın l'lekizincı yılmda yazıldıiını gösleren salırlar bütün nusha larda varaa da Osman Gazinin ölümünden

1 5 J yıl sonra yazıldığı yalnız Nuruosmani

)"e nushasında lr.ayıtlldır. Bu saıırlann mü.sıensihler tarafından eklendiğini gösteren hiç· bir delil olmadığı için Şükrullah tarafından

yazıldığım kabul elmeğe mütemayilim.

Ohalde. yukanda da söylediğim gibi kitap 8 6 1 de yazılmağa. ba.şlanmı,. 86:1 le de biıirilmi�ıir

Böyle bir kitabın da iki yılda yazılmı' olmHı pek tabiidir.

Bahinger.

Behcetiittnıil'ibin N111halan

" Die

Geschichtsschreiber

Osmanen und lhre Werke

•

der

( Onnanlı Ta

rihçileri ve Eserleri ) adlı eserinde Behce.

tütlevi.rihin lstanbul kütüphanelerinde acemce dört nushaaını gösteriyor. Bunlardan Veliyeddin Efendi kütüphanesinde 2 34Z numarada gösterdiği nusha acemce değildir. Kanuni devrinde bu kitap için Babinger bu

•

Firsi

•

Firsi

yi ... acemce

mahlesli bir pir tarafından türkfweYe çevrildiği •

minUına almıt ve yanılmı,ur. Benim şcörebil

diiime e-öre lsıanbul küıüphanelerinrle Behcelültevirihin altı nuahası vardır :

1 - Nuruounanİye 3059.

Ötekilerden farklı olan ve hHıma temel ıuıulan nu8-

hadır. 328 sayfadn. imli yanlı.,ları vardır. Ne zaman

i11tin11ah

olunduğuna

dair bir

kaydı yokıur.

il -

Ba7uıd

Ummni 4902. Yaprak numarası konmamıtlı, Ben 5 5 2 sayfa ola

rak sayıp numaraladım. Her 11&yfa11ında 1 5 ııatır olan ve Sultan Abdülmecid in annesi Bezmi Alem Suhan tarafından 1 2 66 da vakfedilen bu kiıabın da istinsah tarihi yok. tur. Haı iııimlerde epey yanlıtları var.

111 - Revan 1538. Sayfada 1 5 ııatır olmak üzere 245 yapraktır. Aynı imlB yanlı� ları bunda da göze çarpıyor. lııtinsah tarihi belli değildir. Oıımanhlar kısmımn aon satırla. rında epey kelimeler atlanarak yazılmı.,tır. Faııılları da umumiyetle karıtıktır. Yazııı rüzel olmakla beraber dikkatsiz yazılmıtlır.

[1)

Hakikatte Muhammet göçümün 11 nci yılında ölmÜfllir.

Dokuz Boy Türkler Ve Ü9manlı Sultanları Tarihi

iV - Ayuofya 2990. Sayfada 15 satır olmak üzere 302 yapraktır. Sulıan Mah

mud vakıflnrındandır.

istinsah

larihi

belli değildir. He9 i.!limlerde çok irnliı. yanlı�ı

V - Onivenite, acemce yıızmalor 801

( eski

mımıuıuı

Halis Efendi 2212 ) .

Sayfada 22 satır olmak üzere 117 yapraktır. ikinci yaprak kopmuı;ı.sa da yap•:ık nu . marası konurken buna dikkat edilnıemi�ıir. Süleyman Paşa kölelerinden Abdullah ol(. )u Yusuf tarafından Karatova kasabasında 958 rebiülahırında ( mayıs 1 S S 1 ) cumar tesi günü istinsahı bitirilmiştir.

VI - Fatih 4203. Sayfada 13 satır olarak 365 yapraktır. Suhan Mahmud vakıf larındandır.

lsıinsah tarihi belli değildir. Aynı imla yanlı�ları bunda da var.

Ricam üzerine Bursa ve Kastamonu kütüphanelerine bakan arkadaşlarım Göky<l yoğlu Orhan Şaik ve Gölpınarlı-Oğlu Abdülbaki oralarda BehcelÜtleviı.rih nı19h.. ları olmadığını bana bildirdilerse de Türkiyenin öbür \'ehirlerinde bulunup bulunmadıiını öğrenemedim. Babinger Avrupa kütüphaneleriilde bulunan Behcetüttevarih nu!halarını bize bil diriyor. Bu nushalar şunlardır :

1 - Viyana, Milli Kütüphane, 82� ( Flügel kataloğu, il, 64 ) . il - Londra, Britİf Müzewn, 1627 ( Rieu, farsça yazmalar k•taloğu, 884 ) .

111 - Paris, Milli Kütüphane, 90 ve 9 1 ( Blochet, fança yazmalar kataloğu, 1, 210 ; Schefer 161 ve 1 90 ) . iV - Petreoburg, 269 ( Roıen, farıça yazmalar kataloğu, 1 1 3 ) .

Bunlarden başka bir de Münih'ıe ( Kıral ve Devlet Kütüphanesi. Arap ve Acem yazmaları tekmile defleri, s. 183 ) Aehcetüttevôrih nU!!ı hası olduğunu Th. Sl!ıf biz'" bildiriyor. Türkiye dışında bulunan nushalardan, Th. Seif'ın basımına esas olan Vivana \.'e Münih ııushaları lstanbulun ikinci kısım ııuahalarının ( yani Nuruo!Jl'Tlaniye nushesından F{ayrı ııusheların ) aynıdır. Londra. Pari!I ve Petrcsburg nu!lhalerından her hangi birinin Nuruosmaniye ııushasına benzeyip benzemediğini bilmiyorum. hıanbul kütüphanelerinde bulunan nushaların hiçbirisi ve Th. Seif'ın verdiği İza· hala göre Viyana ve Münih ııuehaları müellifin kendi eliyle yazdığı ııushalar değildir. Hatta içindeki yanl111lerın çokluğuna, tertiplerindeki bazı karışıklıklara bakarak bunlar dan hiçbirisinin müellifin yazdığı nıJshedan iatisnah edilmiş olmadığını bile '!öyliye bilirim. lsıanbul nushalerında, kitabı teşkil eden 12� 13 bölümden her birinin han�i Hyfe veya yaprakları tuttuğunu, kontrol r.lmek İ!ltiyenlere yardım olmek üzere aşeiıda gös ıeriyorum.

i li

Dokuı B o y Türkler \ ' e Osmanlı Sulrnnları Tarihi

Bôlii·n

osmaııiye Bavazıd (slyfa) (s�yla) 6 . 4Y

Fatih (yaprak)

Ü niversite (yaprak)

Ayasolya (yaprak)

Revan (yaprak)

·14 . 1 1 0

ı s• - 74•

4• . 23•

1 6' - 62•

12' - 48•

19 ·

1 1 0 · 1 39

74• . 94•

23• - 29°

62' - 78•

48° - 59•

65 ·

�8

1 39 - 1 6 1

94• . ı os•

29°

33•

78• - 90"

59• . 69•

i8 - 9�

1 6 1 - 197

108• - 1 3 1 •

33• -

40•

90" - 109 •

69" - 85"

9� - 1 1 6

197 - 223

1 3 1 ° - 1 48"

40" - 46°

1 09• . 1 24•

85" - 96'

1 16 . 134

223 - 2 5 2

H9° - 1 67°

46° -

51"

1 24• . 1 4 0'

96" - 1os•

1 3 4 - 1 52

2 52 - 280

167• - 155•

51•-

57•

140• - 1 ; 5•

1 08• - 120•

1 52 - 167

280. 302

1 85° - 200'

57• . 62°

1 55" - 168"

120• - 1 30• 130" - 1 46'

liS

302- 338

200• - 221•

62' - 69"

1 68" · 188"

ıo

175 - 239

338 - 3 H

2'3° - 227 "

69" .

11•

1ss• - 192•

146" - 1 49'

H9 - J09

345 - � 32

221• - 286°

7 1° -

89"

1 92" - 239'

1 4 9 " - 1 89'

309 - 328

432 ·

524

286° - 349•

89" -

ı ı o•

239• - 287"

189' - 233'

5 24 . 552

349'- 369"

ı ı o• - 1 1 1•

287"- 30 1 •

233° - 245'

167 -

Şükrullah, Behcetüttevarihteki bölümlere « biıı b :t adını vermektedir. Bazı bi.bları da birkaç fasla ayırarak. mütalea etmektedir. Mesela bunlardan birinci biııb 14 fasla aynlmıttır. Birinci babın 14 üncü fulı da ayrıca 1 2 makaleden mürekkepli!' ki bıı makalelerin altıncm dokuz boy Türklerd�n bahsediyor.

Dokuz Boy Tiirkl�r Ve Ü.!lmanlı Sulta n lar ı

Tari hi

Behcetüttevarihin On Altıncı Asırda Yapılan Türkçe Tercümesi : •

Malıbübu �ulüb ül • •Arilln

•

Behcelütleviı.rih. Kanuni Sultan Süleyman çağında türkçeye çevrilmiştir. Çeviren Mu�tafa Far.!Iİ

1 1 J adında bir şairdir. Mustafa Farsi. Behcetüıtevarihe Şükrullah tara

fından yazılan baı,ılangıcı değiştirerek, ynni bazı sözler ekh.yip bazılarını çıkaıardk ıer cüme elmi�tir. Asıl melinde de

biıZı

eksiklikler vardır.

Mustafa Fa.rsi. tercümenin başlangıcında Tanrıyı, Yalavacı, Kanuni Sultan Süley manı, veziriazam İbrahim Paşayı övdükten sonra Muhaç sava;ıınrla gö�ıc-rrliği yararlık

Lan

dolayı İbrahim Paşa için b i r manzume yazıyor ve böyle kahraman beğlNe f'�kileıin

halini bildirmek için, vaktiyle Firdcvsi"nin Şehnameyi arapçadan acemceye mud Sebük Tc�İn adımı nazmetmesi gibi

( 1) kendisinin

( �) Mah

de Behcetüttevarihi acemceden

türkçeye çevirdiğini söyliiyor. Tarih sevenlerin Arap, Acem. Türk dillerinde kitaplar

yazıp devirlerinin bcıitlerine, veziıl!rine sunmaları �ibi kendisinin ·.:le bu Behcetüllevil rihi hazırlara destan ve kayıplara armağan olmak için Tanrının, yalavaçların vardımı; ı<t·çmiş erenlerin, bilgini.erin. crdt.mlilcrin himmeıi ve İbrahim Paşanın ilıifatı ile tercü meye başladığını anlatıyor . Tercümr.ye ba ı:l ad ı ğ ı tarihin de 20 muharrem 937 ( 13 ey liil 1S30

)

çar�amba günü olduğun'.J kaydediyor.

Yine Mustafa Farsi'nin ifo.clesin.? göre vakıinin çoğunu mollalar ve bei{lerin soh beti ile geçiren ve değerli ıefsir. harli s ve Lerih kitaplarından nerede

gfüm ed i � i hir

kitap

olduğunu işihe uğraşarak onu mutlak ele �cçiren Yeniçeriler kôtibi Şchit.beddin Ar.-ğ o ıamanın ileri �clenlerincc okaclar tanınmıy;rn bu kitabı bulup Yeniçeri a�ası Mehmed .'\�aya iletmiş, Mehmed AKa

<la

kencli!!İn(' \'ererek Lürkçeye çc:virınesini emretmiştir. Fi\r_

�i bunların dileği i.izerine terci.ime elliğini söyledikten sonra kitabı okuyup rlin)iyen lrrden hayır dua beklediğini kaydederek lerci.imeye başlıyor. lsıanbul kütüphanelerinde,

rı dı

Musıafa

Fiıı rsi tarafından

Mahblıbu JS, ullıb ül-'Arifin

verilen Behcctülteviıı r ih lercüme�inin sekiz nu!lhası vardır. Bunlardan yedisinde mü

trrcim kendisini

Far!Iİ

ı;.

d i .v e, birinde ele

Mwıtafa

ıara olarak tanıttığı nusha Veliyeddin Efendi kütüphanesindeki

[ 1]

Mıısıafa F.irsi

Jstanlmlhıdur

Al'Cffi('cyi SC'Viyordu.

2342

diye tanılıyor. Kendi!lir.i MU!!ı

GüzC'I

şiirleri

vardır

numarnlı nus-

( St_·hi Tczken•si.

D(lkuz

18 hadır P.n�

_.\.'"nı

Qo4i

Ao,· rii rkl r r \ . t"

011mnnlı Sıılıanlnrı Tarihi

nuı1hada lbrahim

PBfa.Yl

ı:ııı.m anda bu

ram11.znnıncla (

1 i Hı )

icl:ım

öven salırlar de yoktur,

olunduğuna göre

kitabının b111 {' lanıı:ıcını dt-ıb{'tirrrek yrniden yazmak mü11rrn11ih lhrahim

Pa{Ulyı

ihtimal ki

lüzumunu

Mustafa

duymuş,

lbrahim

FBrsi

yahut

df' bir

öven �ıırlan c;ıkarmıttır.

l11tanbul nu11halan şunlardır :

l -

Hafid Efendi 222. Tercümeler içinde en iyi nlisha budur.

il - Fatih 4202. Ü11küplü idris adında bir ?e'""'\"alindt- ( mayı,_

1 ;q9 )

111 - Revan 1096.

1 00 7

mevlevi dervişi tarafından

İstinsah edilmiştir. Güzel bir nushadır.

Fakat y,anlışh ve İ!llİn!lah tarihi belli

dl"'ğil

iV - Esad Efendi 2213. Bu r.usha 1 0 7 7 ramazanında ( mart 1 66 7 ) Molla Ali oğlu Hacı Mehmed ıarafından istinsah olunmuştur.

V - Veliyeddin Efendi 2342. Bunda mütercim kendi!lini Mu!ltafa diye tanıllyor.

V1 - Veliyeddin Efendi 2343.

Bu nushada

Osmanlılar kl!mı yoktur.

Müellif

kendi<Jini Fi.rsi diye tanıtıyor.

VII - Onivenite, Türkçe yazmalar, 670. Karı.,ık ve ek!ıik bir nushadır.

VIll - Onivenite, Türkçe ya.zmalar,2381.

Bunda Ü!lmanlılar kıemı yoktur.

Babingerin türkçe nu!lhalar hakkında verdiği malUmat d a yanlı-? ve ek!ıiktir. Fa· tih kütüphanesindeki

4203 numaralı acemce nu!lhayı türkçe olarak göeterdiği gibi Ve· 2 342 numaralı ıürkçe nushayı d a acemce olarak

liyeddin Efendi kütüphane!indeki

kaydediyor. Hafid Efendi ve Revandaki ıürkçe

nushalarla

Üniversite

küıüpha.nesin .

deki iki türkçe nu!lhanın birinden habersiz k almı,hr. Babingerin verdiği malUmata göre lardır

[I )

Türkiye dı,ındaki

: 1 - Berlin, Devlet Kütüphanesi, 3349. il - Paria,

Milfi

Kütiiphane,

Sch ef,.. k.atalojlu, 1031.

ili - Kahire, Kın! Kütüphan..� 233.

[l]

Die Geschichtsschreioer der Osmanen und ibre

Werke, 20.

türkçe nushalar -?Un •

r Bu kitap Tanrı ku l l arının en güçsüz ve yoksulla rından Şükru l l ah ı ıı yazdığı kitaplardand ır ki beğlik direklerinin de steği, vezirl ı k göğü nün yalazı, kişi oğullar ı n ın işleri n i n ona rıcısı, açunda vezirlerin sultanı, beğlerle sultanların öğütçüsü, suyun ve balçı ğ ın özü, ada sana ihtiyacı olmıyanın kutlu adın a sunulm uştur. Y A K A R iŞ

Şol açunda daima mes'fıd ola Namı gibi akıbet mahmfı.d ola Ey Tanrı ! Seçilmiş yalav acın, arı soyu n u n , iyi arkadaşlarının y ü z ü s u y u n a onun ç a ğ ı n ı mengüli.iğc u l aştır, ululuk ağacını göz değmesi fırtın asından koru.

Dokuz Boy Türklrr \'e Ü!lmanh Suhanlon Tarihi

Bağışlıyan, Esirgiyen Tanrı Adı İle. Güvencim Onadır. th·melr-r. kamu ne.-nryi yaratıp R"Üden. bütün dirilHi yaraltıktan sonra yok eden Tanrıy11ıdır. O Tanrı�·a ki eller onun yönüne açılır, alınlar onun önünde yere kapanır Biz onu !'IOn9uZ. ltikrnme bilmez ö"·me ile övüp sınırsız şükür ile ona şükrederiz. Ta nıklık getiririz ki tek ba�ına. ortak91z olarak bir )·oktur. Bu ıanıklıi:ımızın lemcllcri ulu.

Tanrı vardır.

Başka

hiçbir

tapacak

dalları budakları yücedir.

Yine ıanıklık geıiririz ki Muhammel bütün kişilere gönderilmiştir. Kur'andan önce inmi., olan büıün biıiklerde yük!lek ,ıfaılarla ,.raılandırılıp övülmüştür. Yalavaçlık göğ !IÜ onunla kabarmış, >·iiitlik lanı onunla aj:armı-?lır. deyi.ş Kur' an biu erdemlerinin hepsini övmiJş, Tevraı ile lncil onu h l' m muftulamışhr. O Muhammet Tanrının kulu ve elçi!lidir. Karanlıklar aydınlıklara. aydınlıklar ka rn.nlıklara girip çıktıkça Tanrı onu ve çoluk çocuğunu esirgesin.

Bulutların

çevresinde

çakınlar çn.kııkça Tanrı. Muhamml'din çoluk çoeuiuna İnlİ!iap ile yücelttiği hayırlı arka dqlannı yarlıga!lın.

deyiş Yoldaşları Yalavacın

Ak yüzlü. !IOY yoldaştılar;

Muhammcıle bir aıhcın

Göl liiCe !lindc andlaştılar1•

Gündüz gün doğdukça. gecelerin karanlığında yolculuk edenlere gökte ay doğ dukça Tanrının selimı onlara olsun. Mekkeli ve

Medineli

doğru özlü

Muhammedin

yolunea giden imamlardan da Tanrı razı olsun. Bundan !lonra. Tann topraklarını ı�ıl!lın, asrının biricik imamı Zeyneddin Zekinin oıjlu olan yüce ve değerli imam Şehibrddin

Ahmed'in

oğlu olup büyük küçük ıuç

lannı gizlemiyen gÜç!IÜZ ve yok!lul kul. Şükrullah arzeder ki: T e.nrı ülkelerini yafa tıp hanlıklarını mcngü kılsın. yüceliklerini berkitip yakınlarına yardım edip yağılarını yok et!Iİn, isli.mlığın ve mü!llümanların

suhanı, din yoluna savaşıp uğraşanların yardımcısı,

ki.firlerin ve kötülükte ayak diriyenlerin öldürüeüsü,

Tanrıya

yakınların

yardımc111,

Tanrı yağılarının yoyucu!lu, Oıman ocağından, Tanrının yarlıgayıp esirgenliğine ulattır·

Dokuz Boy Türkler Ve Osmimlı Sultanları Tarihi

dığı Sultan Muradın oğlu yüco Sultan Mehmedin kullu gününde islıim bilginleri söz götürmez saygı bulup gönül rahatına erip bolluğa kavuştular. Her biri gönül rahaıı ile bir bucağa çekilip adı yüce ulu Tanrıya tapınır oldular, Dahi yüce sultanlık ulusunun hanlığının uzaması, günlerinin arlması için Tanrıya yalvarmaktadırlar. Bu değeniz, her ne denlü yüce hatırlarına gdecek kadar değerli değildi ama « iyilerin bardağından toprağın da payı vardır ,_ :: sözünce. ülkeler açıp dini ko ruyan hazret, bu gönülden duacının halinden bildi ki yaş yetmişi geçip kocamışlığın güçsüzlüğünden duygular tatsızlaşmış ve muhtaç kişilerin kıblesi olan ulu eşiğinden ayrı kalmıştı, iyiliğinden ötürü, yetecek kadar bir akçayı yüce eşiğinden tayin buyurdu ki her gün erişıirmektedirler. Bu yalansız kul da Uçmağa benziyen Buna payıtahıında. iş,ten el çekerek bir bucağa çekilmiş,Iİ. deyia

Şu Bursanın her şeyi, suyu, taşı, toprağı Mis gibi bir sücüdür ve bulunmaz bir cevher. iyilerin durnğı; bilgi, altın kaynağı ; Yalnızlar sığınağı; Tanrının baktığı yer 1 Bu bucakta gücü yettiğince, onun için Tanrıya yakarıp onu övmekten geri kalmı yordu. Büıün r,ece gündüz, kamuya azık veren ulu Tanrıya, yüce sulıAnın ülkesindeki işler düzeninde gitsin diye yalvarıyordu. Ya yüce Tanrı bitiğini okuyarak. ya yalava. cın sözlerine �öz gezdirerek uğraşıp sevabını. Tanrı yardımcılarını yüce etsin, ulu padi şahın ata dedeleri ruhuna gönderiyordu. Çağların en kutlusu olan bir çağda. saatlerin en mutlusu olan bir saalte bu yoksul. başını düşünceye, gönlünü dalgınlık denizine sal mışlı. iki açun ağasının ·ı sözleıi, haberlPri gönlünden geçerken usuna iki hadis geldi. Biri � Ehi Hüreyre 11 den alınmış olari\k 4: Ebü 'Abdullah Muhammed İbn.i 1!1ma 'il-i Buhıiri » nin kitabındaki 'u liadisti : <ı Bulunduğum çağa erişinceye kadar hep kişi oğullarının t n iyisinden ızöndrrildim » . Öteki " Vi'tı!!ilel ibn ül-E.sqa ' " dan alınmış olarak « Ebu l.Hü!leyin Müslim lbn-i Haccic lbn-i Müslim ül-Quşryri • nin kitabındaki ş:u hadisli: 11Tanrı lbrahimin çocuk larından lsmaili seçti. lsmailin çocuklarından Kenine"yi seçti. KcnBne oğullarından Kurey'}i !leçıi. KureyŞ oğullarından Hi!;lımı !lcçli. Hôşım oğullarından da beni seçti • . Cevher saçan m0.nRlnrı ile bu inci gibi sözler bu yok!!ulun U!lundan geçince içine şu korku düştü : Değerli ömür, gücün ve sevincin ktsilip güçsüzlüğün ve sıkıntının baş. lanı;ı:ıcı olan yl"'dinci onu geçli Bundan dolayıdır ki :

rleyit Yaş altmış, ömür kı,: Yaş yelmiş. iş bilmiş; Öteki açun ve hakiki durak ohm öz ve men�ü nçun İçin hiçbir azık vnk

ılt-yit DirliR:ini a!lığ�ız harc<1yıp lo{ec;İır.nler Ne bir iyilik görür, ne dl"' iyilik eder.

Dokuı. Bor Türkler

\.'r Osmanlı Sultanlara Tarihi

Kendi hahni dUn�-111 ve ahret hü:n anhlırn auuunda gördü,

Dütündiikten sonra

Ona h "diyr olarak b u kiıabı yazmak düttü.

kurrn. c;e-:lr.ıi.

.-\mma kendi kırndimc d,dim ki : ·. [y ömrünü he.vaya vermiş olan hünerin yok. Hangi erdem

n•

Senin hiçbir

ululuk ıle. hangi söz ve beligatle miniyo güvenerek b u

İfİ ünrine alabilıuinh Uzak düş\inen u � u m b a n a şöyle cevap verdi: •Tamı hakkı için ey filıfkınl Kendini küçük görüp gü,r:nemiyorsan, hiç olmana 7 1 yıl açun bilginleri nin yüzünü görüp anın erdemlilerine yakın da mı

olmadın

baP,a. her bucakıan bir BZlk bulduysan iş olup bilmİ!ltİr

» •

�

Her

harmandan

bir

Her neyin \oarsa hüner gösterecek. durma getiri Bu esirgeyici öğüdü duyunca donmuş dütünccmde ve ııönmüt anlayı�nmda bir is

tek doğdu : Soyunu !lopunu. doğumunu. halini yazmakla Tanrının. elçieine bağışladığı iyilikleri uzun uzadıya anlaıır. erdemlerini açığa vurmak için seçkinliğini arayıp ortaya koyaHın. Snası ile zevcelerini ve soy soplarını açıkça söylersin. Çocuklarını, amcalannı, olabil. diği kadar doğru olarak. söylenmesi gerekenleri, on mu,ıululann 1

Tanrı elçi!'İ M u -

hammedin aıalanna değin olan bağhlıklarını kiığıda geçirirsin. Böylelikle kamusunun !\OYU

an Adem·e ulaşıırılmıt olur. Tanrı hepsinden razı oleun,

muştuluların

öz

menkabeleri. erdemleri. ömürlerinin niteliği, halleri belli olur. Tanrı onları esirge9İn. islimhk yolunu ışıklandıran. din yolunu arıyanlara kılavuzluk eden mezhep imamları ile fakihle r i n ; tarih. hadis, ıefsir bilginlerinin halleri, eözleri, yaplıkları, nice yaşadıkları ve hünerleri bilinir. Her ne denlü laıihçilrr doğru ve düzgün sözlerle

tarih toplayıp

mi.ni. cevherleriyle inci delmiıııler"e de uzun olmaları yüzünden usanç gelirirler. Bu bilgisi az değersize gelince : Kolum erdemlere erişemiyecek kadar kısa, bilgim olgunluk yönünden azdır. Sevdiği şeyleri e1de etmek benim gibilere güçıür.

Ben bu

eseri ancak dilediğine yardım eden. kamuyu İfİtip gören Tanrıdan yardım dileyip me ded umarak yazdım. Onun

yarlıı:�a}·ıcı rızL-sına has olmak ve doğru yola çağıran ı1ev.

gilieinin ,,efaatini celbcylemek üzere yanlışlık ve ek!iklikten korunarak, bozuk ve sür " Mevliini. Huan lbn.i Ali l bn-i Hammid :t ın « QGt

çi.ik söz söylemekten çekinerek üLErvih vi

ı.

nin,

adlı tarihinden.

lbn-i Cevzi

nin.

Şeyh

ca · rer Muhamm!d-i

Taberi •

nin,

" Kadı Beyzi

Mevliıı na Şcm!eddin-İ Hirevi • n i n, EbU Abdullah Mu

hammed İbn-i İlma1il-i Buhari-i Cu1fi

•

nin,

•

fbn-i H ..lliki.n ,, m terih1erindm

• Mevlina Mecdeddin Mohmed Adnan • ın Halayda Sultan lbrahim T•mgeç Han için yazchğı tarihten, " Kiıib-ı U!UI ül-[q.;ilim � dt.n, � Ki ı8ı b üLMcmilik ,. ten. Kitib ül Mesi.lik » ten, " Manslıri a. nin .ı; 'Uyün üı-Tefiı&İr » i, « Şeyh Şehibeddin ,.. in « 'UyUn

i, «Kevi.,i

•

Tefsir-i Ke,f-i Beyin

•

ür-Tefi.sir c

•

nin t efs iri.

-ı:

Trleir-i Qurre� ül-'Uyf1n , ,

ı R"ibi ıdsir kiıaplarından; hikmet, heyet,

riyaziye. tabiiye, tıb i l imlerin d e n .

·�

Siyer i.iLMülük •

ten ve

Sa'lebi

•

nin

nümum, hendeı1e,

Zübdet ül-Ueiil

den

çoğu az etmek, bini bir ku;altm<ıı k suretiyle topladım. Fakat öyleııine ki : Onların araya soktuk.lan İnceliklctrden, şakalardan. öğüılerden bir teki vilmedi

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suhanları Tarihi

Tanrı. İyiliğini Üzerlerine bol etsin, ulu bilginler, yüce beğler ve ak kemik olsun. kara kemik olsun başkaları bu tarihi, hele Tanrının e&İrgenliği üzerine olsun iki açun ağası. Tanrı elçisi Muhammet ile onun sehabelerinin··· zevcelerinin. çocuklarının ve mezhep imamları ile fakihlerin, hadisçilerin ve hafızların tarihini okumağa istek duyup İç ten gelme bir sebeple gönüllerine bir istek düşerse l>u kısalıılmış küçük bitiği alıp ho,_ nudluk gözü ile bakalar ve eskilerin tarihe Feçirdikleri ne ki varsa anda bulalar. Tarihle ilifiği olmıyan birçok asığlan da elde edeler. Ta ki : Gönüllerinin sili gelini sevinç koltuğunda kendini göstersin. Çünkü bu bilginin iki asığı vardır : Birincisi şudur : İki açunda bahtıyarlık mayası olan din bilgisi ve açunlar idisinin sözlerinin ıefsiri bu bilgi ile bilinir. Zira adı yüce olsun, Yaradan açun işleri için açun ağasına kesin sözlü Kur'anını göndermiştir. İkincisi şudur : Geçmit olgular üzerinde iyi düşünen bilir ki öncekiler açunun ve açundakilerin işini doğrultuncaya kadar, bir üL kenin dütmesine sebep olan hareketlerden fakınıp çekinmeği bilinciye kadar ve devlelin sürüp gitmesine yarıyacak biçimde çalışmağı kavrayıncaya kadar ne güçlüklere katlanmışlardır. VelhBaıl söz götürmez ki açun ve din asığlan b u bilgi ile elde edilir. Geçmiş bil ginler ve eski bilgeler « kesin bilgileri anlamak, yaşamağı bilmek, ülke işlerini yerine getirmek için tarih bilgisinden yahşırak nesne yoktur • demşiler ve faızları ödedikten sonraki çağlarını, esenlik Üzerlerine olsun, yalavaçlarla eski bilgelerin ve hanların tarihi ni okumağa vermişlerdir. Bundan dolayı Tanrıdan yardım dileyip uğur ve kut sayarak açunun yaratılma sından ve yaratılmasının sebebinden ve bazı ünlü yalavaçlann tarihinden başlayıp beğ lerle sultanların tarihinde biLirmek ve 12 ( I ] bölüme ayrılmak üzere bu tarihi yazıp adını c Tarihler Bezeği eo ( Beheetüttevirih ) koydum. Başarıp bitirmek için Tanrıy<.. bel bağladım. Bu nazlı gelin, bu güzel turfanda yemiş 66 1 göçüm yılının muharreminde ( 1456 sonu ) , Alp Anlan oğlu Melikşahın koyduğu Celili tarihine göre 385 te. Sultan Mah mud Gazan Han'ın koyduğu han tarihine göre 1 60 ta ve müslümanlığın ve Müslüman ların padişahı; gaziler ve din uğruna savaşanların sultanı; Tanrının gölgesi; korkusuz_ luk ve rahatlığın mayası; durağı zuhal, ululuğu müşteri, atılışı merih. tahıı güneş. bahtı zühre, değeri utirid, çadırı ay gibi beyit Bilgiı:ıi çok, yaşı az, himmeti yükı:ıek kişi ; Ülke alıp açunu elinde tulmak işi olanın devleı gününde yazıldı. O umudla ki saha nal direklerinin desteği; vezirlik gÖ�Ü· nün yalazı; ülke işlerine çeki düzen veren; Müslümanların işlerini düzelten; bütün ya ratıkların yardımcıı:ıı; Tanrının gücü ile güçlendirilmiş; devletin. dünyanın. dinin dolun ayı Mahmud Paşar. Hazretlerinin yüce sanı ve kullu adı ile ün bulı:ıun.

rı1 öteki nushalarda:

1J.

Dolr.uR Bov Türkler V e O.manlı Sultanları Tarihi

deyif Onun

ululuıi:unda açun bir nokta kahr,

Onun )·Ücclij:indrn

imıanlık 19ık ahr.

Tannml Onun yükseklij:ini menıü kıl . Gölgesini kamu Müslümanlann üzerine uzaı. deyif Yüce li.kaplar ile onu övmek bo9 emek, Tec�lli aeccsinde ay ıtığı ne gerek

Sahbi.n: bu çağda sağ olup bin yıl yaoasaydı da büıün ömrünü onun ünlü hayalını ,.-aımağa ,-eneydi. bin harmandan batka, ıürlü nimeılerden azık toplasaydı yine yazıp 11öyliyemez ve onun dütüncC'leriyle iyi i,lerinin

gü zelliğini,

usu ile adaletinin olgunluğu�

nu. doiruluğu ile acımumın çokluğunu anlatmakta beceriksizlik göaıerirdi. Her ıııa hın iti bir piyade ilf!'. ülkelerin işi de rık"a ilr b:ter. Her yönde ulu olanlarla bel.igaı bil gi! inde ileri gidenlerin iyiliiinden umud ki: Bir haıırı kırık ve gönlü sınık k4ıinin emeği �onucu olan bu kınk dökük derlemeyi görüp bilince yanlrılarına göz yumup bai:ışluınlar.

Düzehmeğe çahşsmlar. Eksiklerini alay ile

açıia vurup din karınd.:ı;ılığı perde�ini yırlma!ınlar. Çünkü !uçlan örtücü olan Tanrı ,uçları örten kullarını !§eırer.

'2 5

Dokuz Boy Türkler Ve O"manlı Sultanları Tarihi

Dokuz Boy Türkler Türkler çokluk

bir

budundur.

Kolları sayısızdır. Bir takımı çöllerde, bozkırlar

d a yaşarlar. Bir takımı şehirlerde otururlar. Eskiden on iki boy idiler. Ulu boylarından olan c Oğuz 1) " boyu kalabalıktı. Kimisi dokuz boy demişlerdir.

Onlardan biri Oğuz

boyu idi. Selçük0 d e bu boydandı. Çingiz Han çıkıp devlet kurduğu sırada ortada gö rünmüşlerse d e Selçüklül�rin aslı Türktü. Türkmenlerin, Türkistan, değişip çoğu Moğol

Hıtay,

Çingiz

Hanın

devlet

gününde

Hotan, Çin ve Maçin şehirlerinin gidişi

kılıcına yem oldu .

Ev barkları, yer yurtlan

Türklerin

baştan başa

darmadağın

oldu.

Yüce Tanrı dilerse bunların halleri kendi yerlerinde söylenecektir. Çünkü eski bilginle _ rin göreneğince kamu nesneyi öz yerinde söylemek gerektir. Ulu Tanrı korsa, bu güç süz d e geçmişlerin ve öncekilerin halinden. kendi yerlerinde azıcık bahsedecektir. Birinci boy : « Oğuz » !ardır. Bunlarn « Kun 1)10 da elerler. Hıtay ülkesinden çık mışlardır. Öz yurtlarını ol ve yem darlığından ötürü bırakmışlardır. ikinci boy :

Kay 1) 1 1 lardır. Bunların sayısı Oğuzlardan arııktır. Kaylar " Sarı » ı .:

ülkesine düşmüşlerdir ki Peçenek ülke9İ ile Ermeni Denizi1 1 kıyılan yanındadır. Üçüncü hoy : « K ırkız » 1 1 adındadır. Bunlar da çokluk budundur. Yerleri Peçe . nekdrle Kimekler ar;uındadır. Fakat Kimekler onların şimalindedir. Kırkız uluları ölü <'- M;::ı. ıit sun ,, ı -.

lerini yakarlar. Derler ki ıı Kırkız » karabudundan bir ki�i imiş. Adına

derlenniş. Onların ııayılı günlerinden bir günde bir takım kimseler Mağsunun çevre!Iİnl" gelirlnmiş. Oyun ve saz erlerini toplarlarmış. Sücü İçerlermiş. Meclis kızı.şınca M;ı!i''lun Hr'alı gibi yere düşermiş. O kişiler bu yıl nçunda ne olacak diye sorarlarmı�. Maıiııun yılın darlığındon,

bolluğundnn haber verirmi�. O sapıklar da doğru sanıp ona ıınvızı

gÖ!ıterirlermİIJ. Dördüncü boy : • K arluk 1,1 Hl )ardır. Oturdukları yer t: Tölüs Dağı .11 17dır. O nltın dağıdır. Yani o daido. ahın bulunur. Onlar, padişahlanna ôsi olup Türkistan iilkr"in den dı,arı çıkmışlar. hir tnkımı da lslB.m ellerine ıı:Plmi.şlerdir. Dokuz uruklurlar : Üçü .:(iıı:ih. üçü "HebtaJ.ı. • � . biri -T8ed e v ı> 1 '', biri ... Kükin1· .'·•. biri d e -tKemi,ken,, � 1 dir Beşinci boy : 'l' Kimek � � .'!erdir. Bunların evleri. köyleri yoktur. Ormanlarrla otu rurlar. Öküz ve koyun ı'.'llorıdır ama develeri yoktur. Deveyi onlara başka yerden !ı(eti rirler. Alı, veri1Jleri sönüzdür. Onların yerlerine giden bezirgıiınlar mallarını uzoR:a ko yarlar. Onlar da öz mallarını getirip uzaia koyarlar. Beziıgilnlorın malını görürler.

ienirlene alıp kendilerininkini bırakırlru. Beğenmezlerse kendi mallarını alıp giderler. Kimeklerin çoğu oda l;ıpar. Yılda bir ynhuı iki gün oruç

tutarlar.

Öliilerini yakarlar.

Ölüye ailamazlar. Tanrının buyruğuna razıyız derl�r. Kimeklerin yanında ..-. Mıaırla adlı bir budun vardır. Yurtları ağaçlıkıır. Kendilerinin ayrı bir uluları vardır.

b'.!:ı

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

Alımcı boy : • Peçenek . � 'ludir. Bunlar durmaksızın gezerler. Kendi ülkelerinde \"t' ncrrdr çok yağmur yajar'4 oraya giderler. Ü lkeleri üç [ I ) günlük yoldur. Şimal. lerind" Kıfçak Eli. bn11lıuında Hazar ve Saklab Eli vardır. pu.saı.

Malları, varlıklara artık;

du·ul \'e hayrakhn çokıur. Pcçcneklcrlc Hazarlar arasında uzun, geni' bir ülke

\'ardır. Ulu bir daiın bir yanındadır. O ülkenin bozkırlarında iki lürlü Türk bulunur ki birine ,; Tu·las • �.-._ birine

Gur

> ':r.

derler. Bu dağ Tiflis ülkesinedek ulaşmıştır. Bun.

ların padişahı bir yere gitse on bin allı ile gider.

Her atlıda iki

arşın

uzunluğunda

demir bir kazık "'ard11. Kondukları yerde kimııenin onlara gece baskını yapmaması ve çevrrl"rinin bir kale gibi olmuı için o kazıklan toprağa çakıp kalkanlarını üstüne asar lar. Bunlardıın bir budun vardır ki

Bardas

denir. Bu Bardas, Hazar şehirlerindendir.

Araları on be'I günlük yoldur. Hep!İ Hazar padiphının buyruğu altındadır. Peçenek lerle bunlar arasında yendek sava!/ olur. Bunlar iki takımdır. Bir takımı ölülerini gömer. Bir takımı yakar. Ü lkeleri yedi günlük yoldur. Yedinci boy :

•

Macgar .. �� adında bir budundur. Ülkeleri yüz fersenk ( fereenk

= SOOO metre ) ölçüsündedir. Btğlcrine • künde ıo2" derlH. Çadır. inek, öküzleriyle göçerler. Ülkeleri Rum ülkesine ula.,mıştır. Konakları iki ınnağın kıyısındadır. Birine c

Uka ,:.:-•. birine

itil :t derler. Her biri Ceyhundan büyüktür.

Ruslar arasında yağılık olup ycndek savaıaı vardır.

Bunlarla Saklab

Macgar Türkmenleri

:ıo

Saklab.

lula Ruslan hep yenip tu�ak ederler. Ruma götürüp satarlar. Sekizinci boy

•

Saklab :t:ı11ardır.

Bunların ülkesinden Peçenek ülkesine

geceli

gündüzlü on üç günlük yoldur. Fakat ormanhk olup yol yoktur. Bunlar da oda tapar lar. Ekıikleri dandır. Sücülcri baldandır. Puaa.tları balta ile kargıdır. Beğlcrine cauyut>. nB.iblerİnC" ., sevünc

derler.

Dokuzuncu boy : • Rue üç

•

lardır. Bir adada

( 2 1 �ünlük yoldur. Fakat ormanlıkıır .

oıururlar ki uzunluğu ve geni9liii Çevresi denizdir. l ıaıleri güçleri uğruluktur.

Kazançlarını kılıçta bilirler. Biri ölüp oğlu il" kızı kalııa bütün mahnı kıza verirler. Oğluna yalnız bir kılıç verip: "Baban bu malı kılıçla elde etmiıaıti. Sen de öyle yap• derler. 303 göçüm yılında ( mil.idi

916 )

bunları korkuttular. Korkudan Mü!!lliman

oldular. Ama müslümanlıktan maksatları bu idi ki ulca kendilerine heli.1 ola. Mü!!lüman olunca Harzem !lultanına dört elçi gönderip Müslüman olduklarını bildirdiler. Harzem ııuhanı i'itince çok sevindi. Türlü hediyeler gönderdi. Şimdiki çağda da onlar aavaş ederler ama uzak oldukları için hep!Iİ etmez. Çokluk deniz

yürüyüşü

yaparlar.

Atları

yoktur. Doğruyu en iyi bilen Tanrıdır.

[l)

Re..-an: Oıuz. Acemcede •Üçı demek olan

•-

ile

•otuz• demek olan ..s·

birbirine çok

benzediği için bu karışıklık olmuştur. Avfi"nin •Cev3mi'ül-Hik.iıyih ının Ayasolyadaki acemce

hasında

.,.3

. tercümesinde •30• dur.

{2] Ayaso(ya, Fatih: C>ıuz.

nus-

Dokuz Boy Türkler Ve 09manlı Sultanları Tarihi

Osmanlı Sultanları Tarihi 6 1 7 ( 1 2 2 1 ) tarihinde Çingiz H a n oılaya çıkarak Türkislanı çapul etmiş, Semer kandı oda yakmış, Belhi yıkmıştı l 1 ] . Onlar bütün müslümanları birbirine katmııtılar dı. Öyle ki: Yalnız bir Rey şehrinden kcifir kılıcına yem olan 500.000 kişi saymışlardır. Selçük soyu bu yüzden yurtlarını bıraktılar.

Er Tuğrul, Oğuz oğullarından biridir. Kızıl Buğa oğlu Kaya Alp oğlu Süleyman şahm oğludur. Kırk be�inci göbekle Nuh oğlu Yafes oğlu Kavı Han oğlu Kara Han oğlu Oğuz oilu Gök Alp ile Nuha ula�an Er Tuğrul, Süleymanşahın oğlu, Osman Beğin d e atasıdır.

852 (1449)

Şöyle ki :

tarihinde merhum Sultan Murad bu

ş/çilikle Mirza Cihanşalıa gönderdi. VaNp yumuşu yerine gelirdik.

eagavul: 2 geldi :

cı

güçsüzü gün

Bir

Mirza sizinle yalnız konuşacağından tek olarak gitmeli

siniz 11 eledi. "}şillik ve baş eğdik .. cliyip gillik. Konuşma sırasında buyurdu ki :

" Sultnn Muracl benim

akrabamdır ., .

Akralıalığm

alırel

kardeşimdir.

sebebi .rnrultlu.

kardeşlikten başka da

Buyurdu ki :

hanların larilıini o{usun : Oğuz tarihini gelirsinlrr.. . ve Moğol yazısı'·ı

ile yazılmış

bir

kitap grtirdi.

" Mevlümi /smai/

Mwltinü /smail geldi

O kitap/an anlaştlJı ki

Oğuzun allı ağlıı almıı,,lıır. Ari/arı Gök Alp. Yer Alp, Deniz Alp, Gün Alp, Ay Alp, YıMız Alp.

Mirza buyurdu k; :

" Kardeşim Sultan Muradın nesebi

Oğuz nğlu Gök Alpa ııla�ıyar. Gök Alp o�u//a,,, Kızıl Bıığ" oğlu Kaya Alp oğlu

Süleymanşalı

oğlu Er Tuğrula

kırk beşinci göbekte aişmiştir.

Y11su/un n".çebi i§e kırk birinci göbekte Deniz Alpa erişmektedir .. . padişahm ne... ebi bilinince Mirza buyurdu :

Kara Bu iki

" Kardeşim Suliarı Murncltn ne

sebi bizim nf'sebimizden ağadtr. Gökle denizin arasmda /ark olduğu gibi .. .

Er Tuğrul, Sclçük soyu ile birlikle. k;mi çoluk çocuiu ile, kimi yalnız olan J40 ki9i ile Selçüklülerin Ardından Anadoluya gelmişti. Karaca Dağı beğenmişti. Orada yaylayıp kı�lıyorlardı. O ülkenin Hıfirlerjyle iyi geçinip yaşıyorlardı. Er Tuğrul, Sulte.n AIBaddinin savaş niyeli ile Konyada sü yığdığını işitince kendi erlerini suhanın eşiğin: göçüıüp kulluk göster<li; saygı buldu. Nicr günler oradan ayrılmadı. Sultan Alaaddin kar�anmı., kafirlerin ülkeı:ıinc gddi. Gerektiğinde, Er Tuğrul hatırlık ve işbilirlik gös. terdi. Çok ulca ve tutsak ell' Rf"Çİr<lı. ÜZilm<ln Kütahya ve yöresi kifir elinde idi. Müı:ılüman çerisi Kaı< ı ca Hisar kale�İn� C'rİ�İp 9avaı:a ba şl <ıı cl ı l a r . Kalenin cenup yıını Er

(l)

öıeki nuslı;ı.larcla

dördiincii

buraya

kaclar

11ıld11 Çingiz oülıı Tulı"rıııı o{llıı

ohın parçn yerine şu

cümle

Hii/agıi Hafidada 9elrnitli.

vnr:

Çiırgi;:: Houdrrn ·''>""' olu:

11okuı. Bor Türkler \'" o�manlı Sultanlo.rı Tarihi

Tujrulun

pnyınııı

düşmü�ti.i. O yanın kftrirlni şaşırıp ne yapacaklarını bilemediler. Barış

diledilrr. Sultan razı olmuyordu. Fakoı birden Tatar yine yağı olup and bozdu ve ı �ıam Ulh�ini yağma edi:l Mü!'lümanlann çoluk çocuğunu tutsak elli ve Müslümanlara yalnpnıyacak nice nesneleri kötü

itli,

aldayıcı ve

kurnaz

Tatarlar yapb diye haber erişti.

Sulıan bunu iş.itince Müslümanları, kıyıcıların kötülüğünden kurlarmağı vacib gör dü. gitti.

Er Tuğrulu �eıirip kafti\n �iydirdi. Kale üzerine başbuğ dikip kendisi Tatara Deılcr ki Suh.ın Aliiaddin o yürüyüşte Tatar taşağı { 1 J derisinden bir gölgelik

yapılma�ını buyurdu. yaptılar. Suhan. kıyıcının kötülüğünü gidermekle uğraştı. Er Tuğrul, ki.firi bitirip yoyup öl dürmeğıe savaşlı. Adı yüce olsun ulu Tanrı f gJi.m çcrfaini kazandırdı. Kaleyi ve ülkeyi gereğinee yıkıp 9omıuz ulcalar elde ettiler. E r Tuğrul oradan Söğüte doğru gitti. O ülkeyi de aldı. iki

( 2] yıl, üç ay. dört gün Er TuğTUI kılıç vurup ki.firi 9İndirdi.

ı\n�mn Tannnın buyruğu erişip öldü. Doksan üç yaşında idi. Er Tuğrulun ölümü habı:ıi Sultan Aliaddine erişince buyurdu : Er Tuğrul oğlu Osmana yarlıg yazdılar. Tuğ, davul. kılıç. kahan gönderdi. Osm<1nı savaşa memur kıldı [ } ] . Sancak, kaftan v e davul gelince Osman Beğ ayağa kalktı. Padişahlık türesince da,,.ul çaldılar. Kutlu olsun dediler. Ozaman oturdu. O çağdanberi Osmanın türesidir: Ne zaman seferde davul çalınsa Osmanoğulları ayakta dururlar. Ondan sonra O!man Bcğ l sliım çerİ9ini topladı. Bir takımı kendisiyle Bilecik üzerinde durdu. Bir takım çe riyi öteki ki.fir ülk:lerine gönderdi. Çok öldürüp

çapul

eltiler.

Kafir

sındı.

Bileeiği

aldıla1.

Osman Beğ Bileciği 699 ( 1299 ) da ( 4 ] aldı. Bundan daha önce Halife Hİlnın ( 807) do ( S 1 Bileciği ıJmtflr" ama Rmn çeriıi yeniden ele geçİr·

R-.;.ıin çerioi 1 90

mİflİ. O çağdanberi ( 6] Rmnlann elinde kalmtflı. Oımanm eliyle almdı.

Ondan 5onra İne Göl. Köprü Hisar ve Yeni Şehiri aldı. İ kinci yılda l znik yöresin de çadır kurdu. Bu arada beş yıl geçli. Sultan Al2ıaddine Tanrının buyruğu erip Uçma ğa vardı. 20

( 7] yıl,

ay, 1 3 gün padişahlık kıldıktan sonra

Tanrının

esirgenliğine

ulaştı. Mü!:'lüman çerİ9İnİn çoğu Osman Gazinin yanına geldi. Bir takım çeriyi Buna

[l]

Re\·an: lıanının.

[2)

Türkçl' nush:.ılarda

f3J

Bchcetütlevarihtc

Vı;.

Osmanlılara ail

kısım bumddrı ı::nnr<.ı IJ<ı�l;ımakt;ıdır. Buray;:ı

kadar olan

kısım Selı;i.ık1üler kısmının svnudur (4)

Ayasofya. Bayazıd:

r,r..ı:

Fatıh: r.G9: Rc\':ın. Onivcı:-ıite: 6�'.J: �il nc:?ri: 699 (Münih:

669);

türkçe nush:ılar: 699. Bileciğin alınması hakkınd.ıkı f'll llr•i•ru tarih 6!)9 .:>ldu�u için me!nc lıu larih:

aldım. f5J

Fatih. P..evan, Üniversite- J!lfl; Ayasofya, Ba�·dzıd (bı.iyük bir yanlış olarak): G5G: Seif neşri·

190: liirkçe nushalar: 190. [6]

St>if neşrinde

[7]

Revan:23.

fazla olarak :

Bıı li99 ıarilıine kadar.

Dokuz Boy Türkler VP. Osmanlı Sultanları Tarihi

üzerine gönderdi. Her ikisi de kuşatmada idiler ki Osman Gaziye Tanrının yarlı�ı eri· şip yüce Uçmağa çağırdı. Pazartesi günü, 7 1 O ( 1 31 1 ) yılı idi. On dört l 1 J y ı l heğl:k etmişti. Ondan sonra Orhan Beğ, atası yPrine gaza tahtına geçti.

Orhan Beğin, Atası Yerine Gaza Tahtına Oturuşu Orhan Beğ padişah olunca din bayrnkl-:ln daha

çok açıldı.

Kafirlerin tcr:lhir -

leri aşağılanıp kafirliğin gösterişi kalmadı, hatta yok oldu. İslamların ünü arttı.

Her

yana sli gidiyor, sayısız ulc:a ve tutsak getiriyordu. Öylesine ki: Müslüman ordugunda kişi bulamıyorlardı k i zekat veya sadaka vereler. Pek az gün geçmişti k i Ulubadı. BurFayı aldı. Ondan sonra birçok uğraşıp lzniki de aldı. Kiliseleri mescit ve medrese yaptı. Onlardan başka İznik ve Burgada yobullar evi y:>.plırıp yoksulları doyurmak İçin mallar vakfetti. O yoksullar evinde bilızinlcre ve hafızlara akça bağladı. Buyurdu ki : Bur�a imareti evkafının tevliyeıi gelirini kadı ken· d i dirliği için harcıya ve öteki kadılar ı;ilı; kimseden nesne almayıp şeriatin buyrukla. rını yerini gelire. Bilgi erleri Orhan Beğin �ününde bolluğa kavu�tu. l\frvliı.na Sinan derler bir da· nışman vardı. Yoksulluk onu bunaltmış, yokluğun elinde tutsak olmuştu. Orhanın e�i ğine erişti. Az bir çağda, gazinin kutlu gününde yalansız dolansız aşırı

mal. sonı.uz

saygı kazandı. Sinan Paşa ad koydular. Orhan Beğ güzel yüzlü. beğenilir özlü ve herkese karşı pek eli açıktı. Savaş ii!:Ü nünde ise sanki Sam veya Nerimandı. Okundan kaza, kılıcından ölüm ders alırdı. Mü. mine rahmet, kafire zahmeıti. Savaştaki yalansız ünü Bursadan Laz· 1•• ve Üngürüse:ı•: eri�mi,ti. Onun korkusundan yürekleri titrer olmuştu. Yendek tetikte idiler. Bir gün hndi kendine taııasızca oturmu-;ıtu. Kafiri yok edip kökünü k •.uımak yol !arını düşünüyordu. Gönlüne bu dü,tü ki : Denizi

geçmeli, o ülkenin kafirlerini de

imana çağırmalı. Razı olmazlarsa Tanrı uğruna savaşıp yok etmeli. Bunu düşlinürken adı Süleyman Paşa olan ulu o�lu, alasının eşiğini Öpmeğe geldi. izin dileyip girdi. Atası, gönlünde olanı oğluna anlatınca Süleyman Pa�a yer öpüp dedi : buyurur, bu savaşın ululuğunu bana yakıştırırsa. buyruk verir;

Padişah bu kuluna

Yare.danın yarlıgaması,

Muhammet dininin gücü 1 2 ] . atam kağanın himmetiyle, yüce Tanrı dilerse. isteğincc ülke almak işi kolayla'i'ıP yerine gelir

» .

Orhan Beğ Gazi n i n , Oğlu S ü l e y m a n Paşayı Savaş için R u m e l i y e Göndermesi Süleyman Paşa: yiğitlik, düzen kurma, cömertlik, tez anlayışlılık ve binicilikle ü n

fl]

Aynsofya. Bayazıd. Fatih. üniversite:

[21 Oniversile:

Muci.reRi;

il:

Rcvnn:

1 0 ; Sei( neşri· 1 5 :

Scif neı;:fr Aydın �erl11hnın 11ikii.

türkçe nushalıır:

10.

DolrnR

.1.ı

80)'

Türkler Ve Ü8manh Suhanlan Tarihi

1111.lmı' olduğundan atası iıin buyurdu ve l!lmarladı k i : Tanrı yarlır.ar da kar�nya geçer •t';ı llnc-r hi.

isliıma �ai:ır. l\.abul elmezlersr so.VBf8 batla. Süleyman Paşa yeniden yer öp

�vinç ''" kıvançla otağa Relip yolda\'lannı loplad1.

Olup biteni anlath.

Kamusu

sr,.-inip sahabelerin andı'� gibi and içtil : ı . Atlanıp denizden geçecekleri yere yönel. dilrr. Ri.vi deı k i : Drniz kıyısmda Kemer: .. adında ormanlık bir yer vardı. Oraya var dılar. O yöre kifirlerinin öküzlerinden birini yakalayıp öldürdüler. Derisini sının gibi kestıl�r. Ormandan birkaç ağaç paıçası Kttİrip o smmla birbirine bağladılar. ÜzHİne bindıler. Kırk er sığdı. Kalanı kaldı. Ol kırk er Tanrıya bel bağlayıp denizi astılar. Ön.

c e Od GDnlek ··· kalesini alarak içindeki k? firleri öldürdüler. Ondan sonra t samilye�11 kale!!İni ele geçirdiler.

Bu haber Laza ula:tılı. Ka1ganrnış kitfir tetikte imiş. Sü toplayıp Mığalkarya 1 1 ova •ına erİfİp çadır dikmİ!f. Süleyman Paşa hemen iki aş çanağını•� davul yaptı. Tanrı yar. lıgadı. Gece karanlık ve yaiı!fh idi. Süleyman Pap o iki davulu atının eyerine bağladı. Yirmi eri Od Gönlelr. kalesine kodu. Ötek; yirmiyi kendisiyle bile götürdü. Beter beter aymp kİlfir çerisinin dört yanına gönderdi. Süleyman Pata da bir yandan bet erle gül bank çekip davul çald1. Salavat getirdiler. Öıeki bet kişiye doğru gittiler. Yine sala vat getirdiler. 01adan öıeki beş kişıiye gid'p yine salavat getirip davul çaldılar. Sonra öteki be., kitiye gidip salavat getirdiler. Karganmıt kafirler dört yandan ııalavalı itilince karanlık ve yağı.,lı gecede Muhammedin mucizesiyle birbirine girip kaçtılar. k i çadırlannı.

talumlaıını.

Öyle

oldu

ağırlıklarını bıraktılar. BiTbirini çiğniyerek bozguna uğradı

lar. Mal, yılkı ve çadırları kaldı. Rivi der : Ahını mevlevi külihı ile üleştiler. Gümütü de bundan ölçmeli. Üsküf denilen ahın i�lıı:meli külihları ozaman yapmı�lardır. Kifirler bu bozgun ile kırılınca ı,ıam güç buldu.

Nereye giderlene yenip Kafir

ülke9ini yıkıyorlardı. Koca!'lını. gencini imana çığırıp kabul

etmiyeni

öldürüyorlardı.

(oluk çocuğunu lulsak ediyorlardı. Mıkalkarya, lpsala ve Vizeyi aldılar. Tekür Dağı Seydi Kavağı. Bulayır ve ba,ka çok ""Her Süleyman Paşanın oldu. Nerede çan vana kı rıp oda yaki.ı. Kili9eleri yıkıp mescit kıldı. Çan olan yere müezzin çıkar oldu.

KBfir

ellerinin beğleri baç venneği kabul eltiler. Şöyle ki Firenge bun oldu. Gece gündüz Kir yeleys'·' yerine-ela ilihe illallah• diyorlar ve Hırİl!llos11 yerine .. Muhammed Re9Q)ullah• işitiyorlardı. Süleyman Pa,a ahı yıl kadar Kifirlerle sava,rı. Bir gün avlanmak i11ıedi. Bulayır ve Seydi Kavağı arasında doğanınıbir kaza aalıp kendi de ardından ıt l seViru; Meğer ki kaza imit: At dü,ıü. Süleyman Pa�a da atla dü�üp öldü. Bu açun bir uğraklır. Gelen gitse gerek. Oğlunun ölüm haberi Orhan Beğe erine� çok yanıp yakıldı ama al!lığ kılmadı. Sonunda ecel doğanı Orhan Beğe de pençe vurup yüce Uçmağa çekli. Yüce ler yüce11inde yer tuttu.

7 J 1 ( 1 HO ) yılında idi. 64 yatında idi.

diklen sonra ölmüttü.

yılını savaşa ver.

Tanrı Topraklarını ışıtsın, Sehitler Sultanı Murad Hünkarın, Atası Yerine Oturması Ulu himmetli Gazi Orhan Beğ açunu koyup gidince oğlu şehitler 11uhanı beğlik yerini yüce kıldı. Adil. olgun, dindar, doğru, yüksek himmeıli, iyilik edici, yoksul doatu, kim·

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suhanları Tarihi

�esizlcre bakıcı padişah idi. Kafirleri yoyup yok etmekten nz�c nesneye tama l'lmezdi Düşkünlerin elinclen tuıar, yok�ullara ynrdım ederdi. Onun ulu kapısına başvuran kimsr- mutlaka dileğine ererdi. Çandarlı Halil ve:- nice batkaları gibi ki bir bir yazsam sriz uzar. maksallan uzaklaşırız.

Bryit Hem yiğiui, hem batır, hem kahraman; Erki sonsuz güçlü erdi pek yaman. Savaş için sü yığıp Laz ve ÜnRlirüse gitmeği kurdu. Çevredeki beğler gazi şahın denizi geçect·ğini işitince Bursaya yürümek istediler. Süleyman Yalavaç gibi, yel bu ha beri kulağına eriştirdi. Bilginlerden sordular ki bu iki işten hangil'li daha öncedir. Dedi. ler: o:Bu savaş farzı kifayedir. Müslümanlara gelecek kötülüğü savmak ise padi,aha (arzı ayndır. Yine buyruk padip.hındıu. Dindar ve idil olduğundan Kafir savaşını geri bıraktılar. Beriki kıyıcılara çevrildiler. Anadolu sınırına eri!'.'Iİ. Engüriye 1.-' d(·dikleri yalçın kaleyi aldı. O yöredeki bozguncuların kökünü kazıdı. Bir takımı baş eğip and ettiler. Oradan Sultan Öyüğü'ne erişip aldı. Geri Bursaya geldi. Savaş hazırlıkları ile uğraştı. Karamaneli beği yağı oldu. (Sultan) yine savaş hazırlıklarından vaz geçip Karamana yöneldi. Karaman beği de ileri gelip iki ordu kartıla�tılar. Sultan Murad Hünki.r Gazi, adı yüce olsun. açun yaradandan özge kimseden yardım dilemedi. lki ordu karşılaşıp savaşıılar. Kar gılar kırıldı. Kılıçlar çentik çentik, Kalkanlar param parça oldu. Kişiler güz yaprağı gi bi döküldü. Sanki güzün, mihrican fırtınası esti de üzüm yaprakları döküldü. Kara manlılar çerisinden, Varsak, Tatar ve Türkmenden sayısız kişiler toprağa düşlü. Tan rıdan yardım diliyenler savaşı kazandılar. Kılıçlan kurtulan Karamanlılar kac;lı. Kara man beği takımlarını. ağıılıklarını bırakıp kaçlı. Hüdavendigar Gazi çerisi sağlıkla ul ca alıp savaşı kazanarak geri döndü. Bursaya erişince yine savaş hazırlıkları ile ui(rat tılar. Rumeliye geçtiler. Gazi şah nereye savaş dileğiyle yönelse Tanrı yarlıgeması uiu ru ve inanç aıılığı ile za(er yoldaş olur: kaleler, şehirler, ülkeler alırdı. Şunun için ki dolansız iş ululuk 1991 yüce Tanrının kabulüdür. Ondan sonra gazi ve şehit şah buyurdu : Bursada ahret için bir yapı yaptılnr. Hem konuk evi. hem cami, hem medresedir. Kimsesizler, yoksullar için paçalardan. tatlılar· dan, ek,ilerden, daha güzeli olmıyan yemeklerin hepsinden verilmesini, konukların hayvanlarının da yemlendirilmesini buyurdu. Hatiplere. halızlare, müderrislere. muid lere, öğrencilere vazife karşılığı akça bağladı. O evin kartısında bir kubbe yapılmasını buyurdu. Her gün ayrıca otuz hafız o kubbede güzel sesle Kuranı okuyup hatmetmekıedirler. Mubarck vücüdu o kubbede dinlenmektedir. Bu ahret evini yapıp ortaya çıkarınca yine Rumeliye varıp 911.v aşla uğroşlı. lazın Eline yöneldi. Laz beği işilli. Batı Eli k8.firlerine haber gönderip yardım diledi. Eflak, Üngürüa, Çeh, Sırf111, Arnavut, Hırvat11, Bulgar�" ve Firenkten çeri gönderdiler. Yüz binden artık kifir çerisi toplandı. Türlü yaraklarla ileri yürüdüler. iki ordu birbirine erişti. Bir savaş kıldılar ki dönen felek dönmeğe başlıyalı böylesin görmemiştir. iki or-

Dokuz Hoy Ti.irkler Ve Osmanlı Suhanlan TRrihi

dudan (ok kıtıilrr i;lrlü. Gövdt"ler üst üste yığıldı. Başhu ayak altında parçalandı. So l"rişti. Kô.firlerin bayrakları baş aşağı olup orduları yüz çevirdi Rozuldular. l�lô.mlar onların ardına düştü. Gazi şah birkaç haseki ile bir tepe üzerinde idi ki yajiının Rrdınca giden ı;eriler geri döndüler ve gaziler sultanına buldular. Meğer bir k.lırir }·aralanmı�. kanlar içinde kendini ölüler iUB!lmda gizi: miş imiş. Yerindcr. kalktı. Dü�e kalka hünkar gaziye doğru gr.ldi. Çavu.,lar koyuvennediler. Hünkir gazi bir iş için l!! e lmekıedir. bir dileği vardır sandı. Çavuşa bırakıırdı. Karganmıtı kifir iler leyip bıçakla vurdu. Kaza gelince feza daralır. O saalte, halla o anda şehitlik rütbe !Iİne erişti. Ta.nn uğrunda gazi olduğu gibi şehit de oldu. 790 ( 1 368) yılında . . . Gazi ler tahtına Bayazıd Bei geçli.

nund.l Tanrı yardımı

T a n r ı Topra k l ar ı n ı A rıtsın, Gaziler S u l ta n ı Y ı l d ı r ı m Bayazıd Beğin, Atası Şehit Murad B e ğ Tahtına Oturması Bayazıd Hünki.r. beğlik tahtına oturnnca atalarından ve dedelerinden daha iyi ola. rak adaleti ileri RÖlürdü. İnancında asla bozukluk ve eksiklik olmadığından bilgi erlerine raı;::b "t gösıerdi. Yoksullara acıdı. Baylan yüce tuttu. Ziihidleri, Tanrıya tapıcıları say dı. Halka adalet gÖslerdi. inancı ve dindarlığı Jıilinip ün salınca bilgililer, erdemliler ona yüz döndürdüler. Şeyh Ramazan yok•nıllar takımındandı. Onun gök gibi yüce eşi. ğine erİ!jilİ. Padişah dindarlı�ına, mü!!llümanlığına ya kı , an ı yaptı. Ona köyler, şehirler, kaleler verip kazasker kıldı. Önce Saruhan ve Aydın Ellerini aldı. Ondan "onra Karamana doğru gİllİ. Konya ve L.arendeyi aldı. Ondan sonra ı k inc i vılda K ,tı:; tam o n iy y e . o�mancık. i\masya, Tokaı. Sıvas, Canil ( I J Vt' Samısunu aldı. Yine p?yılaht olan Ru rıı aya ulaştı. Çerİ9İne izin bu yurdu ki bir ara dinlenip pu11ai: ve yara k l a r ı n yeniliye-lrr ve yüce buyruğunu bekliveler. (Böylece) buyruk aldılana da RÖnülleri ondan hoş olduğundan ölürü bir takımı asla hizmetin bırakmadılar. Gidenler ise buyruk gerekmeden hizmete geldiler. Hemen Menlefe ve Teke Ellerine gitti. Antalyayı ve onlara ait olan öteki �ehirleri, kaleleri aldı. Germiyana doğruldu. Kara J-li!ıarı, Ak Şehiri, Beğ Şehrini ve Seydi Şeh· rini alıp kendi kullarını tayin elti. Hutbe ve sikkeyi kendi adına kıldı. O günlerde, ataları ve dedeleri Bağdad padi�ahı olan ve fC1hlık tahtı kendi!!line miıa!!I ile kalan Ca layırlı Sultan Ahmed ile Karakoyunlu beği olan Kara Mehmed oğlu Kara Yu!!luf, Te mürün şerrinden yurtlarını koyup Şam yöre!!line gitmiflerdi. Ml!nr !!lultanı bu iki9ini tut. sak edip hapise atmıttı. Bunlar türlü al ile Mıınrda hapi11ten kurtulup gaziler !!lultanı nın hizmetine geldiler. Kulluk kuşağını bellerine bağlayıp hizmetkirlık şartlarını yeri n e getinnekte idiler. Calayırlı Suhan Ahmed iki ay kadar hizmel edip ondan sonra izin dileyip alışık olduğu yurduna gitti. Anması ulu Tanrıdan ve gaziler 9ultanının yar dımından umuyordu ki yine frakı yurt edine. Sultan Bayazıd dahi akça ve ıürlü nesne bağışlayıp gönderdi.

[1]

SeU hfe!rİ'

Canık ( �·�

Dokuz Boy Tiirkler Ve Q9manlı Sultanları TH ri h i

Karakoyunlu Kara Yusuf İ!ıe 9ekiz ay kadar hizmet edip hizmet kuşağını helim· beilarnışı ve kulluk şartlarını verine getirmişti. Sonunda hün ka r ı kışkırtıı; Erzincan üu rine çekti. Bir uman Erzincanı kuşattı. Sonra alıp Karakoyunlu Kara Yu'\ufo vereli Kara Yusuf 16 gün beğlik etli. Ama Erzincan halkı ile bağdaşamadı. lsteı'i!i ilr buakıı Erzincan halkı birleşip Taharten adlı kendi beğlerini hünkardan isıedilcr. Kullu ıı:iinlün de 1918.mları incitmek isteği olm:ıdığınd:ın Erzincan halkının dileğini kabul r l l İ. F.r zincanı yine Tahartene verdi. Tohartenin çoluk çocuğunu. Erzincanın bir takım u lu l arı ve ileri gelenleri ile Bursa payılahıına getirdi. Yeniden adalet gösterdi. Kadıları topladı. Onların kıyıcılıklarından !l-OJU',llurdıı. T., _ addiden, 'eriate aykırılıktan, rişvctten öı:ge ne9ne bulmad ı. Kim<len şeriaıc aykırı olrı rak nesne almışlarsa ödedi. Onların lerbiye9İni verdi. Azli ge reke ni azleııi. 1-falk. ülke ler alanın yüksek adalet ve şefkatini işitince ekim biçimleri, if g i.içle ri ile, yurtlarını şen lendirmekle uiraşır oldular. Osm[meli her ne kadar \tenlik idiyse de on kat chı.ha �rn lendi. Gazi sultan, kötü ve �üpheli i şle rd en çekinmeii ve Tanrıdan korkmayı kamuclıtn ileri tuUu. Beilerle sultanların �öreneii olan şeriate Hykırı eğlenre, çalgı ve b un u n gihi aldayıcı Albızın kuruntusundan gelen ne ki v a r.!la hepsini bıraktı. O zamanın bi lg i nlr.ri ve şeyhleri onun arkada9lığı i le yücelirlerdi. Ansızın, karganmıf Üngüriİ9 1 30.000 er ile ve sava' puıım t ve y ar a R: ı ile lslRm iil kesine doğru yürüyüp Tuna suyu kıyısına erişti diye haber geldi. Hemen k u ll a r ı ilr kafire doğru yürüyüp yıldırım ı;:ibi yetişti. K a f i r , suyu geçmiş, lslôm Aınırıncla Nigübolı adlı bir kuaba vardı, oraya erişmiş, şehri yağmalıyarok kaleyi ku�almı�tı. Gazi parli t•h eri9ip kifiri darmadağın elli. Öyle ki R"emiden ba�ka k ur t ula cak yer kalmadı. Hep gemilere kaçıştılar. Pek derin olan Tunada Kemiler kôfirlerle doldu. Hrpsi su da boğuldular. Beğlerini az bir çeri ile kıyıda bulup lepeledilu. Mi i s lüm a nla r .!100'1117 ulca buldulor. Gazi padişah snğlık e sr nl i kle doyum ol n rak geri clöniip Edirncyr e rd i Buyurdu: Alınan ulcadan bir d e rül h a y ı r y;ıptıler. Kimsesizlere. yok�ullam, bilginlere. teyhlere · İs l er bay, İsle r yok!!ul herkese · ıürlü yemekler verilmek üzere �vkafını l tı. y i n buyurdu. Ondan ııonra yine Bursa payıtahtına gitti. Buyurdu : Burı�ada bir da rü lh ay ır. bir haıılane , EbQ lıııh akihane 111, iki medrese, bir cami yaptılar, Onların evkafını tayin bu yurdu. Darülhayırın evkafından olmak üzere a� ve yemden başko. her yıl bi l g i n l e re vr yeıl i yabancı yokgulJarn. 600 mucl"•" buğday verilmek. her g ü n konuğa ve yerliye el ilr bitlikte 300 çanak aş eritlirilmck üzere vakıflarını tayin buyurdu. H a !'l l one . Eblı l !!hn . kihane, medrueler ve caminin her biri için ayrıca vakıflar tayin buyurdu. Görenek ol duğu üzere buralara teyh. tabib. imam miiezzin ve müderriııı dikip nkçalorını tayin el ti rd i. 30 hahz darülhayıra. JO hafız camive tayin buyurdu ki her �ün her biri T;ınrı kelimından bir cüz okuya. Bu 11rada Munr sultanının öldüğünü itlttiler. Gönüllerine Mısır vr Şa mı almak rli leii dü,tü. Çeri yığıp Malatyaya doiru g it t i. Kılıcı gücü ile aldı. Malatya, Şam ııınııı.

Dokuı ho\· Türlr.lrr Ve OsmHlı Sultanları Tarihi

Di,· iıdnr·.ı 1 1 J adlı kulunu oraya dikip geri payıtahllna eri,ti. Gazi tah Erzincanı

dır.

alıp )·ine Taharıene vırıdiii ve çoluk çocui:unu Bursaya A:elirdiği zaman Taharten incin mitli. lllr. önce T t'mürün lr.itisi olduKu gibi yine Temüre gitmif, halini anlalmlfh. Kıyı· cı Temür bu yüıdrn Anadoluya yürüdü. Gazi ph bunu i'itincc çeri yığıp

Temür çeriai de ıddi.

erİflİ.

Engüri'ye

Çubuk Ovo:uı dedikleri ovada iki ordu çadır kurdu. Ama

Temüı daha önc.r gelip ıuları ıutmuflU. Yezidlilerle Yalavaç ıoyu gibi. i ki ordu kartıla ?IP

sava"8 b .. ,la.yınca ga.zi padiphın �rdusunda bulunan Tatar ve kötü dü,ünceli kafir

çerisi. hpkı Küfelilerin emirülmü· minin Hüıeyine yaplığmı yapıp yüz döndürdüler. I s. limlara. isi oldular.

RHİ

Ki.firler kaçıp Tatıulaı Temür çerisine geçli. Rlımlular bozulup

padişah ıuts.alc. oldu. Kıyıcı eline dü,en ve çerisi bozulan ülkenin nice olacağı bel

lidir. O karga�lıklarda. ecel erişip gazi �h Tanrı yakınına ulaştı.

zilhicce

aymın

Tuıirul

805 { 2 ) yılında ve

27 sinde ( 15 temmuz 1 40 3 ) . Altı çocuğu vardı : Er Tuğrul, Süleyman

Beıi. Suhan Mehmed.

l1a

Çelebi. Musa Çrlebi, Mustafa. Hepıinin anaları kırnaktır. Er

ata.sının sağlıiında öldü.

Muı1tafa, atası ile bile lutsak olup görünmez oldu.

Bayazıd Otlu SOleyman Betin Atası Tahtına Oturması Süleyman Bei hanlık tahtına oturunca adaleti tiar edindi. Osmanlılar ülkesi Ömer adaleıi buldu. Sonra yine ibidanlık ve İf güçle uğraşır oldular. Adalette ikinci NOti· . revan:.�. cömerllikte Hindistanlı Cevne� ı idi, Himmetinden bir zerre bir yoksula eri�se, Hitem"i•• o yoksula yoksul göıterir, Cevneyi bir buğdaya eaymazdı. Bütün açun hazine· leri, doğru gören gözüne bir ıinek kanadının yarısınca görünmezdi. Kamu yer yüzünün mülkünü bir küçük kanncanın ayağmca saymazdı. Kurumdan. kıskançlıkıan, kötü dü. fiinceden uzaktı.

ve ülke almak dileıeydi himmetinin bolluiu ile doğudan batıyadek

savapız elde ederdi.

8 yıl. 10 ay, 1 7 gün (milidi: 8 yıl. 7 ay, 19 gün) Oıman Oğul

ları tahıında olurdu. Onun çağında elde ıevinçten, kıvançtan, yiyip içmeden özge nee· ne yoktu. Gaz.i

81 3 ( 3 ]

Bayazıd

yılının

Hünkir

üncü gününde ecel

oğlu

doğanının

pençeıi

merhum şah

Süleyman Beie eri,ip Uçmağa ilelli. Ata bir karm.

dafl. açun ve din iyiei Muıa Çelebi ve l ıliım güneti Suhan Mehmed ter'i ira ile

Oı

manlı tahuna hak kazandılar.

(l] Acemce nuWlard.a bu kelime hl'p yanl411ır. Nunıosrnanlye

ıl�J.1

(Dı.ı)ldar) ; Ayuo(ya:

(DhıUL:Lb·J; Bayazıd:

JI�!!

rudur: Veliyedd.in Elendi: (Divitdar): Eaa.d Efendi: {2]

J'�Jj

(Zuı,VarJ:

Oniversile:

(Zh'iydar): Seil nctri:

JIJ� !�

Jl.J�J.J

1ı�J.J

fDhrlldar}; Hafid Efendi:

''""'· '"

1ı��

(Duva11da.r); Falih:

(Dubdar); Revan:

(Duydar). Türkçe nuahalar

Jl..a:.. ıJ

Jf.1

�J'

daha dol

(OitıltdarJ; Revan:

Jb� J.I

(OurubdarJ; Univenile: Bu kelime yok.

Falih. Ayuofya, Bayazıd: 803.

(3) UnJvenıite, Revan, Seif ne,ri ve türkçe nwhalardan Halid Efendi: 813. ötekiler yanlıt ola ra.lr.:

IOJ_

Dokuz Boy Türkler Ve Ü•m11nlı Suh11nhuı Tı:nihi

Rumeliyi Musa Çelebi buyruğuna alıp Edirneyi ıaht edindi. Anadoluyu lsl.ii m güne9i Sulıan Mehmcd buyruiuna alıp Buua payıl3htında ıaht kurdu. Ac;unun dönüşü 2 yıl, 7 ay, 20 gün �unun üzerine oldu : Mu!la Çelebi yend,.k kafiri öldürüp yayar, onlardan baç, vergi alırdı. Sulten ıMe\ımed Anadoluda amansız kıyıcıların köıülüklHini !lavmakla uğraş.ıı. Önce, Anadoluda Tatardan Kara Devletşah adlı bir haylaz çıkıp çeri topladı. Amas yada Sultan Mchmedın üzerine vardı. Sultan Mehmed 1 1 [ 1 J yaşında idi. Anadolu çe risini toplayıp önledi. Tanrının yardımı ile Kara Devlet�hı öldürdü. Çerisi darmadağın oldu. Takımlarını, ağırlıklarını kamu çapul ettiler. Ondan sonra l!lfendiyar !IÜ çekip Soluya eri�ti. Suhan Mehmed yine önledi. Gerede ile Çağa 1 2 1 arasında iki ordu karşılaştı. Yine Tanrının yardımı ile l�fendiyar sındı. Çerisinden kimi öldü, kimi bozu lup kaçtı, kimi de tutsak oldu. Mehmed oıdusu kazanıp akçadan, maldan, atlan, k:L tırdan 13 J ve Özge nesnelerden ele gcçiıdiler. islim sultanı Bursa payıtahıına '1:(."lip adaletle, halkı gözetmekle, çerinin �önlünii okşamakla, bilginleri ululayıp �eyhleıi saymakla gün geçirdi. Her birini değer ve rüıbesince okşar, gönüllerini alırdı Atalar ve dedeler türesi gönlüne düşüp savaş niyeli ile Rumeliye yöneldi. Mll!la Çelebi de .sü yığıp sava9 İçin geldi. iki çeri karşıl�ştılar. Kalb ve cenahları düzüp ko�tular. Katı özenip savaş kıldılar. Sullanın çerisi sındı. Kimi ölüp kimi tutsak oldu Sultan, Laz ülkesine düşüp oradan yine Bursa payıtahıına erişti. Yinr sü yıiıJl Ru. meliye yöneldi. Denizi lstanbuldan geçip Musa Çelebiye doğru gitti. iki ordu yine karşıla,tılar. Kılıçlar gedik gedik oldu, kalkanlar parça parça. Bir savaş oldu ki açun da terihtir. Musa Çelebi çerisi balçıkta .sınıp dağıldı. Musa Çelebinin atı balçığa sap landı. Yeti.şip tuısak elliler. Sultanların. beğlerin. halifelerin. tüıesi Musa Çelebinin d e ba9ına geldi. Bu sırada Karemanoğlu, Osman ülkesine göz dikip Bur�a üzrrine gelip c;edu kurdu. Şehnamede söylcmdiği gibi : Beyit Bulunmazsa ormanda arslan eğer Çakallar o ormanda erlik eder. J 1 gün ku,attı. 32 nci gün Sultan Mehmedin kazandığı haberi erişince hemen Bursa şehrini oda vurup me!lcitlcri. medreseleri, hankahları, zaviyeleri ve bütün da rülheyırlerı yaktı. Umudsuz olup ır:itti. Ü!lman Eli ahalisi ardına dü9tüler. Karemon çerisinden birçoğunu öldürüp çadır. at. kalır, deve ve özge nesnelerin aldılar.

ve E.<;.,1d Efendi nushal:mndu [11 Türkçe nushalardan Oniversile ve R("vıın: 14. Türkçe Falih yqını yazmıyor. (21 Türkçe Revan: (3]

Çn[İod;

Hafid Efendi· Coüod

Ayaso(ya, Bayaııd: Detıeden.

Dnlrnz

Rov Türklrr Vr Ü!lmanlı Suhanlan Tarihi

Tanrının Esirgen liği Ve Hoşnudluğu Üzerlerine Olsun, Yıldırım Bayazıd Hünkar Oğlu Sultan Mehmedin Osmanlı Tahtına O t u rması Göçüm ıarihinin 8 l ) i n c i y ı l .

ncı ay,

nci

gününde ( 2 8 Eylü l 1 4 1 3) İ!l

limlliın \.·e Müslümanların nıhanı Oıımanlı lahtına yerletli. Ata deiiftinn�yip halta birkaç kat elti. Kar11anmıt kilirlerin kulluk göııerdiler.

ve dede türeaini B!lla

hepıi vergi vermeğe ba' eğip

Çeriden yana boş değildiler. Aydın Elinde deniz kıymnda Kara

Onun çağında.

Burun adh bir

yer vardı,

orada bir ibihacı kişıi orlaya çıktı. Kend ıne sofu admı verdi. O 9ofunun battna da, Nü.,irevanın alası çağında Horan.n Etinde çıkan zındık:;·, gibi çok kim9eler toplandı (Sultan

Mehmed)

Bayazıd

çeri ile onların üzerine gönderdi. Sofular da ileri varıp

Hva9tılar.

Muhammet tara

Muhammeı

,erialıno

aykırı

işı:leri

açığa çıkıtı.

fı kazanıp zafer buldular. Sofoları kırdılar. cak•

Derler ki : ... Yoktur

diyen. ama 'lMuhammeı Tanrı elçiaidin demiyen, ot Muhammet

yan 4000 den arlık soru öldürdüler.

kendi

P�ayı

tapacak, Çalaptır an 9eyhlerini yalavaç sa

diyeni öldürnıe -

Tanrı elçisidiu

yip koyuverdiler. O eli de aykırı yol gidenlerin aykırı işlerinden an kıldılar.

Bayamıd

Pafill yine suhanın yüce etiğine erİflİ. lılim

suhanı · karıanmıt

Karamana doğ

Karamanoj:lu Mehmed barış diledi. Dedelerinden aıalarındanberi I Bl&mlara İç·

ruldu.

ıen yaiıhk güımemiııılerdi. çağ

kifirlerle andlaşıp Anadoluya geçti.

böylece

geçli.

zarar eri,ıirdi.

Karamanlıların

Karamanoitlu

ııuçlarını bağıtlayıp geri

Mehmed yine yağı olup Sultan

Sultan da kıyıcının

döndüler. Az bir

Mehmedin ülkeeine

köıülüğünü ıavmak için yine Karamana dairul

du. Ordular birbirine eritip ıavafll batladılar. Karaman çeriıi yenilip Kanmanh Meh. med,

Mehmedin önüne getir

Muıııafa adlı oğlu ile tutsak oldu. Her ilr.i•ini Suhan

diler. Sultan. görünce kartılayıp gönüllerini aldı. ülkelerini yine kendilerine bağışladı.

Her ikisine

9ar1a payıtahıı n a gelip,

ağır

kaftanlar

ataları

giydirip

dedeleri

gibi

darülhayır yapılmaııını buyurdu. Yaplılar. Hem cami, hem hankah, hem de yoksullar evi dir. Daha güzeli ve daha ıaılısı olmıyan biir lü yemekleri büyüğe lerd.i. Darülhayırın karş111ında medrese billi!:ilerden

(l1

buyurdu. yaptılar.

hiçbiri yoklu ki öğreneiter

medre1ede

küçüğe

erişıirir -

Din bilgilerinden ve gayrı öğrenme•inler.

muid, öirenci ve daha ba,ka hizmeıçiler için yelecek kadar

(akça)

Müderris,

tayin buyurdu.

iki darülhaymn ara11nda bir kubbe yapılmasını buyurdu : Kendileri dinlenmek iqln.

tecv idci hafız tayin buyurdu ki h"r 1JÜn

cüz Tanrı eözünü Küul see ile

sevabını ata dedeleri ruhuna ve batka Mü!llümanlar

ruhuna

armağan

ok.uyup

gönderelr.r.

Hafızlaırın akçaları da her gün ulaşıırıla. Ahret itlerini hazırlayınca yine savata niyeı eni ki Rumeliye geçe. nerede inat. ÇI

Jc:ifir varla

[1)

Önce imamı çağıra,

Seli neşri:

llıihi

N..

oJur)erJe İyi ( 2 ) ,

rlı21 olmez)aJM

bilgilerden.

[2J Bu fazla kısım yalnız

Seif neşrinde Q]up Oteki nusholııtrda yoktur

f'Bt'f haraç

Dokuz Boy Türkler Ve O!manlı Suhanları Tarihi

isliye, bat eğmezlene kırış ve sava�a giı�. f9liim çerİ8i işiıip yürekten ıoplandılar. Anau:ın Rümda yani AmHya, Tokat ve yörelerinde karı,ıklıklar, karga.,alıklar oldu. Boy beileri ( 1 ] birbirir.e girdi. Şöyle ki : Karakoyunlu Kara Yuauf AzCTbaycandan Ermeni ülkesine gelip Erzincanı aldı. Pir Ömeri tayin edip geri göndü. Pir Ömer Kara Hi. !:arı almak İ!tedi. Kale yanında çadır dikip kuşaımakla uğraştı. Kara Hisar beği Me lik Ahmed oğlu HHan Beğ yardım ciilemek üzere sultanın tapusuna geldi. Alp Arslan oğlu öteki Hasan Beğ. Cüneyd Beği öldürüp Caniıi 12 J aldı. İefendiyar Beğ, Samı. sun ve Bafrayı alıp oğlu Hızır Beğe verdi. Anadolu çevrelerinde buncalayın karga. şalıklar olup kıyıcılar ahaliyi İncitmeie ba.,layınca onların köıülüklerini Hvmak için islim sultanı Anadoluya doğruldu. Yapılan kıyıcılıkların ve a.,ırılıkların kimini İyilik, kimini sertlikle ahaliden irak kılıp Samısl.ın, Bafra, Kinkırı ve Bolu [ 3 J yu lsfendi yar Beğden aldı. Ondan sonra lsfendiyar barış diledi. Kendi elinde bulunan bakır küresinin bakırından bir bölümünü isteği ile verdi. Barış yaptılar. Ilgaz Dağını sınır kestiler. lslBm sultanı kayılıp payıtahta erişti. Bilginlerin, şeyhlerin. yoksulların, ahalinin, çerinin gönüllerini yine ho� etti. Bursa payıtahtından yine savaş niyeti ile Rumeliye gitti. Dimıiz, kötü dü,ünceli Eflaia yöneldi. O yörede üç kale vardı ki karganmış kifirlerin yüzünden yıkılmıştı. Üçünü de yaptırdı. Birinin adı Sakçı, ikincinin adı Yeni Sala. üçüncünün Yörkövi idi. Oradan Üngürüse yönelip Savarin kalesini aldı. Tanrı onları aşağılatsın, kargan mış kBıfirler 19lcimların ululuk ve yüceliğini görüp bilince barı� dilediler. Haraç ver meği boyunlarına aldılar. Kendilerini sulıanın yüce e11iği kulları sırasında saydılar. 30 ( 4] kifir beği oğlunu yarağı yasağı uşağı ile hizmete gönderdiler. Kendi Üzerlerine gerek aaydılar ki kaçan savaş olup buyruk verseler bu JO ( 5 ) beğ oğlundan özge 'uhan nice dilene çeri göndereler ve onun üzerine and ettiler "i : lalam suha1nının 'ağlıiınca karganmış kafirlerden Sulıan Mehmede ve ki�ilerine hiçbir lürlü hıyanet ve kar91 gelme olmıya_ Barıı:ı kıldılnr. lı<1lcim !ultanı esenlikle. ulca ile geri dönüp Edirne payuahtına gddi. Pek az bir çağ geçti. 824 yılının 5 inci ayının 2 3 üncü günü ( 26 mayıs 142 1) ..ayru oldu. Oğullarının en büyüğü Murad Çelebiyi veliahd edip öldü. Beş oğlu var dı : Murad Çelebi. Muıı.ıafa Çelebi, Ahmed Çelebi. Yuaul Çelebi ve Mahmud Çelebi. Kamusunun anaları kırnakıır. Ahmed Çelebi ata9ınln sağlığında öldü. Murad Çelebi 11tasının yerine olurdu, Mustafa Çel•bi atasının vasiyetini kabul etmeyip çeri çek. ıi. Tahlı almak istedi. öldürüldü. Yusuf Çelebi ile Mahmud Çelebi yumrucaktan Bursada öldüler. Osmanoğullarından Bayazıd Hen oğlu Sultan Mehmed 7 yıl, 1 1 ay ve birkaç gün ( milBıdi: 7 yıl. 8 ay, 20 �ün ) gaziler ıahtında oturmuşlu

(11 Halid Efeondi· Beğler;

diı(N türk<;t' nushalar:

BrülC"r N' hoııltır.

[2] Seil ne,ri: Caniğl.

(3]

Yaln ız

Seif ne�rinde d oğru olarıık

(4) Revan, Universite. Seif neşri: 3 (5) Oniv('rsiıe, Seif neşri:

Bolu. Öleki

biitiin

nushalarda

ya nl ı ş

ol.uok

Dokuz Boy

:IR

Tii r kl er

Ve 011manlı Sultanlan Tarihi

Tanrı Yattıkları Yeri A yd ı n Etsin, Gaziler Ve Din Uğruna Sa vaşanlar Sultanı, iyi Ve Güzel i ş l e r lssı, Bilginler Yetiştiricisi

(1), K i m sesizler

Sığınağı, Sultan Bay azıd Oğlu S u ltan Mehmed

Oğlu Sultan Muradın ( Tahta ) Otur m a s ı

Sulıııı. n Mehmed Uçmağa varınca suhanlık tahtı Sultan M u r a d ile ün ve kut bul Muduluk. kuıluluk. yücelik ve i yil ik onun görünmez gücü ile başlarını en yüce H'ıe rrdirdiler. O 19li!ım padi�hı beğden budundan kime yardım gözü ile baksa o nu bütün açun kutlulayıp beğenirdi_ Kime kahır bakışı ile göz ucuyla baksa dört du

buc ... kıan

kovulup yok olurdu.

Hemen o dahi Bur�da bir yok9ullar evi yapılma9ın1 buyurdu. Hemen yapıp �dıp gıdt'nc: yemek ulaştırır olJular. B;lince 30 hafız ve 14 t c hl il ci tayin buyurdu k i her �wı Tanrının yüce sözünü ba�lan sonadek okuyup 70.000 tehi il getirelcr ve se vabını iki açun agasının. bütün y a lav ac; la r ı n , ülkeler alanın ata dedelerinin ve kamu ıman '-<ll h ipler;nin v e Müslümanların ruhuna armağan göndereler. Darülhayırın batı �·anında bir medrese yapılmasını buyurdu ki d ö r ı mezhebin bilgi öğrencileri ol medre. !le de a!.lığlan!lınlar. Bu iki ahret evinin ortasında bir kubbe vardır ki kutlu vücudu ile ün bulmu�tur. Gece gündüz bir saat. halla bir dakika o kubbede Kur" an okunmaksızın Edirnede bir rlarülhadis. bir yok::ıullar evi ve cami yaptırmışlardır.

Her bir in e

30 hafız v e 14 tehlilci tayin buyurmuşlur. Yukarıda geçen şartlarla burada oturur .JO ki51 tayin elli ki her biri her ızün. kendi için en"am suresi okuyalar. B unla r -

lar .

dan ba�ka ıki ki!'.Iİ layin

etli ki her �ün bunlardan biri. Tanrı elçisi Muhammedin

ruhuna bin �lavat göndere ve bir i her gün bin yol .... Birdir A l l ah andan artık Tanrı

yok• !!Özünü okuyup sevabını erkek. kadın müminlerin ruhuna armağan göndere [rgcnede de ba!'.lka bir darülhayır y a p ı lm Mını buyurdu ki gidip gelene yemek eri .,. tireler. Er�ene suyu üzerinde 1 74 kemerli bir ta!f köprü de yaplırmışlardır. He, ııava' yaptı.

Birincisi : Seleniği : aldı.

ikincisi :

İzledi Derbendi ııava'ı

Üçüncüsü : Varna sava!fı. Dördüncüsü : Germe -.avaşı. Be,incisi : Kü!I Ova aava�ı. Bu dindar padi,ahın çağında RUm iilkesi kaygı \'e tasadan, kötü itlerden, daı

düşüncedtn, eğlenceden luk ile bezeli idi.

olup korkusuzluk ve doğruluk ile süslü, bolluk ve ccuz ·

Dinin ve dind,..rlaıın de�erini, erdemlilerin hakkını tan ı rdı.

Açun

ülk e le r in in durumunu iyi bil-:: n 'lraşlırıcrlar.�Ör�ülü ı,ı:ün görmüş kimsc:ler bir ağızdan

«S uhan Murad çağındaki RUm gi bi. ehli rıünnet ve camii.al mezhebi ile sü!!IÜ, dnK · ruluk "\"e adaletle bezdi bir el ve ülke ne görülmüş. ne de işitilmişıiu diyor l ard ı . l�limlar. onun ülkel � r be;ıı: İ yen kutlu çadırının

gölgesinde

rahatlık ve korku ·

suzluk buldular. Bu dindar padi,ahın ueurlu çağında yapıfan hayrat; 9ava�lar; ki .

fü e l leri nin alınması: dinsizlerden f i ] Şeir

neşri.

Jdi.'fi

k a l e l e ri rı

ele geçirilmesi; medreselerin, mescitlerin

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suhanları Tarihi

hankahların, camilerin, minberlerin, taştan köprülerın, kervansarayların ve başka ha yır yerlerinin yapılması; bilginlerin u)uğlanıp yetiştirilme9İ; ziiıhidlerin ve Tanrıya ta pıcıların yüceltilmesi: ahalinin ve güçsiizlerin esirgenip acınma!ı; Tanrıya türlü yakın. lıklar gösterilmesi hiçbir çağda görülmemi9tir. Bu, şundan da pek açık olarak belli. dir ki bütün Arap ve Acem Elinde, Türkislanda, Fergana, Maveraünnehir, Harzem, Horasan, Gur, Gurcistan···". Hindistan, Kürdistan, Kiiıbil. Zabil ( 1 ] , Sisten. Kirman, Fars. İki Irak. Diyarıbekir, Ermenistan, Şam, Mısır ve Anadolu kıyılarında ve daha başka yerlerde kendilerinin ve kullarının güzel işleri görünüp durmaktadır. Müslü _ manların dilleri o gaziler sultanının alkışındadır. Adı büyük olsun ulu Tanrı 0 idil şahın adalet, insaf, iyi görme, acıma, sevme, iyilik ve esirgemesini yükoıelmeğe yol, yakınlaşmağa sebep kılsın. Açunun bitimine değin doğruluk ve dini tutuculuk onun goyunun kutlu hanedanında kafgın. Tanrının yardımı, zafer. ululuk, yücelik, topluluk. dini koruyuculuk, adaleti yayıcılık, bilgi bayrağını açıcılık, kulları doğru yola çağı • rış. lsl.imların hakkına saygı gösteriş onun soyundan ve ülkesinden özgede olmasın ve günden güne çoğalıp artsın.

Sultanlık tahtı bu gaziler sultanının kutlu varlığı ile 30 yıl. 6 ay ve 7 gün ( mi. l.idi olarak : 29 yıl, 8 ay) ün buldu. Sekizinci günde ki BS 5 yılı muharreminin ilk günüydü ve çarşambaydı ( 3 şubat 1 45 1) <1 Tanrına dön .t sesi kulağına erişti. 360.000 ( 2 ] melekler açunundan ı;teçerek insan kalıbına erimiş olan yüce ruhu göz yumup eıçıncayadek geçen kıgacık anda o eşsiz saraya yol bulup doğrudan doğruya mengü birliğin güulliğini gördü ve Tanrıdan uzaklık düşkünlüğünü Tanrıya vakın lık kutluluğuna çevirdi. Ahrel açunundaki sevgililere kavuşmayı yer yüzü dosıları · nın yanında olmaktan ÜglÜn tutup açunlar idisinin yakınına ulaştı :

Beyit Tannmn «gel I» buyruğu tatlılıkla erince Ona doğru can kufU nice uçmaa1n, nice ?

Beş oğlu olmuşlu: Ahmed, Ali, Mehmed. Hasan ve Orhan. Ahmed Ameı"yada öl dt.i.Amasyada dedesi, Yıldırım Bayazıd oğlu Sulıan Mehmedin çocukları türbesine ı;ı;ömdüler. Sultan ..0.. 1 .iaddin 13 J de Amasyada öldü. Burgaya getirdiler. Sultan Mu radın ayağı ucunda gömülüdür. Hasan ile Orhanın ikisi de Edirncdr. öldüler. Oroda. Tunca ırmağı kıyıgında gömlilüdürler. Amma : Tanrı gücünü yliceltip ününü dinde ve açunda iyi etsin. çerisini ve yardımcıla rını kuılu kılıp delillerini berk elsin, o Tanrı adının gölgesi. manevi sıfatların uj-rağı, erenlerinin yardımcısı, Tanrı yaRılarının yoyucusu. islıiımlığın ve Müslümanla. rın güneşi, yer yüzünde Tanrının ı;ı;ölgesi, !myun ve toprağın seçkini, sultan oğlu sul lan, Osman ocağının övüncü Sultan Mehmed Han, 83S yılında, recep ayının 2 7 nci

Tanrı

il] [2J (3]

Ayasofya, Bayazıd: Brıbil. B ütü n nushalarda 36(1.000 olduğ"u halde c.�s Nuruosmaniye n !Jshasında. 308.IHJO

Tı.irkçe nushalardan OnivcrsllC', Fatih, E.�ad Elendi, Rc\"nn: Sufıaıı 11/i

di: Ali Çelebi; Hafid Efendi:

Şehzade

Ali.

VC'lıy�ddın Efen

DokuE Boy Türkler Ve O.mania Sultanlan Tarihi

cum•rtr!'Iİ grceMnde t l 1 marl 1 .. 32) tan a.to.rkcn Edirne payıtahtmda doidu. 855 \'Ilı muhaueminin ilk gününde l 3 ,ubaı 1 45 1) Osmanh 111ultanhiı tahtına ün ver di. !') a�nda. ) aylık ve l ı;ıünlük (mili.di yıl hesabına göre: 18 yıl. 10 ay ve 2 �Unlük) idi. Tanrı, ül.ke!'İni mengü kıl!un. Yüceliğini berkit>in. Yakınlarma j)'udım edip )'·ajılarını yok etsin. O gün. ha r ta o saa' Osmanlı ülkesine, umulur ki bütün lslftm E.lluine yardım gösterip onların yüceliğini ve saldırıfinı artık etti. Şeriften, !leyidden. bilginden. şeyhten kim ki açun dileği ile, ülkeler açıp eller alan bu padi,a. hın eş,ij:ine yüz çe ..·irdiy!'le eli bo'I kalmazdı. Hele uluğ vezir, yer yüzünde vezirlerin !'lultam. gü�üzlerle yoksulların sığınağı, açunda bilginlerin barınağı, suyun ve top rai:ın �kini. dc-..·lttin. açunun ve dinin dolun ayı, hanların ve kağanların dayana j:ı. dileklerine ermİf Mahmud Paşa ki : Beyit Yaşadığı yılların sayısı olsa da az Yüz bin kocamı' vezir onunla denk olamaz. Tanrı, ululuğunu büyütüp gücünü arll ıraın. Berhiyi oğlu AaaP1 ve Bermekoğulla rının sırtından dirilik kahanı çıkmayıp bu kutlu ki,inin yücelik çağına eripelerdi ve güzc-1 huyunu. becerikliliğini, cömertliğini. yetittiriciliğini görselerdi 'bütünleme �ine şaşıp kalırlardı. Şundan dolayı ki güçsüzler, yoksullar ve bunlu öksüzler, kaçan onun yüce kapısına varsalar. tek ve e�iz olan onun iyiliğine sığınsalar elbette dilek lerine erip geri dönerlc-r. Trtnrım ! Muhammet ve soyu sopu hakkı için onun ululu. �unu mengü kılıp yüceliğini berk et ! onun

: V c-rgilcr bağış:layıp c an l ı ları doyuran, tanları yarıp karaltıları yare. katından dilenç ki : Bu yoksul ve bolJll i111 teklerle eğlencelerin ardında ömür IÜ kc-tmiş kuluna yardımını e� etsin de açun ıutan bu padifahın, gönlün beğendiği bu ka ğanın. Tanrının gölge.si ve Oııım an ol".aiının ulu oğulu Sultan Mehmed Hanın. Tanrı ülke•ini mengü kılsın. tarihini öteki ciltte kalemin ucundan ak kiğıda kandıra kandıra akıısın. Çünkü bu denlü bir padi'i'.Bh ı batkalarının ardından anmak edepsi:ıliii.n BfJrl lığından ve bilgisizliğin l!lon ucundandır. Kimine c melik • , ki mine c key • , kimi ne c a'ganiyan • . kimine c halife D denen eıki hanların bir takı mında ada let vardı ama iman giyiminden yoksunclular. Bir takımı da Müılü mand ı ama adaleti unutmnflardı. Ama yağı sıyan. dost oktıyan bu padifah inanç kaftanı ile süslü ve adalet bezeği ile bezelidir. Onun dilediğini diliyen bu yalansız güçsüz. bu denlü bir padi�hı onların sırasına dizmeği yakıştırmaz. Bu gönülden duacının yaşı 70 i geçip ( bundan sonraki ) diriliğinin ölümden ayrılığı olmadığını bi)mİf!le de. madem ki 22 yaşından bu çağa gelinceyedek. ki S 1 yıldır. Osman Oğullarına dua etmek ve onların dilediğini dilemekle ömür geçirmiştir. geri kalan ömrünü de yine onların duası ile ge. çirmeği gerekli gördü. Bundan dolayı uirııiyen Tanrının yardımına uğrıyan, açunlular kağanı. M u ra d Han oğlu Sultan Mehmed Hanın tarihini yazmağa uğraftl. Şu umudla ki: Bu duacı yoksulun ölümünden sonra birbiri ardınca ba,kaları da yazalar ve bu bil gisi az10 )'azdıklarında yanlıtlık ve bozukluk ortaya çıkarsa baiıflayıp nice düzelt. m'!k kabilse de o denlü düzchmeğe çalıı,ıalar. Doğruyu en iyi bilen Tanrıd1r. YAKARI.)

danın

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

Metne Ait Bazı İzahlar 1)

Hicrelin

altıncı

yılında,

Muhammetle Kureytliler arasında Hudeybiye barı şı yapılırken

sahıibelcrin Muhammede bir ağı:tç allında biat etmelerine telmihtir. Muhammet larafından karşıya elçi

gcinderilen Osmanın geriye dönmesi gecikince öldürüldüğü haberi çıkmış, bunun üzerine de Mu hamml'I birer

çarpışmadan geri dönemeyiu

•artık

diyerek

bir ağaç

altına

olurmuş, sahlbeler birer

gelerek ölünceyedek kaçmamak üzere sadık kalacaklarına dair biat etmişlerd.lr. Biat kü

çi.ıkten

büyüğe

yapılan

Arapça

sedakat andı

bir beyitin

ikinci

demektir. nusraıdır.

Beyit ıudur:

l,ı...ı .;,'Jı.jo 4-' J ı-; -,.!..ı rı,ı::ıı .,.�0• .;,ıu 1 3)

dki

Arapların

açun

hammet tarahndan

cSeyyid iil-Kevneyn •.

aB:asH Muhammedin

unvanıdır. Arapçası:

caşere-i

dediği •on muştulu.lan ölünce Uçmağa gidecekleri Mu

mübeş.şere•

kendilerine

Zübeyr. Abdurrahman ibn-i

muştulanan

şu on kişidir: Ebübekir. Ömer, Osman, Ali, Talha.

Avf, sa·d ibn-i Vnkkas, Sa'id ibn-i Zeyd, Ebü Ubeydet ibn ül-Cer

,aı,

Sahibe

Mahmud Paş.a. Frıtih sadırazamlarındandır. Aslı Hırvat olup ikinci Murad çağınd11ı s."!ı

Muhammed.in arkadaıları.

tutulmuş, akıllı olduğu için soraya alınarak terbiye edilmi.şUr. lyi tahsil görüp ocak eğalıkla

vıış l<ı

rında bulunmuş. kamda ke lmııtt ır.

Fatihin lstanbulu zaptı üzerine 1453 te sadırazam olup 1467 ye kadar bu ma 1472

de ikinci defe sadıreıam olup 1473 le azlolunmuş ve sonra idem olunmuş

tur. ilmi sever bir sadırazam olduğu için adına çok kitap yazılmıştır. Behcelüıtevirih ve Enveri -

nin

Dıislurn&mcsi

bunlardandır.

btanbulda

Mııhmud Paşa mahallesi bunun adına

iı.afe

bir

büyük

cami ile medrese ve hamam yeptırmııtlır

olunmuttur. Sofyad.a da büyük bir cami yapLırmı$1ır.

.-Sahbin> ünlü bir Arap haUbidi.r. Be.Jô11alle adı darbımesel olmuştur. Harun Reşid za

m;ınında (786-809) YBf8m111ır. 8)

<Uf!uz"

Bu kelime biııde timdlye kadar tOluu diye

diye yazmıştır (Oughouz-Namc!

bıllenderlye

U(:uz di ye söylendiği muhekkoktır. Çünkü Orhun

yazılmı11tır.

1938).

Yalnız Doktor Rıza Nur Bey kelimenin

Gök Türkler

çaRı nda

ellfbeslnde o harfi için ayrı bir işaret yoklur

Turkçede o sonradan t•kkill elmişlir. Bugünkü doğu Türklerinin

çoğunda o harfi

pek kapalı

·Oylenip u harline yaklaşmaktadır. Yunanlıların da bu kelimeyi Uz �hlinde yazmaları eski söy1.,nişinin Uğuz oldujı.ınu göıt.erir. Bugün

Anadolunun çok yerlerinde Uğuz denilmektedir. Me·

>el;) Bnyburtıa cBey Böyrek• rivayeLini t.abit eden cOnnan Turan• bize bunun Uğuz diye söylendi ilıni a:öıteriyor (Olkü, sayı 58, lkinoilüınun 11111, Ankara). Ben

kendim de 1931 de Soluya ya.k ı n

Boy Türkler Ve

Dokuz

42 bu Jı.oydtı Nt'Cmua"d:.

Yottua (01Jı:i.ı.

kt"limenin

(ayı

Uğua

15 ıubal

10,

Osmanlı

diye soylendiğini itillim. Buna mukabil A. Baha tarafından Alsız 19l2)

neşftdilen Bey Böyrejin

trlr.li� oldutu libi. Pertev Naili Boratav Myı 60, 61,

dinJt.diti

ıçin

lerinck- daha

tarafında

Oıtuz teklindedir. Bununla

Safranbolu rivayetinde bu kelime

neşredilen Benehir ılivayetinde de

beraber

()tuI kelimesine okadar güvenilemeL çok Utuz teklinde kullanılıyor

Açtk ıü:rkç.e ile

9) t.aıb.nda.

Suhanlan Tarihi

Boratav

hikiyeyi

bir Ermen.iden

Her halde bu kelime bugün Anadolu Türk

yazılan müellifi m�hul Tevirih-i Al-i Osman'larda, Dede Korkud lti

Divinu Lügat üı-Türk'te bu kelime •Selçük> teklindedir. Yalnıı. Bayburtlu Osman'ın Te

virlh-ı C"rdid-i Mir'it-ı Cihin adlı tarihinde ıSalcuk> şeklindedir. F.sasen Arap ve Acemlerin yazışı olan 5'-kuk �kll

Selı;uk.

türkçenin

ahenk kaide-sine uymamakladır.

Oğuzlarla Kun (Hun) )arın aynı milleı oldukları hakkındaki delilleri ıTürk Tarihi Oze

10)

rind" Toplamalar-. adlı eserimde kısaca kaydetmiştim. Burada bir yenisini daha ekliyeceğim: 12 n ci asır Bizans tarihçilerinden

Prenses Anna Komnene,

nin bir �e Qtmlar için Hun adını

Bizans Kaynaklan, 37;

yine

kullarunakladır

aynı müellifin cÇılJr•

- 1118 \.-ukuatını ihtiva eden eseri

1069

(Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihinin

mecmuasındaki

aynı

makaleler

serisi:

Çıiı.r,

ayı 57 - 60. 1937 Ankan.). Bu

11)

IOlya,

kelime

Behcetüttevi.rihin

acemce nuahalarında

türlü

biçimlerde

yazıhrüılır:

Aya

Ba)'Uld. nushalarında

cKayı•(.J ıi); Fatih nuahasında cKayı( _ç'ıi)j Revan nushasında cFayı . nushaaında cFayu ( ı.) Universile nwhasında cFamu (J�) dır. Fakat

( ,i) ; Nuruosman.iye � biç filphe yok ki bunun doğrwu cXayı du. Nuahaların ikiainde ğuz boylarının bq.ında gelen Kayılar olamaz. Bilikis Kafgarh

d(ayu yazılmasına rağmen O Mahmudda

zikrolunan Kaylar

dır ki tslti Kunların artıklarından olsalar gerektir.

cSaru

12)

lar

bugün

Kı..rıı:ızların

içinde bir oymaktır. !'.ak.iden büyük bir boydular. Kem

ırmağından Tiyanşana göçmü.flerd.i.

13)

cErmeni

14)

Bugüne kadar adını saklı}·an en eski Türk ulwu Kırgızlardır. Çinliler, Kırgızları tür

Denizi•

Marquart"a göre Ha.ıa:r Den.izidir.

lü adlarla anarlardı. ı Kien-kuen • (Kien-kun ) .

( Hakas

( Ki-ko = Khit-kut ) ,

Kie-k.hu

Hia-kiB-n"."

= Kie-kia-sze ) . de.ha sonra Moğollar çağında da Ki-li-ki-sze derlerdi.

Yunancada da Menandre Protector"da Kherkhb adını buluyoruz. Bu si7z. en eski Çin kaynaklarında Kien-kun Moğolca

•kırkun•

olduğunu

ileri

si.Jriıyor.

şeklinde

geçiyor.

Çiniyatçı

Pelliot

sözün

Barthold da buna dayanarak Çinlllerin Kırgızları

ilk

Cince bir Moğol kavmı va.sıLuı ile t.anımıt olacaklarını söylüyor. Fakat bence bu iki iddia da çü rü.lı:lür. Su sözün en eski Türkçe şekli Orhun Abidelerinde

.-Kırkız. şeklindedir. Bunun

�klindeki

daha

izahı

eski

Türk boy ve oymak le1kililına

göre

Türkçede bir nevi cemi ekidir. Şu halde 1.Kukız, ın anlamı

yumUfBk

görünüyor.

ıkırk+ı.• •Z•

eski

ckırklar. demektir ki bu birliğin kırk

oymağın toplanma.&ı ile meydana geldiği böylece a.nlqılmıı olur. Avrupa bilginleri arasında Kırgızların uıl Türk kabule mütemayil ları ve en

eski

olmayıp sonradan Türkll!9ftlit

oldukların!ı

bir fikir vardır. Buna sebep de Kırgızların aarı,ın, gök gözlü, ak derili olma

Kırgızların önceleri Haz.ar Deoni.zi yörelerinde, ıimdlki Soidiyananın ıimal bal111n-

Dokuz Boy Türkler

Sultanları Tarihi

Ve Oımanlı

da olurup sonraları doğuya doğru göçmüş bulunmalarıdır.

Fakal Avrupa bilginleri burada ancak

duygularına kapıldıkları için yanılıyorlar. Çünkü eski Çin kaynakları Gôk Türklerin ve Usunlrırın da sarı5ın - gök gözlü olduğunu bildiriyor. Profesör Zeki

Validi

Bey birbirine benziyen

Usun _

Kırgız - Cök Türkleri bir nesilden sayıp bunlara •Saka gurupu.1 adını veriyor ve oldukça s.ağ1am deliller gösteriyor. Kırgızlar

miliİttan önce üçüncü asrın son yıllaı11nda

veya

mil.Eıtı..a n

önce

ikinci

asnn

ilk

yıllarında <Tim-lim• (Dinlin) denilen beyliğin batısında bir beylik halinde bulunuyorlardı. Çinlilerin bunlar hakkında

anlattıkluından

bazı

Avrupa bilginleri

Bunların ozaman

Hazar yakınlarında,

belki de Ural Dağları eteklerinde bulundukları manasını çıkarıyor. Ozaman

Kırgızelinin

sınırları şimale doğru

pek genişlemiJ1,i.

Jardı. Demek ki aşağı yukan 100.000 nufusları vardı. aşağı yukarı mil&ltan önce tebaalarından biri idiler.

Kunların

20.000

asker çıkarabiliyor -

büyük yabgusu Mele

(Motun)

Kırgızları kendisine tabi etti. K.ırgızlırr\ Kunlann en sadık

Bunların

isyan ettiklerine dair hiçbir haber yoklur. Halla Çinliler tara

201

fından bunlara verilen adın son hecesini doğrudan doğruya •Kunt diye kabul elmek isliyenler vardır. Mi!Sıtlan önce 99 da Kun1ar tarafından tulsak. edilen çok değerli Çin kumandanı Ling (Lin), Kun yabgusu tarafından Kırgızlara bey

yapıldı. Yabgu ona kendi

kızlarından

birini verdi. Bu

beyin nesli Kngızlar üzerinde asırlarca hakim kaldı. Miliittan önce 49 da Kunlar arasında dahili çarpışma olurken, tahtla bulunan yabguya kar şı kendisini yabR"U illin eden Çiçi Yabgu bir müddet

kararglihını

Kırgızelinde

kurdu.

Bınd::ın

�onra uzun müddet Kırgı7.ların adı geçmiyor. Her halde bu sırada onlar doğuya doğru ilerliyorlar dı

Kırgızların bir takımı Kara Şehir yakınlarında görülmüş, bir kısmı da Orta Tiyanşanda yer

leşmek istemişse de başka

boylar tarafından kovularak

Kem

Kemcik

ırmakları

kıyılanndn

yerle>şmişlerdir. 568

Bizanslılar

Gök Türklere Zemark adlı bir elçi göndennişlerdi. Bu elçi istemi Ka

ı[ıan ı rı huzuruna çıkrruşlı.

Kağan.

Bizanslılara birçok hediyeler,

ayrıca da Zema.rka bir Kırgız

cariye vermişti. Her halde bu sırada Kırgızhlr Gök Türklere t.Eıbiydi. Yedinci asra

a.il

olup Ye

ni�cy C=Kem) yakınlarında bulunan 8.bideler büyük bir ihtimalle bu Kırgızlara aittir.

646 da Çepl Han Altayda yaşıyan boyların başına geçerek

J0.000

kadar asker toplayıp istik

lal ilim elliği ı.aman Kırgız, Karluk ve Çümükleri kendine tlibi etmişti Fakat Karluk ve Çünıukler Çin dalaveresine kapılıp onun itini bozdular. Bundan sonra Kırgızların başkıı ları,

F.ekizinci a!'iırda

fKcm)

başl:mndokl

müı:: lüman Kırr:ızlara

llıcri') Kutlug Kağan

milletlerle alışverişle

ticaret

kervanlarının

anlaşılıyor.

ülkesinden

Çin

kaynak

geçerek

Yeniny

kadar gidip ı;::eldiklerini bildiriyor.

(682-693) dan başlıyarak bu Kırgızların adı sık sık geçmektedir. Ozaman

yiııf' yukarı Yenisey yani Kem ve Kemcik ırmakları 1l7crine oliın seferlerini hep Kögmen

llıeriş

bulunduğu

Knrluklar

üzerinde olunıyorlnrdı.

Gök Türkler bunlar

(=Sayan) dağlarını aşarak yapıyorlardı.

Kutluğ Kağan doğu Gök Türklerinin i.slikli.lini yeniden illin ettiği ı.aman öteki boy

ve buclunlarlıı birlikte Kırgızlar de bunlara yağı idi. Kutluğ Kağanın yirmi savatından biri veya bir ikisi 1?lbetle Kırgızlara Kağım ı.amanında

karşı

olm�lur.

Orhun Abidelerinin anlattığına göre Kırgızlar, Kutluğ

Gök Türkleri? ıibi olmuslardı.r.

Dokwı Boy Türkler Ve O.man l ı

Kapıaıtan Kalan (6m bu

716)

Sultanları Tarihi

zamanında Kırgızlsrın batında c8al"6 Beg.- vardı. Gök Türkler

·il.ajan• unvanını venniş.Jer '� llte"4 Kutluj Kağanın kız.ı ile evlendinnitlerdi.

brir

Banı

pn pek ku\·vetli idi. Bilp Tonyuluık ibideainde kudreUi Kırgız kağanının Gök Türklere yağı olup

Çin "'

On Ok (batı Gök Türkleri)

kajanları ile birlikle Gök Türklere ka111 itli.fak eLUj:i yazılı

dır. Gok Türklt"r bu ittilaka kaırşı hızJa harekete geçerek 712 yılında ilk önce Kırgızlara saldtr mlf)anhr. Bilge Ton!o"\lkuk kumandasındaki ordu 10 gün. gece gündüz yürüyüp süngü batımı karı a_qınk Sunııra onnanında

KırKızl.arı

yenmiş. kağanlarını öldürmüştür. Kırgızlar, Gök Türklere ıa

bi olmu!Jlardır. 716 da Kapağan Kağan ölünce. mezarına Kırgız kağanının balbalı dikilmişti. Bu, Kırırız kağanının başka yağılardan daha güçlü ve üstün tutulduğuna tanıktır. 73J lna�

de Kül Tigin ölünce. gelen

Çurp

malinde.

yı!'d.i

\"erdiği bu

�lm.q.i.

taziyet heyetleri arasında Kırgız kağanından da cTarduş

Gerd.izi Kırgız kağanının karargatunı

Kögmen

günlük ycılda gösteriyor. Bu tarihçi on birinci asırda

malılmatın daha

Öna?lti

asırlara ait olarak da kabul

(Sayan) yaşamış

sıradağlarının ti olmakla

beraber

olunabileceği şüphesizdir.

Kırgızların. Moyunçur Kağan ( 7'6-759 ) .ibidesinde de adları geçiyor. Dokuz Oğuzlar, Gök Türkleri yenerek devleti ellerine alırken öteki boylar gibi Kırgızlar da isyan etmişler, fakat Mo yunçurun ordu.._qı t.aralmdan

yenilmişlerdir. Kırgız.eli, Dokuz Oğuz devletinin bir viliyeti olımqı-

Dokuz Oğuz kaı[ı:anlarından •Alp tnuğ Kutluğ Bilge Kağan>

(795-805)

çağında Kırgızlar

yine ısyan et.mişlerse de yenilip libi edilmişlerdir. Çince bir kitabede Kırgızların bu sırada 400.000 aslr.rri olduğundan bahsolunuyorsa da bu pek mübalegah bir sayıdır. larla (yani Moğolların ataları olan

0.ıaman Kırgızlar Moğol

boylarla) birlikle � görüyorlardı . Bu 400.000 sayısını Kırgız.

ve Moğolların ovunanki btitün nufusu diye kabul etmek gerektir. 840 yılında Kırgızlar yine isyan ettiler. Kiili

Bağa (K.lü-lu-mo-ho) adında bir

100.000 Kırgızla hücum elli. Dokuz Oğuzları yenip

Moğolistandan

çıkardılar.

kumandan

Ozaman

hüküm

darlan HUça K.aıian• dı. Bu kağanın anası Türgiş; kağanının kızı idJ. Uça Kağan, anasını Türk gOreneğince

•katun, il.in elti. Cenuba doğru epeyce yerleri zaptetti. 847 de Gan-çjav tarafların

da yine Dokuz Oğ"uz-Uygurlarla çarplftı.

Uygurların bir kısmı Şivi (Moğol) lerin içine kaç·

mJ.ff. ı. 70.000 atlıdan mürekkep KIJ'gll ordusu Şivileri de yenJp Uygurların çoğunu şimale getirdi

(8411) . Uç:. Ka ğa n

(Dokuz Oğuzlarla Şivileri yendikten sonra kağan unvanını almıştı) 886 da sağ

dı. Çin kumandarunın neslinden geldiğini söylüyordu ki doğrudur. Dokuz Oğuzlar aleyhine Kırgızları

kı,kırtan Çinliler. Kırgızlar devleti ellerine alınca onlara aldırmadılar. Bu münasebetle Çin sara yında olan kooUJ111alarda Çin vezirlerinden blrial:

cDokuz

Oğuzlar daA:ıldı. Şimdi biz nJ�in onların

yerine Kırgızları koyalım• denıiftir. Kırgız kağanı Moğolistaru alınca karargAhını cKem> den •Orhun• a yakın bir yere gelirdi. Fakat

daimi olarak orada olUJ'Bmadı. Çünkü müttefik boyların çoğu ihanet ettiler. Kırgızlar

dokuzuncu

asrın sonuna kadar Orta

Moğoli5lı:ı.nda

kaldılar.

Bıuthold,

onuncu

asırda Kıl.ay devletinin kuruluşundan sonra Kırgızların Moğolistandan çıkm14 olacağını fÜphesiz sayıyor.

.�

Onuncu aaı.nia Kırgızların bir kısmı cenuı. dojnı, bugün yqad.ıldsr.ı üllrelere ıöçtüler. Pançul kaldı.

(Çin Türk:i&tanda •A..kznb ) şehri Kupalara aitti. Falut uıl Kırg&Z

yıjıru eak::i

yerlerinde

Dokuz Boy Tlirkler Ve Oımanlı Su ha n ları Tarihi

Onuncu asrın ğın Talas ve dı.

Yine

Arap coğrafyacılı:ırı

Çu taraflarındaki son

onuncu

asır

Jslam

Hindügll� ve Pamir üzerinden şimale ve batıya uzan:ı.n da

noktalarına yani

kaynaklarına

Orlo

göre Kırgızlar

Tiyanşana ölülerini

•Kırgız

Dağl a r ı .

yakarlardı

diyorlar

pulları

olduğu

a9ırda

halde bir kısmı güneşe, bir kısmı da göğe taparlardı. Müslüman Kırgızlar,

lÜccarlari

Kimeklerin

inci

10-11

doğusunda,

asırlarda Kırgız

Karlukların

ülkesine

şimalinde

kadar

gidiyorlardı.

oturuyorlardı.

Başlıca

ihracat

ınaddE>leri

mis idi. Çinin şimalinden geçen Karahılaylar batıya doğru Minusin sancağını Bu tarihte

teşkil eden

Kırgızların

verimli

ıKemickeh adlı

yürürken

Kırgızlarla

çarpıştılar.

Buı;:ün

toprakta Kırgızlar yavaş yavaş toprağı ekmeAe haşladılar. bir şehirleri

vardı

ki hanları

oturuyordu. Bundan

b.'.l.Şka

�hir ve köyleri yoktu On

üçüncü

asırda

Çingiz Hana

t3bi

elan ilk Türkler bu Kırgızlardır. 1207 de

kendisine tibi olması için Kırgız hanı ıUrus inal Han>

şehir

birçok idi.

ve köyleri

vardı.

mühimleri ıBidi>

elçiler

Han. büyük

oğlu Çucı

kıldı.

coğrafyacılarına

Arap

Kır�ıliar

ikiye

Kırgızlar

Moğol

denilen

kumandasında

ayrılmış ncı

göre

Yedisu

ordu göndererek

oğullarından ıHalil anık

1607

Sultan•

Kazak

Kauıklarla

Kazakların

öldürdüler.

görülüyorlar.

bulunuyordu.

tabi

tamamen

olurken

hanlorı

Eç\i•.

ıUruk

üzerine

Çingiz

kendisine yoktu.

ıiıbi Bütün

sıralarda

başlarında,

oz.aman

1514

len biraz sonra �Mehmed• adında birisi

tayin

olunduğu gibi, yine Moğol hanı Ahmed.in

Türkleriyle birleştinnişler ve çoğu Kazakların

birlikte

hakimiyeti

Kaş1ı1aryadaki Çı:ığalaylarla birçok savaşmışlardır

hiıkimiyelini

1642

Kırgızları

Bunun

da Kırgızlara hanlık etmiştir. Fakat bu asrın büyük kısmında Kırgız

mukadderatlarını

girmişlerdi.

darını

Karakuruma

açıldı.

birer ayrı başbuğu vardı.

ülkesinde

hükümdarları

araları

Kırgızlar Çingiz Hana

olup her ikisinin asırda

Çağatay

bir

ise

bu MoğCJ\ denilen Çuğalaylar laraf;ndan Kırgız hanı

lına

Han.

Kırgızların

(belki de ıYedi Orun•)

ıAy Karak1ı adında üç elçi göndermişti. Fakal 1218 de Kırgızlar, tepelenmeleri

için Çingizin buyruk verdiği bir boya saldırmadıklarındar..

lar

Orum

Urus lnal Han, Çingizi tanımış ve saygılarını bildirmek üzere

cElig Temür- ve

ÇinA"İZ

göndermişti. Ozaman

ıBidi

Kolmuklar,

Lanıdıle.rsa da 1609 da Kazakların günderdiği vergi tahsil 1646

da Ruslar tarafından kendi

tebaaları

olarak göstc -

rildiler. 1683 te Kalmuklar bütün Orta Tiyan.şan KırgLZlarının yerlerini istiliı etliler.

1708 le bunların bir kısmı Kalmuklar tarafından cenuba, Yed.iauya sürüldüler. Ozamon p rek bunlar ve gerekte evvelce Tiyan..nda ya,ıyan Kalmukların

Yedisuya

sürdüğü

Kırgızlar

Kırgızlar artık mll9lüman

olatak

görülüyor.

tarihte J-4 bin çadır halkı idJler. Bir tnkımı da

daha önoe buraya gelmi.iti. Biraz sonra da Kırgızların çoğu Fergana ve Korategine doğru sürüldü. Zaten Mirhonda göre,

gerek

Mojollardon önceki çağda

,,.e gerekse Moğollar zamanında

Parnirde

Kırııuııl ar bulunuyordu. Fergana

ve Karategine sürüldükleri sıroda Kırgızlarda bey ve �iller sınıfı yoktu. 4Manap•

denllım ihllym'lar �e ile çıkmayıp phıl nuhı.zlarına avulu bütün bir'

1111 kadar

aileden

mtlrcJırıkep

inci B!'ltda Cinliler Kırgızlara hl.kimlyet

hep

müstakil

yaşamı!ilardı.

dayanarak

iş

ıörebillyorlardı.

Bir

Kırgız

bulunuyordu. iddia etUler.

Halclkatte

ise

Kırgttlar

crı.amana

llokuı: Boy Türkler Ve Oamanh Suhanluı

19 m"'-·u as.1nla

.ı\'

lnı.:ılırlt'r

11.�ıand.ı

Torihi

Flf"rııa n111 Öd:ııt'lı:lt'ri Kırgı:r.lare hü.lmlyel iddia!lında bulundulo.r. 1813 larihin

ı..ar.J' ı ndan

'N.rlüstanı in�lt-melı:

için söndt-rllen

Hintli ıiİlim •Mir b:::zelullah• Tür-

16 fKdıt.I hU.lıı.ı.l.JM't saydıktan sonn Knak, Karalutlpnk ve Kırgız.Jarın bqsız ullUhtır ol

dujunu rarorunda blld:innifti. K ıl"Jldar

uuJnda

Rus it-hine

asırda Kırgızları eldt- etmek için Rwılar çalışmo.ğa bqladılnr.

propaganda yapan Feyzullah Bay adlı bir lüccar 1824 le Kırgız

boy 'bıtylerini cSimiı ye sötü.rdü. ım m

Pe-ıresburga Siblrya Kırgız. mümeuilleri geldi. Bunlar ek.incilikle cebri

bir usul

kullanılmamasını rica ettiler. lM& da Rw;lara Lsya:ı

ramaıu

edip bütün Kaz.aklan kendi beyrajı çevresinde birleşliren Kazak kah

cKlneı Sarı•. kendi.sine baş eğmjyen Kırsızlara çeri yürültü. ilk önce muvartak da oldu.

Fakat akrahMından biri ihanet elti 1947 yazında •Canı.ay

Batı r •

\'C'

•Unnan• adlı

Kırgız manapları

Çu

havzasında şimdiki

Tokmak (f'Sk.i •Bala.sagun•) şehrinin 4 kilomelre batısında cKeklik Senger• adh tepede onu

s:ı-

rıp üç IJÜll saV3.1tan sonra öldürdüler. 1880 yıllannd.m

ıro�

ciddi

daha

19 W'IC'U

\"!'

Yedisuda

Kırgızlar arasında bulunan Radlaff bunlarda toprağın

Kaz.aklara

öz.ene-�k işlendiğini söylüyor.

asırda özbeklerden

sonra Rwlar

da Kırgız.lara hikimiyet iddia eltiler. Fok3t

kat'i

olarak ancalr: 18&4 te hikim olabildiler

1892 de- Ruslar Narın havzasında Kırgızların yayla ve ıarlalarını aşırı bir edepsizlikle el lerinden almağa başladılar. göçtüğünü

hal

1897 ye kadar

sürdü.

Rwların,

kendi ülkelerine yığın yığın

gören Kırıızlar bundan ürkerek isyana karar verdiler.

11196 yılında, Rus göçünden en çok zarar gören cKetmen Tepe• ve 4Kögerb nahiyelerinin

Kırwız büyükleri •Cantay• ın oğlu 4Şabdan Batın ve •Cil Bey Mlnbaşıt

cDükt;i ifan•

olan Dükçi

yük bir

adlı

bqbuğları ile

a plrrek Rusyaya ka�ı ayaklanmak için i.zin inediler. Asıl adı Mehmed Ali Halle

itana o yıllarda binJerce Kırgız ve öz.bek mürit olmuştu. İtan Türk.iyeye kartı bü

aıevgi

Frrpna tehir

bealryip

ahalisini

terbiye ettiği gençleri Türk.iyeye okumak için göndenneğe çeh!)ırdı. Şeyh, de çağırmak için isyanı erteıi yıle bırakh.

1197 de Kögert K.Jrgızlan bir tölen dolayl!lı Ue bqk.aldınn.a kararını verdiler. Şeyhi de ça ğırıp

bütün nahiye reislerinin imzalarını

e..lanı.k

ertesi yıl

için isyanı

kararlqtırdılar. Şeyh. Fer

pnanın ileri gelenluine mektuplar gönderip he,.inl l.syana çağırdı. Fakat Rus hilkim.iyetinden lstifade eden tilccar yapılacaktı. Rus prt

sini can bu

ıınılı teYhJ

bu teşebbüsünden vaz geçinneğe çalqh. isyan

1898 haziran ında

hükllmetinin memuru olan birkaç mWılüman lfi hülrOmete haber verdiler. Kö

Kırgızları da 2

3 gün önce l.tyan ettiler.

30 mayl!I 1898 de bıçak, kürek ve çatallarla

zorla evinden çıkanralr. ak keçe üz.erinde

pU.IBtl&nmlJ Kırgız köylüleri ijeyhe gelip kendi

han kaldırdılar.

tehri.nin k.ıyl!lında.IU RUJ klJl.a!ıına saldırdı. Fergananın

2000

kifiye bqlık eden şeyh Andı�

tehir ahaliııi

yardım

etmediği için

isyan çabuk bastırıldı. Ruslar, K.ugızlan hiı; a1kere almanıakJa benber her bakımdan sıkırtınyorlardı. Toprağın

RuaJar

tarafından

1908

boyuna

zaplolwuna.sı Kırgıı.ları

uyandırıyor ve birlefliriyordu.

kinunusaniainde Kırgız relsleri Evliya Alada topland.ılu. Petre:ııburga vekiller gönderdllM

lstekleri ıu

idi. :

Dokuz Boy Türkler Ve

ı -

Din hürriyeti ve Kırgızlarda

Rus göçünün

J-

Ruslarla

Kırgızların

1911

müsavi

dumaya

bunlardan

Fakat lardı.

hukukla

Suhanl.ııı r ı

Tarihi

l>ir dini idare kunılma!lı. VI?

durdurulması

Osman lı

Kırı;ıızlara toprak verilmesi

olunması

saylav

ve sükOnu takrir kanununun kaldırılması

gönderme si.

bir son.,.ç çıkmı:ıdı. Kırgızlar,

Rus

idaresinde günden güne yoksullaşıyor

1912 de Yedisunun dört nahiyesinde Rus ve Kırgız köylülerinde yoksul,

zengin nilelcrin yüzdesi şöyle idi

: Kırgız

Rus

yoksul

zengin

1914 le Yedisuda

bir

Kırgız

ailesinin

yıllık kazancı 469 ruble olduğu halde bir Rus ailesi

nin 1018 rnble idi. 27

29 haziran

1916 d;ı

Lozanda

yapılan ( Rusya

Müslümanları

zaklar ve Kırgızlar adına • Ahml?d Oğlu S:ıfo " bulunuyordu. z.::ınlılar,

Dağistanlılar,

istediği şu idi

Çerkesler

adınn

Toplantısı •

nda

Ka-

Burada Özbekler. Komuklar, Ka

müml?ssiller söz söylediler. Kırgız ve Kazak mümessilinin

: muhtariyt!, toprağın ycrli ahalide kalması, kendilerinden alınan vergilerin yine

kendilerine harcanması . Aynı

yılın

ağustosunda Türkislanda

•

merd - i kir ıı

(

= işçi ) isyanı oldu. Cihan srıvaşındo

Ruslar Türk.isi.andan asker almamışlardı. 1916 da Türkislandan hizmetlerinde

kullanmak

asker

toplayıp

�çi

olarak

ordu

isleyl.nce bütün Türkislanda ve bu arada Kırgızlarda da ihti131 patlak

verdi. Yedisu

Kırgızlarından

idaresinde, Karakol

Çu havzasıne.

yöresindeki

boylar

cıvar dağlardaki on nahiye cEyüge oglu KPnaaı Batır> Şabdan Batırın oğulları c Muhiddin ıı ve • Hüsaml'Cld.in •

idaresinde ihtilil çıke.rdılar.

ağuslos 1916

da Kırgızların eline 170 tüfek ve 40.000 fişek geçti. Her

kestiler. Pi.Jpek, Tokmak, lerini kesip Rw

Karakol

(Prjivalski) ıehirlerini

ı.oraha telgraf tellerini

kuş.alıp aldılar. Birçok Rus ıı:-öçmen-

kasabalarını yaklılar.

Teşrini.senide, cihan 58.Vaşında Ruslara tutsak olup da Sibiryadan Kulcaya kaçmılJ olan Türk 9ubaylarından Hacı Sami,

Adil Hikmet, Bursalı lbrahim, Sill!tireli Hüseyin Beyler de Kırgızlar

la birleştiler. Fakat bu sırada Kırgızlar yenilmek Sonunda Rusların gönderdi�! nırına sığ:ındı. liler

üzere idiler. İki ay çok sert çarpı;ımalar oldlJ

büyük kuvvetlere dayanamıyarak

100.000 çadırdan çok Kırgız Çin sı

Çine gidemiyenlerden Ruslero yakın olanlar öldürüldü. Çine kaçanları da Çin

Kalmuklar

yağma

edip

vurdular.

lhtUilde Pifpek Kırgızların& bqlık eden

60 ya

şındaki • Eyüge Oğlu Kanaal Batır • Ruslar ı n eline düşlü. Duruşması yapılırken bu yaşlı gız

• Siz Ruslar bizim milleti diri

dem ki bizi öldfüeceluinlz, de işkencC'ye

Kır

diri mezara Alıyorsunuz. Toprağımızı, malımızı oldınız. Ma

biz de kıpırdamadan can venneyiz

> demlşlir. Kanaat Belir hapiaane-

dayanamıyarak batını duvara vurup kendini öldürmilftür.

1916 sonunda cepheden geriye gönderilen Yed.isulu Rus

askerleri Kırgızları,

rasgeldllderi

yer-

l>okuı

Boy Türkler Ve Ounonlı Sulıanhırı Tarihi

d.- "�len(� ı�in .,Jduruyorlanh

I P l 1 et.

bolfırvtk lhLl.llli

otlaklarından

Çtıw �ıp mnra

�

dllnen Xnwıl.l•rdan

D.0000

kiti öldtıri.Umüt-

R\11 wlW.

cllr.mea

kaldırmak ve bu odakları

T.n. vadbli mU.ltHna olmak Umre Kırıııları bü Rualum 1öçnw9l içln uyıun bir hale getirmek km-

n.rını wrdı Bundan ııonra bDliln

TürlrJ.standa

olduju IJlbl Kırgızlar arasında da basmaçılık (çetecilik) ha

rrlı:�lt-ri tı&t'.:lı.

1919 da M yaşındaki Mehmed Emin Bek Ferpnada bir kurultay loplayıp hükOmet kurdu (24

•ylül) Kl'flıdisi

hükUrnrı

\"" ordu batı idi. Kıra:ızludan

Bolp,ik dlqınaru Rusları. birlikte

alay yapmııu. 7000 kifilik ordusu vardı

görüyordu. Fak.at bo)fevikler propaganda ile bunları sarstılar.

1920 de- MPhmed F.ınin Betin yanındakJ Rmlar bolşevik. taralma ıevtiler. 4ı ıubaua yüce-11. bir kuvveUe

karaıwihınaı

•hhnp Mehmed

Emin Beti

Rwılur bü dah.J son-

yendiler. MRhmed Emin Bek

..., �vikkorin kurduğu Türk brlgadasma girdi. 1922 et. Kırgn!ar ıMuhiddin Brka ve ıCanı Bek Kadı» kumanduında basmacıllk yaptılar. Mu hlılıfin

Bok

ııoı,..w..ın ·- pçip ku"""8 dizildi.

F.nver Paşanın ölümünden (4 atust<m 1922) sonra Alay Kırgıı.larının reisi cNur Mehmed Bek, 1511

1925

tdl. 500 ve-

�ya. bir mOddft çsrplftı. tr Otuz otuJ KırgWannd.a bum.acılık

Kuwu

devam etti . ReiJleri Canı Bek Kadı ve

Tat Mehmed

ullerlni vardı.

Fakat büıün bu çarpıpnalar, sava.pnalar sonunda K.ırgıı.lar ezildJler. Bugün Kırgızların ikll.!adi

sıhhi

dunımlan çolr. acıklıdır.

Ruayada bo.ltevi.lr. tetkililı yerl"f\ikten sonra Semlreçıede bir muhtariyelli Kırıız ülkesi kurul du. Kırgızistan Ferpna w Yedi.su viliyetlerinden mürekkeptir. lJl37 Rua anayasasına göre Kırgız muhtariyeıli

Kırwızista.n

yedi

ancağa

ülkesi

müstakil cumhuriyet

(?)

oldu.

ayrllır: 1 -

Pifpok

2 - C..lll Abid 3 - Karakol 4 - Narın 5 - 0t 8 - Tal.u 7 - Çu Payıtahtları Plfpekür. 1928 da Ru.yada yapılan nufw sayımına göre Kırgızların blitlin .ayısı 781.7153 ld:fldlr.

Co1u

KırılZi5tanda, 100.000 den biraz anığı da Kaz.aklıılan ve özbekistandadır. 19211

'dR" Kazak)

sayımı... gnre Kırgu:IJt.a.nın nufutu 91DJ15 kt,I olup uluslara 882.937 µs.7115 170.8117

13.492 6.812 3..202 993Jl5

Kırıız (ve biraz

ayrılııı ıöyledir:

batka Türkler Ruo AoyalıW- (Moğol, Çinli veoıılro)

Avrupalılar Arap ve Tacik

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlr Sultanları Tarihi

Boltevlk devrinde Kırgızislanda eııkisinden daha çok okul açılmı.p.a da öı{relim seviyl!"!'Iİ dü.t mü.ştür. Devlc-1 leşkil:itında Kırgızlora az yer \'c-n.Jmcktedir. Yeni TürkisL..n mecmuasının kıinunu evvel 1!127 tarihli 7 nd saymnda Rus istofüıliklerindcn alınarak basıhtn Lir listeye giire Kır�ızis lanın işçi ve memur tegkiliiıtında 12.99-t Avrup:ılıya karşı ancak 6,222 Türk (Kırgız) bulunuyordu Kırgızların bugün hangi durumda olduğunu bilmiyoruz.

Yalnız, İspanya iç sav�ına

Ru.slar

tarafından gönderilen kuvvetler arasında Kırgız alaylarının da bulunduğunu, Sovyet Birliğini ko

nımııı{a

gidiyorsunuz diye kandırılan bu saf çeıiler::ı lspan:radrı, Avrupalılard.an Ü!lh.İn bir 5.0IV<LŞ

çılıkla savaşan Riflilc-re kallı çıkarıldığını, vazifelerini iyi başardıklarını. fakat eridiklerini öi(ren dik. Kırgızlarda bny ve uymak t€"'lkil5tı

Kırgızlar •Öıi•

hahrası ya�makladır.

(=Sa{()

.Soı

diye ikiye ayrılmaklodır. Bunl3rın büyük l"ly:mık ayrımları şöyledir :

Botu Sarı Hağış

1 ı!�:�

Tağay

ş(< 1 �:�� Ranız

Ôil

Sol

Çon

Adgene

Adgene (Adıgana) ) lçkilik Monguş

Sarı Kuşçı 1 Mundus )'.:ır� Otul Murad Ali Toğay Bidi Mundı ( Tiintiirt Kulpeş Tazanay 1-;aratal

Kırgızların oymakları daha küçi.ik parçalara ayrılmaktadır. Kır�ız birliğini teşkil eden oymak

lar

araııındrı eRki elnoğrafik ve siyasi adlara raslenıyor ki ııunlardır: Kun, Tüles. Kıpçak. Kofılı.

Sarı, Kalmak, Plongul, Kıtey, Karekıtay, Naymıın, Nogııy, Snn. Kırgızların dili doğu Türkçesinin şimal lehcelerindendir. Kaz.nkçayD çok benzer. Ahenk ka ide.ı;I ifrol ile vardır. Biz.deki cp ler •S• gibi. cç? ler •ıı• gibi, •e• ler •j• gibi okunur. Zengin bir halk edebiyatı vardır. Halk şairlerine • baskı • derler. Kırgızca 7-8 inci asırlarda Gök Türkçenin hemen hemen aynı idi. Edebi doğu Türkçesinden ayrılışı

ncı asırdan sorun başlemı� ol.:.=ı

gerektir. Bugün Sökenin 21 kilometre cenubu-.arkisind(' •Kırgızlar•

adında bir köy vardır. Kırgızların

Anadoluya gC'ldiklerine dair hiçbir şey bilmediif;imiz için bu isim oldukça mühimdir. Eğer bu is.im hekikalen Türk boyu olan Kırgızloro oil ise onların Moğollar devrinde Anedoluyo gelmi$ olmaları icap eder. Biblluo6ra/vn : Ab1Z: Türk Tarihi Uz.erinde Toplamalar. Jııt.e nbul. 1935; En Eski Türk Müverrihi: Bilge Tonyu kuk <Orhun , 1ayı ı , ikincileşrin, 1033); ikinci Türk Müverrihi: Yulığ: Tigin (Orhun, s::ıyı 5. mart

1934); Moyunçur KAğan ıibidesi (Orhun. sayı il haziran 1934): Anadoluda Türklere aiı yer isim

leri

(Tiirk.iyat Mecmull.!lı,

11,

243-2.59.

Lııtanbul 1928);

Abdiilluıdir:

Türk

Kabile

laimledn�

Dolr.uz Boy Türkler Ve Osmanh Su ha n lan

Tarihi

DAir (TtirkiyAl J'ııtf'Cmuası, 1, 258-265, Istanbul, 1925). Ahmet-Zeki Vnlidl: Bugünkü Türkistan ( Mı 'ınla bn.sılm11ıkl.o

olup daha bitmemiştir). Tiirk Tarihi Dersleri (taş basması olup tamarnlanmamıı

tır). Barthold: Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Denler, lslanbul , 1927; disi). Drgm!1ftl'•: H u nları n Türklerin. Moğoll"'rın \•e Terriime�i).

Hii...c• vin

l'Orkhon.

(L!ılim Ansiklope

Kırgız

sair Tatarların Tarihi

.Vamık Or kı. n : Eski Türk YaZJtları. M. Şemselfin:

Jnscriptions de

Thom.u":

daha

(Hüseyin Cahid

Mufassal Türk Tarihi w.

Yeni Türkistan Mecmuası. Lu.dvig Lllceli: Kırgız Kavım lmıi

nin Mentei (Tü rkiyat MKmuası. 1. 235-249. Islanbul. 1925). US>

Nuruosmanl� nwhasında

nwıhuında

t,.· •

Falih

t:;1 . 6;;

nushasında

Ayuofya ve Bayazıd nwhalarında dir.

Büıün bu kelimelerin •

�_,• •

t_:;

, Universite

un yanlıı yazılııın

dan çıklığı btollidir. Eski

Arap ka)·naklarınd.:ı

tXarlux•,

Türkçedeki en e�ki $ekli • Kağa rl uk •

Acemlerde ıXallux•, Çinlilerde ıKo-loe-lu• olan bu sözün

tur. Uygur harneriyle yazılmış olan Ojuı destanında bu şek.il

de )?!'Çmektedir. Ayn ı Oğuz destanında ık.ar• kelimesi de ıkağar• şeklindedir. Şu halde ıKa rlukı bu

nun sonradan oldığı biçimdir. Kelime ortasındaki ık, g, kaide olduğundan (

i•

harflerinin dütmeıi Türkçede idela bir

ık.ağan•, • tuğulga • . ıkulkako, •emgek•

•lulga>, ckulak•. �emekı olması gibi)

kelimelerinin sonradan

ı kan =han • ,

cKağarluk• ke li me-si de sonradan tKarluko olmuş olmal ıdır.

Bu sözün anlamı ıkarlı.- demektir. Türk destanlarına ail eS<!rlerde öy le izah olunmw,ılur. Belki de mh

Karl ukların ilk yu rtlarına ail coğran IJir isi mden alınmıştır. Bugün doğu Türkistanında ,ffa nin şimalinde ve aş.ağı yukarı 43 şima li arı. derecesinde

bir ıKnrhk Ta6•

var. Karlukların men

,einin burası olması i hti mali vard ı r Türk destanlarına g:öre Ka rluklar eıııki Kun -Oğuzla r zamanındanberi mevcuttur. Fakat bunlar hakkındaki tarihi malümaı yedinci asırda b;qlıyor. Hiç 'üphe yok

iti

allıncı aarın bıqında büyük

Gök TU.rk Kaj:anlığı kurulduğu z.aman Karluklar bu devlete ı..ibl idiler. müddei� de ayrılmak 630

lcşebbüsler inde

Devlet kuvvetli oldutu

bul unmadılar.

da doğu Gök Türklerinin kağanı ıKüli Kağan• Çine tul.sak olduktan sonra b3!1ka Türk boy

lan gibi Ka rl uk lar da kendi baş lar ı nı n çaresine baktılar. 640 la Ciök Ti.irk tigin le ri nden

Çinlilerin ıAçena Hilu• diye yazdıkları

ve lrtiı havzasında ya,ıyan bet boyu kendisine tibi etmitli. Bu

bet

birisi,

Altay laranarında

boydan birisi de Karluklardı.

646 da •Çepi Han• Altay dailarmda yaşıyan boyların ha.tına geçerek 30,000 kadar &1ker topladı. lsı ikli lini iltın elli. K ırgı z, Karluk ve Çi.imük boylarım kendi.Jine tabi elti. Fakat Karluk ve Çü mükler Çin 650

dalaverelerine

kapıldılar.

Bu suretle Çepi Ha nın itıi bozuldu. Tutulup Çine gönderildi

de yahut biraz sonra Karluklar Çinin bir viliıyell hükmüne geçtiler. Oı.aman •Bet BalıA• ın

baıı şim al inde yqıyorlardı ki lrtit ırmağı nın hatları ve Altay dağlarının cenup elekleri demektir. Karluklar aynı zamanda Eftaliılerin bir kolu olarak da tanındı.

Bunlar EftalJ llerln hlklm olduıtu

Pamir, Tuhari.!:lan ve HindügQ15 Dağlarında idiler. Çungaryadaki Karluklar üç b.Jydu lar. Ylğil vr savqı seven Karlukların reislerine dudun• de

nirdi. Yav8.f yavao cenuba ilerlediler. Tudunları ıyabg1u adını aldı. Karluk boylarının adlarını Çin liler şu tekilde gösteriyor: Neu-lo (NeWi) Çe-se (Çjısı) Ta-,e-li

(Tatili)

Dokuz Boy

Türkler

Osmanlı Sult anla rı Tarihi

Jlteriş Kulluğ Kağan 682 de Sök Türk devletini diriltllği zaman Karluklar da öteki boylar gibi bu yeni devleti tanımadılar. llteri:j Kağanın, devleti

kurup

berkitmek

için

yaptığı

savllljlardan

hiç

olmazsa biri de bu Karluklaro karşı olmuş olmalıdır.

Kül Tigin kitabesinde, Kül Tigin 27 y aşında iken, yani 713 te K::ırlukların düşman olduğu ya ıılıdır. Kul Tigin, Bilge Kağan ve lhe Hüşotu kitabelerine göre 716 da

mukaddes. Tamağ Başında

Karluklarla çarpışılmış ve Karluklar yenilmiştir. Bu savaşla yenilen Karluklar gidip Çine ı:ibi ol muılardır. 720 de Karluklaro karşı yine sefer edildi. Bu :eler de Karlukların reisi ıelleber• olarnk zikrolu nuyor. Bilge Kağan kitabesinde zikredilen bu .s<:(ere ait bazı satırlar bozuk olduğu için iyi ::ınlıı,ıl mıyor. Galiba elteber ölmüş ve Karluklar Gök Türkleri görün('e kağanımız geldi diye sevinmiıler dir.

Bu a rada Tuharistan Karluklarındon da bazı haberler işililmeğe başlıyor. •Taberi> 737 yılındun

itibaren Tuharislanda

Amuderyanın

yukarı

mecrnsında bir ıK::ırluk cabgusu• zikrediyor. Bununla

beraber bu tarihte Karlukların büyük ve faal yığını Altaylarda ve Beş Balıkla yaşıyorlardı

742 743

den sonra Gök Türk hanedanının düşmesiyle bilen iç sııvaşhırn Karluklar de kı:ırı.ştılar le Basmıl,

Dokuz Oğuz ve Karluklar birleşerek isyan edip Gök Tül'kleri yendill'r. Ba.o; mılla

rın reisi kağan, Dokuz Oğuzlarınki doğu ynbgusu. Karluklerınki

sonr.ı kağanlık

Dokuz

Oğuzlara

geçince K::ırlukhırla

araları

bı:ıtı

m;ıldı.

yabgusu

il:in

Moyunçur

olundu.

kitabesinde.

Fakat Dokuz

O�ruzl:ır tararından Gök Türkler yenildikten sonra ıUç Karluk• lnrın kötü düşünerek k.nçıp ıcillikle

rinden ba.hsolunuyor.

747

de? Moyunçur K:ığıın Knrluklıırı ye.ımiı;lir. Kitabenin bozuk (ılup iyi anlaşılmıyan bir yerlndl'

ıTıırı;;ıişlerin, Karlukların davnrlarını

olıp evlerini yağına t-derck gillikleri • ııden bahsolunuyor. De

mek ki Karluklar önce Türgitlerin nresıno

gilmişlerdir. Netekim

Gerdizi de Orto Tiynnşand:ı y.ıı;ı

y:ın Tüq(iş Korluklorınden bohsedip sonro bunlorın şarki Buhnradnki Heylal Korhıklarınn ı;ıittiı(ini aOyh.iyor. Zeki Volidi Bey bu mnlllmrıla dnyanerak Korluklnrın 8-9 uncu B!llrda üç

yerde YD!Jadıklnrını ileri

!!Ürüyor·

1 - Altay Karluhları: Orhun ve Moğolistandaki vekoyie bunlar i15tirnk elliler.

2 - Orta Tiyanşan Korlukları: Türgiı Karlukları. 3 - Şarki Buhara

ve Erııanislfln sınırlarında yaşıyan

Karluklı:ır:

Heylol

Korluklım

ki ,ımdl

blle orada bulunuyorlar. Moyunçur kitabesinde en çok Knrluklerdan 'e Karluklarlo birlikte Kitabe bozuk olduğu için iyi okumımıyorsa da

lefikleri olan Karluklerln �onunda

Basmıllerın

Karlukların bir kısmı batıyı:ı çekilmiştir. Avli'nin ve Şükrulloh'ın verdiği melUmat da azçok

kitabelerin yazdıklarına uymaktadır. Avrl'de ve Şükrullah'ın tTölis

Basmıllardan bahsolunuyor

kağanlık Dokuz Oğuzlara geçliklen snnr:ı e.�ki müı

durmamaeasıno bunlerle uğrattığı anlatılıyor. Bu sava,ların

Karlukların

vatanı

nlarnk

ı;:Oıılerllen

Daı}ı• Altaydır. Kendi paditahlnrınn isi olup yurtlarını bırakmoğa mecbur oldukları hakkın

daki malOmet da bunların. meıru Türk koğanlerı olan Gök TUrk ve ııonrn Dokuz Oğuz keıtanlorına isyan edJp 751

batıda Tilrııltlere ıuğınmalerıdır

tarihinde Taraz ırmağı kıyılnrında

Araplarla

Çinl iler nrasında yapılan büyük .!IDVqla Çin or

durunda Karluklar da bulunuyordu . Bunların Çinlilere hıyanı Çinlileri kanlı bir bozguna uj:ratmıı tır.

Bu Karluklar, Orta Ttyansanda yQıyen Tür� Kerlukları olmılıdır.

Batı Türk Kaj:anlıjının

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suhanları Tarihi

yıkılmuından sonra u.rwhl&r.

786

siyasi

da bu Karluklar Çu vadisine yerleşerek oldukç3 bir

778-779

Bu Karlukların cabgusu

•.

(

Hlikümda.rlım ıcabgu. cabguy .

ll;ına dciklılen bir çııy .Kalluk• yahut

)

ehemiyet kıı.

unvanım laJıyordu. Bugün de Surhan uma

ıKarlulı:o adım tqıyor.

da müslüman oldu. Fak.al bu

792-79.1 le

Karlulı:larm Fergana

ya bir akın yıııpmalarıruıı engel olmadı. Orta Tiyanşanda yaşayıp Dokuz Oğuz kağanlarına libi olan Karluklar, Dokuz Oğuz kaj'anların

dan

Beot

• Kut luğ

(791-795)

Bilge Kalam

zamanında kuvvetlenerek isyan elliler.

Balık, Kuçııı ve Kaşgarı Dokuz Oğuz1ardan aldılar.

KuıluR

Bil!lf' KaP.n • (i95-805) Karlukları yine

Tibetlilerle birleşerek

Fakat biraz sonra tahLa çıkan cAlp Ului

yenerek itaate aldı.

Bundan sonra Karlukların Dnkuz Oğuzlarla her hangi bir tekildeki münasebeıLlerine dair bil11i m.iz yoktur. Artık bize onlardan islim kaynakları bahsediyor. Abbasi hali(esi Hirun Reşid

!(USU püakürtülmüşh.ır

806-809

(786-809)

zamanında Ferganaya bir ordu gönderilerek Karluk cab

Rafi· ibn-ı Leys'in b�lıni �anında kendisine yardım eden Türkler araJında Karluk-

lar da \.·ardı 982-983 te telif l'<lilmit olup •Tumansk.i Yazması• adı ile lanınmıı olan Kıırluklnr Taraz yön-lerinde, hl.im ülkesine ko""u yaşıyan bir budun

kist.an ı nda da bazı Ş('hirler Karluklara

t3 bi

müellifi meçhul eserde

olarak göst•riliyor. Çin Tür

idi. O cümleden biri Uç Turfen yanındaki

c Plnçul ,

(çince •Vin-sı.ı•J �hri idi. Tumanski yazmasında bu tehir hakkında •bu tehir Karluklar ülkf"Kinde c:lir. J..3kin bunun hile.imi Dokuz Oğuzlara

t..ibid ir. Sonradan

Tumaruki yazması Kafgar ,.ehrini Kırgız.

Karluk ve Dokuz Oğuz ülkelerinin

orasını

Kır11ızlar

aldı•

denilmektedir.

sınırında gösteriyor.

Onuncu asır Arap coğrafyacıları Karlukları kAlir olarıılı; gOsteriyorlar. Bu, her halde ya daha ön

Cı

t ,

t't!'ki ı..amanlara ait bir mal ma l ı r

lbn-1 Havbl'a ıöre uzanıyordu. &ıerinl 1050 La

yahu: da Karlukların bir kısmına aillİ.I'.

KarluklATın ü l ke e ri Fergana sınırından başlıyarak 30 günlük yola kadar rihlerinde yezmlf olan Gerdizi ise yine Ka rl u

kJerı

islim ülkesinin korntuları olarak ıösleriyor. Eseri

ni 1077 de yazmıı olan KaşKarlı Mahmud, Kerlukları Oğuzlarla birlikte c T"jrkmen B adı altında sayıyor. KDfgerlı Karlukların

Mahmude

li{Öre

Karahanlılar

mamı,lır. Bununla

Karlukların

devletindeki

büyüklerine

yerinin ve

beraber Karluklar hu devlelin

c .11ğın

• denilirdi.

rolünün ne olduğu daha iyice aydınlatıla

tarihinde, bilhaua Semerkandda

mağrur

Rrkeş hassa aakerleri idiler. Karahıtayların Orta Aııyayı i.Jlil.i.!ıı sıl"8.91nda bu K.arahıtaylar Karluklara

kartı

Baluapn hl· mOtte·

nının müttefikleri idller. Semerkandda ise Karahılaylar Sullan Sancara kartı Karlukların fiki olarak a:ö:ıüküyor.

1130 LarihJerinde Balasaa:un Korahılaylann eline geçllii zaman oralarda

Karl ultlarla

Kanlr.lı-

lar b"ulunuyordu Daha sonra Karahılllylar Semerkandda dcJıi Karluklara Karluklara

usatla rını

bırakmaları

tarlalarda ekincilikle

ka'll

aldılaı·.

1163-1184

ıı

uira1maları emredildt

On ikinci a�rın son yarısında Karluklar Semerkand hanının Eski Türk kitab.leriyle

tedbir

dütmanları

olarak zikrolunuyor

Çin kaynaklarında Karluklar üç boydan lbarel gösterildikleri halde

Avfl ve Şükrullahla dokuz boydan mürekkep olarak götlerillyor. Boyların adı ıöyledJr

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanlı Sultanlara Tarihi

f�

3 J-'

(1..ı;) ' "':

v,ıı,ı

.,,J.

Bunlardan birincisi Çigillerdir. Orhun kitabC"lerindeki h.gilleı;n bu Çigiller olduğu umumiyet le kabu l olunmuılur. Bana kalırsa Çigillerin, Orhun kitabelerinde •Cik· deni len boy olması ihti mali de vard ır.

Rahip Yvan-çang

629

da Semerkanddan geçerken orada h.ikim olan Türk

boyunu

tÇi-kh şeklinde yazmıştır. Çigillerden Kaşgarlı Mahmud da bahsediyor. Zeki Validi Beyın fikrin ce

Çigiller aslından Karluk olmadıkları halde bazen Karluk s,;:ıyılmışlardır.

-a J

kelimesini Zeki Valid.i Bey

j::A

(Heyl.ali) \.'eye

�

( Hebtnli )

okuyor.

Knrlukların

Eltalit heyetine dahil olan kısmı demektir.

�!iŞ ve ı..;

.r'- ise ı

ne demek olduğu belll değild tr.

On üçüncü anın baıında tle ırmağının beyliıji vardı. Karluk hükümdarı tıArslan

şimalinde

Han•

Tuhsı • !ardır.

merkezi •Knyalık

olmak üzere bir Karluk

Moğollara tiı.bi olmuştu

kal"lı yapılan seferde pay almış, büyük han Me ngü (1251-1259)

Harzemşah

Mchmedl"

ona Fergamıdaki

Ozkendi tımnr

.ancak

bir Özbek oy

olarak \'ermişti. Daha sonra bu sülileden hiç bahsolunmamıştır •Almalık• ma�ının

beğleri de belki

Karluklardandı. Daha sonrn

ise

Karlu k adı

ad ı olarak kalmıştı r. Bu Karluklar Envcı Paşa ile birlikle Balc-ıvanda Ru.!llora karşı çar

pıJJllı1lardır. Bu ellil er. •Burh.in-ı

şimdiki

Qiiılı'• da

Karluklar da lslıim. kaynaklnrının onlattığı gibi uzun boylu

(.!1.

•X111lu:ıu maddesinde

\'�

güzel •

248) Türkill'.Landa bir lj'chir olup ahalisinin giı

ıellikleriyle me,hur olduğu y:ızılıdır. Knrluk adındn bir tehir

olmadığı

malümdur.

ifadeyi.

Karluk güzellerinin Acem edebiyatındaki bir aksi diye kabul etmelidir. Bugün Anadoluda da •Korlukılarla alakadar coğrnfi isimler vordır. Anndoluya gelen Türk menlerin

bir

�

kııımı

luk. veya tKn rl ı

Karl uk larden olduğu

için

pek

tabi id i r.

Ancek

Anad ol udak

adındaki her yeri de Karlukloı-o nisbel etmek doğru deQ;i ld i r.

' Türkiyat Mecm uası

•

nın

1928

•Kar -

de çıkan ikinci cildinde •AnadoluJn Türklere ait yer isimle

ri· udlı maka lemde 1 1 tnne •Karlık• yer adı gfüıtermişlim. Aynı yılda çıkarı •Halk Bilgisi Mcc

ıı

mu!ı• nın ilk sayısı dA Mehmet Şakir Bey •Dil Yoklamalorı• odlı mokale!indc Gen.enin JO kilo

mPlre g;:ır bı, imali!i nde

ıKarlık •

•Karlu, adındo bir köy

•Kciylerimiz• adlı kil.apla ise

ği

adında

•Korlı •

daha göııteriyor. Dahiliye Vckiilctinin ncşlcrctliiU 10

tane ve

adındn da 12

tonl"

koy bulun·

maktad ı r. Bunlardan bazılorı bizim ne rel l i ml z isimler olmakla berııber bazıları ha9kadır. Hiç •tiphe yok ki bu isimlerden bazıları o yerin iklimi ile ilgili olan. da bozılnrı drı. Tlirk boyu nlan Karlukların adına iz.afe olunduğu için bu adı 1;ı91makt.adır.

Blbliyoğro/110 :

Arımeı

- Zd:i Validi : Bugünkü Tiırkislan (Mısırdı:ı basılmaktndır); Tüı·k Tarihi Dersleri (laf Alırız: En E.c:.kl Türk Müvl'rrihl : Bilge Tunyııkuk (Orhun, sayı 1 .

bR!ma!ı olup La mamlanmam ı,tır ) .

Kıı İkinci Türk Müverrihi: Yulı'1; Tigin (Orhun, sa y ı 5, mRrt 1934); Moyum;ur 1934); Anadolutlu Türklere Ait Yer lııimll"ri (Ttirkıyuı Mecmu· JI, 243-259. lsLanbul 1928): Bartlwld: Orta Asyn Türk Tnrlhl Hnkkmda Dımıler. lalanbul l!lZl;

iki ncile9rin 1933);

�an .ibidesi (Orhun, sayı, 8, hozirm ı 111,

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanlı Sultanları Tarihi

KRrluk

(l!Jl,qm AMiklopedi�i).

ıion.s de l'Orkhon. Dahili11e

cTölüs

masından bu dağı

Daılı

farisi

ı;ıkıığı

metinlerde

bellidiı-.

Netckim

Köylerimiz.

� 1.· f"diye

ıürkçe

yazılmıştır. Bunun da

nu.!'haların birinde .:-'

..:. - ' .:-ıJ ıj .,r J'ı" �-!

iz.ah Mlerkcn

c.liyerek bunun Altay dagları olduğunu anlalıyor.

J:A

Bu kelime

18)

Fatih nushasınd�

19) 1ı_.

A ffnin

şeklindedir.

şeklinde yazılmışlır. Nuruosmaniye

yazılmıştır.

Yine

mektupta

Ayasofya

tdrisi'nin

bunun

kaydettiği

j•�

�:-:

olması

olabilir.

20)

Nuruosmaniye

ÜJ\ iŞ,

;ı�

ül-'Alem

�J"' şeklinde

nushasında

�\ıj"

türkçe nushasında

yanlış yazıl

yazılmıştır. Zaten metinde

�

şek.Jinde

için bu şekli

Oniversile

türkçe

Profesör

ihiimalini söylfıyoc. Zeki

HudO:d

� r·.,l ün

Inscrip-

harekelidir.

kabul ellim

nushasındo

_,ı�

şek

Ayasofya nushasında da (numara 3168) bu kelime,ı..;

Bidevi at tiıbiri de a k l a geliyor.

Isık GOi yakınlarında idiler.

hasında

bilindiği

kütüphanesindeki Cevami"ül-Hikayiıt"ın

(Yedcv)

ının

�,;.,r

Thom.sen:

•F �T, .:.- 1 ...,-İ .t:, •f .)\.!.!\ � 1

nu�hasında

olduğu

Nuruosrnaniye nushasında

•Cevimi"ül-Hikiıyat�

şeklindedir. Dede Korkutt.aki bir

�

yazılmışllr. Doğrusunun

§eklinde

�

lindedir.

\V.

Hii.!euın Nom1k OrJmn: Eski Türk Yazıtları.

Vekıilerı:

dahi

yedi

lercümesinde

Zeki

Validi

Beye

boy Korluklan

ise

.;JI�

bana yazdığı

göre

Mes'Udi

bahselmektedir ki

yazılmıslır. A,•fi'nin Ayasofyadaki acemce nus

şeklindedir.

Eski türkçede < v ,. harfi olmadığı içiıı

•Kükin• daha d ·..ğrudur diyorum. 2ll

kelime

Nuruosm;.ıniye

nm;hasında

harekeli

olarak

sında İS(> ı k , hLırfini-ı üzeıinde Ölre olduğu için •Kümişk�n' A,·frnin (Tuxsı)

Aynsofyadak..i acemce olması

nushasında

muhtemeldir. Zeki

Validi

bu !!Oh adı laJ,iıyan bir Türk boyu vardır

22)

•Camacae•

Onuncu asrın

dolayısı

Türk

boyudur.

Tarihi

iledir. Kimekler e�Lıdeııberi

okumak

olunca

gerektir

bunun

ehemiyetleri

lanılıyorlardı.

Kıpçak

Plini.

Barılıold : Kimr:k

k('lin·.<?

;.. şek.Jinde

Sırdcr

hakanlarından •Gazi Bı...ğra Tegin Süleyman Arslan Ka

(1034-1047) zamanında ve 1046 da Çungaryada oturan Yabakular Karahanlılara

Bibliyoğrafya '.

ı.J.:i.

söylüyor ki

sonlarına. ::loğru Kimekleriıı bir kısmı Türkislanda Müslüman ülkesiyle doi

Arslan Han bunların 70.000 atlıdan mi.Jrckkep kuvvetini

41"

ıeklind'!dir. Bnyle

veya Ki!.ıniçkin olabileceğini

dıkları zaman Basmıllar ve lrli.ş boyundaki Yemek Türkleri

ZJ)

dit. Ayasofya nusha

�Kümeşken.

adında bir boy 7.İkrediynr. Bunlar soıırarlan Jrliljc Reçen Kimekler ol

rudan doğruya komşu idiler. Karahanlı ra Han,

�

ismin Tuxı.ı

K.imek yahut Yemek'ler eski ve hüyuk hir

ların bunlardan çıkmış olması ya yakınlarında malıdır.

bu isim

•Kemişken�

veya

Nuru•>Snıaniye

yazılmıştır.

Avffnin

(İslim

Yabakularla

40.000

Ansiklopedi.si.

birlikle

kişiyle yenip

•gazi ..

�::şeklindedir.

Falih

Avasofyadaki acemce ve türkçe nushalarındaki

tcklindedir. Dunlar hakkında da türlü fikirler vardır. Meseliı bunların da bu sözle Başkurtların kasdcdildigi sOyleniyor. Fakat bu

saldır

gördüler

Nolhır.

10fi8). Zeki Validl:

nusha.sında h.arckcli o:.ırak ;.

iş

unvanını aldı

nu9hasında

imlası

İ!e 41 ./";,,,.

•-J� (Macgariyye)

�lup

fikirler hep ihtimal

olarak

kalmokt.udır

Avrupaya

tarihleri

Şimdilik bu boy meçhuldür.

24)

Peçenekler eski

ve gi.ıçlü Türk hnylarındandır.

gcçliktcn

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanlı Suhanları Tarihi

oldukça iyi

biliniyor.

kolu diye sayılan zılarında

Fakat

menşeleri

aydınlatılmamışlır..

Taberi,

Bel'ami)

senek, i Peçenek ile birleştirmektedir. lendirmektedir

;

F..ski

solunuyor. Halbuki

Türkçede şimdiye

19J3

Namıkın m�lir.

Yum:ın

ElbirO.ni

1937

Kuralın

A.N.

Aral gölü çevresinde yaşıyan As-Paı;..siak·ıardan bah

iki

monoğrafi

çıkmışlıl'.

birliği

H iiseyin

Birincisi

� adlı 76 sayfalık kitabıdır. Sonuna resimler ı.le C'klcn -

Gerek Hüseyin

mazur

Peçenek T:ırihi

285 sayfolık

adlı

Namık ve gerekse Peçenek mÜlülıassısı

kitabıdır

A.N. Kural

olarak, aydınhıtamamışlardır. Ben burada onların dik

not ekliyeceğim: Peçeneklerin en mühim üç oymai{ına 'Knn�ar' denildi

bir

ği mallımdur. Ben Kül Tigin kitabesinde adı geçen ,Keiieres�lerin bu •Keıier'

4A.!• !ar 39 uncu

bah

•Me

ve Peçeneklerden bahsediyor. bahseden

neşrelliği �

Peçeneklerin menşei hakkında bizi, küçük

S;;ıkaların

Valı<:li Bey bu fikrini başka bir delil ile de kuvvet

Peçeneklerden

Sonuna haritalar eklenmiştir.

kat etmediği

Zeki

yerde

te neşrettiği .. Peçenekler

ikincisi

Validi.

ZC"ki

göriilen ve efsanevi Abulca Han·ın oıi:lu olan

kaynaklarında

aynı

kadar

Proresör

Peçenekler olduğu kana;dindcdir . •'\rnp ve Acem k<ıynaklarının ba

Masagellerin

(Mücmelültevarih,

olacağını

sanıyorum.

MalU.m

olduğu

üz�re

Kül Tisin

CKanı;ı:ar)

kitabesinin

!erle

}'anınd n

doğu

salır Keıi.ereslerden şu şekilde bahsediyor :

tt.•ııi siilediıniz. llıtda ki.tn• Kıı Jnscripti ons de \ 'O rkhoı ı, 110: Hüsc-

Suğdak bud un Heyin tiyin Yinçii Og1izig keçe Ternir Kapıgka ra Tiiryif bııdıın yağı bolmtf, Keiieres rap11 bardı (Thomsen,

J, 4G) .

yin Namık Orkun, Eski Türk Yazılları, c Suğdak budununu

Yani

Lanzim edeyim diye

inci

ırmağını

ı.:cçcrck

Demir

Kapıya

değin

sülecli k ( = asker sevketlik ) . Ondan sonra Karcı. Türgiş budun u ya!jı olmuş(lu). Keıicres (\er) c doğru ui t t i ' . Yinçü Ogüz

(İnci

ırmağı)

Zere(şan

baıısınd:ı olduğu nnlaşılıyor. Demek ki Gi::lk

Türk

ordusundnn

kaçmışlardı.

vcy.... Sırıiery;ı olduğuna göre Kara Türgişleriıı bu ırma,i:ı,ın Kara Tijrgişler oldukçn

Türkçedeki ahenk kaidesi

uzak

Kcıic reıo;lere doğrıı

batıdaki

mucibince

•As'

kalın

hcce5i

tKe

iien ince heceleriyle birleşince cEs> olmuşlur. AcalJa bu Ke fıe rcsler Peçcıırklerin ahılan veya iiç mühim oymağı olan Kengerlcrle Aslnrın birleşmesindeı. do.';an bir birliğin adı dcı::i l mid ir ? Bcn ct öyledir. Bizans kaynakları her ne kadar bu ü ç

yel i yoktur. 25)

Yabancı her

millel

ıürkçe

nushi\sında

Nuruosmaniye

�

oymeğ:ı Kangnr diyorlarsa

'J � tır. ötckilerlnde 'J J, Ttılas ı.r J ,

ııkl;ı getiriyorlar. Bir de Oyrallorın bir kolu olan Tu losla r <;İeceresi, Doktor Rıza Nur neşri,

26)

Nuruosmanıyc

Avfl'nin

Ayrıso(yadııık i

nushasında ocemce

ı) \ J

nushıııs ında

•.}_,,;. .

bunun

ı:hcmi

vardır

okun:ıhilir.

CF.bülgazi

Bunlar

füıhadur

Töl ü�lcr i

Han.

. Turk

. Fakat Şimdilik bunl:ır hakkında sciylenccck slnl<'r faraıd

49)

yeden başka bir şey değildir.

Efendideki lürkçe nusha.sında

drı

sözlerde bu kad:ır değişiklik yapmaktadır.

Ayaso(ya ve Bııya zrdı.la

.,.P J I

ıürkçcı;indl'

_,,;. J ,

.) , Fatihle .) , Revanda • }.. Uchccliıtıcvfldhin

Veliycddiıı

ı.ıibi Oituzlar Bunlar için Aba1..aların n la larıd ı r diyımler cılduğu

oldu ğun u söyliyenler de vordır.

27)

Bu kelimı:> d � şeklindedir. Bazıları dA türlü biçimlerdC' hnrekclidir. Fnkal bunun d oı(rusu J

��

(Macgariyye)

verilen

unvandan da Macar

28)

dir. Yonl

BehcelÜllevArih

ıMncgnr,.

oldukları

nushalarında

diye

MacarlArdan

anhışılmaktndır.

"":("

bahsetmektedir.

Buııh:ırırı

rci s.lcrım·

, • .J.( şekillerinde yazıl:ın ve hnzısı hareketli oliuı hu ıı-n·

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanh Sultanlan Tarihi

7.İ.m •

(kı.indr) olması l.izımdır. Netekim Cc\·;imi'i.il·llikiyit"m Ayaso(yadaki türkçe nushasın.

da • ...:.JyazılmlŞlır. Mı:ıcar ve Biz.an.." k�ynaklarında

Macarların

b:ı.şbuglarına

verilen

•künde ..

diye kayıtlıdar. 29)

<Uka)

olacaklır.

Mac-arların

liJ

BehcelültevArih nwhalarında atalarının

liJ

şekillerinde yazılan bu kelimenin doğrusu

dolaşhğı saha

bakımından

Uke

ımıağından

�JI

başkası

ohun.u 30)

Avffnin

•

Ct>\•.tmi'i.il.ffikıi.y.iııı'ında

Mac ar Türkmenleri

tabiri daha 11arip

ıSak..lab ·

31)

oluyor.

Şükrullah bunu

•

tıi.biri

geçmiyor.

bile iyice iz.ah

ni.;in bOyle dediği mE"Çhulcli.ır. Henüz ıTürkmen• kelimesi Ti.irkmeni•

Şükrullahın

olunamamışken •Macar

uydurmadıysa çok mühimdir.

rslr.i türkçede Jslav demektir. Netekim Bizanslılar da

ilk

önce

lslavlara Skla·

boy derlen:li. Bazı kitaplarda Nuhun oğulları sayılırken Saklab da Türkle kardeş yahut Türkün oğlu olarak: gösterilir. Bu rivayet

lslavların uzun t.aman Türklere

ihtimal

ı.Abi olmalarından do

layıdır. Şa�avul. elçilMe

32)

mihmandarlık

eden

ve onların istirahatini temin edebilmek için batka

la:rına emir \'ermek hakkına malik olan adamdır Aksık Temüre giden ı;.agavuldan bahsetmektedir

(Clavijo Seforetniiımesi, tefrika

say.ı,ılı

ispanya elçisi

tercümesi, il. 98. Ömer Rız:ı tercümesinde Cagaul yazılıdır)

3.1)

Ömer Rıza Doıtl'ul

yazısı dediği bu yazının Uygur yazısı olduğu

Şi.ıkrullahın Mo�ol

Clavijo da

78, Fikir Hareketleri. sayı 247,

sayra 207, 16 temmuz 1938 ; Timur Devrinde Kadis'ten Semerkand'a Seyahat,

hakimiyeti sırasında ve ondan sonra Uygur diline ve yazısına Moğol dili

muhakkaktır. ve

Moj:ol

yazısı demek ideı

olmUflU 34)

Hcirun Reş;idin ordusu Bileciği :ılmış değildir. Bu ordu Tarsusun şimalindeki Salsılf k'1·

lerin

aldığı

sunun

Söği.itle

buraları

3S)

Laz

•.SÖğüh

Safsi(,

lesini aJmııtlır.

=--

demek olduğundan Hirk.;eye

korıftırılmıştır.

zaplelmi.ıt Eski

olduğu

Bilecik

rivayeli

Osmanlılarca

!'IÖğfü

diye tercüme

olunmuş

ve Türk

de SöğÜle pek yakın olduğu için Hirun Retid ordu

ı;ıkmııtır.

Sırplarn

veril�n ad.

•l..as•

rl;ıhi

denir.

Sırp Kıralı

d...a7..a r İI

nin adından alınmadır =:

36)

Ungürüs

37)

1 numaralı iz.aha bak

38)

Kemer, Çanakkale

sayfa 446, Dahiliye

EAki Osmanlılarda Macorl<ıra verilen ad.

vilayetinin

Vekoileti

Biga

neşriyatındnn.

kazasında

bir

lstanbul 19J3 )

nahiye

merke.,.idir

(

Köylerimiz

Seif, Ali Cevad Beyin ıMemBlilı:-i

Osmaniycnin Tarih vr. Co17l:rafya Llıgoti · :ıdlı eserine dayanarak bu •Kcmcrı in Edremilin iki sa at doğuımndaki Kemer

olduğunu soyleınekle CMitıeilun�en

pek büyük bir yanlışlı�

düşmÜ!Jtür.

kürfezine kadar gitmeğe hiç de •

39}

zur

Osmanischen

Cesehichle, D,

12'1)

Haritaya dikkatlice bak.saydı, Rumeliye geçmek i.;in F.drcmit

lüzum olmadığını görecekti.

Bu kalenin adını Seü •Ödküıilek� diye okuyor.

Nuruosmaniye

nuııhasmd<ı bu kelime

•_ �F'� 1ışeklinde yazılmıştır. Her h:ılde harekeleri yanlış konmuş olacak. öleki nushalarda hnre· kcsiz

olımık �'t('Ş'�,ı t;l'kJindcdir.

Scil'ın

dayoındığı

nushnlnrdan birinde

ise

�tf/�J'

teklindedir

Ben bu ismi •Od Göfılck • okumağı d:ıha doğru buluyorum. Çiınkü •göiılekı ıtömlelı: demek lir ki

Dokuz Boy Türkler Ve Osmaıılı Sultanlau Tarihi

bugün bile Türkiyenin birçok yerlerinde böyle �öylenir. Od göiılek (= atc-ş gömlek) ıürkçede bir ı.i.birdir. Başarılması

çok büyük

nin asıl nımca adını

dir. Dahiliye

ıztıraba

bağlı

olan iş, biiyük kerlcr demektir. Hiç şüphesiz kale

Türkler, benzetme yolu ile Od

Bu kalenin adı

-10)

nushaların

Vek31elinin

Göiılek

yapmışlardır.

çoğunda haı-ekeli olarak lksamilye veya lksamiliye ieklinde

neşrettiği

cKöylerimiz. adlı kitapta

haritalarda da görmedim. Yalnız, 1311

yılında.

İngilizceden

imıe r;ı.slanmıyor. Bakabildigim

lerclıme

olunarak

Bahriye

Matbaa'1m

da basıl;ı n •Çanakkale ve Bahr-i Siyah Bojazları He Marmara Denizi Rehberi• adlı kitapla cAkse arllı

mih

bir

köyden

bahsolunmakladır

doğusundadır. Denizden

yalnız

birkaç

(sayla 143) .

Kitabın

tarifine göre Aksemil, Bulayır'ın

yeldcğirmeni görüli.ir.

Şükrullahın söylediği tksamilye her halde bu olacaktır. Anadolu kıyısındaki •Kemer• den ha reket olunduğu göz önünde bulundurulursa karaya ilk çıkılacak yerlerin ancak bu çevreler olabi leceği !eslim olunur.

�) J •· , "'.) J'-:• vey• �.) ı..11.i:-'

4.1)

şeklinde yazılmaktadır.

Sonradan • _,.aı.. . ıeklini

almııltr.

Bugün ıMalkara• denen yerdir. Tekirdağ ile Keşan arasındadır.

de nakkarelerin

�:J::.

kaplumbağa

mMİ vardır ki bizim

J):;.

. Acemcede

kaplumbağa demektir (Burh3n-ı Qilı' tercümesi, 405). Bu takdir kabuğundan

•şölen• den

Scif'ın da dikkat

Za!crı,

�I� •J l•" IJ Jh: LJ"" JJ l.:.� ..:·�'- �l- Jl.a

Mıl metinde şöyledir

diy' bir kelime yoktur.

yapılmış olmas

alınmışa

icap eder. Acemcede bir de

benziyor. Her halde ı,,1 _,l:.:.

kelimesi

j�

,,)�

keli

ol;ıcakıır

gibi Neşri'dc bu mesele anlatılırken •divanda yemek yedikleri hrı

etliği

k ı rdan ıa.slarm dibin delip nakkare etdiletP denilmektedir.

43)

Rumca

ıKiryc eley!lon•

<lıl)

Xrislos

45)

•Enı,eüriye•

lsa

ıTonrım

bizi yarlıga• demeklir.

Yalevnç.

yahut

46)

Sırf =- Sırp.

47)

Nuruos.naniyede

cEngürh

..:.JJİJT ,

Ankara.

Onivcrsitede

..:.JJIJİ , Ayaso(}R, Bayazuı ve Falihte

..:.OJJIJI

ş.eklindc yazılan, flevanda mevcut olmıyan bu kelime ya •Hırvat• dmnC'klir, yahut da •Arnavuh kelimesinin 48)

y;mlışlıkla

Dulgar ( ı.:,I y) J

ıl!)) nin

iki

defo

yazılma!lından doğmuş bir yanlıştır

JWJI

Nushaların çoğunda

veya JWI ıeklindcdir.

•EM lshakihiine, demek �Şeyh Ebü )�hok Jhrfıhim Hlll·İ Şch ri y.'.ır- ı Kıi.zerOni• (!161-lOJ1)

hı ri ka t i nc

mensup den.-işl<:'rin l<:'kkesi demektir. KiızerU.ıı,

kas..ıhaclıl'. K:lzcrimiyye yahut

lslaın,

kalkmıştır xıx.

(Köprülüzade. Abü

Band, 1930)

50)

Beş yüz dirhemden

51)

•Divitdar•

J68) .

•Divildar•

ın,

Şinızın 00 ltilometrc lmlısındo bir

Jshiıkiyyc trırikeli Jıl üncü ;ısırrht Anadoludn ya)·ılmış. Osmrınlı pn

diş...ıhı ve bi.ıyüklcri tarafından korunmuş. J G tadan

Yalnız Revan nush:ı.sında doğru olımık

şeklinde yazılmıştır.

ibarcllir.

Jshaq

ncı asırdan snnrn ise başka larikollerc kıırııı.ornk or K&7.erüni uncl clie lshaqİ-D('rwİ.!iclıc in Anutolicn. Der

Ama Rümdn yirmi kileyl· nıud elerler (Fcrheng-i Şu'(ırl.

ın insen adı mı. yoks.."I rütpc mi nlduıju ilk b;ıkışt.'1 şi.ıphc uyaııdırnbilir.

Akşehirdeki

lmorct

Comi9İ

nıezarlı�mda ıürbe!Iİ bu lun u n �Gi.ındi.u:

Beğ)

il, Bı.a

in bnbım

Dokuz Boy Türkler Ve Oımanlı Sultanları Tarihi

olması ltU\\'1"tle muhtemeldir. Paşanın Kerimesi Rıfkı

Melül

Ahmed

Tfırih-i

Mezarı,

Meriçin

T€'vhid Beyin (Ak.şt-hirde Rumeli Fatihi Şehzade Süleyman

Osmılıni

Mecmua:ıı. sayı

düı Beğin mezar kitabesi f(iyled.ir · ��

.,_

44, sayla

106-108, l haziran 1334)

(Akşehir Türbe Ve Mezarları, Türkiyat Mecmuası, V, 205) neşrettikleri Gün

,.ı..ıı..ıw y,ıJ

797 tabanı �ında

�ı.�.:�ı .;,_ d. ;...:J",,.....ıı r,._,ıı .ı;;:ı

• ';. �11o ""· ,ı,:..: , ,

._,,,ı ı ;,, � ı ;,,ı. c-' �'

(haziran 1395) ölen Gi.indüz Beğ,

Yıldırımın kumandanı

oğlu iSf' babasından önce ölmüş demeklir. Gündüz Beğin mezarı,

vitdar

Süleyman Paşanın

Beğin

kızının

zarından 10-15 &l'}ın uzakla olduğu için, Tevhjd Bey, Süleyman Paşanın kızı acaba Gündüz Beğin ana sı mı idi diye M>ruyor. Divitder Değ için kitabede cemir

ül-kebin

lakabı

kullanıJdığına

bakılırsa

bu ihtimalin kuvvetli olduğu anlaıjılır.

52) NUşirevan ınnda hüklımdarlık 53)

yahul

Birinci Hüsrev, SasAni padişahlarının yirmi birincisi olup 531-579

Burası melinde fi)yledir :

:J; u·l:..., � 4ir. '-''��· ı,-:- J� , '.1. Jı: .)11J .;, ı J.up .,.;,_. ır ı r �\ ı, (� ..,.� ..ı_ı.r :. ,ı p;ı

,_,,,.; .,; ı>,I-. 'ı <,.,, •Cevne•

..; ,. .

kelimt"Si

nushaların

çoğunda

$-eklindedir. Moin.lının

yor. Çünkü du.rtılni) dolayı ğildir

ara

etmiş ve adaletle ün salmıştır.

S!oifın

bunu

gibi

•civ.inmerdL

Hindistandaki

Qilı' t.en:ümesinde (s_

büyük

sıfatı

ırmaklardan

ancak

, birinde de •Clıne..

insan

209)

insanlar için

biri olan

adı

olduiu

anlaşılı

ncı

Cıln

i!e

not)

ayakların:L-ın biri olan Camna yahul Sun

karışlırması

. Her

:l iı.sınad ı r

tercümesinin

bah9eltiği

ırmaklarından biri olacaktır. Bugünkü

CFcrhcnı;H

Şu'üri.

322).

apçada

nesne ve kcimür minalarına gelmektedir (Bi.iyük Kamus z:i.hle Sl\"aınmı� küp \"e

doğru

ne kadar

hariıalarda Cün diye bir ınnak gözükmüyor. Kelimenin doğru okunuşu

m n

Bundan

kullanılabilir.

Burh.in-ı

de �ctın Hindde bir nehr-i 'az.im adıdır� denilmekle ise de bu •Clın•

un bizim .cevne• ile bir ilişiği yoktur. Burhan-ı Qitı'

güneş

bir

.�Uşirev.iiın -ı s.ini• den sonra müsecca olarak ancak yine bir insan adı (Cevne-i Hin

rikrolunabilec:eği

(Milleilungen zur Osmanischen Geschichle. il, 126, 36

rında ve

.·;;.

harekesizdir. Birinde •Cevene•

geliljinden ve ifadeden 'Cevne• nin

balması

�·,.p

�El-Cevne•

tercümesi. 111. 612

;

CQn,

coğrafya

Ganjın kilapla

'Cevne• güneş,

dir

\'C

kırmızı

Ahleri'ye �öre ise

yaklaşmış �üncş m.inatarına gelir, s. 270, 1293 basımı ve s. 171. 12.83

basımı) Şük.rulhıh. Ce\-n.enin cömertliği h:ıkkındrıki bu ifadeyi Al:ımediden almışlır. Yıldırımın oğlu Sü leyman e..gden bahsederken Ahmcdi ş'iyle diyor :

Mir

Süleyman oldı - anufi yerine şih and a kim ol ı ol dad ger

Himmeti �atında - •nufi bilgil 'eyin Mihr u rdufı nde muma. •itemi Yani

Ahmedi ..-Süleyman Beğin himmeli

Gün blgi rOşen ne

Kim olur

hacetdfir gllvih

NOşirevin ü yi Ömer

Bir cevedür Cevne..i HindOstin Bir gedayı �ul

eder yüz Hatemi

yanında Cevne bir arpa gibi değersiz kalın demek

istiyor. Acaba bu Cevne kimdir ? 866

(1461-1462)

tarihinde lsfer.iyinde ölen Ac-em şairi •

Az.erl -i Tö.sb

den bahseden Devletşı:ıh

Dokuz Boy Türkler Ve Oamanlı Sultanlara Tarihi

tezkeresi ve onun türkçeye tercümesi olan Tüsi gczgincilikle Hindistana giderek ün dirhem verilmesini emretmiş.

Parayı

ıSelinel üş-Şü'er3,ya göre ;:ısıl adı Hamza olan Azcri-i

kazanmış,

Sultan Ahmed de şaire 50.000

Hinl padişahı

götürenler Hint göreneği üzere padişaha secde etmesini söy

lemişler. Şair de bunu kabul elmiyerek :

beytini

okumuş

yaprak 277a :

ve Hind.islandan

Fehim, Seli.net

866 da 82 yaşında olduğu halde larına raslıyor.

çıkmıştır

(Devletşah Tezkeresi,

196-201).

üş-Şü'erıi,

Bingale

Gücerat

Dekandaki

hükümdarlarından hükümdarlarından Bihmeniyye

Ahmed adında

ıŞemseddin ıBirinci

padişahlarının

unvanı

olduğuna

(835-846

ıBirinci

hangisine

(814-846

Ahmed Şah.t

göre

49�.

Ahmed

ıtöylediğ'i

(Burhin-ı

yıl-

üç hüluimdar vardı :

Ahmed Şah�

hükümdarlarından

Aıeri-i Tôsi'nin, yukarki beyti bunlardan Lihur

836

!sferıiyinde ölmüştür. Demek ki onun Hindisi.andan çıkışı

Bu tarihlerde Hindislande

Bayazıd Umumi, numara

Bundan sonra Ş."'Iİt 30 yılını ibadetle geçirmiş v11

Q8lı'

1431-1442) .

1411-1443) .

belli

değildir.

227)

tercümesi,

(825-838

Şah�

1422-1435).

ıÇipıU.

kelimesi

bu hükümdarlardan

hiç birisine olmayıp başka bir Ahmede söylemiş olması ihtimali vardır. Çünkü bunlardan hiç biri si L;°ıhur padişahı dei:ildir. Yahut Burhan-ı Qıilı' tçipıih kelimesini

yalnız

Llhur

padiı:ahlarının

lıik<ıbı sanmakla aldanıyor. Azerl-i TO.si'nin (CC'vnerıin

beytindeki

gururu)

50.QIJO dirhem

nehir

ihs�n

rinde, yani Sultan

için

eden

Ş1:rıı�ecldin Ahmed Şahın doırı mı ileri gclmişlir ?

Cevnenin

bir

kullanılmış

Sultan

ins11n olduğu

fi.)":'

muhakkaktır. Çünkü

.,;.,JJ

. .)�

olamaz. Acaba •güneş� manasına gelen •Ce\'lle• . şaire ·ıe bu

Ahmedin lıikabı mıdır

takdi!·de

Bingule

padi�ahı

olaıı

4şenıst lakabı yerine aynı maniida olan ccevne' kelimesinin konuhnesın Belki bu likir kabul olunabilirdi. Fakat eserini aş.iği

yukarı 810 tarihle

Ahmed Cevne olacnğını tahmin elliğimiz Şenısedin Ahmed Şahlan iince yazan

Ahmedlnin de : Himmeti ılf'mesi bizim

katında-anuıi

bütün

bilgi!

tahminlerimizi

Bir ccvedur

'ayin

altüst

Pdc:ıcc:ık mahiyc:ıllcdir.

Cevne-i

Hindiısl:in

lakdirclc:ı

ve l<ıbii Şemseddin Ahmed Şahlıın daha önceki zamana ait olması ic:.ıp eder

Ccvııenin Fiik;ıt

J\hmcdidt-n J\hıncdinin

nushalarından birinde Bir cevedür

Ccvnc-i

(Jl:., ..:a :.;,.

HindCı.stiın

Bir ccvedür cô.dına HindO.slıin seklinde yazılmıştır.

Eğer

doğrusu

(jl:-J...ca ,;J.J": JJ böyle

m a n da Şemseddin Ahmed Ş a h ı ,, Ahmed rrıcdidekl

mısram

doğrusu

ıCc:ıvne-i

ise

•j�J)

·�

mısraı

Ahmeıli cCevnC'• den bahsetmiyor demektir ki o za

Cevııc• olanık kabul edebiliriz. Yok. bciylc dc�il de, A h

Hindüsliın· şeklinde

ise

owman

bu mesele

meçhul

olarak

knlıyor dcıneklir.

54)

H.item,

Muhammet

ve edebiyolta adı

55)

cömertlik

Şükrullahın burada

Yillavaç

ı;ağıno

için daı bımesel anlatmak

yetişen Arnp �irlerinden olup cömertlikle ün salmıe haline girmişlir.

isledilii ş:ıhıs ıMezdek� lir. Mczdek. 488-531 yılları ar:ı.!lın

ia hüküm ıtürcn ve sasant p::ıdi.şahlarının yirmincisi

olan

Birinci

Kubid

(Kavad)

7.uın:ınımla

ıır-

Dolr.uz Boy Türkler Ve O•mmnh Suhanlan Tarihi

611

taya C1lı.ıp komüninne ben.r.iyen bir din netl't'lmif , halla Kubadı da kendi dinine alabilmişti. bu din ll IQ'lllndt

inanda

eop.ytt

Kubid

yayılmııtı. Kub&d ölüp yerine Nllfirevan ıeçince Mezcleği öldürt

m\if \"l' dinlnl yualr. etml.ıU. M)

Gurcidan Hera1.

57)

Brrhiyi cıf:lu Asal.

ıntttır.

Kibil

\'t Belh yôrelerinl içine alan dajbk ülkenin

ealti adıdır.

an'aneye- göl't', Süleyman Yalavacm veziri olup iyi tedbiri ile ad bınk

Dokuz Boy Türkler

y,. ÜJmanlı Sultanları Tarihi

Şükrullaha Göre Osmanlıların Şeceresi Nııh

Yafes

Kavı Haıı

Kura Haıı

Ogıız Gök l Alp Kızıl Bıığa

Kaya Alp

Sü/eymanşah

Er Tuğrul

Osman

Orhan

Süleyman Paşa

Er Tuğrul

1 Süleyman

Murad Ah�ed

AJ/i

Fatih

Mustafa

Murad Yıldırım J Bayazıd

Mehmed Ahmed

ehmed Ha�an

6rhan

/sa

1 Musa

Yıısııf

1 Mahmud

Mııstufa

Dllkuz Bov Tı..irklN \ ' r O�manlı Sulıanları Tarihi

Şükrullaha Göre Osmanlı Tarihinin Kronolojisi 1 2 21

617

699 710

1311

(Pazartesi)

z i l h i cce ) muharrem)

cemaziye l il h ı r)

1 403 (18 1410 (19

1 4 1 3 {28

Murad Beğin ölüm( temmuz)

Yıldırımın ölümü.

m a y ıs)

S ü l e y m a nın ö l ü m O

e y l ül)

Mehmedin Ç e l ebi tahta geçişi.

824 (23 cemazi yelevvel) 1421 (26

m a y ı s)

8 3 5 (27

eylül)

8 5 5 (1

recep)

muharrem)

1 4 3 1 (23 1 451 (3

Osman Beğin ölümi Orhan B e ğ i n ölüm(

1 388

790

805 (27 816 (2

Osman Beğin B ilı c i ğ i alması.

1350

751

813 {13

Ç i n gi z i n çıkışı.

1299

Çelebi

Me hmedin

ölümü,

şubat)

F a t i h i n doğumu. ikinci mü.

M u radın ö l ü

Dokuz Boy Türkler Ve Ü!!manlı Suhanları Tarihi

Şükrullahm Hayatının Kronolojisi 790 . ( 1388 )

Doğdu.

812 ( 1409 )

Osmanoğullan hizmetine rirdi.

840 ( 1437 )

lkir.ci Muradın elçisi olarak Karam"" Beğİ

852 ( 1449 )

ikinci Muradın elçi!i olarak KaraJ.ı:oyunlular

İbrahim Beğe gİllİ.

beği Cihanıaha gilli.

855.861 ( 1 45 1 - 1456 )

aruı . . . . .

Enis ül-'Arifini yazdı. Kaııide.i lmi.li ,erhini yazdı.

Muh"'ltrem

861

(kBnunuevvel

861

sonu

1456)

Behcelütteva.rihi yazm .. ğa ba�ladı

( 1 457 )

Edirnede,

Falihin

oğulları Bayazıd ve Mm

lafanın sünnet düğününde bulunılu.

863 ( 1459 )

Behcetüıteviirihi bitirdi.

864 ( 1460 ) Muharrem

868

Cemaziyelevvel

Menhec ür-Reşidı yazdı.

1463 )

( tetrinievvel

868 ( 1464

Ci.rni'üd-Da1avi.h yazmağa batladı.

batı ) .

Cami•üd-Da 1avi.h bitlrdi.

Şükrullahm Eserleri 1, 2 -

Muailci riAaleleri ( İkinci Murad zamannda

3 -

Enis ül-'Arifin (

4 -

Kaside-i

5 -

Behcetüllevô.rih ( kô.rıunuevvel

6 ,_

Menhec ür-Rqad

7 -

CBmi'üd-Da'l!lvil

imali

1451-1456

ıerhi (

) .

arasında ) .

1451-1 456

( 1460 ) : ( tqrinievvel

arumda ) : Kelam kitabı.

1456.1459 ) :

Umumi tarih.

Din kitabı.

1463

•

kinunuııani

1464 )

: Dua kitabı.

Dokuz Boy Türkler Ve Oomanlı Sultanları Tarihi

İsimler Cetveli 911

retı·rf .5iiknıllalun

&ahrlar

m•lninf' aıı olup bu

eğri ral.:ka.ml.'I göstf'rilmiftir. Sayfalar

rirgiillr oyrılmLJlır. Si"r sa.l ı rdo iki ddo geçen

eıerin 19-40 ın.t'ı Mfı/altınnrndır.

Saufal'Jr düz,

birbirindrn. noktalı ıılrgiilre, ıııın·lor

anhrlardorı

kelim• iki de/o gödf'rtlmiflir. Bir kelimenin bir

kumı bir sulınlo, bir k1.1nu a.ıağıki anıırdo olcfugu

zaman kelime iki ıotırın nıımoro.rı ili' gö..ıeri lip

aralarına bir çizgi konmuffur. Kelimtler .5iiknıllnhın IJ!Udıgı gibi olımp İL'op eodenltrinin bugiin kii

llÔ!Jlf"rıif lJ'f'lcilleri paronıez içinde i.far•t •dilmifflr.

Aceom Eli : 39.S Adem (Yalavaç) · 22JB. Ahmed (IJ. Muradın oğ!u) 39Il,27. Ahmed Çelebi (1. Mehmf'din oğ!u) : 37, JO.JJ.

ş.ı.;, o aın.

Alıiaddin (Selçük

padi,.ahı)

2:727-211.29; 211,1)4,26.

Ali -::::: Al.laddin oğlu\ ' 39,27.29. Alp Anlan : 23,27.

(D.

Muradın

Alp Anlan oğlu Ha.san 37,5-6. Ama.�ya :

Rei

as.ı.:;�.ıo

21.26:

Berhiy.i oğlu A."W!.f : 40,J5. Bermekoiulları : 40.15-16.

mı

..;k o 211)9.20.32,23. Bolu : 35,10: 37.JJ. Bulayır : 30.26,JJ. Bulgar : 31,38.

12,21;

11, F I;

3-1.4'.

36,180 37.RJO; 39,7.

Calayırlı

32.220

34.20 35,2,13,19,25)10

32,

29-30)4.

Canil

<=Canlk)·

32.22.(nol:I):

Cüneyd Beğ : 37,7.

Babil : 39(nol: 1).

Bafra 0 37.BJI.

Bayazıd Değ = Bayazıd Han (Yıldırım) : 32,IO.Jl-IZ13.36: 37,3fo 38,J;

35,10.

Çandn.rlı Halil · Çeh o 31)8. Çigil o 25,27. Cin : i.l,7.

F.cllme o

33,26; 35.I; 37,27; .78,

19; 39,30; 40,I.

Eflak

31,37; 37,17.

Engüriye = Engüri CAnk11rn ) · 31,14; 34,4.

Er11ene : 38,25. Ergene suyu : 38,26. Ermeni Denizi : 25J5.

E• TuArul o 2:7,61J.21,25.27.J0,32211, 1,6,9,11)2)3)4.

cın.,...ıı o 2:1.ıı. o

1-Hüseyn Mü91im ibn-i Hacdc lbn-i Mü.11lm ül-Qu ..y•I o 21,26-21.

Ermeni.!ltan : 39,7. Ennrni ülkesl : 37,4.

37,7.

Bağd.ad o 2:7(nalo J); 32.29. Barda,: 26JO,.JO.

3U5,26; 36,1-20

Ahmed :

Sulaan

21.23.

21.2.1-24; 22)1-32.

Cevne : 34,18)9. Ceyhun : 26,1 7.

Çağa

39,28.

31.9J6,25.29o

Ebi Hüreyre :

Ebu

Bu.,.. o ZJ,10,13; 211.28; 29,9,10, 33,B)Oo

Divlldar : 34,J. Oiyarıbekir : 39,7.

EbU Abdullah Muhamn11!d lb n-i f9mi'il-i Buhiri-i cu·n

35.6-7; :l1.2:

Antalya : 32,26. Anp Eli 39.S. Arnavut : 31.J8 Ay Alp o 2:7.19. Aydm o 32.20: 36,8. Azerbaycan 37J.

P11p : 36JJ.J6-17.

36.2�; �7.16)4; 38,JO; 39.29 32.21:

39,27,28,29.

An.:ıdolu :

Bayazıd

Bedev : 25.27. &oğ �hri (Bfoyşehir) : 32.27. Belh o 2:7,J.

:n;.

Çingiz Han : 25,5.6; 27.2.(nof : 1). Cubulı; Ova.11 : 34.5. Deniz Alp o 2:7)8,22.

Er Tuirul {Yıldırımın oğlu) · 34.12.13-14. Erzincan

3.1,

2.3.4.5,6,6-7,7

:W, 1 ; 37,4.

Fan: 39,7. Fergana. : 39,5. Firl!nk : 30,28; 31.38. Gerede : 35,10. Genne : 38.28.

;

Dokuz Boy

Genniyan ' 32,27. Gök Alp' 'n,UB.ZO;ıtı. Gur (millet) : 28,6. Gur (yer) : 39,6. Gurcistan : 39,6. Gün Alp: 2:1,JB. Hlrun Rqid : 28,22-2'3. Hanem ; 26,30,30; 39,5. Hasan ( i l . Muradın oğlu) 39,27,JO ffişım : 21.29,29.

Haf.ey (Hıtay) · 22,JJ: 25.7.IZ. Hilem : 34)9. Hazar : 26,3,f,JO,IJ. Hebtal : 25,l7. Hindistan : 39,6. Hırislos : 30,29. Hırvat : 31,38. Hızır Beit (lafendlyar oğlu) 37.B.

Horasan : 36,JO; 39,6. Kolan : 25,7. HülagQ 27 (nnt' 1). HU.yin : 34.8. lbn-i Cevıi : 22.31. lbn-i Hnlllkin : Z2,3Z. lbrahlm (Yalavaç) : 21,27. lbrahim TRmKBÇ Han · 22.JJ. iki Irak

: 39.7.

lbamilye : 30,9.

ine Göl : 211,25. Irak : 32,36. l1e Çelebi : 34,13. talendlyar Be.fı: : 35,9.11; 37,7. 11-12)2.

hmall (Yalav:ıç)

21,2828.

1111 , 211. 11.

izledi Derbendi : 38.27. lznlk ' 28.25' 28,9.10. Ilgaz Dai,ı : 37,13. lpoala , 30,25. lltanbul : 35,20. KAb;I ' 39,6. Kadı Beyzivi : 22.l0-.11 . K&nkırı (::= Cankırı) 37,11. Kara Burun : 38.B Karaca Dal : 27.2&. Karaca Hlaar : 27.32. Kara Devletph · :J5,ll,8.

Tlirkler Ve Oamanlı Sultanları Tarihi

Kara Han ' 27,7. Kara Hisar ' 32,27. (doluda) ' 37,4-5,5. Kara Koyunlu beği Kara Mehmed oğlu Kare Yusuf :

Kara lliar

2Ül-22; 32.JO; 33,l,J,4; 37,J.

Karaman: 31,17,17,23-24; 32.20 ; 35,32; 36, IB,22,23. Karemanell : 31,16.

Karamanlılar: 31.21-22.ZJ: 36.20. KaramRnoğlu : 35.25. Kanımanoğlu Mf'hmed 36, 19,21,23-24. Karluk : 25,24. Kaslamoniyye ( =Ka!W.monu)

iMJ,2)J,21,a4; 31,25,

10,IZ,JO;

34; 38,J,5; 39,28. il. Mehmod 21,L 39,27,36' 40,25,.!8.

Mellk Ahmed oğlu Hasan Beıl: 37,5 - 6. MeHl<onh , Zl,27. Menle� : 31.28. Mevlin8 H8.!!.Bn ibn-1 All lbn· Hammad : 22.29. Mr' vl in:"ı lsmall : Z1 J5,16. Mevlff nR Mecdeddin Mehme< Adnan : 22,JJ.

Mevlini Şemaedin-1 22.JJ.

Mıjal karya

Ka\'ı Hen ; 27,7. Kay : 25.14,14. Kaya Alp : 27,6.ZO. Kemr'r : 30,5.

Moı(nl

Kr'mişken : 25.27. Kenılnr' : 21,28,28. Kevô,i : 22.36. Kimek : 25,17,17,28JJJ4 Klrmım : 39,6. Kıfçak Eli : 28,.1. Kırku: : 25, 16, 1 7.18. Kml Buğa : 27.6,20. Konyo : 27,28; 32,20. Köprü Hi!IRr 28,25. KıUelller : 34,8, Kun : 25,12. Kureyı : 21,2929.

Muhammet

29.21:

29,29;

30,19..29

30.37: 31.18: 32,1 2. Zl.I; 27,I0,14,19.23:

37,29.JO.JL 3114,5)3, 392'·30. 40,.78.

M""' Çelebi

: :W.13.11: 35,/,J,

16-1 1.20.22,22,23.

Muslnfn (Karemanoıt:lul :\8.Z4 Mu!laln ( Yıldırımın ollu ) 34.13, 14. Musıara Çelebi (J. Mehmedln ojlul 37,J0,32.

30,U.

Jl,RJ6J7; 35J9.

M•cıar : 2Ji,14. Mocgar Türlr.mımlerl · 28,JB. Meçin : 25,7. Mnlsun , 25,IB,19,20,21. Mahmud Çelebi (1. Mehmedln oğlu), 37.JOJJ. Mahmud Gazan H•n : 23.21-28 Mahmud Pafll : 23J8; 40.11. Malatya : 33,4J,4J. Mana0r1 : 2'l,35.

Maveraünnehir

20,8,14,20.22 : 22,

2-1,J;

1. Murad il. Murad

Kükln : 25,27.

C = Sırp)

: 25,8: 27,17.

16-11:

38.11.12.14.15: :18.22: 40,20.

K ürd lıt.an : 39,6. Küıı Ova ( :::: Kosova) · 382R. Kütahya : 27,JJ. l..Arehde : 32,21.

Hirevi

Mılıııe lkarya ( = M•lkora ) : 30,J J,25. Mısır : 32,JJ,32; 33,40,40; 39.7. M191 rl11ı : 25,J4.

32,21.

Laı.

39,5.

1 . Mohmod : M,13,Zf, 39,1,5,1,7,

Neriman : 29,20. Nigübolı (= Ni,;ıeholu) : :tl,21. Nuh : 27,7,8. Nfi.şlrevan : 34.17-IB: 38,10. Od Göfılek : 30,9,14. Oğuz. (millel): 25,4,4,IZJ4; 21.16. Oğuz (..hıo) ' 27,6,BJB,20. o.han Deli ' 29,3,4,5.15,16.19,11; 30,J3,.!4,J9. Orhan ( il. Muradın oA:lu ) 39,27.30. Onnan Bet = Omıan Oui 27,a,

28,U,15.15)7JB-U.ZZ.

U,28' 2JJJ . Osmancık : 32JI, Osmaneli : U�.J; S5JZ. Oımanlı : t'l,I; :IUl,27-ZI; 181 J,5; 40,1,5.

Dokuz Boy Türkler Ve Oımonlı Sulıanlan Tarihi

Oomanotulları 37,34: 40,11. Osman

ülkesi

Om.r Chalilol

211J8.- 30.!-24:

: 35.ZS.

Tifliı : 28,6.

Tokat : 32.21: 37.2. Tölüa Dağı : 25,24.

Sinan Paşa (l\ıtt"\'lini Sinan) : 29)5,18.

: 3U6.

Sistan : 39,6.

15-15.16-11: 28.1.4.

"""'""k ll-12.ZO

Seımerhand : Z1,2-3. Seydi Kavağı : 3026,31. SeoydJ �ehri : 32.27-28.

Sıvas : 32.22. Söı}iit : 28,Jl.

Pir Omrr : 31,4.4.

31,38.

29,lJ.

2932:

Ru�li

Rümlular : 34.9.

Rus : 2BJ8)9.24.

Solıbin

37,7-8.

29,21; 3U.J8:

33.19:

38,28.

Vama :

Şahabeddin Ahmed (Şüknılla hın babası) .. 20,25. Şeyh Ca'(er Muhammed-i Ta-

Vanak .- 31.22. Vılailet ibn ül-Esqa' Vize : 30,25.

21,26.

( :::: Sarruıun)

Yiles : 21,1.

Yeni Sala :

l22Z:

Sarı : 25J 4. Saruhan : 32,ZO. Savarin : 31)9.

3122: 34.1.9:

'182.4.6,1

Tatar :

35,6. Tavlas : 28,6.

Tekür Dağı ( '.:'.: Tekirdağ ) : 3025. Temür

(

Yer Alp : 27,18. Yezidliler : 34,6. Yıldız Alp : %7,19.

YDrkövl : 37,JB.

Teko : 3226.

S.lçük : ZS,5; 21.S.25 S.lçüklü : 25.6; Z126. S.lenik ( = S.linik) · 38.21.

37JB.

Yeni Şehir : '18,25.

Taharten : 33.5,7.7: 34,2,2.

29Jll.

Samısun

37)9.

Şam : 32.Jl.- 33.40,41: 39.7.

Şeyh Ramazan : 32,17. Şeyh Şehibeddln .- 22.JS. Şüknıllah .. 20,26.

37)8.

Saklııb .. 2BJ7J8Jll Sakbb Eli .. 26,3. Sa1ebl .- 22.36.

Sim :

tnubad : 29.9.

Ungürfü

beri : 22.30.

: 24,8.

Sokçı ..

Ulıa : 2ı;,J1.

30.2J2J3)S26,30,32.

Süloymanşalı : 27,6-7,8,21. Süleyman Yalavaç : 31.9.

35,I.

3126.36:

16.19-20; 36.36; 37J6.

33,20,24.

Türkmen : 25,7: 31,ZZ.

29.2621.31.33:

Süleym•n Pa.,. .-

Rum : 2l6J6J9; 28,23.24. Rüm ( = Anadolu) : 312: 38.

27, (noı : JJ.

Türki.91.an : 25,7,.?.i: 27,Z: 39,5,

Süleyman Be(I:: 34,12-JJ.J5.162f;. &y : 21.4.

Tuna

Türk : 25-26.

31Jfi.

Sultan ö.vüğü

Tuh :

Tunca : 39,lJ.

Sırf ( = Sırp)

Aksak

34.3.3.4.S,6.9.

)

: 32.Jo..:u

Yusuf Çelebi ([. Mehmedin lu) .- 37,30,.13. Zabil

ol·

39,6.

Zeyneddin

Zeki

(Şilknıllahın

decleıi) : 20,24.

il Bu cetrel Şülrnıllahın metnine alt olan 19-40 thL"ı •nl/lalarda geçen kitap adlarını

görlrmıelfte

dir. Sa�tfalar dii.z, 14hrlar ilaJi.lı: roklulmln 11öste rilmlfllr.

lnri1: 20,I.!.

KiWb-ı Uaıl l ül-Eq;ilim: 22,34

K.it3, ül-Meomi\Uk:

22.34.

Siyer ül-MülQk: 22.J9. Şehnime: 35,26. Tefsir-i Keıı(-i Bey6n: 22.311.

Kir.5.:'l ül-Muölik: 22.Jf-J5.

Tefsir-) Qunet ül-'Uy1'.ın: 22J7.

Kur'an: 20.8,12; Zl,11.

Tevrat: 20,JJ.

QQı ill-Ervih.- 22,29-30.

'UyQn

lit0Teliblr <S.Mlıeddl-

nin): 22,35-36.

'Uyıln 22,35.

IH-TefAalr

(MaruOrfrıln):

Zübdeı ül-U.01: 22,39.

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

111 Su celvel,

kiıabın ban.o ııil olan kuımlorının, yani önünç ile J-J8 ind ve 4J-60 ıncı 1t1vfala

rınındır. Sayfalar diiz rakknmla (l'Ö.rterilmif, satırlar eğri rakknmla yazılornk parantez �n« alnı mqhr. Bir ıatırda bir defadnı• fazla geçen ilimler kaç defa geç-i11or.ra okıı:dar defo gö.rlf'rilmlftir.

A. Bah" 42(1). Abaza: 55(35). Abbasi; 9(!0)2):

10(19);

(17); 52(12). Abbas oğlu Abdullah: 13(15). Abdullah oğlu Yu!lul: 15(6- 7) Abdurrahman ibn-i Avr· 41(14). Abdiilkadir tnan: b(24); 49(40).

Abu lca Hon: 55(3). Acom; b(13)4,35): 9(9,10); 13 ( i l ) ; 15(22); 17(13); 42(9); 50( 1 1 ) ; 53(25); 55(2); 58139). Açenn Hilu: 50(27). Adem (Yelevaç): 8(3): 1 1 ( 1 6 ) : 13(8,12,13,14,16,18). Adgenc (Adıgnna): 49(21.22). Adil Hikmet: 47(30J. Ahmed <Hini padiıt:ıhı): 5�(2,9, 15,20). Ahmed (Mo�ol hanı): 4!i(2:1). Ahmed Ct"vne: 59(Z3,J2). Ahmed Çelebi (Şil knıl !D!-ıın of!lu): 5124.Z7).

Ahmedi: 2(nol: J); 1(14); 12 (20.

21,23,25,25-26,27); 581.11.11,17)· 59(2426,27.Jl,32-33).

1. Ahmed Şah (Bihmeniyvr pa

dl..h>); 59(12). (Güc<'rıtl oadi8ahı): 59(10. Ahmed Tevhid Bey: 58fl ). Ahmed o�lu SafA: 47(151 Akde! NimC'I Kurıtl: afnof· 1 ) 5519.10). Akkoyunlulıu: 9(241 Aksak Temür: 56(1.'i). Ak..semll rBek: 1kSAmih·p1 Akıu (:= Pa nçul ) : ·llf fl l Akşehir: S7fJ9J Aliaddin (S!'merknnd l ı \ · 1'111 12(29-30). Alay: 48(16) Albtorl J ...·wie:nal": 1fno'· S i. 1. Ahmed Snh

Al•vl: 9(10,12); 10(19).

Ali (halile); 41(13). Ali Cevod Bey: 56(3JJ. Alp Uluğ Kullujc Bilge KR!}:a n:

44(18): 52(8-9). Almalık: 53(19). Almanya; a(39); 9(24). Altayo 43129); 50(27,2•.13); 51 (1327.36): 54(6). Amasya: b(28); l(noı: 5.1; 2(1) Amucterya: 51(12). Anadolu: l(noı: 5); 2(21)· 9(231:

41(31); 42(5); 49(33.14); (262627); 57110.32). Andıcen : 46(J5-J6). Ankara: 42(16); 57(23). Anna Komnene: 42(13).

Arap: b(I0.14,34): 8(2); 10(34); 15(22); 17(13) ; 41(241: 42(91; 45(1,19); 48(41); 50(11): 51 (39); 52122): 55(2): 59'3.;), Arel: 55(5). Anılan Han: 53(15). As,.,.lı: 48(.19). 'Arlb (Kurıubalı): ll(fil. Arnavut: 51(26). As: 55 (6.14 2426). As-Prssiak: 55(5). .Aşık Pn�a Zade: 3(no'· .1): 4 (nol: 3, no1: 4). At3ı Ik>\·: :J(noı: J). Al"'' bfJ6L 49(.17); �3(.19). Avri· r.f21J'? ?.2.2.S J · 5HJ4.1.'j ) ; 52 (4n): :ar1016.21.1<1J: o;sr.14): 58(7) Avnıpa: 8(13): 15(15)· d?fJ7): 431l.RI; 54(38). A'-n..ıpalı· n(JO): h(l1): .tllf 4D):

Ay Karak: 45(16). Azeri-i TO<;:İ (Hamza :

58(J9J;

59(1)-2,13)8). Babinger:

l(JJ,

noE: 8):

3(nol:

3); 5(11. noE: 4J; l4(J9,2SJ; 15 (15); 18(18,23). Be�ı': 49(16). Balasagun ( = Tokmnk) 48 (13); 52(31.JJ). B:ılcıvan: 5.1(20). Bars Beg (Danı Kağan ' · 44(1, 2-3). Bartholdo 42(31); 44(37); 50(3); 53(42); 54(32). Baemıl: 51(15.1 53 1 .33): 54(30). Bassız: 49(18).

aa,kurl: 54(36).

�ff0.ll.1'1.19.2L141: �'i'1.'.L14J

R. Bavazıd: 4(8): 5(251. Bayazıd (kütüphanesi): b(JO): 8(10); 13(not; l); 14(30); 18 ( 1 ) ; 42(18) ; 50(8); 57f25 1 ; 59 (6). Bayburt; 41(32). Bayburllu O!fmen: 42(8). Bel'nml: 55(JJ. B!'lgrnd: 4(not: 3) . Belho 80(4). Brniıhl1 (DBıvud) 10( 1 1 1 12 (10.10). Berhlyfı oji:lu A.r;..a r : 60('tl Bc>rlin: 18(251. Beş Balık: 50(.12): 5l ( I J I · 52(R) Bey Böyrck: 41(32) 42f21 Bey�hir: 42(3). &zml Al!'m SullAn: 14f.12l. Bld;; 45(14). Bldi Orun: 45041. Bis:A : ser:rnı. Blhmenlyve: SD(IZ). Bilecik: 58122,24). Rlhr<' KAian: 51(�. 91. Rilll"." Trınyukuk: 4.. f.l f;}.

5611); 57(25).

Blııgaloo 59110,20).

4914.7)

Ay:ıst:ırve (kiiliiphAnesi ) · 3(nnt· ,:;): 4(17-IR. not: 5): 5(.r;): 8 trn25); 1Jfnot: I , nnf: 21: 15 (1 ) ; 16(1 1 , 42(17-IRl, o;ıı! RI·

Dokuır Bay Türkler

Biıant ·

41( 1.J J ;

ssrn):

43(25,26);

Bizansl ı :

S8(2J.

Botu: <19(12). 8oluo 41(3J).

sızsı. Duharo· 51(23.29). Duhir!: Jl(JIJJI. 51 421.25 1 ·

Famı: 42(19).

Bul"Slll ı lbra.him: 47(JOJ.

O.vlotşah: 581391: 5916' Deyleomliler: 11(17).

f, nol: S).

C:.macar:

54(26}.

Flüı•I;

57(38,.191 · 58(1,

Doktor Rıza Nur Bey :

Cııım ı na: 58(25}

Canlay Batır: 46(JZ2JI. Celil Abad: 48f27 )

Cem

Firdevsi: 17(11).

Din!in (Tirn-lim): 43(7). Divildar Beğ:

10). OivriJrli Evren: 2(3,9),

Canı Beok Kadı : 48(UJRJ.

41(ZSJ;

581J7J8.J9.ZS.J f.l'i.37.JIJ.-

5Hl5.1617.17- J'.J2.17):

51111J9.1'21.ZS.1629.11.ll 1.

Cih.ınş.a.Jı· l f l l ) : 8fl92U Cil Bey Miıibaşı: WZJJ Clavijo: 56(15).

Dükçi 1$C!n

( -:- Mehmed

Ali

HnUe)· 46(242425 ) . EbQ Ali Muhammed ül-�l'ami·

1119). Ebôbekir (halife): 4 t f l.?).

Cıln: Sll(ZJ.24261.

EbQ

Ubeydet

ibn-i

ül -r.e>rrAh ·

4lf14-IS).

Cataıay; 45(22.23.161.

Ehül"azi Bahadur Rııı n ·

Çanakkale: 56(30). Çelebi

Sull..a n Mehmrd tMeh

med Çelebi): l(noı: 5): 2(21) 5(26); 7(7): 12(26). Çepi Han : 43(l!'J): !Jl)(!'JJll. Çerk.. : 47( 16). Çe-se (Çj,.•): !Jllf«I). Çiçl Yabgu: 43(20). Çlgil: 5316,6,7,9.10). Çile !Çi-IUJ· 53f7.9J Çin: 42(30);

4312)6.31)2): 44

14Jr.J2JJ.4ll: 45181:

ınr:n:n.

3JJ; 4811); 50125.J/.J7."21: 51

l6, J9}; 52(17.J9J. Çingi% Han: 45(12)2)5,17)1-18,

19).

Çinli: 8(2): 42(26)1): 4317131 : 44(32); 47(J3); f8(3'): 9llll, 27)1-38): 51139.411.«I).

Çirik: 49(14). Çoban Bel: JOl21JIJ. Çofi: 411119).

Edime: 4(8.14. not: 4J.

SSfJO)

Edremit: 56(32)4}.

Emovl: 9(10,12): 10(19): llfM) (.A.nkAra» SllZ3). Enver!: 21n<>t: 2): 11131· 41121). Engürlye = EngOrf

48(16):

53f20).

Ermeni Denizi: 42(Z.5).

F.ad

Efendi !kOIOplıAn..ıı :

116): 18111).

Evliya Ala: 411140). EyOge oıtlu KanaaP 123)5)1).

Fatilo 1,

Sami:

47IJOJ.

l!lendl 1118.llJ.

Hahz Ebrö:

10 4T

!Bale: M..Wa Pini). Sulian Molunod: 3f211, ""'' ""'' 3): 4(/,7,f); S(IJJ; f

FAnt

59(3-4.7.I,

Habe,: 812). Hac•

Halid

(kUtUph•nnl):

11(28).

Haku ( = K>Tıız): 42(:ııl).

Halli Sultan: 45(14). Hallı

A-ı•ır·

ssrııı. 57(39):

9). Gü,ıbb: 10(32).

Ellg Tomür: 45(16).

P... :

Tegin Süleyman Anlan Kora Ha n : 51(ZB-29JJJ Gamelller: 11(17). Ge•dlzi: 44(11): 51(22): 52125). Germlyan: 3(not: J). a...... , 53(31 ). Gök TiiTk· 41127); 43f'.4.2S27. 36.JB,41 ): 44(1.3,4,4.S,7.ll-IS): 50(23,25,27): 51(1)0,14,15,1", 31): 55(14). GökyayotJu Orhan Şaik ·b(2J J ; 15(11-12). Gölpınarlı-Oğlu AbdUlhAk1: b (19,19) : 15(12). Gurclıt.ln: 80(4). Gündüz Bet:

Elblrılni: 5516J

Enver

Ga nj: 59(24).

Go.,...ı,

Ef2anlstıın: 51(29). Eftallt 501304): 531 121 .

Ennml: 4214).

3(1101: 5): 51(34).

Gui Bujrs

55131). Dokuı Oğuz: 44fl4.16 1R ?•21JfJ,

31.33):

15(17).

Fuad Köprülü:

Gan-çjav: 44(26).

52(6.6,BJ0.20211.

!Sultan): S(U).

Cnne-

Fergana: 45(33,.16); 46(1 21,29-30, 36): 48(23): 52(4,12,24) · 53(16). Fehim: 59(7). F•yıullah Bay: ff(SJ.

Dede Korkud: 42(7}: 54(12J. Deguignes: 50(4). Dehn: 59(12).

Bursalı Tahir Ser l(Jfl.JJ. nol

7): 2(J.6J: 3frıoı: J. nnt: 5): 4fnor: SJ; S(1.IO, noı 2, not·

(not: I); 15(9); 16111; 1817, 18-19) : 42118); 50(9); WB,13):

Fay: 42(18). Fayı: 42(J9J.

Dıivud (Bak: Beni.keti]

Bulgar: 51(2'9)

(1): 81B,ZS): 9(21-22.M,28) : 13 (8) : 1411,4,4)3): 41(17.19). FaUh (külüphanesi): 8(10); 13

55(33): 51(25).

Datıot.anh: 47(161.

Bulayır· 57(8).

4f621J:

Çu: 451 21 : 43(12): 41('-l l : 48

31).

Bonn:

(il).

Oomanlı !uhanlon Tarihi

(3!); 52(1 ). Çucı; 45(18). Çungnrya: 50(36); 54(Z9) Çümük: 43(30.30-31); "1(30.30-

Sı8flOJ

Blocheı: 15fl9J.

Bul"'Slı:

EfondJ

(lrGıupıı.n.,tJ: ıs

14). Hami: 50fl8-19).

Hammld otlu Ali otlu 10(14).

lfammo"

Hoan:

3(naf: 3). Hamzo IS.k: Aznl-1 TO.fl. lfanwıvl: 7(ııJ: 12(11). a(l2-13) ;

DolruZ' Boy

Harun

Rcıld:

41(211) : 52(12):

56(22.24).

Harzemşahlar: H•nem,ah

11(J8).

Mehmed:

4'JfR).

H.mır Denizi: 42(25.39) Hcbtali: 531/l).

11 (25 ) :

H..at:

l le:

53(1 4).

Knratove: &(9):

llhanlılar: 10(19-20. 21).

Kara Tıirgi,:

tltcri!) Kutluğ Kaıinn: 43(J5J8,

Karlı: 53(28,.'.13).

39.40-41 ) : 44(2): 51(1.21.

53(15).

H8ıtem: 58(3!i); 59(35).

Türkler Ve Osmanlı Sultanları Tarihi

60(4).

Heytal: 51(ZJ.29).

lmarel

Ca m isi :

Karlık: 53(30,JOJ.

57(39)

Ka.rlıı:

tngiliz: 48(2).

)

Karlıık:b(2JJ . .t3!.10.'.;0.11J .\S(lj)

lrliş: 511(28J31: 54(26JOI.

50(JJ.l�.18.192l .2.126 28.111 JIJ..l2.

İsa

3-U!i..16J7); 5HI JA.li.!i.fi.R.R..IO.

(Yahwaç)

13(1423.2-1 29):

J J J 2JJ.J .l.J5.J6.Ji20.21 .2'!2J.2.1

Hia-ki::ı-sze C = Kırgız : 42(27).

tsfer.iyin: 58(39): 59(8).

Hindisı.ın:

lskender: 13(22,23).

1(1):

58(21): 59f2.!i.

252728.2829.29JI JJ.JJ.Jf.35.40 ·' 1 . 4 1 ) :

HindügGş: 45(1): 50(35).

lslav: 56(JU.12)_

Hini: 59(2).

Jsmail Saib Efendi: b(

Hintli:

46(1).

6(2):

16): 54(1.111

ispanya : 49(.UJ: 56(15).

Knsbmonu: 1 5 ( 1 1 ) . Kaıgar: 52(8 2 1 )

K:u•_ garlı Mahmud: 42< 21 ) : S2f lti.

not: 4).

l(not: f): 1(not: 1. not: 3): 5(not: 8).

HOC"a Sadeddin:

IS.19.J9.20.21.U.:?.ı;..26.2121-?U8

lzgil : 53(6).

4(9. 14.

Hmr Beğ: Çelebi:

Hudeyblye:

32)4,J6.37.38.J9 ) ; ;)3fl0.llJ, l l , l .t

1J ).

istemi Koğan: 43(25-26).

Hıristiyen: 13(11-12,13-14).

Hırval: 4 1 ( 1 7) ; 57(26).

41(1 }.

lslanbul:

(not:

e(38AOJ:

3):

b ( J l . l li l ;

J): 5 ( J J I ; 6

4(nol:

(9): 14(22,26): 15(26.29.34 1 : 11

12�):

H•ın: 42(Jf.J4J.

Hümm"°'din: 41(24).

41(19.221·

16(5):

�( I ,

.1): 53(42): 56(31).

Hüseyin Cahid: 511(4-5).

Rü!lllmet1i n

Hfü�yin

..evln

Bev·

Namık Orkun: 4

50(5): 54(1):

2' 14 1 ·

55(7-R.IOJ7-18 ).

1. KU11rPv: 58(121.

2).

Kay.ılık: 51tl.fJ Kayı: 42flB.21J.2 J ) .

Beydvl: 11(14).

lbn-i

Kaıilı: 49(25).

fl(nol: 2')

KRnunl

Jbrahlm (YAlevAÇ): 13(19201.

BeQ: (KRrnmnn Aeti ) ·

3(6,1).

Kılıç

Temgı11;

Hım·

IZ(B).

Sultan

1119.10.16): IHIJ.

1-2,4).

lhrehim Tampç Han (Böri Te B(IB-19): 12(5,7).

lbrahlm Tamıaç Han

SüleymM

(Süley-

man Teııfn oAlu); 1217-RJ. lçkillk: 49(22),

8(17);

12f4�'i ) ·

36).

481281. ZOl· 9(2125J

3(f()J;

K er11m " n :

Ka.rR Sehir: 43(22).

57(10)

Kemi!.=ken

(Kümi!lkcn

KUmrt·

Kenlt'er: 55(26)

Keıier:

55(1.124-2.'i).

55'1.1. 1 5 17 20 21 ,'i l

Kerl: 11(25). 47f'l427)·

Keıuın: 57(14). Kermen Teoe: 48(221.

8119.1�-ZO.

:tffi.9.nor: 3).

49(22'). Knroleııln: 45(33.M). Karntal:

Sfl(,10.32).

Keıiere�:

Kl'lr11kurum: �S(JS).

ldrllt: 54(14). lk111mllre � flu.Amlliye: 57f4.4.

Kl"m('r:

kPn): 54(19.20.201

Karaknl CPrtlv11hıkl):

Kemdk: 4J(2.1.Jli)

Kemit'.kel: 45rllJ )

Kl'lrnk ı t.oıv : 49(26).

Krırekovunlu:

Kc:oklik Srn�l"r' 46(JJ)

K('mpr: 56(.1.11

52(3L1L12_14.

lhe Hl14olu: 51(5).

1-BAJO).

rı

(28) : 54 (28.191. 45(,IJ);

Kıizc.-Ön: 57f.1J)

(35).

Knrakalpak: 46(.1 ) .

lhrahlm TnmAaç H.ıın : 12(2.1,4).

4'1(1.

48(Jfi).

Kem: 42(21). 4:1(2.1 21Ll l 1t j l ·

(3J) ; l 4 (24 1 : 1 1( 4.B--9 ) .

Kerahılay:

lbmhlm Pa'"'

h(l3).

Küpai:nn KnQen: 44(1,8). Knrehanlı-

1 'i.16 ) :

4 ( 1.

Kıu.rınlı: 41(15-16).

45(2'8.29..JOJ2l: 47f.14).

Kenlt'nr: 55(12.J.1.27).

52(23).

45f25.2.'i.2ı'i.'?7.21 J ·

9,9.151;

Knlmalıı : 49(2&). Kalmuk:

Kan!ı.h: 52(J4J.

lbrahim

Knırnkistan· 48(34).

lhn-i HalllkRn: 1 1 (34�14 ) .

gln);

Kn1.ak:

Kahire : 18(27).

KAmo�lu i'erid Bey·

lbn·I MUhennl:

(11): 1 2( 1 ) .

Ktibll: 60(41.

lbn-1 Cevz1: 11(J9.J9).

lbrahlm

5(nuı : .l): 6(ııol : 2): 7f?OI

Kadı

Kdhrluk: !ılJ(JZ. 16). Kalluk: 52(3).

lbn-i BaKllşö 'iit-Tabib: 8 fyıof·

Havkal:

271: 5.1'91. I<:ııı:-gary3: 45(2(jl K.1tib Çelehl: 1(7): 4(1, ıırıı: 5)

Kııy: 1 2 f l 8 2 0 2 1 )

(28): 20-2.2-'i-6)_

HO.

52(1.J.JA.6.9JIJ l2.15.17.

J8J9.21.22.232.f 25 26 21 2829.11

lskenderiye: 41(27).

8))).

!i.'.1(32).

Karlık Tail:: 50 ( 1 9 ) .

lran: 1(30): l0(32.14) : 12(31).

51(22).

Hey"t.a\i: 53(11).

15(7)

55(JS-1120.2'!.2J}.

K herkh lıı= Khil-kuı

f-=Kırıırız): '2f�I.

( ·. K ırvııı): 32fnı

Kit>-lrhu (=Kırıfızl: 42(271

Klr-kia-ıız.e <=Kırlt'ız) : 4!flaJ ..uen f-=Kırll!•l!l· 4'lf?t1} Klen-lmn f -::- K ır,1!17.): 42(?711J l

Klen-

Kl-lco- (::Kır111a: ): WZ7'.

Oımonlı Sulıanlan Tan1ıi

Bôiui _l!ııy TUrkler Ve

4'U!R I.

Kl-11-ld-IZI' (�KıJ"llı) Kilisli Rıfat Boy : Klmek

Ki� S.rı: 48(10J. Kıp;ak K nııoı

b(l51.

!W(!4.ZS26,Z1).

'5(61: 49(Z5J:

:WIZ5).

b(ZJ,24): 421ZJ71'.2'.11. 431H1ZJ211,l!,21,

37.18.391:

22JS.Z7.2U0)2 34)539.ofl).40):

r..-ypzis: 3("ot: 3}:

Lu (Sırp)

f(not: 3).

· 58"!216.211).

ı....rt : 5812').

Loydon : 4 (nol: 5): 10(2729). Llng CLln): 43(16).

15llR27).

Londro : 6(10)· 711): !.ozan: 47(14).

'5r35d.J.ın ıt.ll.

13161B.19.2D.21.2.124.24.�jl. 32,U,35J637.39J9J: .ısrıj,4�. 5.7.1012)517,1921 .2325.2�.13. 34M)9.40): 47112.HU.1215. 16.Zl.2326.10.11 .32.14.35-:ıs.19 ): -16fl:Jfi.J1416J7.18202"2224 4912.45.6.1010?424.

33,36):

?1.32.341: 5013.101: 52f!n21J. Kıl"'R'•t Tbıi)an : 45(2') : 4'(23.25.34.151

flJ-41.

Kıraıı.lar fKOy) : 49fJ2). Kırkız· 42'JJ.J5)

Kork Qiul

· : 42f.11 ).

Kılay: 44(3R). Kıı.y

lbovl :

49126).

Ko-loe-lu (::Karluk): 50(11). 48122,ZA)Z-33).

Kiicmen (-:-Sayan): 43(:17): 44 111). Kubid (Knvad) 12).

59(38): 60fJ.

lf.IU7.m: 50!21). Kun

fkınıız

bovu)

Ku"l:"V1liler: 41(1).

49(?5).

KuıluC Bih•e KAtan : 52f71. Küll

: 54(/81.

Ba�o

(Klü-h1-mo-hnl · 44

123).

KliTDf'ıt : 49(20). 44(10)· Kül Tlıı:in : 55113.14).

5.ff221.

C?l

Uhur • 59114J6)6).

12021,22.27):

45122,2l.23,34, 53115);

Adnan ·

Mehmed

6(192426): 1�13): 111371.

17(22-23.23). Mehmed Ali Halle (Bak '. Dük Bek : 48(R PIJZ.

12).

Mehmed lbrahim Tamıaç Kan : 1(9_

Bey ·

not: 6 ) : Jfnot: 3 ) .

Moyunçur KaPn : 44(14,15-16): 51(17,20,31).

8(J5,J6J7�17J: 9

10(18):

13(1J,J5J6,24. 14(1,not· 1 ) :

25,28,29,31)2):

41(1 ,2,2.4-5) 1,12-13,16): 59(35).

hvanı

Il.

Murad

(not:

4);

8(1R):

7(7):

10(4);

: 13(fl,2021}.

MuM CYal8\la()

Mu.'la

Çelebi

: 2(2126,not· Z}:

12126).

Mwannifek : 11(22).

:�::::

��hi� o�� / ) 1

Münib

:�:��.

17(5.�.R.19,23-242•28.

IJ:

nol:

18(2).1.15).

15122.26JO).

MfülümAn:

47(191.

3'3.4.7,B,IOJ?J: 4

41(17). Murad Ali : 49(16).

2R-29,

M'enlYÜ R:ın · 53(16).

<l(not: 41.

Munduı : 49(14).

2.1):

· 53(31)

Menanrln?" Prolerlnr : 4'U?.9).

Kir

Motur: (Bak· Mete).

Mundı : 49(18).

Mchm""'CI Ah (Yeniçeri ağHı) :

�aklr

Monguf : 49(23).

Muhiddin ül-Hüsrev1:

Mecusi : 13111.12).

Mehmel

Molla Ali oı}lu Hacı M'chmed ·

Muh;ddin Bek : 48(14J4-15).

Medine : 13(25,28).

(1 l.şan1 Mehmed Emin

(27).

(2,2):

55(2J.

44(24)5,71,38);

MoğoUstan:

M.5em,.tUn : 50(5). Muhaç : 17(9).

Marquart : 42(25). Mas:aget : Mrcdeddin

13(12):

45(5..11):

46132): 47(14): 5214); �1127).

Mesenek : 55(."J -4).

Mü.ıılazi : 11(20).

Mes'ürli : 54'13)

Mete (P.fl)lun) : 4.1 (11). Me\•lıln3 Ayas : 5(26).

Narın : 48(19}: 48(29). 4flnı.

Mr1•1ıl.n3 Ham7.'I CKnnım:ınlı) 51f44�"iJ:

SO(l-2);

34) ; 48(39) : 49(34);

Muhammet

\fp\'JAnR Fahrc>ddln

Küli Kı:ıii'an : 5'Jf2S).

Kiimiı:-kin :

Tegin

17(12).

P.ferı:l-i

KUKı : 49(J3). ](iikin

31): 411J7.23).

Mahmud � MAhalleri· 4ff23J. Mahmud Sebük

Mehmed Süreyya

Kulca : 47(29) Kun : 7(5): 42fll.12'J· 43(11.fı.

10(27,28,31);

11(18): 42(28)2):

Mongul: 49(26).

9126.2729.30,

12181.

Kuça: 52(8)

18(11-12).

55(3-9).

(Sadırazam)

8rtl.26J:

4116);

Mehmı!!'CI (Kıreız h an ı ) : 45f22).

Kumuk : 47tJS)

Kijgert :

Macgar : 55(38).

Maegariyye : 54(35); Mahmud Pata

MrOOi : 3(not: J, not: 2).

49115).

Kırkun <-=Kırın:)

53(38).

56(19,19,20). Ma..r : 55138.39): 58(2.2.S.28).

Macar Tlirkmenleri : S6f7.B-9).

Mal�.anı: 57fl.f).

'4fl6).

43fl0.20)·

KırıflUÜ

Kırwırlstan

Mınr

Moğol

Lud,.;g LıkeU : 47114); 5016).

U!IJ,!1.7,7U.1011.1V5.18.

l�ioiı b.20.•:ıı J2,34J7.18,

fll.fl.4ı.ı-

Minuein : 45(9).

'5(34). Mir lzzetullah : 48(2).

Mlrhond:

3!RI

P--'rvliııA ( A.la11drlin) rrn u not: ,,_

MPvl3naı Ttı!'\'avl Mcırll'k

f.,l

T(ı,f

Neşri : af43): 57fHI). Neu-lo INeüll)

� 4fMr:4).

5'1(.17�17 1 · M(1)

Minnrski : 1(2).

Nnymnn : 49(26).

Nl�ebnlu

: 50(.1 9).

: 12(27).

Nihrıd Sami Hnnarlı : ızrn-24).

N.,.oy : 49(M). ı·ııh (Yalavnç) (il).

I3flR l�I: 56

Dokuz Boy Türkler Ve Osmanlı Suh.ııı nları Tarihi

Nur Mehmed Bek : 48(16). Nuruosmaniye

Radlo!I : 46(15).

(külüphane3İ)

b(39-40,41); 3(ııot: 4); l);

G(not:

8(8)3,14)6,18,23,21,11,32);

9(1)5,20,21!; 14(14-15,211:

ıs

(26,28); 16(1); 42(19); 50(8); 54(1,9)6)9,33); 55(29,13); 56 36); 51(25).

Slbirya : 46(1): 41129).

RBfi"ibn-i Leys: 52(14).

41(JOJ.

Sill.!lireli Hüseyin

Reşideddin : 12(11,JJ-14). Revan (kütüphanesi)

Simi

8( JQ);

46(6).

Sırderya: 54(25-26); 55(221.

13( ııot: l); 14(34); 16(1): 1 8

Sırp : 56(26,26).

(9,21): 42(18); 55(33); 51(26,

Skloboy :

28).

56(10-11).

Sırf (Sırp) ; 51(24).

Rieu : 15(18).

41123).

Solyo

Nfışirevan: 58(12,18.19,34): 69(2).

Rifli : 49(8).

Sojdiyana : 42(39).

Od Göiilek: 56(39); 51(3).

RomR

Rıfkı MclUI Meriç : 58(3).

Sol : 49(I0,17J.

Oğuz :

1(4); 41(26); 42(4,5)1.

14,W-21); 50(12)3,21); 52(26); 55(35). On Ok : 44(4).

44(35); 51(21); 53(6,1). Orta Asya : 52(31).

a(l,J,3-4,6,12,1S,32,J2, 1(5,6)0-11)4,24);

6 8

119,20) ; 9(12,14.21 ) ; 10(4.6.6 ); 12(18)9); 14(20,35); 18(14,11); 58(26,28); 51132). (15-16).

l(rıol:

1): 2

Osman Turan : 41(32). üş: 48130). Oluz Oğul : · 48(18).

Rumlu (Avrupalı)

41(2,3 5,6.8,12

33). Rusya Müslümanları ToplAnlıeı:

Saflıiriler : 11(11).

119).

Paris : 15(19.21); 18126). Peçenek: 54(38); 55(2.4.6.1.IO.ll.

12,25). Pelliot : 42(30). Pelresburg :

52(18).

47(27.14); 48(26,33).

not·

(Şehzade):

1:1(21,

1(2. noı:

llbl) : 11(21). Şemaeddln Ahmed Şah

Sarı Bağı' : 49(13).

Sart

15(6).

2); 2(11); 4(1).

Soro , 42123); 49112.26).

(Kır11ız boyu) : 49(26).

Sayon (=Kögmcn)

Süleyman Paşa (16 ncı aııır)

ŞehAbeddin Bej{ (Yeniçeri

padltahol

(Bin11a

59(J0.2U3.27,

32). Şemseddin-1

43(37).

Hlrevl

Şenueddin)

(

Heratlı

11124,29).

Scherer : 15f20J.

Şemseddin Mehmed : 11(25-26).

Sehl : 17(1101: 1 ) .

ŞerefUzzamıln-ı

Selcuk ; 42(10). Selçuk : 42IJOJ. Selçliklüler : 91ll)3); 10(19.20.

15(21.27': 48(7.41.IJ

(Vln-su)

(Süle)'111Bn

Şebden Batır : 46(23): 47(24}.

Selçuk: ıoc2JJ; 4218J.

Pertev Naili Boralav : 42(3,4).

Çelebl

2(19.20ı2.24-2S.

Şehibeddin Ahmed :

11(9,11).

So>•k : 49(17).

Pam;ul ( = Aksu): 44(41)

J, nol: 2): 3(1); 58(31-32,33,

22); 60(5).

Sisini : 58(12): 59138).

PRmir : 45(1,34); 50(35).

&ı1l 31).

Süleyman (Yalavııç)

Sahb&n : 41(24).

Salsil : 58(22.2JJ.

Sancar : 52(32).

özbekislAn : 48(34).

Süleym;ırı

Süleymnn Tegin : 12(7 ).

SafrAnbolu : 42(2).

ömer RıZA Doğrul : 56(17,f8J. ön : 49CJ0)9).

özkend : 53(16).

Sun : 58(25). Swhan Irmağı : 52(2-JJ.

(9).

S8môni :

özbek : 46(/,/7.25): 47(151: 53

Sultnn Mahmud : 15(1-2,91. Sunca ormanı: 44(7).

Silleyman Pafa

47114).

Sa'd ibn-i Vokk:ıs: 41( 14J.

ödküfılek : 56(36).

Piıpek

120) . Rwyn: 46124); 41(14); 48(22,33).

Ömer (halUe): 41(13): 57(34).

Pinçul

SullAn Abdülmecid : 14f311.

: 8(2).

Ru; : 45(28); 4614�.9.17,ı920ı2.

Sako : 43(4); 55(1). Saklnb 581IO)1 ). Salcuk : 42(9).

Oyrat : 55(30).

Söke : 49(32). Suğdak: 55(16.19).

13.<)o,ı ı.ıııu8!: 4913�!: 53

35,36,38,42); 2(11)8-19,23):

Osman Oğulları

2(22): 56

20. 21,28,29,32,33,35,36.391;

Osman Gazi : 14( 7,8,14).

(2)4);

l{nol:S);

30,32,36,38,39):

Osman (halile) : 41(3.13).

: 49(6J.

Söğüt : 58(24.24).

(34).

Orhun : 41(28): 42(33); "3f40):

Sollu : 49(15). Sovyel Birliği

Rüm ; l(ııoı: 5); 51(36). Rumeli :

On mu§lulular : 41(12).

Osmanlı :

imparatorluğu : a(4.5,8).

Rosen : 15(21).

22 1 : 11(11): 12135;JSJ9). Selçük Sultan : 5(26). Selelk11er : 11(17).

Pllnl : 54125).

Semerkend : 12(6): 52(29.32.36. 38); 5318).

Prjlvahkl [Bak : Kaeakol].

Semleaçe : 48(a2).

Mervezl

(26-27, ııot: 2). Şeyh Ca'ler Muhammed-1 Ta beri

10125.25,JOJ: 1117.9);51

( i l ) : 5513).

Şeyh EbQ hhak lbrihlm lbn-1 Şehrlyir-ı Khertlnl: 57(J0). Şeyh Vela : 5(11J2.20).

Şiraz

: 51(31).

Şirvanlı ŞUluullah ·

5(8-9,JJJ,

3(noı ·

1):

Dokuı Boy

ıtrn.11..10 1.

Sh·ı

'l\ıl..

Şr)•h C•'fıtr �u-

tBak:

Tat...ı. ·i

hammırd-i T•bf.ri) T•cik

48t 4 J I . '91161

,..,.,

4S r Z J .

Talas Tal>ı.m

z;ı,

441 J 0 - 1 1 J

Tard� lnançu Çur SıB.(22).

(Taşilı)

48 t J J

T"rnir Kapılr ( .::. �mir kapı) S5(16J9J

atJ9 J;

MI: S): 5f7J8,noı: 2.

4(noı:J, noı: SJ:

1S(Z3.2S.29J:

7(Z2.?5J.

56f31,

36.JaJ: .'i7fl9J: 58fZJJ.

numwn

50(5-6).

b(l2).

Y•r Ali; 1110)2); 2(11). Yedev ; 54(1J).

50118·

Yedi Orun : 45( 1 4).

Yedisu;

Yemek ; 54(24,30).

51(1).

Yeni.!ley

43f7J.

Yinçü

56(5_5).

&;il

(Salur boyundan) :

Ylldırım

49(17}.

Yunan

Tokmak

: 46

Balsaagun)

(13}; 411271 Tnlunay Aısız : a(40): b(45).

Zaim

Tölis Dağı

5Hl6J: 54f3J.

Tuhariltan

SIJ(lS): Sl(IJJ?).

Tutuı (TUDı) : 22). Kullandığım

S3(JJJ·

Sı4f22,

türkçe

sözler

511l ll; 51(2S);

(3);

56(28). 15(4);

Oıküplü idris : 18(7).

Zeyneddin Siylvuş

Veliyeddin Efendi (kütüphane-

Züboyr ;

şunlardır

nlbtz (feylan), ol.da.1f1Cı (hilekir), oTt

: aı;-un

Celir),

Zeyneddin Zeki ;

(diinya,

53(9.71.38);

alem),

41(J4).

: 2(10). 2/10).

1(2);

(havaa),

kemik

(pik), OTılmak (pik kılmak). uıQ (fayda), 1110 (baba).

baıır (cesur). ba11 (zengin), bilge (hakim), bile (berahıer),

(keder), da.rurnon (dinişmend), devif

KAtlb;

54(12)321.32); lllill,4). 7.em.ark 43(Z5.Z6J. Zerefşan : 55(22).

(kütüphanesi)

6110);

Mehmed

(19-20).

16(1)' 42 (19). SIJ(i) : 54(9}; 51l25). {9);

4l(JOJ.

Mir

Zeki Validi ; b(23); 8(25); 43

Uç Turfan; 52(18). Ongi.Jrüs

55(5). :

Y\•an-çang. 53(8).

(1920).

Onivenıile

;

Yunanlı

Uygur ; 44{Z7,Z728); 511/ J ı l ; 56

Uç Karluk ; 51118).

Tokat : l(nuı: SJ.

2(19-20,24,

;

Yoğuz (=Oğuz) ; 42(3).

Uz l=Oğuz) : 41(30).

Toğay Bid.i

(= tnci lnnatı}:

Bayazıd

"°" 2); 58(7,JI).

; 45(15).

4Jf2 .• 1'.

lf'9un

Ugfiz

55(16)9,12).

4319).

Urus inal Han : 45(1J.ISI.

Tiya� : 42(Z-IJ,· 4J(2?J 45 12.29.JIJ; 51(22,28.41 } ; 5216}.

Mükrimin Hatıl

bl25).

Uğuz , '1(2128.31.31.32).

43(27-28,33,

(Kem)

36). YinMçoilu

Uça Kağan ; .W(ZS,25,.10}.

Ural Dai!:l•n

4R(l5):

45(21,J0.32);

4716,12.2JJ9); 48123).

Tukmen ; 52126); 5618).

Uno�

52{1J.

Tim - : Lm ( Dinlin ) :

(h.i.Le),

5412324.lll,3 81;

Orman : "6(12).

TibotLi

IUJ.

Yah"di ;

Yallkııya-O�u Şereleddln Rey:

117-18); 53(23}; 54127). :af7,J2); l(not: 5): 15113,25}; 4612.',26); 11'21);

541 1 )

(11),

Top.n

18.26.lSJ.

1(12); 121211 ). 10(32); 13(11)3).

Yohş• Fakih :

'9«.

Tiirlı:iye

57fJ4J

11leodor Seif

fllf lJ)7J·

(19,202021); 48(6);

4.9(21).

TU.Hl.8)"

Trlr.es

471291;

341; 500 721 .ZS I ; 52( 14,391 ; 51

Tiırkist.an : t4(41}: 46(2,3-4): 47

T aş Meh� : 48f l 8 J

Tf'kırd•C

Y•boku ; 54129,31)).

1!(37); 111/19);

(11.11)223); 57(3).

50(-IJ ı .

Xarlux : 50(11). Xristos : 57(ZZJ.

6(U.ISJ620,%226);

17(1J); 41129); 441Z5); '5112.

T11.n.z: U(Jiı.

l'lı-�-li

Viyan• ;

• ( I JO,ll.Jl;J4.J5Js;J7);

;

b(9J3J61.

$115).

ıd) : U(D); lT(Zll) ; 18113, IU9-JO): lli(Jf-J5). 8(1); 15117,Z5JOJ. x.u..,. . 50(11); 53123).

, ssır.ı.aoı. 0(1.5 ).

1(4.JOJ; 812);

Thru. lrmajı: Sil J9 ).

Tusw.

nıı��

1\inlür1 ; 49(19). Tiİl"Iİ..) : 44tUJ: 5.1(21 22.23,!B,38,

41). Türk

48(30.

U f ll J

Tam11t Batı

Türkler Ve Ounanlı Sulıanları Tarihi

ndem

biıllc

(kitap),

(fazilet), nk

budun

Cku.drel),

(halk, mlllel), bun

eunlik

( sall ık ), inanç

(iman),

u (tahip). Lfllm.ak (nurlandırmak). komu (IRlunil, cümle. bütün), koTo kemik (avam), kOT

gonmtf

(mel 'un ) , knyıırno.k (avdet etmek), 1u1'Tlnk (cariye), kı111cı

(şey), od (al.E'f). lizge (diler, bqks), pu•ol (ıilAh, harp levazımı),

(z.a.lim), mengü (ebedi), ryme

tal/TU

(hula),

sill

(namuslu.

pik). l'ii (a5ker, ordu). sücii (prap). lopu (huzur) . lııUnk (esir), ulct.ı (ganimet). 1111(jı (dÜiman), 110-

(&llih . yarıcı silih). JlllY"hgnm.ıık (IQLfetmek, batıılarnak, irade e\mak,). 11md.t!k (dalına), yitmelr (kaybolmak), 11ı1Jı:ı (at silrüıO), lf01l"ldk (kahretmek, kökünü kuUILl.k). ıt6MITMk (teveccüh etmek), 11ih'e (cıvar), 11Umnıt"Cllc (tlun, veba), yumUf (vazife, iı. hiı.:el).

lavaç (peygamber), 1ıJGr11k

ODZELTME :

54 üncü !aylanın nin d oğrusu

. �-....�:

33 üncü

satırında

olacaktır.

• ..-·

şekli nde yıı ı:ı lan kelime·