Hüseyin Nihal Atsız - Osmanlı Tarihleri 1 by Türkçü Betik

OSMANLI TARİHLERİ I 5 K î T A P B î R A R A D A 1.

Dâstân ve Tevârîh-i Âl-i Osman (Ahtnedî)

B eh cetü ttevârîh (Ş ü krullah)

Tevarîh-i Al-i Osman (Aşıkpaşaoğlu Âşıkî)

Osmanlı Sultanları Tarihi (K aram an lı Nişancı M ehmed P aşa)

Câm-ı Cem -Âyîn (B a y a tlı Mahmud oğlu H aşan)

Osmanlı Tarihleri

O sm an lı

Tarihinin

O l a n Eserlerin, ra fın d a n

A n ak a yn a k la rı

M ü te h a s s ıs la r

H a z ır la n a n

M e tin ,

Ta Ter

c ü m e v e y a Sadeleştirilm iş Şekilleri K ü lliyatı

Ç ık aran : T Ü R K İ Y E Y A Y I N E V İ 1 9 2 5 - 194Eİ

B a s ıld ığ ı y e r: T Ü R K İY E B A S IM E V İ IR T A K B U L

Eski O s m a n i i T a r i h l e r i İlm î, y a n iln iî ve p opüler bun ca n eşriy a ta rağm en T ü r k ta rih i üzerindeki in celem elerin dah a ilk a d ım larm d â o ld u ğ u m u h ak k a k tır. B a ş ta a rşiv v e sik a la rı v e k ita b eler old u ğu halde resm î v e g a y ri resm î tarih lerin , h â tıra ların v e sair eseflerin b ü y ü k k ü lliy a t halind e yay ın la n m a sın d a n önce m illî ta rih in m üm kün m ertebe d o ğru lu k la o rta y a k o n a m ıy a ca ğ ı âşik ârd ır. E n geniş c a ğ ra fî sah ad a en u zu n öm ürlü d evletleri ku rm u ş o lan b ü y ü k T ü rk m illetin in tarih in i y a z m a k ta k i g ü çlü k le rin m üh im b ir sebebi de T ü rk lerin , ta rih i y a z m a k ta n z iy a d e y a p m a y a ehem m iyet verm iş o lm alarıd ır. E n eski ta rih v e sik a la rım ız o lan G ö k T ü r k y a zıtla rın d a n b a şlıy a ra k O sm an lIların ilk ta rih eserlerine k a d a r bü tü n k a y n a k la rım ızd a k i ta fsilâ tsız lık , zam a n ve m ekân h u su su n d aki k a y ıts ız lık ve v e k a y ii m üh im sem eden a n la tm a k h u su siyetleri ş a ş ıla ca k k a d a r bârizdir. B erek et versin k i on a ltın cı asırdan itib aren “ t a r i h ” d a h a cid d iy etle ele alın m ış, âdeta m illî b ir ilim haline gelerek günüm üze kadar, b ü y ü k ciltlerle gazete m a ka leleri a ra sınd a tü rlü tü rlü n eşriyat y ap ılm ış v e b u ara d a N â im â, M ü n eccim b aşi v e C e v det P a ş a g ib i b irin ci sın ıf tarih çile r yetişm iştir. H a cım v e ilm i değer b a kım ın d an p ek d e ğişik o lan v e b ü y ü k bir kısm ı eski devirlere a it b u lu n an bu g ü n kü n eşriy a tı ta k ip edebilm ek, m u h te lif sebepler d o la y ıs ıy la , p ek güçtür. A ra la rın d a a n a k a y n â k m a h iy etin i haiz v e sik a la rın ve , k ita p la rın da b u lu n d u ğu b u n e şriy a t m u a y y e n bir u su lle y a p ılm a d ığ ı m üddetçe fa y d a s ı az o lm a k ta devam edecektir. Son zam a n la rd a b ü y ü k ölçüde fa a liy e te geçen T a r ih K u ru m u n u n y a y ın la r ı d a henüz arzu edilen derecede m etodlu d e ğildir. N etekim henüz O sm an lı tarih in e a it b ir te k a n a k a y n a k dah i n eşredilm em iştir. T ü r k iy e Y a y ın e v i ta ra fın d a n neşrine - b a şla n an bu k ü lliy a t eski O sm an lı tarih lerin i m eto d lu b ir şekilde o rta y a k o y a ca ğ ı için ta rih m era klıları, tarih ve ed eb iy a t öğrencileri, h a tta ta rih bilgin leri için m ühim b ir b o şlu ğu d o ld u ra ca k tır. D a h a geniş b ir o k u y u c u . kü tlesine h itap etm ek için tam İlm î neşirden ziya d e y a n ilm î bir tarzın tercih o lu n d u ğu bu k ü lliy a t, ilerde ta m ilm î v e m u k ay e se li y a y ın la r ı y a p ılın c a y a k a d a r fa y d a lı o lm a k ta d e va m edecektir. E sasen ne Y a y ın e v in in ,' ne de eserleri h a zırlıy an larm ta m ilm î eser verm iş o lm a k gibi bir id d ia la rı y o k tu r. E s k i h arfleri b ilm iyen yü zlerce ta rih v e e d eb iy a t tale b esiy le n üshası tü ken m iş eski tarih leri elde etm ek fırsa tın d a n m ahru m ilim erbabı, tarih severler, eski dil üzerinde ça lışa c a k o la n la r için b u cilt herhalde fa y d a lı o lacaktır. E n eski O sm an lı tarihlerin den beşini a la n bu ilk cilde ben nezaret ettim v e eserlerin ilk üçü nü kendim hazırlad ım . B u beş eser şu n lard ır:

1) “ A h m e d î” n in O sm an h tarih i h a k k ın d a îd m arizüin eserinin m etni, fiu eser 1410 d a n önce y a z ılm ıştır ve bu g ü n kü bilgim ize göre O sm a n b la r h a kk ın d a k i ilk T ü rk çe eserdir. 2) “ Ş ü k ru lla h ” m “ B e h ce tü tte v â rîh ” a d lı farsça urriumî tarih in in O sm an lıla ra ait bö lü m ü n ü n tercüm esi . B u eser 1456 - 1459 y ılla n arasın d a yazılm ıştır. 3) “ Â şık p a ga o ğlu A h m ed Â g ık î” nin “ T e v â rîh -i A l- i O sm a n ” a d lı eserinin m u k ay e se li m etni. Ş im d ilik v a rd ığ ım n eticeye göre bu eserin 1478 de y azılm ış o ld u ğ u n u k a b u l ediyorum . ■4) “ K a ra m a n lı iN işan cı M eh m ed P a ş a ” n in “ T e v â r ih üsn Selâtîn ü l- ‘O sm â n iy y e ” a d lı ara p ça eserinin tercüm esi. 1480 de yazılm ış o lan bu m üh im ese ri K o n y a lı İbrah im H a k k ı tercüm e etm iştir. 5) “ B a y a t lı M eh m ed o ğlu H a s a n ’ın “ C â m -ı C e m -Â y în ” a d lı eserinin s a deleştirilm iş, y an i bu gü n kü T ü rk çe y e çevrilm iş şekli. 1482 de y a zılm ış olan bu eseri K ırzio ğ lu İFahrettin sadeleşltirm iştir. B u beş esere ta ra fım d a n isim ler cetv eliy le , so y k ü tü ğ ü v e k ro n o lo ji cetvelleri, gerekenlerine sö zlü k ler k o n u la ra k o k u y u cu la r ta ra fın d a n dah a k o la y lık la f a y d a la n ılm a sı sağlan m ıştır. İm kân b u lu n d u k ça ö teki ciltle r de y a y ın la n a ca k tır. ıg Ş u b a t 1949, M altep e A f s ı z

A hm edî

Dâstân VG Tevarîh-i ûk-i A İ-i O sm a D ü z e n liy e n

Çiftçioğlu N. Alsız

Ç ık a r a n T Ü R K İY E Y A Y IN E V İ İST A N B U L

T Ü R K İY E B A S IM E V İ

AHMEDI 1334 - 1413

A s ıl a d ı “ İbrahim ,, , b ab asın ın a d ı “ H ızır,, dır. E sk id e n âdet o ld u ğ u üzere s hn m ış İslâm î lâ k a b ı “ T âced d in ,, dir. “ A h m e d î,,, şiirde k u lla n d ığı m ahlestir. N ereli o ld u ğ u kesin o la ra k b e lli değildir. G erm iy a n lı v e y a S ıv a s lı old u ğu söylen m ektedir. B ir ih tim a le göre de U ş a k kö ylerin d en “ S ıv a slı,, d a doğm uştur. A h m e d î ilk ta h silin i A n a d o lu d a gördü. Zam an ın ın b ü y ü k bilgin lerinden ders a lm a k üzere M ıs ıra gitti. O ra d a Ş e yh E k m e led d in ’den ders gördü. M e şh u r T ü r k d o kto ru H a cı P a ş a ile m eşh ur b ilgin M o lla F en â rî M ısırd a a rk a d a şla rı idiler. M ısırd a n dön dükten sonra K ü ta h y a d a yerleşti. G erm iy a n beğîerinden S ü Ity m a n şa h (1368 den önce - 1386) a şiirler tak d im ederek ona in tisa p etti. S^ileym an şah , şairleri ço k k ö ru y a n beğlerden b iriy d i. A h m ed î b u sırad a yin e S ü le y m an şah ta ra fın d a n h im a ye gören T ü r k şairi Ş e y h o ğ lu ’nun, b e lk i de k ısk a n çlık d o la y ıs ıy la , a leyh in d e b ulun m u ştur. B u n d a n sonra, ih tim al. K a ra m a n lıla rın h ü cu m u n a u ğ ra y ıp O sm an lılara s ı ğın an G erm iy a n lıla rın sa ra y ın d a k i râh atın k a ç m a s ıy la O sm an lılar ülkesine gele- . rek Y ıld ırım B a y a z ıd ın o ğu lla rın d a n S ü le y m a n Ç eleb iye in tisa p etti v e 'o n u n s a ra y ın d a b ü y ü k m e vk i ve n u fu z kazan dı. A hm edînin şiirlerin de S ü le y m a n Ç e le b i y e k a rşı o lan m in n ettarlığın ın izleri görülür. A n k a ra sav aşın d a n sonra, ilk z a m a n la rd a A hm edînin ne y a p tığ ı belli değildir. B a z ı sö ylen tilere göre T em ü rle kon uşm uş v e onun y aran d a b u lu n m u şsa d a bu sö y le n tiy i şim d ilik ih tiy a tla k a r şıla m a k lâzım dır. F a k a t b ir m ü d d et sonra tek ra r S ü le y m a n Ç elebin in y an ın a geldi. H er halde, S ü le y m a n Ç elebin in y an ın a dön ün ceye k a d a r epey sık ın tıla r çeliti. B u sefer B u rs a d a o turd u. B u r s a lıla rla arasın d a b ü y ü k geçim sizlik ler o ld u ğu ndan B u rsa lIla r aleyhin de ağır y a z ıla r yazd ı. S ü le y m a n Ç eleb i ölün ce ona güzel bir m ersiye yazd ı. M eh m ed Ç e le b iy e sığın m a k için o na d a m a d h iyeler ta k d im etti. 1413 te d iv a n k â tib i iken A m a s y a d a ö l dü. K ü ta h y a d a k i y e rli sö ylen tilere göre ise K ü ta h y a d a ölm üştür. A h m ed î zarif, n ü kteci adam d ı. G en çliği a şk ve şarap içinde geçm iştir. Ş iir lerinin ço k lu ğ u ve değeri b akım ın d an 14 ü n cü asır T ü r k şairlerin in en başın da gelenlerden, biridir. E serlerin in şö h reti T ü r k iy e sınırlarını aşm ış, T ü rk ista n a k a d a r u laşm ıştır. E serleri şu n lard ır : X — D iv a n : A h m ed în in şa irlik eseridir. 2 —

b akım ın d an

değerini gösteren

en m ühim

İskendernâm e r M eşh u r M a k e d o n y a lI İsken derin h a y a t v e s a v a ş la rı-

n m d estân î b ir ta sv irid ir. 1390 y ılın ın m a rtın d a ta m a m la n m ıştır. E se r ilk önce G e rm iy a n beği S ü le y m an şah a ta k d im için hazırlan m ış, onu n ö lüm ün den sonra d a O sm an lI p ad işa h ı S ü le y m a n Ç eleb iye sun ulm uştur. F â ilâ tü n fâ ilâ tü n fâ ila n veznin de, 8250 b e y itlik b ü y ü k b ir eser o lan Iskendernâm e hem id eal b ir h ü k ü m d a rın h a y a tı, hem de bir öğü t v e a h lâ k k ita b ı m ahiyetin dedir. E serin son u n a İslâ m ta rih i h akk ın d a, ta rih b a kım ın d an değersiz b ir bö lü m eklen diği gibi, S ü le y m a n Ç e leb iy e ta k d im ' edilirken O sm an lı ta rih i h a k k ın d a d a bir b ö lü m k o n m u ştu r k i bu gü n elde b u lu n a n en eski O sm an lı ta rih i o lm a k b a kım ın d an fev k a lâ d e m ü him dir. 3 — C em şîd ve H u rşîd : M e fâ îlü n m e fâ îlü n feû lü n veznin de 5000 b e y itlik bir m esn evi o lan bu a şk h ik â y e sin i A h m ed î 1403 e ylü lü n d e y a z m a ğ a b a şla m ış v e ka sım b a şın d a b itirm iştir. B u d a A hm edînin n azım y a z m a k ta k i a lışk an lığ ın ı gösterir. ■ 4 — T erv îh ü l-E rv â h : M e fâ îlü n m e fâ îlü n feû lü n vezninde, aşağı y u k a rı 4000 b e y itlik b ir m esnevîdir. O sm an lı h ü kü m d arı S ü le y m a n Ç eleb i adına y azılm ıştır. E ser bir n evi hıfzıssıh h a kita b ıd ır. Zevke, cin sî m ün asebetlere a it m eseleleri k o n u o la ra k alm ıştır. B u ba kım d a n hem şairin, hem de S ü le y m a n Ç elebin in m iz a cın a u ygu n d ur. 5 — ’D âstâ n ve T evâ rîh -i M ü lû k -i Â i-f O sm an , İskendernâm enin sonuna eklenm işse de bu n u a y rı b ir eser s a y m a k da m ü m kü n d ü r. S ü le y m a n Ç elebin in ölüm tarih i o lan 1410 d an önce b itirilm iştir. B u n la rd a n b a şk a “ H a y re t ü l- ‘U k a lâ a d lı T ü rk çe b ir kasidesi, “ K a s îd e -i S a rsa rı ş e r h i,,, “ M ir k a t ü l-E d e b ,, a d lı lû g a ta a it farsça m anzum b ir eseri, dah a v a rsa d a b u n lar bu gü n o rta d a yo ktu r. T ü r k iy a t M e cm u a sı’nın 1939 d a çık a n a ltın cı cildinde “ D â s itâ n -ı T e v â r îh -i M ü lû k -i Â l- i O sm an v e C em şîd ve H u rşîd M e s n e v i s i a d ı y l a b ir etüd y a y ın lıy a n N ih a d S am i B a n a rlı, gördüğü 22 Iskendernâm enin, O sm an lı ta rih i b ö lü m ü n ü de ih tiv a eden 13 tanesine d a y a n a r a k O sm a n lıla r kısm ın ın m u k a y e se li bir neşrini hazırlam ıştır. B u 13 n üsh a şu n lard ır : ı ) İsta n b u l Ü n iv ersite si K ü tü p a n e si, T ü rk çe y azm a lar, N u . 921 (istin sa h t a rihi : 847) 2) İstan b u l Ü n iv ersite si K ü tü p a n e si, T ü rk çe y azm a lar, N u . 166. 3) İstan b u l Ü n iv ersite si K ü tü p a n e si, T ü rk çe y azm a lar, N u . 848 (istin sa h t a rih i : 880) 4) İstan b u l Ü n iv ersitesi K ü tü p a n e si, Y ıld ız kita p la rı, ta rih kısm ı, N u . 106. 5) S ü le y m a n iy e .K ütüp an esi, Ç e leb i A b d u lla h E fen d i Y a zm a la rı, N u , 2.’ o. 6) S ü le y m a n iy e K ü tü p a n e si, L â le li Y a zm a la rı, N u . 1995. ' 7) T o p k a p ı S a ra y ı, R e v a n K ö ş k ü K ü tü p a n e si, N u . 812. 8) M u ra d M o lla K ü tü p a n e si, S u lta n A b d ü lh a m id H a n k ita p la rı. L a la İs m a il E fen d i v a k ıfla rı, N u . 294 (istin sa h ta rih i : 9 71). 9)' Ü s k ü d a r Selim A ğ a K ü tü p a n e si, K e m an k e ş fihristi, N u . 385. 10) B u rsa, Um .um î K ü tü p a n e , B a b a E fen d i K ita p la rı, ta rih kısm ı, N u , 9 (istin sa h ta rih i : 860). 1 1 ) K o n y a , Â sâ r-ı A tîk a M ü zesi K ü tü p a n e si y azm a ları, N u . 141 (istin sa h t a rihi ; 864).

12) B erlin , D e v le t K ü tü p a n e si, Ş a rk y azm a ları, N u . 4°, 1271 (istin sa h t a r i hi : 880). 13 ) B erlin , D e v le t K ü tü p a n e si, Ş a rk y azm a ları, N u . 8 °, 965 (istin sa h ta rih i: 904). B u n ü sh aların son d ö rt tan esi bende olu p N ih a d S a m i B a n a rlı o zam a n b u n ü sh alard an fa y d a la n m ıştı. N eşrettiğ i m u k a y e se li m etin b a şa rılı o lm a k la beraber gerek b a zı o k u n u şla rd a kendisine iş tira k etm em em v e gerekse N ih a d S a m i B a n arh neşrinin tü ken m iş o lm ası d o la y ıs ıy la bu n u yen iden y a y ın la m a k lü zu m u n u d u y d u k . B u n eşirdeki u su lü m ü z şö yled ir : N ü s h a la r arasın da fa r k o ld u ğ u zam an u m u m iy etle istin sah tarih i eski o lan n ü sh aların m etnini ald ık. E s k i n üsha m et n inin y a n lış o ld u ğ u m u h a k k a k o ld u ğ u zam an , tab ii, dah a y en i n ü sh aların m et n ini tercih ettik. N ü sh a fa rk la rı tarih b akım ın d an h içb ir ehem m iyeti h aiz o lm a dığı için fa r k la rı gösterm edik. Ç ü n k ü o k u y u c u y a bü tü n n ü sh a ları birden verm eği değil, en doğru m etni verm eği düşündük. N ü sh a la r a ra sın d a k i fa rk , a yn ı k elim e nin T ü rk çe ve g a y n tü r k ç e (y a n i ara p ça v e y a fa rs ça ) olm asın d an ibaret old u ğu zam an m etne T ü rk çesin i aldık. O sm an lı tarih lerin i k ü lliy a t halinde y a y ın la m a ğ a başlark en , esasen, A h m ed î gib i en eski b ir ta rih çiy i ih m a l edem ezdik. B iz im n eşrim izin ta m ilm î b ir n eşir o ld u ğ u n u id d ia etm ek a k lım ızd an geçm ez. F a k a t m erhum N e cib A sım ın v e N i h a d S a m i B a n a rlın ın neşirlerinden so n rak i bu ü çü n cü neşrin, ö tekilerden dah a doğru o ld u ğ u n u sö y liy e b iliriz. M ıs ra la r n u m aralan m ıştır. İk i kelim e a ra sın d a k i u zun ca çizgiler vezin icabı o la ra k sesli harflerden birin in o k u n m ıy a ca ğ ın ı gösterir. M ese lâ “ K i— a n d a ,,, “ K ’anda,, gibi o k u n a cak tır. S iy a h “ n,, h arfleri eski sağ ır n un h a rfin in k a rş ılığ ı dır. T ü rk çe y e a it o lan bu h u su siy e ti gösterm eden geçem ezdik. A slın d a farsça o lan ve m u h te lif n ü sh a lard a birbirin i tu tm ıy a n b a şlık lar, t a ra fım ızd an T ü rk çe y e çevrilm iştir. “ M em lek et,, an lam ın a gelen “ E l„ kelim esi, ş a ş ın im a m a k için b ü y ü k h arfle y azılm ıştır. ÇHiçIoğla Nihâi Atsız

Osman O cağı Padişahlannın Destanı ve Tarihi ve Kâfûrleıle Savaşlan

(ı) Fakat o m n yolu ■!,2) madılar.

Bu tevârîhi çün eyledüm beydn Gönlüme bir nesne düşdi nâgehân. Dahi sözler vesvese—ol ilhâmdur. Çâresi nedür anun? İtmâmdur [1], p i melikler k i—anları zikr eyledüm. Haletin ü sîretini söyledüm. Kimi kâfirdi, kim.i ehl-i sitem; Kahr idi anlard a bîş ü mihr kem. Ol Moğol sultanidrnnun hâlini, Niceyidi dinle, gel ahvâlini. Etmediler anı kim Cengiz Han Zulmdan eder idi halka 'ayân. Zulm etdiler, velî kanûn ile. Ellerin boyam adılar [2] hûn ile. Zulm kim kanûn u zabt ile olur, 'Adi bigi h alka ol âsâ n gelür. Vardur ol sözlerde bize ço,k zelel; Eydelüm şimdi— anı ki — an d a yok halel. Çün anıldı ol kamu ehl-i sitem Zikre getürelüm ehl-i 'adli hem. Analum ol begleri kim serteser Hem müsülniân idiler hem dâdger. Kamusınun işi kâfirle cidâl, G eydügi vü yedügi mah helâl. Bu kitaba edelüm a n ı hitâm. Kim anunla ola bu nâm^e tamâm. Bir gazâvetnâm e düzeyüm sana, İşid, illâ i'tirâz etme bana.

A h m ed î’nin bu b e y itle an latm ak isted iği ş u d u r : “ B a ş k a sözler kuruntudur. ( y an i gönlüne düşen nesne ) ilham dır. G ön le düşen bu nesneden kurtulnnada işi b itirm ek yan i k ita b ı tam am lam aktır İstan bu l Ü n iversitesi, T ü rk ç e Y a zm a la r ı 66 num aralı nüshada : E llerin i y u

Gaziler sorara n işe—anıldı deme, Anlar a ş a ğ a niçün geldi deme.

Gaziler Tarihinin Sona Bıraldimiası Sebebi

Sonra gelen ön gelenden yeg olur. Fikri olan bunı ki derem, bilür. , Verdi Hak in san a feyz etdükde cûd Kudret ü 'akl ü hayât ü hem vücûd. 'Akl ol üçden y eg reg idi bîgüm ân; Lâcerem sonra— oldı anlardan 'ayan. Sonra geldi enbiyâd an ol resûl, Hâtem oldı vü kam udan eşref ol. Dört kitabun som Kur'andür gelen, Fazi ile—oldur anlara, nâsih olan. Kam udan çün sonra geldi âdem î, Fazi ile oldı kamunun hâtemi. P âdişâh a şa ğ a , yukaru 'alem. Ol 'alem den pâdişâh olur mı kem? Dürr-i meknûn b ah r k a'nn d a olur. Üş has ü hâşâk yukaru gelür. Tebbet ile Kul huvallâhü ahad Bu söze höccet ki yokdur a n a red. Destanın Başlangıcı

Bir gün ol Sultan 'Alâaddin sa'îd Sordı: "Nolur hâl-i gazî vü şehıd?". Bildi anı kim g a z a key iş olur. Gazi— olanun hoşrı bîteşvîş olur. Gazî olan hak dinündür âleti. Lâcerem hoş olasıdur hâleti. Gazi olan Tanrmun ferrâşıdur. Şirk çirkinden bu yeri arıdur. Gazı olan Kak kılıcıdur yakîn, Gazidür puşt ü penâh-ı ehl-i dîn.O la kim. ol Tanrı yolm a şehîd, Öldi sanm a kim diridür-ol sa'îd.

Hak katında rızk içindedür olar. Ölmediler, belki zindedür olar. Pes heves etdi ki—ed e ol bir cihâd. O la kim gâzî uralar a n a ad. Leşkerini cem 'edüb girdi yola Gündüz Alp,Er Duğrıl anunla bile. Dahi Gök Alp u Oğuzdan çok kişi Olmış idi— ol yolda anun yoldaşı. Konyadan çün geldi Sultan Yükine, Katına geldi halâyik, yükine. Bcrylara i'zâz u ikrdm eyledi. Yohsula ihsan u in'âm eyledi. Dâr-ı küfre saldı oradan çeri Ki'—-Eller urub öldüreler kâfiri.

85 ,

A nda Er Duğrıl çoğ etdi kârzâr, Lacerem oldı cihanda nâm dâr. Urdı bîhad El ü aldı gene ü mâl, Etdi leşker dâr-ı küfri pâym âi. Ol yörede durdı bir kaç vakt şâh; Tâ ki olu' kâfirün işi tebâh. Sulh idi anunla Tatar ol zaman, İşidicek kâfire—olduğın revân, Buhban fırsat gerü El urdılar; 'Ahdi bozub gerü kîne durdılar. Bu haberden erdi çok teşviş ana, Lâbüd oldı gerü dönmek iş âna. Verdi ol etrafı Er D uğnla şâh Ki—ede d efin ehl-i küfrün sâl ü mâh. Bu kadar feth olıban rûzî ana, Döndi, gitdi gerü, Konyadan yana. Uydı an d a çok kişi Er Duğrüa; Oldur iş kim.dcrnış ile doğrıla. Ol gelenlerle gönül berkitdi ol. Hak yolm a cânını terk etdi ol. Yüridi, Sögüd Eline geldi ol. Küıc ile ol yöreyi aldı ol. Bunun üstine çü geçdi az zaman , Yüzini döndürdi andan bu cihân.

100

Gitdi Er Duğrıl cihandan, yerine [1]; Oğh Osm an kaldı anun yerine. Osman'ın Beğliği ve Durumu

105

110

Oldı Osraan bir ulu gdzî kim ol, Nereye kim vardıyise buldı yol. Her y a n a berbidi bir bölük çeri Ki— El uralar, kati edelei' kâfiri. Bilecügi feth eıdi— ol nâm dâr, İnegöl ile dahi Köprihisar. Durmadı, her y a n a leşker saldı ol. Az zam anda çok vilâyet aldı ol. Kâfir; yıkub yakub ol nâm dâr B ursa'vü İznigi eyledi hisâr. Eyle takdir etdi Hak 'azze ve cel. Ki— alm adan ol ikiyi erdi ecel. Osman Oğlu Orhan'm Padişahlığı

115

120

125

Ol ölicek aldı yerin Orhan. Ana dedi—ehl-i kerâmet: Ur, haıil Her ı an ad an yüridiben bir çeri, Rûz u şeb tâ râ c etdi kâfiri. Avrat, oğlan bulduğın etdi esîr; Kırdılar bâkî ne var yigid ü pîr. Kâfir üzre akdılar a'v ân -ı dîn; Andan etdiler gctzâ adın akın. Kâfiri karşu yerinden sürdiler; Küfri yere sokıban yitürdiler. Her yan ad an 'ilm ehli yetdiler. Dîn nedürür, şer'i takrîr etdiler. Nerede kim var idi âsâr-ı şirk Yudı tevhîd anı, hiç kalm adı çirk. Ol zam andan kim farîza— oldı gaza, Bâri anlar bigi kim kıldı gazâ?

•

( ı ) Yerinm ek = üzülmek, eseflenmek. Yerine, eski şiveye göre “ yerinerek,, de mektir.

İ Ü

------------------------------------------- --------- ^ ---------------------------------------------

130

135 ' ■ . ■ 140

145

•

150

155

160

165

Key ulu b e g oldı, b eş altı hisdr Bunlar aldı; b u n ca El, şehr ü diyar. Çünki Hak, Orhanı etdi pâdişâh Oldı ol dîn ehline püşt ü penâh. Oldı 'âlî, câvidân râyât-ı dîn, Oldı zâhir tâ eb ed âyât-ı dîn. Munsif idi O rhan ü dâd ger,_ Unudıldı—cmun ile 'adl-i 'Ömer [IJ-, K anda kim ’Osm âniler 'adli ola, O rad a 'adl-i 'Ömer nişe—anüa? Mescid ü m ihrâb bünyâd eyledi. Bunca dâr-ı hayr â b â d eyledi. Her yana- kim berbıdi ol bir çeri, Yıkrban yakdılar oda kâfiri. Doğru geldi her ne ki— işlediyse ol, • Yerine yetdi ne b aşlad ıy sa ol. Geldi her yerden a n a çok sîm ü zer; Kul,karavaş hoş, İcrtîf ü sîm ber Râyet-i.küfr oldı an d a sernigûn, Kâfirün beglerin etdiler zebûn. Az zam ânun arasın d a ol bölük Yoksul iken oldıiar cümle m.ülûk. Çünki nusrgt buldı Hakdan nâm dâr, Bursayı aldı ediben hisar. Yıkıban an d a kilîsâyile deyr M!escid eyledi b in â vü ddr-ı hayr. ■ Vardurur şimdi hayır ol dârda, Doludur ni'met der ü dîvârda. İznigi dahi çeküb rene ü ta 'a b Aldı, çün fethini eyledi toleb. Aldı anı, kâfirin kıldı helâk. Şimdi mü'min yeridür ol â b u hâk. Gör ki nice dâr^ı İslâm oldı ol; Gör nice 'ilm ehliyile doldı, ol. Pâk-dîn idi— Orhcm, pâk-i'‘tikâd; 'îlm ehli buldılar andan murâd. Geldi katına Sin an kim ol fakîr

( ı ) Adaletle ün salmış olan ikinci halife Ömeri kasdediyor.

AH BCEDl

! "

■•

170

175

180 1

185

Olmış idi îakr elinde esîr. Der iken ki— el-fakrü kâde en yekûn [1] Baht oldı— a n a gınad a rehnümûn. 'İim ad ına etdi—anı P aşa Sinan, Buldı andan m âl ü cân ü nâm ü nân. Bir bahad ur server idi Orhan Ki—an a derlerdi Nerîmân-ı zamân. Atduğı okdan uşanurdı kader. Ejdehâ rumhmdan ederdi hazar. Kılıcı—onun bir m usavver merg idi. San asın ol bâd, u can lar berk idi. Gürzin aldukda ele ol nâm dâr Düşer idi korkuya' Sâm -ı suvâr. Bahşişi var idi, lîkin hâtemî. Cuşişi var idi, lâkin rüstemî. Mü'mine rahmetdi, âfet kâfire. Salm ış idi bin m ahâfet kâfire. Mihriyidi mü'mine anun şifâ. Kahfıyidi kâfire anun cefâ. Laza düşmiş idi andan velvele, Üngürüs'ün Ellerine zelzele.

Orhan'ın Savaş ve Uğraş îçin Süleyman Paşayı Esre Y ak aya Göndermesi

190

195

Ulu oğlıydı Süleym an P aşa nâm, Andayidi şart-ı serverlik tam.âm. Hem şecâ'at, hem sahâvet ehlidi. Hem siyâset, hem riyâset ehlidi [2]. Hûb evsâf ile ol mev 3 Ûf idi; Şöyle kim eltâf ile m a'rûf idi. . Dâyim â ederdi cehd ü ictihâd Kim ölince dîn yohnda— ede cihâd. Fikre düşdükde ol A saf-rây idi C enge girdüginde saff-ârâyidi.

( ı ) “ Y o k su lîu k az kalsın k ü fü r sayılacaktı^, dem ek olan

“ el-fak rü kâde en y e k û ’

n ü kü fr,, den alınm adır. F a k a t A h m ed î v e zin za ru retiy le sondaki “ kü fr,, ü alm am ıştır. (2 ) “ E h li idi,, v e y a “ ehliyd i,, y erin e “ ehlidi,, denilm esi v e zin zaru reti d o lay ısıy la d ır.

200

205

210

215

220

.225

230

Ne fazîletdür g azâ bilür idi. Hak yolm da terk-i can kjlur idi. Şîr-gîr idi vü hem şimşîr-zen. Hqsm-bend idi vü hem düşmen-şiken. Berbidi— Esre G e çe y e—anı Orhan Kim g aza ede orad a bir zam ân, Kim yüriye leşker ile—ol ndmdâr. Memleket feth ede vü şehr ü diyar. Ne ki kâfirde bulur ise yıka, Hânum anların kamu oda yaka. Da'vet ile gelrneyeni öldüre. Leşker-ı isldmı galib oldura. Tanrı emri vü atası rey'ile [1] Vardı kafir Eline çeri bile. Dîn içün etdi orad a çok gazd; Oldı gâzî olm ağa adı seza. Nereye kim vardı, galib oldı ol. Çok diyar u sehr ü k a i'a aldı ol. Ol a ra d a şol kadar eyledi ceng Ki— andan uşanurdı m ağribde Firenk. K anda kim erdi ise ol nâm dâr Feth edüb Elleri aldı vü diyar. Her murad ki istediyse buldı ol, Lâcerem bir ulu sultân oldı ol. K al'alar verdiler a n a m âl ü b âc; Aldı kâfir beglerinden çok harâc. K anda kim buldı kilîsâ yıkdı ol, Nâkus u zünnârı oda yakdı ol. Ol kadar ceng eyledi ki—an d a sipihr Aferîn eyledi a n a m âh u mihr. Yere sokub- eyledi küfri nihân. Lâ ilâh illallahı [2] kıldı 'ayan. Çok kilîsâ yıkdı, m escid yapdı ol. İkilik yoğ idi, bire dapdı ol. Niçe kez eyledi an d a ol kıtâl.

( ı ) “ A ta sı re y ’i ile,, dem ek lâzım ken v e zin zaru reti d o layısıy la “ re y ’ile,, dem iştir, (2 ) “ L â ilah e illallah ,, yerin e v e zin zaru reti d o lay ısıy la “ lâ ilâ h illallah ,, d e n m iş tir. T ü rk çe si : “ B ird ir A lla h , andan a rtık T a n rı yok,, y a h u t “ Y o k tu r ta p aca k , Ç a la p tır ancak,, d iye söylenebilir.

235

240

245 - -

■ 250'

255

260

265

Niçe küfr ehlini etdi pâymccl. Vize vü M ığalg ara vü İpsile Feth oldı cma bu üçi bile. Anda kâfir leşkeri oldı zebûn, Râyet-i küfr oldı an d a sernigûn. Az zam anda çünki geçdi ay ve yıl, Doldı Allah Ekber [1] ile şehr ü E l , . Isa dapulduğı yerde ol zaman Şimdi anılan Muhammeddür hemân. Bir zam andan sonra— a n a ,erdi ecel. Ç âre ne Hak emrine azze ve cel. Film esel nedür cihan? Bir rehgüzer. Bunda uğrayan kişi gerü gider, Çünki c:dı yerdürür, ne bulsa yer. Ö gm egil anı-, nice gerekse yer [2 ]. Dünyenün ,mihrini gönlünden gider. Üş bu 'menzilden ki El durur, gider. Çok em el dutup sa n a kim dedi az [3] ? Çün bilürsin omrüni kirn olur az, Fikr et, kimleri kahr etdi cihan! Kimler olmuşdur y er altında nihân? Doprağun her zerresin etsen taleb Bulm a bin zülf ü hâl ü hadd ü leb, Hûb yo'zar, hûb nakş urur, düzer. Çün tamâm, eder anı, gerü bozar. Lutf u kahrı Hakkun olmakçün ayan Emr ile geldi vücûda bu cihan. Besler ü .arturur erdükde kemâl, Ol kem âle ergürür naks u zevâl. Oğlı içün etdi n âle Orhan; Ölüye nef' eylemez âh u figân. Bir zam an çünkim bu çarh-ı âbgû n Geh serefrâz eyler ü geh sernigûn. Gündüz ü g ece yüridi mihr ü mc;h. Geldi, gitdi m z u hefte, sâl ü mâh.

-■

( ı ) “ A llâ h u E k b e r „ dem ek gerekirken v e zin zaru reti d o lay ısıy la “ A llâ h E k b e r „ denm iştir. (2 ) “ Y e rm ek ,, = ■ Z em m etm ek’te n emir. (3) “ A zm ak ,, == Y o lu n u gagırmalrtan em ir.

270

Geh hazân erdi vü geh tdze bahar. G âh tîre şeb, gehî rûşen nehâr. Tanrıdan v a'd e eriben Orhan Oldı bundan huld b â g ın a revân. Dutıban otuz dokuz yıl tâc u taht Cennetün gülzârrna iletdi raht. Murad Beğ Gazinin Padişahlığı

275

280

285

290

295

300-

Aldı anun yerini G âzî Muncrd Kim cihâd u gazv idi a n a murad. Pâdişâh-ı kâmil ü dânâyidi. Sâhib-i tedbîr ü ehl-i râyidi. Gönli pest ü himmetiyidi bülend. Nef'i çok u yoğ idi an d a gezend. Kaygusı d ahi—olsa ol şâd ân idi. Hâr içinde gül gibi handan idi. Her ki— a n a erse fakır ü y â garîb Ni'metinden bulur idi çok nasıb. Niçe düşmişlere oldı destgîr. Niçeleri etdi yoksulken emîr. Niçelerün başını götürdi ol Yerden ü pes göklere yetürdi ol. Bînevâlıkdan koyuban Çenderi Katına geldi Halîl-i Çenderî. Bu kam usıyle ki 'ilmi az idi. Her hünerde ’âri vü nâsâz idi. Gurbet ü hâlin ü fokrin bildi ol. Lutf ile—anı ehl-i m ansıb kıldı ol. 'Akıbet mülke anı etdi vezîr, Ne vezâret ki— oldı bir ulu emîr. Şa h olanun işi böyle gerek. Ki— olm aya levh-i kerem den a d ı hak. P âd işâha şöyle gerekdür ncczar Kim katında —ola b erâb er hâk ü zer. Şâ h d a gerek ki—ola yümn-i hümây, B ay ola ererse anct bir gedây. Çünki ol Gâzi M urada erdi baht

•' -w

305

310

31'5

Buldı ârâyiş anunla tâc ü taht. Nezr etdi kim kıla dâyim gazâ. Anı ede kâfire ki-—oldur seza. Vardı and a kuvvet ü tâb ü tüvân; Nevcüvân idi vü hem nev pehlüvân. . Ol bahadurlıkda key m a'rûf idi. Hem g a z a y a himmeti masrûf idi. Oldılor y ağ ı a n a kardaşiarı. Kamunun bitdi elinde işleri [1]. Kılıcından oldılar cümle tebâh. Olmaş idi a n a Hak lutfı pencth. Evvel: ol idi ki Rûma sundı el. K aysere erürdi çok dürlü z.elel. Aldı Engûriyye'yi ol harb ile. Dutdı Sultan Önini hem dcirb ile.

Karamcmhlann Murad Beğle Savaşı ve Karaman Çerisinin Bozgunu

320

325

330

(ı)

Etdi anunfa K aram an şah ı ceng, Lîkin oldı yer yüzi gözine teng. Her yan ad an istedi ’avn ü meded. Bu penâh etdi a n a k i— oldur samed. Her b-ahadur kim Tatarda var idi. Kamu a n a leşker ü hem yâr idi. Varsak u Durgut u Türk ü Rûm u Şam Anun ile bileyidi—an d a tamâm. Çün işitdi bu işi G âzî Murad, Germ yüridi edem deyü bir ad. istem edi kim seneden al meded, Feth verdi'—'Ona tevekkül^ çün Sam ed. Berk [2] bigi erişiben urdı darb, Düşmen ile eyledi şîrâne harb. Gıdalar sındı, uşandı tîg-i tîz. . Sancfyıdun kopdı rûz-ı rütahîz. Hem Tatar, hem Türk ohban telef

M u rad M o lla K ü tü p an e si, S u ltan

A bd ü lh am id H an k ita p ları, L a la

E fe n d i v a k ıfla rı, 294 num aralı nüshada : K am u n u n y a td ı öninde b aşlan . (2 ) B e r k = K a lın “ k „ ile olan v e yıld ırım dem ek olan “ berk,,.

İsm a il

_-------------------------- .-------------:------------------------------------ ------------------A H 3I E D Î

335

340

Kılıcına cmun oldılar 'alef. Kacdı öninden Karam an şahı— anun; Oldı mihr ile sipihr ü mâh anun. Raht u büngâhı kamu terk etdiler. C an ,'azîz olur, kaçuban gitdiler. Çünki Karam anda bilürsin ne var, Vardı, dahi an d a oldı târmâr. Niçe begler andcr oldılar helak. Niçe yigidler düşiben oldı hâk. Çün müyesser oldı işbu feth ana, Kıldı yine 'azmi kâfirden yana.

Murad Beğ Gazinin Savaşm ak ve El Almak îçin Esre Y akaya Gitmesi 345

350

355

360

365

Çün Kgramcrn leşkeri— pldı târmâr, Gerü ol kâfirleri kıldı şikâr. Nereye yüz dutdısa [1] buldı zafer; Kılıcı sindâna oldı kârger. Oldı peykânı— okınun peyk-i kazâ, Erdügi yere erişdürdi fenâ. Mülk sayd etdi bu Kâf-ı nâmdâr. Şöyle kim K afa—eyledi Sâm -ı suvâr. Çün gazadan yoğ idi anda garaz, Cüz rızâ-yı Hak ki— ola a n a 'ivaz. Lâcerem kirii kâfire buldı zafer, ■ Kıldı dâr ül-küfri ol zîrüzeber, T â'ata ihlâsdur şart-ı kabûl; Tâ'atun fazlı olur ansuz fuzûl. Tâ'atından kişi an d a bula hayr, Hak ola gönünde, pes olm aya gayr. G ayrdan gönlünde var ise eser Hayr deme tâ 'a ta kim oldı şer. Bulmamışdur hayr her kim dedi gayr. Gayrı çandan mahv et ki— iş ola hayr. Hakdan ayruğı gönülden sür, düriş

( ı ) “ D u td ı ise,, v e y a “ dutdıysa,, dem ek gerekirken v ezin zarureti dolayısıyla böy'ie söylenm iştir.

Diler isen kim yavuz olm aya iş. Bu söz üzre bir hikâyet edeyüm, S a n a Kur'andan rivayet edeyüm. Doğru Yürekli Olmayış Hakkında Hikâye

370

375

380

385

390

395

^ 400

Çün Benî îsrâile gazv oldı farz, Ki—ödenecek nesnedür, şöyle ki karz. Hasmı—olarun leşker-i 'Amlîk idi; Kâfir idi cümle vü zmdîk idi. , Lîk m ecmû'ı bahadur, tîgzen. Tirendaz idi vü leşker-şiken. Ol g a z a y a korkudan varmadılar. Hakkun emrine boyun vermediler. Düşmene kıldı Hak anları zebûn; Oldılar cümle zelîl ü sernigûn. Kırdılar anları edüb dârügîr, Avrat, oğlan, kamu etdiler esîr. Komadılar nesne, kamu urdiîar; Ellerinden dahi cümle sürdiler. Çün Benî îsrâile erdi— ol belâ, Oldılar mihnet elinde m übtelâ. Bildiler kim terk-i emr idi seb eb . Kim bu lara, erdi Tanrıdan gazeb. Avrat, oğlan cümle oldılar esîr. Kalm adı— an lara kişi ki— ola einîr. Oldılar bîserver ü bîser kamu, Kaldılar bîkuvvet ü bîfer kamu. İçlerinde bir peyem ber var idi Ki—a d la a n a Rûmiyâ derler idi. ' Dediler a n a ki bize destgîr O lıban bir kişiyi etgil emîr Kim biz anun katına cem' olovuz. . Hasmdan ola ki bir kîn cdavuz. Rûmiyâ dedi ki—emîr olursa siz Gerü şâyed ki g azâ etmeyesiz. Dediler n ice— etmeyevüz kârzâr? Gitdi oğul u kız, alındı diyar. F : 2

405

410

415

420

425

430

435

Çün diyar u oğul u kız oldı yâd, Gazvden olariı deyen olm aya şad. ■Hakdan üyruk çün garaz düşe—ara y a Şirk olur; ol Hakka nice ■'j.’-a'raya? Dediler kim biz ediben kctrzdr Can verelüm çün buyurdı Girdgâr. .Can onundur, yolm a terk edelüm. Gönlümüze 'ışkını be:kideiünı. Zî sa'âdetlü zî devletlü cani Ki— edeler Hak yolına ara, revân. Oldurur ihlâs kim Hakka kıla, Dahi ne v arsa gönülaen mahv ola. Hor görine gözine kâinat. Hakkı deyen g ayra etmez iltifat. Etdi TĞIûtı olara Hch emîr. Kim ed eler düşmen iıe ddrügîr. Yürüdıler hasm üzre varm ağa, Düşmene kenclülerini urracğa. Issı gündi, bir su/a ;;yradılcr. Kam.usı dil-aûhte ü teşne-clger. Hakdan erişdi olarv" ibtiıâ. Gıdılar 'ju içm em eğe m übtelâ. V ahy oicı iv—o! ryayı—içm eyo -kiçi. U ğrcyub geçm e;: oLo; caıdci’ i;:i. Her kim içe, İjb' av u ç iço rı<-:min. Eyle eden kiş' ola j:dl:-duL Bu y azây a oldurur kim yara^-^;: Girmeye do:hı kişi ol araya. Ol ki ihlÛG €İüi degüldi kamu, İçdiler, süst oldılc:;’ kid, u!u. O rad a .mecmû'ı .bîmdr oidılar; H asta vü b îçare vü zar oidılar. _ Çok içenlerün oiibcn cc.nı süst, ■Az içenler kaldı cümle tendürüst. Yoğ idi—itilâsında anlarun safa, Lâbüd oldılcr b e lâ y a m übtelâ. Üç yüz 'on üç kişi kalrmşdı-hem.în, Lîk cümle muhlis ü pâkîze-dîn.

440

Yüridıler Tanrıdcâi îeth isteyü, Lâcerera kim oldı işieri eyü.

445

Anda Dâvud etdi Câlûtı helak. Oldı 'Amlîkîler ucdcn u ca hâk. Çok içenün çünki ihlâsıydı kesı, Kayguları bîş oldr iâcerer;ı, Az içenün çün degüldi—ihlâsı süst,

450

Lâbüd oldı işleri cümle dürüst. IşDu sözden kim scaıa etdum beyan, Biiinür 'Osmdniler h â ’ı 'ay cn . Âl-i Osmanun çün ihldsı—oldı hâs, Buldılcr Hak hczretinde ihtisas.

' 455

Kanaar vardılar ise. yol buldılcr. Ellor aiıb [ I j halka g clib oldılcr. C ısa ihlâisında cn lcru n zelel, Düşeyidi— işlerine bir rez hclei. Ey îevârihi bilen k i:i 'o'/ân

460

Biiür isen eyiegil h'ov:a beyân. Kim kopalıdan Muharnmed ümmeti Kim olardurur Halîiün milleti. Farz olalı bu halk üzre cihâd Euniarun gibi kini, eldi ictihâd?

465

KĞiir elinden bu mikdâr El r.e şehr A lıbcn kıldı mülûkin cümle kahr. Ummetî ta'lû vo lâ rû'la [ a] deyen Bunlarun-çün [3] dedi, pes fikr eyle sen. Söz öküşdür, çünki ol G âzî Murad

470

Pâk-ihlâs idi vü pâk-i'tikad. Yapdı dârülhayr ü câm i' , türbe hem; Bâri ölmekden an a d-ahı ne gamı? 'Ükbayiçün dünyede yapdı makam, Ki—and a âsûde olurlar h âs u 'âm.

( ı ) B u ra d a harekeli olarak “ a h b „ şeklindedir. (2 ) “ Ü m m etim y ü k se lir v e h içbir şey onun üzerine yükselem ez,, dem ektir. (3 ) “ B un larun -çün ,, — bunlar için. “ B u n lar için,, yerin e “ buniarun içün,, dem ek eski b ir şive hususiyetidir.

475

480

Diriyiken halka erdi râhati, Öldi hem gerü eriştir ni'meti. Rûm Elini çün m üsehhar eyledi, Beglerin kendüye çdker eyledi. Laza dahi—etdi tam a' encâm -ı kâr, A ra yerde düşdi lâbtid gîrüdâr. G ebr ti Tersâ g a rb a değin her ne var Laza leşker berbidiler bîsümâr. Ki— edeler Gâzî Murad ile neberd, Kılalar onun vücûdın hâk-i gerd.

Kutlu Sultan Murad Beğin Puta Tapan Sırpla Savaşı, Şehid Olması Ve Kâfirlerin Bozguna Uğraması

485

490

495

500

Etdi G âzî Han olcrrun ile [1] ceng. Şöyle ki— oldı yer yüzi an lara teng. Kopdı bir ceng a ra d a kim rtizıgâr Etdi târihini anun yâdigâr. Baş idi her y a n a kim etsen nazar, Gövdeyidi nereye kılsan güzer. ' K ana gark olmışdı doprağ ile daş, La'l-reng olmış idi her kurı, yaş. Y er dolu b aş u ten idi kat kat, Küşteler üstinde yürür idi at. D arbdan ol h arbd a olub zebûn Kaçdı kâfirler oradan sernigûn. kova gitdi düşmeni hayi ü sipâh Kaldı bir kaç kul ile bir yerde şâh. Durdı—orad a kim dönecegez çeri Ol a ra d a bulalar ol serveri. K anlara bu laşıban tâ p â vü ser Bir G ebir yatur imiş an d a meğer. Gövdeler içinde olmışdı nihân, Lîk G âzî Hanı görürdi 'ayân. Çün kaza erdi, yaturken durdı ol; Sıçrayu b h ançerle şâhı urdı ol. Ol a ra d a —ol demde sultân-: sa'îd

( ı ) “ O laru n ile,, = olar ile, onlar ile. E sk i b ir şive hususiyeti.

■

505

510

Gâzi>yidi m utlaka oldı şehîd. Ç âre ne? Çün böyledür çarhun işi. Baki olmaz dâyim â zinde kişi. Gâziyidi vü gazad a b er Hak ol, Çün şehîd oldı, şehîd-i mutlak al. isti anet dile rûhından anun. Ki—eresin fethe fütuhmdan anun. Go 2â Murad Oğlu Muzcrffer Sultan Bayazıdın Padişahlığı

515

520

525

530

535

Çün şehâdet buldı gâzî-i şehîd Yerine oturdı Suhan Bâyezîd. Ata,dede bigi adil aldı ol. ’ Dükeli işlerde kâmil oldı ol. llm ehlini severdi—ol nîknâm, Verür idi— in am, ederdi ihtirâm. Hoş görürdi anı kim abid ola. Hoş dutardı anı kim zâhid ola. Şeyh Efendi geldi o n a bînevâ, Etdi—a n ı m ecm û'-ı halka pîşvâ. Çok m an âsıb verdi—a n a ol şehriyâr, El ü gün ü k al'a vü şehr ü diyâr. Rûmdan Sivas u Tokadı—ald ı ol, Caniki—alu b Sam suna geldi ol. Çünki oldı feth ol dahi ana, Döndi gerü dâr-ı mülkinden yana. Tâ behadd-i— Antöliye şehr ü diyar Kamusım feth etdi— ol şehriyâr. Ne A laşar kodı vü n e Saruhan, Ne—Aydın u ne Menteşe ne Germ iyan [1]. Kastom oniyye dahi feth oldı— an a; ■ Böyle olur devlet işi çün ona. Çün K aram an Ellerine geldi ol, K onya vü Lârendeyi dahi— aldı ol. Komadı ol yörede şehr ü diyar.

‘ >

( ı ) B u m ısra B u rsa v e B erlin n üshalarında şu şekild ed ir : N e A y a su lu k K o d ı nc G erm iyan .

540

545

550

555

560

Kamusım feth etdi—ol namdctr. Geldi dârülmülkine aturdı şâd, Memleketde kıldı gayet '-adi ü dâd. Halk ol 'adli çü- andan buldılgr; Ulu, İdci işe meşgul oidılar. Bu kamu Rûm içre bir yer kalmadı Kim onun 'adliyle m a'm ûr olmadı.Kalmadı kişverde ne sahrâ, ne dağ Ki—olmadı öl kişt y â bustan y a bağ. .Fir zam andan zühd etdi— ol aşikâr, îşi îâ 'a t oldı— anun leyi ü nehâr. Almadı hergiz eline ,câm u mey. Dinlemedi d ahi,hergiz çeng ü ney. Şâh-ı 'O sm ânî ki 'adi ile 'Ömer, Bildi ki—olur kadılar bîdâdger. İşleri rişvetdürür tagyîr-i şer', Hîç anm azlar nedürür asi u fer'. Dünyesiyçün,ki— a n a gerekmez nazar. Hakkı bâtıl, betili hak der olar. Cem 'etdi koınusîn, sordurdı ol; Ne ki ald ılar gerü verdürdi ol. G ereğince etdi a n la ra cezâ, Yavuz işlüye yavUzlukdur seza. Cehd ile bir zerre getürdi yola, Râstrûhk hod olardan nice— ola? Bunun üstine çü bir kaç rûzigâr Gitdi vü geldi gerü leyi ü nehâr. Emriyile Halikun 'azze ve cel, Mısr sultânına erişdi'ecel.

Bayazıd B eğe î-tısır Sultanı Barkukun Ölüm Haberinin Gelm esi 565

570

Bunı—işidüb Şâm a ol kasd eyledi, Mısr benüm. oldı deyü söyledi. Demedi ol öldi ben dahi'—.ölürem. Şöyle kim ol oldı ben dcchı—roluram. Öldüğünden sa n a gerekse haber Konşıiar öldügine eyle nazar.

Tet'âr& .-i rsîiilMÎ-;-!

575

580

585

590

595

O s i e s j i --------------------------------------------------------^ ----- 23

N uşrevâna dediler m üjde i şah! Kim falan düşmen ölüb oldı tebâh. Dedi oldur müjde kim ben cimeyem. Şöyle kim ol oldı ben dahi—olmaTC-m. . Müjde neyçün? Ben dahi; öiiserem, Şöyle kim ol oldı, hâk olısaram. Düşmen öldügi habercidür sana; Kim varursm sen dahi hem ol- yana. Fırsatıdur deyübenün dutdı yol, . . Leşker ile M aldına'ya vardı ol. . Feth etdi— anı egirdüb bir zaman, Gerü, dâr ül-mülke dönderdi "inan. Geldi kim. kış otura y arağ ede, ' , Gerü yazın Şâm fethine gide. -Bu kamu eıdüg;-—onun tedbîr idi. Bilem>edi anı kim' icrkdîr idi. Adem_î tedbîri g,olmaz lıîç işe O rad a kim Toan iakdîri— erişe. Her ne kim takdir ise n âçâr olur. ■ Pes bu tedbîri-eyit nişe gelür. Bu a ra d a Rûma yüridi Tem^ür. Mülk doldı fitne vü havf u fütur. Çün Tem^ürün hîç 'adli yoğ idi. , Lâcerem kim zulm. ü çevri çoğ idi. Zikri vahşet, çünki vahşetdür yakın; Anı anmam-akdurur hîle hemîn.. Ol fütûr içinde gitdi şehriyâr, Yıkılub yakıldı çok şehr ü diyar.

_ ■..

■ , .

Y cthğı Y er Nur Olsun, Kutlu Şehid Sultcm Emir Süieym anm Padişahlığı ! 600

Mîr Süleym an oldı—anun yerine şah .Kim nefis mihrinden urur mihr ü mâh. 'Adline edüb nazar görgil 'ayan, Gün bigi rûşen, n e hâcetdür beyan? Ol a ra d a kim ola ol. dâdger , ' . Kim olur Nûşinrevân u yd 'Ömer.

605

610

6,15

620

625

630

635

640

Himmeti katında— anun bilgil 'ayan Bir cevedür Cevne-i Hindûstân. Mühr urduğında m um a hâtemi Bir g ed â y a kul eder yüz Hâtemi. Hulkmun hüsnine gayet yokdurur, Lutfına hergiz nihayet yokdurur. Hüsninün vasfm eşidüb Müşteri 'Işbncr—oldı can veriben müşteri. Atınun na'lin görüb der Aftâb ' îm renüb: Yâleyteni küntü türâb [1], G erçe leşker var u gene ü dest-res, Lîkin etmez mülk alm ağ a heves. Himmeti katm da— anım mülk-i zemin Bir uyazun kanadıncadur hemin. Mülk istese— olmadın a ra d a harb Feth olayıdı a n a şark u garb. Ol mürüvvetlüdür ü ehl-i 'atâ, Ol füfüvvet ıssıdur, ni'm el-fetâ [2] Kibrden nefsi olubdurur berî. Hem yavuz ahlâkdandur ol arı. ■ Hûb evsâfına—anun yokdur kerân. Pes am ben nice edeyüm beyân? Bîkerân nesneyi kimdür, kim bile? Y â anım şerhin ol eyidebile. G er ecelden verilür ise âm ân • Tcmrınun fazlıyile bir k aç zam ân Bir kitâba dahi bünyâd edevüz, Mîr Süleym an netdi, an d a eydevüz. Ol meliklerden ki zikr etdüm san a • Adların evsâf ile önden sona. Bu melik adı n ola geldiyse son Çün kam udan rütbet ile oldur ön. Geldiler evvel hezârân enbiyâ, Pes Muhammed geldi tâc-ı evliyâ. Lâbüd oldı komusınun hâtemi. Kim Hak anunçün yaratdı âlemi.

( ı ) “ N e olurdu? K e şk e to p ra k olsaydım ,, (2 ) “ N i‘m e l-fe tâ „ «= cöm ertlerin en iyisi.

645

650

655

660

665

670 ‘

G erçe âhırdur semer, evvel şecer, Lîk rütbetde şecerden y eg sem er. Kim sem er getürm eg içün ieyz-i cûd Hakdan erişdi bu e şcâ ra vücûd. Evvel İncîl indi, Tevrît ü Zebûr, Sonra Kur'dn ki— oldurur yekpare nûr. Gül, benefşeden yeg olur bîgüm ân; Lâbüd andan sonra gelür ol 'oyan. Tebbet önden sûre-i Ihlâsdan. ^ Nişe yazıldı deyeyüm dinle sen. Anun içün kim bile halk-ı cihân Kim son önden yeğrek olur bîgüm ân. Çün bu şâh idi—âferînişden murâd. Kamudan sonra geliben buldı ad. Ben dahi— anun ad ın a edüb hitâm Eyledüm bu nazmı vasfıyla tamâm. Ahmedî hem devrine erdi onun. Yolm a cân u cihân verdi anun. Erdi bu ikbâl ü 'izze lâcerem , Zî hüdâvendî vü sultân-ı kerem. Nesneye nakdin veren ebleh olur, Fikrsüz iş işleyen gümreh olur. Niçe kim alem de sâyed âr u nûr, Devletine ermesün anun fütûr. Eksük olmasun cihand a sâyesi, Çarh olsun rif'crtınun pâyesi. 'Ömr b â g ın a erişmesün hazân. Yerine kimse getürm esün cihân. Bu cih ân a ol gereklüdür yakîn Kim cihânun canı oldurur hemîn. Çün tevârîhi bu resm e— etdük beyân Kim işiden kişi —anı anlar 'ayan.

' '

r "

Ahmedî'nin Osmonlı Tarilımdeld Vu’kraaim H ülâsası Ş a ir a n e sö z le ri v e te ş b ih le r i, O sm a n U ta r it îia i

ilg ile n d ir r a iy e n b ö lü m le r i v e

ö ğ ü tle r i çîk a rcU k ta n so n ra A iım e d î’d e k i ta r ih î v e k a y i o n u n a ğ z ın d a n ş u ş e k ild e h ü lâ s a e d ile b ilir : B i r gü n S u lta n A lâ a d d in g a zi v e şe h itle rin h a lin i s o ru p g a z a n ın b ü y ü k v e iy i b ir iş o ld u ğ u n u ö ğ re n in c e k e n d is i de b ir s a v a ş e tm e ğ e is te k d u y d u . G e risin i t o p la y ıp s a v a ş a y ü r ü d ü . G ü n d ü z A lp , E r tu ğ r u l, G ö k A lp v e O ğ u z d a n ç o k k iş i k e n d is in e k a t ıla r a k s a v a ş y o ld a ş ı o ld u la r . K o n y a d a n S u lta n Ö n ü n e g e lin c e h u z u r u n a b ir ç o k k im s e le r ç ık ıp b a ş e ğ d ile r. Z e n g in le re ih s a n e tti. Y o k s u lla r ı n im e tle n d ird i. O r a d a n k â f ir ü lk e s in e 'g ir d i. E r tu ğ r u l, o r a d a y a p t ığ ı g a z a la r la ü n k a z a n d ı; p a r a v e m -jl e d in d i. O sıra d a S u lta n A .lâ a d d in ie b a rış üzere b u lu n a n T a t a r la r o n u n s a v a ş t a o ld u ğ u n u iş itin c e fır s a t b ilip a n d ı b o z a r a k d ü ş m a n lığ a k a lk ış tıla r . B u h a b e rd e n ç o k y iik s ü n e n s u lta n geri d ö n m e k m e c b u r iy e ti

k a r ş ıs ın d a o r a la r ı

k â fir le r d e n te m iz le m e s i iç in E r tu ğ r u la v e r d i. - K o n y a y a d ö n d ü . k e n d is in e u y a n ç o k m ü d d e t so n ra ö ld ü

k iş ile r le iş v e g ö n ü l b ir liğ i y a p a r a k

E rtu ğ ru l orad a

S ö ğ ü t E lin i a ld ı. B ir

O ğ lu O s m a n u lu b ir g a z i o ld u . H e r y e re çeri g ö n d e re re k

b a ş a r ıla r k a z a n d ı.

B ile c ik , İn e g ö l v e K ö p r ü h is a r ı a ld ı. B u r s a ile İz n iğ i de k u ş a t t ıy s a d a

öldü.

a la m a d a n

Y e r in e o ğ lu O r h a n g e ç ti. K e r a m e t e h li a zizle r o n u d e s te k le d ile r . H e r y a n d a n ç e ri y ü r ü t e r e k k â fir le r i y a ğ m a e tti. K a d ın , ç o c u k t u t s a k e ttile r. D în y a r d ım c ıla r ı k â fir le r ü ze rin e a k t ık la r ı iç in g a z a n ın a d ın a a k m d e d ile r. H e r y a n d a n b ilg in le r g e lip d in i iy ic e y e ı t e t i r d i l e r .

O r h a n b ü y ü k b ir b e ğ o la r a k

beş, a ltı h is a r a ld ı.

D m e h lin e d a y a n a k v e s ığ m a k o ld u . Z a m a n .n d a d in b a y r a k la r ı y ü k s e ld i. İ n s a flı v e â d ild i. O s m a n lI la r ın a d a le ti k a r ş ıs ın d a

O m e r in a d a le ti u n u tu ld u .

M e s c itle r

v e h a y r a t la r y a p t ı. H e r y a n a g e rile r g ö n d e ıip k â î i ı l e r i d a r m a d a ğ ın e tti. H e r b a ş ■ ladığı.işı b itird i. Ç o k a ltm , g ü m ü ş, k u l, k a r a v a ş ele g e ç ird i. K â f i r b e ğ le rin i â c iz v e z e b u n k ıld ıla r .

O r h a n ın a d a m la r ı y o k s u lk e n az z a m a n d a b e ğ le r g ib i o ld u la r.

K u ş a t ıp B u r s a y ı a ld ı. K ilis e v e m a n a s tır la r ı y ık ıp m e s c it v e h a y r a t y a p t ı.

B ir

ç o k e m e k v e s ık ın t ıy l a İz n iğ i d e a ld ı. Ş im d i o ra s ın ın s u y u , to p r a ğ ı m ü m in y e r i d ir v e b ilim a d a m la r ıy la d o lu d u r . A r ı d in li v e a n in a n ç lı o la n O r h a n z a m a n ın d a b ilim e rle ri m u r a tla r ın a e rd ile r.

Y o k s u llu k t a n b u n a lm ış b ir h a ld e o n u n y a n ın a

g e le n S in a n , rü tb e s i j^ ükselerek S in a n P a ş a o ld u . B a h a d ır b ir b a ş b u ğ o la n O r h a n â d e ta z a m a n ın ın N e r îm a n ıy d ı. O k u n d a n k a d e r p a r ç a la n ır , k a r g ıs ın d a n e jd e rh a ç e k in ird i. K ı l ı c ı ş e k ille n m iş ö lü m d ü . S a n k i o b ir rü zg â r, c a n la r d a y a p r a k t ı. G ü r z ü n ü ele a ld ık ta S a m b ile korkuj^ a d ü şe rd i.

V e r ir k e n H â te m , c o ş u n c a R ü s -

te m g ib iy d i. M ü s lü m a n la r a ra h m e t, k â fir le r e â fe tti. Ü n ü n d e n S ır b is ta n a v e lv e le , M a c a r E lle r in e s a r s ın tı d ü ş m ü ş tü .

K e n d is in d e b a ş b u ğ lu k ş a r t la r ı ta m a m o la n S ü le y m a n P a ş a o n u n b ü y ü k o ğ lu y d u . Y i ğ i t li k , c ö m e rtlik , s iy a s e t, b a ş b u ğ lu k h ep o n d a idi.

B ü t ü n iy i v a ş ı f la ı a

m a lik ti. D a im a s a v a ş v e u ğ ra ş ed e rd i. D ü ş ü n c c s i is a b e tli, s a v a ş ı y ır t ıc ıy d ı. O r h a n o n u s a v a ş iç in E s re G e ç e ’y e g ö n d e rd i. O r a d a d in iç in ç o k g a z a la r e d ip g a zi o ld u . Ç o k şe h ir v e k a le a ld ı. B a t ıd a k i F ir e n k le r b ile o n d a n y ılm ış tı. K â f i r b e § le rin d e n h a r a ç a ld ı. K ilis e le r i y ık t ı. Ç a n se sleri y e r in e " B ir d ir A lla h a n d a n a r tık T a n r ı y o k ., se si d u y u lu r o ld u . V iz e , M a lk a r a v e İ p s a la ’y ı a ld ı. F a k a t n e ç a re k i e ce l e riş ip ö ld ü . O rh a n , o ğ lu iç in ç o k y a n ıp y a k ıld ı. O r h a n d a 39 y ıl p a d iş a h lık ta n so n ra ö ld ü . Y e r in i G a z i M u r a d a ld ı. O d a e rgin v e b ilg in p a d iş a h tı. A lç a k g ö n ü llü , y ü k s e k h im m e tliy d i.

K aj^ gısı o ls a d a s e v in ç liy d i.

N ic e d ü ş m ü ş le r in e lin d e n tu tu p

y ü k s e ltti. Ç a n d a r lı H a lil y o k s u llu k t a n d o la y ı Ç a n d a n b ır a k ıp o n u n y a n ın a g e l m iş ti. O n u y ü c e ltip so n ra d e v le te v e z ir y a p t ı. H a t t a u lu b ir b e ğ h a lin e g e tird i. M u r a d d a d a im a g a z a e tm e li iç in a d a k e tti. G ü ç lü , k a h r a m a n v e y iğ it t i. K a r d e ş le r i k e n d isin e d ü ş m a n o ld u .

F a k a t o n u n e lin d e h e p s in in iş i b it ti.

, m a h v o ld u la r . İ lk ön ce “ R û m ,, a e l u z a t a n o o ld u . v a ş l a a ld ı. S u lta n Ö n ü n ü de şid d e tle tu tt u .

H e p s i k ılıç la

K aj^ seri s a rs tı. A n k a r a y ı s a , ,

K a r a m a n p a d iş a h ı o n u n la sa v 'â ştı. F a k a t y e r y ü z ü g ö zü n e k a r a n lık o ld u . H e r y a n d a n y a r d ım iste d i. M u r a d a ise T a n r ı s ığ m a k o ld u . T a t a r d a k i b ü tü n b a h a d ır la r K a r a m a n p a d iş a h ın a d o st v e o r d u s u n a ç e ri id ile r. T ü r k , Ş a m hep o n u n la b e ra b e rd i.

V arsak ,

T u rg u t,

Rûm ,

M u r a d G a z i b u n u iş itin c e ad. k a z a n m a k için

a te ş g ib i y ü r ü d ü . K e n d is in e b e l b a ğ la d ığ ı iç in T a n r ı o n a fe tih vercii. D ü ş m a n la a r s la n c a ç a rp ış tı. G ıd a la r k ırıld ı. K e s k in k ılıç la r p a r ç a la n d ı. S a n k i k ıy a m e t k o p tu . H e m T a t a r la r , h e m T ü r k le r ö le r e k o n u n k ılıc ın a y e m o ld u . ş a h ı o n u n ö n ü n d e n k a ç tı.

K a r a m a n p a d i

B ü t ü n a ğ ır lık la r ın ı b ır a k ıp c a n la r ın ı k u r ta r m a k iç in

g ittile r . N ic e b e ğ le r o r a d a ö ld ü . N ic e y iğ it le r d ü ş ü p to p r a k o ld u . B u z a fe r i k a z a n ın c a k â fir e y ö n e ld i. K â f i r E lle r in i a lla k b u lla k e d e re k za fe r b u ld u . A r ı in a n ç lı o la n M u r a d G a z i h a y r a t, c a m i v e tü rb e y a p t ı. R u m e lin i a lıp b e ğ le rin i k e n d isin e tâ b i e d in ce S ır p la r a y ö n e ld i, ö n ü a lın m a z b ir s a v a ş o ld u . B a t ı y a k a d a r k â fir , d in s iz k im v a r s a h e p si d ım e ttile r.

M u r a d la .ça rp ışm a k iç in S ır c a y a r

G a z i H a n o n la r la b ir c e n k e tti k i y e r y ü z ü n ü o n la r a k a r a n lık k ıld ı.

Y e r le r k a n d a n k ıp k ız ıl' olm .uştu. N e r e y e b a k s a n b a ş la r v e g ö v d e le r v a r d ı. A tla r , ö lü le r ü z e r in d e y ü r ü y o r d u .

K â f ir le r k a ç m ış , o rd u a r d la r m a d ü ş m ü ş tü . P a d iş a iı

d ö n e n ç e r i.k e n d is in i b u ls u n d iy e b ir k a ç k u lla b ir y e rd e b e k liy o r d u . k â fir , k a n a b u la n m ış o ld u ğ u h a ld e o r a d a y a t ıy o r m u ş .

? .leğ er b ir

G ö v d e le r a r a s m d a k a y

b o lm u ş tu a m a G a z i H a n ı g ö r ü y o r d u . B ir d e n b ir e su çrayıp h a n çe rle p a d iş a h ı v u r d u . G a z i o la n M u r a d o r a d a ş e h it d e o ld u . O ş e h it o lu n c a y e rin e S u lta n B a y a z ıd o tu r d u . O d a a ta s ı, d e d e si g ib i â d il o ld u . H e r iş te o lg u n d u . B ilg in le r i se v e r, o n la r a s a y g ı g ö ste r ird i. Z â h id le r i, T a n r ı y a ta p ıc ıla r ı h o ş tu ta r d ı. Ş e y h E fe n d i o n a y o k s u l b ir h a ld e g e ld i. O n u b ü tü n h a l k a ö n d e r y a p t ı, ç o k m a n ş ıb la r v e rd i. B ir ç o k f ü t u h a t y a p t ı. A n a d o lu d a S ıv a s ı, T o k a d ı a ld ı. C a n iğ i a lıp S a m s u n a g e ld i. S a m s u n u a ld ık ta n so n ra b a ş k e n tin e d ö n d ü . S o n r a A n t a ly a sınırına, k a d a r o la n h e r y e r i a ld ı. N e A la ş e h ir , ne S a r u h a n . n e A y d ın , n e M e n te ş e , n e G e r m iy a n b ır a k m a d ı. K a s t a m o n u y u d a a ld ı. S o n r a K a r a m a n E lle r in e g e lip K o n y a v e L â r e n d e ’y i fe th e tti. K a r a m a n E lin d e de h e r y e r i a lıp b a ş k e n tin e d ö n e r e k m e m lfk e -

ti a d aletle idare etti. A n a d o lu d a onun a d a le tiy le şenlenm em iş y e r k a lm a d ı. B i r zam an ibadetle m eşgul o lu p iç k iy i v e sazı terketti. K a d ıla rın şeriata a y k ırı o la ra k rişv et a ld ık ların ı işitin ce hepsini to p la tıp sordurdu. A ld ık la rın ı geri verd irdi. B u sırad a M ıs ır S u lta n ı B a r k u k öldü. B u n u işitip S a m ı a lm a k istedi v e M ıs ır benim o ld u d iye sö yled i. O öldü, ben de ölü rü m d iye düşünm edi. F ır s a t tır d iy e y ü rü y e re k o rd u su y la M a la ty a y a va rd ı. B ir m üd det k u şa tıp zap tetti. K ışın o tu ru p h a zırlık y a p m a k ve y a zın Ş a m ı fethetm ek üzere başken tine döndü. F a k a t b ü tü n b u y a p tık la rı tedbirdi. H a lb u k i ta k d ir erişm işti v e tak d ire ka rşı ted b ir sökm ezdi. B u a rad a T em ü r, A n a d o lu y a y ü rü d ü . H er ta r a f k a rg a ş a lık için de kald ı. A d a le ti h iç o lm ıy an T em ü rü n k ıy ıcılığ ı ço ktu. B u ö y le b erbat b ir iş k i en d oğrusu bun u an m am aktır. B u k a rg a şa lık arasın da u lu p ad işa h gitti. Ç o k şehirler y a k ılıp y ık ıld ı. O nu n yerine M ir S ü le y m a n p ad işah oldu. O nun a d aleti o k a d a r a çık k i s ö y lem eğe bile lü zu m y o k . N û şirev â n v e Ö m er k a d a r âd ild i. G ü zel a h lâk ın a v e i y i liğin e son y o k tu r. M ü şteri y ıld ızı onun gü zelliğin i işitip â şık oldu. G ün eş, atının, n alın ı görüp im renerek : “ K e şk e to p rak o lay d ım ,, der. O rdusu , hâzin esi v e ik t i d arı v a r sa d a m em leket a lm a ğ a isteği y o k tu r. O nu n him m eti yan ın d a bü tü n y e r y ü z ü b ir sin ek k a n ad ı gibidir. Ü lk e a lm a k istese s a v a ş o lm ak sızın do ğu v e b atı kend isin e açılırdı. M ü r ü v v e tli v e ihsan edicidir. C ö m ertlerin en iy is i o lan cö m ertlik sah ibidir. K ib irsiz, kö tü a h lâk tan u zak , güzel v a s ıfla r ı derecesizdir. Bert onu n asıl a n la ta y ım ? E cel, am an verirse onun için de b ir k ita p y a z ıp M ır S ü le y m anın y a p tık la rın ı o rad a söyleriz.

Ahmc^dî'ye Göre O sm anlı Hanedani Soykütüğü G ü n d ü z A lp

E r D u ğ rıl

G ö k A lp

O sm an O rhan

S ü le y m a n P a ş a

M u ra d B s v a z ıd

I S ü le y m an

E rk e k kard eş

E rk e k k a rd e ş

İS İM L E R C E T V E L İ ( İs im le r in

y a n ın d a k i

ra k k a m la r

•‘A lâad d in (S u lta n ) : 49. A la şa r : 529. Â l- i Osm an : 449. ‘A m lîk : 371. ‘A m lîk î : 442. A n tâ liy e : 527. Â sa f : 195. A y a su lu k ; 530 (n o t). A y d ın : 530. B â y e z îd ; 512. B en î İsrail ; 369, 383. B ile c ü k : 105. B u rsa : n o , 152. C â lû t : 441C a n ik : 524. C e n g iz H a n : 11. C e v n e : 606. Ç en d er : 287. D avud 441. D u rgu t ; 323. E n g û riy y e < = A n k ara) : 315. E r D u ğ rıl ; 66, 75, 87, 91, 99. j I I i j

E sre G eçe ( = A şa ğı Geçe,. A şa ğ ı Y a ka, K a rşı Y a k a y a n i. R u m e li) : 201. E sre Y a k a ( = A şağı Y a k a , K a rşı Y a k a yan i R u m e li) : 6 ncı v e 9 uncu başhklar.

G eb r, G eb ir ( = G â v u r) : 477, 498. G e rm iy a n ; 530. G ö k A lp : 67. G ün dü z A lp ; 66. K a lîl ( = M uh am m ed) ; 458. H a lîl-i Ç en d erî : 288. H â tem : 608. H in dû stân : 606. İnegöl : 106. İp sile ( = İp sa la ) : 233. îs a (p e y ga m b er) : 239. İz n ik ; 110 , 157. K a ra m a n : 339, 34S, 533K a ra m a n § â h ı : 317, 335. K a sta m o n iy ye ( = K a stam o n u ) : 531. K o n y a : 69, 90, 534. K ö p rih isa r : 106. L â ren d e : 534. __

m ıs r a

n u m a r a la rıd ır )

L a z ( = S ırp ) : 185, 475, 478. M ald m a ( = M a la ty a ) : 580. M en teşe : 530. M ığa lga ra ( = M a lk a ra ) : 233. M ısr ( = M ısır) : 564, 566. M ir S ü leym a n ; 599, 632. M öğol ; 9. M uh am m ed : 240, 457, 638. M u rad : 273, 301, 325, 479. M ü şteri ( y ıld ız ı) : 6 u . N erim an : 172 I N û şın revân ; 604. I N u şrevâ n : 571. Û ğu z (k a v ım ) ; 67. O rhan : 113 , 131, 135, 163, 17 1, 201, 261, 269. O sm an : 100, 101. ‘O sm âni ( 1er ) ( = O s m a n lıla r) : 137, 448, 549‘Ö m er (h a life ) : 136, 138, 549, 604. R û m ( = A n ad olu ) : 523, 541, 591. R û m ( K a v ım v e y a b o y ) : 323. R û m E li : 473. R û m iy â : 392, 397. S âm : 178, 352. Sam sun : 524. Saru han : 529. S inan P a şa : 165, ı6 g . S iv a s : 523. Sögü d E li : 95. S u lta n Ö n i : 316. S u lta n Y ü k i : 69. S ü leym a n P a şa : 187. Ş am (b o y ) : 323. S âm (şeh ir v e y a ü lk e) : 565, 584. Ş e y h E fe n d i : 519. T â lû t : 415. T a ta r : 81, 321, 333. T em ü r : 591, 593. T ersâ ( = H ıristiy a n ) : 477. T o k a d : 523. T ü rk : 323, 333. Ü n gürüs ( = M acar) ; 186 V a rsa k : 323. V iz e : 233.

Ahmed?‘nin Osmanh Tarihinde Açıklanm ası te re k e n Sözler Ç K eliın eîere eserdeki ku llan ılışa göre ka rşılık verilm iştir )

T ü rk çe sözier:

dü'riş : çabala, çalış, uğraş. dü şeyidi : düşerdi. ad urm ak : ad verm ek düşiben : düşüp, düşerek. dü zeyüm : tanzim edeyim . a la v u z : alalım , alırız. . . ana : -ona. edeırî : edeyim . e d e va z : ederiz, edelim . andâ : orada, onda. arıdan ; oradan, ondan. ediben : edip, ederek, anlar : onlar. egird üb : kuşatıp, muhasara edip. eksü k : eksik. a n : tem iz. ergürür : erdirir, eriştirir. a n d u r : arıtır, tem izler. criben : erip ererek. artu ru r : arttırır. erürdi : erdirdi, eriştirdi. a vra t : kadın. esre : aşağı. sy ru k ; ayrı, başka, diğer. ctgil. : et. b ay : zenğin etm e y e vü z : etrneyiz, etm iyelinı. beg : beğ, hükümdar. cyd elüm : söyliyelim . berbidi : gönderdi. berkidelüiTi : b erkitelim , sağlamlaştıralım. e y d e vü z : sö yfen z, söyliyelim . eyid eb ile : söyliyebile. b erkitdi : b erk itti, sağlamlaştırdı. bigi : ğ îbi ( bu kelim enin söylenişinin e y it : sö y h . eyle : Öyle. "b-rrJ,. ölmai:ı da kabildir). eylegil : eylâ. ct, yap, bile r. b irlikte, ile, herabor. eyü' : iyi. b:!gii : b i l geçe ; taraf, yaka, kıyı. buhban : bulup, bularak. {-'eh.bcn : ğeiip, gelerek. bulr.;s : bulunur. gerü. : sonra, tekrar. bu.:da ; burada, buraya görgil : gör. bun caıı : buradan göturdi : kaldırdı, yü kseltti, yö celtti. Olda : karğı. •gün : halk, ahali ( “ elğün,, sökmede ‘ e*,. çeri : asker. ile b irlikte kullanılır). dahi : dahi, daha, bundan başka.. ıs : sahip. danış : arkadaş, tanış, m eşveret. ıssı ; sıcak. . dapdı : taptı. i : ey. das : faş içtin ; için. değin : değin, kadar iic tc i : iletti, ulaştırdı, götürdü. degül : d eğil iste3/ü : isfiyerek. derem : derİm işbu : bu, işte bu. deyü : diye, işid icek : işitince. deyübenün : diyip, diyerek., kaçu ban ; kaçıp, kaçarak. doprak : toprak. kam u : bütün, hep dÖnieegez : dönünce. du rm ak : kalkm ak. kan ad ın caau r : kanadıncadır, kanadı g i du tıb an ıtutup, tutarak. bidir, kanadı kadardır. kanda : nerde. dü keli : bütün , hep, hepsi, ka rav a ş : cariye. dünye : dünya.

yurrâdîlar : yıkam adılar (yun:c.k y ı k a t : yan , nezâ. huzur. kam ak . kendü : kendi. yükinc- : yüi\ünerek, baş eğerek. k ey -.iyi. yLıridiben : yürütüp, yürüterek. kez : kera, defa. kici : küçük. kim sene : kim se ( ‘ 'Âimse — ne., den m ü A r a p ç a sö z ie r: • rekkep ). 'âbid : Tanrıya tapıcı. konşı : komû. âdenrii : adam, insanoğlu. kop alıdan ı zuhur edeh'den. ‘cdl : adalet kova gitdi :Kovah.yarcîk gitti. ‘aiiGT and, sözleşm e. koyuban : bırakıp, bırakarak. â}iir : serî, sondaki. kul : köle, kul. ‘a ie f : yem . •ku n : kuru. 'alem : bayrak. m iirü vvetlü t nıürijv^êtli, insaniyetli. âl-i Osm an ; Osman ocağı. Osi2'&n a:lesl. nakş urm âk : resim yapm ak, çizm ek. 'âlî ; yüksek. nesjıe : şej’. ‘âri ; kusurdan uzak. ■ nice : ne kadar, ne çok. bunca. âsâr-î şirk : dinsizlik eserleri. niçe ; ne kadar, ne çok, bunca. asi : kök, dip, asıl. nişe : niçin, neden. a ’vân.-î dîn : dine yardım edenler. od : are§. ‘avn : yardım. oda y ak m ak : ykkm ak. ateşe vermek. ’a yâ n r açık, aşikâr, belli. ol : o. âyât-î din : din ayetleri. olar : o.nJar. 'ü-zız : sevgili, değerli. olası : olacak, olmağa lâyık, ‘azm : ğitm e. o lav u z : oluruz, olalım. ‘azze ve ceî : yü ce ve ulu olsun. o}ıban lolup, olarak, olunca. . ohsararn : olacağım, oiurum , olacaksam. bah" ^ deniz. bâ tıl : boş, doğru olmıyan. ögm egil : övm e. beri : kurtulm uş, bir suçtan uzak. Öküş : çok. berk : şim şek (ka lın " k „ ile ). öHcek ; Ölünce. binâ (ey le m e k ) : yapm ak. Ölince : ölünceye kadar. öİTserem : öleceğim , öiüriim. Öleceksem.. câh : m ansıb, rütbe, nievki. cehd ; çalışma, uğraşma. sındî : kırıldı. cev r : t:za, kıyıcılık. sokıban :sokup. aokarak. cidâl ; kavga, uğraş. sundı : uzattı. u raîar : vuralar. yağma edeler, viirs.ar.lar, ::iiıâd : S 3 .v a ş. cûd : cöm ertlik, yağma etsinler. dâr : ev. binâ. uşandı : kırıldı, iJürçcl.ındt. uşanurdı : kırılırdı, parçalanırdı. darb (urm ak) : darbe vurmak, u ya z : sinek dar-ı hayr : hayrat, hayır evi (m ekıep^ hastane ğ ibi). üş :işte, işte o. veri ben : verip. dâr-ı ıslâm : müslüm an ülkesi. yağı : düşman. dâr-ı kü fr : kâfir ülkesi. van adan : yandan. daı* ü î-k ü fr : kâfir ülkesi y a ra k : hazırlık. d e yr : manastır. y a tu r im iş : yatıyormuş. dürr-i raeknûn : inci dizisi, ğizli inci. y a v u z : kötü. ebleh : aptal y avu zlu k : kötülük. ehl-ı ‘adi : doğrular, âdil insanlar. y e g : iyi eiıl-i ‘ata : ihsan ediciler, h ediye veren ler. y e ğre k : daha iyi, yerin e : yerinerek, eseflenerek. ehl-i dİTi : dindarlar. yctü rd i : eriştirdi. ehl-i keram et : azizler, dervişler, iyiler. y ık îb a n -:yıkıp, yıkarak. ehl-i m ansıb : rütpeliler, m ev k i sahipleri y iğ it : ğenç. ehi-i sitem : kıyıcı, zâlim. yitü rd iîer ; kaybettiler. e ltâ f : iy ilik ler ( '"Lutf,, un çoğulu). yohsul : yoksul, iakir. cnbİ2/â : peygam berler ( “ nefof,, nin. çoyöre : civar. ğulu. yu d ı : yıkadı. eşcâr : ağaçlar ( "‘şecer,, in ç o ğ u lu )

eşref : en şereiti. e v liy a : veliler. e v s â f : vasiilar. fa k r ; yoksulluk. fa riz a : ğerekli, lâzım . fen â : y o k olm a, ölm e. fe r‘ ; b ir k ö k ten ayrılan kol, dal. ferrâş : k eleb ek ler ( “ ierâşe,, nin çoğ u lu ) fe th (o lm a k ) : açılm ak. fe y z : cogup kabarma. film esel : bun un gibi. fitn e ; kargaşalık. fu zû l : iazla, lüzum suz. fü tû h : açm ak, zaier. fü tu r : g ev şek lik , zay ıflık. fü tü v v e t ; iy ilik , cöm ertlik, yiğitlik. garaz : m aksat, istek. ga rîb : yabancı. g a y e t : son, son derece. g a y r ; başka, gayrı. ga zâ : sai'aş, din î savaş. g a z v : saı^aş. gın â : zenginlik. hadd : yanak. H a k : Tanrı. h a k ; doğru. h a k ; kazım ak (in c e “ k „ ile ). h â l : yü zd e olan b en ek, ben. h a lâ y ik ; insanlar. h alel : b ozu k lu k , ek sik lik . h â le t : hal, durutn. H â lik : Tanrı. h arâc : düşm andan alınan verği. hâs : seçm e kişiler, aristokrasi, hususî h asım : düşman. haşr : ölünün kıya m ette dirilm esi. hâtem : en son. hâtem î : H â tem g ibi cöm ertçe ( “ H âtem ,, cöm ertlikle ü n salm ış b ir A rap). h a v f : korku. hazer (e tm e k ) : çekin m ek. h e lâ k (k ılm a k ) : m ah vetm ek, öldürm ek. hisar (ey le m e k ) : kuşatm ak, muhasara etm ek. h u ld : cennet. hüsn : gü zellik. ‘ışk : aşk, sevgi. ib tilâ ; sık ın tı, derd. ictih â d : gücü yettiğ i kadar uğraşrAak. ih lâs : doğruluk, yü rek saflığı, riyasızlık. ihsan : h ediye olarak h o l b o l verm ek ih tisas : m ensupluk, m ensup olma. ik b â l : tâlih, tâlih uygunluğu. illâ : ancak. in ‘âm ; n im et verm ek. ‘inân : dizgin. isti'â n et : yardım dilem e. ‘İv s z : b edel, karşılık. ;

i ‘zâz : saygılamak. ka d er : tâlih, m ukadderat. k a h r : yoketm e, k ö tü lü k ed erek yenm e. k a l’a : kale. k â m il : olgun, ergin. k a ‘r : dip. k a rz : borç. ka sd (e y le d i) : n iy etini yapm ak istedi, aleyhine yürüdü. k a zâ : Tanrı takdirinin meydana gelm e si, Tanrı takdiri. kem âl : olgunluk, erginlik. k ıtâ l : öldüraşm e. k u l h u v allâ h ü ahad : “ D e k i : Tanrı bir dir.,,. k ü fr : kâfirlik. lâ b ü d : lâzım , şü ph esiz, elb ette. lâcerem ; şüphesiz. la tîf : güzel, iyi le v h -i kerem : iy ilik levhası. le y i : gece. m ağrib : batı elleri. m a h â fet : korku. m â l : mal m anâsıb : m em uriyetler, rütpeler ( “ mans ıb „ ın çoğulu ). m a ‘rû f ; tanınm ış, bilinen , ünlü. m ecm û' : hep , topu. m eded : yardım. m elik : padişah, kıral. m en zil ; kon ak yeri. m evsû f : vasıflı. m uhlis : doğru, riyasız. m unsif : insaflı. m urâd (b u lm ak ) ; murada erm ek. m u sa vv er : şekillenm iş. m u tla k : salıverilm iş, tam mânâsı ile. m u tlaka : herhalde m ü btelâ ; derde uğramış. m ü lk ; m em leket. m ü lûk : beğler, kırallar ( “ m elik,, in ço ğu lu). m ü’m in : m üslüm an, inanm ış. m üsehhar ; eld e edilm iş, itaate alınmış. m ü yesser : nasip. n akd : para, akça. n aks : ek sik lik. n âku s : çan. nâsih : ken disinden ön cekinin hükm ünü ib tâ l eden. n e f‘ : fayda n ehâr : gündüz. n ezr (etm e k ) : adamak. n usrat : yardım. ‘O sm âni : Osmanlı. râ y â t-ı dîn ; d in bayrakları râ y et-i k ü fr : kâfirlik bayrağı. resm : m erasim, âdet, tören.

resûl : peyğam ber. re y : düşünce, iikİT. rızâ : razılık. rızk ;■y iyecek , azık. rif‘a t : y ü k sek lik . . riya set ; başbuğlak, başkanlık. Tumh*; karğı, sünğü. TÜtbet : rütpe, derece. sa h â v et : cöm ertlik. sa‘îd : k u tlu , m übarek. Sam ed : Tanrı. sa y d : sem er sîret : sûre-i

av. : yem iş. ğidiş (m â n ev i anlam da) iklâs : iCur'anda ihlâs sûresi.

şa rt-ı se rve rlik : başkan lık şartı. şecâ'a t : yiğ itlik, kahram anlık. şecer ; ağaç. şer : kötülü k. §er‘ : şeriat, din i kanun. şirk ; T anrıya ortak koşm a, dinsizlik. ta 'a b : sıkıntı. t â ‘a t : ibadet. ta g y îr : değiştirm e. ta k d ir ; T anrının çizdiği kader. ta k rir (etm e k ) : yerleştirm ek ta m a ' : hırslı istek. te b b e t : K u r'a n surelerinden biri. te ş v iş ; karışıklık, kargaşalık. te v e k k ü l : keridini tanrıya bırakarak b el bağlama. te v h îd ; Tanrının birliği. ‘u k b â ; A hret. u : ve (k a lın sesli harfle b iten kelim eden sonraki v e ). ü ; ve (in ce sesli harfle b iten kelim eden sonraki v e ) . v a ‘de : beklen en zaman. v e lv e le : gürültü, feryat. v ilâ y e t : m em leket. y a k în ; h iç şüphesiz. z a b t : iyi tedbirle elde etm ek , iyi tedbirle korum ak. zâ h id : dünyaya rağbet etm iyen. za h ir : açık, b elli, meydanda. zebûn : m ağlûp, k u v vetsiz. zelel : sözde yanlış yapm ak, sö z yanlışı. zelil : haysiyetsiz, şerefsiz. zelzele : sarsıntı. -zevâl : yo k olm a, ölüm. zın d ık .: dinsiz. zü hd : dünyaya rağbet etm em e. z ü lf : saç (bilhassa güzellerin yanaklarına sarkan saçları). ^ünnâr : papas kuşağı.

F a r s ç a sözler: âb : su â b â d (ey le m e k ) : mâm ur etm ek. a ferin : yaşa, varol (b eğ en m e ed atı). âferin iş : yaratılış. â ftâ b : güneş ârâyig : süs. â sa f-râ y : düşüncesi isab etli (A s a f gibi düşünen. A saf, ananeye göre Süleym an peygam berin iyi düşünceli vezirid ir). âsân ; kolay. âsûde : rahat. bâc : vergi, düşm andan alınan verği. bâd : rüzgâr." b â g ; bahçe. bahşiş : hediye. benefşe : m epekşe. ber : üzerinde b er H a k ; Tanrı uğrunda. berk : yaprak. b îd âd ger : adaletsiz, kıy ıcı, zâlim . b ife r : ışıksız, süssüz, talihsiz. bigüm ân : şüphesiz b îh ad : sınırsız. bikerân : sonsuz, uçsuz. b ik u v v e t ; k u v v etsiz b im âr : hasta b in evâ : yoksul, çaresiz. biser : başsız. b iserver : başkansız. biş : çok. bişüm âr : sayısız. b iteşviş ; karışmadan, kolay. b û stân : bahçe. büngâh : ağırlık (askerî ağırlık) b ü n yâd (eyle m e k ) ; tem el verm ek, yap m ak. câm ; kadeh. c âv id â n : daim î, ölüm süz c e v e : arpa (arpanın farsçası “ cev,, dir. F a k a t A h m ed î “ ceve,, şeklind e kullan m ıştır. B e lk i “ k ü ç ü k arpa,, d em ek tir). cûşiş ; coşkunluk. cü z : - den başka. çâker : k uk çarh : gök (m eccan en “ zaman,, ve “ dün ya,, ) . çarh -ı âbgû n : m avi gök. çeng : saz. ç irk : pislik. çü : b en zetm ek edatı, seb ep ed a tı) - den dolayı. çün : b en zetm e edatı, seb ep ed atı) - den dolayı. dâd : adalet, doğruluk. dâdger : âdil, doğru. d â n â : bilgin, bilgili.

F: 3

d ârü gîr : kavğa, savaş, der : kapt. destgîr : e l tutucu, yardım cı. dest-res : iktidar. d il-sû h te : içi yatuk, susuz kalm ış. d îv â r : duvar. dürüst ; doğru. düşm en : düşm an, yağı. düşm en-şiken : düşm an kıran. ejd eh â : ejderha. encâm -ı k â r : işin sonu. figan : ieryat, ağlayıp sızlama. gâh : b ir zam an, bazen. ge b ir : gâvur (aslında ateşe tapan d e m e k tir ). gebr : gâvur (aslında ateşe tapan d em ektir). g e d â y : yoksul, iakîr. * geh : bir zam an, bazen. gene : hazine gerd : toz, toprak. germ : sıcak. gezend ; zarar, ziyan, kötü lü k . girân : ağır. girdgâr : Tanrı. gü lzâ r : güllük, gül bahçesi. güm reh ; yolunu sapıtm ış. gü zer ( k ılm a k ) : geçm ek, uğramak. h â k : toprak. hânum ân ; ocak, yuva. hâr : diken has : çöp, iaydasız ot. hasm -bend : düşm an bağlıyan. hâşâk : çerçöp, söprüntü. ha yi ; atlı asker ( “ at sürüsü,, anlamına da gelir). h azân : sonbahar, g ü z .. h e fte : hatta hem în : h em en cik. hergiz : asla. hezârân : binlerce. hod : ken di, de, dahi. hor hor, hakir. hûb : güzel. hûn : kan. h ü dâven dî : padişah. k â rger : m üessir. k â rzâ r : savaş. kem : eksik, az,, kötü. kerân ; uç, nihayet, k ıy ı, son. k ilîsâ : kilise. kîn e (durm ak'i : düşm anlığa kalkm ak. ki§t : ekin. k işve r : ü lk e, m em leket. k ü şte : ölü. la ‘l-ren g ; k ırm ızı renkli. le b : dudak. leşk er : asker, çeri, ordu.

lik : lâkin. lîk in : lâkin. m âh : ay. m erg : ölüm . m e y : şarap, rakı. m ih r : sevgi, acıma, şefkat. n âçâr ; çaresiz. nâgehân : ansızın, birdenbire n âle ; inleyiş. nâm : ad, ün. nâm dâr : ünlü, ün salmış. nâm e : kitap. nân : ekm ek. n âsâz : düzensiz, uygun olmıyan. neberd : kavga, savaş. nerîm ân ; kahram an ( ‘,‘N erîm ân,, Iran destanındaki b ir kahraman adıdır). n ev cü v ân : p e k genç, yiğit nihân : gizli. pâ : ayak. p â k -d în : arı dinli, din i tem iz. p â k -i‘tik a d : tem iz inançlı. p â k îze-d în ; arı dinli, dini tem iz. p â ym â l (etm e k ) ; çiğnem ek. p eh lü vâ n : kahraman. penâh : sığınak pes : sonra. pest : aşağı, alçak. , p eyem b er : peygam ber, yalavaç. p e y k : ulak, haber götürüp getiren. p e yk â n : ok temreni. p îr : ihtiyar, kocalm ış. p îşv â : önder, ulu. pü şt ; arka, dayanak. . ra h t : at takım ı, yol takım ı. râstrû (İlk) : doğru yü zlü lü k, özü doğru olm aklık. reh güzer ; geçit, g eçecek yol. rehnüm ûn : kıla vuz, yol gösterici. rene : em ek, sıkıntı. re v ân (o lm a k ) : gitm ek, koyulm ak. rûşen : aydınlık, açık. rû z : gün, rû zigâr : zaman. rûzî : nasip. rû z-ı rü stah îz : kıyam et günü rüstem î : R ü stem gibi, kahramancasına. sa ff-â râ : saf süsliyen, askere ziy n et v e ren. sâl : y ıl S âm -ı su vâr ; atlı Sâm (İra n destarundaki bir kahram an). sâye : gölge sâyed âr : gölgeli, gölge veren. ser : baş. serefrâz ; yüce. sernigûn : baş aşağı. serteser : baştanbaşa, tamamiîe.

server başbuğ, başkan, \ şezâ : lâyık. sîm : ğümüş. sîm ber : ğüm üş göğüslü. sindân : kalkan. sipâh : asker. sipihr : ğök (m ecazen ''zam an,, v e "d ü n ya., ). süst : ğevşek. §âd : sevinçli. şâdân : sevinçli. şeb : gece. şeh riyâr : ulu padişah. şik âr : av. şim şîr-zen : k ılıç vuran. • şîrâne ; arslanca. şîr-g îr : arslan yakalıyan. tâ b : takat, güç, dayanma ğücü. tâ ber hadd : sınıra kadar. tâ ebed ; sonu'na kadar, eb ed iy ete kadar. tâ p â v ü ser : baştan ayağa. tâ râ c : 'yağma.

târm âr : darmadağın, paramparça. teb â h ; b ozuk, berbat. ten dü rü st : sağlam vücutlu. / t e n g dar, karanlık. tersâ.: h ın stiyan . teşn e-ciger : susuzluktan içi yanmış. tîg zen : k ılıççı, k ılıç vurucu. tîg -i tîz : k eskin k ılıç. tire : bularak. tîren d âz : okçu, ok atıcı. tü vâ n : ğüç, k u v v et, takat. v e lî : lâkin, ve lâkin. y ekp âre : tek parçalı. yü m ıı-i h ü m ây : uğur, k u t (a sıl anlamı "hü m â kuşun un uğuru,, dem ektir. H üm â, İ'öiğesi k im in başına düşerse ona uğur ğetiren efsâ nevî b ir ku§tur). zâ r : zayıt, inleyip ağlıyan. ze r : altın. zî : ne ğüzel, ne hoş. zinde : diri. zîrü zeb er : altüst, allak bullak.

( M e t in d e o ld u ğ u g ib i s ö z l ü k t e d e , a r a p ç a k e l i m e le r i n b a z ı l a r ı n d a k i “ a y ı n ,, h a r f i n i , b ü t ü n t ü r k iy a tç ıla r m

k a b u l e t t i ğ i u s u l e u y a r a k “ ‘ „ i ş a r e t i j'l e

g ö s te r d ik ) .

Şükrullah

Behcetüttevarîh

T ü r k ç e y e Ç e v ire n Ç ift ç io ğ lu N . A ts ız

Ç ık a r a n T Ü R K İY E Y A Y IN E V t İST A N B U L

T Ü R K İY E B A S IM E V İ

Ş ükruliahın H ayatı

Eserleri

H a y a tı: Ş ü k ru lla h 1388 de doğdu. B a b a s ı Şehâbeddin A hm ed, dedesi Zeyneddin Zek i ’dir. B u n u ken d isi sö y lü y o r. A m a s y a T a r ih i m ü v errih i m erhum H ü sa m e d d in ’ E fe n d i ise ilk atasm m S a lu r b o y u n d an T o ğa n , b u n u n oğlun un d a D iv r ik li E vren o ld u ğ u n u sö ylem işse de k a y n a k gösterem em iştir. D iv r ik li E vren , Zeyneddin Z e kin in b a b ası im iş. ' Ş ü k ru lla h , B e h ce tü tte vâ rîh in sonu nda 22 y a şın d a (m ilâ d î y ıla göre 21 y a ■şın d a) O sm an o ğu lların ın hizm etine gird iğin i sö y lü y o r. B u ta rih 812 ( = 1409 ) y e ra sla r k i O sm an lı ta h tı için Y ıld ırım B a y a z ıd o ğu lla rın ın çarp ıştığ ı zam an d ır v e o rta d a S ü leym an , M u sa v e M eh m ed Ç elebiler k alm ıştır. H a lb u k i R a u f Y e k ta B e ğ , M illî T eteb b ü ler R iecm u a sın d a ki T ü r k S azları,, a d lı bir m akalesin d e (c ilt I I , s a y ı 4, s a y fa 136— 137) Şü k ru lia h ın , İsa Ç eleb iye y a z d ığ ı bir m u sik i k i tabın dan b a h sed iy o r v e b ir y azm a sın ın kendi elinde b u lu n d u ğu n u b ild iriyo r. İsa Ç elebi, m u h telif riv a y e tlere göre 1402 ile 1405 arasın d a o rta d an k a lk tığ ı için Şü k ru lia h ın , O sm a n o ğ u lla n hizm etin e girdiği tarih i 1409 d a n '4 v e y a 7 y ıl d a h a öncesine a lm a k ica p eder. So n rad an M eh m ed Ç elebin in nesli ta h ta hâkim o ld u ğ u için, b e lk i İsa Ç e leb iy e in tisab ım Ş ü k ru lla h sa k la m a k istem iş o la b ilir d i y e b ir fik ir ileri sürm ek ka b ild ir. F a k a t a yn ı Ş ü k ru lla h , ta h tın ı k a y b etm iş olan S ü le y m a n Ç elebiden b ü y ü k b ir s a y g ıy la bah settiğin e göre b u ih tim a l v â r id d e ğ ild ir. B u n d a n b a şk a Isa Ç eleb iye y a z d ığ ı m u sik i kita b ın ın 1402 - 1405 arasın da y a n i kend isin in 14 t 17 y a şla rın d a b u lu n d u ğu sırad a y a zılm ış o lm ası icap eder ki b u d a im kân sızdır. B u tak d ird e y a , şim d iy e k a d a rk i u m u m î telâ k k in in zıddına ■olarak İsa Ç elebin in A n a d o lu d a k i h â k im iy e ti 1405 ten epey so n rala ra k a d a r d e v a m etm iş, y a h u t d a bu m u sik i k ita b ı İsa Ç eleb iye değil, M u s a v e y a S ü le y m a n Ç e leb iy e ith a f olun m uştur. Ş ü k ru lia h ın p a rla m a sı İk in ci M u ra d zam an ın d a (142 1 - 14 51) dır. İk in ci M u rad , Ş ü k ru lla h a ço k gü vendiğinden m üh im s iy a s î işlerinde, o n u k u llan ırd ı. Ş ü k ru lia h ın ilk s iy a s î v a z ife si K a ra m a n o ğ lu İbrah im B e ğ (1423-1463) e €İçi gitm ek oldu. İbrah im B eğ, İk in ci M u ra d la çarp ışıp yen ild ik te n sonra barış y a p m a k üzere M e v lâ n â H a m z a y ı y o lla m ıştı. M u ra d d a k a rşılık o la ra k Ş ü k ru lla h ı gönderdi. İk in ci o la r a k 1449 da K a ra k o y u n lu la r beği C ih a n şa h (1437 - 1467) a gö n derdi. B u r a d a O s m a n lI la r ın a ta la rı h a k k ın d a b ir kita p , b e lk i b ir Ö ğ u z n â m e gördü. Ş iir i ve m u s ik iy i ço k seven İk in ci M u rad , o na y a ln ız s iy a s î va z ife le r v e r m ekle k a lm ıy a r a k m u sik iy e a it eserler de yazd ırd ı. Ş ü k ru lia h ın ilk eserleri, g a lib a , m u sik iy e a it olan larıdır. 861 m uh arrem inde ( = a ra lık 1456 ) “ B eh cetü ttevâ rîh ,, i y a z m a ğ a b a şla d ı; O sırad a kendisine bağlan m ış o lan m a a şla B u rs a d a o tu ru yo rd u . 861 y ılı y azın d a ( = 1457 ) F a tih in o ğ u lla n B a y a z ıd la M u sta fa n ın E dirnede y a p ıla n sün net d ü ğü n lerin de b u lu n a ra k tören ve z iya fette Ista n b u lu n ilk k a d ısı H ızır B e ğ Ç eleb i ile b irlik te p ad işah ın karşısın d a o turd u. B u düğün sırasın d a her h ald e B e h ce tü t-

te v â rîh in b ir k ısm ın ı y a zm ış b u lu n u y o rd u . Ç ü n k ü z iya fette b u lu n an bilginlerden, H ızır B e ğle M e v lâ n â T û s î’nin B e h ce tü tte vâ rîh e y a z d ık la rı tak rizler, k ita b ın E dirnede Ş ü k ru lla h ta ra fın d a n kendilerin e gösterildiğin e d elil olsa gerektir. B e h ce tü tte v â rîh 863 ( = 1459) te b itti. S a d ıra za m M a h m u d P a ş a y a ith a f o lun du. 864 ( = 1460) te “ M cn h ec ü r-R e şâ d „ ( = O lg u n lu k Y o lu ) a d lı din b ilgisi k i ta b ın ı y a zd ı. B u k ita b ın b a şla n gıcın d a d a h a önce y a zm ış o ld u ğ u eserler o la r a k “ E n îs ü l- ‘Â rifîn „ ile k e lâ m a a it “ K a s îd e -i İm â lî Şerhi ,, ve “ B eh cetü ttevâ rîh ,,, ten ba h so lu n u yor. M u s ik i k ita p la rın ın ad ı geçm iyor. İh tim a l ki din b ilgin i o la n Ş ü k ru lla h , m u sik iy e a it eserlerine değer ve rm iyo rd u v e y a b ö y le b ir din k ita b ın d a o n lard an bahsetm eği lü zu m su z b u lm u ştu . 868 m uh arrem inde ( = 1 5 e y lü l - 14 ekim 1463) B u r s a d a “ C â m i‘ ü d - D a ‘a v â t „ ( = D u a la r D e rg isi) a d lı eserini y a z m a ğ a b aşlad ı. B a z ı a rk a d a şla rı 10 m u harrem 868 ( = 2 4 e y lü l 1463) de kend isin i h a tırlıy a r a k b ir du a k ita b ı y a z m a s ı nı rica ettiler. O d a bu n u k a b u l ederek 868 ce m â ziy ele v v eli o rtasın d a ( = 1464 b a şla n gıcı ) k ita b ı B u r s a d a bitirdi. Ş ü k ru lla h ın ölü m ta rih in i bilm iyo ru z. Son eserini y azd ığı zam a n 76 y a şın d a o ld u ğ u n a ve dah a B e h ce tü tte v â rîh i y a zd ığ ı sıra lard a, y a n i 71 y aşla rın d a iken ih tiy arlık tan , p ek fa z la ş ik â y e t ettiğin e göre 1464 ten sonra p ek fa z la y a ş a m a d ı ğın ı tah m in •edebiliriz. B u r s a d a ölm üş o lm ası m uhtem eldir. Ş ü k ru lla h ın “ A h m ed Ç elebi,, adın da b ir o ğlu o ld u ğ u n u b iliy o ru z. Sultan. Cem , 1482 de B u r s a y ı zap tettik ten sonra İk in ci B a y a z ıd a b ir elçi h eyeti gön der m işti k i Ç eleb i S u lta n M ehm edin k ızi S e lçü k S u lta n ile M e v lâ n â A y a s v e Ş ü k ru llah ın o ğlu A h m ed Ç elebiden m ürekkepti.

Eserleri: j ) M u s ik i risaleleri : Ş ü k ru lla h ın ilk eseri, herhalde R a u f Y e k ta B e ğ in e lin de b u lu n a n v e İsa Ç eleb i adın a y a z d ığ ı söylen en m u sik i k ita b ıd ır. M illî T ete b b ü ler M ecm u a sın d a Y e k ta B e ğ in verd iği örneklerden a n laşıld ığın a göre a çık b ir T ü rk çe ile yazılm ıştır. F a k a t biz b u eserin İsa Ç eleb i ad ın a y azıld ığın ı k a b u ld e m ütereddidiz. Ç ü n k ü 861 m uh arrem inde ( = 1456 so n u ) y a z m a ğ a b a şla d ığı B e h cetü ttevâ rîh in b a şla n gıcın d a yaşın ın 70 i geçtiğin i sö y liy e n Ş ü k ru lla h , B e h c e tü ttev â rîh in sonu nda 22 y aşın d an b eri O sm an o ğu lla rın a d u a ile m eşgul old u ğu n u y a n i on ların hizm etinde bu lu n d u ğu n u v e 22 y aşın d a n b u k ita b ı y a zd ığ ı ta rih e k a d a r 51 y ıl geçtiğin i sö y lü y o r. D e m e k k i B e h ce tü tte v â rîh i h icrî hesap la 73 y a şında bitirm iştir. B e h ce tü tte v â rîh ise 863 ( = 1458 - 1459) te bitm iştir. B u n u d a 864 ( = 1460) te y a zd ığ ı “ M enhec ü r-R e şâ d „ adlı eserinde, dah a önce y a zd ığ ı eser lerin ad ların ı sa y a rk en B e h ce tü tte vâ rîh i de zikretm esin den a n lıyo ru z. Ş u h a ld e 861 de y a ş ı 70 i geçen y a n i 71 y a şın d a b u lu n an Ş ü k ru lla h ın 863 te 73 yaşın d a b u lu n m a sı v e b u hesaba göre de 790 ( = 1388) da d oğm uş o lm ası gerektir. İsa Ç e leb in in ö lü m ü v e y a k a y b o lm a sı en geç 1405 te o ld u ğu n a göre Ş ü k ru lla h ın bu t a rih te 17 y a şın d a o lm ası lâ zım gelir. 17 y aşın d a bir çocuğun b ir m u sik i risa lesi y a zm a sı biraz güçtür. Ş ü k ru lla h ın İk in ci M u r a d âdına d a bir v e y a ik i m u sik i risalesi yazd ığın ı b i liy o rs a k d a m a h iy eti h a k k ın d a b ilgim iz y o k tu r. Ş ü k ru lla h diğer eserlerinde m u s ik i risa lesi yazd ığın d a n bahsetm em iştir.

2 ) E n is ü I-‘Â riü n : 1451 - 1456 arasın da y a z ılm ıştır san ıyo ru m . N a s ıl bir k i ta p old u ğu n u b ilm iyo ru z. K â tib Ç eleb i de k ita p h a k k ın d a izah a t ve rm iye re k F a tih d e v le ti bilgin lerinden Ş ü k ru lla h ın eseridir dem ekle ik tifa ediyor. H a n g i dille y a zılm ış o ld u ğ u n u da sö ylem iyo r. B u n u n m u sik i k ita b ı o lm ası ih tim a li de vard ır. 3 ) K a aide-i İm â li Şerhi : B ir kelâm k ita b ı o lan bu eser de 1451 - 1456 a ra sında yazılm ıştır. B u n u ve bun dan önceki eserini y a zm ış old u ğu n u “ M enh ec ürR eşâd,, a d lı eserinde b ild iriyo r. 4 ) B eh cetü ttev â rîh : F a rsça y a zılm ış b ir u m u m î tarih tir. 1456-1459 arasın da y azılm ıştır. ğ ) M en h ec ü r-R eşâd : 1460 ta y a z ılm ış farşça bir din kitab ıd ır. 6) C â m i‘ ü d -D a ‘avât : M u h te lif yerlerde v e d u ru m la rd a o k u n a ca k duaları, b ir a ra y a to p lıy a n bir eserdir. 1463 ekim a y ı ile 1464 o ca k ayı arasın d a B u rsa d a y azılm ıştır.

Behcetüttevârîh: B ir u m u m î ta rih olan , fa k a t ta b iî tarih , co ğ rafy a , k o zm o ğ rafy a, e tn o g ra fy a v e dinden de bahseden B e h ce tü tte vâ rih in O sm an lılar b ö lü m ü g a y e t m üh im dir. E m e v î, A b b asî, A le v î h a lifeleriy le S e lçu k lu la r h a k k ın d a verd iği m a lû m a tın p ek ü stü n kö rü o lm asın a rağm en, u zu n zam a n O sm an lı p ad işa h la rı hizm etinde b u lu n m a sı v e resmJ s ıfa t ta şım a sı d o la y ıs ıy la O sm an lıîar için d eğerli bir k a y n a k tır. Ç eleb i M ehm ed, îk in ci M u rad , F a tih zam a n la rın ı id rak eden m ü e llifin 3 ıa ( = 1407) dan b a şlıy a ra k ve rd iği m a lû m a t p ek m üh im olup b u h u su sta bir a n ak a y n a k tır. Y a ş a y ıp görm ediği za m a n la r için y a n i O sm an, O rhan, M u rad , Y ıld ı rım ç a ğ la n için ve rd iği m a lû m a tı nereden aldığın ı b ilm iyo ru z. Ç ü n k ü kitabın, b a şla rın d a kend isin e k a y n a k old u ğu n u s ö y liy e re k sıra lad ığ ı eserlerden h içb irisi O sm anI: ta rih i k a y n a ğ ı değildir. Z ik rettiğ i k a y n a k la r arasın d a n asıl b ir eser o l duğu v e kim in ta ra fın d a n y a zıld ığ ı belli o lm ıy a n b ir “ Sah îh ü ttevâ rîh ,, v a rd ır k i z a y ıf bir ih tim a lle O sm an lı tarih in in eski k a y n a k la rın d a n o lab ilir. G erçe Ş ü k ru lla h ın , A h m e d î’y i kend isin e k a y n a k y a p tığ ı m u h a k k a k tır. F a k a t A hm edîde v u k u a tın y ılla rı gö sterilm ed iği v e N iğ e b o lu s a v a şı gib i m üh im bir s a v a ş ta n b ah so lu n m ad ığı halde Ş ü k ru lla h ta v u k u a tın çoğu nda y ıl v e h a ttâ a y v e gü n tarih leri vard ır. N iğ e b o lu sa v a şın d a n d a bah sed ilm iştir. B u ba k ım d a n Ş ü k ru llah ın y a ln ız A h m e d îye d a yan m ad ığı, b a şk a k a y n a k la rı d a ■gözden ge çird iğ i m .uhakkaktır. F a k a t b u n ları zikretm em iştir. E serin i B u rs a d a y azd ığm a göre de b e lk i ozam an bu lu n u p bu gü n y o k o lan bazı a rşiv ve sik a la rın a b aşvu rm u ştu r. Ş ü k ru îla h eserini ilk d efa y a z ıp Sa d ıra za m M a h m u d P a ş a y a ta k d im etm iş tir. F a k a t M a h m u d P a ş a 1467 de S a d ra za m lık ta n düşü nce g a lib a k ita b ın ı j^eniden tertip , etm ek lü zu m u n u d u y m u ş ve M a h m u d P a ş a y a o lan ith a fı k a ld ıra ra k k ita b ın ı yen iden tan zim etm iştir. K ita b ın ilk tertibin de Ş ü k ru îla h , K a ra k o y u n lu la r beği C ih an şah a o lan elçiliğ in i ve b u sırad a O sm an lılarla K a ra k o y u n lu la rın a k ra b a lığ ın ı öğrendiğini yazıj^or. K ita b ın ik in ci tertibin de ise b u p arça yo ktu r. B e lk i de F a tih , K a ra k o y ıin lu la rla a k ra b a lığ ı hoş görm.ediği için Ş ü k ru îla h bu p a rça y ı çıkarm ıştır. N u ru ö sm a n iy e n üshası k ita b ın ilk tertip şeklini, diğer bütün n ü sh a lar ise ikin ci tertip şek lin i gösterir. N u ru ö sm a n iy e n üshası 12 bö lü m olup diğerleri 13 bölüm dü r. İk in ci tertip n ü sh aların o nu ncu b ö lü m ü m eşh ur h akim lere a it olu p b u b ö lü m NuruöSıtîanİ3fe nttshasında y o k tu r. N u ru ö sm an iy e n u sh a sın ıa

12 nci, diğerlerinin 13 ü n cü b ö lü m leri O sm a ıilıla ra aittir. B e h ce tü tte vâ rîh in n ü sh a ları şu n lard ır : 1 ■ — N u ru o sm a n iy e K ü tü p a n e si, N u . 3059. 2 — • B aya2 id , U m u m î K ü tü p a n e , N u . 4902. 3 — R e v a n K ö ş k ü K ü tü p a n e si, N u . 1538. 4 — R e v a n K ö ş k ü K ü tü p a n e si, N u . 1539. 5 — A y a s o fy a K ü tü p h a n esi, N u . 2990. 6 — Ü n iversite K ü tü p a n e si, acem ce y a zm a la r, N u . 801 (v“ ski n u m a ra sı : H a l i s E fen d i 2212). 7 — F a tih K ü tü p a n e si, N u . 4203. 8 — V iy a n a M illî K ü tü p a n e si, N u . 828. 9 — L on d ra, B ritis h M u seu m , N u . 1627. 10 — P a ris, M illî K ü tü p a n e , N u . 90. 11 — P a ris, M illî K ü tü p a n e , N u . g ı. 12 — Petersburg, N u . 269. 13 — M ü n ih K ır a l K ü tü p a n e si nüshası.

Behcetüttevârîhin 16 nc! .Asırdaki Tercümesi: B e h ce tü tte vâ rîh , K a n u n î S u lta n S ü le y m a n çağın d a T ü ık ç e y e çevrilm iştir. ■Çeviren, h a y a tı h a k k ın d a b irfe y bilm ed iğim iz “ M u s ta fa F ârsî,, a d lı bir şairdir. T ezkereci Sehî, b u şairin acem ceyi sevd iğin i v e güzel şiirleri o ld u ğ a n u sö y le m e k le ik tifa ediyor. M u s ta fa F â rsî, B e h ce tü tte vâ rîh in b aşlan gıcın ı za m a n a , göre d e ğiştirerek tercüm e etm iştir. F a k a t b a sı yerlerde k ıs a ltm a la r y ap m ıştır. T ercü m e y e b a şla d ığı ta rih 20 m uh arrem 037 ça rşa m b a { = 14 e y lü l 1530) dır. M u s ta fa F â r a î’nin y a zd ığ ın a göre tarih e ço k m era k lı o lan 'Y en içeriler K â tib i Şehabeddin B e ğ, ozam an ın ileri gelenlerince o k a d a r tan ın m ıya n bu k ita b ı b u lu p Y en içeri A ğ a sı M eh m ed A ğ a ’y a iletm iş, M eh m ed A ğ a d^ M u s ta fa F â r s î’y e vererek T ü rk çeye çevirm esin i em retm iştir. T a r ih î b ilgisi epey k ıt o lan M u s ta fa F ârsî, te rcü m e ye “ M a h b û b ’d Q u lû b ü l- ‘Â rifîn „ adını verm iştir. B izce bilinen n ü sh a lar ş u n la r d ır : 1 — H a fid E fen d i, N u . 222 (tercüm eler için de en iy i n ü sh a ). 2 — • F a tih , N u . 4202 (1599 da istin sah o lu n m u ştu r). 3 — R e v a n , N u . 1096. 4 — E s a d E fen d i, N u . 2213 (1667 de istin sah o lu n m u ştu r). 5 — V eliy e d d in E fen d i, N u . 2342. 6 ■ — V eliy e d d in E fen d i, N u . 2343 (b u n üsh ad a O sm an lılar b ö lü m ü y o k ) . 7 — Ü n iversite, T ü rk çe y a zm a la r, N u . 670 (k a rışık ve e ksik b ir n ü sh a ). 8 — Ü n iversite, T ü rk çe y azm a lar, N u . 2381 (O sm a n lıla r b ö lü m ü y o k ). Q — B erlin . D e v le t K ü tü p a n e si, N u . 3349. To — P a ris, M illî K ü tü p a n e , N u . 1031. l i —^.K ahire, K ır a l K ü tü p a n e si, 233.

Behcetüttevârîhin Atsız N eşirleri:

Bundan

Seif ve

O sm anlI tarih in in m üh im bir k a y n a ğ ı o ld u ğ u halde B e h cetü tteva rîh ten şim -

d iy e k a d a r gereğince fa y d a la m im a m ıştı. 985 ( = 15 77) y ılın d a “ C â m i'ü tte vâ rîh ,, adın da bir u m u m î ta rih y a z a n “ Z a îm M îr M ehm ed K â tib ,, in, B e h c e tü tte v â r îiıi' k a y n a k o la ra k ku lla n m asın d an sonra bu eser uzun zam a n âd eta u n u tu lm u ş, y a l nız son zam a n la rd a bazı m ü ellifler, k y ç ü k ölçüde o lm a k la beraber, onu k a y n a k g ib i k u llan m ışlard ır. Y ir m in c i a s ır d a e se rin d e ğ e ri g ö zd e n k a ç m a m ış v e O s m a n lI la r a a it b ö lü m ü ik i d e fa y a y ın la n m ış t ır .

İlk d efa T h eod or Seif, 1925 yılın d a , “ M itteilu n gen zu r O sm an ischhe G esch ich te,, nin ik in ci cildin de (s. 63-128), M ü n ih ve V iy a n a n ü sh aların a d a y a n a ra k , B e h ce tü tte vâ rîh in O sm an lılara a it b ö lü m ü n ü acem ce m etin ve a lm an ca tercü m e s iy le b irlik te y a y ın la m ıştı. İk in ci d efa ise ben, 1939 y ılın d a , eserin başlan gıcın ı, eski T ü rklere ve O s m a n lIlara a it bö lü m lerin i T ü rk çey e çevirerek ve n o tla r ek ü y erek “ D c k u z B o y T ü r k le r v e O sm an lı S u lta n la rı T arih i,, a d ıy la y a y ın la m ıştım . B u tercüm c, S eif neşrin den dah a iy i olm uştu. Ç ü n k ü ben İsta n b u l kü tü pan elerin de gö rebildiğim 6 ta n a acem ce n ü sh a yı S e if’ın b astığı m etin le k a rşıla ştıra ra k m u k ay e se li bir n ü sh a elde etm iş, sonra, zevcem B e d riy e A tsızın İsta n b u l k ü tü p an elerin d ek i se k iz T ü rk çe n ü sh a yı (k i ikisin de O sm an lılar b ö lü m ü y o k tu r) k a rşıla ştıra ra k h a zırla d ığ ı T ü rk çe m etin le kelim e kelimde ka rşıla ştırıp ko n tro l etm ek su retiyle bir tercü m e m eyd an a getirm iştim . 6 m a rt 1939 d a basım ı biten bu eserden, m addî im k â n sızlık d o la y ıs ıy la a n ca k ı 85 tan e bastırab ilm iştim . E seri ilk önce, U zu n ca rşılıo ğlu İsm a il H a k k ı B e ğ şifahen, b iraz scn ra genç ta rih çi A d n a n E rzi, “ Y e n i T ü rk ,, dergisin in 1939 y ılı a ra lık a yın d a çık a n 84 ü n cü sayısın d a b ir y a z ı ile ten kid etm iş, dah a scn ra d a F u a d K ö p rü lü , “ O sm an lı İm p arato rlu ğ u n u n E tn ik M en şei M eseleleri,, a d ıy la “ B elleten ,, in 1943 y ılı ekim a y ın d a çıkan 28 in ci özel sa y ısın d a k i bir etüdünde (s. 296) bir tercüm e y a n lıjın ı b elirtm işti. B u seferki basım d a, her üçü de h a k lı o lan bu ten kidleri göz c n ’inde tu tarak , bahsedilen e ksik ve y a n lışla rd a n kaçın dım . A y rıc a kend im de hicrî tarih lerin m i lâ d îy e çevrilişin d e v e tercüm ede bazı y a n lışla rım ı görerek düzelttim . B ö y le lik le ö n cekin d en dah a doğru bir m etin elde edilm iş oldu. M a k sa d ım ız O sm an lı tarih in e a it b ir k ü lliy a t vü cu d e getirm eli old u ğu için, bu seferki basım a, eserin y a ln ız b a şla n g ıcıy la O sm an lılara a it b ö lü m lerin i a ld ık v e eski T ü rk lere a it kısa p a rça y ı çıkard ık.

Bu Seferki Behcetüttevârıh Basımında C k u y u cuiann D ikkat Etmesi Gereken N oktalar: 1 — B u n d a n önceki b asım d a da o ld u ğ u gibi, b asım a esas o la ra k İMuruosman iy e n üshası alın m ıştır. 2 — R e v a n K ö şk ü n d e b u lu n an n ü sh alard an b iri (1539 n u m a ra lısı), bun dan ■önceki b asım d a ta ra fım d a n gö rülm em işti. A d n an E rz i’nin te n k id iy le öğrendiğim b u n ü sh ad an b u sefer de fa y d a la n a m a d ığ ım için, bu n ü sh a ya a it fa rk la r, tab ii, gö sterilm iştir. 3 — N u ru o sm a n iy e n üsh asın dan g a y rı bü tü n n ü sh a lar ik in ci tertip n ü sh a l a r say ılm ıştır. İk in ci tertip n ü sh a lard a o lu p da N u ru o sm a n iy e n üsh asın da b u -

lu n m ıy a n b azı k elim eler v e cüm leler b u ba sım d a eğri harflerle gösterilm iştir. 4 — Y a lm z N u ru o sm an iy e n üsh asın da bu lu n u p ik in ci tertip n ü sh a lard a b u lu n m ıy a n v e Ş ü k ru lla h ın , K a ra k o y u n lu la r beği C ih an şah a elçiliğin i a n la ta n p a r ça (y a n i 53 ü n cü s a y fa n ın .11-2 7 nci s a tırla rı) d a h a b ü y ü k p u n to lu k ince harflerle gösterilm iştir. 5 — A sıl m etinde o lm ad ığı halde, m ân ân ın d a h a k o la y an la şılm ası için b e nim ta ra fım d a n eklenen kelim eler (k i p ek azd ır) p aran tez içine alın m ıştır. 6 — N ü sh a fark la rın d a b ilh a ssa ra k k a m a v e has is im le r e . a it o lan lar, her sa y fa n ın altın d a gösterilm iştir. H içb ir ehem m iyeti o lm ıy a n la r gösterilm em iştir. 7 — M etin de a çık la n m a sı gereken bazı n o k tala r, k ü çü k ra k k a m la rla iş a r e t - , lenerek k ita b ın sonu nda izah edilm iştir. 8 — M etin , ta ra fım d a n T ü rk çey e çevrilirk en m ü m kü n old u ğu k a d a r 15 inci asır T ü rkçesin e y a k la şm ış o lm a k için bazı eski T ü rk çe kelim eler k u lla n ılm ıştır. B u kelim elerin çoğu bu gü n geniş o k u y u cu yığım n ca b ilin iy o rsa da, bilm iyen lere k o la y lık o lm a k üzere o n ları d a aşağıd a gö steriyoru m . B u kelim eleri k u lla n m a k tan m aksad ım , a ra p ça -fa rsça kelim eleri anlam .ak için em.ek verecek o lan o k u y u cu la ra , a yn ı em ekle T ü rk çe öğretm eği sağ lam a k tır. g — E serin asıl m etninde m anzum oıam p a rça la r m anzum o la ra k çevrilm iştir. T ercü m ed e K u lla n ıla n E s k i T ü rk çe Kelim .eler açun : dür.ya, âlom. a k k em ik : havas. sİ ; hiyie. e lb ıi : şsytaz:. ald a yıeı ; hlylekâr. alkıç : hayırdua. a n ; pâk. a rıtm ak : p 5A: kılm ak. ss îğ : fayda. a ta : baba. b a lır : cesar. b a y : zenğin bilg e ; hakîm . bile : beraber. kaçan : ;;e zzm an. kam u : tekm il, cüti'.lo, bütün. k ara k em ik : avam. karganm ış ; ıııe/'un. k ırn ak ; cariye. ' k ıy ıc î ; zatini. men'2Ü ; ebedî. m uştu : rjTıüjdo. nesne : scy. od : ate§.' -• özge : diğer, başka. p u sat : silâh, savaş levazıtrj. sa y n : hasta. sL': ; asker, ordu. KÜCİ.İ : garap. tap u : hazar. tutE5£k : esir, u çm ak : ccr.net.

b itik ; kitap. budun : halk, rr.illet. bun : keder. ça k ı.ı : şim şek. . danınman : danişmsnd. dcyls : şiir. ' erdem : fazilet. erk ; kudret. csoıılik : sağlık, selâm et. CEİrgenlik : rahmet, is : cahi:^. ıgıtn'.ak : r.urlandırmak. idi : sahip, elen di. inat;'; : iman. u lca ; ğanimet. yağ ı : düşman. y a la v a ç : peygamber. y a la z ; alev. y a ra k : silâh, y a n cı silâh. yarlıga m a k ; lü tfetm ek , bağışlam ak, irade etm ek. yen d ek : daima. y itm e k kaybolm ak. y ılk ı : at sürüsü. yoksun ; mahrum. yoyrnak : kahretm ek, kökünü kazım ak. yön, taraf, c ih et yön elm ek : teveccü h etm.ek. yöre ; civar. yu m ru ca k : taun,, veba. yum uş : va zife, iş, hkcet. - Ç iftçioğ lu N ih a l A tsız

Bu kitap Tanrı kullarının en güçsüz ve yoksulip.rından Şükrullahın yazdığı kitaplardandır ki beğllk direklerinin desteği, vezirlik g ö ç ü nün yalazı, kişi

oğullarının

onarıcısı, açunda

işlerinin

vezirlerin sultam,

beğlerle sultanların öğütçüsü, su yun ve balçığın özü, ada sana ihtiyacı olmıyanın kutlu adı na sunulmuştur.

YAKARIŞ Yer yüzünde dâimâ m e s û d ola Nâmı gibi âkıbet m ahm ud ola Ey Tanrı! Seçilmiş yalavacın, arı soyunun, iyi arkadaşlarının yüzü suyuna onun çağını mengülüğe ulaştır, ululuk ağacını göz d eğ mesi fırtınasından koru

BağışliYön, EsırgİYen T an rı A d ı sİG. G üvencim O n a d ır. ö v m e le r , k a m u nesneyi y a ra tıp güden, b ü tü n dirileri y a r a ttık ta n so n ra y o k eden T a n rıy a d ır. O T a n rıy a k i eller onun, yö n ü n e açılır, a lın la r onun önünde yere kap an ır. B iz onu sonsuz, tüken m e bilm ez övm e ile övü p sınırsız şü k ü r ile ona şükrederiz. T a n ık lık getiririz k i te k başına, o rtaksız o la ra k bir T a n rı va rd ır. B a ş k a hiçbir ta p a c a k y o k tu r. B u tan ıklığım ızın tem eli ulu, d a lla rı b u d a k la rı yücedir. Y in e ta n ık lık getiririz k i M u h am m et bü tü n k işilere gönderilm iştir. K u r ’andan önce inm iş o lan bü tü n k ita p la rd a y ü k s e k s ıfa tla rla s ıfa tla n d ın lıp ö vü lm ü ştü r. Y a la v a ç lık göğsü on u n la k ab arm ış, y iğ itlik ta n ı onunla ağarm ıştır. deyiş K u r ’an bize erdem lerinin hepsini övm üş, T e v ra t ile İn cil onu hem m u ştu lam ıştır.

O M u h am m et T an rın ın k u lu v e elçisidir. K a ra n lık la r a yd ın lık la ra , a y d ın lık la r k a ra n lık la ra girip çık tık ça T an rı onu v e ço lu k ço cu ğu n u esirge sin. B u lu tla rın çevresinde ça k ın la r ç a k tık ça T a n n , M u h am m ed in ço lu k ço cuğun a in tisap ile y ü c e lttiğ i h a y ırlı a rk a d a şla rın ı yarlıga sın . d eyiş Y o ld a ş la r ı Y a la v a c ın M u h am m etle bir ağacın

' A k y ü zlü , s o y y o ld a ştıla r; G ölgesin de a n d la ş tıla r '.

G ü n d ü z gün do ğd ukça, gecelerin ka ra n lığ ın d a y o lc u lu k edenlere gökte a y do ğd u kça T an rın ın selâm ı o n lara olsun. M e k k e li ve M ed in eli, doğru özlü M u h am m ed in y o lu n ca giden im a m lard an d a T a n rı razı olsun. B u n d a n sonra. T a n rı to p rak ların ı ışıtsın, asrının b iricik im am ı Z ey neddin Z ekin in o ğlu o lan y ü ce v e değerli im am Şehâbeddin A h m e d ’in oğlu olu p b ü y ü k k ü çü k su çla rın ı gizlem iyen gü çsüz v e y o k s u l ku l, Ş ü k ru lla h arzeder k i: T a n rı ü lk elerin i y a ş a tıp h a n lık ların ı m engü kılsın , yü celik lerin i b erkitip y a k ın la rın a y a rd ım edip y a ğ ıla rın ı y o k etsin, İslâm lığın ve m ü slü m a n la rın su ltan ı, din y o lu n a s a v a şıp u ğ ra şan ların yard ım cısı, kâfirlerin ve k ö tü lü k te a y a k diriyenlerin ö ld ü rü cü sü . T a n rıy a y a k ın la rın yard ım cısı. T a n rı y a ğ ıla rın ın y o y u cu su , O sm an ocağın dan . T an rın ın y a r lıg a y ıp esirgenliğine u la ştırd ığı S u lta n M u rad ın o ğlu y ü ce S u lta n M ehm edin k u tlu gününde İslâm b ilgin leri söz götürm ez sa y g ı b u lu p gö n ü l ra h a tın a erip

25,

30.

b o llu ğ a k a v u ş tu la r. H er b iri gö n ü l ra h a tı ile b ir b u ca ğa çe k ilip a d ı y ü ce u lu T a n rıy a tap ın ır o ld u lar. D a h i y ü ce su lta n lık u lu su n u n han lığın ın u z a m ası, gü nlerin in a rtm a sı için T a n rıy a y a lv a rm a k ta d ırla r. B u değersiz, her ne denlü y ü ce h a tırla rın a gelecek k a d a r değerli değild i am a “ iy ile rin bardağın dan to p rağ ın d a p a y ı v a rd ır sözünce, ülkeler açıp din i k o ru y a n hazret, b u gön ülden d ü acın ın halind en b ild i k i y a ş y e t m işi geçip k o ca m ışlığın gü çsüzlü ğün den d u y g u la r tatsızla şm ış v e m u h taç k işilerin kıb lesi o la n u lu eşiğinden a y rı k a lm ıştı, iy iliğin d en ötürü, yete cek k a d a r b ir a k ç a y ı y ü ce eşiğinden ta y in b u y u rd u k i her gün eriştirm ektedir1er. B u y a la n sız k u l da U ç m a ğ a benziyen B u r s a başken tinde, işten el çe kerek b ir b u ca ğa çekilm işti. d eyiş Ş u B u rsam n her şeyi, su y u , taşı, to p rağ ı M is gibi b ir sü cü d ü r v e bu lu n m az b ir cevher. İy ile rin d u rağ ı; bilgi, a ltın k a y n a ğ ı; Y a ln ız la r sığın ağı; T an rm m b a k tığ ı y e r ! B u b u ca k ta gü cü y ettiğin ce, onu n için T a n rıy a y a k a r ıp o n u ö v m e k ten geri k a lm ıy o rd u . B ü tü n gece gündüz, k a m u y a a zık veren u lu T a n rıy a , y ü ce su ltan ın ü lk esin d eki işler düzeninde g itsin d iye y a lv a rıy o rd u . Y a y ü ce T a n rı b itiğin i o k u y a ra k , y a y a la v a c ın sözlerine göz* gezdirerek u ğ ra şıp sevabın ı. T a n rı j?ardım c:lan n ı y ü ce etsin, u lu p ad işa h ın a ta dedeleri ru h u n a gön deriyordu. Ç a ğ la rın en k u tlu su o lan b ir çağd a, saa tlerin en m u tlu su o lan bir saa tte b u y o k su l, b aşın ı düşü nceye, gön lün ü d a lg ın lık d enizine salm ıştı. İk i a çu n ağasının^ sözleri, haberleri gönlünden geçerken usu n a ik i hadis geldi. B ir i ‘‘E b î K ü rey re,, den alın m ış o la ra k ‘'E b û ‘A b d u lla h M u h am m ed îb n -i İs m a ‘îl-i B u h ârî,, niıı k ita b ın d a k i çu h ad isti : “ B u lu n d u ğ u m çağa erişinceye k a d a r hep k işi o ğ u lîa n a în en iyisin d en gön derildim „. Ö te k i “ V â sile t ibn ü l-E s q a ‘ ,, d an alın m ış o la ra k “ E b u 1-H ü se y in Ib n -i H a ccâ c İb n -i M ü s lim ü l- P u ş e i- r î,, nin k ita b ın d a k i şu h a d isti : “ T a n rı İb rah im in ço cu k ların d a n Ism a ıli seçti. İsm a ilin ço cu k ların d a n K e n â n e 'y i seçti. K en â n e o ğu lla rın d a n K u r e y ji seçti. K u re y ş o ğu lla rın d a n H â şım ı seçti. H â şım o ğu lların d an d a beni seçti „. C evh er saçan m â n â ları ile b u inci gibi sözler bu y o k s u lu n usu n d an geçince içine şu k o rk u d ü ştü : D eğerli öm ür, gü cün v e sevin cin kesilip g ü ç sü zlü ğü n ve sıkın tın ın b aşla n gıcı o lan yed in ci o n u geçti. B u n d a n d o la y ıd ır k i : d eyiş Y a ş altm ış, öm ür kış; Y a ş y etm iş, iş b itm iş; Ö te k i açun v e h a k ik î d u ra k o lan c z

v e m engü açun için h içb ir a zık

yok. d e y iş D ir liğ in i a s ığ s ız h a r c a y ıp g e ç ire n le r 45

N e b ir i y i li k g ö rü r, n e d e i y i li k eder.

K e n d i h a lin i d ü n y a v e ahret h ü sra n lıla n arasın d a gördü. D ü şü n d ü k ten sonra ku rra çekti. O n a hed iye o la ra k b u k ita b : y a z m a k düştü. A m m a kend i kendim e dedim k i : “ E y öm rünü h a v a y a verm iş o la n ! Senin h içb ir hünerin y o k . H a n g i erdem ve u lu lu k ile, han gi söz v e b elâ ga tle m â n â y a gü ven erek b u işi üzerine a la b ilirsin ? „ U z a k düşünen u su m b a n a ^ öyle ceva p verd i : “ T a n rı h a k k ı için e y şaşk ın ! K e n d in i k ü ç ü k görüp gü ven em iyo rsa n , h iç o lm azsa 71 y ıl açun b ilgin lerin in y ü zü n ü görüp asrın erdem lilerin e y a k ın d a m ı olm ad ın ? H er h arm an d an b ir b aşak, her b u c a k t a n b ir a zık b u ld u ysa n iş o lu p b itm iştir „. . m ısra H e r n eyin ' v a r sa hüner gösterecek, durm a getir ! B u esirgeyici ö ğü dü d u y u n ca don m uş düşüncem de v e sönm üş a n la y ı şım d a b ir istek doğdu : S o y u n u sopunu, doğu m un u, d u ru m u n u y a z m a k la T an rın ın , elçisine b a ğışlad ığ ı iy ilik le ri u zu n u z a d ıy a an latır, erdem lerini a çığa v u rm a k için seçk in liğ in i a ra y ıp o rta y a ko yarsın . S ırası ile zevcelerin i v e s o y sopların ı a çık ça söylersin . Ç o cu k ların ı, am caların ı, o la b ild iğ i k a d a r doğru o larak , sö ylen m esi gerekenleri, on m uştuluların'* T a n rı elçisi M u h am m ed in a ta la rın a değin o lan b a ğ lılık la rın ı kâ ğ ıd a geçirirsin. B ö y le lik le ka m u su n u n so y u arı Â d em ’e u la ştırılm ış olur. T a n rı hepsinden razı olsun, on m u ştu lu la rın ö z m enkabeleri, erdem leri, öm ürlerinin n iteliği, d u ru m la rı b e lli olur. T a n n o n la rı esirgesin, İslâ m lık y o lu n u ışıklan d ıran , din y o lu n u a n y a n la ra k ıla v u z lu k eden m ezhep im a m ları ile fak ih lerin ; tarih , hadis, tefsir b ilg in leri n in h alleri, sözleri, y a p tık la rı, nice y a ş a d ık la rı v e hünerleri bilinir. H er ne denlü tarih çile r doğru v e düzgü n sözlerle ta rih to p la y ıp m ân â cevh erleriyle in ci delm işlerse de uzun o lm a la rı yüzün den u san ç getirirler. B u b ilgisi az değersize gelince : K o lu m erdem lere erişem iyecek k a d a r kısa, b ilgim o lg u n lu k yönü nden azdır. S e vd iğ i şeyleri elde etm ek benim ■gibilere gü çtür. B e n b u eseri a n ca k dilediğin e y a rd ım eden, k a m u y u işitip gören T a n rıd a n y a rd ım d ile yip m eded u m a ra k y a z d ım . O nu n y a r lıg a y ıc ı rızasın a has o lm a k v e doğru y o la çağıran sev gilisin in şefa atin i celbeylem e k üzere y a n lış lık v e ek sik lik ten ko ru n arak , b o zu k v e sü rçü k söz s ö y lem ekten çekin erek “ M e v lâ n â H a şa n İb n -i ‘A lî İb n -i H a m m â d „ ın “ Q û t ü l-E r v â h „ a d lı tarihin den , “ Ş e y h C a ‘fer M u h a m m ed -i T a b e rî „ nin, “ K a d ı B e y z â v î „ nin, “ İb n -i C evzî,, nin, “ M e v lâ n â Ş em sed d în -i H irevî,, nin, E b û ‘A b d u lla h M u h a m m ed İb n -i İsm a ‘îl-i C u ‘it nin, “ îb n - i H a llikâ n ,, ın tarihlerinden ve “ M ev lâ n â M ecd ed d în M eh m ed A dnan ,, m H atayâa S u l tan İbrahim T am gaç H a n için yazdığı tarihten, “ K itâ b - ı U s û l ü l-E q â lîm ,, den. “ K itâ b ü l-M e m â lik „ ten, “ K itâ b ü l-M e s â lik „ ten, “ M a n sû rî,, nin “ ‘U y û n ü t-T e fâ s îr„ i, “ Ş e yh Şehâbeddîn,, in “ ‘U y û n ü t-T e fâ s îr„ i, “ K e v a ş î,, n in tefsiri, “ T e fs îr-i Q urret ü l- ‘U y û n „ , “ S a'leb î,, n in “ T e fs îr-i K e ş f-i B e y â n ,, 1 gibi tefsir kita p la rın d a n ; hikm et, heyet, n ü c u m ,' hendese, riy a ziy e , ta b iiy e , tıp ilim lerinden , “ S iy e r ü l-M ü lû k ,, ten v e “ Z ü bdet ü l-U sû l,, den ço ğ u az etm ek, bin i b ir k ıs a ltm a k su retiy le to p lad ım . F a k a t öylesin e k i : O n la rın a ra y a s o k tu k la rı inceliklerden, şak ala rd a n , öğütlerden b ir tek i y it-

ıg

.20

m edi. T an rı, iy iliğ in i üzerlerine b o l etsin, u lu bilgin ler, y ü ce beğler v e a k k e m ik olsun, k a ra k e m ik o lsu n b a şk a la rı bu tarihi, hele T an rın ın esirgenliği üzerine o lsu n ik i açu n ağası, T a n rı elçisi M u h am m et ile onu n seh âbelerinin^, zevcelerin in, ço cu k ların ın v e m ezhep im a m la rı ile fak ih lerin , h ad isçilerin v e h a fızla rın ta rih in i o k u m a ğ a istek d u y u p içten gelm e b ir sebeple gön üllerin e b ir istek düşerse bu k ısa ltılm ış küçük' k ita b ı a lıp h o şn u d lu k gözü ile b a k a la r v e eskilerin tarih e geçird ikleri ne k i v a r sa ond a b u la lar. T arihle ilişiğ i olm ıyan birçok iaydaları da elde edeler. T â k i : G ö n ü lle rinin p â k gelini sevin ç k o ltu ğ u n d a kendini göstersin. Ç ü n k ü b u b ilgin in ik i fa y d a s ı v a rd ır : B irin cisi şu d u r : İk i açun da b a h tiy a rlık m a y a s ı o lan din b ilg isi ve a cu n lar id isin in sözlerin in tefsiri b u b ilg i ile bilinir. Zira, a d ı y ü ce olsun, Y a ra d a n açu n işleri için açun a ğasın a kesin sö zlü K u r ’anın ı gönderm;iştir. İk in cisi şu d u r : G eçm iş o la y la r üzerinde iy i düşü nen b ilir .ki ö ncekiler açu^ n un v e a çu n d ak ilerin işin i d o ğ ru ltu n ca y a ka d a r, b ir ü lk en in düşm esine s e bep o lan hareketlerden sak ın ıp çekin m eği b ilin ceye k a d a r ve d evletin s ü rü p gitm esine y a r ıy a c a k biçim de ça lışm ağı k a v r a y ın c a y a k a d a r ne g ü ç lü k lere k a tlan m ışlard ır. V elh â sıl söz götürm ez k i açu n v e d in fa y d a la r ı,b u b ilgi ile elde edilir. G eçm iş bilgin ler ve eski bilgeler “ kesin b ilgileri a n lam ak , y a ş a m a ğ ı bilm ek, ü lk e işlerin i yerine getirm ek için ta rih bilgisin den y a h ş ıra k nesne y o k tu r,, d em işler v e fa rzla rı ödedikten so n rak i ça ğla rın ı . esen lik üzerlerine olsun, y a la v a ç la r la eski bilgin lerin v e h an ların tarih in i o k u m a ğ a verm işlerdir. B u n d a n d o la y ı T an rıd an y a rd ım d ile y ip u ğ u r v e k u t s a y a ra k açun un y a ra tılm a sın d a n v e y aratıirn asın ın sebebinden v e bazı ü n lü y a la v a ç la rın tarih in den b a şla y ıp beğlerle su lta n la rın tarihin de bitirm ek y e 12 (x ) b ö lüm e a y rılm a k üzere b u ta rih i y a z ıp adın ı B e h ce tü tte v â rîh ( = T arih le r B e ze ğ i) k o yd u m . B a şa rıp bitirm ek iç in T a n rıy a bel bağlad ım . B u n azlı gelin, b u güzel tu rfa n d a y em iş 861 g ö çü m y ılın ın m u h arre m in de ( = 1 4 5 6 so n u ), A lp A rs la n o ğlu M e lik şa h ın k o y d u ğ u C e lâ lî tarihin e göre 385 te. S u lta n M a h m u d G a z a n H a n ’ın k o y d u ğ u h an tarihin e göre 160 ta ve m ü slü m an lığın v e M ü slü m a n la rın p ad işa h ı; ga ziler v e d in u ğru n a s a v a şa n la rın su ltan ı; T an rın ın gölgesi; k o rk u su zlu k v e ra h a tlığın m a y a s ı; d u rağı zu h al, u lu lu ğ u 'm ü şteri, a tılışı m erih, ta h tı güneş, b a h tı zühre, değeri u târid , çadırı a y gibi b e y it B ilg is i çok, y a ş ı az, him m eti y ü k s e k kişi Ü lk e a lıp -açunu elinde tu tm a k işi olan ın d evlet gü nünde yazıld ı. O u m u d la k i s a lta n a t direklerin in desteği; ve z irlik göğün ün y a la z ı; ü lk e işlerine çeki düzen veren ; M ü slü m a n la rın iş lerin i düzelten; b ü tü n y a ra tık la rın y a rd ım cısı; T an rın ın gü cü ile g ü çlen d i rilm iş; devletin , dün yan ın , din in d o lu n a y ı M a h m u d P a ş a H azretlerin in y ü ce san ı ve k u tlu ad ı ile ün bulsun. ( ı ) Ö tek i n üshalarda : 13 F : 4

d eyiş O nun u lu lu ğu n d a açun bir n o k ta kalır, O nu n yü celiğin d en in sa n lık ışık alır. T an rım ! O nu n y ü k se k liğ in i m engü kıl. G ö lgesin i k a m u M ü s lü m a n la rının üzerine uzat.

deyiş Y ü c e lâ k a p la r ile onu ö vm e k boş em ek, T e ce llî gecesinde a y ışığı ne gerek ? Sahbân^ b u ça ğd a sağ o lu p bin y ıl y a ş a s a y d ı d a bü tü n öm rünü on an ü n lü h a y a tın ı y a z m a ğ a verseyd i, bin h arm an dan b aşak, tü rlü nim etlerden a zık tcfplasaydı y in e y a zıp sö yliyem ez ve onun dü şü n celeriyle iy i işlerinin gü zelliğin i, u su ile ad aletin in olgun luğun u, d o ğru lu ğu ile acım asın ın ç o k lu ğ u n u a n la tm a k ta b eceriksizlik gösterirdi. H er şahın iş i b ir ' p iya d e ile, ülkelerin- işi de rık ’a'' ile biter. H e r yönde u lu o la n la rla b e lâ ğa t bilgisin de ileri gidenlerin iy iliğ in d en u m u d k i ; B ir h a tırı k ırık v e gön lü sın ık kişin in em eği sonu cu i3İan bu k ı rık d ö k ü k d erlem eyi görüp bilince y a n lışla rın a göz y u m u p bağışlasın lar. D ü zeltm eğe çalışsın lar. E k sik le rin i a la y ile a çığa vu ru p din k a rm d aşlığı perdesini yırtm a sın la r. Ç ü n k ü su çları örtücü o lan T an rı, su çla rı örten k u l la rın ı sever. ''

ıs

O sm anlı Sultanları Tarihi 5

617 ( = 1 221) tarihin de Ç in giz H a n o rta y a ç ık a ra k T ü rk is ta m ça p u l etm iş, Sem erkan d ı o d a y a k m ış, B e lh i y ık m ıştı ( ı ) . O n la r b ü tü n M ü s lü m a n la rı birbirin e ka tn iışla rd ı. Ö y le k i : Y a ln ız bir R e y şehrinden k â fir k i ’ lıcın a yem o la n 500.000 k işi say m ışla rd ır. S e lçü k so y u bu yü zd en y u r tla rın ı b ıra ktıla r. E r T u ğru l, O ğuz o ğu lla rın d a n biridir. K ız ıl B u ğ a o ğlu K a y a A lp oğlu Sü leym an şah ın oğlud ur. K ır k beşin ci (2 ) göbekte N u h o ğlu Y â fe s oğlu K a v ı H a n o ğlu K a r a H a n o ğlu O ğu z o ğlu G ö k A lp ile N u h a u la şa n E r T u ğ ru l, S ü le y m an şah ın oğlu, O sm an B e ğ in de atasıdır.

■Şöyle ki: 852 (= 1 4 4 9 ) tarihinde merhum Sultan Murad bu güç. süzü elçilikle Mirza C ihanşaha gönderdi. Varıp yumuşu yerine getirdik., Bir gün şagavul® geldi; "M irza sizinle yalnız konuşacağın dan tek olarak gitmelisiniz" dedi. "İşittik ve b a ş eğdik" diyip gittik. Konuşma sırasında buyurdu ki: “ Sultan Murad benim ah ret kar deşimdir. Bu kardeşlikten b a şk a d a o'krabamdır A krabalığın se b eb i soruldu. Buyurdu ki: "Tarihi okuyucu M evlânâ Ismaili çağırsınlar ve Oğuz tarihini getirsinler". M evlânâ İsmail geldi ve Moğol yazısı’ ile yazılrdış bir kitap getirdi. O kitaptan anlaşıldi ki Oğuzun altı oğlu olmuştur. Adları Gök Alp, Yer Alp, Deniz. Alp, Gün Alp, Ay Alp, Yıldız Alp. Mirza: buyurdu ki: "Kardeşim Sultan Muradın n eseb i Oğuz oğlu Gök Alpa ulaşıyor. Gök Alp oğulları. Kızıl B üğa oğlu K aya Alp oğlu Süleymctnşah oğlu Er Tuğrula kırk beşinci göbekte erişmiştir. K ara Yusufun nesebi ise kırk ■birinci göbekte Deniz Alpa erişm ektedir". Bu iki padişahın nesebi bilinince Mirza buyurdu: " Kardeşim Sultan ^Muradın n esebi bizim nesebim izden ağadır. Gökle denizin arasın d a fark olduğu gib i". E r T u ğru l, S e lç ü k s o y u ile birlik te, k im i ço lu k ço cu ğu ile, k im i y a ln ız o lan 340 k işi ile S e lçü k lü le rin a rdın dan A n a d o lu y a gelm işti. K a r a c a D a ğ ı beğenm işti. O ra d a y a y la y ıp k ışlıy o rla rd ı. O ülk en in k â firle riy le iy i geçinip ya şıy o rla rd ı. E r T u ğru l, S u lta n A lâ a d d in in s a v a ş n iy e ti ile K o n y a d a sü ( ı ) Ö tek i n üshalarda bu ra ya ka d ar olan p arça y erin e şu cüm le v a r : Çinğiz H andan sonra o tu z dördüncü yılda Ç in ğ iz oğlu T u h ’ran oğlu H ü leğ ü Bağdada' gelm işti. (2 ) S e if neşrinde v e ik in ci te rtip nüshaların çoğunda : Y irm i birinci.

yığd ığ ın ı işitin ce kendi erlerini su ltan ın eşiğine gö çü rüp k u llu k gösterdi; sa y g ı buldu . N ic e gü n ler o rad an a yrılm a d ı. S u lta n Â lâ a d d in kargan m ış k â firle rin ü lk esin e geldi. G erektiğinde, E r T u ğ ru l y iğ itlik v e iş b ilirlik g ö s terdi. Ç o k u lca v e tu ts a k ele geçirdi. O za m sn K ü ta h y a v e yö re si k â fir elin de idi. M ü slü m a n çerisi K a r a c a H isa r kalesin e erişip sa v a şa b a şla d ıla r. K a len in gü n ey y a n ı E r T u ğ ru lu n p a y ın a dü şm ü ştü . O y an ın k â firle ri ş a ş ı rıp he y a p a ca k la rın ı bilm ediler. B a rış dilediler. S u lta n razı o lm u yo rd u . F a k a t birden T a ta r yin e y a ğ ı olu p an d bozd u v e İslâ m ü lk esin i y a ğ m a edip M üslü m a n la rın ç o lu k çocuğun u tu tsa k e tti ve M üslüm anlara yakışm ıya ca k n ice nesneleri k ö tü işli, aldayıcı ve kurnaz Tatarlar yaptı d iy e h a b er erişti. S u lta n bu n u işitin ce M ü slü m an ları, k ıy ıcıla rın kö tü lü ğü n d en k u r ta r m a ğı v a c ib gördü. E r T u ğ ru lu getirip k a fta n giyd ird i. K a le üzerine başbu ğ d ik ip ken d isi T a ta r a gitti. D erler k i S u lta n A lâ a d d in o y ü rü y ü ş te T a ta r ta şa ğ ı ( ı ) derisinden b ir gö lg elik y a p ılm a sın ı b u y u rd u ; y a p tıla r. S u lta n , k ıy ıcın ın kö tü lü ğ ü n ü giderm ekle u ğraştı. E r T u ğ r u l,, k â firi b i tirip y o y u p öldürm eğe sa v a ştı. A d ı y ü ce o lsun u lu T a n rı İslâ m çerisini kazan d ırd ı. K a le y i ve ü lk e y i gereğince y ık ıp so n su z u lc a la r elde ettiler! E r T u ğ ru l o rad an S ö ğü te d oğru gitti. O ü lk e y i de aldı. İk i (2 ) y ıl, ü ç ây, dört gün E r T u ğ ru l k ılıç vu ru p k â firi sind irdi. A n sızın T an rın ın b u y ru ğ u erişip öldü. D o k sa n ü ç y a şın d a idi. E r T u ğ ru lu n ö lü m ü haberi S u lta n A lâa d d in e erişince b u y u rd u : E r T u ğ r u l oğlu O sm an a y a r lık y a zd ıla r. T u ğ, d a v u l, kılıç, k a fta n gönderdi. O sm an ı s a v a şa m em ur k ıld ı (3 ). S a n ca k , k a fta n v e d a v u l gelince O sm an B e ğ a y a ğ a k a lk tı. P a d iş a h İlk türesince d a v u l ça ld ılar. K u t lu olsun dediler. O za m an oturd u. O çağdanberi O sm an in tü resid ir : N e zam a n seferde d a v u l ça lın sa O sm an o ğu lla n a y a k ta dururlar. O n d an sonra O sm an B e ğ İslâ m çerisini to p la d ı. B ir ta k ım ı k en d isiy le B ile c ik üzerinde, durdu. B ir ta k ım çe riy i ö tek i k â fir ü l kelerine gönderdi. Ç o k ö ld ü rü p ça p u l ettiler. K â f ir sındı. B ile c iğ i ald ılar. O sm an B eğ B ile ciğ i 699 ( = da aldı. B un dan daha önce H aliîe H arun R e şid in çerisi ıp o ( = 80^) da (5 ) B ile ciğ i almıştı^^ am a Rum. çerisi yeniden ele geçirm işti. O çağdanberi b u ı5pp tarihine kadar (6) R u m ların elin de ka lm ıştı. O sm anin eliy le alındı. O n dan sonra İne G ö l, K ö p rü H is a r v e Y e n i Ş eh iri aldı. İk in ci y ıld a ( 1 ) R e v a n : ham nın.

(2 ) T ü rk ç e n üshalarda : Üç. (3 ) B eh ce tü tte v â rîh te O sm anlIlara a it bölüm bu radan sonra başlam aktadır. B u ra y a k a d a r olan k ısım S elçü klü ler bölüm ünün sonudur. (4 ) A y a so fy a , B a y a z ıd : 664; F a tih : 66g; R e v a n , Ü n ive rsite : 6gg; S e if n eş ri : 6gg (M ü n ih : 66g)\ tü rk çe nüshalar : 6gg. B ile c iğ in alınm ası h ak k ıh d ak i en doğru ta rih 699 olduğu için m etne b u ta rih i aldım . (5 ) F a tih , R e v a n , Ü n ive rsite : ıp o ; A y a so fy a ,

B a y a z ıd (b ü y ü k b ir yan lış

o lara k ) : 656; S e if neşri : ıp o ; T ü rk ç e nüshalar : 190. (fi)“ B u 6gg tarihine kadar,, ibaresi y a ln ız S e if neşrindedir.

İzn ik yöresin de çad ır ku rdu. B u a rad a beş y ıl geçti. S u lta n A lâ a d d in e T a n rının b u y ru ğ u erip U ç m a ğ a va rd ı. 20 ( ı ) y ıl, 9 ay, 13 gün (m ilâ d î hesap la 20 y ıl, 2 a y , 12 gü n ) p a d işa h lık k ıld ık ta n sonra T an rın ın esirgenliğine u la ş tı. M ü s lü m a a çerisinin ço ğu O sm an G a zin in y a n ın a geldi. B ir ta k ım çeriyi B u rs a üzerine gönderdi. H er ik isi de k u şa tm a d a id iler k i O sm an, G a z iy e T an rın ın y a r lığ ı erişip y ü c e U ç m a ğ a çağırd ı. P a z a rte si günü, 710 ( = 131013 1 1 ) yıİ! idi. O n d ö rt (2 ) y ıl b e ğlik etm işti. O ndan sonra O rhan B eğ, a ta sı y erin e gaza ta h tın a geçti.

O rhan

B e ğ i n , ^ t a s ı Y e r in e G a z a T a h t ı n a

20'

O tu ru şu O rhan B e ğ p ad işa h o lu n ca d in b a y ra k la rı d a h a ço k açıldı. K â firle rin ted birleri a şa ğılan ıp k â firliğ in gö sterişi k a lm a d ı, h a tta y o k oldu. İs la m la rın ü n ü a rttı. H e r y a n a sü gid iyo r, say ısız u lc a v e tu ts a k getiriyo rd u . Ö y lesine k i : M ü slü m a n o rdu sun d a k iş i b u la m ıy o rla rd ı k i zek â t v e y a s a d a k a vereler. P e k az gü n geçm işti k i U lu b a d ı, B u r s a y ı aldı. O n d a n sonra birçok u ğ raşıp îz n iğ i de aldı. K ilis e le ri m escit ve m edrese y a p tı. O n lard an b a şk a İ z n ik v e B u rs a d a y o k s u lla r e vi y a p tırıp y o k s u lla rı d o y u rm a k için m a llar v a k fe tti. O y o k s u lla r evin de bilgin lere v e h a fızla ra a k ça b ağlad ı. B u y u r d u . k i : B u rs a im a reti e vk a fın ın te v liy e ti gelirin i k a d ı kend i d irliğ i için h a rcıya v e ö tek i k a d ıla r gibi kim seden nesne a lm a y ıp şeriatin b u y ru k la rın ı yerine getire. B ilg i erleri O rhan , B e ğ in gü nünde b o llu ğ a k a v u ş tu . M e v lâ n â Sin an derler bir d an ışm an va rd ı. Y o k s u llu k onu bun altm ış, y o k lu ğ u n elinde tu ts a k o lm u ştu . O rh an ın eşiğine erişti. A z b ir çağda, gazin in k u tlu gününde y a la n sız dolan sız a ş ın m al, sonsuz sa y g ı kazan dı. S in an P a ş a ad k o y d u la r. O rhan B e ğ güzel y ü zlü , beğen ilir özlü v e herkese ka rşı p ek eli açıktı. S a v a ş gününde ise san k i S âm v e y a N erîm an d ı. O ku n d an ka za, kılıcın d an ölüm ders alırdı. M ü m in e rahm et, k â fire zahm etti. S a v a ş ta k i y a la n sız ünü B u rsa d a n L a z '' v e Ü n gü rüse'^ erişm işti. O nu n k o rku su n d an yü rek le ri t it rer olm u ştu . Y e n d e k te tk ik te idiler. B ir gün kend i kendine ta sa sızca o tu rm u ştu . K â fir i y o k edip kö k ü n ü k a zım a k y o lla rın ı d ü şü n ü yo rd u . G ö n lü n e bu d ü ştü k i ; D en izi geçm eli, o ülk en in k â firle rin i de im a n a çağırm alı. R a z ı o lm azla rsa T a n rı u ğ ru n a sav a ş ıp y o k etm eli. B u n u düşü nürken adı S ü le y m a n P a ş a olan u lu oğlu, a ta sının eşiğim öpm eğe geldi. İzin d ile yip girdi. A ta sı, gönlünde o lan ı oğlu n a a n la tın ca S ü le y m a n P a ş a y er öp üp ’dedi : “ P a d iş a h b u k u lu n a b u yu ru r, b u sa v a şın u lu lu ğ u n u b a n a y a k ıştırırsa b u y ru k ve rir; Y a ra d a n ın y a rlıg a m ası, M u h am m et d in inin gü cü (3 ), a ta m k a ğa n ın h im m etiyle, y ü c e T a n rı dilerse, isteğince ü lk e a lm a k işi k o la y la ş ıp yerine gelir „. ( ı ) R evan : (2 ) A y a s o fy a , B a y a zıd , F a tih , Ü n iversite : zz ; R e v a n : zo; S e if neşri : Z5; T ü rk çe n üshalar ı zo. (3 ) Ü n iversite : M ucizesi; S e ii neşri : Aydın şeriatının ğücü.

O rh a n B e ğ G azin in,

O ğ lu S ü leym an P aşay ı

Savaş

İçin R u m e li y e G ö n d e r m e s i S ü le y m a n P a ş a ; y iğ itlik , düzen ku rm a, cöm ertlik, tez a n la y ış lılık v e b in icilik le ün salm ış o ld u ğu n d an a ta sı iz in b u y u rd u ve ısm arlad ı k i : T a n rı y a rh g a r d a k a rş ıy a geçersen önce islâ m a çağır. K a b u l etm ezlerse s a v a ş a b a şla . S ü le y m a n P a ş a yen iden y e r öptü. S evin ç v e k ıv a n ç la o ta ğ a gelip y o ld a şla rım to p lad ı. O lu p biten i an la ttı. K a m u s u sevin ip sah abelerin a n d ı g i b i and içtiler. A tla n ıp denizden geçecekleri yere yöneldiler. R â v i der k i : D en iz k ıy ısın d a Kem er'"* adın da o rm a n lık b ir y e r va rd ı. O ra y a v a r d ı lar. O y ö re kâfirlerin in öküzlerinden birin i y a k a la y ıp öldürlüler. D e risin i sırım gibi kestiler. O rm an d an b irk aç a ğa ç p arçası getirip o sırım la birbirine b a ğ lad ıla r. Ü zerine bin diler. K ır k er sığdı. K a la n ı k a ld ı. O l k ırk er T a n rıy a bel b a ğ la y ıp denizi aştıla r, ö n c e O d G ö n le k '^ ka lesin i a la ra k için d ek i k â firleri öldürdüler. O ndan sonra İk sa m ily e '^ ka lesin i ele geçirdiler. B u haber L a z a u la ştı. K a rg a n m ış k â fir tetik te im iş. S ü to p la y ıp M ığalkarya''^ o v a sın a erişip ça d ır dikm iş. S ü le y m a n P a ş a hem en ik i aş ça n a ğını'® d a v u l y a p tı. T a n rı y a rlıg a d ı. G ece k a ra n lık v e y a ğ ış lı idi. S ü le y m an P a ş a o ik i d a v u lu atın ın eyerine bağlad ı. Y ir m i eri O d G ö n le k kalesin e k o du. Ö te k i y irm iy i k en d isiyle bile götürdü. B eşer beşer a yırıp k â fir çerisinin d ö rt y a n ın a gönderdi. S ü le y m a n P a ş a da b ir y an d a n beş erle g ü lb an k çek ip d a v u l çaldı. S a la v a t getirdiler. Ö te k i beş k iş iy e doğru gittiler. Y in e sala v a t getirdiler. O rad an ö tek i beş k işiy e gidip y in e s a la v a t getirip d a v u l çald ılar. So n ra ö tek i beş k işiy e gid ip s a la v a t getirdiler. K a rg an m ış k â firle r dö rt ya n d a n s a la v a tı işitin ce k a ra n lık v e y a ğ ış lı gecede M u h am m ed in m u cizesiyle birbirine girip k a çtıla r. Ö y le o ld u k i çad ırların ı, tak ım ların ı, ağırlık la rın ı b ıra k tıla r. B irb irin i çiğn iyerek bozgun a uğrad ılar. M a l, y ılk ı ve ça d ırla rı ka ld ı. R â v î der ; A ltın ı m e v le v î k ü lâ h ı ile üleştiler. G ü m ü şü de' bun dan ölçm eli. Ü s k ü f denilen altın işlem eli k ü la h la rı o zam an y a p m ış lardır. K â fir le r bu bozgun ile kırılın ca İslâ m gü ç buldu . N e re ye giderlerse yen ip k â fir ü lk esin i y ık ıy o rla rd ı. K o ca sın ı, gencini im an a çağırıp k a b u l.e tm iyen i ö ld ü rü y o rla rd ı. Ç o lu k ço cu ğu n u tu ts a k ediyo rlardı. M ık a lk a ry a , İp sa la v e V iz e y i ald ılar. T e k ü r D a ğ ı,Ş e y d i K a v a ğ ı, B u la y ır v e b a şk a ço k E lle r S ü le y m a n P a şa n ın oldu. N erede çan v a r sa kırıp oda y a k tı. K ilisele ri y ık ıp m escit kıld ı. Ç a n o lan yere m üezzin çık a r oldu. K â f ir E llerin in beğleri b a ç verm eği k a b u l ettiler. Ş ö y le k i F irenge bun oldu. G ece gü ndü z K ir y eles'^ y erin e “ L â İlâh e İlla lla h ,, d iy o rla r v e Hıristos^O yerine “ Muham*m ed R e sû lu llah ,, işitiy o rla rd ı. S ü le y m a n P a ş a a ltı y ıl k a d a r K â firle rle s a va ştı. B ir gü n a v la n m a k istedi. B u la y ır v e Ş eyd i K a v a ğ ı arasın d a d o ğ a n ını b ir k a z a sa lıp kend i de ardın dan a t seğirtti. M eğer k i ka za im iş : A t düştü. S ü le y m a n P a ş a d a a tla düşü p öldü. B u açu n bir uğ raktır. G elen gitse gerek. O ğlu n u n ölüm haberi O rhan B e ğe erince ço k y a n ıp y a k ıld ı am a fa y d a kılm a d ı. So n u n d a ecel do ğan ı O rhan B eğe de pençe vu ru p y ü ce U ç m a ğa çekti. Y ü ce le r yü cesin d e y e r tu ttu . 751 ( = 1350) y ılın d a idi. 64 y a 'Ş in d a idi. 39 y ılın ı sa v a ş a ve rd ik ten sonra ölm ü ştü .

, 20

T a n rı T o p r a k la r ı n ı fşıtsın. Ş e h itle r S u k a n ı M u r a d H ü n k â r ın , A t a s ı Y e r in e O t u r m a s ı

U lu h im m etli G a z i O rhan B e ğ açun u k o y u p gidince o ğlu şeh itler s u l tan ı b e ğlik yerin i y ü ce kıldı. Â d il, olgun, dindar, doğru, y ü k s e k him m etli, iy ilik edici, y o k s u l dostu, kim sesizlere, b a k ıcı p ad işa h idi. K â fir le r i y o y u p y o k etm ekten özge nesneye ta m â etm ezdi. D ü şk ü n lerin elinden tu tar, y o k su lla ra y a rd ım ederdi. O nun u lu k a p ısın a b a şv u ran kim se m u tla k a dileğine ererdi. Ç a n d arlı H a lil v e nice b a şk a la rı gib i ki bir b ir ya zsa m söz uzar, m a k sa tta n u zak la şın z. B e y it H em y iğ itti, hem batır, hem ka h ram a n ; E rk i sonsuz gü çlü erdi p ek yam an .

S a v a ş iç in s ü y ığ ıp L a z v e Ü n g ü r ü s e g itm e ğ i k u r d u . Ç e v r e d e k i b e ğ le r g a z i ş a h ın d e n izi g e ç e c e ğ in i iş itin c e B u r s a y a y ü r ü m e k is te d ile r. S ü le y m a n Y a l a v a ç g ib i, y e l b u h a b e ri k u la ğ ın a e riş tird i. B ilg in le r d e n s o r d u la r k i b u ik i iş te n h a n g is i d a h a ö n ced ir. D e d ile r : “ B u s a v a ş fa r z ı k if a y e d ir . M ü s lü m a n la r a g e le c e k k ö t ü lü ğ ü s a v m a k ise p a d iş a h a fa r z ı a y n d ır . Y in e b u y r u k p a d iş a h ı n d ı r ,,.

.25

_30

.35

.40

D in d a r ve â d il o ld u ğu n d an k â fir sa v a şım geri b ıra k tıla r. B e rik i k ıy ı cıla ra çevrild iler. A n a d o lu sınırına erişti. E n güriye^ ' d edikleri y a lç ın k a le y i aldı. O yö red ek i bozgun cuların kö k ü n ü kazıd ı. B ir ta k ım ı baş eğip and ettiler. O ra d an S u lta n Ö y ü ğ ü ’ne erişip aldı. G eri B u r s a y a geldi. S a v a ş h a zırlık la rı ile uğraştı. K a ra m a n e li beği y a ğ ı oldu. (S u lta n ) y in e s a v a ş h azırlık la rın d an v a z geçip K a ra m a n a yö n eldi. K a ra m a n beği de ileri gelip ik i ordu ka rşıla ştıla r. S u lta n M u ra d H ü n k â r G a z i, adı y ü ce olsun, açun y arad an d a n özge kim seden y a rd ım dilem edi. İk i o rdu k a rşıla şıp sav a ştıla r. K a rg ıla r kırıld ı. K ılıç la r çen tik çentik, k a lk a n la r p aram p a rça oldu. K iş i ler güz y a p ra ğ ı gibi d ö kü ld ü . S a n k i güzün, m ih rican fırtın ası esti de ü züm y a p ra k la rı dökü ld ü . K a ra m a n lıla r çerisinden. V a rs a k , T a ta r ve T ü rkm en den sa y ısız kişiler to p ra ğ a düştü. T a n rıd a n y a rd ım d iliy en ler s a v a ş ı k a z a n dılar. K ılıç ta n k u rtu la n K a ra m a n lıla r kaçtı. K a ra m a n beği tak ım ların ı, ağırlık larım b ıra k ıp kaçtı. H ü d a v en d ig â r G azi çerisi sa ğ lık la u jca a lıp s a v a ş ı k a za n a ra k geri döndü. B u r s a y a erişince y in e s a v a ş h a zırlık la rı ile u ğra ftıla r. R u m eliy e geçtiler. G a z i şah nereye s a v a ş d ile ğiy le yönelse T a n rı y a rlıg a m a sı u ğu ru ve in an ç a rılığı ile zafer y o ld a ş o lu r; kaleler, şehirler, ü l keler alırdı. Şun un için k i d o lan sız iş u lu lu k ıssı y ü ce T an rın ın kab u lü d ü r. O n d an sonra ga zi v e şeh it şah b u y u rd u : B u rs a d a ahret için b ir y a p ı y a p tıla r. H em k o n u k evi, hem cam i, hem m edresedir. K im sesizler, y o k s u l1ar için p açalard an , tatlıla rd a n ; ekşilerden, d a h a gü zeli o lm ıy a n y em e k le rin hepsinden verilm esini, ko n u kla rın h a y v a n la rın ın d a yem len dirilm esin i bu yu rd u . H atiplere, h a fızla ra , m üderrislere, m uidlere, öğrencilere va z ife k a rşılığ ı a k ça bağlad ı. O evin k a rşısın d a b ir ku bbe y a p ılm a sın ı bu yu rd u . H er gün a y rıca o tu z h afız o ku bbede güzel sesle K u ra n ı o k u y u p h atm etm ektedirler. M ü b a re k v ü c u d u o ku bbede dinlenm ektedir.

B u ahret evin i y a p ıp o rta y a çık a rın ca y in e R u m e liy e v a rıp sa v a ş la u ğraştı. L a zın E lin e y ö n e ld i. L a z beği işitti. B a tı E li k â firlerin e haber g ö n d erip y a rd ım diledi. E fla k , Ü n gü rü s, Çeh, Sırf^z, A rn a v u t, Hırvat^^, B u lg a r 2“* v e F ire n k ten çeri gönderdiler. Y ü z binden a rtık k â fir gerisi topland ı. T ü r lü y a r a k la r la ileri yü rü d ü ler. İk i o rdu birbirine erigti. B ir s a v a ş k ıld ı1ar k i dönen fele k dönm eğe b a şlıy a lı b ö y lesin görm em iştir. İk i ord u d an ço k k işiler öldü. G ö v d e ler ü s t ü ste y ığıld ı. B a ş la r a y a k altın d a p arçalan dı. S o n u n d a T a n rı y a rd ım ı erişti. K â firle rin b a y ra k la rı baş aşağı olu p o rd u ları y ü z çevirdi. B o zu ld u la r. İs lâ m la r onların ardın a düştü. G a z i şah b irk aç h asek i ile' b ir tepe üzerinde du rd u k i y ağ ın ın ard ın ca giden çeriler geri d ö n eler v e gaziler su ltan ım b u la lar. M eğer bir k â fir y arala n m ış, k a n la r içinde kend ini ölü ler a rasın d a gizlem iş im iş. Y erin d en k a lk tı. D ü şe k a lk a hü n k âr g a ziye doğru geldi. Ç a v u şla r ko yu verm ed iler. H ü n k â r gazi b ir iş için gel m ektedir, bir dileği v a rd ır sandı. Ç a v u şa bıraktırdı. K a rg a n m ış k â fir ile r le y ip b ıça k la vu rd u . K a z a gelince feza d a ra lır. O saatte, h a tta o an da şeh itlik rü tb esin e erişti. T a n rı u ğ ru n d a .g a z i o ld u ğ u gib i şeh it de oldu. 790 ( = 1388) yılın d a... G aziler tahtına B a ya zıd B eğ ğeçti.

ıo>

T a n r ı T o p r a k l a r ı n ı iArıtsın, G a z i l e r S u lta n ı Yıldırıın B a y a z ıd

B eğin ,

A t a s ı Ş eh it M u r a d B e ğ T a h t ı n a O turm ası

B a y a z ıd H ü n k â r, b e ğ lik ta h tın a oturunpa a ta ların d an v e dedelerin den d a h a iy i o la ra k a d a le ti ileri götürdü. İn ancın da a sla b o zu k lu k ve e k s ik lik o lm ad ığın d an b ilgi erlerine rağb et gösterdi. Y o k s u lla r a acıdı. B a y la rı y ü c e tu ttu . Zâhidleri, T a n rıy a ta p ıcıla rı sayd ı. H a lk a a d alet gösterdi. İn an cı v e d in d arlığı b ilin ip ün sa lın ca bilgin ler, efd em liler ona y ü z döndürdüler. Ş e yh R a m a za n y o k s u lla r tak ım ın d an d ı. O nun g ö k gibi y ü ce e şi ğine erişti. P a d iş a h din darlığın a, m ü slü m an lığın a y a k ış a n ı y a p tı. O n a k ö y ler, şehirler, k a lele r verip k a zask er kıldı. Ö nce S a ru h an v e A y d ın E llerin i aldı. O n d an sonra K a ra m a n a doğru g itti. K o n ya- v e L âren d ey i aldı. O n d an sonra ik in ci y ıld a Kastam onİ3rye, O sm an cık, A m a s y a , T o k a t, S iv a s , C a n it ( ı ) v e S am ısu n u aldı. Y in e b a ş ken t o lan B u r s a y a u la ştı. Ç o 'isin e izin b u y u rd u k i b ir a ra dinlenip p u sat ve y a ra k la rın ı y en iliy ele r v e y ü ce b u y ru ğ u n u b ekliyeler. (B ö y le c e ) b u y ru k a ld ıla rsa d a .gö n ü lleri on d an hoş o ld u ğu n d an ö tü rü b ir ta k ım ı asla hizm etin i b ıra k m a d ıla r. G id en ler ise b u y r u k gerekm eden hizm ete geldiler. H em en M enteşe ve T ek e E llerin e gitti. A n ta ly a y ı v e .onlara a it o lan ö tek i şehirleri, ka leleri aldı. G erm iy a n a doğruldu. K a r a H isarı, A k Şehiri, B e ğ Şehrin i v e Ş e yd i Şehrin i a lıp kend i k u lla rın ı ta y in etti. H u tb e ve s ik k e y i kend i ad ın a kıld ı. O günlerde, a ta la rı v e dedeleri B a ğ d a d p ad işah ı

2»

25^

30'

o lan ve şah lık ta h tı kendisine m iras ile k a la n C a la y ır lı S u lta n A h m ed ile K a ra k o y u n lu beği o lan K a r a M eh m ed o ğ lu K a r a Y u s u f, T em ü rü n şerrin den y u rtla rın ı k o y u p Ş a m yöresin e gitm işlerdi. M ıs ır su lta n ı bu ik isin i t u t s a k edip hapise atm ıştı. B u n la r tü rlü a l ile M ısırd a h ap isten k u rtu lu p gaziler sultan ın ın hizm etine geldiler. K u llu k ku şağım bellerine b a ğ la y ıp h iz m e tk â rlık şartların ı yerin e getirm ekte idiler. C a la y ır lı S u lta n A h m ed ik i a y k a d a r hizm et edip ondan sonra izin d ile y ip a lışık o ld u ğ u y u rd u n a gitti. A n m a sı u lu T an rıd an v e gaziler sultan ın ın y ard ım ın d an u m u y o rd u k i y in e îr a k ı y u r t edine. S u lta n B a y a z ıd dah i a k şa v e tü rlü nesne b a ğ ışla y ıp gönderdi.

K a ra k o y u n lu K a r a Y u s u f ise sekiz a y k a d a r hizm et edip hizm et k u şağını beline b a ğlam ış ve k u llu k şartların ı yerine getirm işti. So n u n d a h ü n k â rı k ışk ırttı; E rzin can üzerine çekti. B ir zam a n E rzin can ı ku şa ttı. So n ra alıp K a ra k o y u n lu K a r a Y u s u ta verd i. K a r a Y u s u f ı6 gün b eğlik etti. A m a E rzin can h a lk ı ile b a ğd aşam ad ı. İsteği ile b ıraktı. E rzin can h a lk ı birleşip

T ah arten a d lı kendi beğlerini h ü n k ârd an is t e d il* ; K u t lu gönlünde İs lâ m la rı in citm ek isteği o lm ad ığın d an E rzin can h a lkın ın dileğini k a b u l etti. E rziricanı y in e T ah arten e verdi. T ah arten in ço lu k çocuğun u, E rzin can m b ir ta k ım u lu la rı ve ileri gelenleri ile B u r s a başken tine getirdi. 20

Y en id en a d alet gösterdi. K a d ıla r ı to p la d ı. O n ların k ıy ıcılık la rın d a n soruşturdu. T aad d îd en , şeriate a y k ırılık ta n , rişvetten özge nesne b u lm a d ı. K im d e n şeriate a y k m nesne a lm ışla rsa ödenm esini bu yu rd u . O n ların terİpiyesini verd i. A z li gerekeni azletti. H a lk , ü lk eler alan ın y ü k s e k a d alet v e şefk a tin i işitin ce ekim biçim leri, iş gü çleri ile, y u rtla rım şen len dirm ekle u ğ raşır o ld u lar. O sm an eli her ne k a d a r şen lik id iyse de on k a t d a h a şen lendi.

G a zi su ltan , k ö tü v e şüp heli işlerden çekin m eği ve T a n rıd a n k o r k m a y ı k a m u d a n ileri tu ttu . B eğlerle su ltan la rın göreneği olan şeriate a y k ırı eğ lence, ça lgı v e bun un gib i a ld a y ıcı A lb ızm ku ru n tu su n d an gelen ne k i v a r sa hepsini bıraktı. O zam an ın bilgin leri ve şeyh leri onu n a rk a d a şlığ ı ile y ü celirlerdi. A nsızın, karg an m ış Ü n gü rü s 130.000 er ile v e s a v a ş p u sat ve y a ra ğ ı ile İslâ m ülkesine doğru y ü r ü y ü p T u n a s u y u k ıy ısın a erişti d iy e haber g e l di. H em en k u lla rı ile k â fire d oğru y ü rü y ü p yıld ırım gib i y etişti. K â fir , su y u geçm iş, İslâ m sınırında N ig ü b o lı a d lı b ir k a sa b a va rd ı, o ra y a erişm iş, şehri y a ğ m a lıy a ra k k a le y i ku şa tm ıştı. G a z i p ad işa h erişip k â firi d a rm a d a ğın etti. Ö y le k i gem iden b a şk a k u rtu la c a k y e r k a lm a d ı. H ep gem ilere k a çıştılar. P e k derin o lan T u n a d a gem iler k â firle rle doldu. H epsi suda b o ğu ld u lar. B eğlerin i az bir çeri ile k ıy ıd a b u lu p tepelediler. M ü s lü m a n la r sonsuz u lca b u ld u lar. G a z i p ad işa h sa ğ lık esenlikle doyum, o la ra k geri d ö n üp E d irn e ye erdi. B u y u r d u : A lın a n u lca d a n b ir d a rü lh a y ır y a p tıla r. K im sesizlere, y o k s u lla ra , bilgin lere, şeyhlere - ister b a y, ister y o k s u l herkese tü rlü yem ekler ve rilm e k üzere e v k a fın ı ta y in bu yu rd u . O ndan sonra y in e B u rs a başken tine g itti. B u y u r d u : B u rs a d a bir d a rü lh a yır, b ir hastan e, E b û İshakîhane^^, ik i m edrese, b ir ca m i y a p tıla r .

O n ların e vk a fın ı ta y in bu yu rd u . D a riilh a y ırm e vk a fın d a n o lm a k üzere aş v e yem d en b a şk a, her y ıl b il ginlere ve y e rli y a b a n cı y o k s u lla ra 600 mud^^ b u ğ d a y verilm ek, her gün k o n u ğa v e y e rliy e et ile b irlik te 300 ça n a k aş eriştirilm ek üzere v a k ıfla rın ı ta y in b u y u rd u . H astan e, E b û İsh akîh an e, m edreseler ve cam in in her biri için a y rıca v a k ıfla r taj/in b u y u rd u . G ö ren ek o ld u ğ u üzere b u n lara şeyh,, tab ib , im am , m üezzin ve m üderris d ik ip a k ça la rın ı ta y in ettirdi. 30 hafızd a rü lh a y ıra , 30 h a fız ca m iye ta y in b u y u rd u k i her gün b iri T a n rı k e lâ m ın dan b ir cüz o k u y a . B u sırada M ıs ır sultan ın ın öld ü ğü n ü işittiler. G ö n ü llerin e M ıs ır v e S a m ı a lm a k dileği düştü. Ç eri y ığıp M a la t y a y a do ğru gitti. K ılıc ı gü cü ile aldı. M a la ty a , Ş a m sınırıdır. D ivitdar^'' ( ı ) a d lı ku lu n u o ra y a d ikip geri başk en tin e erişti. G a z i şah .Erzincam alıp yin e T ah arten e ve rd iği ve ço lu k ço cu ğu n u B u r s a y a getird iği zam a n T ah arten in cinm işti. İlk önce T em ü rü n k işisi o ld u ğ u gibi yin e T em ü re gitm iş, halin i an latm ıştı. K ıy ıc ı T em ü r b u yü zd en A n a d o lu y a yiirü d ü . G a z i şah bu n u işitin ce çeri y ığ ıp E n g ü ri’ye erişti. T em ü r çerisi de geldi. Ç u b u k O v a s ı dedikleri o v a d a ik i ordu ça d ır ku rd u . A m a T em ü r dah a önce gelip su la rı tu tm u ştu . Y ezid lile rle Y a la v a ç so y u gibi. İk i ordu k a rşıla şıp sa v a ş a b a şla y ın ca gazi p ad işah ın ordu sund a b u lu n a n T a ta r ve kö tü düşü n celi k â fir çerisi, tıp k ı K û fe lile rin E m îrü lm ü ‘m in în H ü seyin e y a p tığ ın ı y a p ıp y ü z dön dürdüler. îs lâ m la ra â si old u lar. K â fir le r kaç}p T a ta rla r T em ü r çerisine geçti. R û m lu la r b o zu lu p gazi p a d i şa h tu ts a k oldu. K ıy ıc ı eline düşen v e çerisi b o zu lan ü lk en in nice o laca ğı bellidir. O k a rg a şa lık la rd a ecel erişip gazi şa h T a n rı y a n ın a u la ştı. 805 (2^ y ılın d a v e zilh icce ayının 37 sinde ( = 18 tem m uz 1403). A ltı çocuğu v a rd ı: E r T u ğ ru l, Sülej^man B eğ, S u lta n M ehm ed, İsa Ç elebi, M u s a Ç elebi, M u s ta fa . H epsin in a n a ları k ırn aktır. E r T u ğ ru l atasın ın sağlığın da öldü. M u s ta fa , a ta sı ile bile tu ts a k o lu p görünm ez oldu.

Baycızıci O ğ İ u

S ü leym a n

B eğin A tâsı T ah tın a

O tu rm a sı S ü le y m a n B e ğ h a n lık tah tın a o tu ru n ca a d aleti şiar edindi. O sm an lI la r ü lk esi Ö m er a d aleti buldu . Son ra y in e â b â d a n lık ve iş gü çle u ğ raşır o rdu lar. A d ale tte ik in ci N ûşirevan^s, cö m ertlikte H in d ista n lı Cevne^* idi. H im m etinden b ir zerre b ir y o k s u la erişse, H â te m ’i^o o y o k s u la y o k s u l g ö s terir, C e v n e y i b ir a rp a y a saym a zd ı. B ü tü n açun hâzineleri, doğru gören gözüne bir sin ek k an ad ın ın y a rısın ca görünm ezdi. K a m u y er yü zü n ü n m ü l k ü n ü b ir k ü çü k karın can ın a y a ğ ın ca saym azdık K u ru m d a n , kısk a n çlık tan , k ö tü düşündecen u zak tı. E l v e ü lk e a lm a k dileseyd i him m etinin b o llu ğu ( ı ) Acem ce nüshalarda bu kelime hep yanlıştır. Nuruosmaniye : (D avaydar); F a tih : (Duydar); Ayasofya ; j'-'< (Zuydar); Üniversite: jia ji (D abdar); R e v a n : (D ividdâr); B ayazıd : (Ziviydar); S e if neşri : (D uydar). Türkçe nüshalar daha doğrudur : Veliyeddin E fendi : ıj> (D iviida r); H afid Efendi : (D ivitdar); R evan : (D ıv itd a r); Esad Efendi : (D utuhdar); Üniversite : B u kelime yok. (2) Fatih, Ayasofya, Bayazıd : 803.

ile d o ğu d an b a tıy a d e k sa v a şsız elde ederdi. 8 yıl, lo ay, gün (m ilâ d î : 8 y ıl, 7 ay, ıg gü n ) O sm an O ğ u lla n tah tın d a oturdu. O n u n -ça ğın d a elde sevinçten, k ıv a n çta n , y iy ip içm eden özge nesne y o k tu . 813 ( ı ) yılın ın 13 ü n cü gününde ( = 18 m a y ıs 1410) ecel doğanının, pençesi m erhum şah G a zı E a y a z ıd H ü n k â r o ğlu S ü le y m a n B'eğe erişip Uçmağa- iletti. A ta b ir k a rındaşı, açu n v e din iy is i M u s a Ç eleb i v e îs lâ m güneşi S u lta n M ehm ed şer’î irs ile O sm an h tah tın a h a k kazan d ılar. R u m e liy i M u s a Ç eleb i b u yru ğu n a a îıp E d irn e yi ta h t edindi. A n a d o îu y u îs lâ m güneşi S u lta n M ehm ed b u y ru ğu n a a lıp B u r s a b a şk en 'in d e tah t ku rd u . A çu n u n d ön üşü 2 y ıl, 7 a y, 20 gün (m U âdî hesap la : 2 y ıl, C ay, 24 g ü n ) şun un üzerine old u ; M u sa Ç eleb i y en d ck k â firi ö ldürüp y o y a r, o n la rd a n baç, verg i alırdı. S u lta n M eh m ed A n a d ö lu d a am an sız k ıy ıcıla rın k ö tü lü k lerin i s a v m a k la uğraştı. Ö nce, A n a d ö lu d a T a ta rd a n K a r a D e v le tşa h a d lı b ir h a y la z ç:k ıp çeri to p lad ı. A m a s y a d a S u lta n M ehm edin üzerine va rd ı. S u lta n M e h m ed I I (2 ) y a şın d a idi. A n a d o lu carisini to p la y ıp önledi. T âım riın y a r d ım ı ile K a r a D e v le tşa h ı öldürdü. Ç erisi d a rm ad ağın oldu. T a k ın İE n n ı, a ğ ırlık ların ı k a m u ça p u l ettiler. O ndan sonra İsfe n d iy a r sü çekip E o liıy a ■erişti. S u lta n M ehm ed y in e önledi. G erede ile Ç a ğ a ( 3 ) 'arasın d a ik i o rdu ka rşıla ştı. Y in e T an rın ın y a rd ım ı ile îsfen diyeır sındı. G erisinden kirai ö l d ü, k im i bozu lup kaçtı, k im i de tu ts a k oldu. M eh m ed o rd u su k azan ıp a k ca dan, m ald an , attan , k a tırd a n (4) ve özge nesnelerden ele geçirdiler. İslâ m su lta n ı B u rs a başken tine gelip adaletle, h a lk ı gözetm ekle, çerinin gön lün ü o k şa m a k la , b ilgin leri u lu la y ıp şeyh leri, s a y m a k la gün geçirdi. H er birin i değer ve rütbesince okşar, gö n üllerin i alırdı. A ta la r v e dedeler tü resi gönlüne düşü p s a v a ş n iy e ti ile R u m c liy c y ö n eld i. M u sa Ç eleb i de sü yığıp s a v a ş için geldi. İk i çeri k a rş ıla ttıla r. K a lb v e cen ahları düzüp ko ştu la r. K a t ı özenip s a v a ş k ıld ıla r. S u lta n ın çerisi sın dı. K im i ö lü p kim.i tu ts a k oldu. S u lta n , L a z ü lk ssin e dü şü p o rad an yin e B u r s a başken tine erişti. Y in e sü y ığıp K ü m e liy e yö n eldi. D en izi Ista n b u ldan geçip M u sa Ç eleb iye d oğru gitti. îk i o rdu yine k a rşıla ştıla r. K ılıç la r g e d ik ged ik oldu, k a lk a n la r p arça parça. B ir sava.5 o ld u k i acun da tarihtir. M u sa Ç elebi çerisi b alçıkta sınıp d ağıld ı. M u sa Ç elebin in a tı b a lçığa s a p landı. Y e tiş ip tu ts a k ettiler. S u ltan ların , beğlerin, halifelerin , türesi M u s a ■Çelebinin d e 'b a şın a geldi. . B u sırad a K a ra m a n o ğ lu , Os.man ülkesine göz d ik ip B u rsa üzerine ge l ip ça d ır ku rdu. Şehnâm ede sö ylen d iği gibi ;

( ı ) Ü n iyersite, R e v a n , S e if nesri v e T ü rk çe nüshalardan H a fid E fen d i: 813. "Otekıier yan h ş olarak : 803. (2 ) T ü rk ç e nüshalardan Ü n iversite v e R e v a n : 14. T ü rk çe F a tih v e E sad E fe n d i nüshalarında yaşın ı yazm ıyor. (3) T ü rk ç e R e v a n : Çağad; H a îid E fen d i : Cağad. (4) A y a so fy a , B a y a zıd : Deveden.

B e y it B u lu n m a zsa o rm an d a arslan eğer Ç a k a lla r o orm an d a erlik eder. 31 gün ku şa ttı. 32 n ci gün S u lta n M ehm edin ka zan d ığı haberi erişin ce hem en B u r s a şehrini oda v u ru p m escitleri, m edreseleri, h a n k a h la n , z a v i yele ri v e bü tü n d a rü lh a y ırla rı y a k tı. U m u d su z o lu p gitti. O sm an E li a h a lis i ardın a düştüler. K a ra m a n çerisinden birçoğun u ö ldürüp çadır, at, k a tır, deve v e özge nesnelerin aldılar.

Tanrsnın 10

O lsu n ,

E«irg@n!iği ve H o ş n u d l u ğ u

Yıldtrım

M e h m e d in

ıg

BaYO zıd

ö z e rle rin e

H ü n k â r O ğ l u S u lta n

O sm a n îı T ah tın a O turm osı

G ö çü m tarih in in 815 in ci y ıl, 6 n cı a y, 2 nç'i gününde ( = 9 e y lü l 14 12 ) İslâm lığın v e M ü slü m a n la rın s u lta n ı O sm an lı tah tın a yerleşti. A ta ye d ed e tü resin i a sla d eğiştirm eyip h a tta b irk a ç k a t etti. K a rg a n m ış k â firle rin hepsi v e rg i verm eğe baş eğip k u llu k gösterdiler. Ç eriden y a n a boş değildiler. O nu n çağında. A y d ın E lin d e deniz k ıy ısın d a K a r a B u ru n a d lı b ir y e r v a rd ı, o ra d a b k ib â h acı k işi o rta y a ç ı^ ı. K en din e so fu ad ın ı verd i. O so fu n u n b a şın a da, N û şirev an ın a ta sı çağın d a H o rasa n E lin d e çık a n zın dık^ I gibi ço k kim seler toplan d ı. M u h am m et şeriatın a a y k ırı işleri açığa çıktı. (S u lta n M eh m ed ) B a y a z ıd P a ş a y ı çeri ile o n ların üzerine gönderdi. S o fu la r d a ileri v a rıp sav a ştıla r. M u h am m et ta r a fı kazan ıp zafer b u ld u lar. S o fu la rı kırd ılar. D erler k i ; “ Y o k tu r ta p a ca k , Ç a la p tır ancak,, diyen , a m a “ MuhaiTirnet T a n rı elçisidir,, dem iyen , kendi şeyhlerin i y a la v a ç a a y a n 4000 den a rtık s q îu öldürdüler. “ M u h am m et T a n rı elçisidir,, d iy en i ö ld ü rm eyip k o y u v erd iler. O E li de a y k ırı y o l gidenlerin a y k ırı işlerinden a n k ıl dılar. B a y a z ıd P a ş a y in e su ltan ın y ü ce eşiğine erişti. İslâ m su ltan ı kargân ın ış kâ firle rle a n d la şıp A n a d o lu y a geçti. K a r a m an a doğruldu. K a ra m a n ö ğ lu M eh m ed barış diledi. D edelerin den a ta la n n d an b eri İslâ m la ra içten y a ğ ılık gü'cm sm işlerdi. K a ra m a n lıla rın s u çla rım b a ğ ış la y ıp geri döndüler. A z bir çağ bö ylece geçti. K a ra m a n ö ğ lu î.îe h m ed yin e y a ğ ı o lu p S u lta n M eh m ed in ülkesine zarar eriştirdi. S u lta n da. k ıy ıcın ın k ö tü lü ğ ü n ü s a v m a k için y iıje K a ra m a n a doğruldu. O rd u lar b ir b irin e erişip sa v a ş a b aşla d ıla r. KaramEşn çerisi yen ilip K a ra m a n lı M ehm ed,: ■M u s ta fa a d lı oğlu ile tu ts a k oldu. H er ik isin i S u lta n M ehm edin önüne getirdiler. Su ltan , görünce k a rşıla y ıp gön üllerin i aldı. H er ikisin e ağır k a f ta n la r giyd irip ü lk elerin i yin e kendilerine bağışlad ı. B u r s a başken tine ge lip , a ta la rı dedeleri gibi *d a rü lh a y ır y a p ılm a sın ı b u y u rd u . Y a p tıla r. H em cam i, hem hankah, hem de y o k s u lla r evidir. D a h a gü zeli v e dah a ta tlısı o lm ıy a n tü rlü yem ekleri b ü y ü ğ e kü çü ğe , eriştirirlerdi. D a rü lh a y ırın ka rşısında m edrese ^ bu yu rd u , y a p tıla r. D in bilgilerin den v e g a y rı bilgilerdeiı ( ı ) hiçbiri y o k tu r ki öğren ciler o l m edresede öğrenm esinler. M üderris, m uid, öğrenci v e dah a b a şk a hizm etçiler için yete cek k a d a r (a k ç a ) tayin , b u yu rd u . İk i d a rü lh a y ırın arasın da b ir ku bbe y a p ılm a sın ı b u y u rd u : K e n -

d ileri din len m ek için. 30 te'cvidci h a fız ta y in b u y u rd u k i her gü n 30 cüz T a n rı sözü nü güzel ses ile o k u y u p sevab ın ı a ta dedeleri ru h u n a v e b a şk a M ü slü m a n la r ru hun a a rm ağan göndereler. H a fızla rın a k ça la rı d a her gün u la ştırıla . . ' ' A h ret işlerini h a zırlay ın ca yin e s a v a ş a n iye t etti k i K üm eliye-g eçe, nered e in atçı k â fir v a rsa önce im a n a çağıra. Tazı olurlarsa iyi ( ı ) , ra zı o l m a z la rs a şer’î h araç istiye, baş eğm ezlerse kırış ve s a v a ş a gire. îs lâ m çeri- . s i işitip y ü rek te n to p lan d ılar. A n sızın K û m d a y a n i A m a s y a , T o k a t v e y ö î-elerinde k a rışık lık la r, k a rg a şa lık la r oldu. B o y beğleri (2 ) .b irbirin e girdi. Ş ö y le k i : K a ra k o y u n lu K a ra Y u ş u i A ze rb a y can d a n E rm en i ü lk esin e gelip E rzin can ı aldı. P ir Ö m eri ta y in edip geri göndü. P ir Ö m er K a r a H isa rı a lm a k istedi. K a le yan ın d a ça d ır d ik ip k u şa tm a k la uğraştı. K a r a H isa r beği M e lik A h m e d o ğlu H a ş a n B e ğ y a rd ım dilem ek üzere su ltan ın t a p u su n a geldi. A lp A rsla n o ğlu ö teki H a şa n B e ğ , C ü n e y d B e ğ i ö ld ü rü p _Canit i (3 ) aldı. İsfe n d iy a r B eğ, S a m ısu n ve B a fr a y ı alıp o ğlu H ızır B e ğe verd i. A n a d o lu çevrelerinde b u n ca la y ın k a rg a ş a lık la r olu p k ıy ıc ıla r a h a liy i in c it m eğe b a şla y ın ca onların k ö tü lü k lerin i s a v m a k için İslâ m su lta m A n a d o l u y a doğruldu. Y a p ıla n k ıy ıc ılık la rın v e aşırılık ların kim in i iy ilik , kim in i sertlik le a h alid en İrak k ılıp Sam ısun , B a fr a , K â n k ın v e B o lu (4) y u İsfe n d iy a r B eğd en aldı. O ndan sonra İsfe n d iy a r barış diledi. K e n d i elinde b u lu n a n b a k ır kü resin in b a k ın n d a n bir b ö lü m ü n ü isteği ile verdi. B a rış y a p tıla r. İlg az D a ğ ın ı sın ır kestiler. İslâ m su lta m dönüp b aşk en tin e erişti. B i l gin lerin, şeyhlerin , y o k su lla rın , ahalin in , çerinin gön üllerin i yin e hoş etti. B u rs a başken tinden yin e s a v a ş n iye ti ile K ü m e liy e gitti. D in siz, kö tü d üşü n celi E fla ğ a yö n eld i. O yörede ü ç k a le va rd ı k i kargan m ış kâ firle rin y ü zü n d en y ık ılm ıştı. Ü çü n ü de y ap tırd ı. B irin in adı S akçı, İkincinin adı Y e n i S a la , ü çü ncü nü n Y ö r k ö v i idi. O ra d an Ü n gü rü se yö n elip S a v a rin k a lesin i aldı. T a n rı o n ları a şağılatsın , k argan m ış k â firle r İslâ m ların u lu lu k v e yü ce liğ in i görüp bilince barış dilediler. H a ra ç verm eği b o y u n ların a a l d ıla r. K en d ile rin i su lta m a y ü ce eşiği k u lla rı sırasında say d ıla r. 30 (5 ) k â - ' fir beği o ğlu n u y a ra ğ ı y a s a ğ ı u şa ğ ı ile hizm ete gönderdiler. K e n d i ü zerle rin e gerek sa y d ıla r k i k a ça n s a v a ş olu p b u y ru k verseler bu 30 (6 ) beğ oğlu n d an özge su ltan nice dilerse çeri göndereler ve onun üzerine and e t t ile r k i : İslâ m su ltan ın ın sağ lığın ca kargan m ış kâfirlerd en S u lta n M eh m ede v e kişilerin e h içb ir tü rlü h ıy a n e t v e k a rşı gelm e o lm ıy a. B a rış kıld ı1 ar. İslâ m su ltan ı esenlikle, u lca ile geri dön üp E d irn e başken tine geldi. P e k az b ir ça ğ geçti. 824 y ılın ın 5 in ci a yın ın 23 ü n cü günü ( = 26 m a y ıs 1421> s a y rı oldu. O ğu lla rın ın en b ü y ü ğ ü M u ra d Ç e leb iy i v e lia h d edip ( ı ) B u fa zla k ısım ya ln ız S e if neşrinde olup öteki n üshalarda yoktur. (2 ) H a fid E fe n d i : Beğler; d iğer T ü rk ç e nüshalar : Beğler ve boylar. (3 ) S e if neşri ; Caniği. (4) Yalnız^ S e if neşrinde doğru olarak : Bolu. Ö tek i bü tü n n üshalarda y a n lış olarak : B orlu. (5 ) R e va n , Ü n iversite, S e if neşri : 3. (6 ) Ü n iversite, S eif neşri : 3.

ö ldü. B e ş o ğlu v a r d ı : M u ra d Ç elebi, M ustafa- Ç elebi, A h m ed Ç elebi, Y u s u f Ç e leb i ve M a h m u d Ç elebi. K a m u su n u n a n a ları K ırn a k tır. A h m ed Ç e leb i a tasın ın sağlığın d a öldü. M u ra d Ç eleb i atasın ın yerine oturd u. M u s ta fa Ç elebi a tasın ın v a s iy e tin i k a b u l etm eyip çeri çekti. T a h tı a lm a k is te di, öld ü rü ld ü . Y u s u f Ç eleb i ile M a h m u d Ç e leb i, y u m ru ca k ta n B u rs a d a ö l düler. O sm an o ğu lların d an B a y a z ıd H a n o ğlu S u lta n M ehm ed 7 y ıl, 11 a y v e b irk a ç gün (rnilâdî ; 7 yıl, 8 ay, 20 gü n ) gaziler tah tm da. oturm uştu .

Tanrı

Y a ttıkla rı

Yeri

Ayciın Etsin,

G a z i l e r ve

D in U ğ r u n a S a v a ş a n l a r S u lta n ı, İyi v e G ü z e l İşler 10

Issı, B iigin lâ r Yetiştiricisi (1), K im s e s iz le r S ı ğ ı n a ğ ı , S u lta n B a y o z ı d O ğ l u S u it a n M e h m e d O ğ l u

S u l

t a n M u r a d s n (T a h t a ) O t u r m a s ı S u lt a n M e h m e d U ç r tia ğ a v a r ın c a s u lt a n lık ta h t ı S u lt a n M u r a d ile ü n 15

v e k u t .b u ld u . M u t lu lu k , k u t lu lu k , y ü c e lik v e i y i l i k o n u n g ö rü n m e z g ü c ü ile b a ş la r ın ı en y ü c e y e r e . e rd ird ile r. O İ s lâ m p a d iş a h ı b eğd en , b u d u n d a n , k im e y a l d ı m g ö zü ile b a k s a o n u b ü tü n a ç u n k u t la y ıp b e ğ e n ird i. K im e k a h ır b a k ış ı ile g ö z ’ u c u y la b a k s a d ö r t b u c a k ta n k o v u lu p y o k o lu rd u .

K e m en o dah i B u rs a d a bir y o k s u lla r e vi y a p ılm a sın ı bujnırdu. Hemen, y a p ıp gelip gidene yem e k u la ştırır o ld u lar. B itin ce 30 h a fız v e 14 teh lilci ta y in b u y u rd u k i her gün T an rın ın y ü ce sözü nü baştan sonadek o k u y u p . 70.000 teh lil getireler v e sev ab ın ı iki. açun ağasının, bü tü n y a la v a ç la rm , ü l keler alan ın a ta dedelerinin v e k a m u iman- sah iplerin in v e M üslüm an ların, ru hun a arm ağan göndereier. D a rü ih a y ırın b a tı y an ın d a bir m edrese y a p ıl m asın ı b u y u rd u k i d ö rt m ezhebin b ilgi öğren cileri o l m edresede fa y d a la n sınlar. B u ik i ahret evin in ortasın d a b ir ku bbe v a rd ır k i k u tlu v ü c u d u ile ün bu lm u ştu r. G ece .g ü n d ü z bir saat, h a tta b ir d a k ik a o ku bbede K u r ’an o ku n m aksızm geçm ez. E dirnede bir d a rü lh ad is, bir y o k s u lla r e vi ve cam i yap tırm ışla rd ır. H er birine 30 h a fız ve 14 teh lilci ta y in b u yu rm u ştu r. Y u k a r ıd a geçen ş a rtla rla b u rad a o tu ru rlar. 40 k işi ta y in e tti k i her biri her gün, kendi için en’am suresi o k u y a la r. B u n la rd a n b a şk a ik i k işi ta y in etti k i her gü n bun lardan biri, T a n rı elçisi M u h am m ed in ru hun a bin s a la v a t göndere v e b iri her gün bin y o l “ B ird ir A lla h andan a rtık T a n rı y o k ,, sözü n ü o k u y u p sevab ın ı er. kek, ka d ın m üm in lerin ru hun a a rm ağan göndere. Ergenede de b a şk a bir d a rü lh a y ır y a p ılm a sın ı b u y u rd u k i gid ip gelene yem e k eriştireler. Ergen e s u y u üzerinde 174 kem erli bir ta ş kö p rü de yap tırm ışlard ır. B e ş s a v a ş y ap tı. B irin cisi : Selen îği aldı. İk in cisi : iz le d i D erbend i s a v a şı. Ü çü n cü sü : V a rn a sav aşı. D ö rd ü n cü sü : G erm e sa v a şı. B eşin cisi : K ü s O v a sa v a şı. ^ B u din dar p ad işah ın çağın da R û m ü lk esi k a y g ı v e tasad an , kö tü işler-

d en , dar düşünceden, e ğ len ced en a n olu p k o rk u su zlu k ve ,d o ğru lu k ile s ü s

lü, b o llu k v e u cu zlu k ile bezeli idi. D in in ve din darların değerini, e rd em li lerin h a k k ın ı tan ırd ı. A çu n ü lk elerin in d u ru m u n u iy i bilen a raştırıcılar, görgülü gün gö rm ü ş kim seler b ir ağızdan : “ S u lta n M u ra d ça ğın d ak i R û m gibi, ehli sünnet v e ce m âa t m ezhebi ile sü slü , d o ğru lu k ve a d ale tle bezeli b ir E l v e ü lk e ne 'görülm ü ş, ne de işitilm iştir „ d iyo rlard ı. İslâ m lar, onun ü lk eler beziyen k u tlu çadırın ın gölgesinde ra h a tlık ve k o rk u su zlu k b u ld u lar. B u din dar p ad işah ın u ğ u rlu çağın d a y a p ıla n h a y ra t; s a v a ş la r; k â fir E llerin in a lın m a sı; dinsizlerden kalelerin ele geçirilm e si; m edreselerin, m escitlerin , h an kah ların , cam ilerin, m inberlerin, ta şta n köprü lerin , k e rv a n sa ra y la rın v e b a şk a h a y ır yerlerinin y a p ılm a s ı; b ilg in lerin u lu ğ lan ıp y e tiş tirilm e si; zâh id lerin v e T a n rıy a tap ıcıla rın y ü c e ltilm e si; ahalin in v e gü çsüzlerin esirgenip acın m ası; T a n rıy a tü rlü y a k ın lık la r gösterilm esi hiçbir ça ğd a görülm em işti^. B u , şun dan d a p ek a çık o la ra k b ellid ir k-i b ü tü n A ra p ve A cem E lin d e, T ü rk ista n d a , F erga n a , M a v e ra ü n nehir, H arzem , H o rasan , G u r, G-urcistan^z, H in d istan , K ü rd ista n , K â b il, Z a b il ( ı ) , Sistan , K irm an , F ars, İk i İrak , D iy a rıb e k ir, E rm en istan , Şam , M ısır v e A n a d o lu k ıy ıla rın d a v e d a h a b a şk a yerlerde kend ilerin in v e k u lla rının gü zel işleri görün üp d u rm aktad ır. M ü slü m a n la rın dilleri o ga ziler s u l tân ın ın alkışındadır. A d ı b ü y ü k o lsu n u lu T a n rı o â d ü şahın ad alet, in saf, iy i görm e, acım a, sevm e, iy ilik v e esirgem esini yü kselm eğ e y o l, y a k ın la ş m a ğa sebep kılsın . A çu n u n bitim in e değin d o ğru lu k v e din i tu tu c u lu k onun so yu n u n k u tlu han edanın da kalsın . T an rın ın y ard ım ı, zafer, u lu lu k , y ü ce lik , to p lu lu k , din i k o ru y u cu lu k , a d aleti y a y ıc ılık , b ilgi b a yra ğ ın ı a ç ı cılık, k u lla rı do ğru y o la çağırış, İsla m ların h a k k ın a sa y g ı gösteriş onun so y u n d an v e ülkesind en özgede o lm asın v e günden güne ço ğalıp artsın. S u lta n lık tah tı bu gaziler su ltan ın ın k u tlu v a rlığ ı ile 30 y ıl, 6 a y ve 7 gün (m ilâ d î o la r a k : 29 y ıl, 8 a y ) ü n buldu . S ekizin ci günde k i 855 y ılı m u harrem in ilk g ü n ü yd ü ve ça rşa m b a y d ı ( = 3 şu b a t 14 51) “ T an rın a d ö n ,, sesi k u la ğ ın a erişti. 360.000 (2 ) m elekler acun un dan geçerek in san k a lıb ın a erişm iş olan y ü ce ru h u göz y u m u p a çın ca y a d ek geçen k ısa cık an da o eşsiz sa r a y a y o l b u lu p doğru d an d o ğru y a m engü b irliğin gü zelliğin i gö rd ü v e T an rıd an u z a k lık d ü şk ü n lü ğü n ü T a n rıy a y a k ın lık k u tlu lu ğ u n a çevirdi. A h re t acu n u n d ak i sevgililere k a v u ş m a y ı y e r y ü z ü dostların ın yan ın d a o l m a k ta n ü stü n tu tu p a çu n lar id isin in y a k ın m a u la ştı :

ıo<

ıj

25,

B e y it T a n r ın ın “ ğ el ! „ b u y r u ğ u ta tlılık la erin ce O n a d o ğ ru c a n k u ş u n ic e u ç m a s ın , n ic e ?

B e ş oğlu o lm u ştu : A hm ed, A li, M ehm ed, H a şan v e O rhan. A hm ed A m a s y a d a öldü. A m a s y a d â dedesi, Y ıld ırım B a y a z ıd o ğlu S u lta n M eh ( ı ) A y a so fy a , B a y a z ıd ; B a bil. (2 ) B ü tü n nüshalarda 360.000 olduğu halde esas N u ru osm aniye n üshasın da 308.000.

40 '

.15

m edin ço cu k la rı türbesine göm düler. S u lta n A lâ a d d in ( ı ) de A m a s y a d a öldü. B u r s a y a getirdiler. S u lta n M u rad ın a y a ğ ı u cu n d a gö m ü lüdür. H a şan ile O rhan ın ik isi de E dirnede öldüler. O ra d a T u n ca ırm ağı k jy ısm d a g ö m ülü dürler. A m m a : T a n rı gü cü n ü y ü ce ltip ün ün ü dinde v e açu n d a iy i etsin, gerisini ve y a rd ım cıla rın ı k u tlu k ılıp delillerin i berk etsin, o T a n rı adının gölgesi, m a n ev î sıfa tla rın uğrağı, T a n rı erenlerinin y ard ım cısı. T a n rı y a ğ ıla rın ın y o y u cu su , İslâm lığın v e M ü slü m a n la rın güneşi, y er yü zü n d e T an rın ın gö lg e si, su y u n ve to p rağ ın seçkini, su ltan o ğ lu su ltan , O sm an ocağın ın ö vü n cü S u lta n M eh m ed H a n , 835 y ılın d a , recep a yın ın 27 n ci cu m artesi gecesinde ( = 2 8 m a rt 1432) ta n a tark en E d irn e başken tinde doğdu. 855 y ılı m u h ar rem in in ilk gününde ( = 3 ş u b a t 14 51) O sm an lı su ltan lığ ı tah tın a ü n v e r di. 19 yaşın d a , 5 a y lık v e 3 g ü n lü k (m ilâ d î y ıl hesabın a göre : 18 y ıl, 10 a y v e 2 gü n lü k ) idi. T a n rı ü lk esin i m engü kılsın. Y ü ce liğ in i berkitsin. Y a kın ların a yard im edip y a ğ ıla rın ı y o k etsin. O gün, h a tta o s a a t O sm an lı ülkesine^ u m u lu r ki bü tü n İslâ m E llerin e yard ım gösterip onların y ü c e liğ i ni ve saldırışın ı a rtık etti. Şeriften , seyîdden, bilginden, şeyh ten k im ki a çu n dileği ile, ü lk eler açıp E lle r a lan b u p ad işah ın eşiğine y ü z çevird iyse eli boş kalm a zd ı. H ele u lu ğ vezir, y er yü zü n d e vezirlerin su ltan ı, gü çsüzlerle y o k su lla rın sığın ağı, açu n d a b ilgin lerin barm ağı, su y u n ve to p rağm seç-r kin i, devletin , a cu n u n -ve dinin d o lu n a yı, h an ların v e ka ğa n la rın d a y an ağ ı, dileklerine erm iş M a h m u d P a ş a k i : B e y it Y a ş a d ığ ı y ılla r ın sa y ısı o lsa d a az Y ü z bin ko ca m ış vezir on u n la denk olam az. T a n rı u lu lu ğu n u b ü y ü tü p gü cü n ü arttırsın. B e rh iy â o ğlu Âsaf^^ v e B erm ek o ğu lla rın ın sırtın dan d irilik k a fta n ı çık m a y ıp bu k u tlu k işin in y ü ce lik ça ğın a erişselerdi ve onun gü zel hu yu n u , becerikliliğin i, cöm ertliğin i, y e tiştiriciliğ in i görselerdi bütün lem esine şaşıp k a lırla rd ı. Şu n d an d o la y ı k i güçsüzler, y o k s u lla r v e b u n lu öksüzler, k a ça n onun y ü ce k a p ısın a va rsa la r, te k v e eşsiz o lan onu n iy iliğ in e sığın sala r elbette d ileklerin e erip geri dön er ler. T an rım '! M u h am m et v e s o y u so pu h a k k ı için onun u lu lu ğ u n u m engü k ılıp y ü ce liğ in i b erk et ! Y A K A R I Ş : V ergiler b a ğ ışla y ıp ca n lıla rı d o yu ran , ta n la rı y a rıp k a ra ltıla rı y a ra d a n m k a tın d a n dilenç k i : B u y o k s u l v e boş isteklerle eğleııcelerin ardın da öm ür tü k e tin iş k u lu n a yard ım ın ı eş etsin de açun tu ta n b u p a dişah ın, gön lün beğendiği b u ka ğa n ın . T an rın ın gölgesi ve O sm an ocağın ın u lu o ğlu S u lta n M eh m ed H anın , T a n rı ü lk esin i m engü kılsın, tarih in i ö teki ciltte ka lem in u cu ndan a k k â ğ ıd a k a n d ıra k a n d ıra akıtsın . Ç ü n k ü b u denİÜ b ir p ad işa h ı b a şk ala rın ın ardın dan a n m a k edep sizliğin a şırılığın d an ve bilgisizliğ in son uçu ndan dır. K im in e “ m e lik ,,, k im in e “ k e y „ , kim in e “ aş( ı ) T ü rk ç e n üshalardan Ü n iversite, F a tih ,

E sad E fen d i, R e v a n :

A li; V e liy e d d in E fen d i : A li Ç eleb i; H a fid E fe n d i ; Ş ehza de A li.

S ultan

g a n iy a n ,,, kim in e “ h alife,, denen eski h an ların b ir tak ım ın d a a d a le t va rd ı a m a im an giyim in d en y o k su n d u la r. B ir ta k ım ı d a M ü slü m a n d ı a m a a d a leti un u tm u şlard ı. A m a y a ğ ı sıyan , do st o k şıy a n b u p ad işa h in an ç k a fta n ı ile sü slü v e a d a le t bezeği ile bezelidir. O nu n dilediğin i d iliy en b u y a la n sız güçsüz, b u denlü b ir p ad işa h ı on ların sırasın a dizm eği y ak ıştırın a z. B u gö n ülden duacın ın y a ş ı 70 i geçip (b u n d an so n rak i) d iriliğin in ölüm den a y rılığ ı o lm ad ığın ı bilm işse de, m adem k i 22 y aşın d a n b u ça ğa gelinceyedek, ki 51 yıld ır, O sm an o ğ u lla rın a d u a etm ek ve onların dileğini d ilem ekle öm ü r geçirm iştir, geri k a la n öm rünü de y in e o n ların d u a sı ile geçirm eği g e rek li gördü. B u n d a n d o la y ı esirgiyen T an rın ın yard ım ın a u ğrıyan , a çu n lu 1ar k ağan ı, M u ra d H a n o ğlu S u lta n M eh m ed H a n ın ta rih in i y a z m a ğ a u ğ raştı. Ş u u m u d la k i r B ü d u a cı y o k su lu n ö lüm ün den sonra b irb iri ardınca b a şk a la rı d a y a z a la r ve b u b ilgisi azın ya zd ık la rın d a y a n lış lık v e b o zu k lu k o r ta y a ç ık a rsa b a ğ ışla y ıp nice d ü zeltm ek k a b ilse o denlü düzeltm eğe çalış a la r. D o ğ ru y u en iy i b ilen T an rıd ır.

Metne A it Bazı İzahlar ı ) H icretin altın cı yılm d a,

M u h am m etle K u reyşIiler arasında

H u d e y b iy e barışs

y a p ılırk e n sah abelerin M uh am m ede b ir ağaç altın da b ia t etm elerin e telm ih tir. M u h am m et ta ra fın d a n k arşıya elçi gönderilen O sm anın g eriye dönm esi gecikince öldürüldüğühaberi çıkm ış, bunun ü zerin e de M u h am m et “ a rtık çarpışm adan geri dön em eyiz „ d i y e re k b ir ağaç altın a oturm uş,

sah âbeler b irer b irer gelerek ölün ceyedek k a çm a m a k

üzere sad ık k alacak la rın a dair b ia t etm işlerdir. B ia t k ü çü k ten b ü yü ğ e y a p ılan sa d akat andı dem.ektir. 2) A ra p ça b ir b eyi tin ikin ci m ısraidır. B e y it şudur :

“ İ ç tik v e fazlasın ı to p rağa döktü k, iy ile r in bard ağınd an to p rağın da p a y ı vard ır dem ektir. 3) “ İk i âçun ağası,, M uh am m edin u nvan ıdır. A rap çası : “ S e y y id ü l-K e v n e y n „. 4) A rap ların “ aşere-i m übeşşere,, dediği “ on m uştulular,, ölünce U çm ağa gid ecek leri M u h am m et tarafın d an kendilerin e m uştulanan şu on k işid ir ,: E b û b ek ir, Ö m er, O s m an, A li, T alh a, Z ü beyr, A bd urrahm an ibn -i ‘A v f, S a ‘d ib n -i V a kkas, S a 'id ibn -i Zeyd,. E b u ‘U b e y d e t ib n ü l-C errâh. 5) Sah ab e = M uh am m edin arkadaşları.6) “ S ahbân,, ünlü b ir A ra p hatib idir. B e lâ g a tte adı darbım esel olm uştur. H â ru n R e şid zam anın da (786-809) yaşam ıştır. 7)- A sıl m etin de şö yled ir : clAjfe'

l_-_j

R u q ‘a ' “‘“j , arap ça “ y a m a ,,, “ b e z p a rç a s ı,, dem ektir ( § . S am i, K a m u s-ı T ü rk i, 668). F a k a t burada m ânâ u ym uyor. A ra p ça d a b ir de ayn ı im lâ ile “ raq ‘a „ v a rd ır k i nişana değdiği zam an çık ard ığı s e s ,, v e ‘ “ firen k in ciri a ğ a c ı,, d e m e k tir m us tercüm esi, I I , 587). “ R a q â ‘‘a „

“ okun-

(B ü y ü k K a

ise “ ahm aklık,, anlam ın dadır (a y m eser, II,.

588). B e lk i de Ş ü k ru lla h ın a n latm ak istediği budur. Y a n i “ a hm aklık, ü lkeleri m a h v e den şeydir,, dem ek istem iştir. B u n u n la beraber iza h şekli b ira z zo raki oluyor. 8) Ş aga vu l, elçilere m ih m and arlık eden v e onların istira h a tin i tem in edebilm ek için başkaların a em ir v erm e k h akkın a m a lik olan adam dır. A k sa k T em ü re giden İspan^ y a elçiei C la v ijo da şagavu ldan bah setm ekted ir ( C la v ijo Sefaretnâm esi, te frik a sayısı 78, F ik ir H arek etleri, sayı 247, sa y fa 207, 16 tem m uz 1938; T im u r D evrin d e K a d is ’ten Sem erkan d’a S eya h a t, Ö m er R ız a D oğru l tercüm esi, II, 98. Ö m er R ız a tercüm esinde C ag au l y a z ılıd ır). 9) Ş ü k ru llah ın M oğ ol y azısı dediği bu y azın ın U y g u r y azısı olduğu m u h akkaktır. M oğ ol h â k im iy e ti sırasında v e ondan sonra U y g u r d ilin e v e y azısın a M oğ ol dili v e y a zısı dem ek âd et olm uştu.

lo )

H âru n R eşid in ordusu B ile c iğ i alm ış değildir.

B u ordu T arsu su n şim alindeki

S a fsâ f kalesin i alm ıştır. S a fsâ f, "S ö ğü t,, dem ek olduğundan T ü rk ç e y e söğüt d iye tercü m e olunm uş v e T ü rk lerin ald ığı S öğü tle k arıştırılm ıştır. B ile c ik de S öğü te p e k y ak ın olduğu için H âru n R e şid ordusunun buraları zap tetm iş olduğu riv a y e ti çıkm ıştır. ı ı ) L a z = E sk i O sm anlılarca S ırp lara v erilen ad. “ L a s „ dahi denir. “ L a za ri,, nin adından alınm adır. 12) U ngürüs =

S ırp k ıra lı

E sk i O sm anlılarda M acarlara v erilen ad.

13) I num aralı iza h a bak. 14) K e m e r, Ç a n a k k a le v ilâ y e tin in B ig a kazasınd a b ir n ah iye m erkezid ir ( K ö y le rim iz, sa y fa 446, D a h iliy e V e k â le ti n eşriyatın dan, İstan bu l 1933). S eif, A li C e v a d B e y in “ M em âlik -i O sm aniyen in T a rih v e C o ğ ra fy a L ü ga ti,, adlı e se rin e . d ayan arak bu “ K em er,, in E d rem itin ik i sa a t doğusundaki K e m e r olduğunu sö ylem ekle (M itte ilu n gen zu r O sm anischen G esch ich te, 11, 124) p e k b ü y ü k b ir y a n lış lığ a . düşm üştür. H a ri ta y a d ik k a tle b aksayd ı, R u m e liy e geçm ek için E d re m it körfezin e k a d a r gitm eğe hiç de lü zu m olm ad ığım görecekti. 15 ) B u kalen in adın ı S e if “ Ö d kün lek,, d iye okuyor. N u ru osm aniye nüshasında bu k elim e

şeklin de

yazılm ıştır.

H e r haide hare&eleri yan lış

Ö tek i n üshalarda harekesiz olarak dan birin de ise

j y.

konm uş olacak.

şeklindedir. S e if’in d ayan dığı nüshalar-

şeklindedir. B en b u ism i “ O d G ön lek,, okum ağı daha doğ

ru buluyorum . Ç ü n kü “ gönlek,, göm lek d em ektir k i bu gü n bile T ü rk iy e n in b irço k y e r lerin de b ö yle söylenir. O d gönlek ( =

ateş gö m lek) T ü rk çe d e b ir tâbird ir. B aşarılm ası

çok b ü y ü k ıztırab a b a ğlı olan iş, b ü j'ü k ked er dem ektir. H iç şüphesiz kalen in asri rum ca adını T ü rk le r ben zetm e y o lu ile O d G ördek yapm ışlard ır. 16) B u kalen in adı nüshaların çoğunda harekeli olarak İk sa m ily e v e y a İk sa m iliy e şeklindedir. D a h iliy e V e k â letin in n eşrettiği “ K ö ylerim iz,, adlı k ita p ta b u ism e rastlan m ıyor. B ak a b ild iğ im haritalard a da görm edim . ' Y a ln ız , 13 11 y ılın d a İngilizce'den te r cüm e olun arak B a h riy e M atb aasın d a basılan “ Ç a n a k k ale v e B a h r-i S iy a h B o ğ a zla n ile M arm a ra D en izi., reh beri adlı k ita p ta “ A ksam il,, a dlı b ir köyd en bahsolu n m aktad ır (sa y fa 143). K ita b ın ta rifin e göre A ksem il, B u la y ır’ın doğusundadır. D en izd en yaln ız b irk aç yeldeğirm en i görülür. Ş ü k ru lla h ın sö ylediği ik s a m ily e her halde bu olacaktır. A n a d o lu . k ıy ısın d ak i “ K e mer,, den h areket olunduğu güz önünde bulundurulursa k a ra y a an cak bu çev re le r o labileceği teslim olunur. 17)

J u - ,> ,

v e y a «o,»

ilk ç ık ıla c a k y erlerin

” şeklin de y azılm a k tad ır. Sonradan

şeklin ialm ıştır. B u gü n “ M alkara,, denen yerdir. T ek ird a ğ ile K e şa n arasındadır. 18 ) A sıl m etin de şö yled ir : cede

ljV

liV c-

; - d iye b ir kelim e yoktur.

. A cem -

ka p lu m b ağ a dem ektir (B u rh â n -ı Q â tı‘ te r

cüm esi. 405). B u takdirde n akkarelerin kap lu m b ağa kabuğun dan y ap ılm ış öirtiası icap eder. A cem cede b ir de kelim esi v a rd ır k i b izim “ şölen,, den alınm ışa ben ziyor. H e r halde

kelim esi

olacaktır. Zâten , S e if’ın da d ik k a t ettiğ i gib i N eşri’de

bu m esele a n latılırken “ dîvan d a y e m e k yed ik leri bakırd an ta sla rın dibin delüb n akkare etdiler,, denilm ektedir. 19) R u m ca “ K ir y e e le y s o n ,,, “ T an rım b izi yarlığa ,, dem ektir. 20) X risto s =

İsa Y a la v a ç .

21) “ E n gü riye,, y a h u t “ E n gü ri,, = A n kara.

22) S ırf = Sırp. 23) N u ru osm aniyede tih te'

, Ü n iversited e

, A y a so fy a , B a y a z ıd v e F a

şeklinde yazılan , R e va n d a m e v cu t olm ıyan bu k elim e y a “ H ırv a t,, d e-,

m ek tir, y a h u t da .“ A rn a vu t,, kelim esin in y a n lışlık la ik i defa yazılm asın dan doğm uş b ir yan lıştır. 24) N ü sh aların çoğunda doğru olarak B u lg a r

veya

şeklindedir. Y a ln ız R e v a n nüshasında

*>. şeklin de yazılm ıştır.

25) “ E b û İsh akîh ân e,, dem ek “ § e y h E b û İsh a k İb ra h im ib n -i Ş eh riy â r-ı K â z e rûnî,, (963-1034) nin ta rik a tin e m ensup d ervişlerin ta k k e si dem ektir. K âzerû n ,, Ş irazın 90 kilo m etre batısın da b ir kasabadır. K â ze rû n iy y e ya h u t İsh â k iy y e ta rik a ti 14 üncü asırda A n ad olu da y ay ılm ış, O sm anlı padişahı v e b ü y ü k leri tarafın d an korunm uş, 16 n cı asırd an sonra ise b aşka ta rik a tle re karışarak ortadan k a lk m ıştır (K ö p rü lü za d e, A b û İsh aq K â ze rû n î nud die İsh aq ı-D erw isch e in A n atolien , D e r İslam , X l X . B an d , 1930). 26) B eş y ü z dirhem den ib a rettir. A m m a R û m d a y irm i k ile y e m ud derler h en g-i § u ‘ûrî, I I , 368).

(F e r-

27) “ D iv itd a r,, ın insan adı mı, y oksa rü tp e m i olduğu ilk b a k ışta şü phe u yan dıra bilir. B u “ D iv itd a r,, ın, A k şeh ird ek i İm a ret C am isi m ezarlığın d a tü rb esi bulunan “ G ü n düz B e ğ „ in ba b a sı olm ası k u v v e tle m uhtem eldir.

A h m ed T e v h id B e y in

(A kşeh ird e

R u m e li F a tih i Ş eh zad e S ü leym a n P aşam n K e rîm esi M ezarı, T â rih -i Osm âni M ecm u ası, sa yı 44, sa y fa 106-108, ı h aziran 1334) v e R ıfk ı M elû l M eriçin

(A k şe h ir T ü rb e

V e M ezarları, T ü rk iy a t M ecm u ası, V , 205) n eşrettikleri G ün dü z B eğ in m ezar k ita b esi şö yled ir :

797 şaban ı başında (m ay ıs sonu 1395) ölen G ün dü z B eğ , Y ıld ın m ’ın kum andanı D iv itd a r B e ğ in oğlu ise babasın dan önce ölm üş dem ektir. G ün dü z B e ğ in m e za n , S ü le y m an P aşan ın k ızın ın m ezarından 10-15 arşın u zak ta olduğu için, T e v h id B e y , S ü leym an P a şa n ın k ızı a ca b a G ü n d ü z B e ğ in anası m ı id i d iy e soruyor. D iv itd a r B e ğ için k ita b ed e “ em îr ü l-k eb ir,, lâ k a b ı ku llan ıld ığ ın a ba k ılırsa bu ih tim a lin k u v v e tli olduğu anlaşılır. 28) N û şirevan y a h u t B irin ci H ü srev,

Sâsân î p adişahların ın yirm i birin cisi olup

531-579 arasında hü k ü m d arlık etm iş v e adaletle ü n salm ıştır. 29) B u rası m e tin d e , şö yled ir :

ûl, I j f U

iji

Jlj*

“ C evn e,, k elim esi n üshaların çoğunda harekesizdir. B irin d e “ G evene,, de “ C ûne,,

> birin de

şeklindedir. M ân â n ın gelişinden v e ifad ed en “ C evn e,, n in b ir insan

adı olduğu a laşılıyor. Ç ü n k ü “ N û şirev â n -ı sânî,, den sonra m üsecca olarak an cak yin e b ir insan adı (C e v n e -i H in d û stân î) zikro lu n ab ileceği gib i “ civanm erdi,, sıfa tı da an ca k in sanlar için ku llam lab ilir. B un dan d o layı S e if’ın bunu H in d istan d aki b ü y ü k ırm ak lard an biri olan C û n ile karıştırm ası doğru d eğild ir G esch ich te, I I , 126, 36 ncı n o t).

(M itte ilu n g e n zu r O sm anischen

H e r ne ka d ar B u rh ân -ı Q â tı‘ tercüm esinde (s. 209)

de “ C û n H in dd e b ir neh r-i ‘azîm adıdır,, den ilm ekte ise de bu “ C û n „ un b izim “ C e v ne,, ile b ir ilişiği y ok tu r. B u rh an -ı Q â tı‘ tercüm esin in ba h settiğ i bu C ûn , G an jın a y a k

ların dan biri olan C am n a y a h u t Sun ırm akların dan biri olacaktır. B u gü n k ü coğrafya k itap ların d a v e haritalard a C û n d iye b ir ırm ak gözükm üyor. K e lim e n in doğru okunu şu “ C evn e,, dir v e güneş C evn e,,

m an asınadır (F e rh en g -i Ş u ’û rî, I 322).

A ra p ça d a da “ E l-

güneş, k ırm ızı nesne v e köm ür m ân âların a gelm ekted ir (B ü y ü k K am u s

tercüm esi, I I I , 612; A h te rî’ye göre ise z iftle sıvanm ış kü p v e batm ası yaklaşm ış güneş m ânâlarına gelir, s. 270, 1293 basım ı v e s. 17 1, 1283 b a sım ı). Şükru llah, C evn en in cöm ertliği h akkın da bu ifa d e y i A h m ed îd en alm ıştır. Y ıld ır ı m ın oğlu S ü leym an B eğ d en bahsederken A h m cd î şöyle d iyo r : M îr S ü leym an oldı-an un yerin e şâh

G ü n b ig i rûşen ne h âcetdü r gü vâh

01 arada k im ola ol dâdger

K im olur N û şirevân ü y â Ö m er

M ih r urdu ğın da m um a hâtem i

B ir cev ed ü r C e v n e-i H in dû stân

M ih r uıduğında m um a hâtem i

B ir ged âya ku l eder y ü z H âtem i

Y a n i A h m ed î

“ S ü leym an B eğ in him m eti yam n d a

C e v n e b ir arp a gib i değersiz

kalır,, dem ek istiyor. A ca b a bu C e vn e k im d ir ? 866 (14 6 1-14 6 2 ) tarih in d e İsferây in d e ölen A cem şairi “ Â z e ri-i T û sî,, den bahse den D e v le tşa h tezk eresi v e onun tü rk çey e tercüm esi olan “ S efîn e t ü ş -§ ü ‘e râ „ y a göre asıl adı H a m za olan Â ze ri-i T û sî gezgin cilikle H in distan a gid erek ün kazanm ış, H in t padişahı S u ltan A h m ed de şaire 50.000 dirhem v erilm esin i em retm iş. P a ra y ı götüren le r H in t göreneği üzere padişaha secde etm esini söylem işler.

Ş a ir de bunu k a b u l et-

m iy erek :

Ls'"

'^c'.

Âi ». j

iJ/

b e y tin i okum uş v e H in distand an çık m ıştır (D e v le tşa h T ezk e re si, B a y a z ıd U m um î, n u m ara 4985, y a p r a k 277 a; F eh îm , S efîn e t ü ş-§ ü ‘erâ, 196-201).

B u n d an sonra şair 30

y ılın ı ib a d etle geçirm iş v e 866 da 82 yaşın da olduğu halde İsferây in d e ölm üştür. D eD e m e k ki onun H in distand an çıkışı 836 yılların a raslıyor. B u tarih lerd e H in diatanda A h m ed adında üç hükü m dar v ard ı : ı ) B in g a le hüküm darların dan “ Şem seddin A hm ed Ş ah ,, (835-846 = 2) G ü cerat hüküm darların dan “ B irin ci A h m ed Ş ah ,, (814-846 =

T431-1442).

14 11-14 4 3 ).

3) D e k an d a k i B ih m e n iyy e h ü kü m darların dan “ B irin ci A h m ed § a h „ (825-838 = 1422-1435). Â ze rî-i T û s î’nin, yu k a rık i bejrti bun lardan hangisine sö yled iği b elli değildir. “ Ç îp â l„ kelim esi JUâhur p adişahların ın unvan ı oldjığuna göre (B u rh â n -ı Q â tı‘ tercüm esi, 227) bu hü küm darlardan hiç birisin e olm ayıp başka b ir A hm ed e söylem iş olm ası ih ti m ali vard ır. Ç ü n k ü bun lardan hiç birisi L â h u r padişahı değildir. Y a h u t B u rh ân -ı Q â tı‘ “ çîp âl,, kelim esin i y a ln ız L â h u r padişahların ın lâ k a b ı san m akla aldanıyor. A z e rî-i T û s î’n in

b e y tin d e k i

C evn en in

b ir insan

olduğu m u h akkaktır.

Ç ü n kü

(C e v n e n in guru ru ) n eh ir için ku llan ılm ış olam az. A c a b a “ güneş,, m ânâsın£( gelen “ c e v n e ,,, şaire 50.000 dirhem ihsan eden S u ltan A hm ed in lâ k a b ı m ıd ır? V e bu tak d ird e B in g a le padişah ı olan Şem seddin A h m ed Ş ah ın “ şems,, lâ k a b ı y erin e a y n ı m ânâda olan “ cevne,, kelim esinin konulm asından m ı ileri gelm iştir 7 B e lk i bu f i k ir k a b u l olunabilirdi. F a k a t eserini aşağı yu karı 810 tarih lerin de, y an i S u lta n A hm ed C e v n e olacağını tahm in e ttiğ im iz Şem seddin A h m ed Ş ah tan önce y azan A hm ed în in d e : H im m eti altın da - anun b ilg il ‘a yâ n

B ir ceved ü r C e v n e-i H in dû stân

dem esi b izim bü tü n tahm in lerim izi a ltü st edecek m ah iyetted ir. B u takdirde C evn en in

A h m ed îd en v e ta b ii Şem seddin A h m ed

Ş ah tan daha ön ceki zam ana

a it olm ası icap

eder. F a k a t A h m ed în in n üshalarından birin de : B ir cev ed ü r C e v n e-i-H in d û stâ n B ir cev ed ü r cûdına H indûstân.

m ısraı »

şeklin de yazılm ıştır. E ğ e r doğrusu b ö yle ise A h m ed i “ C evn e,, den bah setm iyo r dem ek t ir k i o zam an da Şem seddin A h m ed Ş ah ı “ A h m ed C evn e,, olarak k a b u l edebiliriz: Y o k b ö yle d e ğil de, A h m ed îdeki m ısraın doğrusu

“ C e v n e -i H in dûstân ,,

şeklinde ise

ozam an bu m esele m eçhul olarak k a lıy o r dem ektir. 30) H âtem , M u h am m et Y a la v a ç çağın a yetisen A ra p şairlerinden olup cöm ertlik le ü n salm ış v e e d e b iy a tta adı cöm ertlik için darbım esel haline girm iştir. 3 1) Ş ü k ru llah ın burada a n latm ak isted iği şahıs “ M ezdek,, tir.

M ezd ek, 488-531

y ılla n arasında hü küm süren v e Sâsân i p adişahların ın yirm incisi olan B irin ci K u b â d (K a v a d ) zam anın da o rta y a çık ıp kom ün izm e b en ziyen b ir din neşretm iş, h atta K u b â d ı da kendi din in e alab ilm işti. K u b â d sayesin de bu din İran d a ep eyce y a y ılm ıştı. K u bâ d ölüp y erin e N û şirevan geçince M ezd e ği öldürtm üş v e dinini yasak etm işti. 32) G ü rcistan H erat, K â b il v e B e lh yörelerim için e alan d a ğ lık ülken in eski adıdır. 33) B e rh iy â oğlu Â sa f, an’an eye göre, S ü leym an Y a la v a c ın v e ziri olup iy i ted b iri ile ad bırakm ıştır.

Ş ü k ru iia h a G ö re O s m a n ii i a rih in in K ronolojisi «17 619 710 751 790 805 813 816 .^24 835 855

1231 1299

Çingizın. çıkışı. Osman Beğin B ileciği al ması. 1310-1311 ( Pazartesi ) Osman B eğin ölümü. 1350 Orhan Beğin ölümü. 1388 Murad Beğin ölümü. ( 27 zilhicce ) 1403 ( 18 temmuz ) Yıldırım ın ölümü. ( İ3 muliarrem ) 1410 ( 18 mayıs ) Süleymanm ölümü. ( 2 ceniaziyelâhır ) , 1413 ( 9 eyliU ) Çelebi Mehmedin tah ta geçişi. ( 23 ceniaziyelevvel ) 1421 ( 26 mayıs ) Çelebi Mehmedin ölümü. ( 27. recep, cum artesi ) 1432 ■( 28 m art ) F atih in doğumu. ( 1 muharrem, çar 1451 ( 3 şubat ) İk in ci Mtıradm ölümü. F a şamba ) tihin tah ta geçişi.

Ş ü kru lla h ın H aY otının Kronolojisi T90 812 840

( 1388 ) { 1409 ) ( 1437 )

.............................................. ........................................ ..............................................

Doğdu. Osmanoğullan hizmetine girdi. İk in ci Muradın elçisi olarak Karam an B eğ i İbrahim B eğe gitti. S52 ( 1449 ) .............................................. İk in ci Muradın elçisi olarak K arakoyunlular B eğ i Cihansaha gitti. 855 - 861 ( 1451 - 1456 ) arası ............... E n is ül-‘A rifîni yazdı. „ „ .................... Kaside-i İm âli şerhini yazdı. -Muharrem 861 (a ra lık 1456) ............... Behcetüttevârîhi yazmağa başladı. 861 sonu ( 1457 ) ............... Edim ede, F atih in oğulları Bayazıd ve M üstafanm sünnet düğününde bu lundu. 863 ( 1459 ) ........................... Behcetüttevârîhi bitirdi. 864 ( 1460 ) .......................... Menhec ür-Keşâdı yazdı. M uharrem 868 ( ekim 1463 ) ................ , Câmi‘üd-Da‘avâtı yazmağa başladı. ■Cemaziyelevvel 868 ( 1464 başı ) ....... Câmi'üd-Da'avâtı bitirdi. •

Ş ü kru lla h ın Eserleri 1 ^ 3 4 5 6

— — — — — —

Musikî risaleleri (İsa Çelebi (? ) ve İk in ci Murad zam anm da). E n îs ül-‘A rifîn ( 1451 - 1456 arasm da ) . Kasîde-i İm âlî şerhi ( 1451 - 1456 arasm da ) : Kelâm kitabı. Behcetüttevârîh ( arah k 1456 - 1459 ) : Umumi tarih. Menhec ür-Reşâd ( 1460 ) : D in kitabı. Câmi'üd-Da'avât ( ekim 1463 - ocak 1464 ) : Dua kitabı.

Ş û k ru lla h a G ö re O s m a n lıla rın Şeceresi Nuh Y âfes K avı Han K a ra Han Oğuz Gök Alp

Kızıl Buğa K aya Alp Süleymanşah E r Tuğrul Osman Orhan

Murad

Süleyman F a şa

Yıldırım Bayazıd I E r Tuğrul

Süleyman

Murad

M ustafa

•

Ahmed

Ali

F a tih Mehmed

Mehmed- İs a

M ustaf»

Ahmeâ

Haşan

Musa

Orhan

Y usuf

M ahm ut

isim ler C e tv e li

B u cetv e l, S ü k ru lla h ın ta rih in in m etnine a it olup eserin 47 - 67 nci sa y fa la rın ın dır. İsim lerin yan ın d aki rak k am lar sa y fa y ı, p aran tez için d ekiler satırı gösterir.- B ir sa tırd a ik i defa geçen k elim e ik i defa gösterilm iştir. B ir kelim en in b ir parçası b ir satırda, öb ü r parçası aşa ğık i satırda olduğu zam an, o kelim e her ik i satırın num arası ile göste rilip araların a b ir çizg i konm uştur. İsim ler, Ş ü k ru lla h ın y azd ığı gib i alınıp, icap eden lerin in bu gü nkü söylenişleri p a ran tez içindis işaret edilm iştir. B ile c ik ; 54 (29, 30, 3 1, 32). B o lu : 61 '( ı g ) , 63 ( 1 9 ). A cem E li ; 65 ( 1 5 ). B u la y ır : 56 (33, 39). A d e m ( Y a la v a ç ) : 50 (20). A h m ed ( I I . M u rad ın oğlu) : 65 (39, 39). B u lg a r : 58 (3 -4 ). A h m ed Ç e leb i (I. M eh m edin oğlu ) : 64 B u rsa : 49 (10, 13 ), 55 (5, 16, 18, 20, 30), 57 (15 . 23, 34, 38), 58 (3 2 ), 59 (19,. (ı^ 3-3>44, 44), 60 ( 1 4 ), 61 (9, 24, 31,. 3 7 ), A k Ş eh ir : 58 (3 7). 62 (5, 3 5 ), 63 (2 4 ), 64 (5, 18 ), A lâ ad d in (S e lç ü k p ad işah ı) : 53 (3 1 ), 66 (2 ). 54 (2, 14; 22), 55 ( ı ) . A li = A lâ ad d in ( I I . M u rad ın oğlu) : 65 (3 9 ), 66 ( ı ) . C ağ ad : 61 (n o t : 3). A lp A rslan : 51 (3 1 ). C a la y ırlı S u ltan A h m ed : 59 ( ı , 6). A lp A rslan oğlu H aşan B e ğ : 63 (14 ). A m a sy a ; 58 ( 3 1 ) , 61 ( 1 6 ), 63 (8 ), 65 C a m k ( = C a n ik ) : 58 (n o t : ı ) . C a n it ( = C a n ik ) ; 58 ( 3 1 ) , 63 ( i4 - ıs ) _ (40, 40), 66 ( ı ) . A n ad olu ; 53 (29), 57 ( 2 1 ) , 60 ( 1 6 ), 61 C e vn e ; 60 (33, 35). (8, 14, 15, 1 7 ) . 62 (2 6 ), 63 (16 , 1 7 - C ih an şah ; 53 (1 2 ). C ü n ey d B e ğ : 63 (1 4 ). 18 ), 65 (18 ). A n ta ly a : 58 (36 ). A ra p ( E li) : 65 (1 5 ). Ç ağ a : 61 (20). A rn a v u t : 58 (3 ). Ç ağ ad : 61 (n o t ; 3) A y A lp : 53 ( 2 1 ). Ç an d arlı H a lil : 57 (8-9). A y d ın : 58 (2 9 ), 62 ( 1 5 ) . Ç e h : 58 (3 ). A ze rb ay can : 63 (10 ). Ç in g iz H an : 53 (2, n ot : ı ) . Ç u b u k O v ası : 60 ( 1 7 ) . B a b il ; 65 (n o t : ı ) . B a fra : 63 (15 , 19 ). B a ğ d a d : 53 (n o t : ı ) , 58 (3 9 ). I. B a y a z ıd B e ğ = B a y a z id H a n = Y ı l dırım : 58 ( 1 1 , 18 - 1 9 , ’ 2 i ) , 59 (9 ), 60 (2 9 ), 6 ı ( 5 ) , 62 (9 ), 64 (6 , ı r ) , 65 (40). B a y a z id P a şa : 62 (19 , 25). B e ğ Şehri ( = B ey şeh ir) : 58 (38). B e lh : 53 (3)._ B e rh iy â oğlu Â s a f : 66 (26). B erm ek oğu lları : 66 (2 7 ).

D e n iz A lp : 53 (20-21, 25). D iv itd a r ; 60 (1 2 ). D iy a n b e k ir : 65 ( 1 7 ) . ,

E b î H ü reyre : 49 (26). E b u ‘A b d u lla h M uh am m ed ib n -i İsm â ‘îl-î: B u h â ri-i C u ‘fî : 49 (26-27), 50 (36 ). E b u 1-H ü seyn M üslim ib n -i H a ccâc ib n -i M üslim ü l-Q u şeyrî : 49 (29-30).

E d irn e : 59 ( 4 1 ), 61 (8 ), 63 (3 6 ), 64 (28 ), 66 (3, 1 1 ) . E fla k ; s8 (3 ). 63 (2 5 ). E n g ü riy e = S n g ü ri ( => A n k a r a ) : 57 ( 2 1 ) , 60 (1 6 ). Ergen e : 64 (34). E rgen e S u yn ; 64 (35-36). Erm en istan : 65 ( 1 7 ) . Erm en i ü lkesi : 63 (10 ). S r T u ğ r u l: 53 (7, 9-10, 23-24, 28, 3 1 ) , 54 (3, 6, 13, 16, 18-19, 20, 21-22, 22). E r T u ğru l (Y ıld ırım oğlu) : 60 (2Ö, 27). E rzin ca n ; 59 (13 , 13, 15, 15, 17, 17-18, 18 ), 60 ( 1 3 ) , 63 ( 1 1 ) .

İn e G ö l.: 5 4 . ( 35)İra k : 59 (9 ), 65 ( 1 7 ). İsa Ç eleb i : 60 (26). İsfen d iy a r B e ğ : 61 (19 , 2 1 ) , 63 (15 , 1920, .20). İsm ail ( Y a la v a ç ) : 49 (3 1, 31).İzled i D erben di : 64 (3 7). İzn ik : 55 ( ı , 17, 17 -18 ).

İlg a z D a ğ ı : 63 (2 2 ). İ p s a la : 56 ( 3 3 ) - ' İstan bu l : 61 ( 3 1 ).

L âren de : 58 (30). L a z ( = S ırp ) : 55 (3 0 ), 56 ( 1 5 ) , 57 ( 1 4 ), 58 (2, 2 ), 61 (30 ). ;

İb n -i C e v z î : 50 (35)İb n -i H a llik â n : 50 (36). İb ra h im ( Y a la v a ç ) : 49 ( 3 1 ), İb ra h im T am g aç H an : 50 (38). İk i İra k : 65 ( 1 7 ) . . İk sa m ily e : 56 (1 4 ).

M gh m ud Ç e leb i ( I. M eh m edin oğlu) : 64 (2. 5)- ' M ah m u d G aza n H an : 51 (3 2 ). . M ah m u d P a şa : 47 ( 1 2 ) , ' 51 (43),. 66

K â b il': 65 (1 6 ). K a d ı B e y z â v î : 50 (34-35)K â n k ırı ( = Ç a n k ırı) : 63 ( 1 9 ). K a ra B u ru n : 62 (15 )K a ra ca D a ğ : 53 (29)K a ra ca H isar : 54 (5): F / K a ra D e v le tşa h : 61 (15 , 18). F ars : 65 ( 1 7 ) . K a ra H a n : 53 ( s)F ergan a : 65 ( 1 5 ). K a ra H isar : 58 (3 7). F ire n k : 56 (3 6 ), 58 (4 ). K a ra H isar (doğu d a) : 63 ( 1 1 , 12 ). K a ra k o y u n lu b eği K a ra M eh m ed oğlu G K a ra Y u s u f : 53 (24), 59 (2, 11, 14, G ered e : 61 (20). 14 ), 63 (10 ). G erm e : 64 (38). K a ra m a n : 57 (25, 25, 32 ), 58 (29)', 62 G erm iy an : 58 (3 7 ). (7, 26-27, .31, 32). G ö k A lp : 53 (9, 20, 22, 22). . K a ra m a n eli : 57 (24). G u r : 65 (16 ). K a ra m a n lıla r : 57 (30, 32), 62 (28), G u rçistan : 65 (1 6 ). K aram an o ğlu : 6 i (3 7). G ü n A l p : 53 (2 1 ). K a ram ân o ğlu M eh m ed : 62 (27, 29-30, H 32)K a sta m o n iy ye ( = K a stam o n u ) : 58 (30). H aru n R e şid : C4 (3 2 ). K a v ı H a n : 53 (9)H arzem : 65 (1 6 ). K a y a A lp : 53 (7, 23). H aşan ( I I . M u rad m oğlu) ; 65 (3 9 ), 66 K e m e r : 56 (9 ). ( 2 ). K e n ân e : 49 (31-3 2, 32). H âşım : 49 (32-33. 33>K e v â şî : 50 (40); H a ta y : 50 (3 7). K irm a n : 65 ( 1 7 ) . . H â te m : 60 (34 ). K ız ıl B u ğ a : 53 (7 , 23). H ıristos : 56 (3 7 ). K o n y a : 53 ( 3 1 ) , 58 (30)H ırv a t : 58 (3 ). K ö p rü H is a r : 54 (3 5 ). H ızır S e ğ (İsfe n d iy a ro ğ lu ) : 63 (1 5 ). K û fe lile r : 60 (20). H in d is ta n : 65 (1 6 ). K u re y ş : 49 (32, 32). H orasan : 62 ( 1 7 ) , 65 (1 6 ). K ü rd ista n : 65 ( 1 6 ). H ü leg ü : 53 (n o t : ı ) . K ü s O v a ( = K o so v a ) : 64 (39 ). H ü s e y in ; 60 (2 1 ). K ü ta h y a : 54 (4 ).

' .. ‘

‘

‘ . jvı

(12)M a la ty a : 60 ( 1 1 , 12 ). .

■'

- ■

M an sûrî : 50 (39). M av eraü ım eh ir : 65 ( 1 5 -1 6 ). I. M eh m ed : 60 (3 6 ), 61 (6 , g, 14, 16, 16 -17, 20, 22), 62 (4, 10, ıg , 30; 33), 63 (34, 35). 64 (6, I I , 13 ), 65 (40 )-

( 6 ), 67 (8 ). O sm an Ü lk e si ; 61 (3 7 );

Ö Ö m er (H a life ) : 60 (3 2 ).

66 ( ı ) . I I. M eh m ed ; 48 (34 ), 65 (39 ), 66 (10, 38), 67 ( 1 1 ) . M e lik A h m ed oğlu H aşan B e ğ ; 63 (1 3 ). M elik şah : 51 (3 1 ). M e n te fe : 58 (36). M e v lâ n â H aşan ib n -i ' ‘A lî ibn -i H am m âd : 50 (33). M e v lâ n â İsm ail ; 53 (17 , 18). M ev lâ n â M ecd ed d în M eh m ed A d n a n ; 50 (37)M e v lâ n â Şem seddîn-i H ire v î : 50 (35). M ığ a lk ary a = M ık a lk a ry a ( = M a lk a r a ) : 56 (15 -16 , 3 2 ) M ısır : 59 (3, 4), 60 (10, 10 ), 65 (18 ). M oğ ol : 53 ( 1 9 ). M u h am m et : 48 (g, 16, 18, 22, 25), 50 ( 1 8 ) ,.5 1 (3 ). 55 (3 9 ), 56 {24, 37-38), 62 ( ı 8 j 20, 22, 23) 64 (3 2 ), 66 (32). I. M urad : 57 ( ı , 26), 58 (19 ) II. M u r a d : 48 (3 4 ), 53 ( 1 1 , 15, 22, 26), 63 (38 ), 64 ( ı , 3, 11-12 , 13 ), 65 (4 ), 66 (2),- 67 ( ı ı ) . M usa Ç e le b i : 60 (2 6 ), 61 (6, 8, 12, 28, 32, 34, 34, 35-36). M u sta fa (K aram a n o ğ lu ) ; 62 (33). M u sta fa (Y ıld ırım ın oğlu) ; 60 (26-27, 27-28). M u sta fa Ç e leb i (I. M eh m edin oğlu) : 64 ( i- 3-4).

N N erim an : 55 (28). N igü b oh ( = N iğeb olu ) : sg (3 5). N uh 53 (8, 9). N û şirevan ; 60 (3 3 ), 62 ( 1 7 ) .

P ir Ö m şr :.6 3 ( 1 1 , 1 1 ) .

K R e y ; 53 (4 ). _ R u m : 54 (32, 33-34>- •' R û m ( = A n ad olu ) : 63 (8 ), 64 (40 ), 65 ( 4 ). R u m eli : 56 (2 ), 57 (3 5 ), 58 ( ı ) , 61 (8, 27, 3 1 ) . 63 (5, 24). R û m i u lar : 60 (2 2 ).

Sah bân : 52 (g ). S ak çı : 63 (26). S s'le b î ; 50 (4 1). S âm : 55 (28). S am ısun ( = S am sun ) : 58 ( 3 1 ), 63 (15 , 19 ). Saru han ; 58 (29). S av arin : 63 (2 7). S elçü k : =3 (5, 28). S elçü klü : 53 ( 29)• Selen ik ( = S elan ik) : 64 (3 7). Sem erkan d ; 53 (3 ). Ş eyd i K a v a ğ ı : 56 (33, 39). Ş ey d i Şehri : 58 (38). S ırf ( = S ırp ) : 58 (3 ). , S iva s : 58 (3 1 ). S inan P a şa (M e v lâ n â Sinan)_: 53 (23,26). Sistan : 65 ( 1 7 ) . Söğü t : 54 ( ı g ) . S u ltan Ö yü ğü : 57 (23). S ü le ym a n B e ğ ; 60 (26, 3 9 , 3 1 ) , ,61 (5 ). S ü leym an P a ş a : 55 ( 3S .- 37X 56 ( ı , 3 , 6, ı6-, 17-18 , 20, 34, 38, 4 1). Süleym an şah ; 53 (8, 10, 33). S ü leym a n Y a la v a ç : 57 (1 5 -1 6 ).

O d G ön lek : 56 (13 , 18 ). O ğu z : 53 (7, 9, 18, 20, 22). On M u ştu lu la r : 50 ( ı8 , 20). O rhan B e ğ : 55 (7, g, 11, 23, 25, 2 7 ), 56 §a m : 59 (3 ), 60 ( 1 1 , 12 ), 65 ( 1 7 ) . ( ı , 42, 43), 57 (3 ). O rhan ( I I . M u rad ın oğlu) : 65 (3 9 ), Ş eh âb ed din - A hm ed (Ş ü k ru llah ın babası) : 48 (2 7). 65 (3 ). Osm an B e ğ = Osm an G azi : 53 (10 ),,5 4 Ş ey h C a ‘fe r M u h am m ed -i T a b e r ı; 50 (23, 23, 25, 27, 28, 31, 34), 55 (4, 5). ( 34)Ş ey h R a m a zan : 58 (26). O sm ancık : 58 (3 1 ). Ş ey h Ş eh âb ed din ; 50 (40). O sm aneli : 59 (2 5 ), 62 (6 ). O sm anh : 53 ( ı ) , 60 (3 1-3 2 ), 61 ( 7 ) , 62 Şü kru lla h : 47 (2 ),' 48 (28). (10, 12 ), 66 (12 , 16). ■Osman ocağı : 48 (3 3 ), 66 (g, 3 7). O sm a n o ğ u lları ; 54 (27-2 8 ), 61 ( 2 ), 64 T ah arte n : 59 (16 , 18, 18 ), 60 (13 , 14 ).

T a ta r : 54 (8, 10, 14, 14 ), 57 (30 ), 60 V arn a : 64 (38). (20, 22), 61 (1 5 ). V a rsak : 57 (30). T e k e : 58 (36)V â sile t ib n ü l-E sq a ‘ : 49 (29). T e k ü r D ağ ı ( = T ek ird a ğ ) : 56 (3 3 ). T em ü r (A k s a k ) : 59 ( 2 ), 60 (14 , 15, 15, V iz e : 56 (3 3 ). 17, 18, 22). T o k a t : 58 ( 3 1 ), 63 (8). Y â f e s : 53 (8 ). T u lı ; 53 (n o t ; ı ) . Y e n i S ala : 63 (2 7). T u n a : 59 ( 33. 38). Y e n i Ş eh ir ; 54 (3 5 ). T u n ca : 66 (3 ). Y e r A lp r 53 (20). T ü rk ista n : -53 (2 ), 65 ( 1 5 ). Y e zid lile r : 60 (18 ). T ü rk m en : 57 (30 ). Y ıld ız A lp : 53 (2 1 ). ü Y ö rk ö v i : 63 (2 7 ). Y u s u f Ç eleb i (I. M eh m edin oğlu) : 64U lab ad : 55 ( 1 6 ). (1-2 , 5). Z Ü Ü ngürüs ( = M a ca r) : 55 (30 ), 57 ( 1 4 ), Z a b il : 65 ( 1 7 ) . Z eyn ed d in Z e k i (Ş ü k ru llah ın dedesi) : 58 ( 3 ), 59 (3 3 ), 63 (2 7). 48 (2 7).

II B u cetve l, Ş ü k ru llah tarih in in m etnine a it olan 47-67 nci sayfalard a

geçen k ita p

adlarım gö sterm ektedir. K ita p adların dan sonraki rak k am lar sa y fa la rı, p aran tez için d ek iler satırları gösterir. İn cil ; 48 ( 1 5 ). K itâ b -ı U sû l ü l-E q â lîm : 50 (3 8 ).' K itâ b ü l-M em â lik ; 50 (39). K itâ b ü l-M esâ lik : 50 (39). K u r'a n : 48 (10, 14 ), 51 (14 ). Q û t ü l-E rv â h : 50 (33-34). S iy e r ü l-M ü lû k : 50 (43). Ş eh nam e : 61 (38).

T e fsîr-i K e ş f-i B e y â n ; 50 (4 1-4 2 ). T e fsîr-i Q u rret ü l-‘U y û n : 50 (4 1). T e v r a t : 48 ( 1 5 ). ‘U y û n ü t-T e fâ sİr (Ş eh â b ed d în 'in ) : 50 (40). ‘U yû n ü t-T e fâ sir (M a n sû rî’n in ) : 50 (39— (40). Z ü b d et ü l-U sû l : 50 (43).

\ c X

Â şıkp a şa o ğ lu

Ahm ed A şıkî

^ ' Tevârîh-i A l-i O sm an __

Diizenliyen Çiftçioğlu N. Atsız

Çıkaran. T Ü B K ÎY E Y A Y IN E V İ İSTAN BU L

X Ü B B İY E B A S IM E V t

A şıkpaşaoğİu A h m e d A şıkı’nın H ayatı ve Eserleri H o Y C stc D e rv iş A h m ed Â ş ık î 795. ( ~ 1393) te A m a s y a y a b a ğ lı Ü lv a n Ç eleb i k ö y ü n d e doğd u. B ab in g ere göre ( ‘Â ş y q P a ş a s G h a rîb -a â m e , M itteilu n ge n des Sem in ars fü r O rien talisch e Sprachen, X X X I . B d . (19 28 ), II. A b te ilu n g ) s o y k ü tü ğ ü şö y le led ir :

. H o rasa n lı A li H o ra sa n lı Ş ü câa d d in İly a s ( =

Ş e m sed d in .M a h m u d (T u ğ ra î)

B a b a İly a s )

F ah red d in A li ’ , .

Tıduhliseddirı M u sa B a b a , ( = 'M u h lis P a ş a ) ' A lı ( = Â şık P a ş a )

U lv a n Ç eleb i

Ş e y h S elm an ( ı )

İ ly a s

Şeyh Yahya D e rv iş A h m ed Â şık î . K â b ia H a tu n 816 ( — 14 13) y ılın d a y a n i 20 y a şın d a iken G ey v e d e h a sta la n m ış ve O rh an G azin in im am ın ın o ğlu o lan Y a h ş i F a k ih in evin de k a la r a k bu evde, O sm an lı t a rih in in Y ıld ırım B a y a z ıd ın sonu na (3 ) k a d a r o lan kısm ım y a z ılı o la ra k b u lu p ( ı ) İstaribul basım ın da : Süleym an. (2 ) B ö y le olduğu h akkın da ' kın ız.

G iese ’nin kendi b asım ın daki b aşlan gıcın sonuna ba-

oku m u ştu r. B u sırada Ç e leb i S u lta n M ehm edin, M u s a Ç eleb i ile ça rp ışm ak üzere R u m e liy e geçtiğin i görm üştür. H a ttâ kend isin in de G e y v e y e k a d a r Onun m a iy e tinde gelm iş o lm ası m uhtem eldir. 825 ( = ,1422) y ılın d a İk in c i M u r a d la Y ıld ırım ın o ğlu M u s ta fa Ç e leb i a r a sın d ak i v u k u a ta iş tira k etm iştir. V a k tiy le M u s a Ç elebin in m a iyetin d e b u lu n d u ğ u için T o k a tta m ahp us b u lu n an M ıh a lo ğ lu M ehm ed B a ğ, vezirlerin iltim a s ıy la h ap isten çık a rıla ra k B u r s a y a gelirken U lv a n Ç e leb i T ek kesin e u ğ rıy a ra k D e rv iş A h m ed Â ş ık î’y i de y a n ın a alm ış, İk in ci M u rad ın o rd u su n a getirm iştir. A h m ed Â şık î, U lu b a d k ö p rü sü ya n ın d a ik i ordu a ra sın d a k i v u k u a tı görm üştür. 840 ( = 1436 - 1437) y ılın d a H a cca gitm iştir. M ısırd a B e k riy y e tarik a tın d a n S e y id E b ü lv e fâ ’nm h a lifesi olm uş, M ekked e de b a şk a şeyhlerle görüşüp k o n u ş m uştur. 841 ( = 1437 - .1438) de h acdan dönerek san ca k beğlerinden İsh a k B e ğle b ir lik te Ü sk ü b e gelm iş ve on u n la b irlik te a k ın la ra iştirâ k etm iştir. B ir d e fa İsh a k B e ğ in o ğ lu “ P a ş a B e ğ „ le v e “ K ılıç D oğan ,, la b irlik te ça p u la gitm iş, b ir gün de İs h a k B e ğ in m a iyetin d e b ü y ü k b ir ça rp ışm ay a k a tıla r a k b irk aç d ü şm an ö ld ü r d ü k ten b a şk a beş tan esin i de esir ederek Ü sk ü b e getirm iş v e 900 a k ç a y a s a t m ıştır. 842 ( = 1438-1439) y ılın d a İk in ci M u ra d ın B e lg ra d seferine iş tirâ k etm iş v e S u lta n M u ra d kendisine d o k u z esir verin ce A h m ed Â ş ık î : “ D e v le tlü su ltan u m ! B u esiri götürm ege a t gerekdür v e bu y o ld a a k ça gerek „ dem iş, p ad işa h d a ken disin e 5000 a k ça ile ik i a t verm iştir. Â şık p a şao ğ lu , esirleri d ö rt a ta (ik is i h er h a ld e ken d isin in di) y ü k liy e re k E d irn e ye gelm iş, esirlerin k im in i 200, kim in i 300 a k ç a y a satm ıştır. 852 ( = 1448) de H u n y a d i Y a n o ş ’la y a p ıla n b ü y ü k s a v a ş ta b u lu n u p 55 y a şınd a bu lu n m a sın a rağm en bir düşm an askerini öldürm üş v e p ad işa h ta ra fın d a n kend isin e b ir a t verilm iştir. 857 ( = 1453) y ılın d a Ista n b u lu n fethin de A k Şem seddin, Ş e y h V efa , A k B ı y ık gib i şeyhlerle b irlik te b u lu n u p İsta n b u l a lın d ık ta n sonra kendisine gaza m a lın d an e v ve rilm iş o lm a sı ve d ışardan Istaribula getirilen leri irşad etm ekle v a z i felen d irilm iş o lm ası k u v v e tle m uh tem eldir. B u sırad a evin in y a n ın a b ir de m es c it y ap tırm ıştır. Ista n b u ld a y erleştik ten sonra R â b ia adın da b ir k ızı doğm uştur. 861 ( = 1 4 5 7 ) de. F a tih in o ğu lla rı B a y a z ıd la M u s ta fa n ın E dirnede y a p ıla n sün net düğün ün de d a v e tli o la ra k bu lu n m u ş v e herkes gibi o d a p ad işah ın ih s a n ın a n ail olm uştur. A y n ı y ıld a p ad işah ın y a p tığ ı B a llu b a d ra seferi d o la y ıs ıy la ih san u m a ra k Ü sk ü b e gitm iştir. T arih in d e, ih san a ld ığın a d a ir b ir şey sö ylem ediğin e göre b u sefer u m d u ğu n a erem em iş o ld u ğ u a n la şılıy o r. 874 ( = 1469-1470) y ılın d a k m R â b ia H a tu n u , m üridlerinden S e y id V e lâ y e t ’le evlen dirm iştir. 881 ( = 1476) y ılın d a F a tih S u lta n M ehm ed, B u ğ d a n seferine çıkarken , a r tık Ista n b u ld a in z iv a y a çekilm iş v e y a ş ı 83 e ( = h icrî h esap la 86 y a ) v a rm ış olan A h m e d Â şık î, b ir m ecliste O sm an lı p ad işah ların ın tarihin den bah so lu n u p k e n d i sine bild ik lerin i y a z m a s ı te k lif olun un ca, ken d i ifad esin e göre, m u h ta sar o la ra k b u T e v â r îh -i Â l- i O sm an ı yazm ıştır. 22 m uh arrem 886 cum a gü n ü ( = 2 3 m a rt 1481) ik in d i va k tin d e ö lm üştür.

ölüm ün e m aktad ır.

; •>:.SC: (n ü k te şin a s) ta rih d ü şü rü lm ü ştü r k i ebced hesabı ile 886 ç ık

Â şık p aşaoğlu n u n doğum y ılı hakkın d a v erilen m alûm at, aşağıda da a n latılm ış ol duğu üzere :

' B u öm ür seksen a ltı olduğında,

B a y a z ıd H an, B u ğd an a ağdığında beytin in , “ M uh am m ed H an,

B u ğd an a ağdığında » şeklin deki

düzeltilm esine d a yan

m aktadır. F a tih te n 42 gün önce öldüğüne göre, Â şıkp aşaoğlun u n İk in ci B a y a z ıd çağın da yaşam asın a im k â n olm adığından, A şıkp aşaoğ lu tarih in in sonuna ze y ille r y a z a n m ü ritlerin v e b elk i de daha sonraki m üstensihlerin d algın lık v e y a ga y re tk e şlik le “ M u h am m ed H an „ 1 “ B a y a z ıd H a n „ yapm ış olm aların ı kabulden başka çare y oktu r. Â şık p a şa o ğ lu tarih i üzerinde bugüne k a d ar y a p ılan in celem eler v e W itte k ta ra fın dan ileri sürülen “ asıl Â şık p a şa o ğ lu ta rih i „ n azariyesi şim dilik h içb ir

şeyi h alletm iş

değildir. B iz z a t ben de, m ü ellifin h a y atı hakkın d a v erd iğim m alû m atın doğruluğundan, okadar em in değilim .

T e vâ rîh -i Â l-i O sm an: Â şık p a şa o ğ lu D e rv iş A h m ed Â şık î, tarih in i 1476 d a y a z m a ğ a b a şla d ı. O sm a n lı tarih in in bir k ısm ım b a şk ala rın d a n n aklederek, b ir k ısm ın ı d a ken d isi iç in de b u lu n u p görerek yazm ıştır. Ş ö y le k i : 1 — B a şla n g ıçta n Y ıld ırım B a y a z ıd ın sonu na k a d a r o lan kısm ı, O rhan G a z i nin im a m ı olan İsh a k F a k ih in o ğ lu Y a h ş i F a k ih te n öğrenerek y a zm ıştır. Y a h ş i F a k ih in G e y v e d e k i evin de 816 ( = 14 13) y ılın d a , h a s ta lık d o la y ıs ıy la b ir m ü d d et k a la n Â şık p a şa o ğ lu , O sm an lı tarih in in ilk v e k a y iin i, o evde gördüğü b ir k ita b ı o k u y a ra k öğrenm iştir. K e n d isi b u sıra d a ao y a şla rın d a idi. K ita b ın ı y a z m a ğ a b aşlark en 83 y a şın d a b u lu n d u ğu v e ilk z am a n la r h a k k ın d a verd iği B ilgi k a rış ık o ld u ğ u için. Y a h ş i F a k ih te y a zılm ış o la ra k gördüğü v u k u a tı istin sah etm ediği, kendi tarih in in ilk b ö lü m lerin i a n ca k h a fıza sın d a k a la n la rla y a zd ığ ı ta h m in o lu n ab ilir. 20 y a şın d a o k u d u ğu v u k u a tı 63 y ıl sonra eksik, karışık , d e ğişik ve m a sa lva ri h a tırla m a k ta Â şık p a şa o ğ lu m azurdur. 2 — H icrî 793 ( = 13 9 i) y ılın d a , Y ıld ırım B a y a z ıd ın A la h isa rd a M a c a r la r la y a p tığ ı sa v a şı, o s a v a ş ta b u lu n an T em ü rta şo ğ lu U m u r B eğd en d in liyerek a n la t m ıştır. 3 — Y ıld ırım la T em ü r a ra sın d a ki 1402 Ç u b u k O v a sav aşın ı, o s a v a ş ta Y ı l dırım ın so lak la rın d a n olan, sonra Ç e leb i S u lta n M eh m ed zam a n ın d a A m a s y a dizdarı, İk in ci M u ra d zam an ın d a d a B u rs a n âib i ta y in o lu n an birisin den işiterek yazm ış, fa k a t kend isin e b u s a v a ş ı a n la ta n adam ın adın ı söylem em iştir. 4 — İk in ci M u ra d v e F a tih zam a n la rın ı b izza t y a ş ıy a r a k v e sa v a şla rın b a z ı sına iştira k ederek kalem e alm ıştır. Â şık p a şao ğ lu n u n y azd ığ ı T e v â r îh -i Â l- i O sm an m han gi y ıla k a d a r geldiği, bu eser h a k k ın d a y a z ı y a z a n b ilgin ler arasın d a fik ir a yrılığ ın a sebep o lm u ştu r : T e v â r îh --i Â l- i O sm an ’ı h icrî 1332 ( = 1914) y ılın d a Ista n b u ld a b a stıran Â lî B e ğ F : 6

............... ■ ----------------------------------------------------- ------

ÂşıkpaşaoffIu

m erhum , İsta n b u l b a sım ın a tem el o lan M ü z e -i H ü m a y u n n üsh asın ın son u n d aki k a y d a b a k a ra k 908 ( = 1502) y ılm a k a d a r ih tiv a ettiğin i ileri sürm üş, 12 n ü sh a y a d a y a n a r a k 1929 d a d a h a m ü k em m el v e m u k a y e se li b ir n üsh a h a zlrlıy a n G iese ise 899 ( = 1493-1494) y ılın a k a d a r o lan v e k a y ii ih tiv a ettiğin i, bun dan so n rak i v u k u a tın b a şk a la rı ta ra fın d a n eklen diğin i id d ia etm iştir. Â şık p a ş a o ğ lu h a k k ın d a d a h a d ik k a tli b ir incelem e y a p a n R a if Y e lk e n ci ise k ita b ın 883 ( = 1478) y ılın d a F a t ih ta ra fın d a n îşk o d ra n ın zap tı v a k ’a s ıy la sona erdiğini, bun dan sonra 908 ( = 1502) y ılın a k a d a r o lan 24-25 y ıllık v u k u a tın b a ş k a la r ı (ih tim a l m ü rid leri) ta ra fın d a n k ita b a eklen diğin i s ö y lü y o r v e o ld u k ça k u v v e tli d eliller very io r. R a if Y e lk e n ciy e göre şim d iy e k a d a r bu ta rih üzerinde incelem e y a p a n la rı a ld a ta n n okta, İsta n b u l basım ın ın 35, G iese basım ın ın 33 ü n cü s a y fa sın d a k i : B u ö m ü r seksen a ltı o lduğında, B a y a z ıd H a n , B u ğ d a n a ağdığın da b eytid ir. Ç ü n k ü bu b e y it do ğru o ld u ğ u tak d ird e Â şık p a şao ğ lu n u n , İk in ci, B a y a z ıd ta ra fın d a n B u ğ d a n a y a p ıla n sefer sırasında, y a n i 889 ( = 1484) y ılın d a 86 (m ilâ dî h esap la : 83) y a şın d a o lm ası icap eder. B u tak d ird e de 816 ( = 14 13) y ılın d a G e y v e d e b u lu n d u ğu zam a n 13 y a ş ın d a b ir ço cu k o lm ası lâ zım gelir. B ü y ü k b ir ih tim a lle ken d isi M eh m ed Ç elebin in ordu sun d a o ld u ğ u için, 13 y a şın d a b ir çocu k k en b u sefere iş tira k etm iş o lm a sı u za k b ir ih tim a ld ir. B u n d a n b aşk a, İs ta n b u l basım ın ın 188 in ci sa y fa sın d a , 883 ( = 1478) y ılın d a İsk en d eriyyen in (y a n i îş k o d ra n ın ) alın m a sı d o la y ıs ıy la “ S u lta n M eh m edün cem i' ga zası îsk e n d e riy y ede tam a m oldı „ d iy erek F a t ih d evri sav a şla rın ın b ittiğ in i açık lam ış o lu yo r. E ğer Â şık p a ş a o ğ lu İk in ci B a y a z ıd çağın d a sağ olm uş o lsay d ı, her halde b u ta b iri k u l lan m az, F a tih zam an ın d a y a p ıla n ö teki s a v a ş la rı zikretm eden S u lta n M ehm edin ga zala rın ın b ittiğ in i ilâ n etm ezdi. V e n ih ay e t “ M e n â k ib ü l- ‘Â rifîn tercüm esi,, nde v e ond an n ak len “ H a d îk a t ü l-C e v â m i‘ ,, de Â şık p a şao ğ lu n u n 22 m uh arrem 886 cu m a gü n ü ( — 23 m a rt 1481) ö ld ü ğ ü k a y ıtlıd ır. Y a ln ız M e n â k ib ü l- ‘Â rifîn te r cüm esinde k ü ç ü k b ir zü h u l v a rd ır k i o da S e y id V e lâ y e t’in k a y m b a b a s ı o lan A h m ed Â şık în in , S e y id V e lâ y e t’in b a b ası d iye gösterilm iş olm asıdır. R a if Y e lk e n ci, Â şık p a ş a o ğ lu tarih in in te lif y ılı h a k k ın d a k i fik irle rin i “ V a k it,, gazetesin in 18-19-20 m a y ıs 1945 ta rih li n ü sh a ların d a y a y ın la m ış tır. B ü tü n fik ir le ri a ltü st eden “ B a y a z ıd H a n B u ğ d a n a ağdığında,, m ısraın ı d a y a n lış o la ra k k a b u l etm ekte, bu n u n doğrusun un “ M u h am m ed H a n B u ğ d a n a ağdığında,, o lm ası ge re k tiğin i ileri sürm ektedir. B a y a z ıd H a n adı, her h ald e B a y a z ıd zam a n ın d a ki istin sa h la rd a n birin e m üsten sih ta ra fın d a n ko n m uş ve m e vcu t n ü sh a lar d a hep b u istin sa h tan k o p y a edilm iştir. N e te k im G iese b a sım ın a tem el o lan v e G iese t a ra fın d a n en iy i n ü sh a lard an biri s a y ıla n U p s a la nüshasın da, O sm an lı h an ed an ı n ı a n la ta n b iricin ci b abda, İk in ci B a y a z ıd in o ğlu şehzade K o rk u d d a “ S u lta n K o rk u d ,, d iy e O sm an lı h ü k ü m d a rla rı arasın d a sıra lan m a k tad ır. B u , hiç şü p h e siz, şehzade K o rk u d u n b irk a ç gün b a b asın a v e k â le t etm iş olm asın d an değil,- o n ü sh an ın şehzade K o rk u d u n b u lu n d u ğu b ir yerde yazılm a sın d a n , b e lk i de ona su n u lm u ş o lm asın d an d o layıd ır. B en , R a if Y e lk e n cin in fik irle rin i k a b u le m ü te m ay ilim . Ç ü n k ü : I — K ita p ta k i “ B a y a z ıd H a n B u ğ d a n a ağdığın da,, m ısra ı doğru o ld u ğ u t a k

dirde v e b ü tü n k ita b ın Â şık p a şa o ğ lu n a a it o ld u ğ u k a b u l edilince, 908 ( = 1503) de 100 y a ş ın ı gegm iş o lm a sı gerekir. B u d a p e k k o la y k a b u l o lu n a ca k b ir ih t i m a l değildir. 2 — İsta n b u l b asım ın ın son u n da (s. 274),, eserin 166 b a b o ld u ğ u sö y len d iği -halde I s t ^ b u l b asım ı 198 babdtr. D e m e k k i so n rad a n so k u ştu rm a la r yapılm ıştır..

T e vâ rıh -i Â l-i O s m a n N ü s h a la rı: Â şık p a şa o ğ lım u n m u k a y e se li b asım m ı y a p a n G iese b u ta rih in m e v c u t n u s l ıa l a n h a k k m d a b ilg i veriy o r. N ü sh a la rın bir ta k ım ı tam., b ir ta k u m e ksiktir. T a m n ü sh a lar şu n lard ır : 1 — U psala j ıu s b a s ı: T o rn b erg k a ta lo ğ u n d a ^79 n u m ara ile g ö s to ilm iş tir , JKitabın a d ı y o k tu r. G a y e t gü zel y a z ılm ış b ir n üshadır. F a k a t im lâ y a n lış la n v e ih m a lle r o ld u k ça fazlad ır. Y a n lış ciltlen m iştir v e k ita p ta d ö rt y e r d e b ü y ü k a t la m a la r v a rd ır. G iese b u n ü sh a yı ken d i basım ın a tem el yap m ıştır. 2 — M o ıd tm a a n n ü sh a sı : “M e n â k ıb v e T e v â r îh -i Â l- i O sm an ,, a d m d a b ir io p y a d ır . 1859 d a H enri C a y o l’un «linde b u lu n a n b ir y a z m a d a n istin sa h o lu n jn u ş , f a k a t s o n ra C a y o l o rijin a li k a y b o lm u ştu r. P e k iy i b ir jıu sh a d ır. P a k a t b u n d a d a ih m a ller v e im lâ y a n lış la r ı g ö rü lü y o r 3 — B e llin nü shası : P r u s y a D e v le t K ü tiip an e sin in ş a r i y a z m a la r ı k ısm m d a -2448 n u m a ra d a “ M e n â k ıb v e T e v â r îh -i Â l- i O sm an,, a d ıy la k a y ıtlıd ır . Son un da b irço k ş a y ia la r eksiktir. G iese ’y e göre en iy i y a zm a budu r. F a k a t G iese kend i b a sım ın a b a şla d ık ta n sonra b u n u görebilm iş v e bu n u b a sım a tem el y ap a m am ıştır. B e r lin n ü sh ası önce Istan b u ld a, k ita p çıla rm elinde b u lu n u y o rd u . M a a le s e f A l ın a n la ra satıld ı. B u n ü sh a y ı gören R a if Y e lk e n c i b u h arekeli v e gü zel n ü sh a m a a şa ğ ı y u k a r ı 950 ( = 1543) y ü la n n d a istin sa h edilm iş o ld u ğ u n u sö y iü y ö r. 5jt — D resden n ü s h a s ı: A d ı “ T e v â r îh v e M e n â k ıb -ı Â l- i O sm an,, dir. D resden -K ıral K ü t iif anesi şa rk y a z m a la rı k a ta lo ğ u n d a 60 n u m a ra d a k a y ıtlıd ır. İ y i b ir y a z m a d ır. F a k a t b un da d a m ü h im a tla m a la r vard ır. B ir de T ü rk çe kelim eler y e j in e a rap ça-acem ce k elim eler o tu rtu lm u ştu r k i b u g a y re tk e ş lik b a şk a y a z m a la r d a yo ktu r. 5 — N ik o lsb u T ğ n ü s h a s ı': N ik o lsb u rg (M âh ren ) Ş a to su n d a P ren s D itr ic h s tein ’ın kü tiip an esin d eki nüshadır. İh m aller, a celecilik ler v e im lâ y a n lış la rı ile d o lu d u r. F a k a t ta m b ir n üshadır. 897 ( = 1492) tarih in e k a d a r gelm ektedir, , 6 — V a tika n nüshası : A d ı “ K it a b - ı M e n â k ıb -ı T e v â r îh -i Â l- i O sm a n „ dır. ıGüzel y a zısın a rağm en p ek k ö tü b ir y azm a d ır. S a y fa r a k k a m la n d a y an lıştır. İçin d e eksikleri de va rd ır. B u n a rağm en istin sa h ta rih i b e lli o la n te k n ü sh a b u dur. Ista n b u ld a K â tib M u s ta fa ta ra fm d a n 997 re b iü le vv elin in ortasın d a ( = 1589 §u b a tm m b a şı) istin sa h edilm iştir. 7 — İsta n b u l n ü s h a s ı: M ü z e -i H ü m a y u n d a b u lu n a n b u rm sha İsta n b u l b a s ım ın a tem el o lm uştur. 908 ( — 1502) y ılın a k a d a r gelm ek ted ir E k s ik le r v e y a n lış la r la d o lu v e ba za n d a k a rış ık b ir n üshadır. F a k a t b azı n o k ta la rd a diğer n ü s h a la r ı tam a m la m ak tad ır. 8 — P a ıis nüshası : 118 n um aradad ır. İfa d e fa rk la rı ba k ım ın d an ö teki n ü s h a la rd a n epey a yrıd ır. B u n d a n d o la y ı G iese, n üsha fa rk la rın ı gösterem em iştir. A r a d a k i fa rk la rın ço k lu ğu v e b a şk a sebepler y ü zü n d en W itte k bu n ü s h a y ı Â şık p a şa o ğ lu n u n k a y n a ğ ı saym ıştır.

----------------------------------------------------------------------------------

ÂşikpaşaogVTj

^ — Mısır- nüshası : E zh er C am isin d e ( R iv â q ü l-E tr â k , N u . 3732) 'bu lunajı h u n ush a hîcrî goo y ılın ın safer a yın a ait ( = 1494 ka sım ı) b ir v a k ‘a ile b itm e k tedir. Gie$e b u n üsh adan fa y d a lan a m am ıştır. B u n ü sh a yı ilim d ü n yasın a ta n ı ta n Joseph Sch ach t onu “ b ü y ü k k a lın b ir y a z m a ; güzel, b ü y ü k y a z ı; tam a m « n harekeli,, o la ra k v a sıfla n d ırm a k ta d ır (K a h ire v e İsta n b u l K ü tü p a n elerin d eki E serlere D a ir, N u . 88, P r u s y a İlim A k a d em isi F e lse fe -T a rih Ş ub esi T eb liğleri, B erlin , 1928). 10 — ' K ilis li R tta t tarafından bahsedilen nusha : K ilis li R ıfa t, “ T ü r k Y u rd u ,, dergisinin 1937 de çık a n 28 in ci say ısın d a (c ilt : 5) b u y azm a d an bahsediyor,, b a şta n v e sondan ek sik o lm asın a rağm en İsta n b u l b asım ın dan d ah a iy i o lduğun u sö y liy e re k b azı örn ekler verm ek su retiyle İsta n b u l b asım ın ın yan lışların d a n b ir k a çın ı düzeltiyor. B u g ü n b u nüshanın nerede o ld u ğ u b elli değildir. z ı — A h m ed V e iik P a şa nüshası : B ö y le b ir n ushanırt o lduğu A h m ed V e fik P a şa m n 9 teşrin ievvel 1292 de A . D . M o rd tm a n n ’a yazdığı, m ektu p tan a n laşılıyo r. F a k a t b u nüshanın da ne o ld u ğ u b elli değildir. T e v â rih -i Â l- i O sm an ’ın eksik n ü sh aları da şun lardır I O kstord nüshası : H er s a y fa sı 18-21 satırdan 17 y a p r a k lık b ir Â şık p a şa o ğlu p arçası o lan b u eser bas;lm am ı§ E th es k a talo gu n d a 2049 n um aradad ır. B u ., n ü sh ad a şiirler yo ktu r. B a b b a şlık ları da ço k lu k la ih m al olun m uştur. 3 — V iyana nüshası : V iy a n a d a İm p a ra to r-K ıra l K ü tü p an esin d e 982 n u m a rad ad ır. 20--30- s a y fa lık b ir p arça olan bu, n ush a İstan b u l nüshasın a b en zem ek tedir, 5 — : F aris n ü s h a s ı: SQ'6o s a y fa lık b ir p arça olan b u nusha U p sa la n u sh asıo a benzem ektedir.

Â ş ık p a ş a o ğ lu T a rih in in İki B a s ım ı: O sm an lı tarih lerin in en m ü h im lerin d ea olan. Â şık p a şao ğ lu tarih i şim d iye k a d a r biri Türkiyede,, biri A lm an yad a. o lm ak üzere ik i d e fa basılm ıştır. T ü rk iy e b asım ım “ T a rih -i O sm an î E ncüm eni,, y ap tırm ış ve eser 1332 ( = 1914) y ılın d a M ü ze-i H ü m a y u n H â fız-ı K ü tü b M u a v in i m erhum Â lî. B e ğ in y a z d ığı önünçle b irlik te M ü ze v e V a tik a n n ü sh aların a d a y a n ıla ra k bastırılm ıştır.. 908 ( = 1502) tarihin e k a d a r g â e n bu nusham n m etni 274 s a y fa tu tm a k ta d ır. Son un da endeksleri vard ır. S a y fa a ltla rın a gereken izah la r y a p ıla ra k eserden is tifad e ko la y la ştırılm ış o lm a k la beraber eld eki ik i nusham n, k ifa y e tsizliğ i ve e k sild iği d o la y ısıy la b u b asım kan dırıcı olm am ıştır. ^929 d a A lm an yada,, L a y p z ig ’de P ro fesö r G iese tarafından, y a p ıla n ik in c î b asım ise T e v â rih -i Â l- i O sm an ’ın tam v e ek sik 11 n ü sh a sıy la N e şri m ıs h a la n o d a n birine d a y a n ıla ra k y a p ıld ığ ı iç in d ah a m ükem m el olm uştur. M etin 232; s a y fa d ır v e 897 yılın a k a d a r gelm ektedir. F a k a t m e vcu t n ü sh aların en. iy is i o la n B e rlin nüshasından taıjıam ile istifa d e ed ilm ediği için, b u b asım d a arzu edildiği k a d a r m ükem m el o lam am ıştır. G iese, kendi basım ın ın y a rıs ı bittikten, sonra b u n c a n fay d a la n a b ild iğ i için esef etm ektedir...

Â şıkp a şa o ğ lu T a rih in in ü çü n cü Basım ı: ügüîK,ü. bası.mda. ben, şim d iy e k a d a r a n la ş ıla a m ânâda, ik n i v e m u k a y e -

S£İi b ir y a y ın y a p m a y ı d ü jü n m ed im , Y a n i n ü sh a lard an birin i esas y a p a ra k , ö te k ile rin in fa rk la rın ı n o tla rla s a y fa altın d a gö sterm ek y o lu n a gitm edim . Ç ü n k ü b u y o lu n her zam a n fa y d a lı v e isa b e tli o ld u ğ u n a in an m ıyo ru m . N ü s h a la rd a » h içb irisi ta m m â n â sı ile ta tm in etm ediği, d a h a d oğrusu hepsi v e en iy is i bile şü p h eli k a ld ığ ı zam a n , b ö y le b ir u su lü n s a k a t o la ca ğ m ı d ü şü n ü yo ru m . B ilâ k is her n üshan ın en doğru ta ra fın ı a la r a k hepsinden a y n , fa k a t hepsinden doğru b ir m e tin elde etm eği m a n tığa d a h a u y g u n b u lu y o ru m . Şüp hesiz b u u sulde de, eseri d ü zen liyen in bazen a ld a n m a k ih tim a li v a rd ır. F a k a t d ü zen liyen in a ld a n m a s ı u su lü n s a k a tlığ ın ı gösterm ez. B ilâ k is y a p ıla c a k ten kidlerle, gü n ü n birin de o rijin a le ç o k y a k ın b ir m etin elde etm em izi sağlar. K a n a a tım c a , Â şık p a şa o ğ lu n ü sh a ların d a n hepsi, a ra d an ç ık a rıla n kelim eler v e cüm leler d o la y ıs ıy la eksiktir. H e r istin sa h ta m etinden bazı k elim eler a tlan m ış, ba za n d a eski T ü rk çe k elim eler yerin e y en ileri v e y a ara p ça -a cem celeri kon m uş, b ö y le lik te m etin o rijin a l v a s fın ı k a y b etm iştir. B u a tla m a la rı gösteren iy i b ir ö r n eği a şa ğ ıd a veriyo ru m . İsta n b u l n üshasın da, G iese basım ın a tem el o lan U p s a la n ü sh asın d a v e M o rd tm a n n n ü sh asın d a a y m p arçan ın birbirind en ne k a d a r fa r k lı o ld u ğ u b u örnekle görülecektir. F a k a t b u fa r k d e ğ işik kelim eler k u lla n m a k ta n d o ğm u ş değildir. B ilâ k is , M o rd tm a n n n ü sh a sın d a ki b a zı kelim eler, m â n â y a b o z u k lu k verm eden U p s a la n ü sh asın d a ih m a l o lun m uş, U p s a la n u sh a sm d ak i b a zı kelim eler de y in e m â n â y a b o zu k lu k yerin eden İsta n b u l n ush asm dan çıkarılm ışa tır. B u m anzara, en iy i n üshanın bile m â n â y a s a k a tlık verm eden y a p ılm ış ih m a l lerle d o lu o ld u ğ u şüphesin i u ya n d ırm a k tad ır. B u n d a n b a şk a eserin b ü tü n n ü s h a la rın d a İk in c i B a y a z ıd ın zikri, h a ttâ U p s a la ve P a r is n ü sh a ların d a İk in ci B a y a z ıd ın o ğlu şehzade K o rk u d u n zik ri, o rijin a le lıeler k a n ş tın ld ığ m ı g ö s te r m ^ e k â fid irı A şa ğ ıd a k i örnekte M ile gösterilen ü s t s a tırla r M o rd tm a n n n üshasın ın , U ile gösterilen o rta sa tırla r U p s a la n üshasının, I ile gösterilen a lt s a tır la r d a İs ta n b u l n ush asın m m etn idir. H e r ü ç n ü sh a d a çizgi ile gösterilen yerler, istin sah sırasın d a a tla n m ış k elim eleri gösterir. F a k a t b u a tla m a la r o k a d a r yerinde y a p ılm ıştır k i, b a şk a n ü sh a la rla k o n tro l etm eden, h er h an gi b irisin d ek i a tla m a y ı ke stirm ek güç,, ba za n d a im kân sızd ır.

M. ) Al-i Abbas Z am anından la Süleymanşah za m a n ın a U. ) Âl-i Abbas zamanında ...................— .... — ..... -...— ....t. ) AI-i Abbas zamanında ..................-.......— -— ..... ...... — M. ) değin n»sl-i celî galib idi n e si-i Yâfes üzerine. Rum U. ) ....... leşker-i Arab galib idi Rumun üzerine- -----üzerine. ....... 1. ) ....... leşker-i Arab idi l^umun M. ) dahi nrvağlûb idi, Acem dahi mağlûb idi. Nesl-i Yâfes ...... U. ) - ............ ve Acem dahi mağİûb idi, h ) ve Acem dahi mağlûb idi----- ^....—•

------------------------------------------------- ------------------ -------------------Aşıkpaşaoglıs

oldukları sebebden Acem padişahları gavretlendiler. Bize U. ) ............................ Acem .............................................. I. ) ....................... ve Acem ................ -............................ M, ) Arab galiboldı dediler. Gayretlendiler. Yâfes neslinden U . ) ' ............. ^................... ...............-............ ^..................................................................... ............

M. ) Göçer Evi kendülere sened edindiler.OI sebebden Arabo U. ) Göçer Türki kendüye sened edindi. ArabaI, ) ....... Türki kendüye sened edindi...................... Araba M. ) ü.")* I. ) M. ) U. ) I. )

galib oldılar. Arab kim mağlûb oldı, vifâyet-r galib oldılar ve ol sebebden...................................... galib oldılar ve ol sebebden ................................. Kâfir temerrüd eldiler. Ve hem bu göçer evlü halkdar> Kâfir Müsülmana itaat etmez oldı................................... Kâfir Müsülmana itaat etmez oldı.

M. U. 1. M. U. I.

Acem padişahları ihtirâz ettiler.Hem tedbîr etdiler............ Acem begleri ..................................................... ittifak Acem begleri....................................................... ittifak ................................. -.................................... -............... etdiler kim bu göçer evlü Türki kendüferün üzerlerinden etdiler krm bu göçer evli Türki kendüferün üzer i nden

I ) ) ) I )

M. ) ...................Süleymanşah Gaziyi ilerü çekdiler kim ol U. ) îrağ edeler. Süleymanşah Gaziye f. f İrak edeler. Süleymanşah Gaziye M. ) göçer evlerün ulularından idi. Elli bin mıkdarı -...... U. ) .............. — ...- elli bin göçer F. ) ............... — ...... ............. -.......... elli bin göçer M. ) Türkman ve Tatar evin koşdılar, Varun, Rûmdd gaza l'. ) Türkman ve Tatar evin koşdıfcr, ....... ................ .... K ][ Türkman ve Tatar evin koşdrlar-................ ---------------

M. U, 1.

edün dediler. Süleymanşah dahi kabul etdi. Geldi. Er.............. :................................... ........ Geldi. Er........ ....... ......... ........................................... Geldiler.

M. U.

zurumdan zurumdon

M'. U. I. M. U. l M.

U. 1. M. U. I.

Erzincana indiler. Erzincandan Rûm ve Erzincandan yürüdiler Erzincandan YÜrüdil^r Rûm vilâyetine girdiler. ............. Bir niçe yıl ....................... Rûm vilâyetinde altı yıl m ı k d a r ı Vilâyetine. Altı yıl m ı k d a r ı Yürüdiler. Etrafları feth etdiler. Süleymanşah yürüdiler...-........ ......................... Süleymanşah durdılar. .................................................. Süleymanşah Gazi hayli bahadurluklar etdi. Bu Rumun dağlarından Gazi hayli bahadurluk etdi'. ...................................... Gazi hayli bahadurluk etdi. ve derelerinden incindiler. Göçer evlerün davarı, dere

M. U. I.

den, depeden incinür oldı. Gene Türkiştana 'azm ............................................. Gene Türkiştana 'azm y i n e Türkiştana 'azm

M. U. I. M. U. 1.

etdiler. Geldükleri yola gitmediler. Vilâyet-i etdi. ............................................ Vilâyet-i etdi. .............................................. Vilâyet-i çıkdılar. Ca'ber kalasmun önine çıkdı. Andan Ca'ber kalasına ........... çıkdı. Andan Ca'ber kalasına ...........

M. U. I.

Ol arada.............................. Fırat ırmağmun önlerine .......................Diledi kim Fırat ırmağın' ...................... Diledi ki Fırat ırmağını ................

Halebe Halebe Halebe vardılar. vardı. vardı .

M. U. i. M. U. i. M. U. i.

) geldiler. Geçmek istediler. Süleymanşah ) — ------------oradan geçe. ..................................... ........ ) ...................öte geçe. .............................................. ) Gaziye eyitdiler : Hanum ! Biz bu suyı nice geçelüm, ) ........................................................................................ ) ............................................................................... ) dediler. Süleymanşah dahi atın suya depdi. Oni yar imiş. ) ...................................... atını suya depdi. Oni yar idi., ) ......... atını suya depdi. Oni yar idi.

M. ) At şürcdi. Süleymanşah suya düşdi. Ecel mukadder U. ) At sürcdi. Süleymanşah suya düşdi. Ecel-i mukadder I. ) Atı sürçdi. Süleymanşah ............... M. ) imiş. Allahun rahmetine kavuşdı. Sudan çıkardılar . U. ) ermiş idi. Rahmetullaha kavuşdı. ........... Çıkardılar. 1. ) ..... Allah rahmetine kavuşdı. Çıkardılar. S ü le y m an şah ın F ıra tta b o ğu lm ası h akk ın d a, M o rd tm an n , U p s a la ve İs ta n b u l n ü sh aların ın y a z d ık la rın ı m u k ayese, bize p ek a çık o la r a k gö steriyo r k i ; H er n ü sh a, m ü sten sih in acelesi v e y a d ik k a ts izliğ i y ü zü n d en y a p ılm ış a tla m a la rla d oludu r. B u a tla m a la rın b a zıla rı cü m le y i bo zm ad an k ıs a lttığ ı için , okuyanlar^ ta ra fın d a n keşfed ilm esi güç, b e lk i de im kân sızdır. B u n d a n d o la y ı b ü tü n n ü s h a la r ı öne k o y a ra k her cüm len in y a p ıs ı üzerinde d ik k a tle ça lışm ak , cü m lelerd ek i e ksikleri, m e v cu t n ü sh a ların y a r d ım ıy la ta m a m la m a k v e en iy i b ir n ü sh a yı elde etm ek lâzım d ır. B a z ı n ü sh a ların k ö tü v e ih m allerle do lu olm ası, o n ların değerini eksiltm ez. Ç ü n k ü b ö y le k ö tü n üsh alar, bazan en do ğru şek li sak lam ışla rd ır. B u b a k ım d a n İsta n b u l basım ın d an epey fa y d a la n d ık . B iz , b ü tü n n ü sh a lar elim izde o lm ad ığı için b u işi b ü tü n m ü k em m eliy eti ile y a p a m a d ık . E lim izd e y a ln ız Â lî B e ğ v e G iese b a sım la rı va rd ı. N ü s h a fa rk la rın ı • an cak, G iese basım ın ın h aşiyelerin d e gö sterild iği k a d a r g ö reb ild ik v e kend i b a sım ım ızd a b u kad a rın d an fa y d a la n d ık . B u g ü n o k u y u c u la ra su n d u ğu m u z m etin , bize göre en do ğru o lan v e aslın a en y a k ın b u lu n a n m etindir. F a k a t a ld a n m a k ih tim a lim izi de h içb ir zam a n h a tırd a n çıka rm ad ığ ım ız için, n üsh a fa rk la rım d a k ita b ın son u n da gösterdik. T a rih î b ilgi v e y a d il b akım ın d an k ü ç ü k bir değeri o lan b ü tü n fa r k la rı gösterdik. A n c a k m üsten sih y a n lış ı o ld u ğ u p ek b elli o la n la rı gösterm edik. M e tn i n asıl h a zırlad ığ ım ız h a k k ın d a o k u y u cu la ra b ir fik ir ve rm ek için, y u k a rd a ü ç şek lin i de gösterdiğim iz, S ü le y m an şah ın ö lü m ü hâdisesin i, kendi m etn i m ize a ld ığım ız şek liyle, b u rad a gö steriyoru z :

Â l-i A b b a s z a m a n ın d a n tâ S ü le y m a n ş a h z a m a n ın a d eğ in Ifeşker-i A r a b g a lib id i R u m u n ü z erin e. R u m d ah i m a ğ lû b idi. A cem d ah i m a ğ lû b idi. N e sl-i Y â f e s o ld u k la rı seb eb d en A cem p a d iş a h la r ı g a y r e tle n d ile r . B iz e A r a b g a lib o ld ı d ed iler. G a y re tle n d ile r. Y â f e s n eslin d e n g ö ç e r T ü r k i k en d ü lere sen ed e d in d iler. O l se b e b d e n A r a b a g a lib o ld ıla r . V e o l seb eb d en A r a b k im m a ğ lû b o ld ı, v ilâ y e t-i K â f ir te m e rrü d e ld ile r. K â fir , M ü sü lm a n a i t a a t etm ez o ld ı. V e hem bu g ö ç e r ev lü h a lk d a n A cem p a d iş a h la rı ih tir â z e td ile r. H em te d b ir e td ile r . İttifa ,k e td ile r k im bu g ö ç e r ev lü T ü r k i k e n d ü lerü n ü ze rle rin d e n ira ğ ed eler. S ü le y m a n ş a h G a z iy i ilerü ç e k d iie r k im o l g ö ç e r ev le rü n ’i.lu ların d an id i. E lli b in m ık d a rı g ö ç e r -Türkm an v e T a t a r ev in k o ş d ıla r. “ V a ru n , R û m d a g azâ ed ü n ,, d ed iler. S ü le y m a n ş a h d ah i .k ab u l e td i. G eld iler. E rz u ru m d a n E r z in c a n a in d iler. E r z in c a n d a n R û m v ilâ y e tin e g ird ile r. R û m v ilâ y e tin d e a ltı y ıl m ık d a rı y ü rid i1er. E t r a f l a r ı fe th e td ile r . S ü le y m a n ş a h G azi h a y li b a h a d u rlu k la r 6 td i. B u R û m u n d a ğ la rın d a n v e d e re lerin d en in c in d ile r. G ö çe r ev İerü n d a v a n d ered en , deped en in c in ü r old ı. G ene T ü r k is ta n a ‘azm e td ile r . G eld ü k le ri y o la g itm e d ile r. V ilâ y e t- i H a le b e ç ık d ıla r . A n d a n C a 'b e r k a la s ın u n ö n in e v a r d ıla r . D İ a ra d a F ır a t ır m a ğ ın u n -ö n le rin e g eld ile r. G eçm ek i s t e d i l e r : “ H an u m I B iz bu su y ı n ic e g eçe lü m ,, d ed iler. S ü le y m a n ş a h d ah i a tın s u y a d ep d i. Ö ni y a r im iş. A t s ü r c d i .' S ü le y m a n ş a h s u y a dü şd i. E c e l m u k ad d er im iş . A lla h u n ra h m e tin e k a v u ş d ı. S u d a n ç ık a r d ıla r .

Â şık p a şa o ğ lu tarihin de, d a h a k ü çü k ölçüde o lm a k la beraber, bun un gib i Ör n ek le r ço ktu r. B u k ü çü k örneklerden de ik i tan esin i a şa ğ ıd a v e riy o ru z : İs ta n b u l b a s ım ı ( s . 143) : B ir gün ------------ p â d iş a h u n k a lb in e ------------ m ü n â s e b e t ile ılk a e td i. G iese b a s ım ı (s . 134) : ------------ B u v e z ir p a d iş a h a -------------------- b ir m ü n a s e b e t ile ilk a etd i. B iz im a ld ığ ım ız ş e k il : B ir gün bu v e z ir p a d işa h u n k a lb in e b ir m ü n a s e b e t ile ilk a etd i.

B ö y le lik le a şa ğı y u k a r ı her ik i naetindeki b ü tü n k elim eler bizim m etn im ize girm iş, y a ln ız İsta n b u l m etn in deki “ a,, eki d ışard a k a lm ış o lu yo r. O k u y u cu la ra d a h a iy i bir örn ek ve rm ek için şö y le b ir şem a y a p ıla b ilir : B ir

gün

p a d işa h u n

kalbine

i bu v e z i r p a d i ş a h a

' b ir

m ü n a s e b e t ile ilk a e t li . j m ü n a s e b e t ile ilk a etti.!

B a ş k a b ir örn ek : rC üm le h a l k b u n a G.

;C ü m le h a lk |

tr.uti* muti* v e

jo l d ıl a r .

münkad

o l d ıl a r .

Â şık p a ş a o ğ lu tarih in in b u ü çü n cü b asım ın d a şu u su lü ta k ip e ttik : 1 — K u lla n d ığ ım ız elifben in m ü sa ad esi n isbetinde b ir tra n sk rip siy o n y a p tık . T a b ii, b u yü zd en “ h e„ ( * ) v e “ h a „ ( C ) h arfleri b izd ek i b ir te k “ h „ işareti ile gö sterild iği gibi, “ k e f„ v e “ k a f„ h a rfleri de “ k „ ile gösterildi. B u n u n la beraber b u h a rflerin tra n sk rip siy o n d a b e lli edilm esi, ara p ça k elim eler ba k ım ın d an b ir d e ğer taşıd ığ ı için, T ü r k ç e b ir m etin de b u n ların gö sterilm ey işin i b ü y ü k b ir m ahzur sa y m a d ık . 2 — Y a ln ız T ü rk çe kelim elere m ah su s olu p d il ba k ım ın d an m ü h im o lan “ sağ ır nun,, u m etinde d a im a eğri (ita lik ) h arflerle gösterdik. 3 — E s k i e lifb ed ek i “ tı,, ( -^ ) h a rfin i m etinde “ d „ ile işa ret e ttik . O n d o k u zu n cu asırda b u h a rfin T ü rk çed e “ d „ gibi te lâ ffu z o lu n d u ğu m u h a k k a k o lm a k l a beraber 15 in ci a sırd a k i sö y le n iş şeklin in ne o lab ileceğ i tered d ü t u y a n d ır a b i lirse de, Â şık p a şa o ğ lu tarih in d e “ t ı„ ile y a z ıla n kelim elerin bazen “d a l,, ile de y a zılm ış olm ası, bize b u kelim elerin 15 in ci a sırd a d a “ d „ ile v e y a “ d „ y e ço k y a

k ın b ir “ t „ ile sö y le n d iği k a n a a tim verd i. B u n d a n d o la y ı,-“ t ı„ ile y a z ıla n k e lim e leri m etn im ize o şekilde, “ d,, ile aldık. 4 — Â şık p a şa o ğ lu tarih in d e ik i tü rlü im lâ ile y a z ıla n kelim eler ( “ y ü r ü m ek,, - “ y ü r im e k ,,, “ niçe,, - “ n ic e ,,, “ a k ça ,, - “ a k ç a ,,, “ k a ç - k a c „ g ib i) bizim , m etn im izde de, a slın d a k i gibi, bazen öyle, bazen b ö y le yazılm ışlard ır. 5 — A ra p ça - farsça kelim elerden T ü rk çeleşm iş o lu p d a b u g ü n k ü A n a d o lu T ü rk le ri ağzın da T ü r k fon etiğin e u y d u ru la ra k sö ylen m ek te o lan lar, bizim m e tn i m izde bu son şek ille riy le tesb it ed ilm iştir : B a h ç a , h a b ar gibi. 6 — T ü r k fon etiğin e u y g u n b ir k a lıp a lm ıy a n v e y a b a n cılık la rın ı sak lıya n . a ra p ça k elim elerd eki “ ayın ,, h a rfleri m e tin d e “ işa retiy le gösterilm iştir. 7 — E s k i elifbede “ y e „ ( ) h a rfiy le y a z ılıp d a “ i,, o ku n m ıya n , “ e„ o k u nan, d a h a d oğrusu “ i„ ile “ e„ arasın d a bir ses veren (k i bu sese “ k a p a lı üstün,; denir) k elim eler bizim m etn im izde “ e„ ile yazılm ıştır. E s k i im lâ d ak i jıij i ‘ ‘ j} kelim elerin i dem ek, verm ek, el, yedi, bel, gece, tez im lâ sıy la y a zd ık . B u n la rı “ i , , ile y a z m a k “ 'S. „ ( = y e ) h arfin in ik i tü rlü ses verdiğini, bilm em ekten ileri gelm ektedir. 8 — B u b asım d an m a k sa t o k u y u cu la ra , b ilh a ssa eski harfleri b ilem iy ecek k a d a r .genç o lan o k u y u c u la ra doğru b ir m etin verm ek o ld u ğ u için, n üsha fa rk la rı her sa y fa n ın altın d a gösterilerek o k u y u c u y u y o ra c a k b ir u su l ta k ip etm ekten. çekin ilm iştir. N ü sh a fa rk ı o lan yerler m etin de p aran tezli ra k k a m la rla işaret ed il d ikten sonra m etinden sonra hepsi b ir a ra d a o lm a k üzere, nüsha fa rk la rın ı inceliy e ce k o lan ların istifad esin e sun ulm uştur. 9 — “Mem-leket,, an la m ın a gelen “ E l„ ( Ji' ) kelim esi m etinde d a i= a büyük; h arflerle y a zılm ıştır, 10 — O k u y u cu la rın y o ru lm a m a la rı için m etin de y a z ı işaretleri k u lla n ılm ış v e sözlerle k o n u şm a la r -daima tırn a k için e alın m ıştır. 11 — İsta n b u l b asım ı ile G iese b a sım ı ara sın d a bazı b elli im lâ := rV .an v a r dır. M e se lâ İsta n b u l ba sım ın d a “ L as,, , “ Ü n g ü rü s ,,, “ B u r u ş a ,,, “ h ü r.-ıir . . " T u r han,, , “ M a ğ n is a ,,, “y in e ,,, “ m artalo s,, ,“ te k fü r„ , “ k a v r a m a k ,,, “E r . “ 1nüz = în ü s,, şeklinde y a z ıla n k elim eler G iese basım ın d a hem en daim a “ L a z ,,, “ Ü n g ü r ü z ,,, “ B u r s a ,,, “ h ü n d k âr,, (b a ze n “ h ü n k â r .,). " IX ıra h a n „ , “ M a 'n is a ,,, “ g e n e ,,, “ m a r ta lo z ,,, “ te k v ü r,, , “ k a r v a m a k ,,, “ E r "Enez,,, im lâ sı ile y a zılm a k ta d ır. 12 — M etn in son u n da n üsha fa rk la rın ı gösterirken, o k u y u cu ları —ırm a m a k için, her n ü sh a yı b ir h a rfle işaret usu lü n d en vazgeçerek İstanbul. B e r lin, D resden... d iye n ü sh a ların do ğru d an d o ğ ru y a a d ların ı y a z d ı— 13 — G iese, kendi b a sım ın a U psala- n üsh asın ı tem el yapm ış z'.—jl C s . bera ber, bazen, U p s a la n üshasın ın y a n lış o ld u ğ u yerlerde, metne, c-'-tiı = rsh aların şek lin i a lm a k ta n d a geri k a lm a m ıştır. B u b a k ım d a n ben nüsha ı ---- göste rirken “ G iese,, d iy e işaret e ttiğim zam an , bun dan G iese ’n in h a z ır la ± ş ı 3setia an la şılm a lıd ır k i bazen U p s a la n üshasın a, bazen de ö teki n üshalara âgTiBrr-ıaktadır. B e n im için diğer n ü sh a ların fa rk la rın ı tesb it edebilm ek, â n c a i G o s e bım larr h a şiyelerd e gösterdiği zam a n k a b il o lab ilm iştir. Ç iitçio ğ lu A 'ffağ' A zs a

B ism illâh i r - R a h m â n i r - R a h îm E lh a m d ü lillâ h i Irlezî en‘am e ‘a ley n â v e hedânâ lil-is lâ m i ve ca 'a len â m in ü m m eti h ab îb ih i M u h am m ed ‘a ley h i s-selâ tü v e s-selâm ( ı ) . B e n k i fa k ir D e rv iş A h m ed Â g ıkîyem ib n -i Ş e y h Y a h y a v e ib n -i Ş e y h S e lm an (2 ) v e ib n -i su ltan ü l-m a ‘â lî (3 ) Â ş ık P a ş a y a m v e ib n -i m ürşid u l-Â fâ k M u h lis P a ş a v e ib n -i k u tb u d -d ev râ n B a b a İly a s, h a lîfe t ü s-S e y y id E b ü lv e fâ n ev ve r A llâ h ü k u b û rü h ü m . F a k ir d ahi k û şe -i ferâ g a td a teslim , rızâ gencinde fen a v e sab ır h ırk a sın (4 ) g e y ü b oturm ış id ü m K o sta n ta n iy y e d e . V e d u a so fra sıy ile m üten a ‘im oirnış idüm . N â g â h b ir ce m aa t azizlerden, Â l- i O srnanun tevârih in d en v e m enâkıbın dan zik r etdiler. V e bu fak ird en d ahi su a l etdiler. F a k ir d ahi ce v a p ve rd ü m k i O rhan G azin ü n im a m ı İsh a k F a k ı oğlı Y a h ş i F a k ıd a n kim ol S u l ta n B a y a z ıd H a n a gelince b u m en âkıb ı ol Y a h ş i F a k ıd a y a zılm ış buldu m k im Y a h ş i F a k ı O rh an G azin ü n im am ı o ğlıyid i, fa k ir dah i b ilü b işitd ü güm den, b a zı b a lla rın d a n v e m akallerin d en (5 ) ih tisa r edüb k a lem diline verd ü m . K a le m dah i s a fh â -y i sah ra d a b e y â z -ı k a lb e (6) söyledi. F a k ir d a h i k im bu sözi işitd üm . H em an ca n k u lağ ın ı ol n ağm eye du td u m . G ö n lü m d a h i h a yretd e ve tefekkü rd e h a y ra n k a ld ı. H em an dem can u gönülden s ıd k ile eyitd ü m k im : Nazım Allâhü ‘alîm ü .h a y y ü qâdir Sâni‘-i sanâyi‘, hâzır u nâzır E y yokdan eden bu v a n izhâr Birliğine hem etdüren ikrâr İnsanı eden fakîr ü sultân Hükmine veren delîl ü burhân E y aybı görüb setir eden H ak G affâr-ı zünûb, hakîm-i mutlak GÖ/2Üİ gözine cemâli göster . Ben bir kulam u za‘îf, kemter Ömrüm ki bu dem erişdi hadde Heştâd u şeş bu yıl u şedde (7) Gördüm bu cihan garayibin çok Gelmez hesaba, amlmazı yok ■ Devrüm de olanı defter etdüm Oğuzdan olan G ök A lpa gitdüm Yazdum menâkıb-ı A l-i Osman G uzzât-ı kâmil ü han u sultan Dedüm ki deyem neseb ve neslin K im anlayasın bu hanlar (8) aslın Neden oldı anı beyân edeyin (9) B u gazileri ‘ayân edeyin (10) Hem saltanatı ve şevketini Dinle ki (1 1 ) deyem ve heybetini Kandan gelüben ne Ele vardı Varduğı E li ya nice aldı Netdi ol E le o han u şahlar K im oldı cihanda padişahlar M alûm edeyin (12) binde birin Dinle (13) ki ne der bu ışk pîrin Nesi ü nesebüm bu Elde doğdı Hem doğanumuz bu âli (14) gördi 7 âhir ü bâtın duanı] aruz H izm et eşüginde nâcîlerüz (15) Nesi ü nesebüme Â l-i Osman Âşıkî deyüb (16) edgrler ihsan Â şıkîlerüz kadîm duacı B il dua- olur günah ilâcı

E vvel bu âle dua edelüm Hem ola dua kabûl mutlak Pes feth-i kelâm u bâb-ı evvel

Andan menâkıbı zikr edelüm Zahir olma çü §ems-i işrak Esm â-yı neseb olma i‘lâl (17)

1 İnci B âb 5

B â b -ı E sâ m î-i N e sl-i Â l- i O sm an ' S u lta n K o rk u d (18 ) ib n -i su ltâ n ü l-m ü câh id în S u lta n B a y a z ıd H an G azi, ib n -i S u lta n M eh m ed H a n G azi, ib n -i S u lta n M u ra d H a n G azi, ib n -i S u lta n M eh m ed H a n G azi, ib n -i B a y a z ıd H a n G azi, ib n -i S u lta n M u ra d H a n G azi, ib n -i O rhan G azi, ib n -i O sm an G azi, ib n -i E r D u n n i, ib n -i S ü leym an şah , ib n -i K a y a A lp (1 9 ), ibn ri K ız ıl B u ğ a , ib n -i B a y ın tu r, ibn -i A y k u lu k (20), ib n -i T o ğ a r (2 1 ) , ib n -i K a jrtu n (2 2 ), ib n -i S u n ku r (23), ib n -i B a k ı,' ib n -i S u ğ a r (24), ib n -i T o k T em ü r (2 5), ib n -i B a s u k (26), ib n -i G ö k A lp , ib n -i O ğuz, ib n -i K a r a H an , ib n -i A y K u t lu k (2 7 ), ib n -i T u z a k , ib n -i K a r a H an , ib n -i B a y s u b (28), ib n -i K a m a n (29), ib n -i K ız ıl B u ğ a , ib n -i Y a m a k (30), ib n -i B a ş B u ğ a , ib n -i B a y b u s (3 1 ) , ib n -i Sevü n c (32), ib n -i Ç a r B u ğ a (3 3 ), ib n -i K u rtu lm ı§ (34), ib n -i K a ra c a , ibn -i ‘A m u d ı, ib n -i K a r a lu O ğla n (3 5 ), ib n -i S ü leym an şah , ib n -i K a ra h u l (36), ib n -i K a rlu ğ a (3 7), ib n -i Y a n T em ü r (38), ib n -i D u rm ış (39), ib n -i Ç in, ib n -i M a çin , ib n -i Y â fe s , ib n -i N u h ‘aleyhisselâm .

2 nci B â b B u B â b O sm an G a zi ve E v lâ d ın ı B ey a n E der ve Padişahlığına Sebeb N o ld u ğ ın ı ve R û m V ilâ y etin e N e V ilâ y etd en G eld ü klerin i ve B u n d a G e ld ü k le ıin e S eb eb N edür, A nt B ey a n Eder.

,40

O sm an G azin ü n d e d e s i' S ü leym an şah d u r. E n e v v e l bu, R û m v ilâ y e tine gelm işdür. G elm esine sebeb b u d u r k im Â l- i A b b a s zam an ın d an tâ S ü ley m a n şa h zam a n ın a değin leşk er-i A ra b (40) g a lib id i R u m u n (4 1) ü ze rine. R û m dahi m a ğ lû b idi. A cem d ahi m a ğlû b idi. N e sl-i Y â fe s o ld u k la rı sebebden ' A cem p a d işa h la rı gayretlen d iler. B ize A ra b g a lib oldı dediler. G ay retlen d iler. Y â fe s neslinden göçer T ü r k i (42) kendülere sened (43) edindiler. O l sebebden A ra b a g a lib o ld ılar. V e o l sebebden A ra b kim m a ğ lû b oldı, v ilâ y e t-i k â fir tem errüd etdiler. K â fir , M ü sü lm a n a ita a t etm ez oldı. V e bu göçer e v lü h a lk d a n A cem p a d işa h la rı (44) ih tirâ z etdiler. H em tedbir etdiler. İttifa k ettiler k im b u göçer e v lü T ü r k i kendüleriin üzerinden ira ğ edeler. S ü le y m a n şa h G a z iy i ilerü çekd iler k im o l göçer evlerü n u lu la rm dan idi. E lli bin m ık d arı göçer T ü rk m a n v e T a ta r evin ko şd ılar. “ V a ru n , R û m d a g a zâ edün,,- dediler. S ü le y m an şah d ahi k a b u l etdi. G eld iler. E rzu ru m d an E rzin can a îndiler. E rzin can d a n R û m v ilâ y e tin e girdiler. R û m v i lâ yetin d e a ltı (45) y ıl m ık d arı y ü rid iler (46). E tra fla r ı fe th etdiler. S ü le y m a n şa h G a z i h a y li b a h a d u rlu k la r etdi. B u R u m u n d ağların d an v e derelerinden in cindiler. G ö çer evlerü n d a v a rı dereden, depeden in cin ü r oldı. G en e T ü r-

k ista n a ‘azm etdiler. G eld ü k leri y o la gitm ediler. V iiâ y e t-i H aleb e çıkd ü ar. A n d a n C e ‘ber ka lasın u n önine va rd ılar. O l ara d a F ır a t ırm ağın u n önlerine geldiler. G eçm ek istediler. S ü le y m an şah G a z iy e e yitd iler : “ H a n u m ! Biz, b u s u y ı nice geçelüm ,, dediler. S ü le y m an şah dah i a tın s u y a depdi. Ö n i y a r im iş (4 7 ). A t (48) sürcdi. S ü le y m an şah s u y a düşdi. E ce l m u k ad d er im iş. A lla h u n rahm etine k a vu şd ı. S u d an çık a rd ıla r. C a 'b e r k a lasın u n öninde defn etdiler. Ş im d ik i dem de an a M e zâ r-ı T ü r k derler. V e hem o l k a la y a d a h i gene o nesilden D ö g er derler b ir ta y fa vard u r, o k a la y a şim d i dahi an lar hü km ederler. E y le o lsa bu göçer e vli (4 9) etra fa dağıldı. B a z ıs ı berr iy y e y e gitdiler. Ş im d ik i h ald a a n la ra Şam T ü rk ra e n ı derler. B a zıs ı gene R û m a döndiler. K im i T a ta r v e k im i T ü rk m a n d u r. Ş im d ik i h a ld a R û m d a o lan T a ta r v e T ü rk m a n ol ta y fa d a n d u r. B a zıs ı S ü le y m an şah u n ü ç oğlın a u y d ıla r k im b iri S u n k u r T egin dü r. V e birisi d ahi E r D u n n ld u r. V e birisi G ü n D o ğ d ıd u r. F ır a t su y ın u n b aşın d an bu ü ç k s rd a ş (50) geld ü k leri y o la döndiler.* P a s ın o va sın a , S ü rm elü çu k u rm a va rd ılar. E r D u n n i an da ka ld ı. K a rd a ş la r ı ile gitm edi. B ir d ö rt-y ü z m ık d arı göçer e v ilen ka ld ı. O'J ik i k a rd aşı gitd iler gene a sıl v a ta n la rın a . E r D u n rıl o l a ra lık d a b ir niçe m ü d d et durdı. Y a y la s ın ı y a y la d ı v e kışla sın ı kışla d ı. B ir nice zam a n sonra S u lta n A lâ a d d in dahi v ilâ y e t-i R û m a tev eccü h etdi. K ıs m e t o ld u ğ ı (5 1 ) k a d a r feth etdi (52 ). P a d iş a h oldı. B u n u n te fs îli çûkdur. F a k ir ih tisa r et-

10 •

ıS-

20-

düm . A n u n içü n k im Â l- i O sm an m en âkıbın ı b eyan edem . E r D u n rıl G azi bun ı işitd i k im kend ü (53) neslinden S u lta n A lâ a d d in , A cem d en R û m a gelü b p ad işa h oldı. E r D u n rıl e y id ü r : “ P e s bize dah i lâzım y e v â cib d ü r (54) kim erün k ıy m a tı v e kad ri b ilin ü r v ilâ y e te v a r a v ıiz (5 5 ). V e hem biz d a h i gazâ ed evü z „ dedi. E r D u n rıl G azin ü n ü ç oğlı v a r idi. B ir i O sm an idi. B ir i G ü n d ü z idi. B ir i S a ru Y a tıy id i. A n a S a v c ı d ahi derler idi. B u n la r d a h i R û m a tev eccü h etdiler. G eldiler. G a z i (56) K a s a n M u s ıl v ilâ y e tin e in diler (5 7 ). E r D u n rıl G azin ü n R û m a gelm esine bir niçe riv a y e t vard u r. E s a h h -ı k a v il b u d u r ki b u f a k ir zik r etdü güm dür. O l b ir oğlı S a ru Y a tıy ı, S u lta n A lâa d d in e göndürdi. D ed i k im : “ B ize dah i y u rt (58) gösterün. V a ralu m , g a zâ edelüm ,, dedi. S a rı Y a t ı a tasın u n h abarm S u lta n A lâa d d in e getürdi. S u lta n A lâ a d d in dah i gayetd e ferah o ld ı b u n laru n geldüklerine. S u lta n Ö ninün v e K a ra c a H isa ru n te k fü ri m u ti' id i (59 ). S u lta n A lâ a d d in K a ra c a H isa r ile B ile c ü k arasın d a Sö gü d i b u n lara y u r t gösterdiler (60). D o m a lıc (6 1 ) D a ğ ın ı (62) v e E rm en i B e lin i (63) b u n lara y a y la verd iler. öarı Y a t ı a ta sın a geldi. B u h ab arı verd i. E r D u n rıl G a z i dah i k a b u l etdi. 0 1 v a k tin y ü rü b E n g ü riy e geldiler. Y erlerin d e sâ k in oldılar. E r D u n rıl G a zı zam an ın d a ceng v e cid â l v e k ıtâ l olm ad ı. Y a y la k la r ın y a y la d ıla r v e k ış la k la rın d ahi kışla d ılar. V e o l zam an d a Ş a b m (64) K a r a H isa ru n v ilâ y e tinde G erm iy a n b ab ası A lişa r v a r idi. V e hem ça v d a r derler id i b ir T a ta r dah i v a r idi. B u K a r a H isa r v ilâ y c tiy ile B ile c ü k v ilâ y e tin i gâ h gâh gelür1er, ururlar, üşendü rürler idi. B u E r D u n rıl G a z i gelm esiyile ol k â firlerü n v ilâ y e ti em in o lm ış id i o l T a ta rla rd a n . G eld ü klerin d en bir nice y ıl sonra E r D u n rıl G a z i A lla h rahm etin e va rd ı. E r D u n n i G azin ü n R û m a geldügine b ir nice riv a y e t vard u r. E sa h h ı bu fa k ir zik r etdü güm dür. S ögü td e O s-

25-.

30.

-94

-----------------------------------------------------------------------------------------

ÂşikpaşaoffIu

m an G a z iy i atasınun yerine lâ y ık (6 5) gördiler. H em in k i O sm an G a z i atasın u n yerine durdı, y a k ın kon şı k â firle riy ile g a y et m ü d â ra y a b aşlad ı. G erm iy an o ğlıy ilen ‘adâvete. b aşladı. A n u n içün kim b u geldükleri v ilâ y e tü n h a lk ın ı a n la r d â y ım in cid ür id i (66). O sm an G a z i dahi İrak yerlerden a v a v la m a ğ a b aşlad ı. G â h geceyile ve gâh gündüz va rm ağ ile. K en d ü n ü n y a nına h a y li a dattılar cem ‘ o lub derildiler. Nazım

Kuşandı din kılıcın bele Osman Ede İslâmî izhâr âlem içre Çü küfri, zulmeti Rûm i alıpdı (68) Açıldı fırsat-ı İslâm kapusı Muhammed ümmetinün serveridür

K i ikrar etdüre her dile Osman (67) Ede rû§en cihanda nûrı Osman D iler kim âlemi nûr ede Osman O kilide ki miftâh oldı Osman (69) Olupdur mu'cize mazharı Osman.

3 üncü B âb 15

-25

.35

B u B â b A n ı B ey a n Eder k im O sm an G a zi E tra ia G ecede, G ün düzde G â h G a h Y ü rim eğ e B aşladı. A y a N ik ü le derler idi, b ir k â fir v a r id i İnegölde. O sm an G a z i y a y la y a ve k ış la y a gitdü kleri v a k tm b un larun göçin ü şendü rür idi. O sm an G a z i B ile c ü k tek vü rin e bundan şik â y e t etdi. B ile c ü k tek vü rin e e yitd i : “ Sizden d ilegüm ü z budu r kim bizüm gögkün üm üzi (70) y a y la y a gitdü güm ü zde sizde-em ân et k o y a lu m „. O l dah i k a b u l etdi. H er v a k tin (7 1 ) O sm an G a z i kim y a y la y a gitse ka m u esbablarını öküzlere yü k led ü rler idi. B ir nice h a tu n k işiy ile göndürürler idi. K a la d a k o fla r idi. K a ç a n kim y a y la d a n gelse ler p eyn ir ve h a lı ve k ilim ve k u zıla r (7 2 ) arm ağan iled ürler idi. E m â n e t lerin gene alu rla r idi, gidürler idi. B u k â firle r b u n lara g a y e t itim âd edüb d u ru rlar idi. V e illâ İnegöl K â fir i (73) O sm an dan ih tiraz ederler idi. V e b u n lar dahi a n la rd a n . ih tirâz ederler idi. M eğer b ir gün E rm en i B elin d en O sm an G a z i yetm iş k işiy ilen geldi kim în eg ö li geceyilen oda ura. B u k â firlerü n casusı v a r idi. P u s ı ku rdılar. A ra tu n (74) derler idi, O sm an G azinün b ir m a rta lu zı v a r idi. G eld i, H a b ar b ild ü rd i kim ; “ B e l dükendügi yerde p u sı ko d ılar „ dedi. G aziler d ahi H a k k a sığındılar. D o ğru p u sıy a y ü ridiler. C em i'isi y a y a ğ id i. K â fir le r çoğ idi. A zîm ceng o ld ı (7 5 ). O sm an G azin ü n k ard aşı S aru Y a tın u n oğlı şehid oldı kim o l B a y H o c a d u r.,E rm e n i B elin ü n dükendügi yerde H am za B e g k ö yin ü n nevâhisindedür. V e hem ziyaretin ü n yan ın d a bir harab ca k â rb a n sa ra y d ah i vard u r. O rad an döndi1er. G erü geldi, O sm an y a y la y a gitdi. N a z ı m ' ' . Budur gazâ-yı Osman evvel anla (76) Deyem İkincisin i§id ü danla Gelür yurdına eder çok niyazı K i gayret şevkim canuma bağla Der ey ma'bud ki İslâm kuvvetin ver Ozine der ki : M iskin Osman ağla

4 üncü B â b B u B â b A n t B eya n E der k i O sm an G azi N ic e D ü ş G örd i ve K im e H abar V erdi ve T a'biri N e O ldt, A n ı B eya n Eder. O sm an G a z i n iya z etdi v e b ir la h za a ğlad ı. U y k u g a lib oldı. Y a td ı, Tjyudı. G ö rd i (7 7 ) k im kend ülerün a ra larm d a b ir aziz şeyh v a r idi. H a y li ie r â m e t i zâh ir o lm ış idi. V e ,cem i‘ h a lk ım m u 'te k a d ıy id i (7 8 ). A d ı derviş idi. V e illâ d e rv işlü k b âtın ın d ay id i. D ü n y e si v e n i'm eti, d a v a rı çoğ idi. V e s â h ib -i çerağ v e ‘alem idi. D â y ım m ü sâ firh â n esi h â lî o lm az idi. V e O sm an G a z i d ahi gâh gâh gelür idi. B u azize (79) k o n u k o lu r idi. O sm an G a z i k im u y u d ı, düşin de gördi (80) k im b u azizün k o y n ın d a n (8 1) bir a y doğar, gelü r O sm an G azin ü n k o y n ın a girer. B u a y k im O sm an G azin ü n k o y u m a gird ü g i dem de göbeginden b ir ağaç biter. D a h i gölgesi â lem i dutar. G ö lgesin ü n altın d a d a ğ la r va r. V e her dağun dibin den su la r çıkar. V e bu ç ık a n su la rd a n k im i içer v e k im i b a ğ ça la r su v a ru r ve k im i çeşm eler a k ıd ur. A n d a n u y h u d a n u y a n d ı. Sürdi, geldi. Ş eyh e h a b ar verd i. Ş e yh e y id ü r: “ O ğul, O sm an ! S a n a m u ştu lu k o lsu n k im H a k T a 'â lâ san a v e neslüne p a d iş a h lık verd i. M u b â re k o lsu n „ der. V e “ benüm kızu m M a lh u n (82) senün h elâlü n oldı,, der. V e hem andem n ik â h edüb kızın ı O sm an G a z iy e ve rd i. '

Nazım

D e r oğlum nusrat u fırsat senündür Sana verildi baht u düşmesün taht (83) Senün neslünde âlem rahat ola Y ân a çıraklarunuz âlem içre İk i cihanda hayr ilen anılmak Çü Hakdan erdi sana baht u devlet Süleymânı zamanun, menba'ısan

H idâyet menzili ni'met senündür E zelî tâ ebed devlet senündür Dualar neslüne erden senündür. Döşene sofralar davet senündür. Neseb ü nesi ilen burhan senündür Cihan içre olan devran senündür. K i ins ü cinne hem ferman senündür

Ş e y h E d e B a lı k im O sm an G azin ü n d ü şin i ta 'b ir etdi v e p ad işa h lığı k e n d ü y e v e neseb ü nesline m u ştu lad ı, y an ın d a şeyhün b ir m ü rid i v a r idi. A d ın a D e rv iş D u rd ı (84) o ğlı K u m ra l D ede derler idi. O l d erviş e y id ü r: ■ ‘ A y O sm an ! S a n a p a d işa h lık verild i. B ize d ahi şü k ra n a -g e re k ,, dedi. O s m a n G a z i e yid ü r : “ H e r ne v a k tin kim p ad işa h o lam , san a b ir şehir verey in (85) „ dedi. D e rv iş eyid ü r : “ B ize şu k ö y cü g ez yeter. Şehirden v a z geld ü k „ der. O sm an G a z i k a b u l etdi. D e rv iş e yid ü r : “ B ize b ir k â ğ ıd ver i m d i ,, dedi. O sm an G a z i e yid ü r : “ B e n kâ ğ ıd m ı y a za rın k im benden k â ğıd is te rsin ,, dedi. O sm an G a z i e yid ü r : “ İşde b ir k ılicu m va r. A ta m d a n v e dedem den kalm ışd u r. A n ı san a vereyü m . V e b ir m a şra b a d a h i san a vereyü m . B ile senün elünde olsun lar. V e b u n işan ı sak lasu n lar. V e ger H a k T a ‘â lâ beni bü hizm ete k a b u l ederise (86) benüm neseb ü neslüm dah i ol k ılıc ı (87) göreler, k a b u l edeler, k ö y ü n i a lm a y a la r „ dedi (88), verdi. Ş im -

di d ahi ol k ılıç K u m ra l D ed e (89) n esli elindedür. O sm an G a z i p ad işah u n neslinden o k ılıcı k im gördiler, dervişlere ih sa n la r etdiler. V e o k ılicu n k ı nını te k ra r yen ilediler. Â l- i O sm an d an her k im k i p ad işa h o lsa o l kılıcı ziy â r e t ederler. E d e B a lı y ü z y ig irin i beş y a şa d ı. V e ik i a v r a t a ld ı : B ir i y igitligin de v e biri p îrligin de. V e e v v e lk i h atu n ın u n kızın ı O sm an a verdi. V e pîrligin d e ald u ğı h a tu n T â ce d d în -i K ü r d î (90) k ızıy id i. H a y re d d in p a ç a n a k oldı. B u m en âkıbı E de' B a lı o ğlı M a h m u d P a ş a d a n işitd ü m S u lta n M u ra d u n b a b ası S u lta n M eh m ed zam an ın da. V e hem ol M a h m u d P a ş a y ü z y aşın d a n ziya d e y a şa m ış idi.

5 inci B â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im K a y ın A ta sı D ü şin i T a 'b ir E tdü ğin den Sonra N e Zahir O ld ı ve N e y e M eşg u l O ld ı, A n ı B ild ü rü j.

H em an dem k i bu t a ‘b iri işitd i, hem andem h im m et k ılıcım gö n lin ü n beline m uhkem b ağlad ı. B ir gece sürdi, İnegöle va rd ı. Y a n m d a K u la c a derler idi, bir h isa rcu k v a r idi. A n ı y a ğ m a la d ı. O d a urdı. H em o l gece k â fir lerin i kırdı. V e bun un ta rih i hicretün a ltı y ü z seksen dördinde v â k i oldı. O sm an G azin ü n e v v e lk i feth i bu oldı. O sm an G a z i o l h isarı k im aldı, sab a h o lıc a k v ilâ y e tü n k â firle ri cem ‘ o ld ılar. K a r a c a H isa r tek vü rin e h a b a r gön dürdiler kim : “ Y a n eye durursın k im seni v e n eslün i esir ederler. V e hem bu v ilâ y e ti b izü m elüm üpden a lu rla r. H a ra b ederler. K e n d ü ler hod yer, su d u ta r T ü r k (9 1) degüller k im b iz dah i anun ile m uam ele ed ey id ü k „ dediler. “ İm d i b u n ları b u v ilâ y e tden çık a rm a sa v u z v e y a h u d bu n ları k ırm a sa vu z âh ır p eşim an lık fa y d a verm ez „ dediler. A n u n d a h i b ir a rk a d a şı v a r idi. A d ın a K a la n o z (92) derler idi. A n a azîm leşk er koşdı. İn egöl k â firle riy ile cem ‘ oldılar. Osman; G a z i dah i gazileri cem* etdi. İk izceye (93) geldi. D o m a lıc (94) B e lin aşd u k la n y etd e uğraşd ılar. G a y e t azîm ceng oldı. O sm an G azin ü n k a rd a şı S a ru Y a t ı an da şehid oldı. V e o l yerde b ir çam a ğa cı va rd u r. Ş im d ik i hînde an a K a n d illü Ç a m derler. V a k it v a k it o lu r k im an da b ir şu 'le görürler. V e ol K a la n o z (95) dedükleri k â fir dah i düşdi. O sm an G a z iy e h ab ar v e rd i ler k im o l k â fir düşdi, O sm an G a z i e yid ü r : “ O l itü n karn ın ı yaru n . D a h i it gib i b ir yere eşün, göm ün,, (96) dedi. H er ne k im dedi (9 7 ), etdiler. V e o l yerü n ad ı şim di “ İt E şeni,, kald ı. S a ru Y a t ıy ı dah i götürdiler, S ö gü td e atasın u n y an ın a kodılar. N a zm -ı M ü n â sib Gazâ kim etdiler Allâhu ekber Salındı seyf-i İslâm kâfir üzre K ılıçlar gölgesinde cennet-i H ak Bozuldı çan u çanlıklar, kilise

Dediler her nefes Allâhu ekber Uruldı nevbet-i Allâhu ekber Resulden bu haber Allâhu ekber M akam oldı dene Allâhu ekber

B u gazân un ta rih i hicretün a ltı y ü z seksen beşinde v â k i olın d ı O sm an G a z i H a n elinde.

6 ncı B â b B v B â b .D ahi A n ı B ild ü rü r k im S u lta n A lâ ad din e H abar K im ü n ile Vardı kim B u K â firler M ü sü lm a n la r ile N e î§ E td i. İm d i S u lta n A lâa d d in e h ab ar va rd ı kim O sm an G azin ü n üzerine k â firler g a la b a leşk er ile va rm ışla r; k a rd a şı S a ru Y a t ıy ı şehid etm işler. H er k a n k ı kâfirür: leşkeri v a rd ıy ise bildürdiler. S u lta n dah i e yitm iş kim : " M a lû m o ld ı kim K a ra c a H isa r te k v ü ri bizüm ile y a ğ ı olm ış „ dedi. “ V e hem G erm iy an o ğ h o ga rib leri sevm ez „ dedi, “ E k se ri o k â firlerü n hareketi anun ihm âlinden dür. B e n hod b ilü r ia „ dedi. E m r etdi. “ T ez leşker cem ' olm sun (g8) „ der k im ol k â firle r bunun gib i iş ederler. V e “ y a g a y re t-i ıslâm biz 4 e y o k m ıdur ,, d e yü b leşk er-i azîm cem ' olındı. H u cu m etdiler. K a ra c a H isa ru n üzerine düşdiler. O sm an G a z i dah i geldi. O d a b ir ta ra fd an cenge m eşgul oldı. B ir ik i gün ceng o lm ca fer-yadcılar geldiler k im : “ B a y m c a r (99) T a ta r'g e ld i. E re g liy i aldı. V e y ık d ı. V e h a lkın ı kırdı. V e şehrini oda u r d ı ,, dediler. S u lta n A lâ a d d in dah i O sm an G a z iy i okıdı, getü rd i. H isa r içü n getü rd ü kleri y a r a k la r ı cem i'isin i verd i. E y id ü r : “ O ğul, O sm an G a z i ! Sende saad et n işan ları ço kd u r'/S a n a v e neslüne âlem de m u k a b il o lıcı yo k d u r. B en ü m d u a m v e A lla h u n in â y eti ve e v liy a n u h him m eti v e M u h am m ed ü n m u 'cizâ tı senün ile b iled ü r „ dedi. V e kend isi v ilâ y e tin e gitdi. S u lta n kim gitdi. O sm an G a z i dah i b ir k a ç gün sab r etdi. Â h ır k a la y ı y a ğ m a etdi. F e th olındı. T e k v ü rin i dahi dutdı. G a z ile ri d ahi d o y u m etdi. Şehrinün evlerin i gazilere ve g a y rıy a verdi. A n ı m ü sü lm an şehir etdi. Na Sular kim ni'meti Hakdan ahpdur Y e, yedür ni'raeti ey merd-i kâmil Cihana her gelen kısmet ilendür (100)

zım O ni'met ehline ni'met dolupdur Ne etsen bil senünlen ol kahpdur Yiten ve hem biten kim ad olupdur

B u fethü n ta rih i hicretün a ltı y ü z seksen yedisin de ( l o ı ) v â k i olm ışdur.

7 nci B âb B a B â b S u lta n A lâ a d d in V ilâ y etin e Varıp Tatar ile N eyled üğin B ild ürü r. S u lta n A lâ a d d in dahi gör n eyled i : H em an dem E re g liy e tev eccü h etdi. T a ta r d ahi b ild i kim su ltan kendünün üzerine gelür, heinandem â n la r d ahi ka rşu la d ıla r. B ig a Ö yü gin d e bulışdılar. İk i gü n gecesiyile ceng olındı. Â h ır T a ta r basıldı. Ş ö y le k ırd ıla r kim h a y a la rın ı kesdiler. D erisin birbirine dikdıler. K e çey e k a p lad ıla r. S a j’v a n la r , etdiler (102) ad içün. Şim di d a h i o l y a z u y a D a ş a k Y a z a s ı derler. N a.z I m Cihanda her kişi kim ad komışdur Y a acı, ya şirin kim dad komışdur Nişandur söylenür dilde ve Elde Sureti bozılur bünyad komışdur Gidür kendü ve ad kalur cihanda Ad ile söylenür fülân komışdur (103) İnanun bu söze vallah ki derem ' Karadur yüzi kim yalan komışdur

F : 7

K a r a c a H isa ru n feth i ta rih i olın d ı O sm an G a z i elinden.

hicretün a ltı y ü z seksen

yedisin de v â k i

8 inci B â b -5

2Q.

B u B â b D a h i O sm an G azinüti H isar A lduğtndan So n ra S u lta n A lâ addine N e G ön dürdi ve Sultan dan Ona N e G eld i, A n ı B ild ürü r. O sm an G a z i k im H isa rı aldı, te k v ü rin i d u td ı v e dah i h a y li teberrükler ilen k a rd a şı o ğlı A k T em ü r ile su ltan a göndürdi. S u lta n u n d a h i ferah lığı z iy â d e oldı. A k T em ü re m ü b a la ğ a ‘a tâ la r etdi. O sm an G a z iy e dah i san ca k esb â b ıyile (104) v e e yü a tla r (10 5) v e gazâ y a r a k la r ı bile verd i. A k T em ü r san cağı d ahi k im getürdi, ik in d ü v a k tıy id i. N ö b et uruldı. O sm ajı G a z i ay a ğ ın durdı. T â şim d iye değin â l-i O sm a n seferde kiıiı n öbet u rılsa a y a ğ ın d u ru rlar. . • S u a l : G a y r ı p ad işa h la rd a bu âdet yo k d u r. Y a b u Â l- i O sm an d a nedendür ? C e v a b : İk i m a ‘n î-i hâs va rd u r. B ir i budu r k im b u n lar gazilerd ü r.N ö b et kim u rılu r, i ‘lâ m -ı (106) gazâdu r, g a z â y a hazır olun dem ek o lu r B u n la r d a hi A lla h rızâ sıy içü n g a z â y a hazıruz d e y ü a y a ğ ın d u rurlar. V e b ir d a h i b u n la r sâ h ib -i çıra k v e sâ h ib -i so fra v e sâ h ib -i alem dür. V e sâ h ib -i sim â tla rd u r k im âlem h a lk ın a n i'm etler yedüreler. N e te k im H a lîl ü r-R a h m a n d a ki b u âdetdür, ik in d ü v a k tıh d a n öbet u ru rla r kim h a lk gelüb yem e k yeyeler. îm d i b u Â l- i O sm an her ne k im ederler b ekan û n -ı edeb ederler (1 0 7 ), Na İşitdük kanun-ı Osman kim var Bularun gölgesinden uçdı hümâ Cihan halkma farz oldı edeler Gerekdür ku vvet ü hem akİ u tedbîr Gerekdür yâr u hemdem ü münâsib

zım Budur adli ve bil adın sen ey yar (ıo 8 ) Şikârdur bunlara her mürg-i süngar Dualar cümle halk kim bilgi! ey yar M uvafık olana bil‘ilm -i takdir (109) Gerek yiğit ola ve ger ola pir

9 uncu B âb 30

B u B â b A nutı B eyanm dadur k i O sm atı G azi T edbir E td i k im Ya r, Y o ld a ş K im i E d in e ve N ev â h isin d e k im Vardur, A nla run ile N ice Zindeğânî E de. K a rd a ş ı G ü n d ü zi okıdı. E y id ü r : ‘‘Sen . ne dersin k im biz b u v ilâ y e tle ri nice feth edevüz? V e-ne su ret ile y ü riyeV ü z k im leşk er cem ‘ o lm a ,, dedi. K a rd a ş ı e yid ü r : “ N e vâ h im izd e o lan v ilâ y e tle r i uralu m , b o zalu m „ der. O sm an G a z i e yid ü r : “ B u re y ‘ün fesâd ı va rd u r. A n u n içü n kim b u n evâhilerü m ü zi y ık u b y a k ıc a k (1 10 ) b u şeh rüm ü z k im K a ra c a H isard u r, m a ‘m u r olm ^z. O la sı b u d u r kim ko n şılaru m u z ile m ü d ârâ d o stlu k la rın ede v ü z „ ( m ) . N e te k im bu tedbirden ön B ile c ü k te k v ü riy ile n d â y ım a d o st lu k ederler idi. Y a y la y a gitseler em ânetlerini d a h i B İle cü k h isarın da ko r1ar İdi. K a ç a n gelseler tu lu m ile p eyn irler v e k a d u n ile' y a ğ la r, k a y m a k k a -

t ık la n v e e yü h a lıla r y e k ilim le r gön dürürler idi. E r k işiy ile göndürm ezler -idi. H a tu n la n y ile gön dürürler idi. V e a n la r d a h i O sm an G a z iy e gayetd e ıtim â d ederler idi. B ir vedh ile Tsunlarun arasrhda b ir g ü n h a l v e k a l v â k İ o lm ad ı. 'G e n riiya n o ğ lıy île gâ h gâ h O sm an h a lk ı ceng ederler idi. V e bu T iâfirler dah i g a y e t fera h o lu rla r id i k im G e rm iy a n o ğ liy ile O sm an u n a d â v e ti v a r d u r derler idi. O sm an G a z i dah i E sk işeh ird e (1 1 2 ) h a m a m yö resin >de b a za r durgurdı. E tra fu n k â firle ri d a h i gelürler, m a sâ lih le rin görürler idi. G â h gâh G m n iy a n h a lk ı dah i gelü rler idi. B ir gü n B ilec ü k d e n b a za rcı k â firle r gelm işler. V e hem G erm iy an d a n d a h i gelriıişler. B u B ile c ü k d e k â fir le r e yü b a rd a k düzerler. B ^ a r a y ü k ile s a tm a ğ a getürm işler. G erm iyanlı-r n u n birisi b ir b ard ağm alım ş. N esn e verm em iş. B u k â fir gelm iş, O sm an “G a z iy e ş ik â y e t etm iş. O sm an G a z i dah i o l k iş iy i getürm iş. B e lk i dögm iş. d a h i Tcâfirün h a k k ın ı a lıv erm iş. V e g a y e t e yü y a s a k etm iş k im hergiz B ile c ü k k â firim in citm eyeler. T â şu n a değin v a r d ı k im B ile c ü k k â firlerin ü n a v r a tla r ı dah i E sk işeh irü n b a za n n d a , gelürler, b a z a r ederler idi, gid ü rler adi em n ü âm ân ile. B u B ilec ü g ü n k â firle ri d ahi g a y e t itim â d etm işler id i ü m b u T ü r k b izü m ile e y ü d o ğ n lık eder 'derler idi. Nazım H ile et durmana tâ kim vere el K i fırsat bulasın zinhar başın al (113 ) Y e d ü r ni'met, içür şekker (114 ) şarâbm K o la y ola bulasın ona mecâl V e lî gafil vürime etmesün al K i pişman fayda vermez olsa (115) melal

10 uncu B â b B u B a b D a h i H arm an K a y a K âîİTİeıi O sm an G a ziy ile N e S u r et İle Â şin â O ld ıla ı V e N ey led iler A n ı B ild ürü r. O sh ıan G a z i k im sa n ca k begi o lu p a t (1 1 6 ) bindi, K ö se M ıh a l d â y ım a n u n ile b ile o lu rd ı.E k seri bu gazilerü n h izm etk ârları H a rm a n K a y a k â firle riy id i. B ir gün O sm an G azi, M ıh a la e y id ü r : “ D a ra k c ı Y en icesin e se■girdelüm derüz. Sen ne dersin „ dedi. M ıh a l e yid ü r : “ H a n u m ! S o r k u n ( 1 1 7 ) üzerine S a ru K a y a d a n , B e ş D a şd a n geçelüm k im S a k a ry a suy m ı geçebilevü z (1 1 8 ). V e hem gaziler bize o l ta ra fd a n g e lü rle r,, dedi. ■ “ M u d u rn ı v ilâ y e tin i dah i u rm ağ a k o la y d u r ,, dedi. “ V e hem ,o l v ilâ y e t m a 'm u rd u r,, der. “ V e Sarnsa ( 1 İ 9 ) Ç a v u ş dah i ol v ilâ y e te y a k ın yerde olur. V e ona dah i h a b ar edelüm k i b ir fırs a t o ld u ğı dem de bize bildüre,,. V e nem anun g ib i etdiler. V a rd ıla r. B e ş D a şu n (120) tek yesin e k o n d ılar. Ş e y h in e sordıİar : “ S u geçüd ve rü r m i? ,,. Ş e yh eyid ü r : “ G azilere geçüdd ür A lla h fa z lıy ile (1 2 1 ) „ der (12 2 ). A tla rı yem in k e s ü b bindiler. S u k e n â n n a ■vardılar. S a m sa Ç a v u şı su k en arın d a b u ld ıla r hazır v e m ü h ey y â. A ld ı bu ga zile ri, doğrı S o rk u n üzerine iletd i. V e öl v ilâ y e tü n k â firle ri S a m sa Ç a v u ş ile âşin â o lm rşlar idi. H em in k i an ı gördiler ve askeri gördiler, m u ti‘ v e m ü n kad o ld ılar. E ri v e a v râ tı k a rşü geldiler. A ra la rın d a b ir m ü te a y y in c e k â fir' v a r idi. A n ı oku d ılar. G eld i. O sm an G a z iy ile ahd ü p eym ân e td ile r k im S a m sa Ç a v u ş her ne der ise an ı k a b u l edeler. S u a l ; S am sa Ç a v u ş ne kigidür?

C e v a b : B ir k işid ü r k im anun d a h i h a y li cem âati va r. V e hem y o ld a ş lığ a y a r a r bir k a rd aşı d ahi var,~ S ü lem iş derler- V e ol y a k tın kim E r D u n rıl G a z i Söğü de geldi, b u n lar dah i anun ile bile gelm işler idi. O l a ra lık d a du rm ad ılar. İnegöl k â firi in citd ügin den va rd ılar, M u d u rm vilâ y e tin d e k a ra r etdiley. A n u n k â firle riy ile m ü d ârâ edüb o tu fü rla r -idi. V e ol sebebden Osrrian G a z i ol v ilâ y e ti b u n lara ısm arlad ı. V e o rad an O sm an G a z i seğirdim etdiler. G ö y n ü k v ilâ y e tin y a rd ıla r. D a ra k c ı Y en ice si v ilâ y e tin d ahi v u rd ıJar. V U âyetin i h arâb etdiler. G eldiler, G ö l-F la n o e â (12 3 ) çıkd ılar. Y in e H a rm a n K a y a d a n K a ra c a H isa ra çıkd ılar. M ıh a l önlerince kıla ğ ıız oldı. E s ir alm ad ıla r. M a l v e gan im et ço k ald ılar. A n u n içün kim h a lk ı ken d ü lere tâ b i etm ek içün, , Nazım Sebebi duydı Osmandan ve guzzât K im i altun, gümüş aîdı, kimi at Kim i begendügi kızlardan aldı Gazilerün idi o demde fırsat Y ığıld ı Osmanun yanına gazi K i dâyım artar oldı (124) fazi u ni'met Saadet güneşi doğdı ezelden N azar edün gaziler oldı mir’ât V e bunun ta rih i y u k a ru d a k i tarih in d e v â k i oldı. Ç ü n k im O sm an G a z i b u n ca la y m ga zâ la r etm eğe b aşlad ı, etrafun k â firleri ih tirâz eder o ld ılar. O sm an G a z i B ile c ü k k â firlerin e gayetd e hürm et eder idi. S o rd ılar kirn : “ B u B ile c ü k k â firlerin ü n senün k a tu n d a hü rm eti va r. N eden dür „ dediler. E y itd i kim : “ K o n şıla ru m u zd u r. B iz geld ü k b u v ilâ y e te garib. B u n la r bizi hoş d u td ılar. îmd.i bize dahi v â cib d ü r k im b u n la ra hürm et edevıiz „ (12 5 ) dedi. Nazım

Vaeibdür dostluk etmek konştyilen Kim e kim dostluk etsen et hazer sen Husûşâ kâfir- olsa dost edinmez

Sakın kim konşını olmaya yılan Hazersüz başdurur yollarda kalan (126) Dilinde dini bâtıl, kavli yalan

11 inci B âb go,

B u B â b Ara B ey a n E d e r k im K ö s e M ıh a t D ü ğ ü n E der, K ız ım G ö l-F la n o z ( 1 2 7 ) O ğ h n u n B eğin e Verür.

M ü b a la ğ a ağır y a r a k gördi kim a d lu (12 8 ) d ü ğ ü n eyleye. E s b a b t a m am oldı. E tra fu n k âfirlerin e v e tek vü rlerin e o k u y ıc ıla r göndürdi. V e hem O sm an G a z iy i d ahi okıdı. V e hem tek vü riçre d ahi h ab ar gön dürdi kim : “G e lü n ! B u T ü r k ile âşin â olun kipi, b u n u n şerrinden em in e la sız ,; dedi. V a ‘de olın d u ğı gü n geldiler. M ü b a la ğ a sa ç u la r (129 ) getürdiler. O sm aıt G a z i cem i'isinden sonra geldi E y ü h a lıla r v e k ilim le r v e sü riy ile k o y u n la r getürdi. V e illâ O sm an G a zin ü n saçu sın ı gayetd e beğendiler. H â sılı ü ç g ü n düğün oldı. V e b u tekfürler- O sm an G azin ü n kerem ine h a y ra n k a ld ılar. V e illâ fırsa t b u lım a zla r k im O sm an G a z iy i k a r v a y a la r (130 ). B ile c ü k te k fü riop O sm an G.azi m u h ab b etler gösterdi. V e e_vvelden b u n u n ile g a y ib â n e

â şin â lık la rı v a r idi. V e illâ sûret ile b iri b irin görm ernişler idi. Z îrâ O sm an G a z i y a y la y a gitseler ce m i‘ em ân etlerin i B ile c ü k h isarm d a k o rla r idi. O l sebebden âşin â o lm ışlar idi. B ile c ü k te k fiiri dah i düğün etm eğe n iy y e t £tdi. Nazım M ıhal kim düğün etdi gör ne etdi Düğüne niçe tekvürler ki geldi K im i dedi ki tez (13a) bum dutalum K i ya'rii düğün edüb karvayalar (133)

G aziler şevketine (iğ i') büiıyad etdi Kamusı Osman içün tedbir etdi Bilecük tekfüri bir tedbir' etdi M uhalif tedbiri kendüyi dütdı (134)

12 nci B âb

B u B â b B ile c ü k T e k v ü n n ü n D ü ğ ü n in B ild ürü r. K im o l d ahi Y a r H isa r tek vü rin ü n kızın a lsa gerek. O l d ahi M ıh a lı o kıdı. D a n ışd ıla r. C em i' düğün ün esbabın ta m a m etdiİer. O l dah i b u etrâfu n tek vü rin e o k u y ıcıla r göndürdi. O sm an G a z iy e o k ıy ıcı va rm ad ın B île c ü k tek vü rin e s ü riy ile koyun, göndürdi. E y itd i k im : “ K a rd a şu m bum d ü gü ne hizm et edenlere yed ü rsü n „ dedi. “ İn şa lla h ben d a h i va rd u ğu m v a k tin s a ç u m ı iledem „ dedi. “ V e ger k a rd aşu m a lâ y ık saçu m y o ğ ise bize lâ y ık m eyledüm „ dedi. E lh â sılı b u n lar o kım adın gön dürdügidür. A n u n içün k im M ıh a l dügüninde va 'd eler etm işler id i k im te k v ü r d a h i M ıh a lı O sm an G a z iy e o k ıy ıcıh ğ a göndürdi. V e h a y li gü m üş v e a ltu n a va d a n lığ m bile göndürdi. M ıh a l d ahi geldi; O sm an G a ziy e , tek vü rlerü n m u rad la rı nedür, b ild ü rd i. “ G a fil deprenm e,, dedi. V e g a z iy i düğün e dah i okıdı. O sm an G a z i dahi M ıh a la o k ıy ıcılık h a y li nesne verd i. O sm an G a z i dah i e yid ü r : “ M ıh a l B e g ! V a r, k a rd a şu m a benden ço k ço k selâm et (1 3 5 ). Ü şd e şim di b iz d a h i y a y la y a gö csevüz gerek. V e hem k a y ın anam v e h a tu n u m d a h i ka rd aşu m u n a n a sıyile (136 ) b ilişm ek isterler. İm d i k a rd aşu m hod bUür kim G erm iy a n o ğ lı bizüm ile ne h ald ad u r. Y in e kerem etsünler. D a y ım a za h m atu m u z çekegelm işlerdür. B u y ıllığ a d a h i çeTcsünler. A n a m u n v e benüm h a vâ y icle rü m ü z i gene h isara gön dürelüm „ dedi. O sm an G azin ü n h a b a rın gelüb tek v ü re h a b a r verd i. T e k v ü r (13 7 ) dah i g a y e t sevind i. C a n ile sözin k a b u l eyled i (13 8 ). M ıh a lı gene göndürdi. B ir güne (139 ) v a ‘de olındı k im O sm an G a z i d ahi an da va ra . V e hem dedi k im : “ B iz ü m h atu n laru m u z sa h râ y a ögrenm işlerdür. B ü e c ü k d a r yerdür. D ü g ü n i an d a etm esünler. Ç a k ır B ın a rm d a etsün,, dedi. B u sözi dah i k a b u l etdi. D ü g ü n i Ç a k ır B ın a rm d a eyledi. V e hem v a ‘de olm d u ğı gün O sm an G a z i d a h i ö kü zlerin i yü k len d ü rd i. H em îşe ileden h a tu n la ra verd i. V e keçeler araşm a bir n ice a d am la r bile sardılar. Sürdiler, ah şam Tcaranusında M sa ra girdiler. B ir ilii k a ta r ö küz kim girdi, keçe yüTderinden adam ile (140) y â lm Icılıclar dök ild i. K a p u c ıla r ı p a ra la d ıla r. H isa rd a hod adam az k a b n ış id i. E k se ri d ü ğüne gitm işler idi. H isa r feth olındı. B u ta ra fd a O sm an G a z ı d ahi görelüm n ey ler : V e bir niçe gazileri baş b ezleriyile (1 4 1 ) a v r a t don m a Icoydı. T e i vü rin e (142 ) h ab ar gö n d ü rd i. E y id ü r : “ B tm la n a y r a c a b ir yerd e i a a d u r -

ıg

su n la r k im h atu n la ru m u z on d ağı tek vü rleri görüb u ta n m a su n lar Tekviind a h ı b u söze g a y etd e aevinür (14 3 ). T ü fk ü ıx eri, a v r a tı elüm e gird i d e d i '(144). Y e r h azırlad ılar. O sm an G a z i d a h i ö kü zleri getürenler ile kavL etm işlerdi k i o n lar h isara gird ü gi s a a t O sm an G a z i d ahi tek vü re geleyidir V e h em o l d a h i ahşam ırEgeldL. Y a 'n i h a tu n la rın ı a şik âre getürm ezler (14 5 ).. T e k v ü r d a h i k a rşu la d ı. T a 'z îm ilen ko n durdı. D a h i te k v ü r od asın a v a r m a dın Q sm an ..G azi bindi. M ıh a l dah i bile bindi. “ H a y ! T ü r k k a çd ı „ dediler;. T e k v ü r d a h i s a rh o şca y id i (14 6 ). B in d i. O l d a h i T ü rk ü n ardın a düşdi. O s m a n G a z i geldi. K a ld ır ık (1 4 7 ) derler bir dere y a rd u r B ilecü g e yakın: y e r de, an d a durdı (14 8 ). T e k v ü r d ahi o l a ra y a k im erdij, b o ğa zı ele verd i. O s m a n G a z i, tek v ü rü n b aşın ı kesdürdi. D ö n d i. A lessab a h , Y a r H isa ra indi. T e k v ü rin i dutdı. G elin i d ahi d utdılar. D ü ğü n e gelen h a lk u n ekserini e s ir etdiler. T ezce k D u rk u t (149) A lp ı İne^öle sa ld ıla r k im A y n ik o la k im İn e göl tek vü rid ü r, işid ü b k a çm a su n dediler. D u rk u t A lp dah i erdi. în e g ö ll çevütdi'. O sm a n G a z i d a h i her ne k im aldılar, B ilecü g e getürdiler. M a sâ lih i n eyise gördiler. A n d a n İnegöle geldiler. Heman- k im geldi, y a ğ m a etdi. G a z ile r y a ğ m a a d ın işitdiler,' h a y deyin ce hisar içine k o y ıld ıla r. T e k v ü rin i p a ra p ara etdiler. E rk eğ in i k ırd ılar. D işisin i esir etdiler. A nu rr içü n k im ç o k m ü sü lm an lar kırılu p şehid o lm a ğ a b u k â fir sebeb o lm ış idi. N a z rm Gör îmdî (rsoji hileyi Osman ne etdi Baş oynadı ve hem çok başlar utdı Kâfirler ona duzaklâr düzerdi: Y in e ol duzağı kendüyi dutdı (15 1) K â fir kazdı kuyı, gazi düşeler K âfirler diişdi, gaziler duruşdı Karana. (152) tekHÜrün göjsin bürüdi G aziler nûr-r Osmana bulaşdı (154)/ (153)'

13 üncü B âb EtL B â b , O G e lîtt k im A ld ıla r, Y a r H isar T ek v ü rin ü n K izty id i, A n r K im e V erdiler ve H em K im d ü r, A n ı B ildürür.

3cr

40-

Ö sntan G a z i am o ğlı O rh an G a z iy e ve rd i k im o l Ü lü fe r (15 5 ) H a tu n dur. O rhan dah i ol dem de y iğ it ölm ıg idi. V e b ir p ğ lı dah i v a r id i kim anı göç üzerinde (15 6 ) k o y u b durur idi. V e bu d ö rt p ara h isarları k im a ld ılar,, vilâ y e tin d e ad i ü d â d etdiler. V e cem i' k ö y leri y erlü yerine gelüb m ü te mekkin- o ld ılar. V a k ıt la n k â fir zam an ın d an dah i e yü o ld ı belki. Z îrâ bund a ğ ı k â firle rü n ra h a tlığın işid ü b g a y rı v ilâ y e td e n dah i ad am gelm ege b a ş la d ı. E lh â s ıli O sm an G a z i d ü g ü h e y le y ü b Ü lü fe r (1 5 5 ) H a tu m oğlı Orhart, G a z iy e ve rm ek ister. V e hem eyle etdi. Ü lü fe r (1 5 5 ) H a tu n ol h a tu n d u r k im K a p lu c a k a p u sın a y a k ın yard e. B u r s a h isarı dibinde tek ye si v a r. V e hem Ü lü fe r C155) s u y ı kö p rü sin o l h a tu n y ap m ışd u r. V e o l s u y a v e c h - î tesm iy e o kö p rü o lu p d u r ( 1 5 7 ) .'V e hem M u ra d H a n G a z i anun oğlıdur^ V e hem S ü le y m a n P a ş a d ahi anun oğlıdu r. İk isin ü n dah i a ta sı O rh a n G a zidür. H atun: k ü iı v e fa t etdi, O rhan G a z iy ile B u rsa, hisannd'a. bile deftB, olindi..

Na Zehî devlet ki hatun buldı Hakdan O bürcden kim tülû‘ etdi Murad Han Selâtin ankalar hatun doğurdı Cihana doldı anber, müşk-bûlar Cevahir ma'deni çün zahir oldı Âşıkî yazdı m^'den-i menâkıb Aldı Osman Bilecügi hay yar M ülk ü mâlin tasarruf etdi kamu B il haraca muti‘ degül bunlar (159) G azi Osman ki etdi hile buna G azi Osman ne etdiyse hak etdi Alındı İnegöl, kırıldı kâfir . Harâb etdiler ol küfrin diyânn (160) Gör imdi âleme kim geldi Osman

zım K i bürcinden belürdi gün şafakdan Süleyman Paşa hem çıkdı nikabdan Cihan rûşen, nur oldı ol çırakdan Araklar kim belürdi gül varakdan Tâlibler cem' olur yakın, irakdan Bunun üstâdını buldımdı (158) Hakdan Y a r Hisarı içinde her ne ki var Nasîb etdi inâyet-i gaffâr İşleri pür hile ve hep mekkâr Bilür idi v e bulardı gaddar Yine ederler kâfirlere tekrâr G aziler mâl ü ni'met aldı v â f ir . Getürdiler yerine nûr-ı zâhir N eyi kim dutdı âsân etdi kadir.

B u feth ü n tarih i hicrettin a ltı y ü z doksan doku zın d a v â k i oldı.

14 ü m ü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im O sm an G azi C u m a N am azını N ice K ıld u rd ı ve H er Şehirde N e Suret ile O ld ı, A nları B ild ürü r. K a ç a n k im K a ra c a H isa rı aldı, şehirün evleri boş kald ı. V e G erm iy a n v ilâ y etin d en ve g a y rı v ilâ y e td e n h a y li a d am la r (1 6 1 ) geldiler. O sm an G a ziden evler dilediler. O sm an G a z i d ahi verd i. V e sehel zam an d a m a 'm u r oldı. V e b ir niçe kiliseler dah i verd i kim m escid etdiler. V e b a za r d a h i durgu rdılar. V e bu k a v ım ittifa k etdiler k im cu m a n am azın k ıla lu m ve hem bir k a d ı dah i d ileyelü m dediler. D u rsu n F a k ı derler id i b ir aziz v a r idi. V e o l k a v m a im a m lık eder idi. H a lla n n o na söylediler. O l dah i geldi. O sm an G a zinün k a y m a ta sı E d e B a lıy a söyledi. D a h i söz tam a m o lm ad an O sm an G a z i geldi, Sordı. M u rad la rm ı 'bildi. O sm an G a z i e y id ü r : “ H er ne kim s i ze gerekdür. am edün der. D u rsu n F a k ı e yid ü r : “ H a n ım ı ! S u lta n d a n izin gerekdür „ dedi. O sm an G a z i eyid ü r : “ B u şehiri ben hod kend ü k ılı- cim ile aldum . B u n d a su ltan u n ne. d a h li v a r k im an dan izin alam . O na su lta n lık veren A lla h b a n a dah i g a zâ y ile h a n lık ve rd i „ dedi. “ V e ger m in n eti şu san cağ ise ben hod d a h i sa n ca k gö tü rü b k â firle r ile u ğraşd u m „ der. “ V e ger ol, ben Â l-i S a lç u k v a n d e r ise, ben hod G ö k A lp o ğ lıy ın derin. V e ger b u v ilâ y e te ben a n lard an öndin geldüm der ise, S ü le y m a n şa h dedem hod andan e v v e l geldi ,, der. V e ol k a v ım dah i râzı o ld ılar. K a d ılığ ı v e h itâ b eti D u rsu n F a k ıy a verd i. C u m a hutbesi e v v e l K a r a c a H isa rd a okındı. B a y r a m n am azın anda k ıld ılar.

Okıtdı hutbeyi kim G azi Osman Temerrüd ehli kâfiri kırandur .

Nazım E r D u ğn i oğlı, gazi hanı Osman O mü'min leşkerine han Osman

K i adli, bedii hep dutdı cihanı H arâb eden büti, büthâneleri M ünâdîler nidâ eder, salâdur K uraldı devleti çetri ezelden S

‘Atâsı, sayesi ni'metlü Osman İm aret dîn-i İslâm etdi Osman Saadet bahş eder der geldi Osman Ebed bâkî kalur bil. nesl-i Osman

V e bunun- tarih i hicretün a ltı y ü z d o ksan

doku zın d a (16 2) v â k i oldı.

15 inci B âb B u B â b O sm an G azinün K a n u n i (1 6 3 ) A h kâ m ın B ildürür.

K a d ı kon lldı. V e sü başı kon ıldı. V e b azar dürdi. V e hutbe ökındı. B u h a lk kan un ister oldılar. G erm iy an d a n bir k işi geldi. E y id ü r ; “ B u bazarun bacını bana satu n ,, der.. B u k a v ım e yitd i : “ H a n a v a r ,, dediler. O l k işi han a Vardı. Sozin i söyledi. O sm an G a z i eyidür^: “ B a c n ed ü r’,, dedi. O l k i şi e yid ü r : “ B a z a ra her ne (16 4) kim gelse ben andan a k ça alu rın der (16 5 ). O sm an G a z i e yid ü r : “ Senü n bu b azar ehlinde alım u n (166) m ı v a r k im a k ça istersin- (16 7 ) „ dedi. O l kişi e yid ü r ; “ H a n iim ! B u türedür. C em i' v ilâ y etlerd e va rd u r kim p ad işa h o lan lar a l u r ,, dedi. O sm an G a z i e yid ü r ; “ T arsn m ı b u y u rd ı v e y â begler ken d üleri m i etdi ,, der. Yine, b u k işi e yid ü r : “ T ü red ü r han um ! E zelden k a lm ışd u r „ der. O sm an G a z i g a y e t kak ıd ı. E y id ü r : “ B ir k işi k im ka zan a, ga yrm u n m ı olur.^ K en d ü n ün m ü lk i olur. B e n anun m alın d a ne ko d u m k i b an a a k ça v e r deyem . B ire k işi ! V a r, git. A rtu k bu sözi bana sö y le m e kim san a ziyâ n u m değer ,, dedi. V e bu k a v ım eyitd ile r kim : “ H an u m ! B u ba za rı bekleyenlere, âdetd ü r k im b ir n esnecük vereler „ dediler. O sm an G a z i eyid ü r : “ İm d i çün ki siz eyle dersiz, her k işi k im b ir y ü k getüre, sata, ik i a k ç a versün,, dedi. “ H er k im k i sa tm a sa hic nesne verm esün,, dedi. “ V e her k işi kim bu kan u n u m ı boza, A lla h anun dîn in ve d ü n yasın bozsun ,, dedi. “ V e d ahi her kim e kim b ir tım a r verem , anun elinden sebebsüz a lm a y a la r. V e hem ol ö ld ü gi v a k tin C168) o ğlın a vereler. V e ger. k ü cü cü k d a h î o lu r ise vereler. H iz m e t k â rla rı sefer v a k ti o lıca k sefere v a r a la r tâ ol sefere y a ra y ın ca . V e her kim b u ka n u n i d u tsa A lla h andan râzı olsun (16 9 ). V e eger neslüm e bu kan u n d an g a y rı bir kan u n dah i k o d u ra ca k o lu rla r ise edene ve etdürene A lla h râzı olm asu n ,, dedi. Nazım

B u resme, kodı o kanuni Osman (170) Dedi sultan ki hakdur mülk anundur Arada biz bahane ■ olduk ancak Cihâna de gelen kim bâki kaldı Nice gemileri gark etdi deryâ Belürmez izi kârbanlar yitübdür Sakın kim adun anub sögmesünler .. Cihanda çok nişan kodı gelenler

K i §âkir ola andan gani subhân (17 1) Anundur vermeg ü almağ u dîvân Bahaneden görindi halka burhan K am ol kim dedi hanam ya sultan A dı unsur nihâyetsüz bu umman K em an bir ad kodı gitdi Süleymân Dilersen rahm et ede sana gufran Nişanı adli bedii kodı -Osman

16 ncı B âb B u B â b A nt B eya n E der k im B u A ld u ğ ı V ilâ y etü n Tım arın K im e K im e V erdiler (1^ 3 ) A n ı B ild ürü r. K a r a c a H isa r san cağı k im (1 7 3 ) o na İn Ö n i derler, oğlı O rhan B ege verd i. V e su başıh ğm k a rd âşı G ün düze verdi. Y a r H isa rı H a şan A lp a (17 4 ) 'Verdi. B u d ahi b ir y a ra r y o ld a ş idi. H em k en d ü leriyile bile gelm iş idi. Inegöli D u rk u t A lp a (1 7 4 ) verd i. Ş im d i dah i o l azizün adı am lur. İnegöl y ö re sin de k ö y le ri v a r kim ona D u rk u t (1 7 5 ) E li derler. K a y ın a ta sı E d e B a lıy a B ile c ü k hâsılın tım a r verdi. V e hem h atun ın ı a ta sıy ile B ilecü k d e bile kodı. K e n d ü Y e n i Şehire vard ı. Y a n ın d a ğ ı gazilere evler yap ıv erd i. A n d a d u rak la n d ı. A nun. adını Y e n i Şehir ko d ılar. V e bir o ğlı kim A lâ a d d in P a şad u r, an ı y an ın d a kodı. G â h gâh a ta sıy ile O rhan G a z i dört y a n a segirdürler idi. İznige dah i inerler idi. K ö p ri H isa ra dah i bir nice kerre v a rd ıla r. A n ı d ahi sonra y a ğ m a y ile feth etdiler. A n d an sonra M a rm a ra vilâ y e tin e va rd ılar. K â fir le r i itâ a t ile geldiler. O sm an G a z i ‘dah i y erlü yerinde kondı. G en e Y e ni Şehire geldiler. B ir k a ç gün gaziler atla rın dinlendürdiler. İzn igün v ilâ y etin e segirtdiler. Şehirün. k a p u sm ı yap d u rd ıla r. B ir nice gü n ceng etdiler. D ö r t y a n ı v ilâ y e t d a p d ıla r (17 6 ). K a la üzerine er ko d ılar. D a p a n v ilâ y e ti (177.) tım a r erlerine verd iler. K e n d ü ler gene Y e n i Şehire çıkd ılar.

17 ncî B â b B u bâb anı b e ya n eder k im B u rs a tek v ü ri ve bir k a ç tek vü rler, A d ra n os te k v ü ri v e B id n o s (17 8 ) te k v ü ri v e K e ste l te k v ü ri v e K ite te k v ü ri i t t ifa k etdiler. V e cem ‘ oldılar. E y itd ile r k im ; “.T ü rkü n üzerine v a ra lu m . _ T â anı ol arad an (17 9 ) götürelüm . H iç a d v e sanın k o m a y a lu m k i şerrin den em in o la v u z „ dediler. D a h i leşk er-i azîm cem ' etdiler. Y ü rid ile r. O sm an G a z i d a h i A lla h a sığındı. K a rş u la d ı (180). H a zır o lan gaziler ilen K o y u n H isa rın d a b u lışd ılar. C eng ede ceng ede D in b o za geldiler. K â fir le r d a ğa ark a verd iler, durdılar. G a y e td e kırk u n oldı. O sm an G azin ü n d ahi k a r d e şi oğlı, G ü n d ü zü n oğlı A y D o ğ d ı şehid oldı. D in b o zd a K o y u n H isa rın a gid en , y o lu n üzerinde y atu r. M eza rın a d a ş çevürübdü rler. O l v ilâ y e td e a t san cıla n sa (18 1) anun m ezarın a iled ürler (18 2 ). D o la n d u ru rla r (18 3 ). A llâ h u T a 'â lâ ş ifa ve rü r (18 4 ). A d ran o s (18 5) te k v ü ri kaçd ı. K e ste l te k v ü ri düşdi. B u rs a te k v ü ri hisarın a girdi. K ite te k v ü ri O sm an G azin ü n m u k ab ilin d eyid i. O l d ahi kaçd ı. O sm an G a z i dah i ardın (18 6 ) sürdi. T e k v ü r v a r dı, U lu b a ta düşdi. O sm an G a z i va rd ı, U lu b a t k ö p risin ü n başın d a kondı. H a b a t gön dürdi kim : “ Zebun um ı verü n ! V e illâ göl başın dan do lan u rm K ü llî v ilâ y e tü n i h arab e d e r in ,, der. U lu b a t te k v ü ri e yid ü r : “ A h d edelürn. Sen ve senün neslünden kim sene b u kö priden geçm eyeler. Zebun um ve re y im ,, dedi. O sm an G a z i d ahi k a b u l etdi. O l zam an d an tâ bu güne değin Â l- i O sm an U lu b a t köp risin den geçm ediler. S u d a n k a y ığ ile geçerler. Zeb un m d ahi verd iler. G e lü b K ite hisarın a k a rşu p ara p ara etdiler. H isa rı d a h i aldılar. İçine er ko d ılar. V ilâ y e tin i hıfz etdiler.

Nazım Şum kim aldı yıkdı yapdı Osman H arab edüb imâret etmek ister (187)

K im e kahr, kime lû tf etdi Osman B u resme dürlü ini'nıar kopdı Osman.

V e bu gazân un tarih i hicretün y e d i y ü z ikisin de v â k i oldı. V e bu g a zânun ad ın a D in b o z gazası derler.

18 inci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d e ı k im B arsa H isarınun Üzerine O sm an G azi H avaleler Y ap duğ ım B ildürür.

O sm an G a z i gördi k im bu h isar ceng ile alın m az, b u rta'sa b ır gerek im di, v a rd ı bu h isa ra h a v â le y a p m a ğ a . B ir h isar y a p d ı K a p lu c a ta ra fın a . İçine kardaşı. oğlı A k , D e m ü ri k o d ı k im ol gayetd e bahad ır, y a r a r er idi. A n u n ile bile h a y li y o ld a şı d a h i kodı. B ir d ahi d ağ ta ra fın a yap d ı. B a la b a n c u k derler idi'.bir k u lı v a r id i. O l d ahi g a y e t d ilîr er idi. B u h isa ra da a n ı kodı. V e b u ik i h isa rı b ir y ıld a yap d ı. K ö y le rin i m a 'm u r etdi. V e illâ h isard an d aşra b ir k â fir b arm ağın çık a rtm a z o ld ılaf. Nazım

Balaban karga uçurmaz kaladan Baras T ekvür kaçamadı belâdan , (188) Demür hod gece gündüz rahat etmez Belâya uğradı kâfir ‘anâdau B u ik i ta ra fd a n ga ziler v ilâ y e ti z a b t etdiler, B ir niçe y ıl h isara ra h a tİlk verm ediler. B u n la r bun da rhahbus dursun lar. G ö relü m O sm an G a z i d a ha n eye m eşgu l olur.

19 uncu B âb

25 ,

B u bâb O sm an G a z i kim Y e n i Şehire geldi^ etrafu n k â firle ri k im g e l diler, bun un ile u ğ ra şd ılar idi. C e m i'isin ü n v ilâ y e tin i zabt, etdi. Adi, ü in sa f ile ıria'm u r etdi. G aziler, ferah o ld ılar. H er birisine k ö y ler verdi. Y e rle r verdi. H e r k işiy e h a llu h a lın ca ri'â y e t etdi. O sm an G azin ü n y a m n d a ğ ı g a ziler ku vvetlen d iler. D â y ım a gazâ etm ek isterler idi., , Nazım

Gazâ kim Osman etdi ay karındaş 01 A y Doğdi kim anda gehid oldı Dıranos (189) tekvürin dutdılar anda Baras T ekvür hisara kaçdı, girdi BoztIdı hisarı, alındı malı ,

Saçıldı kanlar u kesildi çok baş Bile oldı niçe hem eş ve yoldaş Ariun üzre dahi çok oldı savaş ■ Ve hem K ite teküri oldı kallâş • Tekür dahi ve oldı cimri, evbaş

Velehû Cihanda her kişi kim ad komışdur Yanında acı (190), şîrîn dad komışdur Kodı Osman gazayı, adli, bedii Neseb ü nesline du‘â komışdur A şıkî bu menâkıb yazmağına İm âm -ı Orhan oğlından komışdur. ,

20 nci B âb B u B â b A n ı B eya n E d er k i M ek ece v e A k H isar ve G ey v e ve L eb le b ü ci ( 1 9 1 ) H isarı ve Ç a d ırlu N e Suret î le A lın d uğ ın B ild ürü r. G a ziler gördiler kim her ta r a fa k im y ü rid iler, m an su r v e m u za ffe r oldılar, geldiler, O sm an G a z iy e eyitd ile r : “ H a n u m u z ! E lh a m d ü lilla h k im k â fir m ağlû bd u r. V e eh l-i is ^ m galibd ü r. Ç ü n k i senün gibi han um uz v a r gaj'^retlü. Şim d id en sonra d u rm a k c â y ız d egü ld ü r ,, dediler. O sm an G a z i e y id ü r (19 2 ) ': “ M ıh a h o k ıy a lu m . İsla m a d a v e t edelüm . A n ı m ü sü lm an edelüm . A n d a n sonra her nereye k im dersenüz A H ah e m riyile va ra lu n l,, dedi. “ V e eger m ü sü lm an olm az ise e v v e l anun v ilâ y e tin u ralu m (19 3) „ dedi. M ıh a la ad am gön dürdiler : “ E y ü seferüm üz va rd u r. T ez gel kim biz hazır o lu p dururuz,,. M ıh a l kim h a b arı işitdi. (19 4 ), ‘a le tta 'c îl geldi.^Eyü a tla r v e e y ü k ılıçla r peşkeş çekd iler (19 5 ). H em andem k i el öpdi, e yid ü r : “ H a n um ! B e n i m ü sü lm an edün.' H a zret-i resû li düşü m de gördüm . B a n a im an arz k ı l d ı ,, dedi. İm an (19 6) arz etdiler. K a b u l etdi. V e ol b â tıl din i terk ed ü b h âlis m ü sü lm an oldı. T e z a lem lü tek ele (19 7 ) h il‘a t geyürd iler. O ğlı O rh an a koşdılar. K a ra c a H isa rd a o ğ lu y ile bile ko d ıla r. V e hem b ir gazi d ahi v a r idi. S a ltu k A lp derler idi. A n ı dahi bile ko d ılar. B ir o ğlın ı a n âsıy ile B ile c ü k d e ko d ıla r. K e n d ü H a k k a sığm dı. Y ü rü d i. D o ğ rı L eb leb ü ci (15 8 ) H isa rın a va rd ı. T e k v ü r i itâ a t ile k a rşu geldi. G ene y erin d e k o d ı. V e o l k â firü n b ir oğİı v a r idi. O ğlın ı bile aldı. D o ğ n L e fk e y e v a rd ıla r. Ç a d ırlu tek vü ri, L e fk e te k v ü ri muti* p lu b k a rşu geldiler. M em lek etlerin teslim etdiler. K e n d ü ler O sin an G azin ü n yan ın d a y a ra r n ök eıler oldılar. S a m sa Ç a v u ş geldi. E y id ü r : “ H an u m ! B a n a v e r t u v ilâ y e ti kim b u n lar gerü y a ğ ı o lm a su n la r ., dedi. O sm an G a z i e yid ü r : “ V ilâ y e tü n bazısın ı verm ezin „ der. “ Z irâ bunlsirı v ilâ y etin d en çıkarm azın,, der. L efk en ü n y an ın d a, dere ağzında, Y e n i Ş eh ir su yın u n ken arın da bir h isa rcu k v a r idi. A n ı S am sa Ç a v u ş a verdiı Ş im d i dah i oran un adı Ç a v u ş k ö y id ü r (19 9). A n d a n M e k eceye va rd ılar. O dah i itâ a t ilen geldi. T e k v ü r i A k H isa ra bile geldi. A k H is a r te k v ü ri leşk er cem 'etm iş. K a rş u geldi. G a y e td e e yü ceng etdiler. Â h ır kaçdı. H isa rın a girm ed i. G a z ile r h isarı y a ğ m a etdiler. T e k v ü r i kaçd ı. K a r a Ç ebiş (200) hisarın a girdi. O l hisar S a k a ry a kenarın da, dere içinde sarpça; hisardu r. B ir k a ç gün y ü rid ile r/ D ö n d ile r. G e y v e y e va rd ılar. K â fir i h isarı boş kom ış, gitm iş. K o n (201) D eresi derler, an da becine olm ış, oturm ış. O sm an G a z iy e bildürdiler. E y id ü r k im ; " H a y ! N e durursız „ dedi. V e yü rid iler. B ecen e bu ld ıla r. T u rfe t ü l- ‘a y n için de k o y ıld ıla r. A ra la rın d a tek vü rin dutdılarV O sm an G a z iy e götürdiler. M â l-i gan im etlerin aldılar. A n d a n T e k v ü r B ın a rın a geldiler. A n ı dahi ald ılar. B ir a y d a n a rtu ca k ol v ılâ y e td e durdılar. M u ti' o lan yerleri, tım a r erine verd iler. H a lk ın ı em n ü â m ân ilen inan durdılar. V ilâ y e t m u k arre r oldı tâ şim d iye değin. Nazım -Gök Alpun nesli Osman gör ne kopdı D u‘â aldı velîden velî kopdı A vâzı çıkdı kılicun cihanda badasından kâfirde gavga kopdı

40 -

]Kaçan kim depreneydi G azi Osman Kam u düşman ku§ oluban kaçarlar H avası seyr eder ‘arşdan yukaru

. Sanasın yıldırım gürledi kopdı Bilürler avlayıçı sunkur kopdı Muhammed mi'racından bile kopdı

V e b u feth -i gazân un ta rih i hicretün y e d i y ü z dörd inde v â k i o ld ı k i İslâ m M ıh a l dediler.

21 inci B â b B u B â b A n ı B eyan Eder k im O rhan G a zi K araca H isârdayiken G erm iyandan Çavdar Tatarı (202) G eld i, A ld ı, A n ı B ildürür.

V e hem şim d iki hînde dah i an la rd a n vard u r. Ç a v d a r lu derler. O sm an G a z i kim L e fk e (203) gazâsın a gitdü gind e Ç a v d a r T a ta rı K a ra c a H isa ru n hazarın a seğirtm iş. O rhan G a z iy e dahi h a b ar etm işler kim T a ta r bazarı vu rd ı. O rhan G a z i d ahi E s k i Şehirde a t n a lla d ıy o ru r im iş. H em an kim bu h a b arı işitdi, bindi ve sürdi. O yn a ş H isa rı derler b ir vira n ca h isar va rd u r d a ğ la r arasın da: T a ta r ile ol ara d a bulışdı. G ö z açdurrnadı. T a t a n karv ad ı, ald u ğm ı dökdürdi. H a y li T a ta r dah i bile dutdı. K a ra c a H isa ra getürdi. A la s ı gelince sak lad ı. O sm an G a z i kim geldi, Ç a v d a ro ğ lın getürd iler. O s m an G a z i e yid ü r : “ O ğu l ! K o n şıd u r bu zâlim . V e hem M ü sü lm an d u r. K e n d ü y e and vereliim . V e hem begine d ahi bile. K o y ı verelüm . V arsun , v ilâ y e tin e gitsün ,, dedi. V e hem anun gibi etdiler. O l zam an dan tâ Y ıld ırım zam an ın a değin ‘a d â v et olınm adı.

22 nci B â b B u B â b A nt B ey a n E der k im O sm an G azi, O ğh O rhan G a ziy i A k Y a zu y a V e K o ca E lin e N e Suret İle G öndürdi, A n t B ildürür.

B ir gün O sm an G a z i e yid ü r : “ O ğu l, O rhan ! B u T a ta ra gerçe and verd ük. V e illâ bunlarur; ta ta rlığ i gitm ez. G el, sen v a r bu gaziler ilen K a r a Ç ep üşe (204) v e K a r a T egine. A lla h san a vere (205) d eyü u m a n n ,, dedi. O rhan G a z i e yid ü r : “ H an u m ! H er ne k im sen b u y u ru r isen k a b u l ederin,, dedi. A k ç a K o c a y ı v e K o n u r A lp ı ve G a z i R a h m a n ı v e K ö se M ıh a lı, bu d ö rt a zizi (206) b u n a y a r a r y o ld a şd u r d e yü koşdı. E y itd i k im : “ G a z i1er ! H a görem sizi k im din y o lın d a nice deprenürsiz „ dedi. O rhan G a z inün e v v e l y a lu n u z seferi (207) budur. Na G azaya (208) Orhan Han bindi ata Tecellî nûr-ı (209) Ahmedden görindi B u nûr-ı İslama bürc oldı Orhân

zım -Sıfatı m azhar oldı ‘ayn-ı zâta Gönül gözinde göz ile mir’âta A yine düşdi bil iki sıfata

A ta sın d a n d u ‘â v e him m et k ılıc m ı, ku şan dı. Sefere n iy y e t-i gazâ etd i.' D o ğ rı K a r a Çepüşe (210) y ü rid i kim ona O sm an G a z i dah i va rm ış idi. B ir

k o n a k y e r k a ld ı kim. h isara v a ra la r. O l arada (2 1 1 ) gazileri üç b ö lü k etdiler. B ir b ö lü gi va rd ı, hisara düşdi k im O rhan kendü b ileyid i. B ir bö lü gi dahi geceyile hisarun ötesine geçdi. B ir bö lü gi d a h i hisarun yan ın d a (2 12 ) b ir dereye girdiler. O rhan G a z i bu h isard a ceng eder. B ir k a ç gün ceng etdiler. H isa ra zeb u n lu k gösterdiler. Ceng eder iken k a çd ıla r. K â fir le r d a h i hisardan çıkd ılar. T ü r k ka çd ı dediler. K â fir le r dah i (2 13 ) hisar önıne çıkdı. B ir T ü rk b u ld ılar. D u td ıla r, tek vü re getürdiler. Sord ı k im : “ D a h i T ü r k v a r rtııdur?,,. T ü r k eyid ü r : “ Y o k d u r. H em an budu r kim kaçdı,, dedi. T e k v ü r bu sözi işid icek b e gay e t ferah n â k oldı. Ç ık d ı. G ö zciler göndürdi. H iç T ü r k görm ediler. H isa r ka p u sın açdı. E y itd i k im : “ V a ra y u m (2 14 ) T ü rkü n ardını b a sa y u m (2 15 ). T ü r k i dereden ç ık a rtm a y a y m (2 16 ) „. dedi. H em an bindi. V e sürdi. B.u yan ın d ağ ı T ü r k k a p u y ı aldı. Y u k a r u d a ğ ı duran T ü rk dah i gözükdi. T e k v ü r eyitd i : “ H a y ! D a h i T ü r k v a r im iş „ dedi. D ö n di. H is a r öninde d u ran T ü rk e k e n d ü y i vu rd ı. D u td ıla r. H isa ra karşu getürdiler. H isarı ald ılar. M a lın gazilere v e rd ile r.'S ip a h is in çıkard ılar. H isarı berkitdiler. T e k v ü r i ald ılar. A şa ğ a ya n ın d a A p S u y ı (2 17 ) derler bir hisar d a h i v a r idi. an a getürd iler. A n ı dah i ahd ilen aldılar. V e bu ik i h i sara er ko d ılar. KoTiur A lp a K a r a Ç eb ü şi (218 ) verd iler. V e A k ça K o c a y a A p su y ın ı (2 19 ) verd iler. O rhan G a z i döndi. T e k v ü r i aldı. B ile gitdi. S ip ah ilerin dah i A k H isa ra getürdi. V ilâ y e ti kâ firle rin i em n ü âm ân ilen y erlü yerinde kodı. K o n u r A lp gâh gâh çıkar. A k Y az.uya segirdür idi. A k ça K o c a dahi ‘A y a n gö lin ü n su y ı akd u ğı yerde. B e ş K ö p rid e burguzcu k (220) v a r idi. O rad a duraklandı,. V e o rada orm an arasın d a o lan E le segirdür idi. E lh â s ılı O rhan G a z i kim bu u cı b erkitd v b u k â firle ri a ta sı O sm an a göndürdi. K e n d ü K a r a T eg in üzerine düşdi. H isa ru n begine h ab a r gön dürdi kim : “ B u h isarı bana ver. G ene seni hisarda k o y a y ın ,, dedi. “ H em in ad benüm olsun,, dedi. “B e n ü m garazu m Izn ikd ü r (221) ,, dedi. B u söz tek vü re g ü c geldi. O rhan G a z i dahi e yid ü r : “ G a ziler ! îs lâ m g a y retidür. Y ü rim e k gerek k im bu h isarı y a ğ m a -edevüz „ dedi.

15 .

N azım ■ - S » Dedi Orhan ki yağmadur bu kal‘a Dürişün ere bu kal'a kal‘a Çü kal'a kal‘ ola fırsat bizümdür Revâdur gaziler dürişe kal‘a Hemandem yıkdılar kal'a kapusın , BozrIdı sanki Haj'ber idi (222) kal‘a Cem i'i malım gaziler aldı Ganîm st kenziyin'iş bil bu kal'a Tekürin dutdılar kızını bile M elek menziline benzedi kal'a 3S Esiri hûb u nâzik nazeninler Gaziler yine erür idi (223) kal'a T e k v ü r i k i d u td ıla r, p arala d ılar. Z îrâ k i s a v a ş etdi. O kızı h a y li m al ile O rhan G azi, a ta sın a göndürdi. V e bu alın an esirleri O rhan G a z i satu n aldı. G en e h isard a kodı. A h d ü p eym ân ilen berkitdi. S a m sa Ç a v ü şi h is a run içine kodı. G en e O rhan, Y e n i Şehire a ta sm a geldi (224). V e ol K a r a Çepüşe (225) d ahi adam göndürdiler. V e K a ra T egin e d ahi ad am göndürdiler. O l dahi îzn ige h a v â le gib i oldı. G â h gâh v a ru rla r idi. îzn igü n bağça larm harab ederler idi. E lh â sılı İznige ra h a tlık verm ez oldılar. V e bir ta ra fd a n K o n u r A lp , A k Y a z u y a m eşgul v bir ta ra fd a n A k ç a K o ca , İznigm id ta ra fın a m eşgul v e bu ucIar g a y e t iş’ er (226) oldı. B u gaziler şö yle

d ü rü şü rler kim fetih ler m uk arrer olm a. G eceler u y k u u y u m azlar. G ü n d ü z a t arkasm d an inm ezler. K a y im dururlar.

Konur A lp kılıcı Bolıya saldı Uzunca Belde (228) kâfire bulışdı Oradan kâfiri döndürdi kovdı

A k O vaya segıli'û'!

Koca.

GıMİ Ra\\mavı -yaturmaz halkı gece

Çıkar Istanbulun kâfiri dem dem

Nazım Velî A k Yazıda D ü z B azan aldı (227) İk i gün ik i gece (229) ho§ dürüsdi Konur Alp döndi D üz Bazara geldi K ırar bunları gaziler î hoca

B u u çla rd a b u n lar dürüşürler k im b u ik lim le ri m ü sü lm a n lık edeler. Z a m a n ile kendülerün adı anıla. V e bu feth ü n ta rih i hicretün y e d i y ü z beşinde v â k i oldı. H em O rhan G a z i elinden.

23 üncü B âb :i5

B u B â b A n ı B e y a n E d er k im O sm an G azi, O ğlı O rhan G a ziyi B ursaya ğöndürdi k im N e Suret ile F e th O hn d ı ve H em B ursa K â iirlerin ü n H a h Nİ cğ O ld ı, A n ı B ild ürü r. Ş ö y le h a b a r oh n dı k im aciıkd a n g a y e t b u n alu b d u rurlar. B a h a n e is terler k im h isarı vereler. V e illâ gayretlen ür, p ad işa h d a n g a y rı k im seye verm ezler. O sm an G a z i e yid ü r O rhan G a z iy e : “ O ğu l ! E v v e l sen A d ra n o za v a r kim ol k â firü n a ta sı D in b o z gazasın d a benüm B a y H o cam u n d ü ş m esine o l sebeb o ld ı,,. G en e M ıh a lı v e D u rk u t (230) A lp ı b u n a .k o şd ı. V e b ir aziz v a r idi. A n a Ş eyh Mahrnud/ derler idi. B u kerre O rhan G a z i anı ve hem E d e B a lm u n k ard ası oğlr A h i H a şan ı bile diledi. D o ğ ru A d ra n o za çık d ıla r. T e k v ü r iş itd i k im T ü r k gelür im iş, ka çd ı. E lete D a ğ ın a çıkdı. H isarını boş kodı. O rb a n G a z i y a y a k oldı. S ü rd i dağa. A rd ın ca va rd ı. B ile k a ça n E l k a rşu geldiler. D a p d ıla r. T ek vü ri. gene kaçdı. B ir k a y a d a n dü şd i (2 3 1). P a r a p ara oldı. A d ran o zu n k a la sın ı bozdılar. , H a lk ın ı istim âle t ile em n ü âm ân etdiler. Y e rlü yerine (?32) ko d ıla r. O rhan G a z i b u g a z â y ı kim- etdi, göcdi, B u r s a y a geldi. B in a r başın d a su y u n üzerine (233) kondı. Nazım Gör imdi neyleyiser (234) G azi Orhan O himmet alpı (235) ve ol bahr-ı ummân H areket etse kâfir mahv olurdı Duramaz karşuya Rüstem -i destân Çü kal‘a halkı Bursa anı gördi (236) B u Orhana ol oldı bâğ u bastan Ne ceiıg etdi ne cidal etdi anda Y anlm adı baş u dökülmedi kan Asân aldı ve Bursayı o gazi (237) M enâkıbı kim yazdum oldı burhan O rhan G azi, M ıh a lı gön dürdi. B a ra s T e k v ü re (238) : “ H isa rı ver,, d e di. B a ra s T e k v ü r (239) e y itd i : “ A h d edelüm . K im sen ü n bize za ra rı erişm esün (240). H isa rı verelüm ,, dedi. M ıh a l gene gelüb b u h a b a n O rhan G a z iy e bildürdi. B u ah d i h ab ar verd i. O rhan G a z i k a b u l etdi. T e k v ü r gene

ka n k â firi T ü r k in citm esün „ dedi. M ıh a l e yid ü r ; “ O l a d am la ra ne verü rsin kim geleler,, dedi. T e k v ü r e yid ü r : “ H er ne kim sen diyesin , ben verey ü m ,, der. M ıh a l otuz bin filö riy e sulh (2 4 1) e1:di. V e B a ra s T e k v ü r can ile râzı oldı. Nazım Nakdi göndürdi tekvür-i Baras K i vere hisarı hem ola halâs H azîneyi kodı Baras kim gidür Kuşandı bir ip ü hem geydi.palas Kodı gitdi tekfür hisan eydür Yaruffldan ayırdunuz ay Türkler celes (242) E lh â s ılı hem an kifn te k v ü r hisardan çıkdı, k a p u la r g a la b a o ld ı v e her ta r a fd a n m ü sü lm an lar d a h i k o y ıld ıla r (243). A h i H a şan bürce d ırm an d ı (244)7 V e d ahi niceler bile dırm andı. B a ra s te k v ü r k im a d a m la r k o şm ış1ar id i k im a n la rı O em lige iletdiler. Ista n b u la göndürdiler. H isa ru n dahi h a lk ın ı em n ü am an etdiler. K im sen ü n b ir çö bin ald u rm a d ıla r. B a ra s T e k vü rü n hâzin esin i O rh an G azi, gazilere bahş etdi. M ü b a la ğ a m a lı v a r idi. C e m i'isin i verd i. G a z ile r ga y etd e gan î o ld ılar. T e k v ü rü n bir ve ziri v a r idi. S a ro z derler idi. O l gitm edi. V e hem b u hisar verilm eğe sebeb o l o lm ış idi. A n u n d a h i m ü b a la ğ a ço k m a lı v a r idi. O l dah i kendü ih tiy â n y ile h a y li m a l getürdi. O rhan G a z i an ı dah i gazilere verd i. V e illâ h a y li k â fir k ırılm ış b u ld ıla r. O rhan G a z i bu ve zire sordı kim : “ B u h isarı k im verd ü n ü z; n e den b un ald un u z. verd ünü z,, dedi. S a ro z e y itd i : “ B ir nice nesne içü n v e rd ü k ,, dedi. “ B ir i b u d u r k im sizü n d evletü n ü z y a v m e n fey e vm e n z iy â d e e l di. V e bizüm d evletü m ü z döndi. T a h k ik b ild ü k . V e biri dah i bu k im b a ban üzerüm üze h a v â le yap d ı, gitdi. A n u n d e v le ti ko y lerü m ü zi z a b t etdi. S ize m u li‘ o ld ılar. V e bizi h iç anm azlar. B iz d a h i b ild ü k kim a n la r ra h a t oldılar. A n u n içün b izi a n m a zla r dedük. B iz dah i ol ra h a tlığ a heves,eijdük. B ir i d ahi b u kim tek vü rü m ü z m a l y ığ d ı (245). F a y d a verm edi. A n u n içün ■kim m a lı verm eğe nesne b u lm ad ı. V a k tıy ile a la c a k nesne alm adı. îh tiy â cum uz o ld u ğı v a k tin satıcı b u lın m ad ı „ dedi. “ H isa r b iz e habs oldı. V e b i r i d ahi p ad işa h k im zebun ola, v ilâ y e t (246) tez h arab o lu r im iş. V e biri d ahi bu k im y a ra m a z â u y d u k k im ol K ite te k v ü riy id i (2 4 7). B ir i d a h i b u k im âlem ün teb ed d ü lâ tı e k sü k o lm az (248). İm d i bu teb ed d ü lât bizde (249) v â k i (250; oldı „ dedi. Sord ı k im : “ y L b u kırk u n neden (2 5 1) .olmış „ dey ic e k ce v a b ve rd i k im : “ A ciık d a n çö k k ırıld ı „ dedi. Na V e ger Hakdan ola fazi u inayet N eye sunsan sana âsân gelür ol İnayet buldı Hakdan Â l-i Osman Baras tekvür zebun Orhan elinde Elin al Â l-i Osmanun İlâhî M uzaffer, mansur olsun, leşker-i han

zım Olur her maksudun makbul gayet Senün yardımcun olur cümle millet Zebunundur kim ede buna adavet . Yarâşur tekvüre kim çeke zillet V e hem devletleri kala kıyam et K i bu âldür olan ehl-i m ürüvvet

3°

V e bu fethü n ta rih i hicretün y ed i y ü z y ig irm i altısın d a v â k i oldı (252). S u a l : B u fetih ler k im o ld ı (253), O sm an G a z i h a y a td a m ıy id i v e y â d e g ü l idi? C evab ; E sahh-ı kavi budur göndürdi.

kim hayatda idi.

Zîrâ kim oğlmı atası 45

S u a l ; Y a O sm an G a z i n içün va rm ad ı? C e v a b ; A n u n içün kim O rhan un dah i ik i oğlı o lm ış idi. V e hem O sm anu n dahi a ya ğ ın d a zah m atı v a r idi. Z a h m a t eder idi. V e hem e yid ü r idi. k im : “ O ğlu m O rhan benüm zam an u m d a şev k et b u ls u n ,, der id i (254). 5

, Nazım ■Şular kim .oğlı mukbil olmak ister Gel imdi ata oğla yoh göster Oğul dahi ala senden nasihat Nasihat kim ala olmaya kemter (255)^ Şular kim almadı pendi atadan Olan oldur bu halk içinde ebter.

24 üncü B âb 10

B u B â b O sm an G aziıiün, O ğlı O rhan G-aziye V a siyetin Bildürür. E v v e l e yitd i k im : “ O ğu l ! B e n ö ldüğüm v a k tin beni B u rs a d a sol G ü m ü şlü K u b b en ü n altın d a k o y a sın „ dedi. “V e b ir kim se k im san a T ^ n gn b u y u rm a d u ğ ı sözi söylese (256) sen anı k a b u l etm e,, dedi. “ V e ger b ilm e z sen T a n rı ilm in bilene (2 57) sor ,, dedi.

Nazım İbaret (258) bilmegün faydası noldı Hemin bil söz düzer âdemi oldı (,2Sgy Gerek söz bil, gerek bilme karındaş Asıl (261) gönüldeki niyyetün oldı. (260) “ V e bir d a h i san a m u ti' o la n la rı hoş d ut (262). V e b ir dah i n ök erlerüne d â y ım ihsan et (263) kim senün ihsanu n anun halım ın d u zağıd u r „ dedi.

25 inci B â b B u B â b B u y a n a d a K o n u r A lp ve G a zi R a h m a n ve A k ça K o ca H allart N o ld ı, A nt B ild ürü r.

K o n u r A lp , A k Y a z u y ı v e K o n u r A p a E lin i v e B o lı v e M u d u rn ı v i l â ve tin i m uk arrer etdi. V e döndi. V e gene K a r a Çepüşe (264) ve A b S u p iy a (265) geldi. V e G a z i R a h m a n ı an da k o y u b kendü gene gitdi. A k ça K o c a y ı K a n d ırıy a va rm ağ a. A n la ra dah i er kodı. M a k s u d la rı S a m an d ırıya v a r m a k oldı. E lh â s ılı b u n lar gece v e gündüz k â fir ile gâ h ceng ve gâh m ü dârâ etm ek oldılar. B ir gün Şam an d ıra tek vü rin ü n oğlı ö lm iş idi. B u k â firler m e yy itü n üzerine cem ‘ o lm ışlar. G a ziler dah i fırsa t b u ld ılar. K â f ir ler hisar önin deyiken basm ışlar. T e k v ü r i d u tm ışlar. Şam an d ıra hisarı feth olındı. T e k v ü rin i A yd o su n hisarın a iletm işler. “ G elü n ! B u te k v ü ri alun. H ısaru n u zı. bize verün,, dem işler. K â fir le r eyitm işler k i : “ V a ru n , bşşın ı kesün . E tin i bişürün. Y en ,,. Â h ır b u te k v ü r e yitm iş ; “ B e n i Ista n b u la iledün. B e n i anda satun,, dem iş. O rh an G a z iy e h ab ar gön dürdiler k im : “ B u te k v ü ri sa ta lu m m ı? V e y â ö ld ü rd ü m m i„ dediler. O rhan G a z i eyitm iş : “ Satu n . G azilere h a r d ık olsun,, dedi. G elm işler, Ista n b u la h a b ar gö n d ü rm işler. İstan b u l k â firle ri eyitm işler : “ N e ad am sata ru z v e ne hod aluruz,^ dem işler. C e m ‘ olm ış leşkerleri v a r idi. G öndü rdiler. D u tu şd ıla r (266). K â -

' firi basd ılar. E y ü kırk u n oldı. E lh â s ılı Şam an d ıra tek vü rin i Izn igim id te k vü ri satu n aldı. A k ç a K o c a geldi. Ş a m a n d ıra y ı hisar edindi. İsta n b u l ıte k vü riy ile v e A y d o s te k v ü r iy ile d â y ım ceng eder oldı. V e her v a k it (267) A k ça K o ca y ile . gaziler a t a rka sın d a n in m ezler idi. A n u n içü n k im İsta n b u l lek vü rin ü n çengi ek sü k d e gü l idi. A flu n içü n kim bu A y d o s h isarın d an T ü r k i sürm ek isterler idi. A k ç a K o c a etrafu n k ö y lerin i m u k arrer etm iş id i em n ü am âh ilen.

26 ncı B â b B u B â b A y d o s H isarı N e Su ret Îİe A lın d ı, A n ı B ild ürü r. M eğer T e k v ü rü n b ir k ızı v a r im iş. B ir gece H a zret-i R e s û l u lla h s a l/âllâhü ‘a ley h i v e sellem i düşin de görm iş. B u kız k e n d ü y i bir çu k u rd a g ö rür. B ir m ah b u b su retlü lâ tif k işi gelür. B u n ı . çu k u rd a n çıkaru r. G e y d ü g i geyeceklerin dahi çıkaru r. Y a b a n a a tar. B u n u n gövdesin i yu r. V e h a rir geyece k le r geyd ü rü r K ız u y a n u r. G ö rd ü g i düşe a cab a ka lu r. V e illâ bu gördü gi kişinü/7 h a y a li .kızun a k lın ı alur. G ece (268) v e gü ndü z (269) h a y a li gözinden v e gönünden gitm ez (270).

Nâzım A n un kim can gözi o dostı gördi

H am inden gördi v arın dosta v erd i

G önül şehrinde o dost kaldı an cak

F ik ir .d a ğıld ı aklın y ele verd i

T a 'a ccü b etm en anı a y a zizler •

A n ı kim görm edi can gö zi gördi

Â§ıkî ışkda ik i m a'n î v ard u r (2 7 1 )

B iri za h ir biri dost m a‘n î oldt

Ç ü n k im Vız h u dü şi gördi. K e n d ü ken d üye e yid ü r : “ B en ü m h a lu m ne oldı k im beni b u çu k u rd an çıkard ı. G a y r ı geyecek geydürdi. V e hem . durduğum yerden erdi (2 72 ). M a ‘lû m oldı kim benüm -halum b ir d ü rlü dah i dönse gerekdü r „ dedi. D öner, y ü r ü r idi. D â y ım bu h alı fik r edüb y ü r ü r iken n âg âh T ü r k gelü b ceng etdiler. H is a rd a ğ ıla r dah i cenge b a şla d ıla r. K ız e yid ü r : “ B e n dah i v a r a y ın (273) ceng ed eyin (274) „ der. G eldi, gö r di. O gördügi çu k u rd an çık a ra n k iş i b u leşkerün u lu sıd u r (2 75 ). K ız eyifd ü r : “ H a y ! B ild ü m h al neyirniş,,. F ilh â l evlerine va rd ı (2 76 ). R u m c a b ir kâ ğ ıd yazd ı. D ü ş m âcerâsm bilHürdi. V e d ahi e y itd i : “ G ö çü n . B u h isa ru n üzerinden gidü/i,,.. B ir gece t a 'y in etdi. V e eyitd i k im : “ İ 'tik a d etdü gün üz kişilerden b ir k a ç k işiler göndürün. B e n h isarı size vereyü m ,, dedi. V e b u kâğıd ı b ir daşa yap ışd u rd ı. C en g eder gibi oldı. O l d a şı atd ı. D a ş geldi. G a zi R a h m a n u n önine düşdi. G a z i R a h m a n gördi, b ir daş, üzerine m ektu b y a p ışd u n lm ış. H em an d aşı aldı. A k ç a K o c a y a iletd i. B i r ru m ca o k u r C277) kişi b u ld ılar. M e k tu b iç in d e k i’h a b arı bildiler. V e hem in an dılar. A k ç a K o c a eyitd i (2 78 ): “ G aziler! B u y o la b aşın ı k im d ü r k i k o y a , H a k y o lın d a bir nişan k o y a . V e ben dah i hem anun ile bile oIam „ dedi. İlerü geldi. G a z i R a h m a n eyid ü r: “ B e n hod hazıram ,,. K o n u r A lp d ahi e y id ü r: “ B u n a b ir h a l dahi edelüm ,,. S o rd ılar k im : “ N e d ü r. (279) ?,,. O l e y itd i : “ O tu rd u ğu m uz h isarı o d a u ralu m ,, dedi. K a b u l etdiler. H em ân dem (280) geldiler. S a F

m a n d ıray ı o d a y a k d ıla r. K endü İer göcdiler, gitdiler. A y d o s hisarın un k â fir le ri g a y e t §âd o ld ılar. T en e'ü m ler etm eğe b aşla d ıla r. K ız u n d a h i v a 'd e s i t a m a m oldı. H em an gece ile G a z i R a h m a n bir niçe g a ziyile kız dedügi yere geldi. K ız dah i in tizar (281) idi. K ız G a z i R a h m a n ı gördi. H is a r bedenine ip Bağladı. A ş a ğ a sarkıtd ı. G a z i R a h m a n filh â l ipe yapışdı.- Ş o l an k eb û t m isâl ip i d e vşü rü b ta rfe t ü l- ‘a yn için/ie h isa ra çıkd ı. K ız ile bu lışd ı. H isa ru n k a p u sın a va rd ıla r. K a p u c ıy ı p ara la d ıla r. K a p u y ı ağdılar. H a zır o lan gaziler k o y ıld ıla r. D o ğ rı tek v ü rü n sa ra y ın a va rd ılar. T e k v ü r geceden ferah olub so h b e t etm iş idi. Sarh o ş y a tu r idi. B o ğ a zın ald ılar. S a b a h o lın ca y a değin A k ç a K o c a dah i erişdi. H isa rı za b t etdiler. Nazım

Ş am a n d ıra yı y ık d ı üş eri gör

N e işler etdü rü r bi iş, eri gör

D ö k ü p k a n la r v e başlar oyn a d ıla r

B u ga ziler olan serverlerî gör (282)

C ih a n a doğrı geldi d o ğ n gitd i

Şol ok gib i duran (283.) d o ğn ları gör

N e re y e o k varu rsa m ecruh eder

O l okı atan u serverleri gör (284)

A ta n u atdu ran ga y re t eridü r

Ol arada olan m a zh a rla n gör

B u fethü n tarih i dah i y u k a rıd a k i tarihin de v â k i. oldı.

27 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im fe k v ü r i K ızıy ile N eylediler. 20

Ç ü n k im A lla h fa z lıy ile hisar feth olındı, te k v ü ri k ızıy ile G a z i R a h m a n a verd iler. O rhan G a z iy e gondürdiler. G a z i R a h m a n d a h i geldi. O rh an ı Y e n i Şehirde buİdı. H a b a r n eyise verd i. T e k v ü r i v e kızın ı v e m alın ı O rh an G a z iy e ‘teslim etdi. O rhan G a z i d ahi k ızı G a z i R a h m a n a verdi. G etü rd ü gi m a ld an dah i h a y li nesne verdi. V e bu zam an d a b ir K a ra c a R a h m a n dah i söylen ür. O l d ahi o G a z i R a h m a n u n neslindendür. OÎ dah i Ista n b u la h a y li iş edüb durur. T â anun zam an ın da Ista n b u ld a o ğla n cu k la r a ğ la sa la r k o rk u d u rla r id i k im : “ A ğ la m a ! K a r a c a R a h m a n ge liy ü rü r „ derler idi. H a y 'a z iz le r (285) ! B u m en âkıbı k im fa k îr y azd u m , v a lla h i cem i'isine İI7 m üm erdi. A n d a n (286) yazd u m . San m an uz k im y a b a n d a n (287) y azd u m .

Nazım B u öm ür seksen a ltı olduğm da

M uh am m ed H an B u ğd an a ağduğında

Ç ö zild ı sancağı (288) kösler çalın dı

G ön ilü b d e v let ilen gitdüginde

H ü cû m -ı d e v leti dutdı cihanı

D u ru b

M en â k ıb yazm ağ a d e fte r çıkard um 35

Istan bu ldan çıkduğın da

B e y a n etdüm nişanın bulduğum da

Y e d i h u tb e sekiz H a n B a y a zıd a (289) • O cum 'a gün ga za ya gitdüginde, , K a le m dutdum m en âkıbı k i yazd u m K u la k du t sen Â şık î dedüginde

28 nci B â b B u B â b A nt B ild ü rü r k im B u G aziler B u Yan a da N ey e M eşg u l O ldılar,

O rhan G azinürt anası A lla lı rahm etine vardı.- V e hem dedesi E d e B a lı d ahi kızın d an b ir ik i (290) a y öndin A lla h rahm etine va rd ı. İk isin dahi

B ile c ü k M sarın d a ko d ıla r. Ü c a y d a n sonra O sm an G a z i d ahi A lla h ra h m etin e va rd ı. A m m a S ö gü td e v e fa t eyled i (2 9 1). E m â n e te k o d ıla r. A n u n igü n k im O rhan G a z i B u rs a d a y id i. H a b a r va rd ı. H em an dem sürdi, geldi. A ta s m u n v a s iy y e tin dutdı. B u r s a y a getürdi. O sm an G a z i v a s iy y e t etdü gi kû b b en ü n (292) altın d a kodı. K a y ın a ta sm ı v e h a tu n ı M a lh u n ı O sm an ke n d ü e liy ile d e fn eyledi.

Nazım G ö n ild i b ir sefere dahi bu n lar

M ü cerred y a lın u z k im ge y e donlar

A t ı v a r bin d ügi sekiz a y a k lu

Ö nince çavu şıd u r g a y n onlar

U za k seferdürür y ak ın d a gelm ez

G eçer n içe y ıl u gün düz v e dü n ler

Y o lu n d u r m en zilün gör kand a erer

A şık î k im önünce gitd i anlar.

29 uncu B â b B u B ğ b A n t B ey a n E d er k im O sm an G a zi A lla h R a h m etin e K a v t ^ u ğm dan (2 9 3 ) Sonra O rhan G azi N e y led i, A m B ildürür. A ta s m ı b ild i k im fen â sa ra y ın ı terk etdi ve ol b â k î s a ra y ın k a b u l' e td i (294), ka rın d a şı A lâ a d d in P a ş a y ile . feir a ra y a geldiler. E m r-i (295) h â li n ey ise gördiler. O l zam a n d a A h i H a şa n v a r id i k im anun te k y e si de v a r dur. -B ursa hisarın da, beg s a ra y ın a y a k ın d u r. V e d a h i o l zam a n d a olan a zizler bile cem* oldı (296). O sm an un m a lı y a r m ı, y o k m ı d e y ü .sordılar. T e ftiş etdiler k im m iras o lm a b u ik i k ard aş arasın da. H em in b u fe h olın a n v ilâ y e t v a r an cak. A k ç a v e a ltu n hiç y o k . O sm an G azin ü n b ir sırta k tek elesi (297) v a r yen ice. V e bir y a n cu ğ ı dah i va r. D u zlu ğ ı, k a ş u k lığ ı dahi v a r . B ir,s o k m a n edügi d a h i va r. V e b ir k a ç eyücĞ a tla rı d a h i va r. V e b ir k a ç süri k o y u m dah i va r. Ş im d ik i zam a n d a B u r s a n evâh isin de y ü riy e n b e glik k o y u n andan dur. B ir k a ç ögrek (298) y u n d la rı dahi v a r S u lta n Ö nin de. V e b ir nice ç ift eyer d epü ngüsi b u lın d ı (299). A y r u k nesnesi buİm m adı (300). V e hem k a lm a d ı. O rhan G a z i ka rd aşın a e yid ü r : “ o en ne dersin?,, K a rd a ş ı A lâ a d d in P a ş a e yid ü r : “ B u v ilâ y e t h a k k u n d u r B u n a b îr ço b a n lık etm eğe p ad işa h gerek. B u v ilâ y e tü n h a lın ı göre v e b aşara. V e h em o na esbab dahi gerek. İm d i esbabı o ld u r k im b u y u n d la r padişahi-n o la. V e hem k o jo ın la r dah i p ad işah u n şöleninün esbabm dandur. İm d i bizü m m iras edecek hem üz v ir kin i m iras (301) edecek nem üz v a r kim kısm a t edevüz (302) „ dedi. O rhan G a z i e yid ü r : “ G e l im d i ol çoban sen 'A „ dedi. A lâ a d d in P a ş a e yid ü r : “ K a rd a ş ! A ta m u zu n d u ‘âsı v e him m eti sen ün iledür. A n u n içün k im kend ü zam an ın da ask eri sa n a koşm ış idi. İm d i ço b a n lık d ahi senündür „ dedi. V e hem b u azizler dah i b u b u y ru ğ ı (303) k a b u l etdi. O rhan G a z i e y itd i : “ İm d i sen b an a p aşa ol „ dedi. A lâ a d d in k a b u l etm edi. E y itd i ; “ K ite (304) o v a sın d a F u d u ra (305) derler b ir k ö y va rd u r. A n ı b an a ver „ dedi. O rhan k a b u l etdi. O l k ö y i o na verd i. A lâ a d d in P a ş a d a h i K ü k ü rtlid e bir te k y e y a p d ı B u rs a K a p lu c a k a p u sın içerü gird ü k yerde, b ir m escid h isa r içinde yap d ı. Y a n ın d a sâ k in oldı. T â b u z a m a n a değin e vlâ d m d an v a r idi.

’ 20

Bular birlikte hitdi oldı, işlet J Dürişdiler nizâm -ı İslâm içün. Nice zâhm urdılar ufuldılar hem. Esir satuhan u. hem. almadılar

N a z ı ht ■ Safalar şiirdiler çok yaz ve kışlar A kıtdılar kan u kesildi başlar Niceler dediler (306) kanı kardaşlar Olınmadr esir içün savaşlar

Ve Cihan hod gelmeg ü gitmek içündür Karâr etmez gelüb sûret olanlar B u sûret gölgesine kalma zinhar ‘Am el kim sen edersin ay karındaş İkisinden fariğ o l H akka dön kim Ve

N asihat aldı Orhan kardaşından Dahi aldı du‘â cümle velîden M irasdür du‘a almak ÂI-i Osman Â jık Paşa du‘â Orhana etdi

Lehû Ne yapsan akıbet yıkm ağ içündür Doğan gün hem geçe batmağ içündür Senünlen oyını utmağ içündür , Y a damu ola ya ugmağ içündür Yaradılm ış H akka dapmağ içündür . (307) Lehû D u'âlar aldı eş ü yoldaşından D u'âlar ister Orhan cümlesinden Fariglerdür bu halkun dünyesînden B ile G ök A lp nesli cümlesinden

30 u n c u B â b B u B â b O rhan G a zi P a d işa h O hnduğından Sonra N ey led i, A m B ild ü rü r.

K a td a ş ın a v e rd ü gin m uk arrer etdi. V e bu hînde A k ç a K o c a d a h i d ü n y e y i terk etdi. K a n d ın n evâh isin de b ir d ağd a m e za n v a r . K o n u r A lp d a h i a n u n gib i oldı. O rh a a G a z i b u b u çağu n san cağım oğlı S ü le y m a n P a ş a y a ve rd i. İn Ö m san cağın ı oğlı M u ra d G a z iy e verd i k im o l k içi oğlıdur. O rh a n G a z i leşkerin i aldı. İzin gim ide (308) va rd ı. A n u n içü n k im G a z i R a h m a n g e ldü g in d e b u c e m i'î k a z iy y e le ri a n a bild ü rm iş idi k im İzin gim id i (309) ne s u ret ile a lala r. K a ç a n k im leşk er ca m ‘ oldı, B u rs a d a n Y e n i Şehire çık d ıla r. Şiirdiler, G e y v e y e in d iler (3 1 0 ). O ğlı S ü le y m a n P a ş a y ı A p (3 1 1 ) S u y m d a b tıld ılar. A y a n (3 12 ) gö lin ü n kenarı A y d o s d a o la n g a z ile r geldiler. O rh a n ı ka rşu la d ıla r. Sürdîler, İzin gim ide (3 13 ) va rd ılar. A n u n sah ib i b ir haturt idi. İsta n b u l tek vü rin e ta 'a llû k ı v a r idi. A d ın a Y a la k o n y a (3 14 ) derler id i. Y a la k O v a sın u n sah ib iyid i. D eredek i h isa r anun- idi. V e hem b ir k a rd a g ı v a r idi. A d lim K a la y o n C315.) derler idi. Y u k a r u sırtd ağı h isar anun id i. Ş im d ik i zam an da T ü rk ana k o y u n H isa rı derler. B u n la r u n hisarın un üze rine T ü r k va rd ı. C er^ eder ik e n K a la y o n u n göksin e o k dokındı. Sesm edi, öM i. O rhan G a z i geldi. İzn igm id ü n üzerine kondı. H a tu n e y id ü r : “ B e n b u T ü r k ile ceng etınezin. A n u n iç ü n k im eger b u n la r b izd en öld ü rü rler is e ölen gitdi. Y erin d e k a la n d a n fa y d a ne? V e ger biz b u rd an ö ld ü rü rsev ü z (3 16 ) B u n la r u n ile k a n d ü şm a n ı o luruz. T â k ıy a m ete değin ceng e t m e k gerek (3 ,i7 )„ dedi. H a tu n u n (3 18 ) b ir y a ra r k işisi v a r idi. A n ı gön dürdî kim r “ A h d edelüm . B iz e ziyâ n u n u z d o k u n m a y a. H isa rı d a h i verelü m ,, d e di. O rh a n G a z i d ahi kab u l, etdi k im o l a v ra t h er nesi k im va rd u r, a la . D a h i h is a n teslim; ede. H a tu n gems h a b a r gö n d ü rd i kim. ı “ B e n gece çıkarırt.

V e illâ beni T ü rklerd en bekletsün „ dedi. V e hem anun gibi e td ilef. V e her k â firü n k im ih tiy â n v a r gitm ege v e y â du rm ağa, îh t iy â r İsendünün gerek o lsu n (3 19 ) dedi. İsk ele ye gem iler getürdiler. M u ra d la rm ca d o ldurdılar. O rh a n G a z i e yid ü r : “ S a k ın u n k im b u k â firle rü n b ir çöpi gitm esün k im M z ah d u m u zd a h â y ın o lm a y a v u z (320) „ dedi. E y le k im ahd id i, olındı. O rh a n G a z i d ahi h isa ra girdi. V e o l gaziler k im A y d o s d a o lu rla r idi, cem i‘is i İzin gim ide (3 2 1) geldiler. S â k in oldılar. O rhan G a z i, o ğ h 'S ü le y m a n P a ş a y ı İzin gim ide (322) getürd i. K ilise le ri m escidler etdi. V e b ir k ilis e y i dâh i m edrese etdi. E la n şim di dahi m edresesi va rd u r (323). K a r a M u rs a l derler id i, bir b a h ad ır er v a r idi. Ö l kenarı an a tım a r verd iler. V ilâ y e t i tım a r . üjegdürdiler. T ım a r erlerini ken ara getürd iler kim Ista n b u ld an gem i çık u b v ilâ y e te ta 'a d d î etm esünler (324). V e YalaTı O v a y ı d a h i tım a ra verdiler. V e bu A k ç a K o c a y ile o lan gazileri bu v ilâ y e te cem ‘ etdiler. E rm en B a z a Tinı (325) Y a h ş ılu y a (326) verdilej-. K a n d ın v ilâ y e tin i A k B a ş a (327) v e rdilfer. İm d i bu n laru n neslinden şim d i dah i va rd ü r. F a z lu lla h K a d ı k im G e gibüzede (328), tek ye si vard u r, o l A k ç a K o ca n u n neslindendür. V e K o c a E lin ü n v e A k Y a zın u n v e K o n u r A p a n u n v e B o lı v ilâ y e tin ü n v e b u cem i'isin ü n feth in ü n a slı ve h a k ik a ti b u d u r k im îa k îr şerh etdüm .

Nazım N ice ler bu cihana geldi gitdi

B en em dedi y a la n d a 'v île r etdi •

U n u d ıld ı adı anılm az oldı

Y e rin i b ir dahi y alan cı dutdı

S a k ın benem deyü ben m ağrur olm a

K i.

m ağrur

a k ıb e t

pegm anla

<329)

30 (330) gitd i

31 inci B â b B u B â b A n t B eya n E d er k im O rhan G a zi P a d işa h O ld u kd a n Sonra N e G ey d i V e N e İh d a s 'E td i k im O ^ 3 3 1) A ta sı Zam anında O lm am ış îd i, O rhan G a zi Zam anında O bndı.

Na-ztm B u âdem dü zdi âlem de düzenler

B ilü r m isin n içün dü^di düzenler

Y a kehdün ün v e y â g a y n n u n ola

, B u riiyyetlen dü zer dü zgü n (333)

(332) N e d ü ^ e n eseri (334) k a lu r cihanda

düzenler V e lî âsâr k a lu r (335) k a ra dü zenler

O rh an G a z iy e k a rd aşı A lâ a d d in P a ş a e yid ü r : “ H a n u m ! E lh a m d ü lillâ h k im seni p ad işa h gördüm . İm d i senün dah i h ir le v ü k (3 3 6 ) leşkeriin y ev m en fey e vm e n z iy â d e o lsa gerekdü r. im d i senün askerün de (3 3 7) b ir n işa n ko k im (338) g a y rı askerde (339) olm asun,, dedi. O rhan G a z i e y i d ü r : “ K a rd a ş ! H e r n e k im sen eyidü rsin , ben anı "kabul ederin „ dedi. O l e y itd i : “ İm di, e trafd a ğı beglerün börkleri kızıld u r. Senün a ğ o lsu n „ dedi. O rh an G a z i em r etdi. B ilec ü k d e a k b ö rk işled iler (340). O rhan G a z i geydi. V e cem i' te v â b ii b ile a k börlt g eydiler. A n d a n O rhan G a z i leşkerin z iy â d e et m ek d iled i k im o l v ilâ y e td e (3 4 1) o la. K a rd a ş ı e yid iü r : “ A n ı k a d ıla ra d a n ış,, der. V e o l zam a n d a •Çandarlu C 343) K a r a c a H a lfl, Bilecüli: "kadısı o t

m ış idi. K a d ılığ ı (343) an a O sm an G a z i verm iş idi. V e O rhan G a z i z a m a n ın da dah i İznige k a d ı oldı. V e dah i îzn ik te n sonra B u r s a y a k a d ı o ld ı. O rh a n o ğh G a z i H ü n k â r zam am n d a k a d ı-a sk e r oldı. V e hem ve zir o ld ı. V e beglerbegi dah i oldı. V e b â k î ta fs il a şa ğ a b â b lard a gele in şa a llâ h u ta 'â lâ . V e hem E d e B a lın u n d ahi k a v m ıy id i (344). O n a dah i danışdı. E y id ü r : “ E id e n y a y a çık a r „ ( 3 45 ) dedi. O l v a k it a d am la ru n çoğı k a d ıy a rişv e t iletd i kim. beni y a y a y a z d u ru n deyü . V e hem a n la ra d a a k b ö rk g e y d ü r diler. , • S u a l : Y a enük adım y a y a y a n içü n dediler? C e v a b : S u lta n M eh m ed H a n oğlı S u lta n M u ra d zam a m n d a sefere g i d e r iken b it y a y a b ir it eniğin oğu rlam ış. E n ü k ıssı enügini b u lm ış. Y a y a y a eyitm iş : “ E n ü g im i sen m i d oğu rdu n kim o ğu rlarsın bire (346) en ü k yayB d eyü ben sögm iş. B ir g a v g a etm işler (3 4 7). H a lk o l sebebden ö tü rü e n ü k y a y a derler. V e d a h i b u rm a dülben d O rhan zam am n d a ta s n if olındı. D îv â n a gelecek beglerün burm a dülben d i o lm asa t a 'y ib ederler id i k im ; “ D îv â n â geldün. K a n ı b u rm a d ü lb en d ü n ?„ derler idi. Nazım

C ih a n her lâ h z a b ir n ev ’e go rin ü r

H a y a l ehli o n e v 'a y a (348) sü rin ü r

Sanvlr bu d u r kim ol m aksu d o lan lar

Y a aça r setrim (349) yah u d bü rin ü r

Cihanda hiH ü hü rm et b ö yle geçdi

K im i it gib i dalar k im i korın ur (3 50 ) .

D îv â n d a b u rm a dülben d g e y erler id i. K a ç a n k im sefere gitseler b ö rk geyerler idi. V e b ö rk ü n a ltın a şö v k ü le (3 5 1) geyerler idi.. S u a l : Ş e v k ü le (352) nedür? C e v a b -: Ş e vü k le (353) b ir ta k y e d ü r kim öni kısa, ardı uzun. İçinde deri k a p la ria r idi. V e d ahi Â l- i Osm anun- g a ra y ib le ri çokdur. F a k îr ih tis a r etdüm . A n u n içü n k in r o l zam a n d a om ik tizâ (354) e d er idi. V e b u z a m a n d a âdet buriı getürdi. Z a m â n -ı evve ld e üstâd ân e d a ra k la r v e h ü rm etlü s a k a lla r o lu r idi. P a d iş a h hışm etdü gin ün (355) sa k a lın kesü b eşeğe b in d ü rü rler idi. Ş im d ik i zam an d a ken d ülerün âdeti eşek oldı. B in ü b yü rü rler. S a k a lla rın hod kend ü e lleriyile keserler. V e b u s a k a l k ırk m a k .â d e ti k a d îm den F iren k d en k a lm ışd u r. F iren k d en .cünü p ışık la r alm ış idi. Ş im d ik i z a m a n d a m ü b a h oldı. A v r a tla r saçın keserler, erler sak alın .

32 nci B o b

35 ■

B u B â b A m B e y a n E der k im İz n ik N e Suret İ le F e th O h n u b A lm d t I ^ n t B ild ürü r. O

K a r a T e g in k i a lm ışla r id i v e b u İznige ol, h a v â le gib i v â k i o lm ış

idî. A n ü n içü n k im b u K a r a T e g in h isa rı için de o lan gaziler d a y ım İznigürr ^ k a p u sın a çd u rm a zla r idi. B eg'ayet a ciık d a n b u n a lm ışla r idi. A n u n iç ü a kim m em leketintleki k ö y le ri tım a r erlerine (356) t ım a r verm işler idi. V e 40 hiç veçh en m in elv ü cû h b u köylerün^ k â firin i in citm ezler id i k im h isa rla rı h a lk ın a z e v a d (3 57) ve rm ezler id î (35&)L V a k it o lu r id î k im M ü s ü lm a n la r

ile bile s a v a ş a v a r u rla r idi. İzn ik h a lkın a eyid ü rler id i kim : “ G elü n b îç â reler ! R a h a t olun kirn biz ra h a t olduk,, derler idi. Şehirü n h a lk ı göle b a lık a v la m a ğ a çıkm az olu p d u ru r idi. B a z ı k â firle r gazilere h a b ar verü rler id i k im biz g a y e t b u n ald u k derler idi. O l zam an d a cem i' v ilâ y e ti T ü r k a l m ış id i. T ım a r erinün elinde ta sa rru f olınu r idi. O rhan G a ziy e k â firle rü n h a lla n n ı bildürdiler. O l d ahi İzn igün üzerine geldi. K â fir le r dah i bir i ‘tim a d etd ü kleri k â firi gö n dürdiler k im : “ B iz iim ile ahd edün k im b izi kırm a y asız. G id en ü m ü z gide. D u ra n u m u z dura. H isa rı size teslim edelüm „ dediler. O rhan G a z i dahi k a b u l etdi. A n u n için kim m ü rü v v e t e fd a l-i gazâd u r dediler. V e hem b u m ü rü v v e t nicesine sebeb oldı. İsla m a geldiler. T e k v ü rin i İsta n b u l kap u sm d a n çıkard ılar. H em in kend ü v e h a lk ı g itd i bile. K a la n şehir h a lk ı v e sip a h i ekseri gitm ediler. O rhan G a z i tek v ü re ad am koşdı. G em iy e iletdiler. M u ra d ı o ld u ğı iklim e gitdi. T e k fü r kim ka p u d a n çıkd ı, O rhan G a z i Y e n i Ş eh ir kap usındari girdi. K a p u n u n . iç y a n ın d a b ir bağça va r, îk ü lo s (359) derler. G a y e t hûb m akam d u r, O rhan G a z iy i doğrı ol b a ğ ça y a iletdiler. B u şehirün k â firle ri k a rşu ' geldiler (360). K en n eh û p ad işa h la rı öldi, oğlın ı ta h ta geçü rü r gibi v â k i oldı. V e illâ h a tu n la r ço k geldiler. O rhan G a z i sordı k im : “ B un larurt erleri kan ı?,,. C e v a b verd iler k im : “ K ırıld ıla r. K im i cengden ve kir.ıi a c lık d a n ,,.' V e illâ g a y e t m ah bu bla rı (3 6 1) çoğ idi. O rhan G a z i gazilere üleşdürd i. E m r etdi k im : “ B u d u l a v r a tla r ı n ikâh edün. A lu n „ dedi. V e hem anun gibi etdiler. Şehirün d^hı m a ‘m u r evleri v a r idi. E vle n en gazilere verd iler. H a zır a v ra t ve hem evler o la, k im k a b u l etm eye? N azim ' H ırâm ân geldiler maihfcûbe R u m la r

G a zile r gönli yan d ı sanki m um lar

K a ça n k im b ağça içre geldi bu n lar

G a zile r dedi m elek ola bunlar

Y a n a ğ ı gülgûn u la 'lîn d u d aklar

O sîm în sak, o b ih in (362) sîm zin ah -

’ 15

1ar <363) M elek en varlu k ız la r geldi can lar

K i gördi k u l oldı gönül canlar

Ç em en üzre çü servi- sey ederler.

G ön üller gölgeye düşüb giderler

H ayâli gölgesi can gönlüm aldı

M u'anber zülfi büyı âklum aldı

N a za r atarlar u gam zelü tirle r

F e d â olur gören y ig id ü pirler

D im a ğla r m est eder ol m ü şk-bû lar

A k ılla r sayd eder ol R û m i hûlar

U ru m ca sö yler ü bize n az ey ler

S anasın n ey çala r çeng ü saz eyler

B u resm e ga ziler bunları gördi . B ile e vle r m ü k ellef n akd cinsler

K a n O rhan bunları g u zzâ ta v erd i . V e rild i gazilere cJdı ünsler

V e bu fethü n tarih i hicretün y ed i y ü z otuz birinde (364) v â k i olındı.

35 ünc ü B â b B u B â b Â n ı B eya n E d er k im O rhan G azi îz n ik d e (3 6 5 ) N ey led i, K im ü n İle M ü sa h a b et E td i A nt B ild ürü r. B ir u lu k ilis e y i câm i (366) etdi. V e bir m a n a sd ın dah i m edrese etdi. Y e n i Ş eh ir k a p u sı çıkd u ğı yerde (367) b ir im aret yap d ı. Y a n m d a H a cı H a -

sa n derler idi, b ir aziz v a r .idi. D edesi, E d e B a lın u n m ü rid iy id i. Ş eyh liğin i o n a ve rd i ve n esli ve nesebine. T â b u güne değin anun elindedür. İm aretü n k im k a p u sı açıld : v e ta 'â m ı k im pişdi, O rhan G a z i e v v e l ken d ü m u b â re k e liyilen üleşdürd i. Ç ırağ ın dahi e v v e l gece kendü y a k d ı M e d re sey i dah i M e v lâ n â D â v u d K a y s e ri derler idi, an a verdi. A n d a n so n r a T âce d d in K ü rd e verdi. K o n y a d a Sirâceddin Ü ru m in ü n şak ird iy id i. H itâ b e tiû i K a r a H o c a y a verd i. İzn igi ta h t edindi bir nice zam an. Nazım

O k ıtd ı (368) h u tb ey i O rhan-ı G a zi

O Osm an bin E r D u ğ rıl (369) nesli gazi

§ e r i‘a t güline gü lbü n ler oldı (370)

Ç ü doğdı şem s ü tâ b Orhan. G a zi

G a zâ y içü n k i ak b ö rk o geyü b d ü r

Y ü z i ağ i§i sağ O rhan G azi

N e geyse yaraşu r O rhan G azi

Â şık P a şa zam anın daydı gazi

34 üncü ıg

B u B â b A n ı B eya n E d er k im İz n ik F e th O lduğm dan Sonra Orhan G a zi N ey e M eşğu l O ld ı, T ım a rla n K im le re V erdi, A n ı B ild ürü r. İzin gim id i (3 7 1 ) O ğlı S ü le y m a n P a ş a y a k im verm iş idi, anı Y e n icey e v e G ö yn ü ğ e v e M u d u rn u y a h a v â le etm iş idi. B ir oğlı d ahi k im M u ra d H an G azid ü r, B u r s a san cağın an a verdi. A d ın ı-b e g san cağı kodı. K a ra c a H is a n em m ü si oğlı G ü n d ü ze verd i. O rhan G a z i kend ü cem i'i v ilâ y e tin e ’ nâzır oldı. O ğ lı S ü le y m a n P a ş a y ı D a ra k c ı (372) Y en icesin e gondürdi. V e ol v ilâ y e t' 1er cem i'i O rhan G azin ü n ad lin işitm işle r idi. V e hem her v ilâ y e ti k im a l dılar, an a adi ü d â d etdiler. A lın m a y a n v ilâ y e tle r dah i an laru n n eyled ü klerin i b ilm işler idi. S ü le y m a n P a ş a k im D a ra k lı Y en icesin e va rd ı, h isarı verd ile r ahd ilen v e âm ân ilen. G ö y n ü g i dah i hem çünân. M u d u rn u y ı dahi hem çünân. S ü le y m a n P a ş a dahi ol k a d a r a d i etdi k im cem i' ö l v ilâ y e tü n h a lk ı eyid ü rler id i k im : “ N o la y d ı, kad îm zam a n d an b u n lar bize beg (373) o la la r idi,,. V e ço k k ö y le r bu T ü r k k a v m ın ı gördiler. M ü sü lm a n oldılar. V e o l v ilâ y e td e ne k a d a r k im m ü lk ler va rd u r, cem i' S ü le y m a n P a ş a verd ü g i k a ra r üzerine durur.

55 İnci B â b B u B â b O rhan G azi K ara sı V ilâ y etin i F e th E tm eğe S ebeb N edür, A n ı B ild ürü r.

K a ra s io ğ lı ‘A cIân B e g v a r idi. O l zam an d a A lla h rahm etine vard ı. B ir o ğlı d a h i v a r idi. O rh an y an ın a gelm iş idi- A d ı D u rsu n B e g idi. B ir oğlı dahı a ta s ı y a n ın d a y id i. A ta s ı y a n ın d a ğ ı o ğlı v ilâ y e t istem ediler. O rhan G a z i y a n ın d a o lan o ğlın a h a b ar göndürdiler. H a cı E l B e g i derler idi, K a ra sıo ğ lın un bir ve ziri v a r idi. O ndan v e v ilâ y e tü n a 'y a n la rm d a n bile h a b ar geldi. B u n d a ğ ı o ğlan ejdd ür : “ H a n u m ! D u ru n (3 74 ). V a ra lu m . V ilâ y e te girelüm.r B a lı K e sri v e B e rg a m a ve E d rem id cem i'i n ev âh isiy ile senün olsun . K ız ılc a

D u z la v e M a h ra m ı (3 75 ) o ta r a fı (376) hana s a d a k a e t„ der. O rhan G azi d a h i U lu b a tı feth edüb gene tek v ü rin i içinde k o m ışla r idi. İm d i d o ğ n göl ba şm d an y ü rid i. V e Y e ly ü z i (3 77) aldı. V e A b la y u n d ı dah i aldı. K irm a s tıy a y ü rid i. V e o l hisaru n sah ib i bir a v ra t idi. R u m c a adına K ıle m a s to ry a (378) derler idi. V e bir k a rd a ş ı d ahi v a r idi. M ıh a lıc ı (379) derler idi. O rh a n G a z i kim o l v ilâ y e te y ü rid i, bu a v r a t k a rd a şıy ilen k a rşu geldiler. M ü b a la ğ a peşkeşler, getürdiler. Gerie y erlü yerinde kodı. Ü lu b a t tek vü rin d u td ıla r k im o l k â fir ah d ın a durm am ış idi. U lu b a t tek vü rin ü n işin bitürd iler.

Nazım A z iz H a k ahd edübdür (380) A d em

Sözü m dahi benüm hem âdem ilen

İlen D e d i cen n et v erem size

sözüm dut

S akın yü rim e iblis yıla n ilen

H a k u n v â 'd esi ahd oldı i canum

M e le k ü h a y v a n u hem âdem ilen

B u âdem ahdi b il kim 'ka n d an olm ış

B u d u r ahdun yolı (382) her âdem ilen

(381)

36 ncı B â b B â b A n ı B ey a n E d er k im V ilâ y e t-i K arasıda O rhan G a zi N e y led i A n ı B ild ürü r. B u la r kim B a lı K e sriy e va rd ılar, ond ağı o ğlan ka çd ı. B erga m a n u n h isa rın a girdi. Ü zerin e va rd ılar. O rhan G a z i y an ın d ağ ı k a rd a şı v a rd ı k im h isa rd a k a rd a şıy ile söyleşe. O k ilen vu rd ıla r. Sesm edi. Ö ld i. O rh an G a ziy e G a y e td e gü c geldi kim b u n lar bun un gibi iş etdiler. O rhan G a z i d ahi ça ğırtd ı kim ; ' “ E 1, v ilâ y e t ! B ilm iş olun k im em n ü a n jâ n ile v ilâ y e t şim den g e rü O rhan G a a n ü n d ü r,, d eyü hü km olındi. V e b u vilâyetü 'n h a lk ı dahi m u ti' v e m ü n k a d o ld ılar. V ilâ y e tü n ka d im leri geld iler, T ım a rlu tım arınd a m u k a rre r o ld ılar. V e bu feth ü n ta rih i hicretün y ed i y ü z o tu z beşinde v â k i o lm d ı O rh an G a z i elinde.

Nazım S ü rild i ted b iri K a ra sı gitd i (383)

Y a z ıld ı defteri O rhan dutdt (384)

B u çarh un ferzin i (385) atdı K a ra sı

Ç ü O rhan şâhı sürdi m at etdı

C ih an k en d ü yile (386) k a ld ı d o l a ş i

E c e l atın b in ü b kem endi (387) atdı

Dürüldi Karası defteri yandı (388)

Yeni defter ki gazi kâtib etdi (389) ,

Z7 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im O rhan G azi k im B u V ilâ y e ti F e th E td i Tım arı K im e V erdi ve O l H isardağı O ğlanun H a lı N o ld ı, Anı. B ild ürü r. Ç ü n k im H a k T a 'â lâ v ilâ y e t-i K a ra s ıd a h u tb e y i ve s ik k e y i O rhan G a z iy e m u k arrer etdi, p ad işa h oldi; K a ra s io ğ lı d ahi B e rg a m a hisarın dan ahd ile çıkdı. B u r s a y a göndürdiler. İk i y ıl diri oldı. Â h ır y u m r u c a k çıkard ı. A l-

la h rahm etine va rd ı. U lu oğh S ü le y m a n P a ş a y ı okıdı. K a ra s ı E lin i an a tim a r verdi. K e n d ü gene B u r s a y a geldi.

G en e b ir yen i celv e kıld ı (390) âlem

K i hüsn ü (3 9 1) zîb â ola bunda âdem.

T e c e llî .ey le d i nûr-ı sa 'â d e t

B eşaret yazd ı safh â ü zre a k lem (392)

V elîle r doldı vilâyet-i Karası

Sanasın Cüneyd yâ İbn-i Edhem

38 inci B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im Sü leym a n Paşa B u V ilâ y etd e (3 93 ) N ey led i, A n ı B ild ürü r.

H ele şim di göreliim O rhan G a z i B u r s a d a n eyler. D e v le t ilen kim geldi, im a ret y a p d ı. V ilâ y e tü n d ervişlerin i teftiş etm eğe b aşlad ı. İn egöl y ö re sinde, K e şiş D a ğm u h aralığın d a (394) . b ir niçe d ervişler gelm işler. A n d a m a k a m d utm ışlar. İçlerin de b ir derviş va r. B u dervişlerden a yrılu r. V a ru r, d a ğd a ge y icek ler ile yü rü r. V e ol D u rk u t (395) A lp an ı sever. D â y ım anurr y a n ın a g d ü r. A n u n ile m ü sâliab et eder. D ü rk u t {396) A lg p îr olm ış id i. O rhan un d ervişler teftiş etdü gin işid icek O rhan G a z iy e bir ad am gön dürdi k im ;“ B en ü m k ö y lerü in ya n ın d a bir nice derviş geldi. M u k îm oldı. A r a la rın d a bir d erviş vard u r. G â h gâh v a ru r. D a ğ d a geyicek ler ile gezer b ir nice gün. V e h a y li m ü b a re k kişidür.,, dedi. O rhan G a z i e yid ü r ; “ A c a b kim ü n m ü rid id ü r (397) ,, dediler. E y itd i : “ Soru n kendüden ,, dedi. G e l' diler. So rd ılar. E y itd i ; “ B a b a îly a s m üridiyin ,, dedi. “ S e yid E b ü lv e fâ ta rîk in d en in „-d ed i. E m r etdi kim : “ V a ru n ! D e rv iş i getürün,, dedi. G eldiler. D a v e t etdiler. 'G elm edi. D e rv iş d a h i h a b ar ısm arlad ı kim : “ S akın , O rhan d a h i gelm esün,, dedi. G eldiler, O rhan G a z iy e h a b ar verd iler. O rhan G a z i gene adam ğön dürdi k im : “ N iç ü n gelm ez? V e beni n içün k o m a z a n d a v a rm ağ a?,,. D e rv iş ce vâ b verd i kim : “ D e rv işle r göz eh illeri olurlar. G ö ze dürler. D ahi' v a k tın d a v a ru rla r k im d u 'â la rı m a k b u l olm a,,. B ir n iç e 'g ü n den sonra b ir k a v a k ağacın ı kop ardı. O m u zın a gö tü rü b (398) doğrı B u r s a "77 nun hisarın a geldi. P a d işa h u n sa ra y ın a geldi. H a v lı k ap u sjn u n iç y a n ın d a b u k a v a k ağacın ı dikm eğe b aşlad ı. G ö rd iler (399). H a n a h a b ar ve rd ile r r “ O l derviş geldi. B ir k a v a k ağacı dahi getürdi. K a p u d a d ikeyürü r,, dediler. O rhan G a z i çıkdı.- G ö rd i kim a ğacı d ikm iş. D a h i sorm adın H a n a e y i d ü r : “ T eberrü kü m ü zd ü r. O ld u k ça d'ervişlerün d u 'â sı sa n a v e neslüne m a k buldür,, dedi. H em an dem d u ‘â etdi. D u rm a d ı. D ö n di. G erü m ekân ın a v a r d ı (400). O k a v a k a ğa cı şim di dah i v a rd u r s a ra y kap u sın u n -için d e. G a yetd e b ü y ü k ağacdur. V e her gelen p ad işa h ol ağacu n k u rıcasın ı giderü r1er (4 0 1). A n d a n sonra O rhan G a z i dah i dervişü n ardın ca m ekân ın a va rd ı. E y id ü r : “D e rv iş ! B u İnegöl, n ev âh isiy ile senün olsun,, dedi. D e rv iş e y i d ü r.: “ M ü lk , m a l H a k k u n d ü r. E h lin e verü r. B iz anun ehli degülüz,, der. S o rd ıla r : “ E h li kim lerdü r?,, dediler. E y itd i : “ H a k T a 'â lâ d ü n y a m ü lk in i sizü n gib i h a n la ra ısm arlad ı. M a lı dah i m u 'âm ele ehline ısm arlad ı k im k u lla r ı b irb iriy ile m aisâlihin görsünler d eyü . 'B izlere gün yeni, n asib o la n n z ık dah i yen i,, dedi. O rhan G a z i e yid ü r : “ D e rv iş N o la benüm de sö zü -

m i (402) k a b u l etsen?,,. D e rv iş e y id ü r : “ Ş u k a rşu d a duran depecükden berü yercügez dervişlerü n h a v lısı olsun,, dedi. O rhan G a z i d a h i b u sözi k a b u l etdi. D u ‘â a ld ı. M e k â n ın a gitdi. Nazım U m îd üm du 'âd u r ehl-i du 'âdan M üessird ür nlçe nefes cihanda

D e d i H a k kim dilen m akbu l ed eyin

•

. D u 'â d u r bize em r olan H u dâdan D u 'â d u r evliya d a n , enb iyâd an

B u k a v li um dı canum ol nidâdan

(403)

O rhan G a z i o l dervişü n üzerine ku bbe yap d ı. Y â n ın d a te k y e y a p ıv e r di (404). V e dah i ,cum‘a m escidi yap d ı. Ş im d ik i v a k ıtd a üzerinde ih y â ölın u b beş v a k ıtd a p ad işa h la ra d u ‘â ederler k im d â y ım anarlar. O l z a v iy e y e G e y ik li B a b a T e k y e s i derler (405). V e a m m a geld ü k b u yan a .

jo.

39 u nc u B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im Sü leym a n Pa şa K ara sı V ilâ yetin d e N ey led i, K im ü n İle M a sâ h a b et etd i ( ) , A nt B ildarür. M eğer bir gün v ilâ y e ti s'eyr eder iken A y d ın cu ğ a geldi. T em â şâlığ ın a va rd ı. B ir ga rib b ia â la r gördi. B ira z durdı. V e hiç kim seye söyleme-di. E ce B e g derler idi, b ir lâ tif aziz er v a r idi. V e hem h a y li b a h ad ır a n ılu r idi. S ü le y m a n P a ş a y a e yid ü r : “ H a n u m ! T efe k k ü re vard u n ,, (407) der. S ü le y m an P a ş a e y id ü r : “ B u denizi geçnşege fik r ed erin .-Şö yle geçsem k i (408) k â firü n h a b a n o lm a sa (409),, der. E ce B e g ve G a z i F a z ıl e yitd ile r : “ B iz ik im ü z geçelüm . H a n u m gö rsü n (410 ),, dediler. S ü le y m a n P a ş a e yid ü r : “ N e yerden geçersiz?,, der. E y itd ile r : “ H an u m ! Y e rle r va rd u r k im y a k ın dur. G eçecek yerlerdür,, (4 1 1 ). G öçdiler. O l yere v a rd ıla r kim o l y e r -v ir a n ca hisardu r. G öreceden a şa ğa deniz k en arın d a (4 12 ) C im b in ü n ,karşu sın d a tezcek E ce B e g ile G a z i F a z ıl b ir sa l çatd ılar. B in d iler. G-eceyile C im bi (493) hisarın un n evâh isin e çıkd ilar. B a ğ la n n u n arasın da b ir .k â fir ele girdi G etürdiler. S a la k o y d ıla r. ‘A lessa b a h (4 14 ) S ü le y m a n P a ş a y a getürdiler. S ü le y m a n P a ş a bu k â fire bir k a fta n geydürdi. B a ş ın a bir şab k a verdi. V e beline k u şa k verd i. A y a ğ ın a a y a k k a b ı dah i verdi. K â fir i dönatdı. K â fir e e y itd i : “ Sizü n h isaru n u zd a (4 15 ) y e r v a r m ıd u r kim k ü ffâ r d u y m a d a n içine girevüz. B iz i kim se görm eye,, (4 16 ) dedi. K â f ir e yitd i : “ B e n sizi şö y le iled eyim k i kim se görm edin sizi h isa ra k o y a y ın (4 17 ) „ d e di. T ez bir nice (418 ) d ahi sa l ça td ıla r (4 19 ) S ü le y m a n P a ş a yetm iş, se k sen y a r a r er (420) aldı. G eceyilen geçdiler. B u k â fir d o ğ n C im b i h isarın un bir ters d ö kecek y eri v a r idi, b u m ü sü lm an ları an da iletdi. H em in (4 12 ) and an h isa ra gird iler (422). K â firle rü n dah i ekseri d aşra b a ğların d a v e h arm a n la n n d a y id i. Z irâ o l v a k it h arm an v a k tıy id i. E ih â s ılı h isarı ald ılar. K â firle rin i in citm ediler. B e lk i k âfirlerin e dâh i ih san lar etdiler. İçinden b ir k a ç beliü ce kâ firle rin d u td ılâr. B u hişaru n lim o n ın d a (423) gem iler v a r idi. O l gem ilere ko y d ıla r. K a rş u d a o tu ran leşkere iletdiler. E ih â sılı ol gün ik i y ü z -

40?

’ IS

den ziyâ d e ad am geçürdiler. E ce B e g hisaru n a tla n n d a n bindi. B u la y ır y a n ın da A k ç a L im o n (424) derler id i bir lim a n v a r idi. A n d a ğı gem ileri y a k d ı. A n d a n sürdi. G en e h isarın a geldi. B u C im b in ü n lim o n ın d a o lan gem ileri h ıfz etdiler. D u rm a d ılar. A d a m geçürdiler. E lh â s ılı leşkerün ekserini y a n la n n a getürd iler (425). V e bu kâfirlerd en h iç k im sen ey i in citm ediler. B e lk i bu n lara istirn âletler verd iler k im em n ü âm ân b u ld ıla r. H a tu n la rın v e kendülerin d a h i b egayet hoş d u td ıla r (426). B u k â firle rü n gem icilerin gem iye ko y d ıla r. K en d ü ler üzerlerine durdılar. D a h i h a y li a d am geçürdiler. E lh â sılı b ir ik i günün içinde (427) ik i-b in er geçürdiler (428). B u C im b i k â f ir leri b u gaziler ile m ü tte fik o ld ıla r (429). Y ü rid ile r. B ir gece, A y a Ş ılo n y a (430) derler idi, b ir h isar dah i v a r idi, anı dah i aldılar. E h l-i İslâm e lin de h isar ik i oldı. B u n u n h a lkın ı dah i istim âletled iler. B u ik i h isarı b erkit. diler. H a y li a d am la r dah i A y d ın cu k d a n gem iyile geldiler. S ü le y m a n P a ş a eyid ü r : “ B u h isa rla rd a n sip ah i o lan k â firle ri çıkaru n. E v le riy ile K a ra s ı E lin e iled ü n kim b u n lard an âhırı bize bir fesad değm eye,,. V e hem eyle e t diler. B ir ik i a y b u h isarları m uh kem berkitdiler. D u rm a d ıla r. H er yerden h a tırı o lan ı getürdiler. B ir gün G elib o h n u n k â firle ri cem ‘ o ld ı b un larun üzerine gelm ege. H em an b u n lar d ahi ka rşu la d ıla r. U ğ ra ş oldı. K â fir i sıy u b kırd ılar. H isa ru n ka p u sın yap d u rd ıla r. Y a 'k u b E ce ye v e G a z i F a z ıla y o ldaş k o şd ıla r (4 3 1). B u n la rı G e lib o lıy a havâi© etdiler. G ece ve gü ndü z bun 1ar G elib o lı k â firlerin e hu zur verm ez oldılar; İskelesin e d ahi gem i ko m az o ld ıla r k im çıka. B u ik i ga ziye h a y li y a r a r ga zile r ko şd ılar. V e b u G elib o lı u cın d a a n la n ko d ılar. B u la y ırd â sâk in oldılar. Nazım

G a zile r geçdi k â fir m ülkin e hoş

N ic e k â fir sa ra y ın e td ile r bo§

Ç ü R û m E lîh e kirn geçdi S ü leym an

G a zile r ıb n ğ ı hep oldı mücü§

G üm üş altun çoğ oldı ellerinde .

M e lâ le t gitdi oldı cüm le bîhuş (432)

40 ıncı B â b 30

B u B â b A m B ey a n E d er k im B un dan Sonra Sü leym a n Paşa N e T ed bir E td i ve N ey e M eşg u l O ld ı A n ı B ild ürü r. A ta s ı O rhan G a z iy e h ab ar gön dürdi k im : “ D e v le t lü ! H im m etün de (433) R u m E lin i feth O lm aklığa sebeb olm d ı (434). K â fir le r i g a y e t zebun ölın d ı (435). İrndi şö yle m a lû m o lm a (436) k im b u ta r a f d a (437) feth o lınan h isarlara, v ilâ y e tle re rna'm ur o lm ağ a eh l-i islâm d an çoğ ad am gerek.A n u n içü n k im bu feth o lm an h isarlara k o m a ğ içün v e hem y a r a r gazi y o l d aşlard an göndürünüz,,. O rh an G a z i d ahi b u sözi k a b u l etdi (438). K a ra s ı v ilâ y e tn ie göçer A ra b (439) evleri gelm iş idi. A n la rı sürdiler. R u m E lin e geçürdiler. B ir nice zam a n G e lib o lı n evâh isin d e sâ k iiı o ld ılar. . S ü le y m a n P a ş a d a h i y ü rid i. T e k v ü r D a ğın u n ken arın a va rd ı. B u ld u ğ ı h isa rla rı k im in m ü d â râ y ile dapd urdı. V e k im in y a ğ m a y ile n aldı. O d G ö n elek (440) h is a rın ı u c edindi. H a y ra b o lı v ilâ y e tin e yü rid iler. Y e v m e n feyevm en durm adın K a ra s ı v ilâ y e tin ü n h a lk ı gelür o ld ılar. G elen leri y u r t tu tu b (4 4 1) ga zâ y a m eşgu l o ld ılar. E lh â s ılı ask er-i İslâm a rkalan d ı. K a n k ı ta r a fa v a r s a la r (442) k â firle r önlerine d u rm az oldı.

Na Süleyman geldi dünyaya Süleyman Bırakdı velvele kâfir Eline §u dey (443). kurtıla Süleyman elinden V e gerçe cümle ömri habsde kaldı

zım K i kâfir devlerine verm ez aman -K i Türkün oldı bu gün devr ü zaman G elüb Süleymana getüre iman • . • Heman devligidür kendüye kalan

41 inci B â b B u B â b K o n u r H isarını N e Suret î le A ld ılar, A n ı B ildürür. K o n u r h isa n h u n tek vü rin e K & lak o n y a derler idi. H a y li ba h ad ır k â fir idi. T ü r k kim R u m E lin e geçdi, o l k â fir h iç a t a rkasın d an i.nmedi. V e bu ta r a fd a k im G e lib o lıy ı Y a 'k u b E ce h isa r edüb «girdürler ıdı (444). O l k â f ir b u n lara d â y ım g a y e t ezâ ve rü r id i (445). G â h gâh b u n lard an ad am d ah i a lu r idi. B ir gün S ü le y m a n P a ş a d üydı. G a zileri m ütenebbih etdi. V e b ir k a ç y a r a r m arto lu z (446) 1a r v a r idi. B u k â firi ç a şu tla d ıla r k im yine h isa rd a n çıkdı. N iy y e ti b u k im v a ra , gerü G e lib o h yöresiu de ad am k a rv a y a . S ü le y m a n P a ş a y a h a b ar oldı. H isa ru n her y an ın ba ğlad ıla r. B ir nice yerde b u sı ko d ıla r. V a rd ı, bu k â fir y in e k a rv a d ı, bir T ü r k d u td ı (44 7). G e ne kend ü hisarın a dön di (448). G a z i F a z ıl b u k â firü n ardın a düşdi. K a ç a (449) geldi k im hisarın a gire. H em an bo ğazı ele verd i. H a y li k â firle r dah i bileşin ce v a r idi, gaziler kırd ılar. T e k v ü r i h isara k â rşu getü rd ilen T e k y ü rü n d a h i h iç k im sesi y o ğ id i (450). H isa rı v e rm e y e y id i (4 5 1)--H is a rı S ü ley m a n P a ş a y a verd iler. H em an dem tek vü rü n başın ı kesdiler. V e gol n es ne k im p ad işa h a gerekliiyid i, a ld ılar. O l k i gazilere lâ yık d u r, gazilere üleşd ü rd iler (452). H isa rd a H a cı E l B e g iy i ko d ılar. V e b u ta r a fd a n G elib o h te k v ü ri gördi k im her ta ra fın ı (453) T ü rk -a ld ı, kendü dah i ahd ilen verdi. B u dedügüm y erler bir y ıld a tam a m fe th olındı. Y a 'k u b E c e y e ol v ilâ y e ti tım a r verd iler. O l v ilâ y e t m ü sü lm an lık oldı. G a z i F a z ıla d a h i b ile verd iler. Ş im d ik i hînde G a z i F a z ıl, E ce O vaSınun berü u cm d a y a tu r. M e za rı v a rdur. V e hem Y a 'k u b E cen ü n dah i o l v ilâ y e td e d ü r kabri. N a z ı m ' K apu kim açdı müfettih ül-ebvâb F azıl ve hem Ek:e öldı oha bâb Girim oldı saraya hem hazîne (454) Gerekdür H m Süleyman koya bevvâb

3®

42 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im G a zi E vrenüz, H a cı E l B e ğ î le N ey led i V e H em Süleym an P a şa D a h i N ey led i, A n ı B ildürür. H a cı E l B e g iy e K o n u n k im verd iler, G a z i E vren ü zi an a y a r a r y o ld a ş d u r d e yü ko şd ıla r. V ilâ y e t-i D im e to k a y ı v e ga y rı v ilâ y e tle r i ça lıp .çırpm ağa k o d ıla r (4 55). Y in e K o n u rı n evâh isin e gelürler idi. S ü le y m a n P a ş a dahi H a y ra b o lı v ilâ y e tin i ka p ar, ka zu r idi. G erü G a lib o lıy a g e lü r idi. B ir gün

a v eder iken bir ca n a v a r v u rd ıla r (456). B u ca n a v a r kaçdı. S ü le y m a n P a şa ardın a düşdi. A tın u n a y a ğ ı bir delüge geçdi. A t düşdi. S ü le y m a n P a ş a A lla ll hü km in e v a r d ı (4 57). V e b u e f'â lü n tarih i hicretün y ed i y ü z elli s e k i zinde v â k i oldı. V e b a zıla r eyid ü rler k im O rhan G a z i dah i o y ıld a v â k i o ld ı (458) derler. A m in a esah h -ı k a v i b u d u r k im oğlı andan ik i a y önden gitd i ( 4 59 ). Nazım Cihan bir köhne yer geçmege yoldur Ömür de tez geçer sanki o yeldür Benem deyü bu yerde da'vî etme Y alan söz söyleyen anla bu dildür Öni ağlar (460) sora ağlat nazar kıl B u ağlamağa de ne kal ü kîldür Süleyman ü D avud geçdi kamular Unuduldı işi ne bile bildür

43 üncü B â b B u B â b Â n ı B ey a n E der k im M u t ad H a n G a zi K ard aşı A lla h R a h m etin e Varduğından Sonra O N ey led i. A n ı B ild ü tü t. ■15

M ü ra d H a n R u m E lin e ‘azm edüp y ü rid i. D o ğ n B u r s a y a geldi. E y ü leşk er cem* etdi v ilâ y e t-i K a ra sıd a n v e kend ü vilâ y etin d en . C a n d a rlu (4 61) H a lil B ile c ü k k a d ısıy id i. V e hem İzn ik k a d ısı o ld ı.: V e B u rs a k a d ısı d ahi o lm ış idi. K e n d ü y ile âşin â o lm ış idi. A n ı k a d ı-a sk e r edindi. L a la s ı Şahın ı bile aldı. A zîm leşk er cfem‘ etdi. G eld i, G elib o lıd a n geçdi. D o ğ n B a n to z (462) h isarın a y ü rid i. K â fir i Ceng etm edi. H isa rı verd i. K â fir le r i gerü y erlü y erin e kodı. A n d an d o ğ n Ç o rlı hisarın a va rd ı. A n ü n k â firle ri m u ti' olm adı. Y a ğ m a çağırtdı. K â fir le r i h a y li bârı (? ) ceng etdiler. Â h ır tek vü rin ü n gözine o k dokındı. Zebun oldılar. G aziler d a h i h isara k p y ıld ılar. M ü b a la ğ a d o y u m 'o ld ıla r (463). A n d a n sonra h isarı d â h i y ık d ıla r. A n d a n M isin i (464) hisarın a v a rd ıla r. T e k v ü r i k a rşu geldi. B ir o ğlın ı d a h i bile getürd i. H isa rın un k ilid in d ahi getürdi. S u lta n M ü ra d G a z i H a n d ahi va rd ı. H isa ru n ü ze rine kon dı. T e k v ü r i d ahi m ü b a la ğ a p eşkeşler çekdi. H a n (465) dah i cem i‘isin i gazilere verd i (466). A n d a n sonra B u rg u s a va rd ılar. K â fir le r i k a ç m ış lar. H is a rı boş k o ıiıışlar. G a ziler d ahi h isarı o d a urdılar. Y a k d ıla r. K ü l

: 20

etdiler.

. . Nazın} Acabdur bu cihanda akl-ı inşân K im i kâm il rahat kimi noksan Bularda lûtf u hiddetdür karışmış Cahile hiddeti tez oldı burhan Şuna kim fazl-ı (467) H ak yoldaş Tecellî eyledi gönlinde îmân olupdur ■ Yaram az tezlik etmek her kişiye K i alpun sabrı olur ana âsân Y eri var sabr u tezligün karındaş Anun ehlini bul kim gide gümân

. 35

44 üncü B â b B u B â b A n ı B ild ü rü r k im H a cı E l B eğ İle G azi E v ren ü z N ey led iler, A n ı B ild ü rü r 40

■

H a cı E l B egi,

M eriç (468) k en arın d a

b ir k ü çü k (469)

bu rgu s aldı.

G ü n d ü z h isa ra girer idi; G ece sab a h a değin etrafü n kâ firle rin ra h a t etm ez idi. M eğer bir geçe D im e to k a te k v ü r i çıkrriış k im b u H a cı E l B e g iy i (470) l a r v a y a . H a c ı E l B e ğ i bun ı sezer im iş (4 7 1 ). T e k v ü r i g a fil etdi. (4 72 ). B o ğ a zın ele, aldı. H isa za y ü rid i. V e hem y a k ın v a rm ışla r idi. T e k v ü r i d u tdıla r. H is a r dibin e va rd ılar. îm d i ahd etdiler k im öldürm eyeler. O ğlı ve Tcızıyile ko yu vereler. H e r k a n caru d ile r ise gide. H is a rı verd iler. H em o n l a r d a h i b u ahdun üzerine o ld ılar. H a cı E l B e g i D im e to k a sarb hisarın feth ■etdi. V e b u y a n a G a z i E vren ü z d a h i K e şa n hisarın ı a lm ış idi. îp s a la y ı dögü b d u ru r idi. E h l-i islâm d a ta m a m su ru r v a r idi. Nazım Bulara fazl-ı H ak rahmet saçıldı Yöneldikleri yön bil H akka doğn V e ger çok dağ ve daş, beller geçildi

2 ehî devlet ki gu?zâta açıldı (473)

(474) C ih et-i dünya, ‘ukbâ cümle ma'mur ■Ne menzilgeh (4 7 5 )‘ ki H ak guzzât geçürdi V e ger E l Beg ve ger Evreni G azi D u ‘â bunlara bil makbul geçildi

45 inci B â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im M u ra d H an G a zi E dreneye V arub N e S a re i İle A ld ı (4 7 6 ), A n ı B ild ürü r. S u lta n M u ra d H a n G a z i B u rg u sd a n E s k iy e geldi (4 7 7 ). A n u n dahi h is a rın ı boş buldı. V e bu bir ik i ü ç (478) p ara h isa rı k im feth etdi, b u boş k a la n h isarlaru n k â firle ri (479) Edrenede. cem ‘ o lm ışlar id i (480). M u ra d H a n d a h i la la s ı Ş ah ın a leşker ve rd i (4 8 1). . E d ren eye göndürdi. H em in ki la la y ü rid i, k â firle r geldiler. A zîm leşk er ilen ka rşu la d ıla r. U ğ ra ş etdiler. A z îm ceng oldı. K â fir i sıy u b gerü, E d ren eye döndürdiler. V a rd ı, h isara g ir di. M u ra d H a n a d a b ir niçe baş göndürdiler. H a cı E l B e gi, G a z i E vren ü z geldiler. M u ra d H a n u n önine düşü p E d ren eye getürdiler. V e ol hînde M e riç s u y ı gayetd e daşm ış idi. Edrene te k v ü ri geceyilen b ir k a y ığ a girdi. K a ç dı. E n ü ze (482) gitdi. S a b a h kim oldı, h al d u y u ld ı (483). Şehrün kap usın açdılar. F eth olındı. Â detçe şehirün ta sa rru fm etdiler o l günde. V e bu fethün ta rih i hicretün y e d i y ü z a ltm ış birin de v â k i olın d ı S u lta n M u ra d G a z i H an elinden k im o l O rhan G a z i H a n oğlıdu r. Na B u fethi kim fütûh etdi Murad Han B u nesli H ak mu'în etdi imâna ' Muhammed ümmetinde bil bu hanlar B u âlün sevgüsi hayât-ı candur

zım Kopan nesi ile kopdı oldı hakan K i İslâm zâhir ola dökile kan Viran iklimlere bunlar ola can Bu âli sevmeyendür ehl-i ziyân '

46 ncı B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im M u rad H a n G azi Edrenede. N ey led i, A n ı B ild ürü r. Ç ü n k im d evlet ile han E dren e tah tın a oturdı, tala şı Şah ın a Z a ğ ra ta -

ra fın a ve F ilib e y e akın, verd i. E v ren ü z G a z i d a h i va rd ı, îp s a la y ı feth etdi. B u n la r y erlü yerinde u c begleri oldılar. B ir gün K a r a R ü ste m derler' id i, bir dânişm end geldi K a ra m a n v ilâ y etin d en . C a n d arlu (484) H a lil k im k a d ı-a sk er idi, ana geldi. E y id ü r : “ E fen d i ! B u n c a h a n lık m alı-.niçün z â y i edersin (485) ? „ der. K a d ı eyidü r.. “ O l m a l nice m aldur?,,. R ü ste m e y i d ür ■ : “ Ü ş b u esirler k im b u gaziler a lu rla r, T a n rı b u y ru ğm d a bunlarurt beşde biri hanundur. Y a n içün a lın m a z (486)?,, der. K a d ı-a sk e r, h an a a rz eyledi. H a n e yid ü r : “ T a n rı b u y ru ğ ı neyise et„ der (487). V e kendi G e lib o lıd a oturdı. H er esirden yigirm i beş a k ça aldı. V e b u ih d as ik i d ân işm en d ü n tedbiridür. B ir i C a n d arlu (488) H a lil v e biri K a ra m a n lu K a r a R ü ştem d ür. V e hem G a z i E vren ü ze dah i ısm arlad ıla r. A k ın u n d an çık a n esirün beşde birin a l dediler. A n u n kim -esiri beş o lm a y a , her esirinden y ig irm i beşer ak ca sın al dediler. V e b u tertib üzerine E vren ü z dah i bir ka d ı ta y in etdi. V e h a y li o ğ la n la r cem ' olındı (489). H a n a getürdiler. H a lil e y id ü r : “ B u n la r ı T ü rk e verelüm . T ü rk çe ögrensünler. B u n la rı dah i çeri edelüm ,. (490) dedi. V e hem anun gibi olındı. Y e v m e n fey e vm e n z iy â d e olındı. T a m am k i m ü sü lm an o ld ılar, T ü r k bu n ları niçe y ılla r k u lla n d ılar. A n d a n kap u y a getürdiler. A k b ö rk geydürdiler. A d ın ezel çeri iken Y e n içe ri k o d ı1ar. Y e n içe ri bun un zam an ın da v â k i oldı.

Nazım Gereklüdür Yeniçeri kapuda Bular mal oğlıdur hanlanna bil (491)

K i hanı gözleyeler her dapuda Irakdur gayrı çeri bil dapuda (492)

4 7 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er kim M u ta d H an G azi Bursaiya T e v e ccü h E td i (4.93), N ey led i, A n ı B ildürür.

L a la y a R u m E lin ü n begler begligin verd i. E vren ü ze b u ta ra fu n u ç la rın verd i. E l B e g i A lla h rahm etine va rd ı. So n ra han G e lib o lıy a geldi. H a lile p a ş a lık verd i. H a lil k i vezir oldı, H ayred d in dediler. G e lib o lıy ı geçdiler. B ig a ta ra fın a geldiler. M u ra d H an G a z i e y itd i ; “ A llâ h u T a 'â lâ bunı d a h i bize vere,, dedi. D u rd ıla r B u r s a y a geldiler. B ir kış B u r s a d a k ışla d ıla r (494). L a la , Z a ğra E lin i ve E s k iy i feth etdi.' E vren ü z G ü m ü lcin e y i fe th etdi.

48 inci B â b B u B â b Biğa N e Suret î l e F e th O lm d ı, A n t B ildürür. 35

B ir gün M u ra d H a n G a z i işitd i k im S ırf k â firle ri leşk er cem ' etm işler. E dren eye seğirtm ek (49S) isterler im iş. H a n d a h i leşk er cem ‘ etdi. Y ü rid i. B ig a n u n duşın a (496) geldi. E y id ü r : “ H a y gaziler ! H ele b u k â firle ri fe th edelüm . A lla h ve rü r ise andan e v v e l k â fire v a ra lu m ,, dedi. G a ziler d a h i

k a b u l etdiler. G e lib o h y a h a b ar göndürdiler. N e k a d a r gem i v a r ise anda, göndürün. G elsü n dediler. V e hem A y d ın c u k gem ileri dah i g d s ü n dediler. E lh â s ıl .h ay li barı gem i geldi. B ü gem ilere d ahi a d a m la r k o y d ıla r. K o rıd a u v e denizden y a ğ m a d u r dediler (498). H u çu m etdiler. F e th olındı. K â fir ü n h o ryad ın ı kırd ılar. D işilerin v e o ğ la n cu k la n n esir etdiler. G a z ile r ga y etd e d o yu m oldılar. K ilisele rin m escidler etdiler. V e eırlerine m ü sü lm aıila r sâk in oldılar. (499). V e bu feth ü n ta rih i hicretüri y e d i y ü z a ltm ış altısın d a v â k i olm d ı (500). V e bu k a v ım h a y h zam a n durdılar. Zin degân îler olın d ı (50 1). B ir gece k â firle r geldiler. G en e (502) B ig a y ı oğu rlad ıla r. K â fir le r h a y li b e d -. b a h tlık la r etdiler. V e B ig a y ı bozdılar. G eldiler, şim d iki B ig a y ı anun yerin e kodılar.

• 10

49 uncu B â b B u B â b E dreneye S n i G eld üğin B ey a n E der (50 3). S ırf k â firi k i cem ' o lınm ış idi, şiirdiler, E dren eye y a k ın geldiler. Ş ah ın L g la dah i hazır o lan gaziler ilen karşuladı; A h şa m k a ran u sın d a d a v u lb a z k ak d ı. A l ile getürü b a l ile k â firü n üzerine uğradı. K â f ir konm ış, o tu ru r idi. H em in k i d a v u lb a z ü n in işitd i, k â fir biri birin e dokin dı. A tla rı boşandı, kaçd ı. K â f ir b iri birin kırdı. M eriç k e n a n n d a y id i. E k se ri s u y a d ö kild i. K ı rıldı. O ndan sehel k â fir k u rtıld ı. B a zısın y o ld a gaziler kırd ılar. Ş im d i o i y erü n ad ın a S ırf S ın d u ğı derler. K â f ir h elâk oldı, gitdi. H a n d ahi işitd i kim k â fir m ünhezim oldı, dön üb h an gerü d evlet ile gene B u r s a y a geldi. O ğ la n la rın (504) sün net etdi. B u r s a d a ken d üye (505) im â ret yap d ı. V e im a ret üzerine m edrese yap d ı. Y en i. Şehirde • bir dervişe P o stîn p û ş derler idi. A n a b ir z â v iy e y a p d ı (506). B ilecü k d e bir cu m ‘a m escidi yap d ı. B u rs a h i sarın d a kendünün s a ra y ı kap u sın d a bir cu m 'a rnescidi (507) yap d ı. V e K a b lu c a d a bir im â ret üzerinde bir m edrese yap d ı.

50 ncj B â b B u B â b A m B eya n E d er k im M u ra d H an G a zi G erm iyan oğlıyilen N ice (50 8) D ü n ü r O ldılar, A nt B ild ürü r. G erm iy an o ğ lı ke n d ü y i gördi k im gayetd e p îr oldı, o ğlı Y a ‘k u b B e g i okıdı. Y a n ın a getürd i. E y id ü r : “ O ğu l ! D ile r isen (509) k im b u v ilâ y e t s-lr zün elünüzde (510 ) k a la , O sm an lu y ile b irlik edün,, dedi. “ V e kızu m u n b i rin i anun oğlı B a y a z ıd a verün,, dedi. İsh a k F a k ıy ı elçi gön dürdüler. M u ra d H an G a z iy e g e ld i.'E y ü a tla r peşkeş getürdi. O l zam an d a a ltu n (5 1 1 ) , g ü m üş az id i (5 12 ). D o n u zlıd a alem lü a k (5 13 ) bezler, o lu r idi. H il'a t an ı ge'yd ürürler idi. ■S ırta k tek ele d ikerler idi. A la Şehirü n k ızıl iv lâ d isin (514.) sin cef (5 1 5 ) ederler idi. H il'a t anı geyd ü rü rler id i. İsh ak F a k ı kim geldi, D o n u zlu n u n o bezlerinden bile peşkeş getürdi. V e hem e y itd i : “ K ızu m u zı alun oğlun B a y a z ıd H a n a . V e h em k ızu m u za bir k a ç p ara hisar verelü m cihazın a d u t a ,, dedi. M u ra d H a n G a z i dah i k a b u l etdi. K ü ta h iy y e y i v e S ıin av ı, ve E ğ r i G ö zi v e D a v ş a n lu y ı, b u bir k a ç p ara h isarları kızın a cihaz verd i. K a v il v e k a ra r m uh kem o lm dı (5 16 ).

F : 9

51 iner B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im M u rad H a n G azi, O ğlm ı E v erib D ü ğ ün E td ü ğ in B ild ü rü r k im O l G erm iyânoğIm un K ız ı S u lta n H atu ndu r k im O ğlı Y ıld ırım H ana A lıv erd i ( 5 1 7 ) , D ü g ü n in B a y a n Eder. 5

E s b â b ı ta m a m olm d ı (5 18 ). E tra fu n beglerine o k ıy ıcıla r göndürdiler. K a ra m an o ğlıtia v e H am id o ğIm a ve M en teşeo ğlın a v e S a ru H anoğIm a ve K a sd a m o n ıd a (5 19 ) îs fe n d iy a ra v e M ıs ır su k a m n dah i o k u d ıla r. V e kendü vilâ y e tin d e o lan sa n ca k beglerini de o ku d ılar. E vren ü z G a z iy e dah i gel d e diler. A n d a n sonra düğüne b a şla d ıla r. E tra fu n elçileri geldiler. B eglerden sag u la r getürd iler (520). E y ü a tla r ve k a ta r ile (5 2 1) d eveler v e e n v â ‘ ile a c â y ıb v e g a râ y ıb nesneler getürdiler. V e her k işi âd et üzere peşkeşlerin çekdiler v e m ertebesine göre (522) otu rd ılar. M ıs ır su ltan ın u n elçisi dah i geldi. 0 1 dah i saçu sın ı çekdi. C e m i' elçilerün üzerine y e r gösterdiler. O tu rdı. B u n la r ta m a m o lu b o tu rd u k d a n sonra icâzet (523) o ld ı (52 4 ). K e n d ü san cağı begleri geldi. M erteb elü m ertebesince peşkeşlerin arz etdiler. A m m a E vren ü z G azin ü n d a h i p eşkeşleri ilerü geldi : Y ü z k u l v e y ü z kız o ğlan c â riy e ; v e on oğlan u n elinde on gü m üş teb si; ici do lu filö ri; onınun elinde d a h i on a ltu n teb si; ic i do lu istev re t; v e seksen inün elinde gü m ü ş m a şra b alar, m ücüş (525) ıb n k la r. E lh â s ılı bu ku llan an birin ün eli boş degül. V e b u cem i' etrafd a n gelen elçiler hayretd e k a ld ıla r k im b u han un b ir k u lı b u n un gibi n i‘m etler ilen geldi. V e dah i M u ra d H a n G a z i gör k im dah i n eylese gerekdür. E vren ü z B egü n getü rd ü gi k u lı, k a ra v a ş ı b u etrafd an gelen e l çilere üleşdürd i (562). V e o l a tla r kim etçafun elçileri getürd iler id i (52 7), cem i'isin E vren ü ze verd i. V e o l filö rid en bazısın gerü E vren ü ze verd i. V e b a k îsin i ü le m â y a v e fu k a r a y a üleşdürd i. V e -k e n d ü y e hiç nesne a lm ad ı (528 ). V e niçeler m ü flis geldiler. G a n î gitdiler.

Na B u düğün kim M urad Han etdi kardaş B ir ay tamam yenildi dürlü ni'met Alemlü hil‘atin halk geydiler çok

K azan kaynadı çok koyun bişürdi ‘Atalar eyledi altun, ve akça R ızâ buldı kamu bu halk-ı âlem Düğün kim eyledi o Gazi Hünkâr D u ‘â etdüm o demden bu güne dek

zım . Y ayıld ı sofralar dökildi çok aş F akîr ü ganî ü hem yedi evbaş Donandı' hep yalıncak rind ü kallâş (529) .

Öküz kebabın ister oldı ferrâg Hocalar gibi oldı cimri kulmaş M elûl gitmedi halk olmadı savaş Y ü k idi (530) Aşikî bil sükkerı baş Ölünce ederem du'âyı yoldaş

5 2 nci B â b B u B â b A n ı B eya n E d er kim G elin G etürm eğe K im le ri G öndürdiler ve A ndan D a h i K im le r G eld i, A n t B ild ürü r.

E ren lerden B u r s a k a d ısı K o c a E fen d i ve k a p u ku lla rın d a n em ir alem A k S u n ku r (5 3 1) A ğ a k im anun evlâd ın d an şim di dah i vard u r, Ç a v u ş B a -

§1 S ü le Ç a v u şu n o ğlı T em ü r H a n Ç a v u ş v e k a p u ku lla rın d a n d a h i b in y a ra r sip a h i bile gön dürdiler (532). H a tu n la rd a n k a d ı'n u n h a tu n ı v e B a y a zıd H a n u a d a d u sı bile v e Ak- S u n ku ru n (533) lıa tu n ı bile idi, E lh â s ılı bir, i k i bin ad am bile gitdi. K ü ta h iy y e y e v a rd ıla r. V e hem G e rm iy a n o ğ lı d ü :güni K ü ta h iy y e d e etm iş id i (53 4 ). İzzet ile dü n ü rleri ko n d u rd ılar; K o n a k a ğ a la r ı getürd iler, b u n lara e y ü a ğ ırlık la r etdiler. V e o l k o n a ğ a getürenlere Iju n la r 'd a h ı a n la ru n gön üllerin g a y etd e h o| etdUer (53 5 ). K ız ı A k S u n k u l u n (536) h a tü n ıyile n B a y a z ıd H a n u n (53 7) d a d u sın a ısm arlad ıla r. G e rm iy a n o ğ lı d a h i çeşn igir b a şı P a ş a ç u k A ğ a y ı gelin ü n a tm yedm eğe bile gö n d ü rd i. H a tu n ın ı yen ge eyledi. V e o l v a 'd e edüb k ızm a verd ü gi hisarları b u n la ra Verdi. İçine er k o d ıla r. G elin i ald ılar. B u r s a y a getürd iler. P a ş a ç u k (538) A ğ a y ı B a y a z ıd H ü n d k â r k a y ın a ta sın d a n (539) d ilek etdi. K o y ı ■vermedi. K e n d ü (540) çeşn igir b a şı edindi. A n u n o ğlı A lv a n B e g d a h i çeşaıigir b a şı oldı. O A lv a n u n (5 4 1) o ğlan larin u n ü ci d a h i çeşn igir b a şıla n o ld ıla r . N eseb ü n esil ile O sm an , k a p u sm d a m u k arrer o ld ılar. N a z ım . -Cihan gâd u gama (542} bir yurt Nice hakanlara cihan gülüpdür (543) olupdur G elüb devran sürenler âlem içre H em an arzulan hayal kalupdur. Cihan halkı tamam murad mı buldı Nedür ol kim muradı olmayupdur X)oğar ağlar, ölür ağlar türedür , B u devran böylece bil düzülüpdür G ülerem sanur ol yanlış hayaldür -Ne gülmek var melale ermeyüpdür

(S 44 > V e b u d ü ğ ü n ü n v e K ü ta h iy y e n ü n feth i ta rih i hicretün y ed i y ü z seksen iiçin d e v â k i olm d ı (545)-

53 üncü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im V ilâ y e t-i H a m id i M u ıa d H a n G a zi N e S u ıe t İle A ld ı, A n ı B ild ü ıü r. 0 1 dügi^nde k im H a m id o ğlın u n elçisi gelm iş idi, anun ile bir v a ‘de olın m ış id i k im H a m id o ğ lı H ü se y in B eg, v ilâ y e tin i M u ra d H a n G a z iy e s a ta y id i (546). İm d i o l ahdun üzerine M u ra d H a n G a z i y ü rid i. K ü ta h iy y e y e çıkd ı. H a m id o ğ lı d a h i b ild i k im ken d ü ye gelür, ad am göndürdi. E y it d i k im ; “ B e n ol ahdun üzerine dururın (547) „ dedi. A k Ş eh iri v e B e g Şeh irin i y e Ş e yd i Şehirin i v e Y a la v a c ı v e K a r a A ğ a cı v e Işp g rta y ı şer‘î m ektu b ilen s a tu b a za r olın d ı (548). M u r a d H a n G a z i d a h i a d a m la r göndürdi. S a tu n ald u ğı v ilâ y e ti za b t etdürdi. T a s a rr u f etdürdi. H isa rla rın a kendü k u lla r ın kodı. N e v â h isin dah i kend ü b e ra tıy ilen tım a r verd i. V e b u feth ü n ta rih i h icretü n y e d i y ü z seksen üçin de (549) v â k i o ld ı (550).

54 ü n c ü B â b B a B â b A n ı B ey a n E der k im M u rad H a n G azi L eşker k im C e m ' ■E td i, 01 L eşk er î le N ey led i, A n ı B ild ü ıü r. L eşk e r Ue G e lib o lıy a ^eldi. A n d a n doğrı M u ğ a lk a r a y a va rd ı. G a z i E v -

renüz, L a la Ş a h ın R u m E lin ü n leşk eriyile geldiler. E v rep ü zi Ş ah ın a k o sdılar. Y ü rîd iler. F ire üzerine va rd ılar. D e f'î F ire y i feth etd iler (5 5 1 ). B ıi ya/îada M u r a d H a n G a z i dah i geldi. Ç a ta lc a hisarın uır üzerine düşdi. K â firi çıkd ı. İtâ'^st etdi. H a ra ca m u ti' oldı. Ş a h m a habai" göndürdi. G e ld i. H ü n d k âra k a v u ş d ı CSSa)- In cügezün üzerinde P u lu n y a (553) d erler b ir h i s a r va r. T ü r k ona T a n rı Y ık d u ğ ı der. M u ra d H a n amırr üzerine va rd ı. V e o l v ilâ y e tü n h a lk ı k a çu b ona girm işler idi. B ir niçe gün e y ü ceng etd iler. Â h ır g 5 cdiler. M u ra d H a n eyitd i : “ M eğer bum' T a n rı y ık a ,, dedi. V ardılar,. D e v le tlü K a b a A ğ a ç dedükleri yere ko n d ılar. M u ra d H a n d a h i b ir kaba: a ğa ca arka sın verd i. O tu rdı. B ir lâ h za geed ükden sonra a d a m la r geldi b iri b iri ardın ca kim : “ H a n u m ! H a k T a 'â lâ k u d re tiy ile o l h is a r y ık ıld ı,, deyü. Şah ın ı göndürdiler. V a rd ı. M ü b a la ğ a m a l getürdı. A ltu n v e gü m ü ş te b s ile r v e filö rile r ve n a k id a k ç a la r b ile getürdi. H a lk ın ı gerü istim â le t île y erin d e k o d ıla r. H a y li altu n, gü m üş dâs (554) dah i b u ld ıla r (555) h a lk u n elin d e. G a ziler b a şla rın a geydiler. G ö rd ile r y a ra şu r. Ü s k ü f o zam a n d a b ü fıy âd o ldı. V e hem o l a ğa ca (556) k im han arkasın verm iş id i (5 5 7 ), han e y itd i': “ B u a ğ a ç D e v le tlü K a b a A ğacd u r,, dedi. V e ol a ğa ca v e ch -i tesm iye hanur» s 5 z£ o lu p durur. V e o l a ğa ç şim di dah i v a rd u r. K ü t ü k o lu p d u ru r (55.8). Y a m n d a CS59) b ir k u y ı d a h i v a rd u r.

Nazım Nefesdür Nefesdür Nefesdür Nefesden M übarek

padişahlardan nişane kim tülû‘ eder ağızdan kim du'âlar doğar andan yazılur dürli ma'ânî nefesi hantrn ne oldi

Nefesdür hükm eden handan divâna; Haberler söyledür her tercümâna K abul olur murad verür revana Nefesden anlanur gelür beyâna Bozar k a ra lan söyler zamâne

55 incî B â b B u B â b A nt B e y a n E der k im M u r a d H a n ( ğ6a) Edren&ye Vardtr N e y led i, A m B ild û rü r,

V eziri H a y re d d in P a ş a y a e m r etdi : “ V a ru n , Evrertüz ile o l v ilâ y e tle r i feth edün,, dedi. E vren ü z G ü m ü lcin e y i u c ediniben o tu ru r id i (5& 1). B ü rey i C562), îs k e te y e y i (563), M a ru ly a y ı, b u n la n fe th etm iş id i (564). H a racmı M u ra d H a n a gön dürür id i CS^S)- V e d a h i g a y n iklim e seg ird ü rler idi: D e lü (s&S) B a la b a n ı S erü zü n üzerine k o m ışla r idi. H is a r edüb o tu ru r idî. Ş a h ın k i va rd ı, K a v a la y ı, D ır a m a y ı v e Z ıh n a yı, Serü zi ve b u v ilâ y e t-. leri ferden ferden a h d îlen ald ılar. V e o l k im k a n û n -ı p a d işa h lık (567)^ n eyîse etd iler a ld u k la n yerîere. H a n a gön dürm elü sin i göndürdiler. G a z ile r e verm eK isîn verd iler. A n d a n so n ra srüridiler. K a r a fe jy e y e v a rd ıla r. ■ O l dahr cem i'î n e v â h îsîy ile feth olındı. V ilâ y e tle rîn i tım a r erlerine ü leşd ü rd iler. K â firlerin e h a ra ç ta y in etd iler. A n d a n d e v le t ilen gene h a n a geldiler. E v r e nüz G aziy e S e rü zi n c v e rd ile r.

N a Paşadur H ayreddih feth etdi iklim B u Â l-i Osmana hoş hizm et etdi. Paşa oldı kabul çün han 'yamnda Biliridi. Hayreddin kim o (568) vezirdür

z 1m Dülendi, rahat oldı bil her iklim B eğen d i hizm etin i E l ve ik lim K i lâzım dur ede kabul her iklim Düzildi tertib (569) bahşiş Ijeir iklim

K a b u l etdi am bil cüm le ik lim

te rtib

(570 )

ta sn ifin H a yred d in E td i

N içe yerlerde tertib (570) kapu açar V ezirde tertib-i erkân gerekdür

B u şimdi tertibe (571) bağladı iklim K i hayr-ı dîne koşana her iklim

56 ncı B â b B a B â b A m B ey a n E d er k im Şahın L a la k im Ö ld i, B e ğ ler B eğ liğ in ■ K a ra T em ü r D aşa V erdiler, O l eyledi, A n ı B ild ü rü ı.

E v v e l gön dürdiler k im S a ru h a n E lin d e göçer E l v a r idi, a n la n sürdi, S e rü z v ilâ y e tin e geçürdi. A n d a n sonra y ilâ y e t- i A rn a v u d a v e M a n a sd ıra y ö n e ld i. V e h a y li ask er ilen va rd u ğ ı g ib i M a n a sd ır m u ti' oldı. H a ra ç v a z ‘ olm dı. A n d a n geldiler. S e la n ik v ilâ y e tin i v u rd ıla r tâ K a r lı E lin e va rın ca . V e b u feth ü n tarih i hicrettin y e d i y ü z seksen yed isin d e v â k i oldı. B ir y d ta m a m olm ad ı. L a z u ğraşı d ahi v â k i olındı. A n ı dah i b e ya n edem in gâallah ü l - ‘azîz. Na B u çarh bir dahi devrân etmek ister K ılıçla r çalına kanlar dökile G aziler şehid ü kâfir kın la D ö n e bu âlemün tâli'i bu dem

zım Nediser ma'‘jûyîlen l>ize göster Sünüler ola leşker içre neşter Hanı şehid ede b ir hâyın ebter Neler ede göresiz .size ahter

5 7 nci B â b B u B â b A m B ey a n E d er k im M u ra d H a n G azi L a z K tra lıy ile N e Su ret İle n U ğraşduğunı (5 7 2 ) B ild ürü r. L a z k e n d ü M u ra d H a n a elçi göndürdi. E y ît d i ; “ G e l (373) ! K ü s O v a d a b u lu şa lu m . V e illâ sen d a h i o ğla n la ru n ı bile getür,, dedi. “ B en ü m b ir o ğ lu m va r. A n ı bile getü rü rin (574) „ dedi. “ H ele b u lu şa lu m , y a ceng edev ü z v e y â su lh edevüz (5 7 5 ). H a k k u n tak d irin d e her ne o lsa (576) gö rev ü z (57 7) „ dedi. V e illâ han a m ü b a la ğ a a rm a ğ a n la r gön dürm iş idi. V e Tcâğıdını “ K a rd a ş u m han,, d e y ü y a zm ış idi. V e d ahi e yitm iş id i kim (5 7 8 ): ‘E y ü y a ra ğ ile gel (579 ),, dedi (580). “ B e n dah i seni e yü y a r a ğ ile kargul a y ın (5 8 1),, dedi. A n d a n sonra M u r a d H a n Gazi, d a lıı ik i ö ğlın b ile a ld ı. B ir i B a y a z ıd H a n id i k im onun (582) elinde K ü ta h iy y e -ve l l a m i d E li san x:ağı an u n idi. V e b iri Y a 'k u b Ç e leb iy id i. A n u n elinde K a r a s ı san cağıyîd i. M u r a d H a n G a z i em r etdi k im cemi^ v H ây e tü n beglerî e y ü l e ^ e r cem ‘ ede le r . V e h a zır o la la r. Gel-eler.

Nazım ÇözUdi sancağ u çalındı kösler B u begler bir birin gör nice gözler Yüridiler ga?âya n iyy et edüb Bulışmakda u oldı şimdi sözler (583) G aziler kıldı at üzre namazı O han etdi H ak ilen çok niyâzı Dedi. H akka din ü İslâm senündür Itâ 'a t hazretâ (584). doğrı benümdür V e g e r ben bahr-ı isyan ile garkam İnâyet lutf u. hem ihsan senündür N iyâz etdi v e kâfire bulışdı İk i asker biri birine duruşdı

K â fir le r kim İslâm leşk erin gördiler, hem an. dem gönderlerini d o ğ ru ltdılar. Y ü rid ile r. S a ğ ta r a fd a n (585)- B a y a z ıd H a a durdı. V e so l tarafd a rt (586) Y a 'k u b Ç elebi, durdı. G a ziler d a h i tek b ir etdiler. K â fir e k a rşu y ü r idiler. İk i n am az o rta sın a değin ceng oldı. S a ğ k o ld a n B a y a z ıd H an , soL k o ld a n Y a ‘k u b Ç eleb i e yü ceng etdiler. L a z, Y a 'k u b Ç eleb i ta ra fın d a n y a n a v â k i oldı.. V e o l ta ra fu n leşkeri sındı. V e b u ta ra fd a n M u ra d H a n a k a r§u M ilo ş K ü p ile (587> derler idi, b ir k â fir v a r idi. S ü n ü sin (588) a rd ın d a s ü riy ü (589), şa b k ası elinde d o ğ n han a y ü rid i. G a z ile r k a rşu la d ıla r (590). E y id ü r k i ; “ G id ü n ! B en. el öpm eğe geldüm . V e hem beşarete geldüm . L a z ı o ğ lıy ile (5 9 1) d u td ılar. 'İgte getüri yü rü rler,, dedi. G a ziler fâ rig oldılar. H e m a n k im erişüb o l p elid oğlı p elid h an a y a k ın v a ru b gönderin, çevürdi. M u ra d H a n ı sancdı. T e z han un üzerine ça d ır d u td ıla r (592). V â k id e L a z o ğ ■ lın ı o ğ lıy ile d u tm ışla r idi. G etürdiler. H em an k im han un üzerine g e ld i, gördi k im h an ölm iş. D e d i k im ; “ H a y ! B iz ü m işüm üz b itm iş. N ed elü m ,, dedi. H em an am dah i o ğ lıy ile it gib i depelediler. A n d a n sonra B a y a z ıd . h a zır idi, s a n ca k dibin de ko d ılar. Y a ‘k u b Ç e leb i ta r a fı hod k â firi sım ış idi. G eld iler, e yitd iler : “ G e l ! B a b a n seni ister,, dediler. H em an k im geldi, a n ı da h i b a b a sı gib i etdiler; L a z ı o ğlıyilert getürd iler. A n la rı dah i h a llu h a lın a y etü rd iler. V e o l gece askere :^dırab düşdi. S a b a h k im oldı. B a y a z ıd H a n ı k a b u l etdiler. G ö cd iler, E jlren eye tev eccü h etdiler (593). V e h u m âcerânurs tarih i h icretü n y ed i y ü z d o k sa n birinde (594) v â k i oldı. Nazım

Yin e bir şekl ü gîve dutdı âlem. H avalar yeli ■ esdi âlem üzre Temâgâgâha geldi Â şıkî gör Y a sâni‘ sun'ma mazhar ne etd i

Teferrüc eder anı âkil âdem N içe nutk-ı nâtıklar oldı ebkem Eder sun'ı temâşâ olur epsem B u cem 'iyyete mazhar oldı insan.

58 net B â b 35

Bu. B a b A n ı B e y a n E d er k im B a y a zıd H a n k im T ahta Çeçdî,, N ey led i, A m B ild ürü r. L a z v ila y e tin e v e K ır a t O va. m a'denlerin e n tv â h is iy ile v e cemi* m a “deıdere b ü e a d am la r göndürdiler. . Z a b t etdiler; Ü sk ü b e P a ş a Y iğ it B e g t gön dürdiler kim o l İsh a k B egürr efendisidür. V e hem a ta sı gibidür^ A n ı göndürdiler; V id in e F iru z B e g i göndürdiler. E lh â s ılı L a z vilâyetin ü re ekserin fe th (595,) etdiler. Â h ır E d ıe n e y e geldiler. G a z i M u ra d H a n u n m e y -

y itin hod B u r s a y a gön dürm işler idi. B a y a z ıd H an , R u m E lin d ey ik e n K ^ ram an oğlı, H a m id E lin e h a ra m ilik etm iş idi. E v ren ü zi gerü Serüzde k o d ı1ar. V a rd ı V o d a n a y ı feth etdi. Ç etro zı d a feth etdi. V e bu y a n a F iru z B e g V id in d en geçdi, E fla k a segirtdi (596). V e h a y li d o y u m geldi. V e b u y a n a B o sn a vilâ y e tin d e P a ş a Y iğ it B e g m eşgul oldı. B a y a z ıd H a n a E d ren eye h a y li esir v e m eb lâğ getürdiler. B a y a z ıd H a n B u r s a y a geldi. B in â - y ı h a y ra ta (597) m eşgul o ld ı. C a m i yap d ;. M u k a b ilin d e (598) m edrese v e şehir ucm d a bir im â ret v e y a n ın d a m edrese v e b ir tım arh a n e v e z â v iy e -i E b û İs h â k iy y e yap d ı. V e K a r a D e m ü r D a ş ı E drenede k o d ıla r kim zîrâ begler begi idi. H a b a r gön dürdiler k im B u r s a y a geldi.

Nazım Lazun ma'denlerin zabt etdi insan K â fir kim hükm ederdi ma‘den üzre O kenzi H ak yolm a hare eden kim Yaraşur Â l-i Osman adi ü bedle

K e hare ede anı bir han u sultan Anun hâkimi oldı simdi bir han B ayazıd Handur ol erbâb-ı ihsan B u âli böyle sevdi Gani Subhan

59 uncu

ıg

Bâb

B u B â b A n t B ey a n E d er k im B a ya zıd H a n A la Şehire V arub N e Suret İle F e th E td i, A n ı B ild ürü r. A la Şehir h isarı v ilâ y e t-i İslâm arasın d a k a lm ış idi. P a d iş a h ı k â fir idi. A y d m o ğ lıy ile n m ü d ârây ilen (599) d irlik ederler idi. B a y a z ıd H a n n iy y e t-i gazâ etdi (600). A la Şehire y ü m d i. D a h i vilâ y e tin e va rm ad ın y o ld a çağırdup y a s a k etdi (6p ı). : K im sen ü n b ir çöpini zu lu m ile a lm a y a la r (602)., V e her k im bu y a s a ğ ı k a b u l etm eye y a zu ğ ı kend ü b o y n ın a dediler. H em in ki B a y a z ıd H a n va rd ı, k â firle r şehirün (603) k a p u sım yap d ı. C enge b a şla d ı. B a y a z ıd H a n dah i y a ğ m a dedi. K â f ir k i (604) y a ğ m a y ı işitd i (605), am an diledi. A h d ile feth o lm dı (606). K a n u n -ı p a d işa h lık n eyise o lm dı (Ö07). A y d ın o ğ lı dah i it â ‘a t ilen geldi. V ilâ y e tin ü n bazısın ı ken d ü ye verd iler. H i sarların a k u l (608) ko d ılar. H u tb e v e sik k e B a y a z ıd H a n u n ad ın a oldı. T ım a r la n ın dah i b eratı (609) B a y a z ıd H a n adına (610) oldı. A yd ın o ğIm ı A y a s u lu k d a n T ire y e getürd iler A y a s u lu k ı kendü k u lın a verdi. A y d ın ö ğ lınun v a k ıfla rın u n ta şa rru fm ı kendü elinde ko d ılar. O l dahi râ zı o ld ı kim ölin ce kend ü v ilâ y etin d en çık m a y a . A h d u p ey m a n m uh kem olm dı. B a y a zıd H a n Sa'ru H an E lin e y ü rid i. O l dahi b u suret ilen feth olm dı. Sehel z a m an geçdi. 0 1 p a d işa h la r A lla h rahm etine va rd ılar. S a ru H a n v ilâ y e tin i K a r a s ı v ilâ y e tin e zam m , (6 1 1 ) etdi. İk isin d ahi oğlı E r D u n n la verdi. A y din E lin i oğlı E m îr S ü le y m a n a verd i. A n d a n sonra M enteşe v ilâ y e tin e y ü rid i. Mfenteşeoğlı kaçdı. D em ü re gifd i. A n u n y ilâ y e tin ü n sip ah isi beglerine (Ö12) h a y ın o lm ışlar idi. C e m i'isi B a y a z ıd H a n a döndiler. G en e tım a rlu tım arların ı kad im sipahilerin e m u k arrer etdi. S u a l : B a y a z ıd H a n kim b u v ilâ y e tle r i feth etdi, k a h r ile m i etdi v e y â a d i ile m i etdi? C e v a b : C e m i‘isin i a d i ile feth etdi. A n u n içü n k im e v v e lk i begler h a l-

. 40

k ın ı zu lu m ile in citm işler idi. B a y a z ıd H a n k im her v ilâ y e te kim va rd ı, h a lk ı k a rşu geldiler. Anurr a d li berek âtın d a bazı begleri dah i m u ti' oldılar. V e bu fethü n tarih i hicretün y ed i y ü z d o ksan ikisin de v â k i oldı.

Nazım Ne va kt eksildi âlem intikali (613) M eğer plmaya halkun Mİ ü kali B u halkun kîl ü: kali eksük olmaz Husûsâ beglerün çokdur cidâli Bular âdem yeyen (614) yurda beB u yurt ac kurt gibi verm ez mecali nüm der Ömür gaflet atına bindi gitdi Konağında hazır bulur eceli Âşıkî dile Hakdan kim Verile B u Â l-i Osmana o H ak cemâli

60 ncı B â b •Bu B â b A n ı B eya n E d er k im B a y a zıd H a n E v v e l Ista n bula Varm asına S ebeb N o ld ı V e-H em A n d a N ey led i, A n ı B ild ürü r.

40'

G elib o lıd a n azîni leşker ile geçdi. E d ren eye va rd ı. N iy y e t etdi k im Ü n gü rü z v ilâ y e tin e gazâ ede. B u ta ra fd a n Ist'anbulun bir casusın d u td ılar. E lin d e d ahi kâ ğ ıd ı va r. Ü n gü rü ze v a ra , h a b ar ede kim T ü r k senün üzerüne v a ru r, g a fil o lm a d eyü . C a su sı kim d u td ılar, B a y a z ıd H a n a getürdiler. C a su s dah i doğrı h a b ar Verdi k im bun dan öndin d ahi adam gön dürm işler id i (6 15 ) dedi (6 16 ). B eglerbegi K a r a T e m ü r D a ş E y id ü r : “ H a y d evletlü su ltan u m ! V â c ib b u d u r kim e v v e l Ista n b u la düşesin k im bu Istan b u lu n k â firi v e te k v ü ri g a y e t m ü fsid k â fird ü r. V e hem b u v ilâ y etlerü ıh ü zü n a ra sın d a bu k â fir şehri n eyler? N e te k im A la Ş e h iri.fe th etdün. B u n u d a h i feth etm ek gerek (6 17 ),, dedi. H a n dah i b u sözi k a b u l etdi. G eld iler. Istan b u lu n ü stin e (618) düşdiler. D enizden v e k o n d a n k u şa td ılar. K o n d a n b ir nice yerden in an cılık la r (6 19) k u rd ılar. V e o l zam an d a dop igen bilm ezler id i (620). V e b u dopun kesreti S u lta n M u ra d ile v e (6 2 1) oğlı S u lta n M eh m ed H a n G a z i zam a n ın d a olm d ı (632). E lh â s ılı Is ta n b u lu n . hisarın ı b u n a ltm ış la r idi. N â g â h bir h a b ar geldi kim Ü n gü rü z T u n a su y ın geçdi. S o fy a y a y ü rid i dediler. H ü n d k â r dah i (623) rh an cıb kları (624) oda u rd ı (625). Y ü rid i. A la c a H isa r n evâh isin de k a rşu la d ı v e bulışdı. K â fir kim İslâm leşkerin gördiler, leşkerlerin i ik i b ö lü k etdiler kim İslâm leşkerin a ra y a a la lar. B u n d a n öndin leşk er-i İslâm dah i ik i b ö lü k olm ış id i (626). B a y a z ıd H a n kend ü büsud a durm ış idi. G a ziler hu cum edüb k â firü n üzerine y ü ridiler. O l b ir bölinen k â fir y ü riy e n ga zilerü n ardın a geldiler (6 2 7). H em an g eld ü k leri gib i b u su d a han d ahi hazır idi. K â f ir leşkerinün üzerûne a m an ve rm ey ü b y ü rid ile r (628). B u ta r a fd a n k â fir dah i gördi kim islâm le ş k e n âahı var im ij. Ü rk d i, H em an k a çm a ğ a y ü z dutdı. Ö nin deki ga zile r k ıra lım basd ılar. A lla h u n fa zlı, in â y e tiy ile n o l k â fir leşkerin şö yle k ırd ı la r kim k ırm ak d a n usan dılar. E s ir etdiler. V e o K a r a T em ü r D a şu n oğlı v a r idi. A n a U m u r B e g derler idi. B u g a z â y ı fa k ire o l h a b ar verdi. E y id ü r : “ B iz ü m kendü h a lk u m u z için de esir ik i binden z iyâ d e yid i,, der. E lh â s ılı R u m E li v e A n a d o lı h a lk ın d a hiç esirsiz kim se k a lm a d ı. G â ziler g a y e t d o y u m oldılar. O l Ü n gü rü zü n k ıra lı b ir sehel k â fir ile k a çu b gitd i. B a ş ku rtard ı.

N az t m G azayı Bayazıd Han bunda etdi K alan kâfirleri hep dutdı satdı V ilâ y e t. Bosna hem Laz verdi haraç Ve Arnavuda bil çok gazi gitdi D edi E flaka tez gel çâkerüm ol Gene Istaııbula bir niyyet etdi V e bu gazân un ta rih i hicretün y ed i y ü z doksan üçinde B a y a z ıd H a n elinden.

vâki

o lındı

nci B â b

B u B â b A n i B ey a n E d er k im B a y a zıd H a n IstanBula Tekrar G eld i, N ey led i, A n ı B ild ü rü t. L eşk e r-i azîm cem ’ etdi. G eld i, K o c a E lin d en Y u r u s a (629) çıkdı. 10 Y a h ş i B e g i göndürdi. Ş ili (630) h isarım ahd ilen aldı. B a y a z ıd H a n kendü Y u ru s d a n geçdi. B o ğ a z K esen ü n ü sti yan ın d a b ir h isa r yap d ı. G ü zelce H is a r ’ derler idi. H isa r k im ta m a m oldı, er ko y d ı. B e rk itd i. İsta n b u l tek vü rin e h ab ar göndürdi k im : “ T ez h isarı b o şalt. B a n a ver. V e illâ hazır ol. Ü ş d e üzeründe o turu rın (6 3 1),, dedi. T e k v ü r dah i b u sö zi işid icek y ü z i5 t a l i k elçi göndürdi. B ağur, bağu rsağı a ltu n v e güm üş dolm ış (6 3 2 )^ A li P a ş a y a geldi. P a ş a d a h i sân duğ ile, k eseyile b a lık la ra k a rşu va rd ı. Zîrâ g a y e t hü rm etlü elçidür. Sulh a, m a sla h a ta gelm işlerdür. Söz kesen ve d il d u ta n bile getürm işler id i (633). A li P a ş a d ahi h ü n d k âra va rd ı. Gayet.^^^_ te m e llü k etdi İsta n b u l tekvürin d en . E lh â s ılı h ü n d k ârı râzı eyled i k im 20 İs ta n b u l için de h ü ndkârün . k a d ısı o tura. V e bir m a h a lle m escid i ola. Y ıld a on bin filö ri h araç vere. B u ta r ik üzerine su lh olındı. D a ra k c ı Y e n icesi h isarı h a lkın ı v e G ö y n ü k h isarı h a lk ın ı sürüb getürd i Ista n b u la . O l m a h a lle y i etdi ve ol m escidi y a p d ı (634). V e k a d ı d a h i n asb etdi. M a sâ lih - i m ü slim în i o l k a d ı görür idi. K â fir , m ü sü lm an a h ü k m etm ez idi. B a 25 y a z ıd H a n a k im T em ü r v a rta s ı v â k i o ld u ğın d a te k v ü r o l m a h a lle y i sürdi ■ve o l m escidi y ık d ı. Ş im d ik i dem de o l h a lk d a n T e k v ü r D a ğ ın d a b ir k ö y va rd u r. G ö y n ü k lü derler. V e b u feth ü n tarih i hicretün y e d i yüz. d o ksan ü çin d e (635) v â k i olm d ı (636). N a z ı m B u çarh kim çegzenür pür gamza eyler Kim in Rüstem kimini Hamza eyler (637) D olanur her saat bin nakş (683) bağlar Başından tâcın alur gamza (639) eyler Kim inün ihtiyarın komaz elde H avâlar sahrasında pervaz eyler . K im i cân u gönül verür cemâle Sahib cemâl cefâyilen (640) naz eyler K im i dün gün dürişür mankır ister Y o lar sac u sakal başın daz eyler K am u bir ata oğlıdur bu âdem Y a niçün gavgalann dirâz eyler

3°

nci B â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im B un da n S o m a B a yazıd H an N ey e M eşğu l O ldı. Y ü rid i, N ig e b o lıy ı v e S ilis tire y i (64 1) fe th etdi. A n d a n döndi. G eld i.

M o ra ta râ fın a gitd i. K a ra fir iy e geldi. K e n d ii oturd ı. D ö r t y a n a a k ın cıla r göh dürd i (642). Y ık d ıla r . B o zd ılar. M ü b a la ğ a fetih ler olındı. A n d a n K a r a fıriy e b ir im aret y a p d ı. A n d a n geldi. E d ren eye çıkdı. B ir im âret dah i an da b ü n y â d etdi. 5

N a z ı m Gönülde bin hayal kim arzu soylar K im i sûret bulur hem dili söyler (643)

KTimi elden gelür dil söylenicek (644) Çıkarur halkı Elinden soyından (645)

Sebeb olur surilür E l ü boylar M elül olur '(646) yasa döner (647) . o doylar

63 ünc ü B â b 10

B u B â b A n ı B eya n E der k im B ayazıd H a n D esp o t İlen N eyledİ, A n ı B ild ürü r. L a z k im gitdi, B a y a z ıd H a n yerine benüm dür dedi. V ıla k o ğ lı dah i B a y a z ıd H a n a elçi gön dürdi m ü b a la ğ a a rm a ğa n la r ilen. V e hem ta h t k u tlu o lsun dedi (648). V e hem a ta sı (649) ağzından d a h i b ir m ektu b yazd ı. A tasın u n (650) b ir gö k çek (6 5 1) kız k a rd a şı v a r idi. O L azuri d ahi k ızıy id i. B a y a z ıd H a n a verm eğe ahd etm işler idi. B a y a z ıd H a n a e y itd i ; “ K a r a v a şuzîi al. V arsu n , hizm etü n etsün,, dedi. B a y a z ıd H a n d a elçi göndürdi. K ız ı getürdiler. K ız k im geldi, han ile bulışdı. M a k s u d neyise h âsıl oldı. K ız kend ü türesince d u n (652) geldi. H izm et n eyise etdi. E y itd i k im : “ K ız ka rd aşu m h a la y ık u n a 'S e m e n d ire y i sa d a k a et (653),, dedi; H a n dah i k a b u l etdi. G ö gercin ligi bile verd iler. N ig e b o lıy ı (654) verm ediler. V e b u k a v i ü k a ra r üzerine m u k arrer olındı. T â T en jjir v a rta sın a değin. B a y a z ıd H a n sohbet esbâbın L a z k ızı elinden öğrendi. A li P a ş a m u ‘âve n e tiy ile n şa ra b ve keb ab m eclisi ku rıldı. N a z ı m Şarâb u hem kebab meclis kuruldı K â fir kızı gelip kadeh sürüldi A li Paşa dedi hanum anı gor (655) ■K i ne meclis bu sohbetde olındı §arab içmeğine (656) Han Bayazıdun A li Paşa kâfir kızı bulındı Buna dek Â l-i Osman içmediler Nola Osman kafirlen çok olındı B ir lâ tife b u Â l- i O sm an d an ; B u n la r b ir sâd ık soydur. H iç b u n lard an n âm eşru hareket v â k i olm am ış id i (6 57). Ü le m â b ir nesneye kim . y a z u k deye, Â l- i O sm an andan k a ça rla r idi. O rhan zam an ın da v e G a z i M u ra d H a n zam an ın d a ü lem â v a r idi. V e illâ m iifsid d egüller id i tâ C a n d arlu (658) H a lile gelince. K a ç a n k im C a n d a rlu (658) H a lil geldi, T ü r k R ü ste m geldi, M e v lâ n â R ü ste m dediler, âlem e hîle ka n şd u rd ıla r; H a lilü n o ğlı A li P a ş a k im ve zir oldı, danişm end dah i anun zam an ın d a çoğ oldı. B u Â I-; O sm an b ir su lb k a v ım idi. A n la r k im geldiler, fe tv â y ı hîle etdiler. T a k v â y ı götürdiler. Ü ş b u v ilâ y e td e k im eski a k ç a y a kim se sa tu b a za r etm eye v e

hem g a y rı v ilâ y e te de gitm eye, A li P a ş a zam an m d a oldı. B u A li P a ş a zevv â k k işiy id i. M ü sâ h ib leri d a h i (659) z e v v â k oldılar. K a d ıla ru n fe s a d la n zâ h ir oldı. B a y a z ıd H a n hü km etdi : “ K a d ıla r ı getürün,, dedi. V a rd ıla r, h a y li k a d ı getürdiler. Y e n i Şehirde (660) b ir eve ko y d ıla r. H a n e y itd i : “ V a ru n , o l eve od urun. K a d ıla r bile yan sun ,, dedi. A li P a ş a m ü te h a j^ ir ka ld ı. M a sh a ra A ra b derler idi, B a y a z ıd H an u n bir nedim i v a r idi. A li P a şa anı o ku d ı (6 6 1). G eld i. E y id ü r : “ Şu k a d ıla rı k u rta ra c a k o lu r isen s a n a h a y li m a l ve re y in (662),, dedi. M a sh a ra A ra b , han a geldi. E y id ü r : “ H a n u m ! B e n i Ista n b u la elçiliğe göndür,, der. H a n e y id ü r : “A n d a n ey ler sin h a y devletsüz,, der. E y id ü r : “ V a ra y ın (663), tek vü rd en keşişler d ile yin (664) ,, der. H a n e yid ü r : "K e şişle ri neylersin,, der. A ra b e yid ü r ; “ K a d ı la rı kıralu m . K e şişle r k a d ı olsun,, def. H a n eyid ü r : “ B ire it A rab,, der, “ K a d ılığ ı keşişlere verin ce kend ü k u lla ru m a versem ne ,, der. A ra b e yid ü r: “ K u lla ru n o ku m ış degüldür,, der, “ keşişler hod niçe y ılla r z ah m at çekm işlerdür. O ku m ışlard u r,,. B a y a z ıd H a n e y id ü r: “ Y a bire A ra b ! H a l nice o lsa gerekdür?,,. A ra b e y id ü r; “ H a h u m ! P a ş a la r b ilü r a n la n ın h allarını,,. B a y a z ıd H an, A li P a ş a y ı o k ıd ı (665). E y id ü r : “A li! B u k a d ıla r hep okum ış 1ar m ıdur?,, der. A li P a ş a e yid ü r : “ Y a su ltan u m o k ım a d u k k a d ı m ı olur?,,. H a n e yid ü r : “ Y a o ku d ılar, n içün y a ra m a z lık ederler?,, der. A li P a ş a e y i d ür: “ Y a su ltan u m ! A n d a n ö tü ri ederler k i bu n laru n döşelegi azdur,, der. B u ş im d ik i zam an d a k a d ıla r resm a lu rla r binde y ig irm i akça, o l A li P a ş a him m etid ü r k im ka d ıla ru n a k ca sı (666) ço k ola. P a ş a la r ile, k a d ı-a sk erler ile h oş göreler. , N a z ı m C ih a n hükm i v e ger h an lar elinde

V e lî k u lp ı danişm endler dilinde

D a k a r k u lp ın a bin hîle ip in i

K u ra r du zak m üsülm anlar yolın d a

H u sû sâ kim ola sofi danişm end

N eler düzer bu hanlarun E lin d e

E lh â s ılı Â l- i O sm an un gü n a h etm .eşine-sebeb A li P a ş a olm ış idi (667). Zire anun y a n m a "hile eder A cem danişm end leri ço k gelürler idi. L â tife : D an işm en d k im a zsa ışık olur-. Işık kim a zsa şeytan olur.

10.

i 5'

20-

25:

64 ü nc ü B â b B u B â b A n t B ey a n E der k im B a yazıd H an K ara m an O ğlıyilb (668) N ey led i. K im o l v a k it gelüp H a m id E lin i vu rm ış id i (669), tekı-ar gene geldi. B a y a z ıd H a n .k i B u r s a y a geldi, H a m id v ilâ y e tin ü n h a lk ı dah i H a n a fe r y a da geldiler k im : “ H an u m ! K a ra m a n o ğ lı bizüm h alu m u zı k a tı z a y ıf edüb durur. B ize zu lu m ı va r,, dediler. B a y a z ıd .H a n d a h i gayrete gelüb eyitd i k im : “ H a k T a 'â lâ in â y e t eder ise v a r a y ın (670), anı A lla h o n aru r ise in s a fa getü reyin (6 7 1) „ dedi. L e ş k e r-i azîm cem ‘ etdi. Sürdi, T e k e E lin d en dolan dı. G eldi, K a ra m a n a çıkd ı (6 72). A n d a n âgih an H a k k u n e m riyilen G e rm iy a n o ğ lı Y a 'k u b B e g k a rşu geldi. Y a 'n i k im g ü yegü sid ü r, b u n a itâ 'a t

■15

ede. B a y a z ıd H an d ahi Y a ‘k u b B e g i d u td ı V eziri, h isa r begi su b aşı bile ik i sini de îb s ili hisarın da habse k o y d ı (673). K e n d ü K a ra m a n a y ü rid i. K a r a m an o ğ h kaçdı. D a ş a girdi. B a y a z ıd H a n va rd ı, K o n y a n u n üzerine kondı (6 74). Şehirün k a p u la rın ı ya p d ıla r. H a rm a n v a k tıy id i. K o n y a n u n m e yd an ında arp a, b u ğ d a y çaçları çıkm ış, durur. L eşk e r h a lk ı h isa ra va rd ılar. E y itd ile r : “ G elün . B iz e arpa v e sam an satun . A tla ru m u z a yedü relüm ,, d e diler. A n la r dah i bir k a ç ad am göndürdiler. “ G ö relü m , sözleri gerçek m i„ dediler. A d a m la r geldiler. B a y a z ıd H a n a dah i h ab ar verd iler. H a n b ir ik i k u l göndürdi. E y itd i : “ S a k ım ın ! K im s e y e zu lu m etm esünler. A rp a ıssı kend ü m u rad ın ca (675) satsu n lar,, dedi. A n la r d a h i m u ra d la n n ca satd ıla r. A k c a la n n aldılar. H a n a d a m la r koşdı. O l k işileri h isa ra iletdiler. D a h i şe hirün h a lk ı k im bu a d li gördiler, şehirün ka p u sın açdılar. F e th olındı. .E tra fu n şehirlerine h a b ar v a rd ı k im bu gelen p ad işa h g a y e t â d ild ü r dediler. V e ol şehirlerden d ahi a d am la r geldi kim h a n a: “ G elü n ! Şehirlere (676) tım a r edün,, dediler. A k S a ra y ı - v e N ig d e y i ve K a y s e r iy y e y i verdiler.' V e D e ve lü n ü n K a r a H isarı, ü c hisarı cüm lesin n ev âh isiy ilen teslim etdiler. K a ra m a n o ğ lı dah i elçi göndürdi. E y itd i kim : “ H er ne k im şim d iye değin olm dı, üm idd ür k im a fiv olm a,, dedi. Ç a h a rşa n b a d a n h a d k o n ıld ı (6 77). Ö tesin K a ra m a n o ğ lın a dedi. Ç a h a rşa n b a d a n sınu r edüb verd iler. B erisin e h ü n d k âr kend ü k u lla rın kodı. B a y a z ıd H a n dah i gerü B u r s a y a geldi. N a z ı m

V e lîd ü r her ne han kim âdil olsa

D egü l a yb ı cihan ana ku l olsa

S ü leym an adi edü b dutdı ciham G önül §ehri ad âvetd en y ık ılu r

S ü leym an m islidür han âdil olsa Adâvfet hem y ık a r E l m a'm u r olsa

Â §ık î kom a gönlünde a d a v e t

B o za r im ânunı (678) ger bil k ıl olsa

65 inci B â b B u B â b A nt B ey a n E d er k im K a sd a m on ıy ı B a ya zıd H an N e Suret î le A ld ı, Varduğm B ey a n Eder.

. 35

Y ü rid i. D a r a k lu B o r lıy ı feth etdi. V a rd ı, K a s d a m o n ıy a indi, tsfe n d iy a r S ın ab a kaçd ı. V a rd ı, andan B a y a z ıd H a n a elçi gön dürdi k im : “ B en ü m h an um dan ü m id ü m bu id i k im beni hizm etine k a b u l edeyidi. V e illâ bu otu rd u ğu m yercügezi b an a s a d a k a etsün,, dedi. B a y a z ıd H a n d ahi b u sözi k a b u l etdi. K ıv rım (679) Y o ld a n a şa ğasın ı sın u r etdiler. İsfe n d iy a ra (680) ko d ıla r. B â k î v ilâ y e tin i B a y a z ıd H a n ta sa rru f etdi. G erü B u r s a y a geldi. B u feth ü n tarih i hicretün y e d i y ü z d o ksan y e d isiy ilen sekizin ün arasın d a v â k i olındı. N a i t rh

N e f i ‘l eder m üdâm bu çarh -ı gerdan

K a ra m a n k ara daşa serv-i gerdân

B a y a z ıd aldı E lin v e rd i k u la

A v a re oldı sipahi ü m erdân

S ilifk e sele v erd i göz yaşın dan

C iğe rle r kana gark m a h v oldı gam dan

N e v a rd u r bunda v a rlık b ir n efesdü r

B u v a rlığ u n seni etd i v e giryân

(681İ

66 ncı B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im B a y a zıd H an A m asya yı V e Stvazı N e Suret İle A ld ı, A n ı B ildürür. A m a s y a y ı B a y a z ıd H a n a kend ü sah ibi verd i. V e ol hînde kim K a d ı B u rh an ed d in A m â şiy y en ü n sah ib in i in citm iş idi. B a y a z ıd H an u n ta sa rru fın d a y ik e n K a d ı B u rh a n ed d in A lla h rahm etine va rd ı. O ğlı k ü çü k (682) kald ı. V e b ir k ızın d a h i D u lk a d ıro ğ lı N a sred d in B ege verm iş idi. B u rh an ed d in ü n oğlm ı N asred dine göndürdiler. A n u n içü n kim v ilâ y e tü n a 'y a n la rı B a y a z ıd H a n a ad am gön dürdiler idi, gel d eyü . B a y a z ıd H an dahi sürdi, S ıv a z a geldi. H ep v ilâ y e tü n a ‘y a n ı k a rşu geldiler; K a n u n -ı p ad işa h İlk n eyise olın d ı (683). B a y a z ıd H a n d a h i S ıv a z ı oğlı E m ir S ü le y m a n a verdi. Y ü rid i, E rzin can a va rd ı. B e g i T a h ra ta n itâ 'a t ilen k a rşu geldi. K e n d ü y i B a y a z ıd H an dah i gene yerinde kodı. A v ra tm ı, oğlını, kızım B u r s a y a göndürdi. Y ü rid i, M a la t y a y ı aldı. V e D eren d eyi (684) v e D iv riğ i aldı. A n dan B e h isn iy i de aldı. E lh â s ılı o l v ilâ y e ti feth etdi. D u rn iad ı. T â B u r s a y a geldi. T a h ra ta n ı gene E rzin can a göndürdi. H oren desin i B u r s a d a alıkodı.

10.. v

15.

N a z ı m N eden dostluk um arsın bu işünden

A y ıra sın beni sevd ü k eşüm den

B en ü m rahatum olm aya cihanda

K i yollar gözleyem y a z u kışum dan

O gu lj k ız a vra tıjm benden cüdâdur

Y a le zze t m i bulam ben cünbişüm den

S eb eb sen olasın bu firk atu m a

N e d o ğ n iık um arsın bu duşum dan

B a y a zıd , T ah ra tan d an do stluk um m a

K i eydü r sen a yırd u n yoldaşum dan

C ih a n bu (685) n e v ‘e sû ret du tm a-

C ih an lan oyn ayan lar utm am ışdur

20-

m ışdnr N e zah ir etm edi bu su fîa -i n îk

K im am kara dop rak etm em işdür

V a r im d i bu şiv e y e m ağrur olm a

N e gussa v a r sana kim etm em işdiir.

B u fethü n tarih i hicretün y e d i y ü z (686)..

d o ksan sekizinde •

25,

v â k i olm ışdur

67 nci B â b B u B â b A m B ey^ n E d er k im Saru H an B eğ lü k im F ilib e Yöresin dedür, A n ı N e V ech İle Şiirdiler, A n t B ild ürü r.

30.

S a ru H a n E lin ü n göçer h a lk ı v a r idi. M enem en o va sın d a k ışla rla r idi. 0 1 ik lim d e d u z y a s a ğ ı v a r idi. A n la r o l y a s a ğ ı k a b u l etm ezler idi. B a y a z ıd

H a n a bildürdiler. H an d ahi oğlı E r D u n rıla h ab ar gön dürdi k im : “ O g ö çer evleri ne k a d a r k im vard u r, öget za b t edesin. Y a r a r k u lla ru n a ısm arla ya sın . F ilib e yöresin e (687) göndüresin,, dedi. E r D u n rıl dah i a ta sınun sözini- (688) k a b u l etdi. Ş ö y le k im ne b u y u rm ış idi, d ahi z iy â d e etdi, ol göçer evleri göndürdi. G eld i, F ilib e yöresin e kon durdılar. Ş im d ik i dem de S a ru H a n B e g lü kim derler R u m E lin d e, an lard u rlar. P a ş a Y iğ it B e g o k a v m u n u lu sıy id i. O l zam an d a an laru n ile bile gelm iş idi.

Nazım K an u n d u r p adişahlar sürgün ede

K i y a 'n i b ir dahi E l m a'm u r ede

V e gerçe incinür h alk ol seferden (689) B u T an rı ta kd irid ü r dahi nede G özetsen ta k d iri hoş m u ti‘ olsa (6go)

.25

O lu r rah at k i ol nasîbüm ede

S u a l ; B a y a z ıd H a n k im M a la t y a y ı a ld ı v e o l v ilâ y e tle r i kim lerden a ldı? C e v a b : M a la t y a y ı T ü rk m a n d a n aldı. B e h isn iy i de T ü rk m a n d a n aldı. D iv r ig iy i K ü rtd en aldı. B u n la r d a h i kad im p a d işa h la r degüller idi. E rten eden sonra bu n laru n o l v ilâ y e tle r ellerine gird i (6 9 1). H ü k m etdiler. K a ç a n k im B a y a z ıd H a n o l v ilâ y e tle r i aldı, p l begler A ra b a kısıld ıla r. K a ç a n k im B a y a z ıd H a n a T e m ü f v a rta s ı v â k i o lın cağaz (692) M ıs ır Sultanı sebebiy ile n gene y erlü yerine va rd ılar. O l v a k ıtd a n berü b u n lara M ıs ırlu h ü km eder oldı. S u a l : Y a o l R û m v ilâ y etin d en , B a y a z ıd H a n d an k a çu b gidenlerün h a lla ri n old ı? ■ C e v a b : B a z ıla rı T em ü re va rd ılar. T a h ra ta n v e G erm iy a n o ğ lı v e d ü z m e A y d ın o ğ lı ve M en teşeoğlı v e Isfe n d iy a ru n dah i elçisi bile va rd ı. B u n la ru n her biri bir n e v ‘ ile va rd ı. G erm iy an o ğ lı îp s ili (693) habsinden ve ziriy ilen kaçd ı. A y u c ıla ra , m a y m u n cıla ra u yd ı. T em ü re va rd ı. M enteşe oğlı saçın , sa k a lın y o lıtd ı. Işık olup va rd ı. A y d ın B e g oğlı çe rçilik «de v a r dı. Isfe n d iy a r elçisiy ilen T a h ra ta n n öker o lu b bile varciı (694). H em an b u n lar k im T em ü re v a rd ıla r, b a lla rın arz etdiler. V e hem y a lv a r d ıla r . E y itd iler k im : “ A y sâ h ib -k ıra n ! B ize m erham et e t.k im g a y e t m azlu m laru z,, dediler. E k se r ta h rik etm ek T a h ra ta n u n ve G erm iyan o ğlın u n d u r. Z îrâ biri habisden çıkdı, va rd ı. V e biri d a h i oğlın dan , kızından, a vratın d an ayrılm ış idi. İm d i bu n laru n sözi m ü fid oldı. T em ü r bed bah tı kendülerine u y d u rdılar. Nazım

.40

Ş ik â y e t ta 'n edüben etm edün sen

S eb eb oldun h elâk oldı n içe ten

B o zılm ak . bü n yadın etdün T em ü re

N içe günahsuzlar te rk etdi v a ta n

D ed iler m al alıpdur y o k k ıy â sı Oğul, kız, k a vım , Kardaş, E ld e n a yru

-Nola kim ehlim üzü n gid e yâsı B u lım a z h alku m uz geye p alası

U ıiu td ıla r kam u v a rlık larım

D ile rle r T an rıd an , b ir baş h alâsı (695)

D e d ile r b iz günah etm edü k ona

D egü ld ü r bir kılu m u z ona âsi

K o m a d ı b ir k ara pul elüm üzde

G ed âyîle r ye rü r bize yeyesi

D e d ile r derdüm üz öküş, d e v a y o k G en e, biJı dürlü d efter zah ir oldı

Y ü zü m ü z kalm ad ı h alı deyesi E z e l ta k d ir ne .yazd ı âhır oldı

D öşend i âlem e zu lm ü d a lâ let

M u t ile r cüm le H a k k a n âzır oldı

K a n ş d ı m urdara m üsm il seçilm ez

Y e m e ğ e it Ç a ğ a d a y (696) h â zır oldı

D okm d ı daş daşa bu h alk k a ça rla r

Ö kü zler yü klem eğe k a tır oldı

A lu k bulmaz, götüre b ir kişi- kim

V e ger bulsa b ir eski hâsır oldı

T em ü r m el'un te k eb b ü rlü k edelden

N içe a ltu n güm üşler b a k ır oldı

(697)

C e v a b : T em ü r; beglere e yid ü r : “ H a y begler ! İm d i b u Y ıld ırım H a n

(6g8) hod gazi h an dur (699). S iz dersiz k im bizüm günahurüuz yo kd u r. İm di, h a n la r hod- sebebsüz k im se y i incitm ezler,, der. “ V e hem sebebleri d a h i bir nice en vâ'd u r. B ir i bu kim sizden y a r m a k (700) diledi (7 0 1). B iri d a h i e yid ü r : G elü n , b a n a d a p u k d u n (702) der (703). B ir i d a h i ben ga zây a v a ra n d a (704) b a n a çeri verü n der (70 5). İm d i siz b u n laru n (706) b i5 rin i kılm a san u z tü red ü r k im sizi incideler. İrndi b u sözünüz sizün y a la n ve y â gerçek b o lga y. V e ger gerçeksiz, h a n la ra bunun gibi h al lâ y ık degüldür. V e ger siz y a la n o lasız size dah i lâ y ık o lm a y a k im h a n la ra tö h m et edesiz. H ele elçi gön düreyin (70 7). G ö re yü m han d ahi ne der,,. B u ya n a d ın G erm iy a n o ğ h e y id ü r : “ H a n u m u z ! B iz ü m h a lu m u z ikid en h â lî degül. Y a ger10 ç e k v e y â y ala n d u r. V e eşer gerçek o lsa m ü rü v v e t senün. V e ger y a la n olsa p ad işa h la ra hod feth -i v ilâ y e t âdetdür,, dedi. P es G erm iyan o ğlm u n sözine €İçi gerekdü r dediler. E lç i y a ra ğ ın etdi k im göndüre. İşitd i kim S u lta n A h - " m ed ve K a r a Y u s u f Ş a m u n (708) habsinden k a çm ışlar. Y ıld ırım H a n a v a rm ışla r. T em ü r dah i elçisine sab r etdürdi. T â şu n a değin k im bu ik i 15 beglerün b a lla rın ı bile k im han un yan ın d a d u ru r m ı, gider m i (709). Sehel v a k it durdılar. V e gitdiler. T e m ü r d a h i elçisin i göndürdi. S u a l : Y a o l begler a n d a yik en elçisin i n içün göndürm edi? C e v a b : T em ü r eyle sandı kim b u begler va ra la r, Y ıld ırım H a n ı kendün ün üzerine getüreler. G ö rd i kim kendünün ta s a v v u r etdiigi degül im iş, 20 elçi göndürdi. E lç i geldi. K â ğ ıd m ı v e a rm ağan ın ı çekdi. B a y a z ıd H a n ne k â ğ ıd a v e ne a rm ağan ın a h iç iltifa t etm edi. V e kend ü b ir d a rb lu kâ ğıd (7 10 ) yazd ı. E lçisin ü n ( 7 1 1 ) elin e verd i. G öndü rdi. E lç i kim gitd i, B a y a z ıd H a n vezirlerin e e yid ü r : “ T ez y a r a ğ edün (7 12 ) kim T em ü rü n üzerine g i d erin (7 13 ). A n ı v ilâ y etin d en beri çıka rm azın <714) ,, der (7 1 5 ). A li P a ş a 25 (7 16 ) eyid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! N e hâcet k im leşkerüm üze zah m at çek d ü rev ü z ( 7 1 7 ) ? K oyalu rri, gelsün. V ilâ y e te girsün. Ş ö y le k ıra lu m a n ları k im kend ü v ilâ y etlerin e h a b arlarm yin e b iz göndürelüm ,, dedi. B e g ler bu re y ü ted b iri m ü veccah görüb beğendiler. R e v â gördiler ve cü m lesi k a b u l eylediler. B a y a z ıd H a n ı kendü reyine k o m ad ılar. L eşk er cem ‘ine m eşgul 3° o ld ılar. T em ü r andan y ü rid i. B .ayazıd H an , V ıla k o ğ lın a gel dedi. V e hem ken d ü leşk eri (7 18 ) R u m E lin e cem* etdi. H a zır oldılar. T em ü r dah i S ;v a za geldi. C en ge başladı. L a k ım (7 19 ) urdı. B a ru la rı (720) y ık d ı. H a lk ın ı esir etdi. B u n la ra k im bu h al v â k i oldı, M ısır leşkeri H a leb e geldi d e yü T em ü re h ab ar geldi. T em ü r d ahi (7 2 1) Ş a m a tev eccü h etdi. V a rd ı, H a leb e çık '35 dı. H aleb ü n y an ın d a M e rc-i D â b ık (722) y azu sın d a uğraşd ılar. M ıs ır le ş keri sındı T ü rk m a n h a y ın o ld u ğı sebebden (7 13 ). S u lta n kaçd ı. T etn ü r H a lebe va rd ı. H a leb h a lk ı h isarı verm edi. M ü b a la ğ a ad am kırıldı. H isa rı aldı. Z u lu m ı kem alin de etdi. Zire T em ü r a ‘z a m -ı eşirrâdan idi. A n d a n H a m a y a v a rd ı. A n ı dah i H alebd en bedter eyledi. A n d a n H a m u sa va rd ı. H a m u sd a 4° m ezarlar gördi. Sord ı k im : “ B u ne m ezarlardu r?,,. E y itd ile r ; “ R e s û l u llâ hu n sa llâ llâ h u ‘a le y i v e sellem esh ablan n d an d u r. H â lid ib n -i V e lid derler. B u v ilâ y e ti feth eden budur. V e b iri dahi K â ‘b ü l-A h b â rd u r. V e b iri ‘A m ru v ib n -i Ü m e y y e (724) dür. B u m ezarlar k im görürsiz, cem i’isi (725) R e sû l u llâ h u n eshâbındandur,, dediler. H u m u su n h a lkın ı esir etm edi. V e illâ 45 h a lk ın a m â l-i am ân î (726) sald ı. M ü b a la ğ a m al aldı. A n d a n B a 'a lb e k e

v a rd ı. A n i dah i y a ğ m a etdi. .A ndan sürdi, Ş a m a va rd ı. H isa rın ı y a p d ıla r. A çm ad ıla r. B ir nice gün e yü ceng olındı. T a ra fe y n d e n C727) ço k ad am k ı rıldı. Â h ır şehiri y a ğ m a etdi. Y e zid ü n ka b rin (728) b u ld ı (729); S ö n ü klerin (730) çıkard ı. Y a k d ı. K a b fin i (7 3 1) necis doldurdı. E k se ri Ş a m a k a h r ı Y e zid ö l şehire y a k ın yatd u ğ ın d an ö tü riy id i. A n d a n sürdi. G en e K a r a B a ğ a çıkd ı. K ış ı anda kışla d ı. Y a z k im o ld ı, R û m a teveccü h etdi. E rzin can a g e l di. İsfe n d iy a r k a rşu v a rd ı <732). T em ü r ilen bile geldi S a ru K a m ış a değin. B ir gece sivişd i. D e stu r a lm ad ın ka çd ı. G ene K a s d a m o n ıy a gitd i ( 733 )T em ü r E n g ü riy e doğrıldı (73 4 ). B u ta ra fd a n B a y a z ıd H a n hem an e v v e lk i tedbirin ü n üzerinde k im kend ü v ilâ y etin d en v e g a y rı v ilâ y e td e n y a z ılu leşkerin i çık a ra (735) v e hem serehor dah i süre (736), tâ Ista n b u ld an d a h i bile çıkard ı. R û m v ilâ y etin d e serehor B a y a z ıd H a n d an ih dâs olın d ı (737) veziri A li P a ş a m ü bâşeretiyilen . V e hem B a y a z ıd H a n ü ç oğlın dah i b ile a lm ış idi. E m îr S ü le y m a n A y d ın E li san cağı v e K a ra s ı san cağı v e S a ru H a n bile. M u sta fa , H a jn id E li san cağı v e T e k e san cağı bile. V e S u lta n M ehm ed, A m a s y a leşk eri v e cem i'i R û m leşkeri bile. V e bu leşkerleri ki cem ' etdi, T a ta rı v e g a y rı leşkeri k en d ü yile bile y ü rid iler. A n la r d ahi E n gü riye va rd ı. T e m ü r-i bedbah t d ahi geldi. P erşen bih gün, sab a h T e m ü r kondı. B a y a z ıd H a n ik in d iy in kon dı, biri birin e karşu . Tfemür hend'ek kesdi. C u m 'a gü ni sab a h oldı. O tu rd ılar. E tra fd a cu m 'a n am azı kılın dı. S u l tan B a y a z ıd san ca k la rı çözdürdi. 'K ö s le r çalındı. S a f ber s a f a la y la r b a ğ landı. H em in k im m u k a b il o ld ılar, T a ta r h a y ın oldı. K e n d ü begleri o ğ lıy id i kim E rzin can begi T a h ra ta n kim ol E rd an an u n k a rd aşı oğlıdu r. G erm iy a n leşkeri G erm iy an o ğlın a döndiler. E lh â s ılı her v ilâ y e tü n leşk eri kendü beglerine döndiler k im o n lar T em ü re v a rm ışla r idi. V ıla k o ğ lı k â fir çerisi b ile e yü ceng etdi. V e gö rd i kim her ta r a f k o la y lu k o la y ın a gitdiler, V ıla k o ğ lı dah i kend ü k o la y ın a gitdi. O ğlı M u s ta fa a tın d an (738) ayrıld ı. B e lü rs ü r oldı. E m îr S ü le y m a m dah i p aşa ları ald ılar. A ra yerd en çık d ıla r. G itd iler. S u lta n M ehm ed A m a s y a leşkerin i a lu b A m a s iy y e y e gitd i. B a y a zıd H a n kendü k a p u sı k u lıy ile n ka ld ı. S o la k K a ra c a derler: id i bir k u lı v a r idi. E y id ü r : “ H a y B a y a z ıd H a n i K a n ı ol güven'dügiin oğu llaru n , o l sa n cağun begleri, y a ol sarhoş vezirlerün ? N e gö k çek y o ld a ş lık etdiler san a ,, dedi. “ A k ç a y ı hare etm edün (739). H â zin eye k o y d u n (740)-. O ğ la n c u k la rum rızkıd u r dedün (7 4 1) B a y a z ıd H a n a b u söz (742) g a y e t acı (743) geldi. “ B a n a m in net m i edersiz,, dedi. A tın ı depdi. K u lu n arasın dan d a ş ra çıkd ı. B ileşin ce b ir k a ç y a y a o ğla n ıy ile b ir niçe (744) s o la k vardılar., Ç a ğ a d a y u n a la y ın b ir birine v u rm a ğ a (745) ba şla d ıla r. G erm iy an o ğ lı gördi. E y itd i (746) : “H a y ! B u ceng eden B a y a z ıd H a n kendüdür. N e d u rursız?,, dedi. F ilh â l a d am la r üşdiler (7 4 7 ). A tın u n d ö rt yan ın d an sa rm a şd ıla r (748). D u td ıla r (749). T em ü re getürdiler. A tın d a n y ık m a d ıla r. T em ü r çağırd ı kim : “ A tın d a n düşürm en,, dedi. “ B en ü m ko ltu ğ u m a girün,, der. Ç ad ırd a oturm ış idi. K o ltu ğ m a girdiler. “ H an u m ! A ta bin,, dediler. E y i dür ; “ H a y k a lta k la r İ B e n a ta b in ü b nereye va ra y u m ? ,, der. “ P a d iş a h la r hareket etm ek câ y iz degüldür,, der. Y ü rid i. Ç a d ır k a p u sm a geldi. B a y a z ıd H a n ı d ahi ta 'zim ile a td a n in dürdiler. T em ü re karşu. va rd ı. G ö rişd iler. î k i si bir halınu n üzerinde otu rd ılar. T em ü r ça ğırtd i k im çeri şim deıigerü (750V

o tu rsu n la r (7 5 1) dedi. V e illâ her kişi kendü ka zan cın a segirdür. h aram dem ez, devşürür.

H e lâl,

Nazım İk i kötrü m sebeb oldı fesad a

V e hem iblis safâ verü r hasede

H ased (75 2 ) odına yan d ı R û m u

N e işîer işled ür oldı şurada

§a m gör V e gerçe bu o sâm ‘ m asnu‘ıd u r

S eb eb bu iki kötrü m dü r burada (75 3 )

B u la ru n u yd uğı nefs ü h avâdu r

Â şık î sen v a r u ym a bu garada (754)

S u a l : A y derviş ! Sen hod o cengde bile degül idün. Y a bu m â cerâ y ı kim den n a k i edersin? C e v a b : B u rsan u n b ir n â y ıb ı v a r idi. K o c a N â y ıb derler idi. O B a y a zıd H an u n so lak la rm d an idi. O l v a k tin k im han ı d u td ıla r, ol d a h i han ile b iley id i (7 55). B a y a z ıd H a n kim A k Şehirde A lla h rahm etine v a n c a k 61 dah i b iley id i (7 5 5 ). F a k îr dah i o na sordum : “ T em ü r, B a y a z ıd H anı, nice sa k la r id i (756) ? O l e yid ü r (7 57) : “ T em ü r b ir ta h t- ı reva n düzdürdi ka fes gib i ik i a t ortasın d a (758). H er v a k tin kim göçerler idi, kend ü öninde (759) jm rü d ü r idi. K a ç a n k o n sala r kendü çad ırı öninde ko n d u ru r idi,, d e di. 0 1 K o c a N â y ıb k i derin, S u lta n M ehm ede va rd ı. S u lta n M eh m ed dah i A m a s iy y e h isarın un dızd arlığm verm iş id i (760). K a ç a n kim p ir oldı, S u l ta n M u ra d anı B u r s a y a getürdi. N â y ıb lığ ın verdi. F a k îr (7Ö1) k im ondan n a k i etdüm , onun h ik ây e tin ü n ekserini dem edüm . A n u n içü n kim söz uzanur.

Nazım K â fir etm ez T em ü r etd ü gi işi

K i n eler çekd i erkek ile dişi

Ş eri‘a t ehlin i durm az k ırard ı

B ilin m e z n eyid i d u td uğı duşı

H ânkah, m escid, m edrese y ık d ı

G eçürdi A y d ın E lin d e o kışı

T em ürü n zulm ı çokdu r (762) âlem içre

N e ola görm edi zulm ın ı kişi (763)

A y a ğ ı basduğı E lle r y ık ıld ı

Y ig id ü n kocanu n kalm ad ı dişi

V e her v ilâ y e ti kend ü beglü begine verd i. V ilâ y e t - i O sm an i T a ta ra verdi. B a y a z ıd H a n işitd i. T em ü r, gâh gâh göç üzerinde gider iken B a y a zıd H a n a gelür, selâm ve rü r idi. B ir gün B a y a z ıd H an , T em ü re e yid ü r : *‘T em ü r B e g ! Senden b ir dilegü m vardur,, der. T em ü r e yid ü r ; “ S ö yle. H er ne der isen k a b u l ederin,, (764) der. B a y a z ıd H a n e yid ü r : “ T a ta r ı bu v ilâ yetd e ko m a. A l. B ile git,, der (76 5). T em ü r e yid ü r ; “ K a b u l etdüm ,, der. “ iCaçan k im seni Sernerkanddan gene göndürsem gerekdür, T a ta r seni gene v ilâ y etü n e getüre,, der. Ç ü n k im B a y a z ıd H an işitd i Sem erkan d a gidecegin, hem an kendü m a sâlih in (7Ö6) gördi. K a ç a n k im T e m ü r göcdi, kend ü v ilâ yetin e teveccü h etdi, T a ta ru n cem i'isin i sürdi. V e -Kır Şehrin i v e S iv ri H isari v e B e g B a ç a n m K a ra m an o ğIm a verd i. K a s d a m o n ıy ı ve K â n k ın y ı, K a la c u ğ ı gene İsfe n d iy a ra verdi. B a y a z ıd H a n alm ış id i bun ları. T em ü r um ar id i k im B a y a z ıd H a n u n o ğ la n la n n u n (76 7) birisi ken d üye g eleyid i kim B a y a z ıd H a n u n v ilâ y e tin i ona m uk arrer edeyidi. G ö rd i kim kim se

F : 10

gelm edi, an un içü n K a ra m a n o ğ lın a verd i. V e hem K a ra m a n v ilâ y etin d en çıkd ı, gitdi. V e b u m âcerân un tarih i hicretün sekiz y ü z dördinde v â k i o lm dı (768).

68 inci B â b 5

. 15

.35

.45

B u B â b A nt B ey a n E d er k im B a y a zıd H an A lla h R a h m etin e k im Vardı, K a ç O İ h K a ld ı (7 6 9 ) V e H em A n la r N aldılar, Â n ı B ildürür. A ltı o ğh k a lm ış idi. B e şi m a lû m , b iri n âbedid (770) o lm ış idi. E m îr S ü le y m a n v e M eh m ed v e İs a v e M u s a v e K a sım . O k ü cü cü k s a ra y d a k a l dı. N â b ed id o lan M u sta fa d u r. E m îr S ü le y m a n ı A li P a ş a , İne B e g S u b a şı ve H a şa n A ğ a ald ılar. R u m E lin e gitd iler (7 7 1 ) . V e S u lta n M eh m ed gerü A m a s iy y e y e gitdi. İsa ve M u s a B u rs a vilâ y e tin d e y e K a r a s ı v ilâ y etin d e biri birin k o v u p jm rü rler idi. Â h ır M u s a İs a y ı giderdi. K e n d ü geldi, B u rs a d a oturdı. E m îr S ü le y m a n B u r s a y a geldi. M u s a ka çd ı. K a ra m a n a gitd i. E m îr S ü le y m a n bir kız kard aşın ı, kim F a tm a k a d ın d u r (7 72 ), ve k iç i k a rd a şı k im K a sım d u r, a n la n Ista n b u ld a rehin k o d ı k im h iç y a ğ ılık o iın m a y a (7 7 3 ). Â h ır, E m îr S ü le y m a n gerü R u m E lin e geçdi. B u t a rih hicretün sekiz y ü z beşin deyidi. S u lta n M eh m ed işitd i k im k a rd a şı E m îr S ü le y m a n ta h ta geçm iş, elçi göndürdi. E y itd i : “ E m rem (774 ) sa ğ olsun. A ta m u z gitd iy ise em rem (7 7 5 ) bize atadur,, dedi. İk i a t peşkeş göndürdi. E riıîr S ü le y m a n dah i b ir niçe o ğla n v e câ riyeler göndürdi. S u lta n M ehm ed k a b u l etdi. E m îr S ü le y m a n K a ra m a n o ğ lın a elçi göndürdi. V e G erm iy an ö ğlın a d a h i elçi göndürdi. “ K a rd a ş u m M u s a y ı k o y ı verm en k im ben sizün ile g a y e td e .e y ü d o stlu k ed eyin (776 ) ,, dedi. M u s a b ild i kim k a rd aşıy ile K a ra m a n o ğ lı barışdı, K a ra m a n d a n kaçdı. İsfe n d iy a ra va rd ı. E m îr S ü le y m an B u rs a d a y id i. İşitd i kim M u sa , İsfe n d iy a ra va rd ı, üzerine teveccü h etdi. Y ü rid i. G ö y n ü k y an ın d a b ir su ken arın da kon dı. Y a z idi. K ış dahi o ld ı v e hem kışlad ı. V e o l m enzilden göçm edi. O l m a ka m u n adı B e g K a v a ğı oldı. A n u n içü n k im E m îr S ü le y m a n d â y ım o l k a v a k dibin de sohbet eder idi. V e o l a ra d a İsfe n d iy a r ile d a h i b a n şd ıla r. A n d a n göcdiler. İznike geldiler. İznikde yin e (7 7 7 ) sohbete m eşgul o ld ı A li P a şa n u n m ü ft şarab ıyilen . İsfe n d iy a r d a h i M u s a y ı S m a b d a n gem iye k o y d ı. E fla k a göndürdi. A n u n begi Mircüj^idi. E m îr S ü le y m a n işitd i kim M u s a R u m E lin e geçdi, b u dah i goçdi. E d ren eye va rd ı. G en e sohbete m eşgul oldı. R u m E lin ü n begleri d ahi b ild i k im M u s a R u m E lin e geçdi, E fla k a gelm iş, h ab ar gSndü rd iler : “ G el k im kardaşunur; p ad işa h lık d a n (778) sa fâ sı yo kd u r. 21râ k i gece v e gündüz sohbetden eli değm ez,,. M u s a k im b u h ab arı işitd i, sürdi, S ılistirey e (779) geldi. A n d a n geçdi. R u m S lin ü n ta v c ıla r ı (780) ve tım ar erleri v e cem i'isi M u s a y a va rd ılar. D o ğ rı E d ren eye sürdilçr. E m îr S ü le y m a n a h a b ar geldi k im ; “ K a rd a şu n M u s a erişdi. C em i' R u m E li an a döndi „ dediler. E m îr S ü le y m a n dah i m ah m u r y a tu r idi. G ü c ile k a ld u rd ılar. E y id ü r kim : “ B e n ü m m em îeketüm de anun ne h ü km i va rd u r v e k im ne ister?,, der. H em in b ö yle deyin ce “ H a y M u s a geldi,, dediler. K a çd ı. B ir k ö y e düşdi. 0 1 k ö j'd e A lla h hü km in e (7 8 1) va rd ı. Son ra o k ö y liy i M u s a -k ö y ile o d a urdı k im : “ S iz .benüm k a rd aşu m ı rıiçün öld ü rd ü n ü z v e ka rd aşu m d a ne işün üz v a r idi,, deyü.

Nazım O urû n mansıbun yaldan çıkardı N e etdün halka kim yüzin çevürdi .Şarâb u çeng ü çağana ü hem saz

Sevinüb alduğun d den çıkardı Sevenler cünüe gönülden çıkardı Müsâhibün olur (782) başdan çıkardı

M u sa R u m E lin d e ta h ta geçdi. T a rih i hicretün sek iz y ü z on ü cia d e -

' 5^

y id i.

69 uncu B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im K ardaşt E m ir Sûleym andan Sonra R u m E l i T am am M u sa n u n E lin d e O ld ı. S a n ca k begleri v e tım a r erleri tam a m , b îk u su r gelü b ita 'a t etdiler. N e v â h ıd a ğ ı k â fir begleri gene â si o ld ılar. V e bu ta ra fd a n S u lta n M eh m ed işitd i kim k a rd aşı E m îr S ü le y m a n A lla h rahm etine v a rm ış ve k a rd a şı M u sa R u m E lin d e ta h ta geçm iş. S u lta n M eh m ed dah i sürdi, B u r s a y a geldi. B u r s a k a v m ı istik b a le geldiler. T a h ta geçdi. O tu rdı. C e m i' E m îr S ü le y m a n hü km etdü gi yere o dah i hü km etdi. D a h i ziyâ d e A m a s iy y e v ilâ y e ti elinde. İm d i b u y a n a R u m E lin d e M u s a y ı (783) görelüm n eyler : K ö r Ş a h M e lik i ■vezir edindi. M ıh a lo ğ lı M eh m ed B e g i R u m E li begler begisı etdi. S ım a v n a K a d ıs ı oğlını k a d ı-a sk e r edindi. K en d ü n ü n k u lı A za b B e g i em îr-i alem €tdi. V e her san cağı kend ün ün b ir k u lın a verd i. E m îr Sü leym an u ri d a h i b ir o ğlı v a r id i v e b ir kızı. K a çd ıla r. Ista n b u la girdiler. M u s a y ü rid i. V id in â si o ld ıyid i. H er birin z a b t etm eğe b a şla d ı. P ire v id in i (784) aldı. Y a n ın d a M a ta rı dah i aldı. L a z v ilâ y e tin e y ü rid i. K ö p r iliy i aldı. V e hem O ğ ca b o lıy ı <785) d ahi a ld ı. D u rm a d ın a k ın la r eder oldı. G â h gâh Ista n b u la d a h i segırdür idi. K a p u s m d a h i y ap d u rd ı. G eld i, S iliv r iy e düşdi. B u n u n ile ceng eder iken K ö r Ş a h M e lik m ü d â râ y ilen kaçd ı. Ista n b u la girdi. M u s a h ile y i duydı. G öçdi. G ene E dren eye v a rd ı (786). İn tizar (787) old: kim çarh ne su ret göstere. Nazım M usanun

sıdkı buduT kim duta cüm le âlemi

(788)

T a k d iri H a k d u r eden ted b iri ko sen âdem i

M â lik ü l-m ü lkd ü r k i o m ü lkin düziben hem bozan (789) B ir ku lına verm ed i H a k üşbu cüm le âlem i

M u sa n u n cü lû sm u n ta rih i hicretün sek iz

y ü z on üçin de (790)

vâki

oldı.

70 İnci B â b

B u B â b A n u n B eyanm dad ur k im S u lta n M eh m ed İb n -i B a y a zıd H an D iler k im K a rd aşı M u sa y ilen B u h şa , B u V ilâ y e ti Ç ekişeler, D e v let H er K a n k ısm u n îs e O l Vara, H â kim Ola. S u lta n M ehm ed, V eziri B a y a z ıd P a ş a y a e yid ü r : “ R u m E lin e gcçm ege îe d â ra k cdün,, der. K ö r Ş a h M e lik k im M u sa d a n k a çu b Ista n b u la gird ü gi

v a k tin andan S u lta n M ehm ede gelm iş id i (7 9 1 ). B a y a z ıd P a ş a e yid ü r : “ S u lta n u m ! K ö r Ş a h M e lik B e g i o k u y a lu m . G ö relü m o l ne der,,. O k u d ı1ar. G eld i. E y itd ile r : “ R u m E lin e geçm ek isteriz. T ed b ir nedür,, dediler. K ö r Ş a h M e lik e y id ü r : “ İsta n b u l tek vü rin e elçi gön dürm ek gerek k im a n d a n g a y rı yerden geçm ege derm an (792) yo kd u r,, dedi. A n u n içü n kim Ge-^ lib o lı M u sa n u n elin deyid i. G eg ib ü ze (793) k a d ısı F a z lu lla h ı elçi gö n d ü rd i1er. A n u n içü n k im İsta n b u l te k v ü ri an a i'tim a d eder idi. A n u n içü n kim k o n şıyid i. F a z u lla h v a r d ı (79 4). T e k v ü re söz neyise o lındı (7 9 5 ). A h d u p ey m a n d a h i etd iler (796) G eld i h ü n d k âra m a k su d h abarın ı verd i. İş m ura d ca oldı. H ü n d k â r d a h i d e v le t ile B u rsa d a n çıkd ı. Y ü rid i, geldi Y u ru s a çıkd ı. F a k ir G ejrvede (79 7) ka ld u m . O rhan B e g ü n im a m ı oğlı Y a h ş i F a k ın un evin de h a sta oldum . M e n â k ıb -ı Â l- i O sm an ı tâ Y ıld ırım H a n a gelince im a m oğlm dan n a k i ederin. S u lta n M eh m ed k im Y u r u s a kondı, İstan b u l te k v ü ri gem iler göndürdi. S u lta n M eh m ed i R u m E lin e geçürdi. M u s a işitdı k im S u lta n M eh m ed ken d ü ye geli y ü r ü r (798) hem an E d ren eye kalk-, dı. L a z v ilâ y e tin e y a k ın va rd ı. S u lta n M eh m ed vard ı, E n cügeze kon dı. E v^ renüz o ğlı A li B e g an da geldi. E n cügezd en göçdiler. O l gü n M ıh a lo ğ lı Y ah-. ş ı B e g geldi. M ıh a l (799) hod M u sa n u n begler b e gisiyid i O ğlm ı kend ü göndürdi. E lh â s ılı S u lta n M eh m ed E d ren eye va rd ı. V e cem i' begler k a çd ı1ar. S u lta n M ehm ede geldiler. M u sa n u n y an ın d a akın cı k a ld ı ancak. S a m a k o v d a u ğ raşd ılar. M u s a kaçdı. A tı ça m u ra çö kd i (800). K en d ü n ü n b ir k u lı v a r idi. T erzi S a ru c a derler idi. M u sa n u n atın un sinirin çaldı. M u s a y ı dutdı. S u lta n M ehm ede getürdi. A h şam ın çad ırd a m a sla h a tı neyise gördi^ 1er. 0 1 gece gene B u r s a y a , dedesi y a n ın a göndürdiler. M ıh a lı (801) dutdı-. 1ar. T o k a d a , B İd ev i Ç a rd a ğa göndürdiler. S u lta n M eh m ed a y d a bin a k ça u lû fe etdi. V e S ım a v n a k a d ısı oğlın d a h i oğlı, k ızıy ilen İzn ike göndürdiler^ S u lta n M eh m ed an a d a h i a y d a bin a k ça u lû fe etdi. M u sa n u n k u lı A zabi B e g kaçdı. E fla k a gitdi. R u m E li S u lta n M ehm ede feth o ld ı (802), Etra^ fu n beglerine elçi göndürdiler. N az tm

30 K a d im d en tü redü r kardaşa k ıy m a k

A ta y ı anayı gussalu kom ak

K a b il kim H â b ile k ıy d ı ezelden

A d e t oldı k i hanlar bun a u ym ak

İsa y â M usa u E m îr S ü leym an F e n â olur cihan içün ne zah m at

İşidün bu tü re ehlid ür ahm ak C ih an da adını k a n lu y a d akm ak

S u lta n M eh m edün ta h ta geçm esinün tarih i hicretün sekiz y ü z on a ltı sında v â k i olındı.

71 inci

Bâb

B u B â b A n ı B eya n E d er k im S u lta n M eh m ed R u m E lin d e K ardaşı M u sa y ilen M eşgu l İk en B u T araidan K aram anoğlı B ursaya N e Suret i l e G eld ü ğ in i B ild ürü r. K s ra m a n o ğ lı hu cum etdi. Y ü rid i, S iv ri H isa ra geldi. A n u n iç ü n .k im kendü elin deyid i. D ö rt y an ın y ık a boza, h a ra m ilik ede B u r s a y a geldi. H a -

d iv a z P a ş a d ahi B u rsa n u n su b a şısıy id i. K a ra m a n o ğ h dah i gelm edin şeh i rlin h a lk ın o ku d ı. E y itd i : “ M ü sü lm a n la r ! P a d işa h u m u z R u m E lind edü r. K a ra m a n o ğ h gali y ü rü r. H is a r y a r a ğ ı o lan k iş i h isa ra girsün,, dedi. “ V e an un kim h isara y a r a ğ ı y o k d u r, h isa rd a m ahbus (803) olm asu n,, dedi. V e hem h a lk dahi anun gib i (804) etdiler. K a ra m a n o ğ h k im B u r s â y a geldi, şehiri o d a urdı. H isa ra cenge b aşlad ı. M ü b a la ğ a cengler olındı. Â h ır diledi k im B ın a r B a ş ı su yın d an k i hisaru n d a şra y an ın d a gö l eylem işler idi, d i led i k im o l gölün su y ın ı kesü b k u ru d a la r. B u r s a k a p u sın u n zindan k a p u sınu n daşrasın d an la k ım (805) u rd ıla r k im gölün su y ın ı çekeler; h isa r y a n ındağı dereye ak ıd a lar. S u b a şı H a cı iv a z P a ş a d u yd ı. H isa rd a n çıkd ı. L a k ım c ıla n (806) kırdı. K a ra m a n o ğ lm u n ol u m d u ğı dah i k e sild i (807). O tu z bir gün ceng olındı. G â h gâ h h isar h a lk ı h isard an çık a r idi. H a y li adam a lu rla r idi. G etü rü rler idi. K a ra m a n o ğ h ka rşu sın a h isardan a şağa b o ğazın d an a sa k o rlar idi. B u n la r cengdeyiken n âg âh b ir gün K a p lu c a im aretin e M u sa n u n ö lü si geldi. K a ra m a n o ğ h va rd ı, ö lü y i gördi. H em an o l gece k u y r u k göte kısdı, ka çd ı. K irm a s tı y o lın d a n dolan dı. K a r a (808) a ğ n v e k a tı rene yed i. H a m id E lin d en geçdi. K e n d ü h a râ b ştın a (809) va rd ı. K a d ı-a sk e ri K a r a (810) M ü rsel e y itd i : “ B egü m ! „ dedi, “ G el, ben d u ‘â cını göndür. V a ra y ın (8 1 1 ), O sm an o ğlıy ile sizi b a rışd u ra y ın (8 12) „ dedi. K a ra m a n o ğ h e y id ü r : “ H a y ! N e sözdü r ! E lb ette o l benüm üzerürfte gelür ise (8 13 ) ben anun ile h aklaşu rın ,, dedi. B u sözi k a b u l etm edi. K e n d ü b i lisine y ü rid i. B u m âcerân un ta rih i hicretün sek iz y ü z on a ltısın d a (814) v â k i oldı. Naztm A d û kim gelse gitse olsa m ağb ûn

O la hali olm a şâdî ola m ahzun (8 15 )

A n un bah tı ka ralığı y e te r pes (8 16 )

Sen ün tâ li'ü ra H a k etdi m eym û n

Y ü z i, gönli K aram an u n karad u r

K a ra n u lu k d a kald ı zâ r u m ecnûn (8 17)

72 nci B ö b B u B â b A n ı B ey a n E der k im E m ir S ü ley m a n k im A lla h R a h m etin e Vardı, O ğhnı k im Ista n bula île td ile r İd i, N o ld u ğ m B ey a n Eder. Su lta n M eh m ed k im k a rd a şı M u s a y ile n k o v ışu r iken İsta n b u l te k v ü ri kim E m îr S ü le y m an u n o ğlın ı a lm azlan d ı (8 18 ). Y a 'n î kim S u lta n M eh m ed ile ahd u p eym an v a r idi. A n u n içü n oğlın ı (8 19) k a b u l etm edüm d em ek ister. O ğ la n d ahi Ista n b u ld an çıkd ı. E fla k a gitm e k isted i (820). K a run o va sın u n a k ın cıla rı oğlan u n y a n ın a v a rd ıla r (8 2 1). E y itd ile r k im : “ G e l berü. B iz senün ile o luruz,, dediler. A ld ıla r, Y a n b o lıy a (822) iletdiler. S u l tan M ehm ede h a b ar oldı. B u h a b arı işitd ü g i gib i S u lta n M eh m ed d a h i o ğ lan u n üzerine hu cu m edüb y ü rid i. Y a n ın d a o lan a k m cıla r d a ğıld ılar. K a ç d ı1ar. O ğlan un b ir la la s ı v a r idi. T erzi b a şı Z ağan u s derler idi. O l, o ğla n ı d u tdı. S u lta n M ehm edün eline verd i. S u lta n M eh m ed d ahi o ğlan u n gö n li g ö zini acdı. D ü n y a gözini örtdi (823). B u r s a y a göndürdi. K e n d ü dah i a rd ın ca B u r s a y a geldi. E m îr S ü le y m an u n b ir k ızı v a r idi. B u rs a d a an ı b ir san - 1 c a k begine verd i. O ğ la n a d a h i e y ü tım a r etdi. G e y v e yöresin de A k H is a r

derler, an un n evah isin de Ç a rd a k K ö y (824) derler b ir k â fir k ö y i v a r idi,, a n ı tım a r verm iş idi. H er v a k tm k im S u lta n M eh m ed B u r s a y a gelse E m îr S ü ley m an u n o ğlım getürd ür id i (825). H a y li nesneler ‘a tâ eder idi. K a r d a şum o ğlıd u r der idi: D â y ım h o şça görüb gö n ü lcü gin ele a lu r idi. V e kız: k a rd aşın a dah i h a y li nesne ve rü r idi. N az tm E lü n e h er ne girse kısm etün dü r

V e ger rah at v e gerçe m ih n etün dü r

D em e k im oğlum ola (826) duta y e rü m N a sîb olm asa an cak n iyyetün dü r D em ün de fırsatu m sen geçürm e (827) Y e le verm e bu öm ri ni'm etü nd ür

73 üncü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed İb n -i B ayazıd H a n K ard aşı M u sa y ı k im G iderdi, A n d a n Sonra N e y e Meşğal^ O ld ı, A n ı B ildürür.

Ç ü n k im K a ra m a n o ğ lı bun un gib i m ü h m el hareket etdi,- S u lta n M e h m ed işitd i, B u r s a y a geldi. V e e v v e l İsfe n d iy a ra elçi göndürdi. E y itd i : “ Y a sen gel, y a o ğla n la ru n d a n birin i leşkerüm e göndür. V e illâ h a zır ol k im ü şte (828) üzerüne va rd u m ,, dedi, Isfe n d iy a r d a h i bu h ab arı işid icek hem in o ğlı K a s ım B e g i e lçiy ile bile göndürdi. V e bu y a n a d a S u lta n M eh m ed G erm iy an o ğlın a d a elçi gön dürdi k im ; “ K a ra m an o ğlın u n benüm ile bedba h tlığın ı gördün. İm d i üzerine y ü rü rin (829). Sen d ahi benüm ile d o stlu ğu m gösterm ek gereksin. B e n anun üzerine Ş e yd i G azid en doğrı gitsem g e rek. A k Şehire doğrı çık sa m gerek. Sen dah i leşkerüm e a zık gön dür (830). V e illâ sen hazır o l k im san a d a v a ru n n ,, dedi. G erm iy a n o ğ lı dah i e j'itd î k im : “ B e n dah i leşkerüne varaj^um (8 3 1). V e leşkerüne a zık göndüreyirt (832),, dedi. H em eyle etdi. M ü b a la ğ a a zık göndürdi. T â h ü n d k âr o l m em lek ete v a ru b gelince G erm iy an o ğlın u n sürgün i eksü k olm ad ı. D â y ım geldi. K a rş u d urm adı. V a rd ı (833). Nazım

E y ü d ü r do stluk etm ek han lar ilen

M ü d ârâ y â m ah ab b et anlar ilen

V e bâri her cih etden söz k a b u l et

K u la ğ u n dine ola hem v aru n ilen (834)'

74 ünc ü B â b

B u b â b anı b e y a n eder k im S u lta n M eh m ed azîm leşk er cem ' etd i. D o ğ rı K a ra m a n a tev eccü h etdi. A k Şehire çıkdı. V a rd ı. V a rd u k la y ın A k Şehirü n h isarın verd iler (835). A k Şehirden Ilg ın a gitm ek istedi (836). îş itd i k im K a ra m a n o ğ lı Ç igelden gelür im iş (8 37). S u lta n M eh m ed Han,, k u lı B a y a z ıd P a ş a y ı k a rş u gön dürdi (838). Ç igeld e u ğ ra şd ıla r (839). B a y a z ıd P a ş a K a ra m an o ğIm ı d u td ı (840). A n d a n K o n y a y a teveccü h etd iler. K a ra m a n o ğ lı geldi (8 4 1). K a rş u la d ı (242). K o n y a O v a sın d a u ğ ra şd ıla r (843). K a ra m a n o ğ lı M eh m ed IBvg ele girdi. B ü y ü k o ğlı M u s ta fa d a h i e l i

girdi. S u lh etdiler. A k Şehiri ve Ş eyd i Şehirin i v e O k lu ğ ı v e B e g Şeh iriııi ve K ır Şehirin i v e S iv ri H isa rı v e C a m A rd ı hisarın ı (844) v e U c H isa rı (845) ve N ig d e y i b u n ları (846) verdi. T a m a m su lh etdiler. S u lta n M ehm ed, K a ra m a n o ğ lın a h il'a t verd i. S a n ca k verd i. T a v la y ile n a t v e k a tır ve deve verd i. G öndü rdi. H em in kim ordunun u cın a va rd ı, a t o ğ la n la n n u n o ta ru rken a tla rın elinden aldı. V e eyitdi k im : “ A d â v e tü m tâ kıya m ete değin b â kîdü r,, dedi. V e hem h a y li b ed b ah tlık d a h i etdi.

Nazım K ara m a n d a bu lın m az d o ğn b ir y â r

V e lîle r çok b ile ku lm aş v e ‘a y y â r

E d er k a v i ü k a râr u ahd u p eym ân

İçe r andlar y alan çok eder (847) in k â r

B e g i v e kadısı şeyh ü m üderris

H iledü r işleri hep çâ r u m ekkâr (848)

K a za n a koysan kaynatsarj bizü m le D e ye sin m ü ‘m in isen dost oıalum

İliğ i yağ a der karışm a zin har C e v â b ıd u r benem m ü‘m;ne gaddâr

H assa kim A l-i O sm andan olasın

D ah i ziy â d olur sıfa t-ı ceb bâr

T ek eb b ü r, kel v e foduldur K a ra m a n

A n u n çün k a h r edtpdür anı kahhâr.

(849)

75 inci B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im S u lta n M eh m ed G a zi İb n -i B a y a zıd H an Bursa ya G e lü b E ila k a ‘A zm E td ü ğ in i B ildürür. E tra fu n leşk erin cem ‘ etdi. K a ra m a n o ğ lı dah i leşk er cem ' etdi, gönd ü rd i.îsfe n d iy a r d am oğlı K a s ım ı tek ra r göndürdi. D e v le t ilen v ilâ y e t-i E fla k a y ü rid i. T u n a kenarın a va rd ı. D a h i a k ın cıla r göndürdi. K e n d ü oturdj. Y e rg ö g iy i y a p d ı. A k ın cıla r m ü b a la ğ a (850) d o y u m geldiler (8 5 1). E fla k u n begi d ahi e lçiy iie haracın göndürdi. İ t â ‘a t-i k ü llî etdi. V e o ğlan ların k a p u y a hizm ete göndürdi. S u lta n M ehm ed dahi d evlet ilen gene B u r s a y a geldi. İsfe n d iy a ro ğlı K a s ım B e g hü n d k âra e y itd i (852) : “ B e n gitm ezin sultan um ,, dedi. “K a p u n d a hizm et ederin,, dedi. H ü n d k âr dah i Isfe n d iy a ra elçi göndürdi. E y itd i k im : “ K a rd a ş u m ! K a s ım B ege vilâ y etü n d e n t ı m ar s a d a k a et. B e n d a h i vereyin ,, (S53) dedi. K a sd am o n ıd â n berü T o s y a y ı v ; K â n k ırıy ı ve K a la c u ğ ı ver,, dedi. İsfe h d iy a r B e g d ahi hü ııd kâru n v e ziri B a y a z ıd P a ş a y a V â ‘ız M eh m ed derler id i bir aziz v a r idi, anı p a ş a y a gön dürdi kim ; “ K erem lu tu f et ! H ü n d k âr hazretin den (854) d ile k et (855) k im benüm d irlig ü m bu K a s d a m c n ıy ile (856) B a k ır K ü resin d en d ü r (8 57). B e n hündkâru/î v e ziriy in (858). İm d i K â n k ırıy ı ve K a la c u k ve T o s y a y ı (859) n ev âh isiy ilen bile verd ü m . L u tu f edüb k a b u l etsünler. V e ben h ü n d k â ra verü rin . K a s ım a verm ezin,, dedi, “ A n u n içün kim bedbahtdur,, dedi. H ü n d k âr d a h i gerü (860) K a s ım a verd i. K a s ım tâ ölinceye değin a tasın a va rm ad ı. Â l- i O sm an un hizm etinde kaldı.

Nazım N ed ü r bu fitn ey i gör çarK-ı gaddâr

E d in m ez a ta oğlın k en d ü ye y â r

H avâ yeli cefâ burcından eser

Y ık ar mülkin ve es;bâb ile diyâr

B u b ir ik i n efes v erü b a lan lar

Sor ahi halm ı ol n ice d u y ar (8 6 ı)

Ş un ı anm az k i sora nolısardur

B in ü b öm r atın a durm az ha çap ar

A tı y o n lu r u kendü yü rim ez

Boğa.zın alu r u b ir iki T a ta r

K a ra m ü lk ü kam m ansıb kara

câh

B e zild i ta v la s ı gitdi ü k a tar

76 ncs 3 â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed İb n -i B a y a zıd H an Sam sunt N e Suret İlen A ld ı, A n ı B ildürür.

S u lta n M eh m edün oğlı S u lta n M u ra d A m a s iy y e d e o lu r iken K â fir S a m su n ı oda yan d ı. K â fir le r şeh iri b ırakd ılar. G em iy e girü b ka çd ıla r. S u ltan M u ra d a h a b ar oldı. K â fir Sam su m y a n d ı dediler. R u m E li begler begisi B ice ro ğ lı H a m za B e g i göndürdiler. V a rd ı, K â f ir Sam su m n ı za b t etdi. S u lta n M ehm ede h ab ar göndürdiler. K â f ir Sam su m n ı y a k d ı. M ü sü lm a n Sam su m n ı a lm ağ a k o la y oldı (862). S u lta n M eh m ed dah i hu cum etdi. M ü sü lm a n h isarın a va rd ı. E y ü cengler etdiler. B ice ro ğ lı H a m za B e g his a n bekledi. G itm ed i. M ü sü lm a n S a m su n ıyile her gün ceng etdi. S u lta n M eh m ed d a h i gelüb M erzifo n a çıkd ı. A n d a n Sa m su n a vard ı. H is a r içinde îs fe n d iy a ru n oğlı H ızır B e g v a r id i (863). S u lta n M eh m ed k im va rd ı, H ı zır B e g k a la y ı teslim etdi (846). K â fir Sam sun ım y ık d ıla r. B iç e r (865) oğlı H a m za B e g sordı İsfe n d iy a ro ğlı H ızır B ege k im : “ C eng etm eden h ü n d k âra b u şeh iri n içün verd ün ü z?,, dedi, H ızır B e g e y itd i : “ B izü m şeh irü m ü zü n zindegânisi b u k â fir şeh iriy iley id i. K â f ir şehiri h arab oldı. V e sizü n elünüze girdi. Sim d en gerü bize b u n d a ra h a tlık yo kd u r,, dedi. “ V e sizü n ile b izü m ko n şılığu m u z (866) ördek ile d oğan (867) k o n şılığ m a ben zeş',, dedi. S u lta n M ehm ed, H ızır B ege h il'a t gey ü rd i ve n i'm etler verd i. “ Y a n u m d a d u ru r isen san a y a h şi tım a r edeyin,, dedi. O l e y itd i (868) : “ K a rd a ş u m K a s ım yan u n d a d u r. Sizü n ile o lam azam ,, dedi. “ B e n anun ile bile bir yerde durm azın (869) „ dedi. V a rd ı, kend ü a ta sın a gitdi. Nazım

T eb ed d ü l olm ağ içün oldı âlem

T eb ed d ü l som bakî oldı A d em

C ih an d a

B en ü m dem eg ilen ku rıldı n izâm (8 71)

‘â rifâ n y u rt

(870)

du tm am ışdur

N izâm kim ga fle te m a‘den-i hâsdur

O lu p d u r m a‘den -i aklun a rakam

(873)

(872) B u g a fle t tedb irin den geçm edün sen

Â şık î halun ile yü ri epsem

7 7 nci B â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed k im Sa m sunı A ld ı, Bursa ya G id er İk en G eld i, îskiH be Uğradı. V ilâ y e tle rin d e m ü b a la ğ a T a ta r evlerin gördi. So rd ı : “ H a y ! B u evler kim ü n d ü r? „ dedi. E y itd ile r : “ M in n et B egü n d ü r,, dediler. E y itd i : “ Y a k a -

nı b u n laru n begi,, dedi. E y itd ile r ; “ T a ta r S a m a k a r (874) oğlı düğün e y led i. A n u n dügünine vard ı,, dediler. S u lta n M ehm ed, ve ziri B a y a z ıd P a ş a y a e yid ü r : “ T em ü r bu v ilâ y e td e n T a t a n aldı, gitdi dediler. Y a b u v ilâ y e td e bu n laru n begleri d üğün eyler. B ir i birine varu r, gelür. B en ü m seferünîde b u lın m azlar. B u n la r ı sürm ek gerek,, dedi. M in n et B e g i o k u td ı (8 75). G etü rd i. Sürdi. B u n la ru n cem i'isin bileşin ce F ilib e yöresin e getürd i (876). K o n ış h isa n n u n yöresin de (877) kodı. M in n etü n oğlı M eh m ed B e g şim di K o n ışd a bir im âret yap d ı. V e b ir k â rb a n sa ra y dah i y a p d ı. A n d a yerlen di1er. K a ld ıla r. O l a ra y ı m akam edindiler. Nazım T a ta r b u lm az id i ayran içeyd i

D ere v e dağa hem konub göçeydi

Y a n ın d a büzm e yan cu ğı v e çakm ak,

B u lım a z k a v k i çakm ağın çak a yd ı

S ü rü îdi geldi a kın begi oldı

K â fir kızın gözedür kim ka p ayd ı

D e d ile r M in n et oğlı gazi olmış

G a zâ yolın d a (878) bulsa can atayd ı

78 inci B â b

j- g

B u B â b A n ı Bayan E d er k im Sım a vu n a K a d ısı O ğlı K a d ı-A sk e r İk en K eth ü d a sı B ö rk lü ce (8 /’ g) M u sta fa K ara B uruna V arub N o ld u ğ m u n H a lın B eya n E der, B ildürür.

S ım a v u n a K a d ıs ı o ğlı k im îzn ig e (880) geldi, M u s ta fa A y d ın E lin e va rd ı. A n d a n K a r a B u ru n a va rd ı. O l v ilâ y e td e h a y li m u ra y ılık etdi. A y d m v ilâ y e tin ü n çoğın ken d ü ye döndürdi. O l d ahi b ir (881) n ev'e tertib ku rdı. E lh â sılı ken d üye nebî dedürdi. B u ta ra fd a n S ım a v u n a K a d ıs ı o ğlı işitd i k im B ö rk lü ce n ü n (882) h a lı te ra k k i etdi, İzn ikden kaçdı. İsîe n d iy a r ■ B e g e va rd ı. A n d a n gem iye bimdi. E fla k a gitdi. B u y a n a geldi. A ğ a ç D e n i zine girdi. V e illâ B ö rk lü ce y ile (883) ittifa k ı v a r idi. S u lta n M eh m ed d a h i 25 B a y a z ıd P a g a ja ve oğlı M u ra d H a n ı bile gön dürdi (884). V a rd ıla r. K a r a B u ru n d a B ö rk lü c e y ile (883) b u lışd ıla r. M ü b a la ğ a ceng olındı. îk i ta r a f dan h a y li ad am kırıld ı. Â h ır ceng arasın d a B ö rk lü c e y i (885) p a ra la d ıla r. ■ 0 1 v ilâ y e ti d o h tâ td ıla r (886). G id erecek a d am la rın giderdiler. B e g k u lla rın a tım ar verd iler. B a y a z ıd P a ş a gene M a 'n is a y a g e ld i.'D o rla k H û K e m a li 30 an da b uldı. A n ı dah i b ir m ü rid iy ile asa ko d ılar. S u lta n M eh m ed Serüze gitdi k im va ra, Selenige düşe. B u ta ra fd a n S ım a v u n a K a d ıs ı oğlı k im A ğ a ç D e nizine girm iş idi, b ir k a ç bed b ah t so fıla r gön dürdi v ilâ y e tle re k im : “ G e1ün ! Sim den gerü p a d işa h lık benüm dür (887). T a h t b a n a m üsehhardur.

S a n c a k isteyen gelsün. V e tım a r isteyen , s u b a şılık isteyen gelsün,, dedi. “ E lh â s ılı her m a k su d ı o lan gelsün,, dedi k im “ ben şim den gerü hu ruç etdüm . B u v ilâ y e td e h a life benem. M u s ta fa A y d ın E lin d e hu ruç etdi. O l d a hi benüm h izm etkârum dur,, dedi. B u şim d ik i so fıla r d ahi eyid ü rler k i : “ B iz d ervişlerü z H a k içün,, derler. D e rv iş degüllerdür. “ B ir gün şeyh ü m ü z h u ru ç eder. B iz dah i b ekler olurız,, d eyü b eyidü rler.

Nazım H a k a .tâ lib cihanda az kişi v a r K ılu r n am az V ed u d der y a lv a ru r çok

S ofıiaru n (888) kam usı hod lo t um ar V a ru r beg kapusına tım a r um ar

(889) B aşın d a dal v e y â kü nbed geyüb dü r

M a 'â n î söylesen der kanı hım ar

İlâh î sana sığındum bu baldan D e y e sin so fi T a n rıy ı hazır bil

B u g a fle t uyhusın dan canum u ya r C e v â b ıd u r k i (8go) T an rı şeyh e u y a r

D e ye sin so fi k â fir oldun anla

Y a k ın îm ânı kor o k ü fre u ya r

79 uncu B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im Sım avu na K a d ıs ı O ğlı V e A h v â l N ey e Y e tişd i, A n ı B ey a n Eder.

A ğ a ç D enizin de d u ru ra k hadem ve haşam h a y li şev k et h âsıl etdi. A rmn içün kim sa n ca k la r ve s u b a şılık la r adadı. V e h a y h d u v ıc a la r d ahi y a n ın a va rd ı. V e tım a r erleri k im M u s a y an ın d a S ım a v u n a K a d ıs ı oğlı k a d ıasker iken tım a r a lı verd ü gi a d am la r dah i y a n m a geldiler. A m m a v a r a n h a lk gördiler k im bun un işinde h a y ır y o k , hem an S ım a v u n a K a d ıs ı oğlın ı d utdılar. Serüzde (8 91) S u lta n M ehm ede getü rd iler (892). S u lta n M ehm ed y an ın d a o lu r idi, M e v lâ n â H a y d a r derler idi. A cem d en yen ile gelm iş b ir dânişm end v a r idi. A na so rd ıla r k im : “ B u n u n h a lı (893) n icedü r? B u b ir dânişm end kişidür,, dediler. M e v lâ n â H a y d a r e y itd i (894) : “ K a n ı h elâld ü r anım a (895) m alı haram dur,, dedi. İletdiler. B a z a r için de bir d ü k k â n öninde (896) asa k o d ıla r boğazından. Son ra b ir k a ç cün üb m ü rid ler in dürdiler. V a rd ıla r, an ı m ezar etdiler. Nazım Daniştr.end b eglik ister gör asıldı

Ç ü rü k ok atdı hem y a y ı yasıldı

H a v â -y ı nefs anı başdan çıkardı

U zu n sanuları kırd ı kısıldı

D ile rd i cen g edeydi padişahlan i k i oğlın kodı Izn ik d e gitdi

D ah i u ğraşm adın sındı basıldı Y a n ın d a çok sofi başı kesild i

S u a ! : îm â n ile m i gitd i v e y â îm ân su z m ı gitd i? C e v a b : A lla h b ilü r an cak. H a y â tın d a v e m evtin d e b ilm ezü z i'tik a d ı nenün üzerineyidi, hem canın d ahi o l i'tik a d üzerine m.i verdi. Nazım Ç ü rü k sofi dili A lla h söyler

G ön üld e altunı a kça yı so ylar

G a y e t eyüsidü r olsa pu lu çok

Ç a lıc ıla r gib i ol dojn soylar

Y a la n c ı so fılar çok kop d ı şim di K im i der şeyh üm üz su ltan olısar

U y u b delülere soyım soylar I.'.anur ana u ya r za b k ı (897) h u y la r

80 inci B â b B u B â b A nt B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed B ursada İm a ret Y a p d ı, A n a B ir K a c Para K a iir K ö y lerin İste d i k im V a k i E d e, B u ld u ğ ı K ö y le ri N e Suret İle n B u ld ı, A n ı Bildüriir. H a lk e yid ü r : “ S u lta n u m ! B u deniz kenarın da h a y li k ö y le r v a rd u r kim k â fir kö ylerid ü r. M ü sü lm a n v ilâ y e tin ü n içinde o lu rlar. V e illâ îstan b u iu n d u r,, dediler (8g8). S o ru b bild ü k d en sonra üzerlerine leşker göndürdi. K ö y ü n b irisi G egibüzeden öte (899) H erekedür (900). K â fir i gördü kim leşk er gelür, hisarı bırakdı. Istanbu la' kaçdı. B ir i dahi eski G egibüzedür. O l h a y li ceng etdi. A n ı y a ğ m a etdiler. A ld ıla r. E v le rin i M ü sü lm a n la ra verd iler. B ir i d ahi D a ru ca la rd u r (9 0 1). O l ahd ilen it â ‘a t etdi (902). A n ı dah i im arete v a k f etdi. V e biri d a h i P en d ikd ü r. K â fir i k a ç u b jf Ista n b u la gitdi. V e biri d ahi K a rta ld u r. A n u n dah i k â firi k a çu b Ista n b u la g iîd i. E lh â s il-ı k elâm b u deniz ken arın d aki k â fir h isa rçu k ları kim vard u r, jim d iy e değin gâh k â fire döner id i v e gâh M ü sü lm a n a döner idi, tâ M u ra d H a n O ğlı M ehm ede değin. B u S u lta n M eh m ed zam an ın da B u rs a d a zelzele oldı. Ç o k evler ve h a m a m lar y ık ıld ı. V e ço k a d am la r h eiâk oldı. V e S u lta n . M eh m ed k im B a y a z ıd H a h oğlıdur, bunun saltanatm ur; ta m a m o lm ası t a rih i hicretün sekiz y ü z y ig irm i dördinde v â k i ölındı (903). Nazım C ih a n k im seye v e fâ etm em işdür

D e kim dür k i gele y â gitm em işdür

H isarda köşki m u tb ak la r yap a n lar

K o d ı köşki gid er san yapm am ışd ur

B en em su ltan benem hakan deyenler

Y a la n d a V îy ile n m i gitm em işd ür

G elen geçer konan göçer Â şık î

D u 'âsı m akbu l o’ an geçm ernijdü.'

inci B â b

B u B â b A n ı B ey a n E der k im S u lta n M eh m ed K a n kim B a y a zıd H an O ğlıdur, D ü n y a Sarayından (^04) B a k a Sarayım ı İn tik a l E td ü ğ i V a ktin (ç o g ) O ğulları V e K ızla rı K a c K a ld ı V e P ad işa h k im O ld ı V e K en d ü n ü n V efa tı N e Su ret İlen O ld ı, A n la n B ild a rür. D ö r t o ğlı ve y ed i kızı, ka ld ı. K en d ü n ü n v e fâ tı E drenede oldı. ■ H am in (906) k i baş y a sd u ğ a kodı, vezirlerin i cem ‘ etdi. E y itd i : “ T ezcek u lu o ğ lu m M u ra d H a m getürün,, dedi. Ç eşn ig ir başı A l'van B c g i göndürdiler. E y itd i ; “ B e n hod b u döşekden k a lk m a zın (907). V e M u ra d gelm edin ben ölürin . M e m lek et biri birine do ku n m ad ın (908) ted â rü k edün. B en ü m vefâ tu m ı d u y d u rm a y a sız (909) M u ra d gelince,, dedi. V eziri H a cı iv a z P a ş a v e B a y a z ıd P a ş a ve İbrah im P a ş a b ir yere cem ‘ o ld ıla r, E y itd ile r ; “ E ger b u n u n g ib i iş (910) o lu r ise nice etm ek gerekdür (9 1 1 )., dediler. H a cı iv a z P a ş a e y itd i : “ “ G elün , k u lı hep m a sla h a ta göndürelüm . K a p u b iraz y e y nelsün. A n d a n sonra ted â rü k n eyise edev.üz,, dedi. D e rh a l d îv â n etdiler. E y itd ile r k im : “ P a d işa h u m u z İzm iroğlınur. ü zerin i gider. Padişs.n e y id ü r;

K u lu m va rsu n , A n a d o lı begler begisi birle (9 12) B ig a d a b u lışsu n lar (9 13) dedi. ‘A le tta ‘cil çıkuîi,, (9 14 ) dediler. V e hem u lû felerin verd iler. V e A n a d o lı bfegler begisine (9 15 ) k u lla r göndürdiler. “ T ezce k ieşk eri B ig a y a cem ‘ edesin,, dediler. H em an k u lı göndürdiler. G itd i. A m m a ka p u d a her gün dîv â n ederler. S a n ca k ve tım a r verü r, a lu rlar. M a sâ lih le r görürler. V e illâ hekim ler girerler, çık a rla r. P a ş a la ra h ekim ler d e v â y iç ü n ,her birisi bir dürlü o t isterler k im h ü n d k âra ilâ ç etm egiçü n (9 16 ). A m m a du rm ad an (9 17) u la k gön dürürler k im çeşn igir başı A lv a n B ege ‘ va rd u ğ u n m a sla h a tı b itir (918) derler idi. B ir gün silâ h d a rla r g a la b a etdiler p aşa laru n üzerine k im : “ P a d işa h u m u z (9 19) kam , n old ı? Ç ık m az,, dediler. P a ş a la r e y itd i : “ H e kim ler k o m az çıkm ağa,, dediler. A ğ a la r e yitd iler : “ E lb ette biz d ahi p ad işah um uzı görürüz,, dediler. H a cı iv a z P a ş a e y itd i ; “ E rte çık a ra lu m , G elün , görün,, dedi, K erdü zen (920) derler idi. A cem d en gelm iş b ir hekim v a r idi. Y ıld ırım H an u n h e kim iyid i. O l va rd ı, bir ta sn if etdi. M e y y itü n ardın a bir o ğlan oturtdı. H ekim bir nesne düzdi. O ğlan, m e y y itü n elin hareket etdürür. M e y y it kendü e liyilen kend ün ün sa k a lın sığar. H ekim , p a şa la ra geldi. D ü lb en d in yere urdı. E y itd i : “ K o m a zsız k im p ad işa h hoş ola (9 2 1). B izüm bun ca ça lışd u ğu m u zı z â y ı‘ edersiz,, dedi. V e p a şa la r dah i a ğ a la ra e y it di : “ H ele ü m id ü m ü z v a rd u r A lla h d a n k im H a k T a 'â lâ sa ğ lık vere,, dedi1er. A ğ a la r d a p ad işah kendü e liy ile s a k a lın sığad u ğın gördiler. V a rd ıla r, kend ü b a lla rın a gitdiler. G ene p a şa la r v e hekim ler p ad işah u n ko ltu ğm a girdiler. A ld ılar, sa r a y a gitdiler. Nazım

G en e bin dürlü sûret dutdı âlem

K a n ş tn unş olısardur bu âdem (922)

Y e n i sözler deyİG erd ü r bu d iller

Y e n i d efter y azısard u r bu kalem (923)

D ü zü ld i (924) geldi şâdî ü m elâlet

K i her ferah yân ın da yoldaşı gam

C ih a n nakşını n akkaş b ö yle yazd ı

N etek im dün ü gün düz olm adı kem

E rin ce kim M urad H a n ol m urâda

N içe n u tk-ı n â tık la r oldı epsem (925)

82 nci 30

Bâb

B u B â b Ara B eya n E der k im S u lta n M u ra d N e Suret île n G elü b P a d işa h O ld ı ve K arındaşları D a h i , N e O ldı.

S u lta n M ehm edün m e j'y itin i k ırk bir gün sa k la d ıla r o l z ik r o lm an m a cera lar ile. A n d a n S u lta n M u ra d geldi. B u rs a d a ta h ta oturdı. H u tb e -i p â d işâh ı kend ü ad ın a okındı. S u lta n M ehm edün meso^itini B u r s a y a getürd idiler. H am in k im m e y y it zâh ir olın d ı (926), âlem de şer v e şû r fitn eler dahi y a y ılm a ğ a (927) b aşlad ı. İzm iroğlı deprendi. V e d ahi M en teşeoğlı depren di Cem.i‘ e tr a fu n . begleri deprendi. H er birine (928) elçiler göndürdiler. T ese lli etdiler. B e gler dahi sâk in oldılar.

Y in e

Nazım (929) n ağm aya

(930) âgaz

(9 3 1) etd i bu saz

N e v â ü zen gile (932) reh âvî şehnaz

G iderdi p erd eyi âlem yüzind en

Ç ü (933) köhne n ev 'arû s gör ne eder

C ih a n kim in k ılâb atm a bin d i

H a rek etler kam usı oldı serva2

naz ‘A y â n olm ak diler bil |û r u şerler

T a v u k la r jah ın am der ister o kaz

A çıld ı sahra urıldı (934) saraylar

Y ık ıld ı kap u la r bozıldı d ervaz (935)

83 üncü B â b

B â b A n ı B ey a n E der k im S u lta n M urad k im Bursada T ahta G eçd i, R u m E lin d e N e Zahir O ldı. Selen ikde b ir düzm e v a r id i k im ben B a y a z ıd H a n o ğh M u s ta fa y a m der idi. Selen ikden çıkd ı. V a rd a r Y en icesin e y ü rid i. E vren iiz o ğlan larm u n b a zısı anun y a n ın a va rd ılar. A n d a n Serüze y ü rid i. H is a n n verd iler. A n d a n E d ren eye va rd ı. A n ı d ahi verd iler. E lh â s ıl-ı k elâm cem i‘ R u m E li an a döndi. O l Y en ice d e yik en A n a d o lıd a S u lta n M u ra d a h a b ar geldi. B e gler B a y a zıd P a ş a y a e yitd iler : “ R u m E lin ü n begler begisi sensin. Ş im d iy e değin b a lın ı sen yedü n. V a r, arusın dah i sen sö y ü n d ü r (936),, dediler. B a y a z ıd P a ş a d a h i y ü rid i hem an. G e lib o lıy a gelince h ab ar geldi k im : “ R u m E li hep ana döndi,, dediler. O l dah i E dren eye va rd ı. E lin öpdi. G ene e v v e lk i ve zirliği yerinde durdı (9 3 7). B a y a z ıd u n ardın ca îzm iro ğ lı C ü n e y id B e g geldi. A n a d ahi v e zirlik verd iler. îzm iro ğ lı ted b ir bile etdi : R u m E lin ü n y a y a s ın ı m üsellem etdi. B a zısın ı bazısın a h arciık cı etdi. Ş im d ik i zam an d a d a h i geriye giden k iş iy e ellişer a k ça h a r d ık verürler. V e hem azab ça ğ ırtdı. G elib o lm u n gem ilerin berkitdi. V e ne k a d a r k im d u v ıca la r (938) v a r ise cem.i'isini kığırtdı. G etü rd i. E lh â s ıl-ı ke lâm R u m E lin d e sip ah i a d lu k im se (939) ko m ad ı. G ö z y u m d ı (940). E dreneden çıkd ı. S a zlu D ereye kondı. B a y a z ıd P a ş a y ı an da şehid etdi (9 4 1). B u n la ru n fik ri b u y id i k im B u r s a y a v a ra la r.

Nazım F ik irlü tedbirü n ko ta k d ire b a k

K i ku dret göstere ilm inden o H a k

O k ıy u b anlam adun ilm -i H akd an

F en ad an alm adun (942) m ı ders ü

S en um duğun bu kapuda bu lın m az

A besd ü r k e p u kakduğun o ta k ta k

sabak V a r îzm iro ğ lı söz sazına (943) u ym a D e m eyeler k a ça n M u s ta fa y a bak

84 ün cü B â b B u B â b A n ı B eya n E der k im B ursada O lan Pahalar N e M a sâ lih G ördiler. îşitd ile r kim D ü zm e üzerlerine gelür im iş. P a ş a beş oldı : İbrah im P a şa, H a cı iv a z P a ş a ; T em ü r Ta^ o ğ la n îa n n u n üçi d ahi p aşa o ld ı : B iri U m u r ve b irisi ,Oruc v e biri d a h i A li, beş p aşa cid ı. B u n la r ittifa k eld iler k im M ıh a lo ğ lı M eh m ed B e g i T o k a t habsinden çık a ra ler. S u lta n M u rad a getüreler. V e hem anun gibi eld iler. H abisd en kim çıkard ılar, geldi, bizüm

U lv a n Ç eleb i T ek yesin e uğradı. F a k iri aldı. B ile gitd ü k. U lu b a t kö p risin i b u lta n M u ra d kesm iş idi. K ö p rin ü n b aşın d a o tu ru r idi. D ü zm e M u s ta fa d a h i va rd ı (944)’. K ö p rin ü n b ir b aşm a (945) kon dı. S u lta n M u ra d u n v e zirleri, her biri b ir hizm et b o y u n ların a a ld d ar. H a cı iv a z ı gö l b a şın d a ko d ıla r kim M u s ta fa o l ta ra fd a n geçm esün dediler. D ü zm e y ile S u lta n M u ra d leşkeri biri birin g ö zley ü b d u ru r iken M ıh a lo ğ lı M ehm ed B e g T o k a t habsinden gelüb (946) su ken arın a geldi. H em an k i su ken arın a geldi, e v v e l sö zi bu o ld ı kim : “ B ire T ü r k D u rh a n (947) ! B ire h a y ın ! „ d e yü çağırdı. A n d a n K ü m e li O ğlm a çağırdı. V e E vren ü z o ğla n la rın a çağırdı. C e m i' R u m E lin ü n a 'y a n la n kira çağırdı, hep su ken arın a geldiler. B a zıs ı selâm d a h i verd iler. Vfe hem söz d ahi sö y leşd iler kim M ıh a lo ğ lı M ehm ed B e g d iriyim iş dediler v a llâ h u a ‘lem .

i 35

.25

85 inci B â b

B u B â b A nt B eya n E der k im H a cı iv a z Pa şa M u sta ia ya N e Suret , İlen M e k tu b Y a zd ı, G öndürdi. im d i M ıh a lo ğ lı k im R u m E lin ü n begleriyile söyleşdi, M u s ta fa dahi ışitd i. H a cı iv a z P a ga bir m ektu b y azd ı. M u s ta fa y a dedi kim m e k tu b d a : D e v le tlü su ltaıiu m ! B ilm iş olasın , R u m E lin ü n d u v ıc a la n v e begleri i t t ifa k etdiler kim fa la n gece M u ra d H a n göl b aşın d an dolan a. A n la r dah i su ltan u m ı d u talar,,. B u veçh ilen b ir nice p ev 'ile y a la n la r sö yled i. Y e m in dah i etdi. M elrtub göndürdi. V e hem ol gece k im t a ‘y in etm iş idi. H a cı iv a z P a ş a kendüsi ol dedügi yerden va rd ı. “ S u lta n M u ra d m ezdine (948) sa la v a t,, dedi. N a k a ra (949) urdılar. M u s ta fa dah i m e k tu b a (950.) inanm ış idi. A tın a güc ile bindi. K a çd ı. İzm iroğlı d a h i m ek tu b a (950) m u tta li' olm ış idi. 0 1 dahi e yid ü r : “ K a ç m a k gerek „. E vren ü zlü kaçm ad ı. D u v ıc a la r dah i kaçm ad ı. T ü r k D u rh a n da kaçm ad ı. H a cı iv a z P a şa , M u şta fa n u n ç a dırın a kondı. T ez k ö p riy i düzdiler. G eçd iler. V e ordu sın a k o n d ılar. H a cı iv a z P a ş a bir k işin ü n bir k ılın kesdürm edi. B u k a çm a y a n begler v e d u v ıc a la r (9 5 1) geldiler. S u lta n M u rad u n elin öpdiler. İb rah im P a ş a e yid ü r : “ C e m i‘isin bunlarur» k ırm a k câ y ızd u r „. H a cı iv a z P a ş a e yid ü r : ‘"K ırm ak câ y ız degüldür. A n u n içü n kim b u n ları îzm iro ğ h fesa d a verd i. Z îrâ anun gib i bir beg k işi D ü zm e y i bekledi. B u n la r hod ne b ilü rler anun d ü zm eyid ü gm i b ilm e yü b dön diler ,,,

Karındaş bil yalan dibi yakıncak Yalandur seni ilecîen cahîme Bilindi Düzme M ustafa yalanı Yalana damk (933) oldı İzmiroğlı

d ı (954).

Fesadı görinür doğn bakıncak Bilinür (952) ol yalan dilden çıkır.cak Açıldı avratı İzm ir kaçıncak Bilindi kuyruğın kısub kaçıncak

V e b u mâcerânu:n ta rih i hicretün seldz y ü z y igirm i beşinde v â k i olın-

ncî B â b

B u B â b A n ı B eya n E d er k im M u sta ia k im K a çd ı, N o ld ı V e S u lta n M u ra d H a n G a zi D a m N ey led i. D ü zm e M u s ta fa k a ç a ra k B ig a su y ın a geldi geçm ege. B a şa ra m a d ı. V e B ig a kad ısın a h a y li filö ri getürdi. K a d ıy a verd i. K a d ı dahi gecid gösterdi. B ir beş on ad am ile geçdi. V e cem i' ağru ğm ı (955) dö km iş. Ü çin ci gün G elıb o lıy a geçm iş. V e hem in oturm ış. V e 'n e k a d a r k im gem iler v a r ise cem i‘ isin k a ra y a çekdürdi. H ü k m etdi k im bir gem i berüden öte geçm eye. H ep k en a rla rı bekletdi. S u lta n M u ra d d a h i ardın ca göcdi. Y ü rid i. B ig a y a geldi. H a b a r verd iler kim kadı, M u s ta fa y a su d an geçit gösterdi. S u lta n M u ra d k a d ıy ı geçid başın d a boğazın dan asdurdı. Sürdi. L a p S e k ü y e va rd ı. A n d a ne ted b ir eyled i? Nazım Önümde iki deryâ sedd olupdur Biri hayret, -birisi âb olupdur B u hayret yavlak aldı beni benden (956) Mededgîriim hemin Allah olupdur Murad-bahş, sen murâdm ver M ura- Ümîdüm yâ İlâh sana kalupdut dun E lin dut ben yetîm ün yâ İlâhî D ile maksûdum murad olupdur.

87 nci

Bâb

B u B â b A n ı B ey a n E d er k ia ı S u lta n M u ra d R u m E lin e N e Suret ile n G eçdi.

G e lib o lîd a b ir ‘a m eld ar v a r idi. T a h â retsü z H a tib derler id i kim ol, İb ra h im P a şa n u n m ü rebbâsıyid i. B u ta ra fd a S u lta n M u ra d kim d u ru r idi, E c e o va sın d a bir k â fir gem isi v a r idi. B u ‘arııeldar o l gem iyi, k â firiy ile n m u ‘âm ele eder gibi oldı. O n beş bin filö riy e k a v il etdi k im M u ra d H a m ' k a p u sıyile n S c e o va sm a getüre. T a m a m k a v i ü k a ra r berkitdiler. K u m B u ru n d a n (057) ‘a m eld ar bir k işi yü zdürdi. G ece ilen geçdi. İbrah im P a şanur; çadırın buldı. G em in ü n h ab arın verd i. V e her ne k i v â k i o ld ıyise bıldürdi. G em iden d ahi bir k a y ık gön dürm işler idi k im kcn dülerü n ka n d alığ ın bildüre. E lh â s ılı biri birin i b u ld ılar. T e k ra r p a şa la r ilen k a v i ü k a rar etdiler. G eceyilen sab a h a değin h a y li ad am geçürdiler. P a ş a la r ve M u rad H a n dah i bile geçdi. M u s ta fa y a h ab ar oldı kim M u ra d H a n E ce O v a sm dan geçdi. M u s ta fa d a h i a t ark a sm a geldi. C eng eder gibi oldı. B u la y ır y o lım eline aldı. G e lib o lı h a lk ı d ahi S u lta n M u ra d ı ka rşu la d ıla r. T'a'zîm. ilen .ş(_hire getürd iler. M u sta fa n u n h a lım bildürdiler. M u ra d H an d a h i îeşker ile ardın sürdi M u s ta fa E d ren eye va rd ı. Ş eh ir h a lk ı b ild iler k im M u rad H a n geli y ü rü r (958), M u s ta fa y a igen m ukaj/yed o lm ad ıla r. H e rif dahi d uydı. Ç ık d ı. K a çd ı. M u ra d H an d ahi erişdi. M u s ta fa y ı k o v d ılar. K ız ıl A ğa ç Y en icesin d e erdiler. D u td ıla r. G ene Edrene;j-e getürdiler. K is a r burcın d an a şa ğa a sa ko d ıla r. H a lk ta m a m (959) teferrü c etdiler. •

Nazım

Y a la n c ı düzm elerün i§i b itd i

D ili dönm ez anı b ir kişi dutdı

D ed i b ir hor v e h a k ir kaltab an sın

B u za ğ u bağını (960) boynına dakdı.

SüHib- y a y a k getü rd i han önine

A n ı begd ür deyenler cüm le bakdı

D e d i v a r b ir sözüm hana d eyeyin

H em andem cellâd a ğzı y e re kakd ı

K o d ıla r bir n ice gün kim asıldı

Son ucı b ir ışık delüge d ıkd ı

88 inci B â b B â b A n ı B ey a n E d er k im P a d işa h k im E drenede O turdı, E tra iu n K â iir Beğlerine E lçile r G öndürdiler, A n ı B ild ürü r. 10

V ıla k o ğ h n a N iş D o ğ an ın göndürdiler. V ıla k o ğ h d a h i bir elçi gön dürdi. ‘A zâ n â m e (9 61) y azd ı a ta sıj'içü n . V e ken d üye p ad işah lık k u tlu la d ı. V e elçiye d a h i h a y li t a ‘zîm efdi. V e kend ü elçisine dedi k im : “ S o fy a d a n be rilsin dile. B a n a Versünler. V e hem ben dah i an un h âsılın d an ziy â d e göndü rey in (962) „ dedi. E lç i geldi. B u sözi sö y le d i p aşa lara. P a ş a la r dah i eyitd ile r : “ H ele k a b u l etdük,, dediler. V ıla k o ğ h dah i m ü b a la ğ a a rm a ğa n la r göndürdi. V e hem e y itd i : “ K ız ım ı dah i v e re y in (963) „ dedi. V ıla k o ğ lıy ile n ahd etdiler. İstan b u l tek vü rin e G egibüze k a d ısı F a z lu lla h ı elçi gön dürdiler. A n u n içü n kim ol, o tek vü re k o n şıyid i. T e k v ü r e yid ü r : “ M e v lâ n â ka d ı ! V ıla k o ğ h n a bun ca y e r verdünüz. B a n a d ahi V ized en berüsin verün. Sizü n ile b a rışa y ım „ dedi. K a d ı eyid ü r : “ Ç o rlıd a n h ad o lsu n ! „. în cü gezi bile verd iler. T e k v ü r d ahi k a b u l etdi. Nazım

P a şa la r bu n calayın te d b ir etdi

V e lî ne kim olur bil ta k d ir etdi

K o d ıla r E vren ü zo ğlın ı ucda

B u y u rd ı han ana k im a k ın etdi

(964)

D ah i E fla k tem errüd etse k a tı

F iriz B e g dahi E fla k a yas etdi

H em îşe E fla k işi egrilikd ür

F iriz anun içün çok akın etdi

09 uncu

Bâb

\ B u B â b A n ı B eya n E der k im S u lta n M urad , D ü zm ey i Bertaraf E d in ce B u Y a n a K ard aşı N ey led i, A n ı B ild ürü r.

S u lta n M u ra d u n bir k a rd aşı k im o k ü çü cü k kard aşıdur, ana M u s ta fa derler idi, a ta sı an a H a m id E lin verm iş idi. V e hem G erm iy a n o ğ h d ahi anı o ğu l edinm iş idi. S u lta n M u ra d k im D ü zm e y i k o v a R u m E lin e geçdi, v M u s ta fa y ı d ahi yerinden ka ld u rd ılar. G erm iy an o ğ h dah i leşker koşdı. K a -ram an o ğ lı d ahi D u rk u tlu d a n (965) h a y li er koşdı. M u s ta fa dah i B u r s a y a hu cum etdi. B u rsa n u n azizleri işitd iler kim M u s ta fa gelür im iş, tez şehir den h a y li a k ça cem ‘ etdiler. V e y ü z para d ahi k u m aş aldılar. Şehirün ahıla rın d an A h i Y â 'k u b ile A h i K a d em i göndürdiler. M u s ta fa dahi geldi. F id y ey e kondı. P u a h ılar begün la la sın a kim Ş a ra b d a r Îîy a sd u r, an a va rd ılar.

E y itd ile r k im : “ B u dah i p ad işa h u m u z oğlıdu r. V e illâ k a rd aşı geldi. H i sarı berkitdi. İm d i kerem edün. A ta sın u n m em leketini b u y a d leşkere y ık durm an,, dediler. “ V e hem şehire (966) getürm en,, dediler k im “ şây ed (967) şehiri y a k a la r (g68) ve y a h u d u ra la r (969). Zire bilürsiz k im K a r a m an bu n laru n ile m üdde'îdür,, dediler. A h ıla r e y itd i : “ B u n u n ted â rik i neyise edün,, dedi. Ş a ra b d a r İly a s bu sözi k a b u l etdi. A rm a ğa m dahi aldı. A n d a n İzn ike geldiler (970). O l zam an d a İzn ik d a h i m a ‘m ur idi. V a rd ıla r anda, İzn ikde İbrah im P a şa n u n sa ra y ın a kon dılar. E tra fd a n gelüb tım ar isleyen e tım a r dahi verd iler. H ü k ü m v e h ü kü m et etdiler. H a y li m a sâlih 1er (9 7 1) d üzdiler (972). M u s ta fa bun da b u h a l ile m eşgul iken S u lta n M u rad u n p a şa la rı M u sta fa n u n la la sın a adam göndürdiler. D e d iler kim : “ H ü n d k âr san a A n a d o lı begler begligin i ve rd i „. B e ra tın d ahi bile gö n dürdiler. V e eyitd iler kim : “ C ehd eyle. O ğla n ı egle.. T â kim biz anda v a rınca (973) „ dediler. V e hem Ş a ra b d a r İly a s anun gibi ki dediler, (974) etdi. ■

Nazım B eg ü n kim ola yan ın dağı h a y ın

H ıyâ n e tle n geçür« y ılın ayın

D e y e kim fırsa tın bulam bunun ben D ile r kim dutuban (976) elin a ya ğın

K i y ü z in düşüre k a rv a y a (975) p âyın U şada okların v e siya y a y ın

C ıh an un (977) kende p ilin oyn ayan lar B u n u n gib i kodı erkân u âyin F e ra g a t em r-i H a k erkân u dinden

D ile r ken d ü yi ede dünye b a yın

Ş arabd ar İly a s ol hayırdık etdi

G iderdi M u stafan u n h û y u hâyın

20’

90 ınc) B â b B u B â b A n t B eya n E d er k im S u lta n M u ra d K a rd a p M u sta ia y a N ice B u lı§d ı V e Â h ır N ey led i, A n ı B ild ü rü ı.

S u lta n M u ra d H a n G a z i k im E dreneden çıkdı, doku zın cı günde İznige erişdi. K a rd a ş ı M u s ta fa dah i h a m a m d a idi. K ö se M ıh a lo ğ lı M ehm ed B e g leşker ile h isarı k u şatd ı. Y a l ı k a p u sın a sürdi, geldi. Ş eh ir k a v m ı k a p u y ı ağdılar. Y a ‘ni k im ceng ederler (978). M ıh a lo ğ lı M eh m ed B e g ka p u d a n | içerü girince T âce d d in o ğlı kap u n u n iç ya n ın d a hazır idi. M ıh a lo ğ lın ı gönder ile sancdı. A td a n y ık d ı. B ir dah i y a td u ğ ı yerde gene san cdı yüreğinden. M ıh a lo ğlın u n k u lla rı d ahi T âced d in o ğlın a k ılıc üşürdiler. P a r a para etdiler.

Nazım İk i m ecnun biri birin i bu ld ı

B irisi ön biri hem ssn ra öldi

B u la ru n ölm esi bil ne ölüm dür

İk i ahm ak biri birine ne kıld ı

B u la rd u r begü m ü ze doğrı y ü riz

G ün âh a b ir hile edüb y o y ıld ı (979)

B u n la r b u n d a cengdeyiken Ş a ra b d a r İly a s, M u s ta fa y ı dutdı. K u ca ğ ın a aldı. A t üzerinde M u s ta fa e yid ü r : “ H a y la la ! B e n i n içü n dutarsın ?,, der. H a y ;n ily a s e yid ü r : “ K a rd a şu n a iled ürin (980) „ der. M u s ta fa e yid ü r k i : “ B e n i kard agu m a iletm e k im b an a ka rd aşu m k ıy a r „ der. Ş a ra b d a r İly a s

F : 11

sâ k it oldı. O ğla n ı aldı, gitdi. H ü d a v en d k â ra k a rşu iletd i (9 8 1). K a rd a ş ı d ah i b u y u rd ı cellad a. O d a h i b u y ru ğ ı yerine y etü rd i (982). B u rs a y a , a ta sı y a n ın a göndürdiler. B u r s a k a v m ı S ah i k a n û n -ı §er‘ ile defn etdiler. D u ‘â la r edüp döndiler, gitdiler. - N a z ı m Y in e b ir dahi nakş bağladı a k lı

G etü rd i fik rin e hem niçe n akli

A ra d a n getü rü r m ihr ü m ah abb et

D ü z e b ir dahi düzen boza şekli

K ıy a r eşi v e dostı kardaşın a

D e m e z H a k d a n ne ola ban a bed ii (983)

G ü n ah dedükleri gelm ez önine

E d iııü r hoş tem essü k h âl-i (984) cehli

N izâm -ı âlem ed ür bu sebebdü r

K a b a h a t görm ez özine o fi'li

N a za r etsen bu f i lü n fâilin e

E zeld en şö yle yazm ış bum M e v lî

Ve C ih a n m ezd ü günâh ilen y a p ıld ı 15

Lehû İkisin ü n dahi ehli dapıldı

K u rıld ı bu cihan haym e-i h â li

Y in e te zcek o hajmaeler dürüldi

V elî h aym e kuran k a y ım m akam du r

H ezârân h aym eler ku rdı bozuldı

B u e y v a n kim görürsin a y karın daş

K a m u b ir sân i‘ün sun‘ı görindi

S u a l : Ş a ra b d a r îly a s a eyitd ile r k i: “ Senü n b u M u s ta fa efendün oğh degül m idi (985) k im d u td u n ; an ı öldürm eğe verd ün ? „ dediler. C e v a b : E y id ü r : “ Sû retâ ben gü n a h k âr oldum . V e illâ bu ik isi bu v ilâ y e td e o lsa la r za ra r-ı ‘âm dur. V e hem bir d a h i budu r kim ben b u efend üm o ğlın a y a ra m a z iş etm edüm . A n u n içü n k im b u d ün yen ün m urdarın a bu la şm ad ın anı şehid etdürdüm . V e hem cemi* âlem ra h a td a (987) o ld ıla r (988). V e hem d ahi bizden öndin gelenler b u ka n u n i k u rm ışla r (989) „ dedi. 91

in c 3

Bâb

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M u ta d Kardaam dan Sonra N ey e M eşgu l O ld ı, A n ı BildürÜT.

S u lta n M u ra d e yid ü r : “ A d û la m m ı d e f‘ etdüm . V ezirlerü m beş o lm ışla rd u r (990). B ir n icesin giderejan (99 1) „ dedi. B irin i G erm iy an o ğlın a elçiliğe gön dürdi k im o l K a r a D e m ü r D a ş (992) o ğlı U m u r B egdür. B irin e d ahi beglerbegilik verd iler kim onun k a rd a şı O ruç B egd ü r. B ir ka rd aşın a d ah i S a ru H a n E lin i verd iler k im b u A li B egd ü r. V e lh â sıl hem an ik i veziri k a ld ı : İb rah im P a ş a v e H a cı iv a z P a ş a . L a la s ı Y ö rg ü ce A m â s iy y e y i v e r diler (993). P a d iş a h dah i : “ O tu ra y m (994), kend ü m a sâlih ü m gö reyin (995) » deyin ce h a b ar geldi k im îs fe n d iy a r D a ra k lu B o rlın u n hisarın un üzerine geldi (996) d e yü fe ry a d cı geldi. Nazım

D e d i kim göz yu m ub gitm ek gerekdü r

G ele n hoş gelm eyene hem dilekd ür

Ç ü n işdür başa düşdi n eyleyelü m

H a k u n lu tfı bize m uhkem direkd ür

^ u r im di îs fe n d iy a r ben v a ra y ın (997) M u k a b il olm ağa erde yürekd ür Babarri u dedem ülen çok çalışdun H ele şim di beni görm ek gerekdür

92 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M u rad îsten d iy a r î le N ey led i, A n ı B eya n Eder. Ç ü n k im b u sözleri dedi, S u lta n M u ra d y ü rid i, Y e n i Şehire çıkd ı. îs İe n d iy a ro ğ lı K a s ım B e g d ahi M u ra d a gelm iş idi. İzn ige geldügi v a k tin -K asım B e g dah i bile y o ld a ş oldı. B o lıy a çıkd ılar. İsfe n d iy a rlu işitd iler kim begleri o ğlı K a s ım bile gelü r im iş. H a y li a d a m la r İsfe n d iy a rlu d a n k a çu b K a s ım B e ge (998) geldiler. E lh â s ıl- ı k elâm B o rim u n (999) üzerinde b u lışd ı■1ar. E y ü ceng (1000) o lındı ( l o o ı ) . İsfe n d iy a rlu d a n h a y li a d am la r dutdılar. îs fe n d iy a r leşkerin sıd ılar (1002). İsfe n d iy a r kend üsi dah i ço m a k (1003) darbın yedi. K a ç u b S ın a b a (1004) düşdi. S u lta n M u ra d d ahi ardın ca v a r dı. K a s d a m o m y a gird i (1005). V ilâ y e tin i za b t etdi. B a k ır k ü resin d ahi işletd i (1006). İsfe n d iy a r gördi kim M u ra d H a n u n d e vle ti d â y ım a ta ra k M d e d ü r (170 7 ), k iç i o ğlı M u rad ı, M u ra d H a n a elçi göndürdi. V e eyitd i kim ; “ O ğul, M u ra d H a n ! A ta n , deden b an a ih san lar ede-gelm işdür. Sen h o d m ü rü v v e t ıssı M u ra d H a n v e m u rad -b ah şsın „ dedi. “ İm d i gel, kerem v e lu tf et. B e n ü m bu k ü sta h lığ u m a k a lm a . B a n a m ü rü v v e t v e ih san et. V e hem kızu m dah i ve re y in (1008). V e her y ıl leşkerüm ile v a ra y ın . H izm etüne d u ra y m (1009) „ dedi. V e hem p a şa la ra dah i k ızıl filö ri elçi gö n dürdi. 0 1 k ızıl filö ri a d am u n y ü z in k ızard u r ( l o ı o ) . K a t ı u d lu k işid ü r ( l o ı ı ) . kend ü h a lın a ko m az. P a ş a la r dahi, d o ğfısm dem ek gerek pl gelen elçiden u ta n d ıla r. H ü n d k âr ile su lh u s a lâ h a m eşgul o ld ıla r (10 12 ). H ü n d ■kârı râzı eyle d iler (1 0 13 ). A n d a n d ö n ü b sürdiler, B u rg a y a geldiler. Nazım N azar et nakş-ı âlemde neler v a r H ayâl ü mekr ü Hem çok fitneler var “Çü (1014) gaflet bağı ziynet eyleyipdür Şirin ü telh dürlü m eyveler var Biri da‘v î eder bostan benümdür Yalancı dellâl u pür-şîveler var TTnutma Âşıkî yaz bir menâkıb İşâretdür sözümde kim yalar var

95 ünc ü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M u rad İzn iğe ( l o ı ^ ) Karında§ıyile\ B ulışm ağa G e ld ü k d e E ila k o ğ b D ıraku la Neyledi^ A n ı Bildürüı^, 0 1 v a k it bu D ır a k u la S ilistired en (10 16 ) geçdi. H a y li b e d b ah tlık la r eyle d i (1 0 17 ). E ge rçi gaziler dahi e k sü k (10 18 ) ko m a d ıla r. A c â y ıb k ırd ıla r idi. V e illâ ol m el’unun (10 19 ) n ifâ k ı d â y ım â e k sü k d egü l id i (1020). O l ■vakit anun ol h ad sin i h ü n d k âra h a b a r verd iler (10 2 1). H ü n d k â r d ahi e y itd i: “ H ele şim di sefere gide yü rü rin . O l m el'u n her ne eder ise y a n m a k a lm a y a . A lla h u n inâyetrnde v e M u h am m ed ü n m u 'ciza tm d a v e e v liy â n u n him m e tin d e ben sebeb o lam . A n la ru n m a sâlih lerin görem ,, dedi. V e hem “ şim di <1022) k u lu m F iriz gaziler ilen fırsa t b u ld u ğın ca geçşün. V ilâ y e tin i ursun, y ık s u n ve ya"ksun. V e 'bu ld u kları dişiden v e erkekden esir etsünler,, dedi.

V e hem o l hinde kend üsi İsfe n d iy a r üzerine gitm iş idi. İsfen d iy a rd a n d ö n ü b gelicek D ır a k u la sürdi, K a p u y a geldi. İk i oğlın bile getürd i. K a p u d a o gla n la rm hizm ete kodı. K e n d ü si hü n d k ârd an ' h il'a t v e b u rm a d ü lb en d geydi. H a ra ca m u ti' oldı. V erdi, v ilâ y e tin e gitdi. A y r u k k îl ü k a l k ılm a d u F â r ig oldı. Nazım D ıra k u la m u ti' oldı bu hana

D ile m e z kim bo yan a kendii kana

£ zel etdü gi bed b ah tlığa pişm an Suçın a fv etdi anun bil M urad H an

O zin m ücrim bilü b geldi divân a M u ti‘ eder cihanı bu yegân e (10 2 3 )

94 ünçü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M u ra d H an G azi D ıra k u la y ile M u sâ lâ h a E td ü k d e n Sonra N ey e M eşğ a l O ldı.

A n d an sonra M u ra d H a n A rn a v u d a y ü rid i. E v v e l E vren ü zo ğlın ı a n a h a v â le etdi. İk i ta ra fd a n uc oldı. G a ziler ile andan g a z a y a m eşgul o ld ılar. K en d ü d e v le t ilen düğün y a ra ğ ın a B u r s a y a geldi. D ü ğ ü n esbabı cemi* m ü h e y y â o ld u k d an sonra gelin getürm ege gidenler erenlerden çeşn igir b a şı A lv a n B e g idi. V e k a p u d a n h a y li k u lla r bile ko şd ılar. V e ik i hadım bile koşdılar. B ir i Şerefeddin P a ş a v e b iri R e y h a n P a ş a y id i. V e h a tu n la rd an gidenler gelin a lm ağ a H a cı H a lil P a ş a h a tu n ı ve S u lta n M eh m ed d a d u sı D a d u H a tu n ve M e rih (1024) B u la v e d a h i P a ş a K irece k im G erm iy an o ğlı Y a 'k u b B egü n h a tu m y id i. A n a hü n d k âr “ Ş a h ana,, d er idi. Sürdiler, K a s d a m o n ıy a va rd ılar. K o n d ü a r (10 25). A m m a İsfe n d iy a r d ü gü n in i D ü re k â nide eylem iş idi. A m m a v a ra n dünürlere a ğırlık K a sd a m o n ıd a etdiler. A n ‘ dan sonra kızı. P a ş a K irece y ile D a d u H a tu n a teslim etdiler. B u n la r dahi kızı a lu b döndiler. Sürdiler, B u r s a y a getürdiler. H ü n d k â r bun da d ü ğ ü n eder iken V ıla k o ğ lı, İsh a k B e g ü n b ir o ğlın ı dutdı. A d ın a P a ş a B e g derler idi. V e lâ k a b ı D e lü P a ş a y id i (1026). A n ı V ıla k o ğ lı dutdı. B ir hisarda habs etdi (10 2 7). B u h ab arı h ü n d k âra dediler. H ü n d k â r d ahi işitd ü gi gibi o l ta ra fa m ü teveccih oldı. A n u n m a sâ iih i neyise göreler v e y a r a k la y a la r . Nazım

G erekd ür L a za m ahbûbı gele çok

O la gazilerü n gönli gözi dok

N îk ö bri ü Sem en dire alm a G a zi M urad H a n k im ede gazalar

V ilâ y e t A m a v u d a terkü m ü z y o k K ın la Ü n gü rü z d u tıla İzo m o k

S u a l : S u lta n M u ra d o l ik i k ü çü k (1028) er k a rın d a şla rın ı (1029) v e d k ız la n n eyled i? C e v a b : O l ik i karın d a şla rın ı (1030) T o k a td a habs etm iş idi. G etü rd i, gö n ü l gözlerini açdı. B u r s a d a u lû fe eyle d i (1 0 3 1). O tu rd ıla r a n a la r ı bile. B irin ü n adı M a h m u d ve birin ün a d ı Y u s u f. K ız la ru n ü çin i ü c K a ra m a n o ğ İm a (1032) ve rd i : B irin İb rah im e v e birin îs a y a ve birin A lâ a d d in e v e ikisin d ahi İsfe n d iy a r o ğla n la rın a (1033) verd i : B irin İbrah im e v e birin K a sım a. V e birin A n a d o lı begler begisi K a ra c a B ege k im ol V a rn a u ğ ra -

şınd a şehid oldı. V e birin d a h i İbrah im P a ş a o ğh na ve rd i kim o l k ız M e k ■kede öldi. Ş errefeh allâh u v e ‘azzam ehâ. Nazım K im e §âdî kim e gam yordı â le m ,(1034)

K i bİT dem b in §ive gösterdi âlem

M is â l-i gece gündüz k im senünle

D olaşu b d e v r eder nisterdi âlem

B u d ü n yâ âlem -i k e v n -i fesad bil

B u , ta v ra b ö yle bü n yâd oldı âlem

95 inci B â b B a B â b A n ı B eya n E der k im A y d ın E li N e Suret tle n A lın d ı; B u îzm iro ğ lı C ü n ey id B eğ k im V ar id i. O l D a h i N e s l-i A ydm dur, A nla run da N o ld u ğ ın B ild ürü r. T em ü r T a ş oğlı O ru ç B e g k im o l zam an d a A n a d o lı begler b egisiyid i, a n ı A y d ın E lin e gön dürdiler k im va ra, A y d ın E lin ü n h a y ın la rın ı irteleye (10 3 5 ). T â k im ol vilâ y e ttin h a lk la rın ı ra h a t eyleye. Z îrâ k im o l v a k it A y a s u lu k v e T ire n ev âh isiy ilen Â l- i O sm an un ta sa rru fın d a y id i. B u n la r h ü k m eder idi. V e illâ k i îzm iro ğ lı seb eb iyilen ekseri o l h a lk u n a la c a lığ ı e k s ü k degül idi. V e hem A y d ın o ğ lı İsa B e g ü n oğlınun oğlı v a r idi. K a p u <ia tım a r yerd i. V e anun d â y ım â sözi b u y id i k im : “ îzm iro ğ lı gitm eyin ce v ilâ y e t sizün olm az,, der idi. V e hem A y d m E lin i ol zam an d a h ü n dkârun Tîir k u lı v a r idi, Y a h ş i B e g derler idi, ana verm işler id i. İh y ân en îz m iro ğ lıy ile n o l u ğ raşu r idi. B ir gün Y a h ş i B e g ü n karın d aşın ı îzm iro ğ lı du td ı. Ö ld ü rd i. B eglerb egi O ruç B egi, Y a h ş ıy a bile k o şu b göndürdiler. A n d a v a rıc a k îzm iro ğ lı bu n laru n ile gelüb u ğraşm ad ı. V a rd ı, İp seli k a la sın a girdi, oturd ı. B u n la r d ahi v a rd ıla r. V ilâ y e tü n bazısın ı dön dürd iler v e tım a r er lerine verd iler. A n d a n sonra gelü b gitdiler. V e illâ İzm iroğlm u n fesad ı e k s ü k o lm az idi. İn cid ü r idi. Nazım Z a m a n kim

(1036) dürlü d evrân ile

G eh î

(10 37)

§âd

(1038)

geçdi

geh î

' 2°

(10 37)

giryan ile geçdi

Ş âd îsîd ü r yalan , giryâm gerçek

B u g a fle t ehli hep y alan la geçdi

G e c e gün düz ha durm az dartışu rlar

M e lâ le t ata bin ü b böyle geçdi

B e n ü m dedü kleri (1039) h a y (1040)

H a y a li canun ile b ö yle geçdi.

bunda kald ı Â ş ık î y a z m en âk ıb ı A l-i Osm an

Y edi

ceddün

bu larlan

(10 4 1)

b ö yle geçdi

96 ncı B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im İzm iroğlını N e Suret İle n E le G etürdiler, V e H e m O lN o ld ı. S u lta n M u ra d bir gü n p a şa la rın a e yid ü r : “ Ş o l îz m iro ğ lı tâ n iceye de35 g in o l v ilâ y e td e h a n lık etse gerekdür?,, (1042). V e e y itd i k im : “ M u h a m m ed ü n p âk, m ü n evver, m u ta h h a r rû h ıy içü n an un m a sâlih in i (1043) gö - /

2ö

rün. Y o h s a ben sizün m a sâlih ü n ü zi (1044) görürin,, dedi. P a ş a la r eyitd i (1045) : “ O ruç B e g k u lu n öldi. Şim d i beglerbegiligi H a m za B e g ku luna, verd ün. V e hem O ru ç B e g d â y ım â sohbete v e ten e'üm e m eşgul idi. V e her yere k im v a rsa düşm an ı giderm ege m eşgu l o lm az idi,, dediler. “ İm d i s u lta n u m ! Ş im d i k u lu n H a m za B e g g a y ra tlu kim sedür. A n ı a n a bildürelüm . A l la h in âyetin d e v e su ltan u m devletin de düşm an ı ele getüre,, (1046) dediler. T ezcek beglerbegi H a m za B e ge bu h a b a n i lâ m etdiler. V e m ektu b d a ş ö y le b u y u rd ıla r k im (1047) : “ Sen v e hem Y a h ş i B e g v e S a ru H a n san cağı v e B u r s a san cağı k im ol beg san cağıdur, b u n ları alun. İzm iroğlın u n üzerine va ru n . B e h er h âl bulışuri. Z in h ar ta k s ırlık etm en (1048). E r gib i olun, T ezcek v a r m a k ard m ca olun,, dediler. L eşk er cem ‘ olındı. A n d a n d o ğ n y ü rid iler. İp sili (1049) hisarm u n üzerine va rd ılar. A m m a ol n evâh isin e v a n c a k İzm iroğlı dah i leşkerin (1050) cem ' etdi (10 5 1). G eld i (10 52 ). B u n la ru n ile bulışdı. E y ü ceng o lındı (10 53 ). İzm iroğlın u n o ğlı k im o l K u r t H asan d u r, leşkerün b ir ta ra fın ı götürdi. Ö nine b ırakd ı. K o v d ı (10 54 ), g itdi. 0 1 hînde dah i İzm iroğlı C ü n e y id kend üsi az ad am ilen k a ld ı. H a m za B e g d a h i gördi k im C ü n e y id ü n çerisi az ka ld ı, y ü rid i, İzm iroğlın u n üzerine hu cum etdi (10 55). C ü n e y id hod cün üb im iş. Y u n m a ğ a hisarın a k a çd ı, gitdi. O ğ lı d a h i dön di k im b â k î k a la n leşk eri (1056) d a ğıd a (10 57). H e m a n bo ğazı ele verd i. Sürdiler, hisar üzerine va rd ılar. H a y li m ü d d et h isarı egiıtd iler. A n d a n sonra ahd ilen C ü n e y id B e g i h isard an çık a rd ıla r. Vfe e y ıld ıle r k im : “ S e n i h ü n d k âra gön dürelüm ,, (1058) dediler. C ü n e y id gelü b H a m za B e g çad ırın a girdi. V e gördi o ğlı dah i an da o turu r. H em an b îtek e llü f Y a h ş i B e g yerinden d u n geldi. C ü n e y id ü n y a k a s ın k a rv a d ı (10 59 ). D u td ı. A ld ı, kend ü çad ırın a iletd i (1060). C e lla d dah i getürdi. O ğlm ı C ü n ey id B e ge k a rşu bo ğazlatd ı. A n d a n sonra dah i C ü n eyid ü n b aşın ı k esd ü rdi. İk isin ü n d a h i b a şla rın h isara k a rşu gösterdiler. H isa r h a lk ı d a h i C ü n eyid ü n v e oğlan u n b a şla rın kesild ü gin gö ricek çâ r u n âçâ r o lu b bun lara, h isarı teslim etdiler (10 6 1). B u n la r dah i hisarun m a sâlih in gördiler. V e e k sü k gerek her n eyise ko d ılar. Nazım C ün eydü n

d efterin i y ırtd ı

(1062)

H isarın aldı öm rin y ık d ı H am za

H am za

A n u n ku rd oğlım b il koyu n (1063)

A n ı b ir d ilk ü ye boğdurdı (1064) H am za;

etdi M u rad H a n h â y ın u dü zm eye v ard ı

A n u n üg kan ım kim dökdi H am za

V e b u feth ü n ta rih i h icretü n sekiz y ü z y ig irm i sekizinde v â k i olındı.. V e y ig irm i doku zın d a dah i derler. İh tilâ f va rd u r. Z îrâ anun içü n k im M e n teşeoğlı E li bun dan öndin feth olındı. İk isin bile y ig irm i d o ku zın d a d en ilü r id i (1065).

97 nci B â b 40

B u B â b A nt B ey a n E d er k im M en teşe Oğlanları A talarından Sonra N aldılar. M en teşeo ğlı Y a ‘k u b B e g öldi, İk i o ğlı k a ld ı : B ir i İly a s B e g g b iıl

M a h m u d B e g . A m m a b u M a h m u d B eg, beg olm ad ı. Ily a s B e g , beg oldı. B ir gü n o l dah i A lla h rahm etine va rd ı. A n u n d a h i ik i oğlı ka ld ı. A m m a h ü n d k âr kap u sın d a k u llu k ederler idi. B u n la r işitd iler kim a ta la rı ölm iş, defterleri dürilm ig. B u n d a ğ ı ik i o ğlın ı T o k a d a göndürdiîer. B e d e v i Ç a rd a ğı tım a r verd iler. B irisin ü n adına Ü v e y s derler idi. V e 'birisinün ad ın a A h m ed derler idi. V e M enteşe v ilâ y e tin i B a la b a n P a ş a y a tım a r verd iler. V a ru b tım arın a gitdi.

Nazım Ü ve y s, A h m ed tım arın gör el, a y a k bağlu dem ürde B ala b a n m ülke hü km eder gönül v a r kü rki sam urda

B u la r, b egzâdeier diler halâs olm ak bu zindandan D a h i anm azıd uk m ansıb olursa gün bu öm ürde Y a la n c ı şîve lü âlem b ize g a fle t ip in dakdı A k ıb e t zindan içind e halu m uz oldı bu sırda

B u M enteşe o ğla n la rı ik i y ıl T o k a t hisarın da (1066) m ah b u s o ld ılar. K ış k ışla d ılar. V e y a z (1067) y a zla d ıla r. B ir kış dahi geldi. G erü ted â rik eld iler. K ış y a ra ğ ın görm ege odun ( ı o 58 ) aldılar. V e a ltla rın a (1069) d ö k m eğe bir az ku ru o tlu k getürd iler (1070). O tlu k getürene e yitd ile r : “ B u o tlu k azdur. B ize b ir ç u v a l d am o tlu k getür,, dediler. B u kez v a r d ı o tlu k getüren, bir ç u v a l çü rü k o tlu k getürdi. B eğen m ediler. G etüren k işiy e gerü verd iler. A ld ı, gitdi.' H isa r k a p u cısı sordı kim : “ B u o tlu ğ ı gerü n içün alub gidersin?,, dedi. Ü v e y s B e g e yid ü r : “ B u eski o tlu k d u r (1 0 7 1 ). K o k a r. G erü ıssın a a lu b giderin,, der. V a rd ı, b ir h arar (1072) dah i getürdi. O tlu ğı dökdi. A h m ed B e g i ç u v a la kodı. Çevre, y an ın a o tlu k dıkd ı. Ç u v a lı a r k a sına urdı. S a kran u , k a k ıy u “ can u m a geçdi,, deyü. “ B u n la ru n elinden ve b azarlıfclarm dan âciz ka ld u m . Begendürem ezin. B ir k u rı o tlu ğ ı dahi b e ğenm ezler. Y a b u n ları O sm an o ğlı s a k la y u b n eyler?,, (1073) d eyü söylen ü so ylen ü A h m ed B e g i h isard an d a ş fa çıkard ı. E v v e ld e n a tla r hazır edüb d u ru rlar idi. İttifa k ı v a r id i (10 74 ). H em an çu v a ld a n çıku b a t a rkasın a geldi. R e vâ n e oldı (10 75 ). O l v a k it K a r â Y o lu k y ajd a sın d a n (1076) dönm iş idi. H em an durm adın ana değin gitd i (10 77 ). B u ta ra fd a sab a h oldı. G eld iler. K is a r k ap u sm ağdılar (1078 ). Ü v e y s B e g i b u ld ıla f. A h m ed Bjeg gitm iş (10 79 ). H a b a n n bildiler. H ü n d k âra h ab ar göndürdiîer. Ü v e y s B e gün y e ri boş ka ld ı. Zin dancı dah i d u tsa k bekîem ekden ku rtu ld ı. A h m ed (1080) B e g dah i K a r a Y ö lü g e va rm ad ı. M ısıra va rd ı. Z îrâ K a r a Y ö lü k y a n ın da durm adı. V e M ısırd a d ahi durm adı. V ilâ y e tin e ‘azm etdi. V ardı, A cem e çıkdı.

Nazım N e le r gördi cihanda m iskin insan

N e y i kim kısm at etm iş ana subhan

Çeke geldi cihanda dürlü mihnet

Belâyı müşkil etdi ana nisyan

V e İlkin (10 8 1) p adişahlar m ihn eti ço k Ç e k erler sanki bu gurbetde m ihm aıı A d ı beg, kendü bir m ü flis olupdur

A besd ü r gördügi asker v e dîvan

§ u n a değme.'

E d e ler (1082) öm rinün v a rım noksan

dv alar b a ğla y ala r

98 inci B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im Karam anoğlı M eh m ed B eğ A dalyada N o ld t ve A n u n A h v â li N ey e Y e tişd i.

B ir gün hü n d k âr R u m E lin e geçm iş idi. G a z a y a m eşgu l iken va rd ı M ehm ed B eg, A d a ly a h isarm u n üzerine düşdi. C enge başladı. B ir gün h i sardan gözedüb d u ru r iken k o la y geldi. D o p ilen urdılar. P a r a p ara oldı. P a ra la rın san d u ğa k o y u b K a ra m a n a teb errü k iletdiler. A n u n (1083) ü ç oğlı k a ld ı ; İbrah im v e İsa v e A lâa d d in . Ü c i d a h i S u lta n M u ra d a geldiler. B u M eh m ed B e g ü n b ir ka rın d a şı v a r idi. B e n g i A li B e g derler idi. D ile d i kiin ta h ta geçe. B u h a lk u n bazısı k a b u l etm.ediler. Â h ır S u lta n M u rad , İbrah im e sa n ca k verd i. V e k ılıç ku şa td ı. B u ik i karm dagm ı yan ın d a alı kodı. İbrah im dahi b a b ası H a m id E lin d en ne a ld ıyise (1084) S u lta n M u ra d a gene verdi. V e O k lığı d ahi bile verd i. B u ahd u p eym an üzerine bir az (10S5) durdılar. K een ne ik i ik lim b irlik o lu r gib i oldı. S u lta n M u r a d H a n H a m id E lin v e B e g Şehirin Ş a ra b d a r İly a s a m an sab verdi. S a n ca k begi içinde o tu ru r iken İb rah im B e g geldi Ü zerine düşdi. B e g Şehirini aldı. A n d a n sonra S u lta n M u ra d m ü n fe'il oldı. B u m âcerânuri ta rih i hicretün sek iz y ü z otuz birinde v â k i oldı.

99 un cu B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im V ilâ y e t-i A m a siyyed e V e T okatda K ız ıl K o ca Oğlanları Y ö rg ü c İlen Vâk'taları N e Su ret İlen G eçü b D u rur B un îa run Aralarında, A n ı B ildürür.

B u A m a s iy y e v e T o k a t v ilâ y e ti d â y ım o l K ız ıl K o c a o ğla n la n n u n T ü rk m a n la rm d a n h iç ra h a t o lm azla r idi. B ir şehirden b ir şehire y o lcıla r g a la b a o lm ay ın ca gidem ezler idi. V e hem gitd ü k leri v a k tin dah i anlarun h a ra m zad a lık la rı e k sü k degül id i. Y ö rg ü c b ir gün b u n lara b ir hîle etdi : P a d iş a h ağzından b ir elçi d ü z d i.' M ü b a la ğ a a rm a ğa n la r ile d ö rt k a rın d a şına bile m ektu b yazd ı. V e e yitd i k im : “ L a la m Y ö rg ü c ilen kerem edün, siz bile va ru n . Y o ld a ş lık edün. A lp A rsla n C en igin i urun. A n d a n doğrı A rtu k O v a y a gelün. Q 1 sizün tım aru n u z olsun,, ddei. V e hem Y ö rg ü c dahi h ü n dkârun e lçisiyile bile elçi gön dürdi ; geldiler (1086), K ız ıl K o c a o ğ la n la rın ı Ç o ru m lu (1087) v ilâ y etin d e bu ld ıla r. Y ö rg ü cü n elçisi m ektubın ı (1088) verd i. V e hü n d k ârd an gelen elçin ün h abarm verd i. H ü n d k âr elçisi d a h i geldi. O l dah i arm a ğa n la rın v e m ektu b ı verd i ( ıo 8 g ) . B u n lar; dah i şad o ld ılar. Sevin diler. M e k tu b ı (1090) o kıd ıla r. N e k a d a r k im T ü rk m a n h a râ m zad a sı v a r ise cem ‘ oldılar. K ız ıl K o c a o ğ la n la n n u n d ö rt karın d aşı d a h i b ir yere bile va rd ılar. E lç i ya n la rın d a y ik e n ( l o g ı ) d ö rt y ü z k işi cem* oldı. B u T ü rk m a n u n gayetd e y a r a r v e ba h ad ır erleriyidi. İc ara b u dört k arın d aş ittifa k etdiler k im Y ö r g ü c P a ş a b u n lara k a rşu gelecek o lu r ise k ılıç k o y a la r. B u n la rı k ira la r v e m em leketi uralar. B u ittifa k ile yüridiler. / M e r z ifo n o va sın a (1092) yetd ile r (1093). Y ö rg ü c gelm edi. B u n la r sordılar

k im : “ Y ö rg ü c kam ? N içü n gelm edi?,, (1094). E y itd ile r ; “ G a y e td e (1095) h oş degüldür,,. V a rd ıla r, A m a s iy y e y e girm elü o ld ılar. Y ö rg ü cü n oğlı k a rşu geld i (1096). M e lü l-sû re t e y itd i : “ M a ‘zur dutasız. B a b a m h o şrak d e gü l dü r. İn şa lla h siz dah: şehirde bir k a c gün eglenün v e hem dinlenün. Sizün ile y eyelü m , içelü m b ab am hoş alın ca. B e lk i sizün ile ben bile gidem . Siz yetersiz eğer b a b am hoş o lm az ise de. V e leşkerü/2 dah i v a r ı S o n u sad a ce m ‘ o lu b h azırlard u r (1097) anda,, dedi. B u n la r ı ta 'zîm ile iletdiler. K o n du rd ılar. B u dört ka rın d a şı b ir â lî eve kon durdılar. N ih a y e tsü z n i'm etler h a zır etdiler. V e y ü k le r ile süciler bile harızlan m ış idi. B ım la ra iletdiler. B ö lü k b ö lü k g a y rı yaren lerin dahi ko n d u ru b cem i'isine bu n i'm etleri verd iler. Y em eğe, içm eğe m eşgu l oldılar. Ç ü n kim gece oldı. B u n la r sarhoş o lu b y a tm a ğ a b a şla d ıla r (109S). O l d ö rt ka rın d a şı b ir yerden k a rv a d ıla r. V e hem a d am la r hazır o lu b d u ru r id i (1099). B u n la r b ir m-ikdar yerde k o n d ılar idi. B u n la ru n d ö rt y ü zin dah i d utdılar. C e m i'isin şo y d ılar. B e rk ba ğlad ıla r. O l d ö rt k arın d aşu n b a şla rın kesdiler. B u dört y ü z kişi, eli b a ğlu , cem i'isin i bir bir zin d an a getürdiler. B ir i birin ün üzerine a td ıla r ( ı ı o o ) . K ırıld ı. T ez k ırılsu n d e yü tü tü n etdiler. Zın danun k a p u sın ya p d ıla r. İçinde zındanu n tü tü n d en kırıld ılar. B iris i k u rtu lm ad ı. H e lek oldı.

Nazım Ş a ra b içdi bu T ü rkm an sarhoş oldı

E v in d e a vra tı olan boş oldı

Y e d i içd i dökildi yatd ı T ü rkm an

K a z a y a uğradı her k i duş oldı

D ed iler Yörgücü.n kon u kluğıdu r

A n u n n i'm eti zeh r-i ( ı ı o ı ) m âr şiş oldı

K ız ıl K o ca lu la r (110 2 ) E lle r yık ard ı

Y ık ıld ı öm ri k a yg u lu iş (110 3 ) oldı

D a ğ ıld ı E llere a v ra t v e eri

Sorar b ir' birine k im ne iş oldı

K a n ı bu dört beg oğlı han larum uz

K ır ıld ı çarem ü z noh t savaş oldı

Y ö r g ü c k im T ü rk m a n la rı kon duğı yerde b a ğlatd u ğı v a k tin “ bun larun işlerin i bitürün,, (110 4 ) dedi. Ism arlad ı. V e Y ö r g ü c kendü bindi, gitdi. T ü rk m a n u n evine sürdi ‘alessabah. T ü rk m a n u n e vi dah i Ç o ru m lu yöresin e k o n m ışlar idi. B a ş a k d ü şd i (1 10 5 ). V e h a y li T ü rk m a n d ahi kırdı. V e C et n i‘i d a v a rla rım ve oru nların ı (110 6 ). y a ğ m a etdü rdi (1 10 7 ). Ş ö y le oldı k i Çorurriluda b ir k o y u n b ir a k ç a y a satıld ı. A v r a tla r ı ve o ğla n la rı h a yra n k a ld ıla r (110 8 ). V ilâ y e tle rd e g e d a y la r oldılar. V e o l zam a n d an tâ bu güne değin e v v e lk i gibi T ü rk m a n h a ra m za d a lık edem ez oW ılar. Y ö rg ü ce (110 9 ) b u n lard an gü n ah v a r m ıd u r d e yü so rd ılar k im ne k a d a r şerri v a r id i bunla ru n , b ö y le k ırd ılar dediler.

Nazım G erek d ü r düşm ana kim ola ted b îr

E d e gör ted b iri sen etm e (1 1 1 0 ) taksir

K i te d b ir H a k sebeb kodı irâde

V e lî d ik k a t ( ı ı ı ı ) gerekdür ona ( 1 1 1 2 ) te fk îr

0 1 zam an d a D u lk a d ıro ğ lı H a şa n B e g v a r idi. B ir d a h i K a r a Y ö lü k ’ o ğlı H â b il ( 1 1 1 3 ) v a r idi. V e b u K ız ıl K o c a o ğla n la rı a n la ra gâh gâh h a b ar gön dürür id i (1 1 1 4 ) . B e rü , b u v ilâ y e te hareket edün derler id i ( I I I 5 )- V e

4°

h a tırla rı ne diler ise işlerler idi. E lh â s ıl b u K ız ıl K o c a y ı k im b ö y le etd iler, o l zam a n d an tâ b u güne değin o l v ilâ y e t em n ü âm ân içindedür. Nazım 5

B u âdem hayra, şerre m azh ar oldı

C ih a n m a‘m ur, v iran âdem len oldı

B en üm , senün deyen ol âdem îler

B en ü m dedügi bu anlar ne oldı

V e bu kârhân ed e çok iş olupdur

İşi hod söylenü r işçi ne oldı

100 üncü B â b B u B â b A n t B eya n E d er k im H aydar B e g O l K o ca K a ya sm u n Sa h ib iy id i, A n u n A h v â li N o ld ı, A n ı B ildürür. 10

B u O sm an cu k rievâhisinde Z e y tü n â e ( ı ı ı 6 ) bir h isa r va rd u r k i a n a K o c a K a y a s ı derler, H a y d a r B egü n elinde idi. G a y e td e sarb hisardur. V e o l K a y d a r B e g o l h isa rd a y ü z y ıllık k a d a r a zık k o y m ış idi. H ic hisarından, d a şra çıkm az idi. B ir oğlı v a r idi. A d ın a K a s ım B e g derler idi. G â h gâ h anı dört y a n a beglere gön dürür id i a rm a ğa n la r ile. A m m a kendüsi h isard an d aşra çıkm az idi. Ç o k sa ‘y etdiler id i begler am ele getürm ege. E le getürem ediler. B ir gün o ğlı e yid ü r : “ B a b a ! B u beglere k i beni gön dürürsin ve beni d u ta rla r ise n ice edersin?,, dedi. B a b a s ı e yid ü r : “ O ğ u l ,! B e n seni A l la h a ısm arlad u m . B e n bu hisarurr.dan ölm eyin ce çıkm azm . P irlig ü m v a k tın d a kim seye hizm et edem ezin,, dedi. ( 1 1 1 7 ) . Y ö rg ü c b u h isarı alm ağa h a y li m eşgul idi ( 1 1 1 8 ). V e b u hisarda k i: k işi v a r idi. T a y fu r Ç eleb i derler idi. V e ol, d â y ım e yid ü r id i k im : “ B e n A lv a n Ç eleb i o ğlanların danm ,, der idi. 0 1 h isard a b ir a v r a t a lu b anda m u k im o lm ış idi. V e bu hisaru n sah ib i H a y d a r B e g an a g a y e t m a h a b b et etm iş idi. B e lk i o ğlın d an dah i y e ğ rek sever idi. Y ö rg ü c b u T a y f u n jc.k nesne verm egile ken d ü ye döndürdi. V e b ir gece T a y fu r b u hisarun haı;ine olduŞı ve zahire o ld u ğı yere ( 1 1 1 9 ) od b ırakd ı. C e m i'i hisaru n azığı yan d:. Y ö rg ü c bunı k im d u yd ı, sürdi, h i sarun üzerine va rd ı. K ic a ra g a y rı (112 0 ) a zık k o y d u rm a d ı. H a y d a r B e g e yid ü r ; “ Y ö rg ü c ! B e n hod n o la ca ğu m oldum . A lla h d a n u m arın k i (1 1 2 1 ) senün d a h i sonun benden beter olsun,, dedi. K e n d ü ih tiy a r ıy ile h isarı verdi. B u h ab arı Y ö rg ü c h ü n d k âra bildürdi. H ü n d k âr dah i H a y d a r a e y ü tım ar verd i. Ö lin ce y ed i. Y ö r g ü c h isarı ta sa rru f etdi. İçine k u l kodı. T â şim d iye değin hisar ellerindedür. Naz ı mN e assı ey ley iser sanu san m ak

Ş u n a değm ez (112 2 )

hâzinen oda yan m a k

İşün se n 's ıd k ile v e r H a k k a k im ol

K im ola rr.uhkem ü m eyli usanm ak

K a ç a n k im sen edesin aklun ilen

D an ışm asan deyeler sana ahm ak

101 İ.TÎC8 B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im A lp Aralan C en iğini Y ö ğ ü c Pasa N ice F e th E td i (1 1 2 3 ) 40

Y ö r ''ü c P a ş a d ü g 'm eyledi. A lp A rs la n o ğlın ı düğüne okıdı. A lp A r s -

la n o ğlı d u y d ı Y ö rg ü cü n hilesini, h a b ar gön dürdi Y ö rg ü ce k im : “ M a k s u dun uz bü m ıd u r kim benüm elü m deki b u o rm an ları a lm a k istersiz? îm d i gelün. T ım a r edün. B e n h ü n k âra v a ra y m . H ü n k â r sağ olsun . B a n a d ahi tım a r eder (112 4 ) „ dedi. V e hem Y ö rg ü cü n hevesi dah i b u y id i kim ahun üzerine v a r a y id i. A lp A rsla n oğlı, Y ö rg ü ce h ab ar gön dürdi ; “ Sen gelm e. B e n v a ru rın (1 12 5 ) „ dedi. V e hem geldi. Y ö r g ü c dah i d u td ı; hü nkâra gön dürdi (1 12 6 ). B u r s a y a d u tsa k geldi. B u rs a hisarın da b ir evde habs etdiler. B ir niçe zam a n geçdi (1 1 2 7 ) . V e evi, horendesin dah i Y ö r g ü c A m a s iy y e y e gö tü rd i. S e k le ld i. A lp A rsla n o ğlı d ahi b ir gece k e n d ü y i b ekleyen k iş iy i berk b ağlad ı. T ed a rik in etm iş idi. İp ile kend ü h isardan a şa ğa in di (1 12 8 ). A tla r hazır etm işler id i (1 1 2 9 ). B in d i gitd i. İ k i y ıld ın sonra gerü k end üsi h ü n k âra geldi. H ü n k â r d a h i R u m E lin d e e y ü tım ar verd i. V e h o rendesin dah i y an ın a getürdiler.

O rey’i ted b iri gör ne olur duş

N a z tzn Ne ta k d ir iş eder (113 0 ) sen ol hâm uş

K a ç a n kim sen ü b en lik ola halun

B e lâ gelü r başuna sen sen ü hoş (113 2 )

(113 1) A ş ık î y a z m en âkıb ibret olsun

K a ça n kondı bu d sğ a uçm adı kuş

V e bu feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z o tu z birinde v â k i olın d ı (113 3 ) Y ö r g ü c P a ş a elinden.

102 nci Bâb

B u B â b S u lta n M u ıa d H an G a zi Ergene K a p risin i Y a p ıca k N e Suret İlen Y a p d ı, A n ı B ild ürü r. B u Ergen e k ö p risin ü n y e ri e v v e l o rm an lığ idi. Ç a m u r v e çö kel (113 4 ) idi. V e h a ra m ıla r d u rağ ıy id i. H iç v a k it o lm a y a y id i k im an da h aram ı adam ö ld ü rm ey eyid i (1 1 3 5 ). S u lta n M u ra d H a n G a z i hazine v e m eb lâğ la r hare etdi. 0 1 o rm an ları kırdurdı. P â k etdürdi. O l a rad a b ir â li bin â bile köp ri yap d u rd ı. K ö p rin ü n ik i başın ı m a ‘m u r etdi. Şehir etdi. îm â ret, cu m 'a m es cid i yap d ı. H a m a m ve h a za rla r yap d ı. G elen, giden m ü sâfirlere z iy a fetler ederler, n i'm etler bişürürler. V e ol v a k tin kim im âretü n ka p u sı açıldı, S u l ta n M u ra d kend üsi E dreneden ü le m â y ı v e fu k a râ y ı aldı. O l im ârete va rd ı. B ir niçe gü n z iy a fe tle r (113 6 ) etdi. A k ç a la r v e filö riler üleşdürdi. E v v e l ta 'a m bişdügi gün kend üsi m u b â re k e liyilen fu k a r a y a verd i. V e çırağın d a hi kend ü u y a rd ı. V e y a p a n m i'm ara (1 13 7 ) h il'a t (113 8 ) geyürd i. Ç iftlik yerleri verdi. O l şehirün h a lkın ı cem i‘ a vâ rızd a n m u ‘a f ve m üsellem etdi. V e hem b u tarih d e y a p ıld ı.

103 üncü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im G erm iyanoğlı Y a 'k u b B eğ K e n d ü V ilâ y etin d en G e lü b S u lta n M urada îta 'a t E td ü ğ in B ild ürü r. ,

S u lta n M u ra d H a n G a2i E dren ede o tu ru b sch b et eder iken h a b ar g e l-

25,

35^

d i kim “ G erm iy a n o ğ lı bir az ad am ilen v ilâ y etin d en çıkdı. S u lta n u m u n hizm etine gelür „ (113 9 ) dediler. H ü n k â r dah i B u r s a y a u la k göndürdi. V e ; “ E ger G erm iyan o ğlın u n geldügi ta h k ik ise şehir h a lk ı k a rşu çıksu n lar. V e e yü t a ‘zim (114 0 ) edesiz (1 1 4 1 ) ,, dedi. “ V e b a n a d a h i gerü h a b a r bildüresiz,, (114 2 ) dedi. V e hem G erm iy an o ğ lı d ahi geldi. P a d iş a h ne b u y u rd ıy ise em ri yerine getürdiler. G erm iy an o ğ lı dah i p ad işah u n ziyâretlerin e va rd ı. Z i y a re t etdi. E y ü ‘a ta la r eyledi fu k a r â y a (1 14 3 ). E m îr S e y id H a zreti h a y a td a y id i. A n u n dahi evin e va rd ı. E lin öpdi. V e m a n a stırd a O rhan un v e O sm an u n m ezarların a girdi. Z iy â re t etdi. A n d a d ahi ü le m â y a v e fu k a râ y a ‘a tâ la r etdi. A h ır ü l-e m ir sürdi, E d ren eye vard ı. O l E rgen e kö prisin den geçdi. H ü n k â r d a h i beglerin ve p a şa la rın istik b â le göndürdi. Â h ır ta'zim ile şehire getü rd iler. K o n d u rd ıla r. S a b a h geldiler. P a ş a la r önine düşdiler (1 14 4 ). H ü n k â r hasretin e iletdiler. H ü n k â r dah i p ad işa h lığın a (1 14 5 ) göre (114 6 ) ta 'zim le r etdi. H il'a tla r geyü rd i. V e ü çü n ci gün gerü, vilâ y e tin e göndürdi. M ü b a la ğ a ‘a tâ v e ih san lar eyledi. O l dah i vard ı. V ilâ y e tin d e bir y ıl m ıkd arı diri oldı. A n d a n sonra A lla h rahm etine va rd ı. M em lek etin i S u lta n M u ra d a v a s iy e t etdi (1 1 4 7 ) . V ilâ y e t-i G erm iy a n bu v e ch ilen feth olm d ı S u lta n M u ra d a . G erm iy a n o ğ lı Y a 'k u b B e g sekiz y ü z o tu z ik i ta r i hinde" S u lta n M u rad a geldi (114 8 ).

104 üncü B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im Y ö rğ ü c B u T a ıa id a N ice İş İşle d i (1 1 4 9 ) V e B u Taraîda H ü nkâr N ey e M eşğu l O ld ı, A n t B ild ü rü t.

S u lta n M u r a a G a z i k im u çla rı birer ba h ad ır ere (115 0 ) ısm arlam ış' id i ( 1 1 5 1 ) , İsh ak B ege d ahi L a z ucın ı ısm arlam ış idi. H er k a ça n k im İsh ak B e g ak ın etm ek isted iyise (1 15 2 ) V ıla k o ğ lı ş e y ta n lık eder id i kim ak ın igen (1 15 3 ) d o y u m çıkm az idi. H ü n k â ra İsh a k B e g h a b ar göndürdi. V ıla k o ğ lınun halın ı (1 15 4 ) bildürdi. H ü n k â r d ahi her ne k i V ıla k o ğ lın a verm iş idi, elinden gene a lu b ta sa rru f etdi. K e n d ü k u lla rın a verd i. V ıla k o ğ lı dah i d u y dı kim hü n k âr ken d ü ye u la şsa gerekdür, filh â l elçi göndürdi. V e e yitd i k im : “ D e v le tlü su ltan u m ! K ız u m ı dah i c a n y a lığ a k a b u l et kim B a y a z ıd deden dah i bizden kız a lm ış id i „ dedi. V e hem m ü b a la ğ a m a l göndürdi. P a ş a la ra d ahi m e b â lig -i azîm göndürm iş idi. P a ş a la r dah i hü n k ârı ra zı eyled iler k im A la c a H isa rd a n tâ kend ü vilâ y e tin e u la şın ca ona verd iler (1 1 5 5 ). K e n dü v ilâ y e tin e d a h i m a l t a ‘y in etdi k im her y ıl göndüre. V e b u ahd (115 6 ) üzerine durdılar. A k ın ı B o s n a v ilâ y e tin e d o ğrıtd ılar (1 1 5 7 ) . V ıla k o ğ lı Ü n gü rü zi (115 8 ) dah i b o y n ın a a ld ı k im b u m ü sü lm an lığa zararı d o k u n m a y a (1 15 9 ). S u lta n M u ra d G a z i dah i ta s a v v u r etdi k im b u k â firü n ahdi (116 0 ) dürüstdür. V ilâ y e t-i L a z ı fe th etdüm san d ı (1 1 6 1 ) . F â r ig oldı. Z îrâ kim cem i‘ L a zu n v ilâ y e ti h araca m u ti' o ld ıla r dedi (1 16 2 ). V e b a zı v ilâ y etd e n v a ru r, h a ra ççı h araç d ahi d evşü rü r idi. V e b u feth ü n ta rih i hicretün sekiz ( 'y ü z o tu z birinde v â k i olın d ı (116 3 ) S u lta n M u ra d H a n G a z i elinden k im o l v ilâ y e t-i L azd u r.

Nazım S a k ın k â firü n ahdına in an m a

Y e le arkan v e rü b m uhkem sin sanma

A k a r su d ıv a r olm az a y karındaş

Y a gölge y asd ık olm az sen dayan m a

V e lî k â fin in ik i nesnesin al

B iri kızın , biri m alın usanm a

(116 4 )

105 nci B â b

B u B â b A n ı B eya n E d er k im SeTenik N e S u ıe t İle n F e th O hndı. B ir gün S u lta n M u ra d H a n G a z i vezirlerine e yid ü r : “ Ş o l Selan ik de y en (116 5 ) şehir İrak m ıdur, y a y a k ın m ıdur,, dej^d sordı. V ezirler eyitd i (116 6 ) : “ S u lta n u m ! Serezden h ü n k â r göçine d ö rt göçdür,, dediler. H ü n k â r e yid ü r : “ Y a n içün durursız? T ezce k (1 1 6 7 ) sefer y a ra ğ ın görür;,, dedi. H em en d o p lar v e in an cılık la r y a ra ğ ın gördiler. V e G elib o lıd a n gem iler dahi getürd iler. V e n iy y e t-i gazâ d e yü ça ğırtd ılar. Y ü rü d ile r. S elen ik hisarın a d o ğ n va rd ılar. Ü zerine düşdiler. E tra fd a n b a n (116 8 ) h a y li gaziler cem ‘ o ld ı (1 16 9 ). Cenge b a şlad ılar. B ir niçe gün e yü c e n jle r eyled iler (117 0 ). Â h ır h ü n d k âr eyid ü r : “ H a y p a şa la r ! B u hisar a lın m asın a ted b ir edün ( 1 1 7 1 ) „ dedi. E vreııü zo ğh A li B e g e yid ü r : “ H a y d evletlü su ltan u m ! B u h isar cengi h a y li zah m atlu d u r. B u hisarı, su ltan u m , y a ğ m a etm ek gerekd ü r kim b u alın a,, dedi. S u lta n M u ra d H a n G a z i e y iid i ; “ B ire b u hisar yağ m a d u r,, d e yü çağırtdı. H em an kim ga ziler y a ğ m a h a b a n n işitd iler, hem an hisarun etrafın d an dah i hu cum edüb y ü r iy iş etdiler. V e n erdiban l a n h isa ru n bârû sm a d a y ad ıla r. K ü ffâ r a gözlerin açd u rm ad ılar. H a d e y in ce hisaru n için e k o y u ld ıla r. B i izn illâ h i T a ‘â lâ h isarı feth eid üer. G aziler m â l-i gan im ete g a rk oldılar. V e esimler ald ılar. A c â y ıb d o y u m lu k la r oldı. V e şehirün evleri h â lî ka ld ı. A m m a ih tiy â rı o lu b k a la n a evleri m ü lk lü ge verd iler (1 1 7 2 ). V a rd a r Y en icesin ü n h a lk m ı sürdiler. Selenige getürdiler. Selen ik içinde a n la r d a h i sak in oldılar. E lh â s ıl-ı kelâm d âr ü l-k ü fri d âr ü l-is lâ m etdiler. Ş eh ir kim. alındı, ta m a m m u k arrer o ld u k d an sonra s u ltâ n ü l-m ü câh id în S u lta n M u ra d H an G a z i e yid ü r : “ H a y gaziler ! B u n d an u lu n i‘m et o lm az (1 1 7 3 ) k im gaziler h is a n y a ğ m a edeler, ehl-i şirki cebir ile İslam a getüreler (1 1 7 4 ) . İm d i g a y e t ben b u gazileri (1 1 7 5 ) sevd üm . İn şa lla h sizün ile ben şim dengerü g a iâ etsem, gerekdü r „ (1 17 6 ) dedi,

Nazım M u rad H an kim S elen ik aldı, netdi P a şa la ra bu yurdı durm anuz te z ( 1 1 7 7 )

M eray a , Ü n gürüze nij^^et etdi H a ku n fazlı v e lîle r him m et etdî

K â fir le r m ağlû b u m akhû r cihanda

B il İslâm ehli cüm le m ülki dutdı .

Y ü rim e k v a k tıd u r te z yü riyelü m

G a zi erenler üş önüm ce gitdi

Bar:a derler M u rad d u n n a gazâ et

M uh am m ed m u 'cizey le yard ım etdi

V e bu feth ü n tarih i hicretün sekiz y ü z o tu z üçinde v â k i e lin d i su ltân ü l-m ü câh id în M u ra d H a n G a z i elinden. '

105 nci B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im S u lta n M u rad H a n G azi k im D iled i, Selen ık G azasından Sonra Ünğürüze G id e ( ı ı y S ) .

.,5

-20

-3 °

-35

h m ın içü n kim Ü n gü rü zü n haram isi gâh gâh (1 1 7 9 ) V id in n evâh isin den geçer id i ( ı ı 3 o ). K a y h y a ra m a z h k (1 1 8 1 ) ederler id i (118 2 ). N â g â h bu ta r a fd s n K a ra m a n o ğ lı İbrah im B egü n h a b a n geldi kim H a m id E lind e B e g (118 3 ) Şehirine düşdi dediler. V e hem şehiri aldı. V e san cağı begi Ş a ra b d a r İly a s B e g i de d u td ı dediler. B u h ab ar kim S u lta n M u ra d a gelicek S u lta n M u ra d H an G a z i dah i diledi kim K a ra m a n a teveccü h ede. İşitd i kim b u ta ra fd a n Ü n gü rü z dah i y ü rid i. K a ra m an o ğlın u n , V ıla k o ğ lın u n ve Ü n gü rüzün , bu üçin ün b iri b iriy ile hod ittifa k ı v a r im iş. A n u n içü n b ir kezden ik i ta ra fd a n yü rid iler. S u lta n M u ra d H an G a z i k im gördi, h al b ö yledür, hiç b ir ta r a fa teveccü h etm edi. T a h tın d a k a ra r etdi. T â k im Ü n gü rü zi göre, n eyler v e n eye gelür deyü . Ü n gü rü z dah i y ü ra d i. G ö gercin ligü n (118 4 ) üzerine dü§di. D o p la r ku rd ı. H isa ra a tm a ğ a başladı. H ü n d k âr dahi R u m E li beglerbegi.sl S in an B e g ile R u m E li gazilerin k a rşu göndürdi. V a rd ıla r. Ö y le lik y e r m ık d arı k a lıc a k k ü ffâ ra , o l a rad a k o n d ılar (118 5 ). V id in li S in an (118 6 ) derler idi, V id in ü n san cağı b egiyid i, o l d ahi anda biley id i. B ir ik i gün o l a rad a otu rd ılar. B ir gün V id in li S in an (118 6 ) eyid ü r: “ H a y begler ! B iz hü n d k âra h ayın laru z,, der. B eglerb eg i b u sözi işid icek k a k ıd ı. E y id ü r : “ H a y ! B u söz ne sözdür kim sen b u n ı söylersin ,, dedi. G ene V id in li Sin an (118 6 ) e yid ü r ; “Y a biz doğrı m ıy u z k im d üşm an o lan şu n d a geld i; p ad işah u m u zu n h isa n n u n üzerine d ü şd i; döge d u ru r (1 1 8 7 ); b iz bun da d ın m azuz; epsem otururuz,, dedi. D ö n d i, beglerbegi e y id ü r : “ B u d a senün u cu n d u r (118 8 ). B ize bir d il getü rü b h a b ar a lı verm ezsin k im (118 9 ) biz dah i a n a göre b ir iş edevüz,, dedi. “ Y a , v a ra lu m , b îtek ellü f h ü n dkârun leşkerin i d ü şm an a kırd u ralu m m ı„ dedi. V id in li S in an (118 6) e y id ü r ; “ D il degül m id ü r üş duşm an un dopı? D o p la n âvâzesin den a tla ru m u z d a v ü a d a d a v ıla sm kırar,, dedi. “ B iz ü m hod ku lağ u m u z dop â v â zina ögrenüb durur,, dedi (119 0 ). H em an b u k elâm d an sonra (1 1 9 1 ) V i din li S in an ( ı ı 85 ) a t ark a sın a geldi (119 2 )- Ç a ğırd ı (119 3 ) : “ H a y gö n ü llü gaziler ! G a z â erenleründür. A v r a tla r u n degüldür,, dedi. H em an k ü ffâ ru n üzerine y ü rid i. B u ta ra fd a beglerbegiye h ab ar verd iler kim V id in Sin an ı ak ın cıla r ile bindi, düşm an üzerine gitdi dediler (1 19 4 ). H em an beglerbegi dah i ardın ca göcdi. Y ü rid i. ‘A lessa b a h k ü ffâ ru n üzerine çık a geldiler. Ü ç b ö lü k o ld ıla r (1 19 5 ). H em an k im d a v lu n b a z u ru b b ir kezden tek b ir getürdiler, k ü ffâ ru n üzerine hu cum etdiler. A lla h u n in âyetin e k â firi basd ılar, kırd ılar. K ü ffâ r bu h a lı gö ricek biri birin e (119 6 ) b a sa ra k k a çm a ğ a y ü z dutdı. K ır a l dah i cem i'i uğruğm ı dö kü b b aşın ı güc ile ku rtard ı. K ü ffâ ru n hod ekseri s u y a d ö k ild i, b o ğu ld ı (1 1 9 7 ). G a ziler gayetd e d o yu m oldılar. 0 1 k a d a r esir d u td ıla r kim Edrenede, Ü n gü rü z k â firin ü n g a y e t eyü sin üç y ü z a k ça d a n a rtu ğa satm ad ılar. H a k T a 'â lâ a v m y ile eh l-i İslâm şâd ve hurrem o ld ılar. B u ta ra fd a K a ra m a n o ğ lı ve cemi* k ü ffâ r m elü l v e m ahzun Te m ağbu n oldılar.

S u a l : K a ra m a n o ğ lı niçün m elü l ve m ahzun d ur derler ise ( ı ı g S ) . C e v a b : A n u n içü n k im K a ra m a n o ğ h y ile n V ıla k o ğ lm u n ittifa k ı v a r idi k im Ü n giirü z b u ta ra fd a n y ü r iy e v e K a ra m a n o ğ lı dah i ol ta ra fd a n y ü rriyeyidi. E h l-i islâm ı a ra d an getüreler idi. S a n u sın a ermedi.

Nazım G erek d ü r ga y re t-i İslâm gazilerde

K i sö yleye dil anı gazilerde

H ü nerd ür g a y re t-i din sakla anı

A n ala r d ayım anı d illüler de

-G aziler sorusuz (119 9 ) C en n ete girdi G a zile r se y f-i İslâm saldı her dem

S o n v erd i §ehid olduğı dem de M ak a m -ı M ah m u d d o ğn yazılard a

V e b u m â ce râ -y ı gazânu/î tarih i hicretün sek iz y iiz otuz yedisin de ■(1200) v â k i olm d ı V id in li S in an (118 6 ) v e B eglerbegi Sin an B e g elinden.

107 inci B â b B u B â b A m B eya n E d er k im K aram anoğlı, k â fir i M u 'in E d in d i, E h l-i îslâ m u n Üzerine Y ü rid i, S u lta n M u rad H an G a zi D ah i K aram ana N e Suret İle n V a rub în tik a m m A lu r, A n ı B eya n Eder. B ir gün M u ra d H a n G a z i eyid ü r : “ K a ra m a n o ğ lı ! A h d u n k a n ı kim 'bunun gibi y a ra m a z i§ etdün,, dedi. Y ü rü d i, A k Şehire çıkdı. A n ı aldı. A n d a n K o n y a y a va rd ı. A n ı d ahi verd iler. E lh â s ıl-ı k elâm K a ra m a n u n îç E l den ga y risi cem i' heb m u ti‘ o ld ıla r (12 0 1). V e S u lta n M u rad u n k a sd ı ş ö y le o ld ı kim (1202) : B a lta c ıla r süre. V ilâ y e t-i V a rsa ğ ı elek elek edüb K a ra m a n o ğ lın ı ele getüreler. V a rd ıla r, B o z k ıra (1203) çıkd ılar. K a ra m a n o ğ lı gö rd i k im (1204) bu n laru n k a sd ı özgedür (120 5), tezcek M e v lâ n â H a m za y ı gön dürdi k im b ir aziz kişid ü r. S u lta n M u ra d H a n a K a ra m a n o ğ lı eyitd i k im : “ B en ü m bu kü atah lığu m a d ahi k a lm a su n v e benüm su çu m ı bu kez d a h i a fv etsün. B u kezden g a y rı su cd a b u lu n m a yu m ,, dedi. “ V e K a ra m a n o ğ lı etdü gi işe p ejim an d u r,, dedi. “ H ü n k â rd an (1206) a fv um ar,, dedi. ■ “ V e H a m id E lin d en d ahi elin i çekdi,, dedi. H ü n d k â r b u h a b a n işid icek -eyidür : “ B u v ilâ y e ti hod an a ben verd üm idi. Şim diden sonra k a rın d a şı Is a y a verürin ,, dedi. İsa ol v a k it hü n d k âr (120 7) y an ın d a id i (1208). E lh â s ıl-ı k e lâm p a şa la r d ilek etdiler. S u çu n a fv etdi. H ü n d k â r dah i M e v lâ n â Ş ü k ru lla h ı göndürdi. V a rd ı. K a ra m a n o ğ lın a and ve rd i k im şim diden gerü bivech in m in e l-v ü cû h d ahi y a ğ ılık etm eye. S u lta n M u ra d H a n G a z i dah i K a ra m a n d a n b ir ah ad un bir çöp in zu lu m ile a ld u rm a d ı v e a lm ad ı. Z îrâ k im Â l- i O sm an un m u rad la rı ve âd etleri a d i üzerinedür. S u a l : Y a K o n y a n u n v e L âren d eaü n zu lu m ım k im etdi? C e v a b : Sebeb n eyid ü g in san a h ab ar verey ü m (1209) işidesin d eyü -ve hem ne zam an d a olduğın. S u lta n M u rad u n K a ra m a n a e v v e l seferinün "tarihi hicretün sekiz y ü z otuz doku zın d a v â k i olm dı.

108 inci B â b B u B â b A n t B ey a n E d er k im S u lta n M u ra d H a n Karam an Seterinden k im G e lice k ( ı s ı o ) N e y e M e şğ u l O ldı. B u n d a n e v v e l İsh ak B eg, V ıla k o ğ lm u n h ıya n etin i h ü n d k âra bildürm iş

id i k im K aram an o ğIm u n v e Ü n gü rü zü n h areketi cem i‘i V ıla k o ğ lın u n geytan lığm d an idi. H ü n d k â r dah i bunun h aram zad ah ğ ın b ilm iş idi. O l sebebden S u lta n M u ra d H a n G a z i azîm leşk er cem ‘ etdi k i L a z v ilâ y e tin i cüm le za b t ede. V ıla k o ğ lı d u yd ı. D e f'î tek ra r elçi ( 1 2 1 1 ) göndürdi. M ü b a la ğ a arm a ğ a n la r ile bile göndürdi. V e hem eyitd i k im : “ K ızım u n üşde cihazı t a m am hazır vie m ü h ey y a oldı. A d am göndürün. C â rıy a n u zı alun,, dedi. P a ş a la r h ü n d k âra eyid ü rler : “ S u lta n u m ! K ız ı a lm a k gerek,, dediler. H ü n d k â r eyid ü r : “ T e d â rik i neyise edün,, dedi. Ü sk ü b d en İsh ak B e g ü n hatun ını göndürdiler. K a p u d a n hadım R e y h a n A ğ a y ı göndürdiler. V e Ö zbeg A ğ a y ı göndürdiler. B u n la r h a y li ad am ilen Ü sk ü b e va rd ılar. A ndan , d o ğ n Sem endireye gitdiler. B ir k a ç gü n lü k y o l k a lıc a k V ıla k o ğ lı k â fir beglerinün h atu n ların k a rşu göndürdi. A c â y ıb k o n u k lu k la r etdi. D ü n ü rlere g a y e t e yü ta'zim ile Sem en direye götürdiler. G eld ü kd en sonra b în ih ây et e yü a ğ ırlık la r etdiler (1 2 1 2 ). K ız u n cih a zı hesabını yazm ışlar. O l cih az defterin i Ö zbeg A ğ a y a verd iler. V ıla k o ğ lı e yitm iş k im : “ B u cihazı kızu m a verm edüm . C e m i‘isin h ü n d k âra verd ü m . D ile r ise b u c â rıy a sın a versü n. V e diler ise g a y rı câ rıy a la rın a versün,, dedi. E lh â s ıl-ı k elâm kızı E d ren eye getürdiler. H ü n d k â r ken d üye (12 13 ) d üğün etm edi. E y itd i : “ B ir sip ah i k â firü n kızına dah i ne düğün gerek,, dedi. V e dah i cıhazun k a z iy y e sin b ild ü rd iler hündk â ra k im V ıla k o ğ lı dem iş idi. H ü n d k âr eyid ü r : “ B e n ü m câ rıy a la ru m u n nesnesi y o k m ıdur k im anun kızınu n cihazını ben a lam d a g a y rı câ rıy a la ru m a verem ,, dedi. H iç bir nesnesini k a b u l etm edi. G erü cihazın ı kend üye (1 2 1 5 ) verdi. B ir sehel zam a n y an ın d a durdı. A n d a n sonra B u r s a y a gön dürdi. V e İsfe n d iy a r kızı dah i B u rsa d a y id i. A n ı E d ren eye getürdi. Nazım Y in e b ir dürlü sû ret dutdı âlem

K i bâtın nakşını göstere âdem

H ezârân ted b iri bağladı fikri

K im in gündüz ede, kim in i ahşam

V ezirler ted b iri hana eder arz

V e lî han der k i dınm a şim di epsem

K i fırsat el vere, düşm anı bulam

K esem başını, dilin edem ebkem

E d em ana elüm e gire fırsa t

N o la etsün bana ol dürlü ibrâm

10&

U TiCU

Bab

B u B â b A n ı B ey a n E der k im E v ren ü z O ğh A li B eğün ( ı s ı 6 ) Ü n ğüıüz V ilâ y etim in Y o lla rın G örm eğe G ön dürdüğinün H a lın B ildürür.

B ir gün hü dkâr, A li B e ge e yid ü r ; “ K im o la k u lla ru m d a n kim Ü n gü rüz v ilâ y e tin ü n y o lla rın e yü b ilü r ola,, der (1 2 1 7 ). A li B e g e yid ü r : “ S u ltan ura ! B u y u r u r isen k u lu n geceyü m (12 18 ). C e m i'i y o lla rın ı ve E llerin göreyüm ,, der. İn şa lla h d e v le tlü su ltan u m u n gene a y a ğ ı to zm a £cleyü:ii (1 2 1 9 ). Y ü z süreyüm ,, der. H ü n d k â r e yid ü r ; “ îm d i R a m E li leşkeri ve A n a d o lı askeri bile geçsünler,, dedi. A li B e g e yid ü r : “ S u lta n u m ! H em in b an a akın cı ku lla ru n yeter,, dedi. “ S u lta n u m u n him m eti v e A lla h u n in â y e ti cem i‘isinden iierüdür,, dedi. H ü n d k âr e y id ü r ; “ Sen bilürsün. E y le e t„ dedi. (1220). H em an ol zam a n ak ın çağırtd ılar. A k ın cıla r cem ' oldılar.

D ım ışk a rd a n geçdiler. Y ü rid ile r. Ü n gü rü s v ilâ y e tin e girdiler. B ir a y m ık d a r (12 2 1) ağn ad ılar. Y e d iler. îçd ile r. Y ü rid ile r. H iç b ir v e ch ile d ü şm a n d a n eser belürm edi. V e g a y etd e ço k d o y u m lu k la r oldı. V e a c â y ıb gan im ete g a rk o ld ılar. E s ir şol k a d a r a lm ışla r id i k im h esab d a esir, akm cıd a n ço k a rtu k d u r derler idi. V e k a ra tıra ş d a h i ş ö y le y id i k im b ir kişin ü n eline b ir ik i bin filö ri girm iş. A d a m igen çoğ idi. E lh â s ıl-ı k e lâm A li B e g b u d o y u m lu k la r ile doğrı E d ren eye geldi. H ü n d k â ra b u h şd ı (12 2 2 ). V e e y itd i : “ D e v le tlü su ltan u m ! Ü n gü rüze gö çm ek gerek k im b u Ü n gü rü z b ir a c â y ıb e y ü v ilâ y e td ü r k im s u lta n u m a lâ y ık . H a y f degül m i k im v ilâ y e tü n (1223) begi k â fir ola,, dedi. H ü n d k â r e y id ü r : “ H a k T a 'â lâ d a n ‘a v n o lu r ise,, dedi, G eçm eğe râzı oldı. Nazım Hemîşe söylenür erün nışâm Nişan olur erün hem tercümanı Nişanından anun halı ‘ayandur Ne olsa ‘ayna oldur hem beyânı Cihâna ’cüz’ü yâ kül kim gelübdür İşit söylendi m ahîî ü ‘ayâni B ilü n kim her kişi mıkdârın etdi Yetişdi, sürdi bu devr ü zamânı -Kime değdi o nevbet çalmadı ol Geçürmedi zamânında gümânı

110 uncu B â b B u B â b A n ı B ey a n E der k im S u ltâ n ü l-M ü câ h id în S u lta n M u rad H a n G azi k im O l S u lta n M eh m ed H a n G a zi O ğ h d m , ÜnğÜTÜz V ilâ y etin e G azâ E td i, N e Suret İ le G azâ (12 2 4 ) E td i, A n ı B ild ürü r.

E v v e l V ıla k o ğ lın a ad am gön dürdi. E y itd i kim : “ Ü n gü rüze geçsem gerekdür. Y a r a k göresin. Sem endireden geçerin,, dedi. V e E fla k o ğ lı D ıra k u la y a d a h i h ab ar gön dürdi : “ T ezcek leşkerüni cem ‘ edesin (12 2 5 ). E y ü , y a r a r y o ld a ş la r ile gelesin. E ge r gelm eyecek o lu r isen ben senün üzerüne v a rm a ğ a üşenm ezin,, dedi. D ır a k u la e yid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! B e n ha zıram d e vle tlü su ltan u m u n atın yedm eğe,, dedi. H ü n d k â r d a h i azîm leşker cem ‘ etdi (122 6 ). A n d a n yü rü d i. V id in e va rd ı. C e m i' a k ın cıla r bile hem an V id in d en geçdiler. Y ü rid iler. B ir niçe p ara h isa rla r Ü n gü rü z d iy a rın dan ald ılar. T â Z ibin e d ek (12 2 7) v a rd ıla r. K ır k beş gü n v ilâ y e t-i Ü n gürüzde gezüb a ğn ad ıla r (122 8 ). V e çığn adılar. D ö n d iler, geldiler. E f la k v ilâ y e tin e çık d ıla r (1229) sağ v e selâ m et b iizn illâ h -i ta 'â lâ . D ıra k u la , h ü ndk â ru n önince k ıla ğ u z idi. «Bile çık d ı dönüşde a m m a Ü n gü rü ze girm ede (1230) L azo ğ lm u n leşkeri önce k ıla ğ u z idi. Y in e berü gelm ede E f la k k ıla ğ u z oldı. V e D ır a k u la h ü n d k âra gelü b E fla ğ a u ğ rad u ğ ı v a k it m ü b a la ğ a p eşkeşler çekdi. V e gaziler dah i m ü b a la ğ a gan im etler ile geldiler. G erü v il â yetlerin e çıkd ılar. V e d o y u m lu k la ru n h addin ve hasrm A lla h d a n g a y rı k im se b ilm ez idi. V e gaziler d ahi her b iri bu d o y u m lu k la r ilen vilâ y etlerin e) v a ru b gitdiler. V e Ü n gü rü zü n v ilâ y etin d en hiç b ir a h ad k ü ffâ rd a n b u n lara k a rş u gelm ed i v e görm ediler de.

. 35

Nazım 'G azâ kim bunlar etdi Hakdan oldı İnâyet hâklmri mutlakdan oldı F : 12

B u âlündür g a zâ v e t b il cihanda

A ta n v e hem deden G ö k A lp d a n oldı

B u la ra han d ed iler hânı ( 1 2 3 1 ) boldur

‘A tâ v e hem kerem bu nlardan oldı

M u rad H anu m , M uh am m ed, B a y a z ıd

M u rad u O rhan u O sm andan oldı

H an , İlâ h î fa zi u ihsânu/ı bu âle

M ü eb b ed et ‘atâsı senden oldı.

111 in c i B â b

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im E v ren ü z O ğh İsa B e ğ A ın a v u d d a N e y led i ( 13 3 3 ) .

H ü n d k âr b ir gün e y iâ ü r : “ K o c a c u k hisarın a sefer edelüm ,, dedi. İ s ö B e g i önce (1233) göndürdi. V e h ü n d k âr e y itd i k im ; “ V a r, a k ın cıla ru m ı d o y u m eyle (1234) „ dedi. “ H a k T a 'â lâ ‘a v n ede in şallah ,,. îs a B e g dah: y ü r id i (12 3 5 ). A rn a v u d u n k ü n c E llerin e girdi. A n d a n sonra akm k o y ı v e r di. Seğird im olm dı. M eğer k ü ffâ r d u ym ış im iş. H a zır olm ış. H em an y o l la n b a ğlad ıla r. A m m a an da İsken der a d lu b ir beg v a r idi. A sıld a A rn av u d . beginü n o ğ lıy id i. E v v e ld e n h ü n d k âr y a n ın d a iç o ğlan ı d a h i o lm ış idi. H ü n d k â r o l v ilâ y e ti (1236) an a tım a r verm iş idi. So n ra h ü n d k âra â s i (12 3 7 ) oldı. K a ç u b va rd ı. A rn a v u d d a b ir sarp ça yerde h a ra m ı gibi d u r a k la n m ış idi. V e hem a sıld a d a o l k e n a r tım a rıy id i. İsa B e g ile v a ra n a k ın cıla ru n y o lın ı o l b a ğlam ış id i (123 8 ). E lh â s ıl-ı k elâm m ü sü lm an lar g ö rd iler k im y o lla n bağlan m ış. O l gaziler d ahi e v v e l esirlerine k ılıç k o y d ıla r (123 9 ). C e m i'isin k ırd ılar. V e a n d an sonra ken d üleri d ahi k ü ffâ ra şol k a d a r gazâ; etd iler k im o k la rı düken di. V e k ılıç la n çön keld i. V e ekseri n iy y e t-i gaza: d e y ü şehid o ld ılar. V e illâ h a y li v ilâ y e tle r d a h i feth olındı, egerçe gazileıd a h i şehid o ld ılar. ‘İn d a lla h ecirin v e ‘iv a z ın A lla h vere. V e bu feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z k ırk a ltısın d a v â k i oldı. V e bıa tarih d e ‘asır v a k tm d a gün ta m a m d utıldı. Nazım Ş arâ b -ı rahm et içd i b il şehidler S ıra tı ku§ gib i geçdi §ehidler F e n â m ülkin de eğlenm edi anlar (1240) B a k a sarayın a göçdi şehidler T e c e llî o z â t bun larun oldı

A n un çü n öm rini bicd i şehidler

112 n c i B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u ltâ n ü l-M ü câ h id în S u lta n M urad H an G azi k im Belğtrada ( ı s ^ ı ) vardı, N ey led i, A n t B ild ürü r.

S u lta n M u r a d k im Ü n gü rü z v ilâ y e tin i sey ir etdi, an d an sonra bildi: k im b u B elgıra d , Ü n gü rü z v ilâ y e tin ü n kap u sıd u r. B u kez k a sd etdi kimi o l k a p u y ı aça. L eşk e r-i İslâm cem ‘ edüb geldi. B e lg ıra d u n üzerine düşdi.:' H is a ra (1242) ceng eder gib i o ld ılar. S a v a su y ın geçdiler. B ilin e y e (1243}: a k m sa ld ıla r (124 4 ). G a z ile r şö y le d o y u m geldiler kim b ir çizm eye b ir n e fis t â r ıy a verü rler idi k o cm a ğ a y arar. F a k îr d ahi an da bileyid ü m . Y ü z a k -

c a y a altı, y e d i y a şın d a bir e y ü o ğlan ald u m . A m m a a ta h izm et eder esiri y ü z elli a k c a y a verü rler idi. O l seferde a k ın cıla rd an fak ire d a h i y e d i k u l v e c â n y a h âsıl oldı. V e d ahi şö y le o lm ış id i k im leşk er göçse esir g a la b a jı k im leşkerden z iy â d e yid i. E lh â s ıl-ı ke lâm şö y le v a s f o lın d ı k im is lâ c ı b ü n y â d ı (1245) zu h u ra gelelden (1246) berii ga ziler gazâ ederler, bun un gib i gazâ v â k i o lm ad ı dediler. V e hem b e ya n v â k id ü r k im dedüklerinde d ahi ziyâd ed ü r. F â k ir d ahi b ir gün h ü n d k âra va rd u m . B e n fak ire esir buyu rd ı. B u y u r d u k d a n sonra ben eyitd ü m k im : “ D e v le tlü su ltan u m ! B u esiri götürm ege a t gerekdür. V e b u y o ld a h a r d ık d ahi gerekdür,, dedüm . B e ş bin a k ça v e ik i a t verd i. O l sefer d o k u z baş esir ile E d ren eye geldüm . V e dört atu m dahi v a r idi. E dren ede b u esirleri ü çer y ü z a k ç a y a verd üm . V e bazısın ik işe r y ü z a k ç a y a satu b h a r d ık edindüm . V e d e v le tlü h ü n d k â ra d u 'â la r v e sen alar etdüm . V e b u gazân un ta rih i hicretün sekiz y ü z k ırk ikisin de v â k i o ld ı S u lta n M u a rd H a n G a z i elinden (124 7).

Nazım G a zile r d oyum oldı v a r B elg ıra d

B o zıld ı bağu nu z ne bel, n e ırgad

Senün feryad laru n h eb gazi kırd ı

D ö g ü n sen a y k ıra l şabkam te z a t

Sen ün

O larun hüsni oldı ışka m ir'at

m ahb ub larun İslam a geldi

1 1 3 üncü B â b

B u B â b A m B ey a n E d er k i S u lta n M urad G a zi k im S em en d iıeye N e V e ch î le R a ğ bet E der, A n ı B ild ürü r. K a ç a n kim B e lgıra d d a n göçdi, doğrı Ü sk ü b e geldi. İsh a k B e g e yid ü r: “ H a y d e vle tlü su ltan u m ! M â d a m k i V ıla k o ğ h Sem endirede ö la, ne K a ram an o ğ lı epsem olur, ne Ü n gü rü z bize m u ti' olur,, dedi. “ V e hem D ır a k u la y ı dah i do st san m an k i m ü n âfık d u r,, dedi. M u ra d H a n G a z i e yid ü r : “ H ele b u sefere v a ra lu m , A lla h n asib eder ise a m d a h i görevüz,, dedi. E d ren eye geldiler. K ışla d ıla r. Y a z ohn cağız (1248) D ır a k u la y a ve V ıla k o ğ lın a : “ K a p u y a gel,, dediler. B u h a b arı işid icek V ıla k o ğ h ken d ü gelm edi. İk i o ğlın ı göndürdi. V e D ır a k u la gö rd i k im V ıla k o ğ h kend ü gelm ed i ve ik i o ğlın ı göndürdi, D ır a k u la d a kend ü ik i o ğlın ı a lu b k a p u y a geldi. H em an D ır a k u la y ı d u td d ar. V e o ğla n la rın ı bile d u td ılar. D ır a k u la y ı G e lib o lı h i sarın d a m ah b u s etdiler. V e ik i o ğlın ı G e rm iy a n vilâ y e tin d e E grigö z h is a rın da m ahbus etdiler. V e V ıla k o ğ lın u n ik i o ğlın ı d a T o k a t k a la sın d a (1249) h abs etdiler. İsh a k B e g o l y ıl M e k k e y e (1250) d estu r diledi. H ü n d k â r d ahi y a z o lıca k va rd ı, Sem endireye d üşdi. V ıla k o ğ h h isarların berkitdi. K e n d ü s i Ü n gü rüze geçdi, gitd i. H ü n d k â r b u y u rd ı k im : “ L a z E lin i u ru n . V e k a la la rın ı y ık u n . V e h a lk ın ı esir edün,, dedi. D e stu r o ld u ğ ı gib i hem an seğ ir dim etdiler. U rd ılar. Y ık d ıla r L a z u n E lin i. G a ziler şö y le d o y u m geldi kim d ö rt y a ş a r (1 2 5 1) o ğlan Ü sk ü b d e y ig irm i a k c a y a satıld ı. İs h a k B e g d ahi M ekked en geldi. H enüz d a h i Sem endire alın m am ış idi. O l zam a n fa k ir, îs h a k B e g ile M ekked en bile gelm iş id ü m (12 5 2 ). H ü n d k ârd an İsh ak B ege

k u l geldi k im ; “ N ig e O bran u n (1253 ) üzerine v a r. A n ı h isa r e t„ dediler. G erm iy a n san cağın ı y o ld a ş k o şd ıla r. O l zam a n d a G erm iy a n san cağı begi, T em ü r T a ş oğlı U m u r B e gü n oğlı O sm an Ç e leb iy id i k im o l V a rn a u ğ ra şın da şehid o ld ı (12 5 4 ). F a k îr dah i o l zam a n d a Ü sk ü b e İsh a k B e g ile gelm iş id ü m K â b ed en . G â h gâ h bu m â cerâla rd a b ile b u lın u r idüm . V e b ir defa İsh a k B e g ü n oğlı P a ş a B e g ile v e K ılıç ç ı (12 5 5) D o ğ a n ile h a ra m ılığa bile gitm iş idüm . B ir gün leşker için de b ir g a v g a belü rdi (1256) İsh a k B e g hem a n a ta bindi. C e m i'i gaziler d a h i bile bindiler. N â g â h gö rd ü k k a rşu d an bir a la y k â fir çık a geldi. V e an la ru n ardın dan b ir niçe a la y d ahi geldi. K ü ffâ r y a y a s ın önine d u tm ış v e a tlu sın a rd ın a dutm ış. K a p k a r a p us o lu b hem an üzerüm ü ze yü rü d i. B u ta ra fd a n eh l-i İslâm gazileri d ahi b ir kezden tek b ir getü rü b k a rş u y ü rid iler. Y a y a n u n üzerine a t sald ılar. Y a y a dah i hem an b ir kezden o k serpdiler (12 5 7 ). G a ziler o k eslem edi. O k a b a k m a y u b hu cu m etdiler. Ü zerlerine düşdiler. Y a y a n u n üzerine y ü r iy ic e k y a y a n u n ardın dan a tlu sı durm adı. K a ç m a ğ a y ü z dutdı. K a ç u b gitdiler. Y a y a s ın a t a y a ğ ı a l tın d a k ırd ılar. Ş ö y le kırgun o ld ı k im gazilerü n a tla rı k â firle rü n ö lü si ü ze rinde (1258 ) y ü rü r id i (12 5 9 ). A t a y a ğ ı y er b u lım a z id i k im b a sa y id i. İsh a k B e g çağırtd ı k im : “ H a y ga ziler ! Y e te r kırdun uz. E s ir edün şim den gerü k ü ffâ n ,, dedi. V a llâ h i fa k îr d ahi k ırd u ğ u m d an g a y rı beşin (1260) esir etd ü m (1 2 6 1 ). Ü sk ü b e getü rü b beş esiri o zam a n d a d o ku z y ü z a k c a y a satdu m (12 6 2 ). E lh â s ıl-ı k e lâm b u d u r k im Sem endire o l y ıld a feth olındı. V e cem i' L a z v ilâ y e ti bile feth olındı. H isa rla rın a k u l (1263) kö d ıla r. Ş eh irle rine k a d ıla r n asb etdiler. Sem endirede cu m 'a n am a zı kılın dı. V e cem i‘i L a z v ilâ y e tin ü n h â k im i eh l-i İslâm o ld ı H a k T a 'â lâ n u n ‘a vn iyile . Nazım Z u lm e t-i k ü fri cihandan h eb bo zar ‘O sm âniler H a k T a 'â lâ bunları d ayım bu ihsanda diler. K a h r -ı k â fird en gid erm ek H a k bana etd i nasîb H em n izam -ı şer‘i gör kim ne düzer ‘O sm âniler

H a k T a 'â lâ bu n ları rahm ete m azhar eyled i E şiğin d e k u l olupdur âlem -i su ltan iler

V e b u feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z k ır k birinde v â k i o lındı S u lta n M u ra d elinden.

114 üncü B âb 22

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im M o ra V ilâ y etin ü n K a p u sı G erm e H isarın S u ltâ n ü I-M ü câ h id în S u lta n M u rad H a n G a zi N e Su ret î l e F e th E td i, A n ı B ildürür. B ir gün S u lta n M u ra d H a n G a z i e yid ü r : “ D u rh a n ı kığırun , gelsün,, (1264) der. K ığ ırd ıla r, geldi (12 6 5 ). S u lta n M u ra d H a n G a z i e yid ü r : “ D u rh a n ! B u G erm e h isa rı k im M o ra n u n ağzıdur, an ı ne su ret ile a lm a k g e rek? B a n a b ildür,, dedi. “ V e anun feth i ne suret ile o la „ dedi. D u rh a n

(126 6 ) B e g e yid ü r : “ S u lta n u m ! B u G erm e h isarı bir ga rib hisardu r. G ir m esi b ir denizden bir denize d ek çekilm işdür. V e b u ik i deniz b u v ilâ y e ti ta m a m dolan m ışdur. K een ne bu v ilâ y e t b ir a d a gibidü r. Ş ö y le v â k i Qİmışdur. V e G erm ed eki h isa rla r a n a ko ru d an k a p u gibi olm ışdur. V e b u G e r m eye beş yerde e y ü h isa rla r y ap m ışla rd u r. V e her h isarm m ü b a la ğ a y a r a ğm görm işlerdür,,. D u rh a n (1266) B e g e yid ü r : “ O l h isara ü c yerden s a v a ş v erm ek gerekdü r her b ir hisara,,. H ü n d k â r e yid ü r : “ D u rh a n ! B e n ü m h atıru m diler kim , gön lüm ister k i ol M o ra v ilâ y e tin e gazâ edem ,, dedi. D u rh a n B e g e yid ü r : “ N o la su ltan u m „ der. H ü n d k â r e yid ü r : “ îm d i tez y a r a k görün,, dedi. E lh â sıl y a r a k gördiler. V e D u rh a n (1266) B e g i san ca ğ ıy ile önce göndürdiler. A n u n çü n k im o l G erm e ta r a fı an un u cıy id i. D u r han (1266) B e g hem in k i va rd ı, gö rdiler k im beş h isa r b iri birin e h a v â ledür. H ü n d k â r dah i ard ın ca bile va rd ı. H ü n d k âr d a gördi k im beş h isar biri birine h a vâ led ü r. K a n k ısın a y ü r iy iş edesiz dediler. B u n la r b ir birine m u ‘âve n et eder, birine y ü r iy iş edecek o lu r isen. H ü n d k âr h azreti beş h isa r degül, on hisaru n y a ra ğ ın görm iş idi. İm d i b u n lar hisaru n üzerine va rd u ğ ı gibi hem an d op ların k u rd ılar. V e h isa rla rı dögm ege b a şla d ıla r. V e d op içün dökm eğe b a k ır getürm işler idi. D o p ı an da dökdiler. V e b a k ırı san ca kd a n san cağa gö tü rtm işler id i (12 6 7 ). C em i' leşkerde b a k ır v a r idi. V e gece, gündüz h isa rla rı dop ilen dögdiler. V e k â firle ri u y u tm a d ıla r. V e ra h a tlık verm ediler. D en izi kesüb k â fir hendek etm işler idi. B u la r em r etdiler g a zilere. H en d eki d e f'î d o ldurdılar. S u y ın ı ku ru td ıla r. V e hem h isa rla rın ı y ık dılar. Y a ğ m a b u y u rd ıla r M u ra d H a n G azi. H a deyin ce ga ziler h isa ra ko y ıld ıla r. K â fir in i k ırd ılar. V e m aken cin i hisaru n ta la n etdiler. V e andan s o n ra -d a a k ın cıla ra akın verd iler. G erm en ün E lin e segirtdiler. B în ih a y e t esirler d u tu b d o y u m oldılar. Ş ö y le d o y u m lu k la r oldı anda d a h i k im g a y e tde gü zel c â rıy a la n ü çer y ü z a k ç a y a verü rler idi. V e k a ra tıra şa hod ne iti-, bar idi. H e sab ı y o ğ idi. A ltu n , gü m üş teb siler v e m ü cü şler v e m a şra b a la ru n (1268) gaziler elinde hesabı v e k ıy â s ı y o ğ idi. E lh â s ıl-ı k e lâm g a zile r şö y le d o y u m o ld ıla r k im ıvran ı b ir çu h a y ı a lm a zla r idi. A ğ ırd u r götürm ege derler idi. V e götürm ege ü şenü rler idi. Ş o l k a d a r a ltu n , gü m ü ş v e n ak id d o y u m o lm ışlar id i k im had d in i A lla h b ilü r idi. B u M o ra v ilâ y e tin ü n e v v e l feth i S u lta n M u ra d H a n elinde budu r k im fa k îr şerh etdüm .

Nazım A ç ıld ı m a ‘den-i genc-i v ilâ y e t

K itn A l-i O sm ana oldı h id â y e t

V ilâ y e t-i M ora zu lm etd eyiken

S aa d e t güni doğdı (1269) hoş beşaret

B u A l-i Osm anun fe th i hesabsuz

K i H a k bunlara etm işdü r in ay e t (1270)

V e b u feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z k ırk ikisin d en sehel geçm edi k im v â k i o lındı S u lta n M u ra d H a n G a z i elinden.

115 İn c i B â b B u B â b A n t B ey a n E der k im K u la Şahm k im M e zid B eğden Sonra E ila k d a N e Suret î le M ü n h ezim O ld ı, A nt B ild ürü r. 0 1 zam an d a K u la Şahın, R u m E lin ü n begler b egisiyid i. H ü n d k âra e yi-

d ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ,, der. “ O l Y a n k o deyen m a rta lu z, M e zid k u lu n a h a y li iş edübdürür (1 2 7 1 ) „ dedi.. “ B u y u r u r isen ben k u lu n v a ra y ın , M e zid B e g ü n in tik am ın o l k â fird e n a la y ın ,, der. H ü n d k â r d a h i “ var,, dedi. A n a d o lı leşkerin ün bazısın ı, R u m E li leşkerin i v e akın cısın ı bile aldı. Y ü rid i, E fla k v ilâ y e tin e geçdi. D a h i şa ra b a ve ke b ab a v e ten e'üm e m eşgul oldı. B e gler eyitd ile r (12 7 2 ) : “ H a y begüm ! B u durd u ğu m u z ten e‘üm ede cek y e r degüldür. B u n d a düşm an vardur,, dediler. B u K u la Şahın , ser-i hoş ile e yid ü r : “ O l düşm an benüm b ö rk ü m i görse (12 7 3 ) b ir nice (1274 ) gü n lü k y o l kaçar,, der. B ö y le der iken n âg âh b ir gün Ü n gü rü z leşk eri belü rdi (1 2 7 5 ). K u la Ş ah ın bu kez ağzın d ağı lo k m a sm dah i yeyem edi. B in d i v e k ı çın a döndi. Y a n i k a çm a ğ a y ü z dutdı. B e g ler e yitd iler : “ H a y ! N e yle rsin ? G elü n şu düşm an a (1276 ) k a rşu v a ra lu m bâri. Ü şd e (12 7 7 ) ordu m uz a y a k a ltın d a ka ld ı,, dediler. K u la Ş a h ın e y id ü r (1278) : “ B u gece katlan u n . D ü n y a ru sm d a ben anun h a k k ın d a n gelem (1279 ) „ dedi. A h şam k a ra n u sı olıca k düşm an k a y u s ı k a lm a d ı. K u la Ş a h ın börkin d ü şm an a bağışlad ı. K e m a n k a çm a ğ a b aşlad ı. S o ra r k i : “ T u n a ka n ı? Ira k m ıdur, y o h sa y a k ın m ıdur? „. E lh â s ıl-ı k e lâm İslâm leşkeri an da m ün hezim oldı. B u ta ra fd a K a ra m a n o ğ lı İslâm leşkerinün m ünhezim olduğın işidüb, s ıy a n d a y ısıy im iş, b e g a y e t ferah n â k o ld ı (1280). O l k a lta b a n hem an a t a rkasın a geldi. Y ü rid i. E m ir D a ğ ın a y a y la y a gelen E li u ru b y a ğ m a la d ı (1 2 8 1). M ü sü lm a n la ru n a v ra tm a v e oğlan ın a fesa d la r ej'^ledi. A n d an sürdi. B e g B a z a n n a v a rd ı A n ı d a h i an dan beter eyledi. E lh â s ıl-ı k elâm a y a ğ ı b asd u ğı yerleri şö y le h a ra b edüb işler işled ü rd i k im k â fir k â fırlığ ın ca o l etd ü gi işleri etm ez idi. V e m ü sü lm an laru n m a zla m a sın b o y n ın a aldı.

Nazım B u dem tâ li' ne bürcden tü lû ‘ etdi

K i k â fir tâ li'in i galifa etdi

M u 'în oldı K a ram an , k â fire gör

Y ü z i kara, özini m ağbûn (1282) etdi

O dem de kü frin e hükm etd i İslâm

K i İslâm E lin i yık d ı v e gitdi

116 ncı 3 30

â b

B u B â b A n ı B ey a n E der k im K aram anoğh B u n u n G ib i H adesler (12 8 3 ) E tdü gin âen Sonra S u lta n M u rad H an G a zi D a h i A na N ey led i, A n ı B ildürür. H ü n d k âra h a b ar geldi k im K a ra m a n o ğ h ahdini sıdı. V e m ü sü lm an laru n a v ra tın v e oğlan ın zâlim lere n âm eşrû' işler etdürdi. B u h abaru n h a k ik atin i b ilicek h ü n d k âr d ahi ga zab a gelüb leşk er-i İslâm d evşü rü b v e hem R u m E lin ü n ne k a d a r k â fir leşkeri v a r ise ken d ü ye tâ b i, anı dah i bile a lu b y ü r i d i; K o n y a y a çıkd ı. Y a ğ m a b u yu rd ı. Ş ö y le u rd ıla r v ilâ y e t-i K a ra m a n ı kim şehirlerini v e k ö y lerin i elek elek etdiler. V e h arab eylediler. K a ra m a n o ğ h ka gu b gerü D a ş a girdi. V e o y ıl niçe er v e kız o ğ la n la r doğdı. H a seb v e nesebi m eçhul oldı. V e K a ra m a n o ğ lın u n hatum n v e veziri S u ru n , ikisin i K a ra m a n o ğ h , M u ra d H a n G a z iy e göndürdi. V e h atu n ın a e y itd i : “ Yüri^ v a r ! K arın d aşu n d an - benüm suçum gerü dile,, dedi. A n la r d ahi M u ra d

H a n G a z iy e geldi. Ç o k m eskenet v e ta z a rru ‘la r etdiler. V e dediler k im : " K a r a m a n o ğ lı ken d ü ye lâ y ık ın etdi. H a k T a 'â lâ k a tm d a y ü zin i k a ra e y le d i. İm d i kerem v e lu tf et. B u kez d a h i bun un k ü sta h lığm a k a lm a . B u n a YÜZ k a ra lığ ı yeter. S u çm ı bild i. S u çm ı a fv eyle,, dedi. H ü n d k âr, S u ru ra e y id ü r : “ Şim den gerü begüne b o y u n o lu b in an u r m ısın k im b a n a geldün <1284) ? V e d ile k edersin? „ dedi. S u ru r e yid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! E v v e lk i h a tâsın d a ben bile degül idüm . V e hem o l (128 5) h a tâsın d a rızâm ,y o ğ idi. V e D u rk u t o ğlan ların d an o ld ı şim d ik i h atâ,, dedi. “H ele şim di sözi budu r kim bir h a tâd u r etdüm , a rtu k (1286) b ö y le etm ezem dedi. B e n k u lu n a : V a r, h ü n d k âra in an d u r dedi „. H ü n d k â r dah i gerü su çım a fv etdi. D ö n d i, gitdi. İm d i a y aziz ! O sm an lun un m em leket u ru b m ü sü lm a n lığ a zu lu m etm esinün sebebi K a ra m a n o ğ lı İbrah im B e g sebebinden o lm ışdur. V e illâ tâ b u güne d ek O sm an lu d a n kim senü n h a k k ın a zu lu m gelm em iş id i n â h a k yere. M eğer k i bilm eye. Nazım

^ 15

-Fesada kim seb eb olsa K a ra m a n

O bilm ez ne olur dîn ü y a îm an

F e sa d olur hasedden m a h lû k içre

H ased (128 7) d ü r b il K a ra m a n işi hem an

1 1 7 nci B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im V ıla ko ğ h n u n L a z V ilâ y e ti E lin d e n G itd ü k d en Sonra Y a n k o n u n Ö nine D ü şü b İzla d i D erben din e N e Su ret İle G etürdüğin Ünğürüz L eşkerin i, A n ı B ild ü tü r. K a ç a n k im Sem endire V ıla k o ğ lın u n elinden çıkd ı, içine eh l-i İslâm d o lıca k cem i' k ü ffâ r k a rm ağrısın a u ğrad ı. V ıla k o ğ lı va rd ı, Ü n gü rüzün ■eteğine d ü şd i (1288). V e hem b u ta ra fd a n K a ra m a n o ğ lın u n elçisi v a rd ı Ü n gü rü ze k im ; “ Sen öteden (1289) yü ri. B e n berüden y ü riy e y ü m . Rum , E l i eenün olsun . V e A n a d o lı benüm olsun. V ıla k o ğ lın a dah i v ilâ y e tin a lı verelü m „ dedi. E lh â s ıl-ı k elâm Ü n gü rü zü n k ıra ld a n g a y rı ce m i‘ leşkerin i Y a n k o y ile V ıla k o ğ lın a ko şd ıla r. B u n la r yü rid iler. G e lü b İslâm v i lâ y e tin e girdiler. T â İzla d i derven dine değin geldiler (1290). S u lta n M u ra d H a n G a z i d a h i k ü ffâ rı o l a ra d a ka rşu la d ı. K ü f f â r ile İzla d i d erven d in e bulışdı. A m m a k â fir derven dün içine girü b oturd ı. V ıla k o ğ lı, R u m E li beglerini filö riy ile k o n u kla d ı. H ü n d k â n k â fir ile u ğ ra şm ağ a k o m a dılar. K ü ffâ r dervende b ir niçe gü n oturd ı. H em an b ir gece k ü ffâ r çek ilü b gitdi. 0 1 hînde begler begi K a s ım P a ş a y id i. A n ı k ü ffâ ru n ardın ca gön dürdiler k ü ffâ r k a çd ı deyü . B u m el'u n k â firle rü n hod bu su sı v a r im iş. B u n la rı g a fil ilen o rta y a ald ılar. H a lil P a şa n u n k a rın d a şın ı d u tdılar. O l zam an B o lın u n san ca ğı b e g iy id i (1 2 9 1 ). E lh â s ıl-ı kelârn V ıla jk o ğlın a gerü v ilâ y e tin i, filö ri h im m et eyledi, verd iler. V ıla k o ğ lın u n ik i oğlı T o k a t h ab sin d eyid i. A n la ru n gözlerine dem ür (1292) sürm e çekdi1er. A ta s ın a göndürdiler. H a lil P a şa n u n ka rın d a şm d a h i Ü n gü rüzden sa tu n ald ılar. A n d a n sonra S u lta n M u ra d H a n d a h i E d ren eye geldi. H a lil -P aşa ya eyid ü r : “ B e n o ğlu m ı ta h ta geçürürin (12 9 3 ). P a d iş a h edeyin,,

der. “ B e n d ahi h a y li gazâ seferlerin etdüm . İm d i benüm o ğlu m d ahi ben ü m h a y a tu m d a göreyüm , ne su ret ilen p ad işa h olur,, dedi. H em an oğlın ı M a 'n isa d a n getürd i k im o l S u lta n M ehm ed H a n G a zid ü r, ta h ta geçürdi. D u ra h a n B e g i dutdı. T o k a td a B e d e v i Ç a d a ğ a gön dürdi. A n u n çü n k im ekser k ü ffâ r u ğ ra şm ağ a D u ra h a n sebeb o lm ış idi. V e hem e yitd iler k im D u ra h a n , V ıla k o ğ lıy ile g a y e t d o stlard u r dem işler idi. S u lta n M u rad . k en d ü si ih tiy â n y ile ta h tın ı oğlı S u lta n M ehm ede verdi. K e n d ü M a ğ n is a y a va rd ı. G erü H a lil P a ş a y ı oğlın un y an ın d a ve zir kodı. V e M e v lâ n â H ü srev i k a d ı-a sk e r etdiler. V e gerü k a la n tertib i y erlü yerin e dü zd iler. S u lta n M u rad , o ğlın ı ta h ta geçürdügin ün ta rih i hicretün sekiz y ü z k ırk dördinde v â k i o ld ı (129 4 ). Na Oğullar ataya yürek yağıdur Oğul kim atanun hemsâzı ola Oğul kim mukbil (1295) olub du‘â alsa H e r oğul kim ol u ym az atasın a

zım Oğulun eyüsi gussa dağıdur Safâlu bağı, bostanı, bağıdur Atanun devleti, yüzi ağıdur R e su le m üdde'î, H a k k a y ağ ıd u r

118 in c i B â b

20 •i

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M u ra d H an G a zi O ğlınt T ahta G eçü rü b K e n d ü M a 'n isa ya V a tu b O turduğından Sonra N eler Zuhura G eld i, A n ı bildürıir. S u lta n M u ra d k im fe râ g a t ile v a r u b M a 'n isa d a oturd ı, o ğlı Sultam M eh m ed d ahi E dren ede ta h ta geçdi. B u ta ra fd a K a ra m a n o ğ lı b u h a b a n işitd i. G a y e t de ferah o ld ı o l m ü fsid . V e b u h a b a n V ıla k o ğ ll d a h i işitd i. O t m e l'u n d ahi ferah oldı. A n d a n sonra K a ra m a n o ğ lı tezcek Ü n gü rü ze elci gön dürdi k im :- “ N e durursın ? Ü şd e (1296) O sm an o ğlı delü oldı. T a h tın ı b ir o ğlan a verdi. K e n d ü ça lıcı a v r a tla r ile b a ğ la r ve b a ğ ta la r b u ca ğın d a y e y ü b içü b y ü rü r. V ilâ y e tin d e n el çekdi. İm d i fırs a t sizün v e hem bizüm dür. Y ü rim e k gerek,, dedi. V e b u ta ra fd a V ıla k o ğ lın a d ahi e yle h a b a r gön dürdi. N e benzer an a k im kend ü yü zin e lâ y ık herze v e hez ey a n la r sö yled i. K ır a lı v e Y a n k o y ı azdurdı. E y itd i k im : “ N e durursız? T ü rk e bu n d an y eg fırs a t elünüze girm ez,,. B u k ıra l dedügü m üz ol k ıra 1u n o ğlıd u r (129 7) k im G ö gercin lige gelm iş idi. Y a n k o b u n laru n önine düşdi. B elg ıra d d a n geçdiler. D o ğ rı V a rn a üzerine (1298) yü rid iler. B u ta ra fd a S u lta n M u ra d H a n G a z iy e m em leket h a lk ı e yitd ile r : “ S u lta n um ! N e (1299) durursın ? K ü f f â r hu cum edüb üş y ü rid i. G eliy ü rü r. V ilâ y e t h arab oldı. İslâ m bozıldı,, dediler. S u lta n M u ra d H an G a z i h a lk d an b u sözi işid icek M a 'n isa d a n y ü rid i. G e lib o lıy a geldi. G ö rd i kim k ü f fâ r gem ileri G e lib o lı boğazın ı b a ğlam ış. G ö rd i k im geçilm ez. O l ara d an d o ğ n K o c a E lin d en A k ç a H is a ra geldi. B u ta r a fd a H a lil P a ş a dah i R u m E lin d en M u ra d H a n G a z iy i ka rşu la d ı. G eld i, hisaru n k a rşu sın a çad ır (1300) ku rdı, oturd ı. H ü n d k â r o l ara d an geçdi, kondı. L eşk e r o l aradan cem ‘ o ld ı (13 0 1). A lla h a sığındı. K ü ffâ r u n üzerine h u cu m edüb y ü r ü d i„

K ü ffâ r a k a rşu va rd ı. Y o lla rın ı b ağlad ı. V a rn a d a ğın d a bulışdı. V e u ğraşd ılar. Y a n k o A n a d o lı leşkerine k a rşu yü rü d i. A c â y ıb ceng oldı. A n a d o lı begler begisi şehid oldı. V e d a h i niçe san ca k begleri d ü şü b şehid old ılar. R u m E li leşkeri çe k ilü b (1302) gen yere çıkd ılar. H ü n d k â r dah i kend ü k a p u sı h a lk ıy ile kald ı. K a p u h a lk ı d ahi b ir yere cem ‘ oldı. A m m a S m ecm u ' leşker b ir y ere cem ‘ o lm ağ a y e r d ar id i (130 3). D ere, d epeyid i (130 4). K ır a l gördi : T ü r k beginün ya n ın d a a d am k a lm a d ı (130 5). K ıra l e y itd i : “ T ü r k begine e yü fırs a t elüm e girdi. V a ra y u m , ben anı diri d u ta y u m (1306) „ d e yü y ü rid i. Y e n içe ri y a r ılı v e rd i (13 0 7). K ır a l geldi. A ra lığ a girdi. A tın sinirlediler. A td a n y ık d ıla r. B e lk i a tıy ile bile y ık d ıla r. K o c a H ızır derler idi, bir h ü n d k âr k u lı k ıralu n b aşın kesdi. G öndere d ikdi. B ir kezden tek b ir getürd iler gaziler k im k ıra lu n başın gönder üstinde gö rdiler (1308). H em an k ü ffâ rı kırm ağ a b a şla d ıla r. K â fir i m ü b a la ğ a k ır d ılar, A ra b a la rın ı ald ılar. V e k ü ffâ r d ahi bir yere cem ' oldılar. G erü g a z i ler o l ce m 'iy y etü n d ahi üzerine v a rd ıla r (130 9). A n la rı dah i k ıru b d a ğ ıt15. dılar. E h l-i İslâm şâd ım an o ld ıla r (1 3 10 ). B u şad lık d a A z a b B e g ( 1 3 1 1 ) ■ ilerü va rd ı. H ü n d k ârd an D u ra h a n B e g i o l hînde d ile k eyled i (1 3 1 2 ). H ü n d k â r d ahi ferah ın dan azad eyledi. T o k a t hisarın un habsinden çıkartdı. V e andan sonra etrafu n p ad işa h la rın a elçiler göndürdiler. K â firlerd en de g e y im lü k â firle r arm ağan ile bile göndürdiler. M ısır su ltan ın a A za b , 20 B e g i (13 13 ) göndürdiler. V e h a y li cebelü k â firle r bile gön dürdi M ısıra (1 3 1 4 ). S u lta n M u ra d H a n G a z i hem in k i k ü ffâ rı sidı, doğrı E d ren eye geldi. G erü tah tın a geçüb oturdı. O ğlm ı M a 'n is a y a (1 3 1 5 ) göndürdi. K e n d ü gerü Edrenede m u k îm oldı (1 3 1 6 ). Nazım. G a za la r kim edü bdü r Â l-i Osrrian K a ça n ı kom adıl'ar y ağ ılard a

D ile y en e dahi v erd iler sm an

B u âl k im âlem içre gazi oldı

B u âlün m ü ştakı oldı S üleym an

'H u r i v ü ins cinn ü v ah ş u tu yû r, ( 1 3 1 7 ) M uh am m ed üm m etin ün h a slan d u f

V ilâ y e t k â firin etdi m üsülm an

B u âle oldılar cüm lesi ferm an

B u âldü r k im eder i ‘lâ l (1318) -i îm an

30-

V e b u gazân un tarih i hic'retün sekiz y ü z k ırk yedisin de v â k i o lındı S u l tan M eh m ed oğlı S u lta n M u ra d H a n G azi elinden.

119 uncu B u B â b A rnavuddağı A k ça H isarı S u lta n M u ra d H a n G azi N e Suret İle n F e th E td i, A n ı B ey a n E der. S u lta n M u ra d H a n G a z i b ir gün o tu ru b sohbet eder iken A rn a v u d (13 19 ) İskenderün am u ca sı oğlı H a m za B e g geldi. E y id ü r : “ D e v le tlü su ltan u m !. A rn a v u d v ilâ y e tin ü n b a zısı Iskendere y a ğ ı oldı. S u lta n u m b u y u ru r ise v a ra y u m , A k ç a H isa rı su ltan u m a a lı ve re y in (1320) ,, dedi. H ü n d k â r p aşa lara bun un sözin (1 3 2 1) dedi. P a ş a la r eyitd ile r : “ S u lta n u m ! K en d ü n ü z v a r m a k d ahi yeg d ü r (1322) ,, dediler. H ü n d k â r : “ Se-

35.

40»

fer y a ra ğ ın görün,, dedi. P a ş a la r sefer y a ra ğ ın tam a m , k â m il v e m ü k em m el gördiler. O l seferde o ğlı S u lta n M eh m ed i bile aldı, gitdi. Y ü rü d ile r. A k ç a H isa ru n üzerine v a ru b düşdiler. îk i a y m ıkd arı eğirdim etdiler. E y ü cengler olın d ı v ilâ y e t-i A rn a v u d d a . Â h ır su yın u n hâzinesin b u ld ı1ar. S u y ın deşd iler (13 2 3 ). S u su zlu k d an b u n a ltd ıla r (13 2 4 ). H isa r feth olındı. V ilâ y e t-i A rn a v u d u n ekseri bile feth olındı. E y ü d o y u m lu k la r, oldı. V ilâ y e tü n esirin çık a rd ıla r. N iy y e t etdiler k im çeriye d estu r v e re ler. T a r a f-ı V id in d en h ab ar geldi kim Ü n gü rü z k â firi m ü b a la ğ a leşker ile v e y a h şi y a ra ğ ile gelij/ürür dediler. H ü n d k â r d ahi doğrı S o fy a y a y ü rüdi. R u m E li gerisine d estu r verdi. A n a d o lı leşkerine e y itd i : “ H a rclık cı göndürün, E vü n ü zd e n h a r d ık getürün,, (132 5) dedi. D o ğ rı S o fy a y a va rd ı. K e n d ü S o fy a d a oturd ı. V e b u feth ü n tarih i hicretün sek iz y ü z e l li birinde v â k i oldı.

120 nci B â b 15

B u B â b A m B ey a n E d er k im Ünğürüz K â lir i K ü s O vaya G e lü b S u lta n M u ta d H an G a ziy ile N ice Uğraş E td i ve H em Ünğürüz İle G e le n B a n la n N ic e B anlar îd i. S u lta n M u ra d H an k im A rn a v u d d a A k ç a H isa rı k im feth etdi, leşkere destu r verd i. D ile d i kim E dren eye geleyid i (132 6). K a b a r geldi k im Ü n gü rü z k â firi m ü b a la ğ a leşker ilen gelüb (13 2 7 ) B elg ıra d d a n geçeyü rü r dediler. Ş ö y le oldı k im n efîr-i ‘âm d u r dediler. H ü n d k â r e yid ü r : “ B u dahi V ıla k o ğ lın u n şeytan lığıd u r. K e le bu gün k â firle r kim gelür, anlarun beglerin, kim lerd ü r, casu s ile sorun, bilün ,, dedi. M a rta lu z D o ğ a n ı göndürdiler. V a rd ı, gördi. V e h a b a rla n n so ru b bildi. G erü geldi. So rd ılar M a rta lu z D o ğan d an . E y itd i ; “ B u gelenün b irisi L e h banıdur. V e birisi Ç e h banıdur. V e birisi L ö k b an ı (1328) oğlıdu r. V e b irisi S ö g ü let banı-* dur,, dedi. B u n la r her b iri Ü n gü rü z v ilâ y e tin ü n u lu p ad işa h la rıd u r. V e her birisi k ira la m ânend ban lard u r. V e illâ m en b a‘-ı. fesa d k im Vardur, Y a n k o H u n ya d d u r. Ö nlerine d ü şü b getüren oldur. H ü n d k âr anlarun h a k ik a tim b ilicek hem an H a k T a'âlâj^a sığındı (132 9 ). D o ğ rı S o fy a d a n y a n a (1330) y ü rid i. A m m a cem i' v ilâ y e tin ü n askerini (13 3 1 ) cem* e t m iş idi. V e K a ra m a n o ğ lın d a n (1332 ) ol seferde g a z a y a ad am gelm iş idi. Tam .am leşker cem ‘ o ld u k d an sonra cebelüsi (1333). arz olındı. C em i'i leşkerinün cebelüsin gördi. D ile d i kim K a ra m a n o ğ lın d a n gelenleri (1334) dahi göre. A n d a n gelen leşkerün begine e yitd iler k im : “ Sen dah i getür ad am la ru n ı v e cebelülerü ni göster,, dediler. O l d ahi cebelüsin arz etdi. K a lta k e yerlü ve y ırtm a ç (133 5) k ü rk lü , örm ec (1336) k u şa k lu , k a b a la k dülbend lü, k a y ış üzen gü li (13 3 7 ), ip den k ılıcı bağı, şol D u rk u tlu n u n boğazın dan a sıla ca k a t u ğ rıların ı d evşü rü b göndürm iş. A k -Ç a y lu o ğ lın a h ü n d k âr e yid ü r : “ B en ü m gerçe anun y ard ım ın a ih tiy a c u m y o k d u r A l la h in âyetin de. A m m a m in vech in b u n ları gö n dürdügi (1338) b e gay e t e yü varm ış,, der. “ B en ü m çerim ün b ir m a sh arası e k sü k (1339 ) idi. A n u n (1340) içü n gön dürm işdür,, dedi. V e “ an d an benüm hiç nesneye um um yo k d u r. V e y a rd ım istem ezin. VeM şunı isterin andan k im m ü n â fık lık

edüb şe3rt:anlık etm esün. K e n d ü halın d a otursun,, dedi. A n d an sonra d evlet ilen duşm an un üzerine n iy y e t-i gazâ d e yü b y ü rid i. K u rşu n lu K ilis e y e va rd ı. A n d a k ü ffâ ru n habarın b ild i k im k ü îfa r K ü s Ovaj^a çıkd ı. A n d a n so n ra ardın ca göcdi. K ü s O v a ta ra fın a yü rü d i. C u m 'a gün, gün doğd uğı v a k it k ü ffâ r ile b u lışd ı (1 3 4 1 ). H ü n k â r k ü ffâ r leşkerin i gö ricek derhal atın dan yere indi. îk i re k 'at h âcet n am azın kıld ı. E l gö tü rü b H a k T a ‘â !â y a n iya z edüb y ü zin dop rağa sürdi (13 4 2 ). V e e y itd i ; “ A y B â r H u d â y â ve j^â Îlâ h î (1343) ! B u b ir a v u c ü m m e t-i îv^uhammedi sen sa k la ! V e b u n lara sen ‘avn , in a y e t et ! O l habîbün , ik i cihan fah ri M u h am m ed i M u s ta fâ hürm etin e b u n ları sen sa k la ! B e n ü m gü n ahum ço k! B en ü m gü n ahum içün bu m ü sü lm a n ia n k ü ffâ r elinde sen zebun eylem e v e zebun etdürm e,, dedi. N a m a z u n iy a z d a n fârig o lıca k n iy y e t-i gazâ d eyü b a tın a s u v â r oldı. H ergan k ü ff â run üzerine hu cum eyledi. O l gün acây ıb , m uh kem -cen g oiıııdı (134 4 ). K ü f fâ ru n o l gü n nice san cağı alındı. O l gece gerü erteye dek (1345) ceng olındı. C u m 'a ertesi gerü (1346) azîm ceng olındı. N ice begler (134 7) can, baş o y n a y u b şehid o ld ılar. V e k ü ffâ ru n dahi niçe b an ları düşdi, öldi (134 S). V e niçelerin d â h i diri d u td ılar. V e Y a n k o kacd ı. V e L ö k B a n k a çd ı oğlıyrîen (134 9 ). S ö g ü let b an ı düşdi. V e L e h banı esir olm ış. A ra m a k en d ü yi bildürm em iş. So n ra sa tılı s a tıh k u rtu lm ış. B â k î k ü ffâ r k im i kırıldı. V e k im i esir o ld ı (135 0 ). F a k ır d ahi an da b ir k â fir depeledüm . H ü n d k â r fa k ire b ir e yü a t verd i. V e D e rv iş A.k B ıy ığ a dahi a t verdi. A m m a Ç eh B a n ı esir etraıj-ler. H ü n d k âra gö tü rd iler (1 3 5 1 ). H ü n d k â r diregüm en getürd i. So rd ı kira Çeh (1352 ) B a n a : “ B en hod sizün ile y a ğ ılık etm edüm . Y a siz benüm v ilâ yetü m e neden (135 3) geldünüz?,, dedi. B u k â fir e y id ü r : “ Gözümı''.ze b u nun gib i esirlik görinü r im iş (1354) „ dedi. V e “ illâ p ad işa h a b ir k a ç sözüm va r. S ö y le y e y in (13 5 5) „ der, “ eger destu r ve rü r İse,, dedi. H ür.dk â r e yid ü r k im : “ Söylesün ,, (13 5 5) dedi. Ç eh B a n eyid ü r : “ E v v e l s ö züm b u d u r k im her y ıl beş bin y a r a r n öker ilen h ü n dkârun k u llu "in a geleyü m ,, (13 5 7 ) dedi. “ V e dah i c n p ara h isa r vereyin,, (135S) dedi. “ H er birin ün v ilâ y etin d en h azin eler (1359) h âsıl olur,, (1360) eledi. V e g a y rj vilâ y e tü m e d a h i haraççın, gelsün. H a ra ç devşürsü n,, dedi. “ V s dahi b e nüm bah am içün ik i y ü z bin filö ri getürdeyin,, dedi. “ V e cem i' m em leketü m d e senün k an u n u n y ü rü sü n ,, dedi. H ü n d k â r (1 3 6 1 ) e yid ü r : “ A lla h in âyetin d e senün bu söjdedügün nesnelere benüm h ic ih tiy â cu m yokdur,, dedi. “ N e m a lu n a ve ne de k a la n a v e ne leşkerüne,, dedi. O l Ç eh B s n (1362) ejdd ür : “ Senün gibi ga n î p ad işah u n üzerine gelene her ne kim etseler belâ yo lın d a n lâ y ık ve erzânîdür,, dedi. H ü n d k â r d ahi k e n â ü iîilıcm çık a ru b cella d u n eline verd i : “ U r b u k â rifü n bo ym m (136 3 ) A m an verm e,, dedi. O l Ç eh B a n (1364) e yid ü r : “ D e v le tlü (136 5) p ad işah u m (1366) ! N o la ben senün elünde ölsem ,, der (13 6 7 ). H ü n d k â r sordı bun un m u rad ı neydügin. B â r i bunun m u rad ı b u y im iş k i beni bir u lu p ad işa h kendü e liy ile öld ü rd i dedürm ek im iş. H ü n d k â r eyid ü r c e lla d a : “ Ç al,, dedi (1368 ). C e lla d bir kerre çaldı. B a ş ı g a îtâ n yere düşdi. B u S u lta n M u ra d H a n G azin ü n ga zâla rı ço k olm ışdur. V e her gazasın ı (1369) ve fi'ilin i (13 7 0 ), zam an ın d a k im olm ışdur, fa k îr ih tisar edübdürürin (1 3 7 1 ) . K een ne ça çd ? n (13 7 2 ) b ir a v u ç çaşn ı verdüm . A n u n çü n

kim cü m le y i b eya n d a a k ılla r h a y ra n k a lu r (13 7 3 ). M a k s u d bu k a d a r dah i etdü güm e sebeb, an la ru n ru h ların a (1374 ) h a y ır (13 7 5 ) d u ‘â o lsu n d e yü etdüm . A lla h an a rah m et etsün k im b u Â l- i O sm an m en âkıbın o k ıy a v e y a h u d d in leye (13 7 6 ). A n la ru n ru hın a d u ‘â e yley e (1 3 7 7 ). H a k T a ‘â lâ o l kişiden râzı v e hoşn ud olsun . V e H a zret-i R e s u l (1378 ) d a h i ‘a rsa -ı ‘a ra sâ td a an a ş e fi‘ olsun . V e d ahi anun her d u 'â sı v e h a ceti A lla b H azretin de m a k b u l olsun. Â m în y â R a b b il - ‘âlem în v e y â h a y r in -n âsırîn (1379)- V e dah i bu gazâ k im oldı, bun a g a z â -y ı ekber dediler. V e hem nefir -i ‘âm olm ış (1380) idi. H a k T a 'â lâ b u g a z â y ı Â l- i O sm an a m ü y e sse r etdi kim tâ kıy a m ete değin bu âle h a y ır d u 'â y a sebeb ola. B u ben fa k îr dah i ederin (13 8 1) : “ Y â İlâ h î ! İzzetün v e celâlü n h a k k ıyiçü n b u m en âk ıb ı o k ıy a n a v e dinleyene v e y a z a n a sen rah m et et„ derin. Y â İlâ h î l - ‘â lem în ! D u 'â m ı k a b u l v e m ü stecâb et ! Â m în y â R a b b i l- ‘âlem în. V e b u seferde, gazad a S u lta n M u ra d H an oğlı S u lta n M eh m ed bileyid i.

Nazım S ip â h (i3 8 2 )-ı dîn -i İslâm Â l-i O sm an

B u la ru n m eddahıdur cüm le suitan

B u âlün din k ılıcı v a r elinde

G a zâ y ı ana (1383) v erd i gani Subh an

B u âlün ihsanı dutdı cihanı

‘A ta sı bahrinde b ir ka tra um m an

B u âlündür fa zile t âlem içre

M ü câh id d ü r dedi â y â t-ı K u r'a n (138 4)

Â şık î, Y a h y a , S elm an âşıka v a r ( i3 8 s )

K i M uh lis, İly a s hem v e re burhan.

V e b u feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z e lli ikisin de v â k i olın d ı K ü s O v a d a S u lta n M u r a d H a n G a z i elinden kim o l S u lta n M eh m ed H a n G a z i oğlıdur. N a z I ra 25

G a za la r etdi gitdi G a zi H ü n d kâr

M u k a b il olm adı d e c c â l(i3 8 6 )-ı m ekkâr

G a zâ v e td e bil ol sâh ib kıran du r

Z a fe r bu lm az anun kadrine gaddar

N e dutsa H a k ana nusrat v erib d ü r

M u 'în id ü r anun b il G an i G a ffa r

G ün ahı m ağfiretd e (138 7) gark

K c m a d ı a yb ın anun G an i Settâr.

olup dur

inci B â b 30

B u B âb, A n ı B eya n E d er k im S u lta n M urad H an G a zi, O ğ h Su lta n M eh m ed H an G a ziyi N e Suret İle E v erd i ve K im ü n K ızın A h Verdi. S u lta n M u ra d H a n G a z i k im K ü s O v a g a zasın d an d evlet ile gelicek Edrenede, tah tın d a ka râ r etdi. B ir gün veziri H a lil P a ş a y a e yid ü r : “ H a lil ! K ız u m cıh a zla d u m ; çıkard u m . İm d i dilerin k im o ğlu m S u lta n M eh m edi d ahi everem . V e illâ dilerin k im D u lk a d ıro ğ lı S ü le y m a n Beg. (1388) k ızın a la m (1389) derin. V e hem ol T ü rk m a n b izü m ile g a y e t d o stlu k ve d o ğrılık eder,, dedi (1390). H a lil P a ş a eyid ü r : “ N o la su ltan u m ! H em lâ yık d u r,, dedi. A m a siy y e d e H ızır A ğa n u n hatu m n göndürdiler. Y ü rid i A lb u sta n a , S ü le y m a n B e ge vard ı. O l v a k it S ü le y m an B e g ü n d a h i beş kızı

v a r idi. B e şin dah i o rta y a getürd i. H ızır A ğ a h â tu m d a k ızla rı gö ricek begcn d ü gi kızu n eline y a p ışd ı. İk i gözlerinde öp di. A n d a n sürdi. H ü n d k âra geldi. H a b a r verdi. V e S ü le y m a n B e g ü n itâ a tın ı v e m esken etin i v e kızun eline y ap ışd u ğ m ı v e hü sn in i ve e v sâfın ı ve h u lk ın ı dedi (1 3 9 1 ). S u lta n M u r a d d ahi k a b u l etdi H ızır A ğ a h a tu n ı begendügi kızı. Y in e tek ra r H ızır A ğ a n u n (1392) h atu n m ı v e R û m u n a ‘y a n la n n u n h a tu n la rım göndürdiler. V e R û m d a n a ‘y a n begler (1393) bile v a r d ıla r k ızı alm ağ a. A n d a y a k ın k a lıc a k v a rm a ğ a S ü le y m a n B e g ken d ü si k arşu geldi. A zîm hürm etler ed ü b dün ürleri h u lk ile v e lu tf ile kon durdı. E rk â n la rın ca v e türelerince a ğ ırlık la rın yerine getürd i (139 4 ). Â h ır ü l-e m ir kızu n elin i a lu b H ızır B e g lıatu n ın u n eline verd iler. A n la r d a h i k ız ı a lu b d o ğ n E d ren eye getürd iler (1395)- H ü n d k â r gelinün cih azı neyise ta m a m gördi : “ H ele benüm t ü rem de b u degüldür,, dedi. “ V e hem azdur,, dedi. H ü n d k â r kend üsi bir c i haz gördi (1396) p ad işa h la ra lâ y ık . G elin ü n cihazın a nice nesneler dah i z am m etdi. V e düğün eyledi. V e etrafu n p ad işa h la rın o kıdı. Ü le m â y ı v e fu k a r â y ı cem ‘ eyledi. P a d işa h d a n ‘a ta la r bîhad, b îk ıy â s cem i'isine ‘âm m eten y etişd i. G elen ü lem â v e fu k a râ gan î o lu b gitdiler. V e b u düğün ün t a rih i hicretün sek iz y ü z elli üçinde v â k i o ld ı E drenede (13 9 7).

Nazım P a d işah d a gerek ‘atâ

vü

kerem

M esken i dahi ola bâ ğ-ı İrem

H a re ola m ülke m âl ü h azin eler (1398)

S orm aya kiroseneye noldı direm

B u h isâl cüm le Â l-i O sm anda

M ahsus bu âled ür sâna derem

V e b u âlem de m a k su d o lm an b ir k a ç nesnedür : O ğu l everm ek v e kız çık a rm a k v e d ü n y ad an ahrete im a n ile (1399) gitm e^. îm d i b u nesneler S u lta n M u ra d a m ü yesser (1400) oldı : O ğu l everdi. V e kız k a rd aşların çık a ru b ere verdi. V e ‘â lî düğün ler eyledi. K ız ka rd aşların p ad işa h o ğ la n la rın a verd i. Â h ır ü l-e m ir â k ıb eti dahi h a y r olm dı. V e o ğlı S u lta n M ehm ed d a h i kend üden sonra eyü , azem etlü p ad işa h oldı. V e a k ıb et h a yırlığın u n d ah i a lâm e ti budur. Nazım

C ih a n n at'ın a h er kim n azar etd i

H a y a l oyn am ağa fik r etdi

§ehüri önine e v v e l sürdi b a y d a k

İk i oyu n da gönlin hayran etd i (14 0 1)

D ile d i bağla ya filb e n d ü ferzin

K i ruhlar (1402) bağlu kald ı ta rh

G ö ze td i m an sıbalar ferzin ile

F e le k tasın a k im m ihresin etd i

B u nat‘ı kim görürsin hoş döşenmiş

Hezârân şatrancbâz geldi gitdi

D ile d ile r bu n a t'ı za b t edeler

C ehu dhân ed e anı şah m at etdi

Â şık î y a z m en âkıb -ı Â l-i O sm an

K i bunlar her k ö yi b ir B a ğ d a d etdi

(1403) etdi

Sebebdür adi ü bedl-i âlem içre

İm aret etmeğe kim bunlar etdi

■Gel a y â k il, cihan alm a kalm a

K i alı nicelere alın etdi

D ev r-i Sultan M eh m ed H a n G a zi G e ld i

( 1404 )

Nazım G el im di a y m u sa vv er gevh eri (140 5) pâk

K i senünçün olupdur h ıtta v ü hâk

Senündür m eydan ü (1406) e flâ k ü

Eri^ m eydanuna sen cüst ü çâlâ k

âlem 5

S eb ü k b âr (140 7) oh ban atu n a bin, g e l

K a ra m a n saçm ak ister başın a hâk

G e l im d i sen e y â S u ltan M uh am m ed

K a ra m a n gözine b ir kü h li gör çek

K ara m a n o ğlı yum urda basu bd ur

D oğurdı karga, kuzgun , hâr u hâşâk

H ara m zâ lar (140S) doğurdı ad v erü b dür

D e gü l bunlar o neseblerde gerçek

K im in e G erm iyan , A yd ın , T e k e der

Y a la n d u r M en teşelü di§i, erkek

S u lta n M u ra d H a n G a z i k im o l S u lta n M eh m ed H a n G a z i o ğlıd u r, anun d e v r-i s a lta n a tı otuz b ir y ıl oldı. V e bu ga zâ la r ve m â cerâla r cem i‘ anun halm un v e k a lin ü n v e ef'âlin ü n bu ben Â şık î D e rv iş A h m ed (1409) her b irisin i gördüm v e bildüm . A m m a ih tisar etdüm . B u m en âkıb d a y a z dum . V e o l sebebden ih tisar etdüm k i bun un (14 10 ) e f‘â lin ü n v e a k v â lin ü n d il ilen h a lları b eya n olınm az. A n d a n sonra n ö v b et oğlı S u lta n M ehm ede değdi. B u n u n ta rih i hicretün sekiz y ü z elli beşinde v â k i olındı. V e m u h ar rem a yın u n gurresinde S u lta n M u ra d H an, A lla h rahm etine v â s ıl oldı. V e oğlı S u lta n M eh m ed G a z i ta h ta çıkdı. V e hem o l m uh arrem ün on a ltın cı ( 1 4 1 1 ) güninde v e pençşenbih güninde idi.

122 nci B â b B u B â b A.nı B ey a n E der k im SuHain M eh m ed k im O l S u lta n M u rad H a n G azi O ğhdur, E drenede A ta sı T a htm a N e Suret İlen G eçdi, N içe G e ld i ve K a n d a yid i, A nt B ild ürü r.

S u lta n M u ra d b ir gün A d a y a sey rân a (1 4 12 ) v a rm ış id i ( 1413)- S e y rân d an (14 14 ) döndi. S a ra y a gelür iken A d a köp risin ün başın d a gördi b ir derviş durur. Y a k ın gelicek b u derviş e yid ü r : “ H a y p ad işa h ! T ö v b e et kim v a ‘den yak m d u r,, (14 15 ) der. H em an kim dervişden b u h a b a n işidicek, hü n k ârun S a ru c a P a ş a y a n ın d a y id i, e y id ü r : “ S a ru ca ! Sen d a n ık ol ! B e n cem i' gü n ah u m a tö v b e etdüm ,, der. B ir y an ın d a dahi îs h a k P a ş a gider idi. A n a dah i e yid ü r : “ Sen de d a n ık ol. B e n cem i‘i gü n ah laru m a tö v b e etdüm ,, der. H ü n kâr, İsh a k a eyid ü r ; “ Ş o l d ervişi h ic b ilü r m isin, kim d ür?,,. îs - ■ h a k e yid ü r : “ S u lta n u m ! B u rsa d a E m îr S u lta n (14 16 ) m üridlerindendür,, der. H ü n k â r hem an k im sa ra y d a n içerü gird ü gi gib i “ başu m ağrır,, dedi. V a siy y e tn â m e sin y a zm ış idi. H a lili n âzır etm iş idi. O ğlı S u lta n M eh m ed i v a s î edinm iş idi. Ü c gün y a td ı. D ö rd in ci gün o ğlın a a d am (1 4 1 7 ) gön dürdiler. O n ü çin ci gün oğlı d a h i geldi. O n ü c gü n m e y y itin i s a k la d ıla r. P a ş a la r m e y y iti kim.seye bildürm ed iler (14 18 ). D îv â n la r etdiler. T ım a rla r ve r-

diler. V â lid le r v e hekim ler m u ‘âlece suretin etdiler. V e şerbetler verd iler. V e fâ tm a on ü ç gün tam a m o lıca k oğlı S u lta n M eh m ed H an , E dren eye g e l di. D e v le t ile ta h ta geçdi, oturdı. H a lk andan b ild iler hü n k ârun A lla h em rine ka vu şd u ğm . H em an (1 4 1 9 ) a tasın u n m e y y itin i B u r s a y a göndürdi. B ir k ü cü cü k ka rm d aşı v a r id i îs fe n d iy a r kızm dan olm ış, anı d ahi m enziline y etü rd i; m a k a m ın a göndürdi. Y a s lu la r m y a sın çıkard ı. K e n d ü dahi serîr-i s a lta n a td a (1420) oturdı. N iz â m -ı hükm e, h ü k û m a ta b aşlad ı. B ir gü n n âg âh h ab ar geldi kim K a ra m a n o ğ lı İbrah im ü n karn ı y a rıld ı. H a ra m z a d a o ğla n la r doğd ı (1 4 2 1 ). G erm iy a n o ğ lı dedügine b ir o ğlın ı koşdı. K ü ta h iy y e y e göndürdi. V e birin d a h i A yd m o ğlın u n E lin e göndürdi. V e b iri d a h i M en teşeoğlıdur dedi (14 2 2 ). A n ı dah i ol v ilâ y e te gön dürdi (142 3 ). K e n d ü ‘A lâ y e y e yü rü d i. S u lta n M eh m ed kim b u h a b a n işitd i, d e f'î îs h a k P a ş a y ı h il'a tla d ı. A n a d o lı begler begligin verd i (14 2 4 ). İsh ak P a ş a y ı gön dürdi. V e S u lta n M eh m ed kend ü d ahi d evlet atm a bindi. D e v le t ile y ü rid i (14 2 5). B u r s a y a y a rd ı (142 6 ). K a ra m a n o ğ lı doğu rdu ğı h aram zad a o ğlan 1ar cem i'isi k a cd ıla r (14 2 7 ). A n a la rı k arn m a girdiler. S u lta n M ehm ed H a n G a z i yü rid i. A k Şehire çıkdı. A k Şehir feth olın d ı v ilâ y e ti bile. H ü n k â r andan göcdi. K o n y a y a tev eccü h etdi. K a ra m a n o ğ lı İbrah im B e g gerü a ğ la y u b y a lv a r m a ğ a b aşlad ı. “ G ü n ah la ru m a tö v b e ve etdü güm işlere peşim a n oldum ,, dedi. V e p a şa la ra d a h i d u d u (1428) filö risin göndürdi. V e o l filö rile r g a y e t u d lu kişilerdür. Ş e yh ler v e d ânişm end ler ve p a şa la r anun y ü zin göricek u ta n u rla r. U ta n d u k la rı sebebden p a şa la r h ü n k âra gelüb e yitd iler : “ A tâ n , deden b u K a ra m a n v ilâ y e tin e geldiler. B u v ilâ y e ti cem i‘ feth etdiler. K e n d ü lerü n o ld ı (142 9 ). G en e m a rh a m a t etdiler. V ilâ y e tin i b u n lara gerü verd iler. K e n d ü ler gerü v ilâ y etlerin e gitdiler. İm d i devletlü. su ltan u m ! K a ra m a n o ğ lı e yid ü r k im kızu m v e re y in (1430). v e her y ıl seferine gerü v a ra y ın (1 4 3 1 ). V e her ne b u y u ru r ise ö y le ed eyin d e y iy ü rü r (14 3 2 ). İm d i üm id d ü r kim d e vle tlü su ltan u m d a h i m a rh a m a t ede,, dediler. H ü n k â r dahi p aşa laru n sözin k a b u l etdi. G ene v ilâ y e tin i m u k arrer etdi. D ö n di, gene ken d ü v ilâ y e tin e gitdi.

ı>

20-

Nazım G en e bir kurs gün doğdı cihana

M u s a v v e r oldı e f‘âlde nişane

D o la garba v e şarka, berre, bahre

O la güneş gib i lu tfı ‘ayân e

K ılıc ın d a n anun d itreye (1433) d ağlar A ra b v e A cem ü B u lg a r u H in d e

B u lu tla r k a ça gireler (1434) dum ana V a ra hükm i k i te z gelün divân a

M u ti‘ ola cihan m ahlû kı düpdü z

B u şahun hükm ine kam u yegân e

T em errü d ehli k â firi k ıra ol

E d e sarayların , köşkin v iran e

D ü k e v n i adli, bedii m a'm u r ede

D e ye le r şahinşah geldi beyâna.

35.

223 ü n c ü B â b B â b A n ı B eya n E der k im S u lta n M eh m ed H an G azi k im K a ra m andan D ö n ü b G eld ü kd en Sonra N e y led i, N e Suret İlen B in a E td i, A n t B ildürür. D ile d i k im R u m E lin e geçe. E y itd ile r : “ D e v le tlü S u lta n u m ! G elib o lı bo ğazın ı k â fir gem ileri gelüb b ağlad ı,, dediler. H ü n k â rı aldılar. D o ğ rı K o c a

.20

,25

E lin e getürdiler. Ista n b u lu n ü sti (143 5) y an ın d a, boğazd a A k ç a H isa ra k o n d ılar. A ta s ı geçdügi yerd en R u m E lin e gecdi. A k ç a H isa ru n k a rşu sm a kondı. H a lil P a ş a y a e yid ü r ; “ L a la ! B u n d a b an a bir hisar gerekdür,,. E l h â sıl o l ara d a hem an b u y u ru b hisarı y ap d u rd ı. T a m a m oldı. A k -Ç a y lu o ğ lı M eh m ed B e g i gön dürdi kim : “ T e z v a r! İstanbullun ka p u sın yap d u r,, d eyü b u yu rd ı. M ehm ed B e g dah i geldi. Şehirü n kap u sm d an ad am k a rv a d ı (14 3 6 ). K ö y le rin ü n d a v a rla rın ı sürdi. T ek v ü re h a b ar oldı k im : “ T ü r k bizüm gön lü m ü zi (14 3 7) y ırtd ı. E v ü m ü z i b aşu m u za yıkd ı,, dediler. T e k v ü r e yid ü r : “ B u n la ru n kon şılığı bizüm ile, d oğan ile k a rg a k o n şılığ ın a benzer oldı,, der. “ E ğe r bu T ü rk d en bize k u rtılm a ğ a çâre o lu r ise d o stum uz H a lil P a ş a y a gene y a lv a r m a k gerek,, (1438) dedi. “ îm d i H a lil P a ş a y a b a lıc a k la r gön dürm ek gerekdür,, dedi. B a lığ u n karn ın filö riy ile n d o ld u rm ak gerek d e y ü filö riy ile d o ldurdılar. H a lil P a ş a y a göndürdiler. T e k v ü rü n bir ve ziri v a r idi. A d ın a K e rlo k a (1439) derler idi. O l e yid ü r : “ H a y ! H a lil b a lığ ı y u d a r. Size derm anı do kın m az (1440) „ der. “ Sizün çârenüz k a y u s ı kalm az,, dedi. “ S iz başu nu z y a ra ğ ın görün,, dedi. H a lile b alığ ı getürd iler. H a lil b a lığ ı yedi. K a rn ım san duğa k o y d ı. K â firle rü n sözin i d u td ı (14 4 1 ). H ü n k â ra geldi. K â firle r h a k k ın d a niçe sözler arz etdi. H ü n k â r e y id ü r : “ H a y L a la ! Y a z o l sun. G ö relü m . A lla h ne b u y u ru r ise anı işley evü z,, (1442) dedi. H isa ru n hod feth i y a ra ğ ın a ço kd an m eşgu l o lu b d u ru rla r idi. H em in k i esbab t a m am o lın d ı (144 3 ), y a z o ld ı (144 4 ), S u lta n M eh m ed e yid ü r ; “ B u y ıl Ista n b u lı y a y la rın ,, der. G eldiler, Ista n b u lu n h isarın un üzerine k o n d ılar. K o n d a n ve gem iler ilen denizden d o la y ı k u şa td ılar. D ö rt y ü z p ara gem i de niz yü zin d en (144 5) v a rd ı (144 6 ). Y e tm iş p ara gem i dah i G a la d a n u n ü sti yan ın dan , koi'udan (144 7) yelk en in açdılar. S a v a ş ç ıla r a y a ğ ın durdılar. V e sa n ca k la rın çözdiler. G eld iler, h isar dibinde denize girdiler. V e deniz ü ze rine k ö p ri yap d ıla r. Y ü r ü y iş etdiler. E lli gün, gece ve gü ndü z ceng olındı. E lli b irin ci gün h ü n k âr y a ğ m a b u y u rd ı (1448). Y ü rü y iş etdiler. E lli b irin ci gün seşenbih (1449) gü n iy id i. H isa r feth olındı. E y ü y a ğ m a la r ve do-

yum .luklar dah i olındı. A ltu n v e gü m ü ş v e cevh erler v e e n v â ‘-ı k u m a şla r u rd ı baza ra , gelü b d ö kild i. S a tm a ğ a b a şla d ıla r. V e h a lk ın ı esir etdiler. T e k v ü rin i öldürdiler. V e m ahbûbelerin i gaziler b a ğu rların a b asd ılar. V e ça h arşen bih gü n i H a lil P a ş a y ı o ğ la n la rıy ile ve k e th ü d â la rıy ile bile d u td ıla r; h abs etd iler (1450). B u n la ru n h ik â y e ti çokdur. V e illâ fa k îr ih tisar etdüm . A n u n içü n k im hod bun un k ıssa sı m a lû m d u r (1 4 5 1) H a lil P a ş a y ı n eyled i-

■1er. E lh â s ıl feth ü n e v v e l cu m 'a gü n i A y a s o fy a d a cu m 'a n am azın k ıld ıla r (14 5 2 ). V e h u tb e-i İslâm o km d ı S u lta n M ehm ed H an G a z i adına kim ol S u lta n M u ra d H a n G a z i oğh dur. V e o l S u lta n M eh m ed H a n G a z i oğlıdur. O d a h i S u lta n B a y a z ıd H a n oğlıdur. V e o d ahi M u ra d H ü n k â r G a z i o ğlıdur. O d a h i O rhan G a z i H a n oğlıdu r. O dah i O sm an G a z i H a n oğlıdur. O l d a h i E r D u n rıl G a z i H a n oğlıdu r. O l d ahi S u lta n S ü le y m an şah G a z i H an o ğlıdu r. E lh â s ıl G ö k A lp n eslidür k im O ğuz H a n oğlıdur. B u n la ru n nebeb ü n eslini hod e v v e l b â b d a y a z u b b eyan etm iş idüm . B u feth ü n ta rih i h icretün sekiz y ü z e lli yed isin d e v â k i olın d ı S u lta n M eh m ed H a n G a z i E lin -

de (1453)-

124 üncü B â b B a b A n ı B ey a n E der k im B u İsta n b u l k im A lın d ı, Ş ehir H arab O ld ı, G erü N e Suret İlen M a ‘m ur O h n d ı, A n ı B ildürür. S u lta n M ehm ed H a n G a z i k im Ista n b u lı f e t h . etdi, sn b aşılığın ı k u lı S ü leym an B ege verd i. V e ce m i‘ v ilâ y etlerin e ku lla r, gön dürdi kim : “ H a tırı o lan gelsün. Ista n b u ld a evler, b a ğ la r v e b a ğ ça la r m ü lk lü ge gelüb dutsun,, (i4 5 4 )d e d i. V e her kim k i ge ld iyise verd iler. B u şehir bun un ile m a 'm u r o lm ad ı (14 5 5 ). B u (1456) kez p ad işa h hü km etdi k im her v ilâ y e td e n g a n î den ve fak ird en evler süreler (14 5 7 ). H er v ilâ y e tü n k a d ıla rın a ve su b a şıla rına h ü kü m ile k u lla r göndürdiler. A n la r d ahi h ü küm m ûcibin ce m ü b a la ğ a evler sü rü b getürdiler. V e b u gelen h a lk a dahi e vler (1458) verd iler. B u kez şehir m a 'm u r o lm ağ a suret d u td ı (14 5 9 ). V e b u h a lk a ve rd ü k le ri evlere m u k a ta 'a v a z ‘ etd iler (1460). Ö y le o lıca k bu h a lk a dahi gü ç geldi. E y itd ile r (1:461) kim ; “ B iz i m ü lk ü m ü zd en (1462) sürdünüz, getürdünüz. B u k â fir evlerine kira (1463) ve rm ek içü n m i getürdünüz?,, dediler. V e bazısı a v r a tın , oğlan ın b ık a ğ u b k a çu b g itd i (146 4 ). K u la Ş ah ın derler idi, S u lta n M ehm.edün atasından , dedesinden k alm ış, vezâret görm iş b ir k u lı v a r id i. P a d işa h a e yid ü r : “ H a y d e vle tlü S u lta n u m ! A ta n , deden bu n ca (146 5) m em leketler feth etdiler. H iç birinde (1456) m u k a ta 'a v a z ‘ etm ediler. S u ltan u m a dah i lâ y ık budu r k im etm eye (1467) „ dedi. P a d iş a h d a h i anun sözin k a b u l etdi. M u k a ta 'a y ı b a ğışlad ı. Y in e h ü kü m b u y u rd ı kim ; “ H er e v k im verü rsiz, m ü lk lü g e ' verü n,, (1468) dedi. A n d an sonra her verilen eve m ektu b verd iler kim m ü lk leri o la (146 9 ). B u vech ile o lıca k şehir dahi (1470) m a 'm u r o lm ağ a y ü z dutdı. M escid ler y a p m a ğ a b a şla d ıla r. K im i za v iy e , kim i m ü lk ler ya p d ıla r. V e b u şehiri^n h a lı gerü eylü ge döndi. Sonra p ad işa h a bir vezir geldi k im o l b ir ;kâfirü^ o ğlıy id i. P a d işa h a gayetd e m uka rrib oldı. V e bu Ista n b u lu n eski k â firle ri b u vezirün a ta sı (1 4 7 1 ) dostla rıy id i. Y a n m a girdiler k im : “ H a y ! N eylersin ,, dediler. “ B u T ü rk le r gene b u şehiri m a 'm u r etdiler. Senün g a y ra tu n ka n ı? A ta n y u rd ın ı ve bizüm y u rd u m u zı aldılar. G ö zü m ü ze k a rşu ta sa rru f ederler. îm d i, sen hod p ad işah un m u k arribisin ,, dediler. “ İm d i cehd eyle k im bu h a lk b u şehirün ‘im â retinden el çekeler (14 7 2 ). V e gerü e v v e lk i g ib i b u şehir bizüm elüm üzde kala,, (14 73 ) dediler. V ezir d a h i e y id ü r : “ B u §ol m u k a ta 'a kim e v v e l kpm ışlar idi, anı gerü (1474 ) ko d u ra lu m . B u h a lk d a h i m ü lk ler y a p ın a k d a n çekileler (14 7 5 ). B u şehir o l n esn eyile gene h arab a y ü z d u ta. Â h ır gene b izüm ta y fa m u z elinde k a la,, dedi. B ir gün b u v e zir p ad işah u n k alb in e bir m ün âsebet ile ilk a etdi. G ene m u k a ta 'a ihdas etdürdi. V e bu m u g v î (1476 ) k â firle rü n b irisiy ile b ir adı m ü sü lm an k u l bile ko şd ılar. V e b u m u g v î (1476 ) k â fir her ne k im d ed iyise ö y le etdi, anı yazd ıla r. S u a l ; 0 1 (14 7 7 ) vezir kim d ü r? C e v a b : S ekiz m edrese, o rta yerinde bir u lu cam i, c a m i‘ün karşu sm d a S u a l ; S u lta n M eh m ed H a n G a z i Ista n b u ld a ne y a p d ı? C e v a b : S ek iz m edrese, o rta yerine b ir u lu cam i,- ca m i'ü n k a rşısın d a bir ‘â lî im aret v e b ir d â rü şşifâ (1478) v e bu sek iz m edresenün yan ın d a

F : 13

(1479 ) sekiz k ü ç ü c ü k (1480) m edrese dah i y a p d ı so h ta la r içün. V e bun dan g a y rı H ^ r e t - i E y y û b (1 4 8 1)-! E n sâ rî üzerine d ahi b ir im aret ve bir m e d rese v e b ir cam i (148 2) ve üzerine (148 3) b ir ‘â lî türbe (1484) yap du rdı. Nazım 5

C ih a n ı m a'm u r eden âdil han lar

V e ge r zulm etse hem dökile kanlar

S eb eb kodı bu hanı H a k cihana

K i H a k k a d o ğ n gide cüm le can lar

Ş erî'atu n n izâm ı han elinde

K o d ı H a k kim ola şer‘i b eyan lar (1485)

D in ü dünyânı m a‘m ur olm ağa b il

S eb eb d ü r şer'i d u ta cüm le han lar

A şık î y a z m en âkıb -ı A l-i Osm an

K i bu âle du‘â ede ‘ayan lar (1486)

N e kim ede (148 7) kişi, kalm az y a -

B u lu r y a oğul, k ız datlu canında

nında M eseldü r b u siJîsüm denür ezelden

Y a z ılu r cüm le âkil divan ın da

N e sanursın bu h a lka sen y a v u zlu k

K o m a z bil H a k anı cüm le (1488) cam nda

B u m u k a ta ‘a sebebinden h a lk (1489) Ista n b u lu n im âretin den ka çm a ğa b a şlad ılar. 15

Naztm N e tâ li‘ d u td ı İstan b u l cihanda

K i h ü km i berkarar olm az bu handa

T e le v v ü n olsa padişah sözinde

O lu r m em leketi d â y ım ziyan d a

H u sû sâ kim k â fir ola v e ziri (14 9 1)

Z arar ister olur d â y ım im anda

(1490)

V e b u şim d iki m u k a ta ‘a k im vard u r, M ehm edi sebeb o lu p d u r (1492).

m u k arrer o lm asın a

ol Rum

125 inci B â h B u B â b A n ı B ey a n E d er k im İn iz (14 9 3 ) N e Suret tle F e th olm d ı V e hem K im S eb eb O ldı.

B ir gün F ire c ü k (1494) k a d ısı h ü n d k âra gelm iş id i kim v ilâ y e tin ü n h a lın ı bildüre. İn iz k âfirlerin d en (1495) bu v ilâ y e t ne h a ld a d u r ve ne zah m a t çekerler (1496 ), deye. B ir gün d estu r oldı. îçe rü gird i k a d ı el öpm eğe. H ü n d k âru n elin öpdi. A n d a n sonra d ahi p ad işa h a e y id ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! B u F ire cü k v ilâ y e tin ü n ve İp sa la v ilâ y e tin ü n İn iz elinden h a lla n b e g a y e t m ükedderdür. B u sebebden kim İn iz (149 7) k â firle ri b u m ü sü lm an laru n esirlerini kendülere ra h a tlığ ile ku lla n d u rm azlar. E s ir durm az oldı. D â y ım k a ç a r (1498 ). V a ru r İnize (1499) girür. Issı ardın ca v a ru r ise (1500), o l v a ra n eger d â y ım gö rd ü kleri a d am o lu r ise b ir sehel nesne ve rü rler; bitürü rler. E siri gerü verm ezler (150^). V e illâ b ilm ed ü kleri ve görm ed ü kleri o lu r ise dögerler; k o v a rla r (150 2). V a ru r, gider. N e esiri v e ne b a h ası eline girür. E g e r ziya d e s ö y le y ü b hadden geçer ise m ecal verm ezler. K e n d ü y i de esir ederler. O l v ilâ y e tü n h a lla n b u d u r su ltan u m ! V e hem b u İn iz (1503) hod evveld en Ista n b u la m ü te‘a llik d ü r. Zîrâ İsta n b u l tek vü rin ü p

k a ym ın d an d u r,, (1504) dem iş.. P a d iş a h d ahi eyid ü r : “ M o n la (1505) ! İn şa lla h H a k T a 'â lâ k o la y getüre,, (1506) dedi. H em in k i k ad ı gitd ü gi (150 7) g ib i S u lta n M ehm ed, k u h H a s Y u n a s ı o kıtd ı. Y a n ın a getü rtd i (1508). E y i d ü r : “ B ire Y u n u s ! T ezcek (1509) İsk eleye v a r ! R eislere h a b a r eyle (15 10 ) .! O n p ara y a r a r gem iler ( 1 5 1 1 ' .d on adun k u lu m ilen v e h a zır o lan ^ a b ile. V e hem e y ü y a r a k dahi görün. A n d a n sonra va ru n . İn izün (1 5 12 ) lim o n m a (1 5 1 3 ) girün (1 5 14 ). V e illâ ol d u şa (1 5 1 5 ) va rın ca (1 5 16 ) k im -seneye bildürm en,, dedi. “ Ü ş (1 5 1 7 ) ben d a h i k o ru d a n İp s a la y a v a ru n n ,, d e ^ (1 5 18 ). H em an dem Y u n u s B eg, p a d işa h b u y u rd u ğ ı em ri b îk u su r y e rin e getürdi. Â n d a n sonra A lla h a sığm u b (15 19 ) yürüdi; V a rd ı, İn izün (1520) lim o n m a (1 5 2 1 ) girdi. P a d iş a h dah i b u ta ra fd a n y ü rid i. İp s a la y a ■vardı. İn izün tek v ü ri d ahi gördi k im ko ru d an ve denizden T ü r k geldi, y a » ıh d a ğ ı kâ firlere e yid ü r : “ H a y y a ra n la r (152 2 ) ! T ü r k b izi (152 3 ) esir etm ek ister (152 4) ,, dedi. F ilh a l m a lın ı ve a vratm ı, oğlm ı v e b ir m ahbûbe k ız ın ı a l’ib doğrı h ü n d k âra getürdi. V e cem i‘ sip ah i y o ld a şla rın ı bile getü rd i. P a d iş a h d ahi tek vü rin e v e sipahilerin e y a h şi (152 5) d irlik v e e yü tım a rla r v e rd i (152 6 ). Şehirü n h â lî k a la n evlerin i d aşrâd an ^elen m ü şü lm a n la ra verdi. G erü k â firlerin ü n yerine k a la n la rın ı (15 2 7 ) m u k arrer e y le d i. V e niçe k iliseleri m escid etdi. V e ça n lık la rın ı bozdurdı. V e şehirün k a rşu sın d a b ir h isar d a h i v a r idi, D a şo z derler id i, a d ay id i. A n ı dah i feth etdi (152 8 ). L im o z (152 9 ) derler idi, b ir d ahi v a r idi. A n ı dah i feth etdi (152 8 ). M â h â sıl-ı k e lâ m cem i‘ İn iz v ilâ y e tin i feth etdi (153 0 ). V e z a b t e y le d i. V e bu fethü n ta rih i hicretün sekiz y ü z elli y ed feiyile sek izi arasın da v â k i olın d ı S u lta n M ehm ed H a n G a z i elin de (1 5 3 1 ). ■

Nazım

İnizde (1532) yandı çerâg-ı İslâm hoş Dedi dün, gün gazâ edem cihanda K iram Hak düşmanın, alam diyarın Â fık î yaz menâkıhın hu (1533) hanun

G azi han gördi am kıldı hurûş Deyeler mest-i ‘ışk oldı bu aarho§ Kaçalar gazilerden hemçü serpuş K î verm işdür {1534) sana çok zerr ü mücüş

126 n cı

Bâb

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im N ik ö p ri (ıg J S ) Suret İle n F e th O lın d ı V e H em K im ü n EUtıdeyidi. 0 1 v a k it V ıla k o ğ lı despot elin deyid i. V e o desp ot öldi. İsh a k B e g oğlı İsa B eg, p ad işa h a h a b ar göndürdi. P a d iş a h dah i İsa B ege e yid ü r : “ L a z v ilâ y e tin gerü (1536) eh l-i İslâm etıhek gerek (15 3 7 ),, dedi. “ E ger A lla h v e rü r ise. İm d i sen o l v ilâ y e tü n kad îm îsisin . Sen bilürsin . A n a n e su ret ile v a r m a k gerekdür. B a n a bildür,, dedi. İs a B e g dâh i ce vâ b gön dürdi k im : “ D e v le tlü su ltan u m ! E g e r d evlet ile gelür isen fırsatd u r,, (153 8 ) dedi. P a d işah dahi leşk er-i islârnı cem ‘ etdi'. N iy y e t-i gazâ d e y ü yü rü d i. Ü sk ü b d en berü K a ra d o n lu d ağın d an v a r u b öte yü ze aşdı. İsa B e g d â h i an da g e lü b h ü n d k âr ile bulışdı. P a d iş a i, İsa B e g i gön dürdi k im : “ V a r, b u h isa rı dile,.

*S'

dedi. îs a B e g dah i hisarun üzerine gelü b' h isar dizdarınd an diledi. H isa r d izdarı e yid ü r: “ İsa B e g ! B izü m din üm üzde v e â yîn ü m ü zd e p ad işa h ın a hay ın o lm a k yo kd u r,, der; İsa B e g e y id ü r; “ H a y ebleh! D in sü z k â fir! P a d iş a hun hod ölüpdürür,, (1539) dedi. “ Y a siz kim e p ad işa h dersiz,, dedi. D iz d a r (1540) e yid ü r ; “ B o sn a k ıralın u n a vratı, despotun kızıdur. O l kız bizüm p adişah um u zdu r,, dedi. İsa B e g e yid ü r : “ H a y d elü (1 5 4 1) k â fir ! Hiç- bilü r m isiz? B u gelen p ad işa h S u lta n M eh m ed H a n G azid ü r. Ista n b u lı görm edün üz m i kim n eyled i (15 4 2 )? N e y i gerek ise söylersiz,, dedi. D izd a r e yid ü r : “ H ele gelsün, görelüm ,, dedi. A n d a n p ad işa h dah i devlet ile gelü b' hisaru n üzerine düşdi (154 3). Cenge b a şlad ılar. B eşin ci (154 4) gü nde (154 5) h isar feth olındı. O l k a d a r m a l o l h isard a b u ld ıla r k im bîhad, b îk ıyâs. V ıla k o ğ lm u n m ü b a la ğ a gü m üşin bu ld ıla r. Padişahur; hâzinesine getürdiler. V e hisara m ü sü lm an lar ko d ılar. V e bu k â firlerü n i'tim a d e td ü k lerin yerinde kodılar. V e i'tim a d etm edüklerin m a sâlih i (154 6) neyise gö rdiler. A n d a n sâirıdiler (15 4 7 ). T ireb ce hisarın a va rd ılar. H em an dem kim v a rd ıla r (154 8 ), dah i daş (154 9 ) h is a n feth olm d ı (1550 ). A n d a dah i m ü b a la ğ a m a l b u ld ılar. A lu p p ad işah u n hâzinesine getürdiler. V e hisaru n k u la s ı b ir nice gün ceng etdi. A n ı dah i feth etdiler. O l k a d a r m a l dah i an d a bu ld ıla r. H a d d in ve hesabın A lla h b ilü r an cak. V e andan an arı b ir h isa rcu k v â r idi. E vren ü z o ğlı İsa B e g i a n a göndürdiler. O l arada E v re n ü z oglı beg v a rm a d ın k â fir, h isarı o d a u rm ışlar (1 5 5 1 ). K en d ü leri dah i k a ç m ışlar, gitm işler. H is a n boş k o m ışlar. H ü n d k âr, İsa B e g i göndürdi. K e n dü va rd ı. D e v le t ile göçdi. İzbiçenden (15 5 2 ) K ü s O v a d a G a z i H ü n d k â r şehid o ld u ğ ı y u rtd a (1553 ) kondı. A n d a ‘a tâ la r etdi (15 5 4 ). V e n i'm etler bişü rd i anun ru h ıy içü n v e gaziler lu h ıy içü n . B ile yen ildi. V e ru h la rıy içü n d u ‘â la r ve sen alar olm dı. Na B u han kim fazl-ı H ak yoldaş edindi B u hana düşman olan âlem, içre Bu h^hun nesline kim du‘â etmez Muhammed Han bu Osman Â li içre Sa'âdet tâcın urdı H ak bu hana Âşıkî yaz menâkıbın bu hanun

zım Kam u halk bil am kim baş edindi Belâ vü zehr-i m ân aş edindi Başına bil külahın daş edindi Cihan hanlarını kardaş edindi (1555) Zuhûr-ı hikmete nakkaş edindi K i berri, bahri cümle bahş edindi.

B u fethü n ta rih i hicretün sek iz y ü z elli sekizinde v â k i o lın d ı S u lta n M eh m ed H an G a z i elinden k im ol S u lta n M u ra d H a n G a z i oğlıdur.

12 7 n

BĞb

B u B â b A m B eya n E d er k im SuH an M eh m ed H a n G a zi B etğ n a d a V a rub N ey led i V e Â h ır N o ld t.

S u lta n -M eh n jed leşk er-i islâm ı cem ‘ edüb n iy y e t-i gazâ d e yü y ü rü d i. C e lg ıra d a düîîdi (15 5 6 ). D o p lâ r ku rd ı. C enge b aşlad ı. V e T u n a su y ın a dah i gem iler y ü rü td i (1 5 5 7 ). Ista n b u ld a bozd uğl b a k ır a tı v e delü (1558 ) haçı

v e çan ların ı k im bozm ıg idi, d o p lar d ö kdü rdi. B e lg ıra d a iletd i (15 5 9 ). O l d o p la r ile h isa r çengine b a şla d ıla r. D a y ı K a ra c a , R u m E lin ü n begler begi-

s iy id i. H ü n d k âra eyid iir : “ D e v le tlü su ltan u m ! B e n k u lu n a d estu r ver. T u n a s u y m (1560) öte geçeyin (1 5 6 1 ) . H isa ru n karşu sın d a o tu ra y ın (1562 ) „ der. B u söze R u m E lin ü n begleri râzı o lm ad ıla r. A n u n igün k im : “ B e lg ıra d fe th o h ca k bize ç ift sürm ek düşer (156 3 ) ,, dediler. “ Z îrâ g a y rı yerde d ü ş

man. kalm az,, (1564) dediler. “ V e bu h isarı d a a lu p bu bir a v u ç k â firi d ağ ıd a c a k o lu rsa v u z h alu m u z n olu r? B ir p a ra .e tm e ğ e m u h taç oluruz,, d e d i ler. A lm a m a ğ a hileler etdiler (15 6 5 ). B eglerü n h im m eti o lm ad ı. E lh â sıl b u n la ru n B e lg ıra d ı a lm ağ a s a fâ la n o lm ad ı (156 6 ). N â g â h bir g ü n 'g ö rd ile r k im bu D a y ı K a ra c a geçm ek isted ü gi yere m ü b a la ğ a k ü ffâ r leşk eri (156 7)

geldi. Y a n k o m e l’un önlerince ğelü b kondı. V e hem su yü zin d en m ü b a la ğ a g em iler d a h i getürdiler. E lh â s ıl-ı k elâm ceng z iy â d e o lm ağ a başladı. İk i ta r a fta n m ü b a la ğ a cengler etdiler, N â g â h b ir gim K a ra c a B e g m etrisde d u r u r 'ik e n v e h isara dop a td u rı d u ru r iken (1568) kendülerün m etris tah ta s ın a h isardan b ir p ıran k ı gelü b m etriz ta h ta s ı düşdi. K a r a c a ' B ege do k ın d ı. K a r a c a B e g anda şehid oldı. G em ile r dah i b u ta ra fd a n su yü zin d e ceng ederler id i (156 9 ). N â g â h gem ilerden d a h i b ir nicesi, h e lâ k oldı. H ü n d k â r eyid ü r : “ H a y gaziler ! Y ü rü m e k gerek,, (1570 ) dedi. Y ü r iy iş etdiler. H is a ru n üzerİTie h ü n d k âru n kendü k u lla rı y ü rid i n iy y e t-i gazâ d eyü . A m m a

ıg

jR um E lilü cemV h a y m oldılar. Y ü rim ed iler. B u ta r a fd a k u l d ahi h isara k o y ıld ı. V e k u lu n öni h isara k o y ılıc a k k ü ffâ r gördi kim y ü r iy iş b u ta la fd a n d u r , i e k a d a r k ü ff â r v a r ise cem i' k u lu n üzerine yüridU er. K u h gerü (1 5 7 1 ) kıçın a döndürdiler. V e b azıların ı d a h i şehid etdiler. P a d iş a h gö rd i kim h al b ö yle oldı, hem an dem a t ark a sın a g e ld i.-V e e y itd i k im : “ H a y ga ziler ! N içü n (15 72 ) d uralu m ,, dedi. H em an k ü ffâ ru n üzerine

h u cu m etdı. Y ü rid i. Y a n ın d a ga rib y iğ itle r v a r idi. P a d iş a h ile bile a t depdiler. K ü ffâ r u n b azıların ı gerü h isa ra ko y d ıla r. V e ekserini k ılıcd a n ;geçürdiler. E lh â s ıl-ı k e lâm h isa r öninde m ü b a la ğ a ceng (15 73 ) olındı. A m m a h isar a lın m am asın a R u m E lin ü n h ıy â n e ti sebeb o ld ı (15 7 4 ).

Z îrâ a n lar ceng etm edi. K a ç d ıla r .. P a d iş a h gördi k im h a l b ö yled ü r, ol . a ra d an göçdi. D e v le t île n kend ü v ilâ y e tin e tev eccü h eyledi. Nazım İ k i leşker dürişüb (15 7 5 ) girse harb a

K im in e k ılıç erer k im in e darba

.K im i k a ç a r am (15 7 6 ) k o v a r b u lın -

E r olan karşu v a ru r oka, darba

m az (15 7 7 ) ■Gaziler doğrı olur d in yölm d a

S alarlar din k ılıcın şarka, garba.

V e bu gazân un ta rih i hicretün sekiz y ü z altm ışın d a v â k i olındı. V e l)u tarih d e ik i azîm k u y r u k lu y ıld u z doğdı. B ir i garb d a ve b iri şa rk d a v â k i (oldı.

İ28 in c i B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u ltâ n M eh m ed H an G a zi O ğlanlarına (1 5 7 8 ) N e Suret İle Sün net E y led i k im (1 5 7 9 ) B iri Bayaztd H andur V e B ir i M u sta ia Ç elebid ü r V e H em O l D ü ğ ü n N e Y erd e O lındı. 5

0 1 v a k it Sultan. B a y a z ıd A m a siy y e d e o lu r idi. A n ı getürtdi. V e M u s ta fa Ç e leb i d ahi o l v a k it M a 'n isa d a o lu r idi. A m d a h i getürtdi. B u n la rı E d ren eye ■getürd iler (1580). D ü ğü n e b ü n y âd urıldı. E tr a fa a ğırlığ ile o k u y ıc ü a r gön dürildi. V e cem i' san ca k begleri ve her şehirün u lu la rı v e a 'y a n la r ı geldiler. V e E drenenün n evâh isin de k ö n u b doldılar. V e bir niçe g ü n lü k y o lla r dügüjıcilerden m em lû o lm ış id i (1 5 8 1 ). D e s tu r oldı. ' P a d işa h u n d a h i o ta k la rın v e b a y m a la rın (1582) a d a y a k u rd ılar. V e p a d işah d ahi d evlet ilen a d a y a geçüb oturdı. H a b a r oldı : H er ta r a f un h a lk ı t a y fa t a y fa v a k ıtlu v a k tıy ile geldiler., E v v e l ü lem â (1583) d a ‘v e t olındı. P a d iş a h d ahi gelü b d evlet ile geçdi, d evlet tah tın d a (1584) o tu rdı. S a ğ ta ra fm a (158 5 ) M e v lâ n â F ah red d in fâ zıl oturdı. V e so lm d a (1586) ■M e v lâ n â T û s î (158 7) fâ z ıl o fiırd ı P ad işa h u n . V e m u k ab elesin d e M e v lâ n â Ş ü k ru lla h fâ z ıl oturdı. A n u n yan ın d a H ızır B e g Ç e leb i fâ zıl o tu rd ı (1588 ). E m r olın d ı : H â fızla r k e lâ m -ı m ecîd -i (1589) ra b b â n t o ku d ılar. ,V e bu o tu ra n ü lem â b u o ku n an â yetlerü n tefsirin etdiler. İlm î sohbetler olın d ı (1590). V e an d an sonra d estu r o lın d ı: H o ş h â n la r la tîf, garrâ m edihler v e ga zeller o ku d ılar. P a d iş a h a lâ y ık sohbetler e lin di. V e an d an sonra destu r olındı. S ım â tla r çekildi. . i'm etler y e n ild i (1 5 9 1). T a 'â m d a n sonra gerü (1592) hoşhânlar* o k ıd ıla ı. "e andan so n ra K u r a n o kın dı. V e an dan sonra destu r o ld ı : Şeker ii*^rin (1593); g e türdiler. H e r ehl~i ilm ü n önine sini ko d ılar. B u ü lem an u n h izm etk ârları f u ta la r d o ldurdılar. F a k ır d ahi b ir fu ta doldurdum . H izm etk âru m a verd üm . A n d a n sonra p ad işa h b u gelen azizlere ih san lar v e h ir a tla r buyur,dı. N iç e — 1er fa k ır geld i; ga n î gitdi. B u p ad işah u n e y y â m -ı d evletin de v e dâhi s a lt a n a t-ı s a ‘âdetinde hoş geçdiler. N^zım

B u dem kim §ah oğullar sünnet rtd i

F a z ılla r izze t ile g?fdi, gitdi

Y e n ild i dü rli n i'm e t le zze t ile n

G ıd â -y ı ruhanîler akla yetd;

O dem de Â ş ık î çok 'gekker aldı

N iç e k a d ıy ı şekker ham m al etdi.

V e an d an sonra ik in ci gün fu k a ra t a y fa s ı d a 'v e t olındı. A n la ra dahıgeregi g ib i ta 'zim le r v e h ü rm etler olındı. P a d işa h u n ‘a ta la rı b u n lara d ahi m ık d a rlu m ık d arm ca yetişd i. V e b u n lar d ahi k a n û n -ı fu k a râ üzerine edeblerin gösterdiler (159 4 ). P a d işa h a g a y e t hoş .geldi. V e ü cü n ci gün ü m erâ (159 5) d a 'v e t olındı. V e hem b u n lara d ahi k a n û n -ı p âd işâh ı riiceyise e y le sohbetler ve işretler olındı. V e bir niçe g ü n lü k y o lla rd a n a tla r segirtdiler. V e m ü b a la ğ a ögd ü ller verd iler. E lh â s ıl-ı ke lâm b u segirden a tla rd a n hiçr b irin m ah ru m kp m ad ılar. A n u n içü n k im her p ad işa h b ir c e m 'iy y e t kim eder, ken d ü ye lâ y ık ın ı gösterm ek içün eder kim kend ün ün azam etin i v e ş e v -

k etin i göreler. B u p ad işa h d a h i azam etin i v e şev k etin i ta m a m b îk u su r g ö s terdi. Ü le m â v e fu k a râ v e g a y rih î cem i‘ hoşn ud gitdiler. Nazım D ü ğ ü n eden görinür m ıkd arınd an

K i m ah abb et ere sev d ü k yarından

G örü rler şâdide dost biri b irin

G erü ( j5 g 5 ) hare olısar d ü n ya varın d an

§ u la r k im hisset ile düğün etd i

H aberd âr olm adı nâm us ‘arından

A şık î bu düğün kim han edübdür

N içe ler geldi hem B a ğ d a d şarından.

V e bu m u b â rek düğün ün tarih i hicretün sekiz y ü z a ltm ış birinde v â k î olındı. E drenede M eriç su y ın u n arasın da, ad ad a v â k i olındı.

129 uncu S â b

B u B â b A m B ey a n E der k im S u lta n M eh m ed H an G a zi M ora V ilâ yetin e N e Suret î le Vardı V e A n d a N ey led i V e N ice F e th O lın d ı (159 7)B ir gün Serezden bir k işi B a llu b a d ra y a varm ış. G ö rm iş kim b ir nice m ü sü lm an a v ra tı kâ firlere k u llu k eder (1598). V e illâ g a y e t zecr ederler. B u k işi sorar b u a v ra tla ra kim : “ Hay- bîçâreler ! B u din âsilerin ün v ilâ y e tle rine nice d üşdü n ü z k im b u kâ firlere beyle hizm et edersiz ,, dedi. (15 9 9 ).’ B u a v ra tla r dah i eyitm işler : “ A y kişi ! H em an biz degülüz. N ice bizüm g ib i bîçâreler dah i esir o lm ışisrd u r „ dem iş. “ B izü m h alu m u zı A lla h bilür. G a y r ı kim sene bilm ez,, dem işler. D a h i h a y a h a y a ğlam ışla r (1600). A n d a n sonra o l (16 0 1) kişi doğrı E d ren eye gelm iş. D a h i p a d işa h a bulışdı. B u a vra tla ru n h a b arlarm bildürdi. B u gördügi h a lla rı ona d a a slıy ile h a b ar v e r di. P a d iş a h bu h ab arı işid icek g a y re t-i İslâm galebe etdi. H em an dem cem i' leşkerini cem ' etdi. N iy y e t-i gazâ edüb (1602) M o ra v ilâ y e tin e yü rü d i. D o ğ rı körfeze va rd ı. V a rd u ğ ı gib i (1603) feth etdi. V e her hisaru n kim üzerine vard ı, H a k T a ‘â lâ ,a m b u S u lta n M eh m ed G a z iy e m ü yesser e td i (1604). O l seferde v ilâ y e t - i M o ra tam a m feth oldı. V e cem i‘i hisarlarm un m alın ı ve esirini a lu b ta sa rru f etdi. V e g a z ile rü s cemi^isini ga n î eyledi. Â h ır o l arad an Ü sk ü b e m ü teveccih o ld ı (1605). A m m a p ad işa h M o ra y a tev eccü h etdügi e yy â m d a (1606') M a h m u d P a ş a y ı L a z v ilâ y e tin ü n bâ k îsin feth etm eğe göndürm iş idi. B u ta ra fd a M a h m u d P a ş a dah i y ü rid i. G ö ge rcin lik hisarın ı ve S a v a y ı v e G ereceyi (1607) v e B ıra n cı (1608) ve niçe h isarları d ahi aldı. 0 1 v ilâ y e ti tam a m feth etdi. v e B e lg ıra d u n üzerindeki h a v â le y i kim S u lta n ' M u ra d H a n yap d u rm ış idi, anı M a h m u d P a ş a raerim.met edüb dahi m uh kem etdi. V e andan y ü rid i. B a llu b a d ra y a (1609) va rd ı. V e an dan ol dah i Ü sk ü b e gelüb h ü n d k âr ile bu lışd ı. H em an dilediler kim leşkere h a y f ile destur vereler. M a h m u d P a ş a e yid ü r : “ D e v le tlü S u lta n u m ! Ü n gü rü z k â firin ü n cem ‘iy y e ti va rd u r derler kim bu ta r a fa geleler,,. B u la r b u n d a bu ted â rü k d eyik en n âg âh h a b ar geldi k im ; “ Ü n gü rü z m ü b a la ğ a leşk er ilen B e lgıra d d a n g e ç e y ü rü r ,(1 6 10 ) „ dediler. P a d iş a h dah i bu h a b arı işid icek A n a d o lı askerine (1 6 1 1 ) san ca k san ca k ziyâ d e h a rçlık la r verdi. Em'r olındı k im leşk er-i İslâm dah i P o lv a y a y a (16 12 ) çık a lar. V e hem bazı leşker d ahi

Uerü v a r a la r (1 6 13 ). G ö reler kim k â fir k a n k ı (16 14 ) ta r a fa (16 15 ) depren ür (1 6 16 ). P a d iş a h dahi y a r a ğ etdi k im göçe (1 6 1 7 ). U la k geldi k im k ü ffâ r leşk eri üş T a h ta lu y a geldi deyü . V e illâ H a k k u n in âyetin d e T a h ta lu d a h a y li ga ziler hazır bulındı. A n d a h a zır im iş am m a k ü ffâ r b u gazilerd en gafil im iş (16 18 ). K ü ffâ r b u T a h ta lu y a hem an seğirdim etd iler k im b u şehiri y a ğ m a edeler. K ü ffâ r leşk eri' etra fa y a ğ m a y a dağıldı. K ü ffâ r perâkende oldı. G a ziler dah i tek b ir getü rü b (1 6 19 ) b u k â firlerü n b ü y ü k san cağı ü ze rine b ir kezden hu cum etdiler. K â fir le r gördi k im bunda İslâm leşk eri v a r im iş, s a v a ş (1620) k a y u s ı k a lm a d ı. K ü ffâ r leşk eri sındı (1 6 2 1 ). H a k T a ‘âlâ n u n ‘a vn ü in âyetin d e gaziler d ahi A llâ h u E k b e r d eyü b k ü ffâ ra k o y d d ıla r. . 0 1 dü şm an ların m ü b a la ğ a kırd ılar. V e b ir niçe u lu b a n la r d a h i d u td ılar. H ü n d k âra u la k geldi. K ü ffâ ru n sm düğını beşaret k ıld ı (16 22 ). V e b ir niçe günden sonra k â firü n san cakların v e anda bile d u tıla n b a n la rın getürdiler. V e lh â sıl o l k ü ffâ r leşkerinden sehel k â fir ku rtıld ı. E k seri kılıcd a n geçdi, k ın ld ı. V e an dan sonra İslâm leşkerine d ahi d estu r verd iler. V e hem ol z a m a n a değin (1623) re 'â y â d a n ç ift a k ça sı (1624) y igirm i ikişer (16 25) alın u r idi. 0 1 sefer u zak o lm ağ ın p ad işa h sip a h iye “ otuz ikişer (1626) alun,, dedi. E y le b u yu rd ı. B u şim d ik i otuz ik i (16 27) alın an çift ak ca sı o l zam an d a oldı. F a k îr dah i o l zam an d a Ü sk ü b e v a rm ış idüm p ad işah u n ihsanın um a. İhsan dah i yetişd i ziyâ d e siy ile . V e hem’ M e v lâ n â G ü râ n î tek ra r A ra b ista n d an gelm iş idi. B u r s a ka d ılığın ana ol seferde verd iler id i (1628). Nazım M uh am m ed H an a kira H a k m u ‘in oldı G a zile r cüm lesi bil m ün'im oldı

B u han kim k â fire saldı k ılıcın B u hanun k e y b e ti dutdt ciham

K a m u k â fir cihanda m ağbun oldı B u han kam u handan kay, m uhsin oldı

S alâ b e tin işiden heb selâtîn

D ağ ıld ı aklı bun lar m ecnun oldı

Ç ü doldı şarka, garba adli, bedii (1629) M en â k ıb -ı Â l-i Osm an m evzun oldı

B u hana k im m u ti' oldı cihanda

S â'â d e t buldı, tâ li‘ m eym un oldı

A şık î A l-i Osm ana du 'âcı

D u ‘â ehli cihanda m akbu l oldı.

130 uncu

Bâb

B u B â b A n ı B eya n E der kim M esev ri (lö ^ o ) V e Levind'üre V e Y ıld u z , B u H isarlar N e Suret İle A lın d ı (1 6 3 1 ) k im B u n la r M ora V ilâ y etinün (16 3 2 ) K ilidleridür.

M o ran u n ağzında kim G erm e h isarı y ard u r. S u lta n M u ra d G a z i anı y ık m ış idi. O l hisarun üzerine denizden k â fir leşkeri geldi. O l G erm e h isa rın gerü (1633) yap d ı. O l alm an v ilâ y e td e olan m ü sü lm an lar ol hisarlaru n (1634) içerüsinde (1635) ka ld ılar. S u lta n M ehm ed H an G a z iy e bir gün h ab a r geldi kim : “ K ü ffâ r G erm e hisarın ı (1636) d erya ta ra fın d a n gem iyile gelü b yap d ı. M ü sü lm a n la r ic yü zd e (16 37) k ald ılar,, dediler. P a d iş a h dahi M a h m u d P a ş a y ı doğrı (1638) göndürdi. R u m E li leşk eriyilen M a h m u d P a ş a dah i y ü rid i. D o ğ rı G erm en ün üzerine gitdi. P a d iş a h d a h i bir nice günden sonra M a h m u d u n ardınca göçü b gitdi. M a h m u d d ahi bu ta ra fd a

y ü r id i. G erm e hisarın a y a k ın va rd ı. O l zam an d a M o ra n u n san cağı begi A lv a n B e g oğlı S in an B e g idi. K ö rfü z (1639) hisarın a girüb (1640) o turu r (1 6 4 1 ) idi. îş ild i k im M a h m u d P a ş a geli y ü rü r im iş. C em i' fn ü sü lm an lara (1642) h a b ar (1643) etdi. K e n d ü si (1644) d ahi hisardan harekete başladı. B u G erm ede o lan k â firlerü n hod casu sı v a r idi. C a su s gelüb k â firlere h a b ar v e rd i k im : “ Ü ş T ü r k gelüb y e tiş d i m ü b a la ğ a leşk er ilen,, dedi. “ V e b u s a b a h öni bun da yetişü r,, dedi. K ü ffâ r k a çm a ğ a y ü z dutdı. S in an B e g dahi h isa rd a n çıkdı. A t a rkasın a geldi. K ü ffâ r leşkeri d ahi tam a m h a k ik a ti bild i k im T ü r k gelüb kend üleri k ırsa gerekdür. G em ileri deniz ken arın da hazır idi. H em an dem gem ilerine girdiler (16 4 5 ). M a h m u d P a ş a y a h a b ar geldi k im ; “ K â f ir k a çm a k yarağın d ad u r,, dediler. M a h m u d P a ş a dah i gazi y o l d a şla rd an beş a ltı y ü z (1646) y a r a r er seçdi. Y ü rü tü m edüb segirtdiler. H e n üz dah i k â firü n ardı gem iye giri y ü rü r iken b a şa k düşdiler. M ü b a la ğ a k â fir a lı ko d ılar. V e diri d utdılar. M a h m u d P a ş a o l ara d a ko n u b oturd ı (16 4 7 ) tâ p ad işa h kend ü gelince. P a d iş a h dahi- d e v le t ile gelüb yetişd i. B u lışd ılar. A n d an sonra y ü rid iler. O l sfeerde M e se vrey i (1648) v e L e v in d ü re y i (1649) v e Y ıld u z hisarın ı feth etdiler. E lh â s ıl-ı k elâm o l seferde a ltı para h isa r feth olındı. V e hep b u h isa rla r G erm eye (1Ğ50) tâ b i h isa rla r idi. V e illâ a n lara K a r lu (1 6 5 1) E li derler idi. V e hem bu alın an (16 52 ) h isarlaru n beglerine K a r lu (1 6 5 1) O ğla n la rı derler idi. V e o l d a h i p ad işa h a gelm iş idi. A n u n dah i öm rin i tam a m etdiler. A n d a n geldiler. A ğrıb o z n evâh isin e u ğ ra dılar. A n a d ahi b ir ra k a m çekdiler. V e b u gazan un ta rih i hicretün sekiz y ü z a ltm ış dördinde v â k i olındı. S u lta n M eh m ed H an G a z i elinden feth olındı. V e bu tarih d e öndince B u rs a oda yan d ı. Ç o k m ü sü lm an lar h elâk ol■dılar m a lla rıy ile bile.

131

iç

in c i B â b

B u B â b A nt B ey a n E der k im Sem endire N e Suret İle F e th O hndı. M eğer (16 53 ) p ad işa h d e v le t ile Izvorn u ga (16 54 ) tev eccü h etdi. B o sn a k ır a lı o l dem de Sem en direye h â k im o lm ış (16 55) idi. K ır a l ta s a v v u r etdi k im p ad işa h kendünün üzerine gelür d e yü gayetd e ih tirâzın dan üzerüm e gelm esü n d e yü ad am gön dürdi p ad işa h a k im : “ Sem en direyi su ltan u m a ve rd ü m ,, dedi. V e hem o l zam an d a M a h m u d P a şa n u n ka rm d aşı Sem endirenün içinde o lu r idi. V e Sem en direyi cem i'i an a ısm arlam ışla r idi. V e kıral, M a h m u d P a ş a karın d aşın a d a a d am gön dürdi k im : “ S em en d ireyi T ü r k p ad işa h ın a verdüm ,, dedi. M a h m u d P a ş a k a rm d aşıy ile d â y ım a b ir birin e ad am ile h ab ar gön dürürler idi. O l dahi Sem en direyi verm esine râ zı o lm ış idi. Â h ır B o sn a K ir a lın a b u n lar o l k a d a r sözler dem işler id i k im k ıra l dah i râzı o lm ış idi. E lh â s ıl-1 k elâm Sem en direyi verm eğe râzı o ld ılar. M a h m u d P a şa n u n karın d aşı dah i k ira la elçi (16 56) gön dürdi k im : “ Sem en direyi T ü rk e verü rin m ecm û ‘ı esbâbıyilen ,, dedi. K ır a l e y itd i : “ Sen bilürsin ,, dedi. B u y a n a M a h m u d P a ş a y a ka rın d a şı h a b a r gön dürdi kim : “ E r göndürün. G elsün ler, h isara tım a r etsünler,, dedi. H ü n d k â r Izvorn u ğa va rm ad ın Sem endirç hisarın ı v a r a n ere teslim etdiler. Ç a n la rın ı y ık d ıla r (16 5 7 ). V e d a-

hı kiliselerin i bozdılar. M e scid ler etdiier. İçinde h u tb e-i İslâm okun dı (1658) S u lta n M ehm ed H a n G a z i adm a. V ilâ y e t-i L a z tam am feth olm dı H a k T a 'â lâ n u n ‘a vn ü in âyetijd le. Nazım g

T em âm et İslâm lıü k m etd i L a za

T em errü d k â firi heb kaçd ı (16 5 9 ) saza

Y ü rid i şe v k et-i İslâm ol (1660) E ld e

L a zu n m a h b u b lan başladı naza

D u v a y k o Y u v a n o c M u y a L eb ü m der

K i L u b im bağladı gönülde râza

Sem endirede kondı Y e n içe ri

A za b la r akça sa y ar oldı kaza

B u ( ı 56ı )

L a zı za b t etdi H an M u -

S en im di Â şık î ta rih i y aza

ham m ed 10

S e k iz jm z altm ış dört buna tarih

S ın aba du t k u la k gelen a vâ za

V e hem A m asrıya han him m eti v a r

G id e kış kim gem iler ere yaza.

132 rtc! B a b B u B â b A m B eya n E d er k im A m asrt N e Suret İ le A lın d ı (16 62 ).

B u A m a s n K a r a D en iz kenarm da, eh l-i İslâm arasm da bir h isard u r„ V e p ad işah ı F iren k d ü r. V e b u cem i‘i A n ad o lm u n esiri k a çsa ana girü b k u rtılu rla r idi. V e hem A m a srı k â firi dah i ^âh gâh deniz yü zin e d a h i çık u b h a ra m ilik ederler idi. B u zam an dah i A n ad o lm u n y esiri A m a s n d a n R u m E lin e geçer. V e dahi k a ça n bu k â firlere sö rsa la r eyid ü rler id i k im : “ G a y r ı v ilâ y e tü n gem isidür,, derler idi. V e b u n laru n halım ve k a lin i su ltâ n ül-rnücâ h id în S u lta n M ehm ed H a n G azin ü n k u lağ ın a erişdürdiler k im b u k â firle r m ü sü lm an lara bunun gibi hareket ederler im iş dediler. P a d iş a h eyid ü r : “ M a h m u d ! O l hisar ne yerd ed ü r M m anı benüm atam v e dedelerüm a lm a dılar,, der. M a h m u d P a ş a eyid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! A n u n (16Ö3) alın-m a d u ğ ın a sebeb bu o la k im H a k T a 'â lâ n u n h ikm etin de (1664) o l hisarı dahi m eğer sultanun-2 feth ede. T a k d îr-i İlâh îd e b ö y le m uk arrer o lm ış ola.,, (16 65) dedi. P a d iş a h e yid ü r ; “ M a h m u d ! T ezcek b u n u n ted â rü k in et kim v a ra lu m . A lla h tak d irin d e her ne kim m u k ad d er o ld ıy ise anı dah i g ö r e lüm ,, der. H em an dem M a h m u d P a ş a dah i gem ileri donatdı. Y a r a r y o ld a şl-ır cem ‘ edüb gem ilere ko yd ı. A m a s rıy a göndürdi (1666). P a d iş a h d ahi d evlet ilen korudan y ü rid i (16 6 7 ). A k Y a z u d a n geçüb vard ı. B o h j'a çıkdı. B o lıd a n vard ı, A m a srıy a indi. îsfe n d iy a ro ğ lı İsm a il B e g işitd i k im hü n d k âr B o h y a geldi (ı6 6 8 ), İsm a il B e g dahi k a çd ı (1669), S m a b a (1670) gitd i. So n ra işitd i k im p ad işa h A m a srıy a gitm iş (1 6 7 1 ), İsm a il dah i eyü p eşkeş ler (16 72 ) gön dürdi h ü n d k âra ardınca. B u ta ra fd a h ü n d k âr d ahi A m a s n n un üzerinde ko n u b o tu ru r idi. D e ry a ta ra fın d a n g e m iler'd a h i gelüb A m a s rın un lim o n ın a (1673 ) girdiler. L en ger sald ılar. V e b a lam a rla rm b a ğ la d ı lar. A m a s n hisarm u n te k v ü ri gördi kim kend ün ün (16 74 ) g a y e t e yü m ü ş terisi va rd u r. eger sa tsa v e satn ıasa d ahi b ilü r kim cebir ile a lu rlar. T ek vü r, h isar k â firlerin e (16 75 ) e yid ü r : “Y o ld a ş la r ! B e n bu h isarı bu m üşterilere verü rin . A n u n içü n k im b u m üşteri bu hisarı bizden m in netsü z (16 76) alur,, dedi. “ V e bizleri d ahi k ırarlar,, dedi. “ V e avratlaru m u zı, k ız -

la ru m u zı d a h i b a ğ u rla n n a basarlar,, dedi. “ V e o kla ru m u zı u v a d u rla r ve y a y la ru m u zı y a s a rla r v e kend ü kılicu m u z ile b o y u n laru m u zı keserler,, dedi. ‘ V e k ılıçla rın ı cebir ile b o y u n laru m u za asarlar,, dedi. “ B u h a lla r başu m u za gelm eden b u h isarı e y lü k ile ve rü b hoş k işi o lm a k yegdür,, dedi. K â f ir ler d a h i b u re’y , ted b iri k a b u l etdiler. T e k v ü rle rin i p ad işa h a gön dürdiler V e h isa n in k ilid in i bile getürdi. V e hem b ir niçe m u 'a y y e n (16 7 7 ) k â firle r d a h i bile çık d ıla r. H isa rı teslim etdiler. P a d iş a h d ahi bu m u 'a y y e n k â fir leri Ista n b u la gön dürdi oğlı ve la zı ve m a lıyile . V e b u kâfirlerd en hic b ir i sin esir etm edi. Ifla g a n (1678) E lin ü n u cın d a p ad işah u n b ir h isarı v a r idi. A n u n h a lk ım sü rü b A m a srıy a getürdi. B ir e yü k ilis e y i cam i etdi. H u tb e -i İslâm anda d a h i o k ıtd ı (16 79 ) M eh m ed H a n G a z i adına. V e bir k a d ı dah i n asb etdi an d ağı m üsülm an laru/ı m a sâlih in görm ege.

Nazım B u İslâm bu cağın da k ü fr ü zu lm et

A m a sn olm ış id i dâr-ı zillet

V e lî b ir b u r k a 'î. kalm ıgdı an cak

G etü re han anı kim dege n ö v b et

Â §ıkî H a k k a şükr et cana m innet.

han

zulm ete

(1680)

v arsa nûr eder bil

V e b u fethü n ta rih i hicretün sek iz y ü z a ltm ış d ö rd iyile beşi arasın da v â k i e lin d i S u lta n M eh m ed H a n G a z i elinden (16 8 1).

133 ü n c ü B â b B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed H an G azi, K a sd a m on ıyı V e Sınabt V e C e m i‘i V ilâ y etin i P a d işa h ıy ile V e K o y lı H isarı V e D arabuzant B ir Seferde C em i'in i N ic e F e th E td i, B un larun A h v â lin i B ildürür. O laldı öm r-i d e v let k u v v e t-i şâh

U za td ı d e v le t eli k a b za -i râh

C e m î'i E li, y o lı ka b la d ı han

G ün eş gib i o gündüz, gece çü m âh

B u han m u ‘c izi A hm ed e erişdi

Ç erisi evliy a lar, m u ‘în A lla h

G önülden çünki n iy y e t etdi p e rv â z

E rer m aksûdına bâ pü şt ü penâh.

U zu n H a şan d a n e v v e l işitd ü gü n hadiseleri, p ad işa h -ı R û m kim S u l tan M ehm ed G azid ü r, o laru n (1682) d e f‘ine m eşgul old;. B u n iy y e t içü n bir gü n M a h m u d P a ş a y a e yid ü r : “ B u benüm h a tıru m d a bir nice (1683) nesneler (1684) vard u r. A n ı um arın (1685) kim (1686) H a k T a ‘â lâ bu ben za y ıfın a anı d a h i n a s ib (1687) ede (1688),, dedi. “ B iri bu kim ş o l İsfendiy a r v ilâ y e ti k im K a sd a m o n ı v e S m a b d u r (1689). V e biri d ahi K o y lı H isardur. V e b iri dah i D u rab u zu n d u r. B u n la r benüm b egayet hu zûrum ı giderür1er. D â y ım â b un larun h a y a li gönlüm de, gözüm de m ü n tak iş olm ışdur,, dedi (1690). M a h m u d P a ş a e yid ü r ; “ D e v le tlü su ltan u m i A lla h u n . in âyetin de v e resûlün m u 'cizâ tın d a hem in k im o l ta r a fa tev eccü h kim etdü/ıüz, b u n la ru n cem i‘isi hâsıl olur,, dedi. H ü n d k â r e yid ü r : “ M a h m u d ! D em id ü r kim gö reyü m (16 9 1) n eylersin b u bâbda,, der. H em an dem p ad işa h gem iye bin-

35,

■20

■25

di (1692). B u r s a y a m üteveccih o ld ı (16 93 ). M u d a n y a y a va rd ı. A n d a n b in di. Y ü rid i, B u r s a y a vard ı. A n d a oturdı. M a h m u d P a ş a bunda, Ista n b ü ld a y ü z p ara gem i donatdı. S ın ab a göndürdi. D a h i henüz gem iler gitm edin İ s m a il B ege bir m ektu b ile k u l gön dürdi (1694) kim m ektu b içinde şö y le ded i kim : “ D u ra b u zu n a gem iler gön dürürü z (16 9 5 ). K erem v e lu tu f edesiz. S ın ab a varıcafc gem ilerüm ü zün her ne v e ch ile m a sâlih i o lsa (1696) am p ad işa h h a tın y iç ü n ve d o stlu k ve rnahabbet izh ar etm ek içü n a n la ru n m asâlih lerin i göri veresiz. V e hem k a p u d a n a dah i hare a k ca sın verm işü z,, (16 97) der. “ V e eger k ifa y e t etm ez ise p ad işa h a b a k ır küresin den ta 'y in olm an ak ça d an hare neyise edesiz (16 98 ). V e hem a za b laru m edebsüzlük edecek o lu r ise anlarun h akk ın d an gelesiz (1699). T â k im edebsüzlük etm eyeler. V e eger her ne vech ile siy âse te m ü sta h a k o lu r ise m ecal verm eyesiz. S iy â se t dahi edesiz (1700). B en ü m gön lüm (17 0 1) san a hoşdur., d eyü k u lu n eline bu vech ile m ektu b (1702) ve rü b göndürdi. K u l, İsm a il B ege gitdi. M a h m u d P a ş a geçüb E dren eye gitdi. V a rd ı, anda R u m E li askerin cem ' etdi. . V e azabını, serehorını, m ecm u ‘1 a lu b B u r s a y a geldi (170 3). H ü n d k âra bulışdı. V e A n a d o h begler begisi de A n a d o lı ask erin i o l dahi Su lta n Ö nine cem ‘ etdi. C e m i'i asker hazır v e m ü h e y y â o ld ılar. M a h m u d P a ş a d a h i B u rs a o va sın a kondı. V e cem i' v ilâ y e tle rü n a zab ı ve a sk eriyile o l ara d an İsm a il B ege b ir k u l dah i gön dürdiler kim (1704) : “ O ğlu n H a şan B e g i y a r a r y o ld a ş la r ile E n gü riy e göridüresin. G ele, anda benüm ile bulışa',, dedi. V e heni İsm a il B ege dah i her ne kim e v v e l v a ra n k u l m ektu b ile emr olınm ış idi, azab (1705) leşkerine (170Ö) dedükleri gib i (170 7) etm iş id i (1708 ). V e oğlm ı dah i b u y u rd u k la rı kan u n üzerine (1709) gön dürdi (1 7 1 0 ). V e bü ta ra fd a ( 1 7 1 1 ) K a ra m a n o ğ lı İbrah im B e g d a h i b ir o ğlın a leşk er k o şub göndürdi. P a d iş a h E n g ü riy e va rın ca b u n lar d a gelü b yetişd iler. E n güride h ü n d k âra bulışdılar. Nazım G ör ne ted b ir hîle (1 7 1 2 ) eder âdem î

A k ıb e t b ir ar§uri y e r m ü lkidü rü r

.40

Y a ‘ni kim m ü lk adine her âlem i (1713)

S a n u ( i7 i4 ) k a lu r kend üye m ü lki hem in A ssı oldur kim çeker bunca gam ı K o d ı gitdi saltan at ilen demi.

İsm a il B e g oğlı H aşan B e g kim E n g ü riy e geldi (1 7 1 5 ) , hem an (1 7 1 6 ) d u tu b ( 1 7 1 7 ) k a p u cıla r ça d ırın a (17 18 ) iletdiler (1 7 1 9 ). V e b u işi etm edin İsm a il B egü n ka rın d a şı K ız ıl A hm ed, p ad işa h y an ın d a o lu r idi. B o lı sancağı anun tım arıy id i. M a h m u d P a ş a anun a klın ı hod oğu rlarm ış idi. D â y ım ana e yid ü r id i kim : “ H ü n d k âr, a tan v ilâ y e tin i san a sad ak a etdi (1720),,. der idi. B u vech ile (1 7 2 1 ) berat dah i y a zd u ru b K ız ıl A hm ede ve rü b durur idi. H em an -k im H a şan B e g i d u td ılâ r (172 2 ), H a san u n san cağın ı K ız ıl A h m ede verd iler. K a s d a m c m j'a göndürdiler. K ız ıl A h m ed B e g d ahi y ü rid i (172 3 ). K a sd a m o n ıy a vard ı. V ilâ y e tü n h a lk ı d a h i b ild iler kim bu gelen K ız ıl A hm eddür. G erü keridü beglerinün oğlıdu r. C ü m le h a lk b u n a muti* v e m ü n kad oldılar. İsm a il B e g d ahi gördi kim v ilâ y e t K ız ıl A hm ede (172 4 ) döndi, ol dah i sürdi, S m a b a indi (17 2 5 ). H ü n d k âr d a h i K a s d a m o n ıy a yetişd i (172 6 ). A n d an S ın ab a y ü rid i. G elü b S ın abu n ka p u sın y ap d u rd ı.

A m m a k a p u h a lk ıy ile h ü n d k âr bir göc gerüde kondı. M ahrıiu d P a şa , K ız ıl A h m ed ile S ın abu n üzerine indiler. H is a m n öninde kon,dılar. M ah rn u d P a şa bindi, h isa r dibine va rd ı. İsm a il Efegi b â rû üzerine k ığ ırtd ı (17 2 7 ). G eld i. M ahrn ud P a ş a aşa ğa d a n İsm a il B ege e yid ü r : “ H a y begüm ! N igü n k a ça r' sın k im bu h a lk u n cem i'isi işitd iler kim k a rm d aşu n ı b u v ilâ y e t beklediler. V e her sip ah i kim geldi, gerü (172 8) m ü lk in d e v e tım arın d a (172 9 ) m u k a r rer o ld ıla r (173 0 ). İm d i sen bu b ir hisar ile (1 7 3 1 ) ne (173 2 ) d u rasın kim p ad işa h ile m ü n â za 'a (173 2 ) edersi,, (173 4 ) dedi. “ V e bu şehirün lim onm ı d a elünden aldılar,, dedi. İsm a il B e g d ahi M ahrn ud P a ş a y a e yid ü r ; “ B en p ad işah d an k o rkarın k im beni v e benüm o ğla n cu k la ru m ı h e lâ k ede derin,, dedi. M ahrn ud P a ş a e yid iir .- “ H â şâ kim p ad işah u m u z bunun gibi f i ‘il ede„ dedi. E lh â s ıl-ı k elâm M ahrn ud P a şa , İsm a il B e g i m uhkem in an durdı (17 5 3 ). V e hem kend ün ün h asların d an ne k a d a r m a l o lu r ise z iyâ d e siy ile vereler (17 3 6 ). K e n d ü ne yerde diler ise pl ara d a tım ar v ereler (1 7 3 7 ). İ s m a il B e g dah i in an u b b u m u 'âh ed eye k a b u l eyledi. M ahrn ud P a ş a gelüb h ü n d k âra h ab arı bildürdi. P a d iş a h dah i göçdi. G e lü b h isara k a rşu oturd ı (173 8 ). İsm a il B e g h isard an çıkdı. H ü n d k âra geldi (173 9 ). H ü n d k âru n elin öp m ek diledi (174 0 ). H ü n d k âr e yid ü r : “ İsm a il B e g ! Sen benüm u lu kan n d a şu m sın . R e v â rhıdur kim elüm öpesin,, dedi. E lin öpm eğe korriadı. E lh â s ıl-ı k elâm hü n d k âr hisara girdi. H er ne kim m u rad ıyid i, an ı ta h sil etdi. A n d a n sonra İsm a il B e g d a h i D ü re k â n iy e (1 7 4 1 ) va rd ı. V e cem i‘i ta 'a llu k a tın ı y a n ın a getürd i. V e o ğ h H a şan B e g i h ü n d k âr ile (174 2 ) bile göndürdi. P a d iş a h dah i K a sd atn o n ı hisarın a v e A y a fn ı (174 3 ) hisarın a ve S ın ab a hü n d k âr kendü k u lla rın d a n er kodı. V e cem i' v ilâ y e t kendünün asıldan sipahilerin e m uk arrer olındı. V e cem i' v ilâ y e tü n leşkeri cem ' olındı. K ız ıl A hm ede k o şd ıla r (174 4 ). S u a l ; Y a H a şan B e g seferde kim ü n ile y ü rid i? C e v a b : H ü n d k âr an a B o lı san cağın ı verdi.. K e n d ü s a n c a ğ ıy ile '(17 4 5 ) y u rid i. Nazım

|•

B ir ik i gün olan cihana kalm a

Z iyan d u r sevgü si ziyan a kalm a

Sen ün adun fa la n söylenü r an cak Y a la n d u r d a 'v isi gü ler yü zün e

H em in b ir sözdür ol fala n a kalm a Ş ive si p ü r yalan sözine kalm a

V e

20 ı

L eh û

B ild ü h m i cihan kim selere neyledi netdi G ü ld i yü zin e b ir ik i gün aldadı y etd i U çu rd ı anı sah raya o hırs ü hevesden G a fle t du zağın ku rm ış id i te z anı dutdı

G ird i bu cihan bâgın a kim bir ^ l i n ala H an çer gibi diken i gör canına batdı H e r nesneyi kim kendünün o sandı cihanda K im sanuyim iş ancak anun gayrisi gitdi. A şık î h a y a l atına sen binm e cihanda K im b in d iyise gör anı k im ‘ âh;rı r.etdi.

134 ü nc ü B o b B u B â b A n ı B eya n E der k im İsm a il B eğ D ü rekân ide E sba bın ı Cem^ E td ü k d e n Sonra N e Y ere Vardı. V e cem i‘i m a lın ı v e o ğla n la rım v e k ızların ı ken d ü d a v a rla rın a y ü k le tdi. V eziri Şehabeddin A ğ a y ı b ile aldı. V e ce m i‘i k u lla rın (174 6 ) ko m ad ı. B ile a lu b sürdi. B u r s a y a getürd i. B u rs a v ilâ y etin d e Y e n i Şehire geldi. Zîrâ k im hü n d k ârd an Y e n i Ş eh iri v e în eg ö li v e Y a r H is a rı dilem iş id i (17 4 7 ). H ü n d k â r dâhi a n la rı m an sıb verm iş id i (174 8 ). İsm a il B e g d a h i Y e n i Ş e hirden gelüb m ü tem ek kin o lm ış id i (174 9 ). S u a l : Y a b u K a ra m a n o ğ lı dah i hod E n gü riy e, h ü n d k âra gelü b durur

15 h

id i (1750 ). 0 1 noldı? C e v a b : O l v a k it k im (1 7 5 1 ) geldi, hü n d k âr h ıl'a tla d ı. G erü a tasın a göndürdi. A m m a b ir d a h i şeyta n eti K a ra m a n o ğ lı b e ya n eder. B u ta ra fd a h ü n d k âr K o y lı H is a r v ilâ y e tin e (17 5 2 ) v a r ıc a k K a ra m a n o ğ lı, İsm a il B ege a d am (175 3 ) gön dürdi k im : “ H a y T a n rı k u lı ! D ön , Y e n i Şehire varm a,, dedi k im “ O sm anlunuri fırsa tın b u ld u k,, dedi. “ B u ta ra fd a n biz hareket edelüm . B e n san a m u'îhin ,, dedi. “ O l ta ra fd a n dah i U z u n H a şa n B e ge hab a r gön dürelüm . O d a h areket etsün,, dedi. “ O sm an o ğlın a ra yerd en götürelüm ,, dedi.- “ G erü sen v ilâ y e tü n e va r, otur,, dedi. C e v a b İsm a il B e g anı ve rd i (175 4 ) k im : “ B u senün sözün m ü sü lm an lığa lâ y ık söz degüldür. B u n a m ü n a fık lık derler. B ir gazi p a d işa h g a z â y a gide yü rü r. B iz anı y o lm d an k o m a k İslam a sığa r (17 5 5 ) iş degüldür. H a ssa ta n (175 6 ) kim hod k a la la n n d a o l p a d işa h u n k u lla r ı o tu n y ü r ü r (1 7 5 7 ). V e hem m em lek et dahi k arın d aşu m A h m ed B e g elindedür,, dedi. K a ra m a n o ğ lı bu c a v a b ı işid icek m elül, m ağbu n v e m ah zun oldı. B u feth ü h ta rih i hicretün sekiz jrüz altm ış dördinde v â k i o ld ı (1758 ). Nazım Dediler ahmak u mecnundur ol er İk i nesneyi kim ol heves eder B iri geçmiş ola giden ko (1759) gitdi B iri muhal olanı durmaz, umar.

'35

mci B â b

B u B â b A n ı B eya n E d er kim S u lta n M e h m e d H an G azi, K o y lı H isarı (17 6 0 ) i l e Suret î le F e th E td i V e H em O l N o lm ış İd i.

S u lta n M ehm ed dah i K o y lı H isa ra (1 7 6 1) va rm ad ın anun b ir begi v a r idi. H ü se y in B e g derler idi. A n ı U zu n H a şan a lm ad ın ol H ü se y in B e g nâgâh b ir gün a v a v k .y a sa h ra y a çıkm ış. G a filin (176 2 ) U zu n H a şan bunı sah rad a a v a v te r iken k a rv am ış (176 3 ). H isa rın a getürm iş. Ç â r u n âçâr H ü sey in B e g dah i hisarı (176 4 ) verm iş (176 5 ). B u n ı hü n d k âr işitm iş kim U zu n H agan, K o y lı H isa rı al ile alm ış, h ü n d k âr dahi R u m E li'b e g le r begisi H a m za B ege buyurmi"-. Leşjccr çıkarm ış. V e E ld en aza b d ahi sü rm iş (176 6 ). V e : “-Koylı H isa ru n (17 6 7 ) üzerine va r, cehd eyle kim h isarı feth edesin.

V e eger fe th o lm a y a c a k o lu r ise vilâ y e tin d e k i k ö y lerin i urasın , y a k a s ın ve y ık a sın . T â kim niçe z am a n la r m a 'm u r o lm ağ a y a ra m a y a ,, dem iş (176 8 ). B u b u y ru ğ ı H a m za B e g hü n d k ârd an işid icek H a m za B e g d a h i leşk eri cem ‘ edüb hisaru n üzerine va rd ı. B ir nice gün e y ü (176 9 ) cengler olındı. Â h ır gö rd iler k im h is a r feth olm m az. G ö rd ile r kim E l d a h i oturu r, hem an v ilâ y e ti a rd ıla r, ta la n etdiler. N â g â h bir nice a za b lar bir E rm en i k ö y in e v a ru rla r (17 7 0 ). B ir nice E rm en i k o casın ı v e k a rısın ı b u lu rla r (1 7 7 1 ) . H er y e rin y a ğ m a la d ıla r. B u k a rıy ile n k o ca la ra n âm eşrû' i§ (17 7 2 ) işlerler (1 7 7 3 ). B u a za b la r (17 7 4 ) g a y e t (1 7 7 5 ) m ü h m ellikler (17 7 6 ) eyler {1 7 7 7 ). Â h ır bu E rm en i keşişleri (1778 ) v a r u rla r (17 7 9 ), U zu n H a şan a ş ik â y e t ederler (1780), k im : “ E v v e lk i begüm ü z zam an ın d a bun un gib i m u r d a rlık la r bize v â k i o lm a d ıyid i (1 7 8 1 ). V e hem p ad işah u m u z d a h i z a y ıf idi. İm d i senün gibi a za m a tlu b ir p ad işa h zam a n ın d a re vâ m ıd u r ki k a rıla ru m u za v e ko ca laru m u za bun un gib i y a ra m a z (178 2 ) iş {178 3) o la (1784 ) ,, dediler. F e r y a d etdiler. V e H a m za B e g E li v u rd u k d a n sonra kend ü vilâ 'yetin e geldi. V e bun un üzerine bir nice (178 5 ) y ıl (178 6 ) geçdi. S u lta n M eh m ed G a z i y ü rid i. S ın ab v ilâ y e tin i feth etdü kden sonra va rd ı, K o y lı H isa ru n üzerine düşdi. H er ta ra fd a n d o p lar ku rdı. B ir nice günden sonra "bir k a ç dop k im h isara dokm d ı, hem andem h isa r h alkın u n a k ılla rı şaşdı v e fik irle ri bozıldı. H em an h isarı teslim etdiler. P a d iş a h d ahi em r etdi. H isa rı z a b t edüb için e kend ü k u lla rın kodı. S u a l : A y derviş ! B u a za b lar bun un gibi n âm eşrû' harekist n içün e t diler? B u Â l- i O sm an leşkerine hod bu lâ y ık m ıd u r deseler ce va b b u d u r ü m : A y aziz ! B u Â l- i O sm an un leşkeri gü ru h güruhdur. O n ik i sın ıf leşkerd ü r. H er gü ru h bir k a v m a m u sa llatd u r. B u a za b ta y fa s ı her v ilâ y e te k im v a r s a la r b u n lara y a s a k y o k d u r. A n u n içün k im b u n lar p ad işah u n u lû fe siy ile va ru rla r. H er yerd e k im v a r sa la r kend ü p ad işa h la rın a hîle v e b e d b a h tlık eden k a v m ı kend ü m u rad la rın ca incidürler. T â k im Â l- i O sn jan v a rd u ğ ı ik lim p ad işa h a m u ti' v e m ü n k a d olalar. ^

Nazım

C ih a n d a ne ola kim olm am ışdur

Y a k u la k işid ü b göz görm em işdür

B i r insan ne kim eder h a yr u şerden

N e ola ol kim insan gelm em işdür

(1787) Y a v u z lu k eden h ayvan d an ednâ

D en ild i bel adal mı olm am ışdur

V e hem bil bu azab kim ne güruhdur

N iç e a y la r (178 8 ) yü zin i yum am ışdur

135

ncî

Bâb

B u B â b A n ı B eya n E der k im S u lta n M eh m ed H an G azi D urabuzuna N ice ( ly S ç ) Vardı ve H em N ice ( ly ç o ) F e th E td i. K a ç a n kim K o y lı H is a n feth etdi, an dan E rzin can ta ra fın a yü rid i.. U z u n H aşan , anası v e Ç em işgezek begi k i ol ad ın a K ü r t Ş e y h H a şan d e r ler, anasına anı k o şd ı. S u lta n M ehm ed H a n a 'g ö n d ü rd i elçiliğe ( l y g ı ) . G elü b B u lg a r ‘D a ğ ı yan ın d a b u lışd ıla r (179 2 ). G a y e t e yü a rm ağan lar getür-

diler. P a d iş a h dah i a rm ağan ların a lu b k a b u l eyledi. G a y e t e yü t a ‘z im le r etdi. U zu n H a şan anasm un ad ın a S a ra (179 3 ) H a tu n derler idi. S u lta n M ehm ed am ana edindi. V e Ş e yh H a şa n a b aba dedi (179 4 ). İk isin i de bile alu b D u ra b u zu n a gitdi. B u lg a r D a ğ ın a kim çıkd ılar, D u ra b u zu n ta r a fın a iîier o ld ılar. P a d iş a h bu d ağu n ekserin y a y a k (179 5 ) y ü rid i. E lh â s ıl-ı k e lâ m D u ra b u zu n u n üzerine indiler. U zu n H a san u n anasın bile a lu b in m iş id i. S u lta n M ehm ede S a ra (179 3 ) H a tu n e yid ü r : “ H a y oğu l ! B ir D u ra b u zu n çtın bun ca z a h m a tla r çekm ek nedür,, dedi (179 6 ). P a d iş a h ce va b verd i k im : “ A n a ! B u zah m a tla r D u ra b u zu n çü n degüldür. B u zah m a tla r d în -i İslâm y o b n a d u r kim ahretde A lla h H azretin e v a n c a k h a cil o lm a y a v u z d eyiid ü r. Z îrâ k im bizüm elüm üzde İslâm k ılıcı va rd u r. V e eger biz b u z ah m atı ih ti y a r etm esevüz bize gazi d em ek y a la n olur,, (17 9 7 ) dedi. H isa ru n üzefinte in icek S a ra H atu n , D ü ra b u zu n ı S u lta n M ehm edden d ilek eyledi : “ B u ben üm gelin im e t a ‘a llu k d u r (179 8 ). B u n ı b an a b a ğışla oğul,, dedi. B u b â b d a h ü n d k âr d ahi s â k it oldı. B u n la ra hiç b ir vech ile ce va b verm edi. A n d a n sonra S m a b d a ğı gem iler d erya ta ra fın d a n gelince durdı. G em iler k im az zam a n d an gelüb y etişicek k o ru d a n v e denizden ceng o lm ağ a başladı. H e m an h isard an a m an dilediler. V e illâ d a rb -ı dest ile feth olındı. E lh â s ıl- t k e lâm D u ra b u zu n ı k im a ld ılar, şol k im p a d işa h a lâ y ık d u r, anı p a d işa h a getürd iler. T e k v ü rin i, beglerini v e d ahi niçe y a r a r a d am ların ı (179 9 ) gem i lere ko y d ıla r. Ista n b u la getürdiler. V e ga ziler dahi v ilâ y e tin ü n nice y erlerin i u rm ışlar idi. O l gaziler d ahi d o y u m o lm ışla r idi. V e bu hisardan çık a n teberrü kler k im aldı, ol teberrüklerden de U zu n H a şan B e g ü n a n a sın a m ü b a la ğ a nesneler verdi. T a ‘zim ile anı gerü o ğlın a göndürdi. P a d işa h , kan u n nice ede gelm iş id i her hişarun üzerinde, bu D u ra b u zu n a d a h i anun gibi etdiler. İçinde m escidler ve m edrese olındı. E h l-i islâ m d a n evler sürüb getürd iler. B u k â firle rü n h â lî k a la n evlerin i bu gelen m ü s ü lm a n la ra m ü lk lü ge verd iler. V e h isarı m uh kem berkitdiler. A n d a n sonra p ad işa h d evlet ile döndi. G e lü b S u n ısa y a çıkdı. V e K ız ıl A h m ed e R u m E lin d e tım a r verdi. E y ü san ca k verdi. H ü n d k â r K a s d a m o n ıy ı kend ü k u lla rın a verd i. K ız ıl A h m ed de hü n d k ârd an d estu r diledi, e y itd i : “ V a ra y u m (1800), B o lıd a n evü m getüreyin (18 0 1) ,, dedi. “ H ü n d k â r gelince R u m E lin e hü n d k âr ile bile geçeyü m ,, (1802) dedi. K ız ıl A hm ede destu r verd iler. B o lıy a geldi. H em an gün g e cesiyile ka ld ı. D ü n le K a ra m a n y o lın ele a lu b gitdi. Sürdi, K a ra m a n a v a rd ı (1803). K a ram an o ğlı, an a (1804) h a r d ık verdi. K e n d ü y i k a b u l etm edi. A n d a n va rd ı. U zu n H a şa n a gitdi. A n u n yan ın d a niçe zam a n durdı (1805). T â d e v r-i S u lta n B a y a z ıd gelince (1806). S u a l : Y a b u İsm a il B e g R u m E lin e geçm esine sebeb noldı? C e v a b : K ız ıl A h m ed k im kaçdı, p a d işa h b u n ı d a h i k a ç a d eyü Y e n i Şehirden göçü rdiler. F ilib e y e geçürdiler. İsm a il B e g tâ ölince F ilib ed e oldı. Nazım B i f seferde ü c v ilâ y e t fe th eden su ltan budur K â y in a td a lu tf-ı ihsan bezi eden su ltan budur M azh a r-ı lu tfı v ü kahrı H a k bu ham eyled i

F e th eden iklim lere (1807) adli eden su ltan budur B il bu Â l-i Osm an içre her gelen artu k (1808) gelür B il bu d evran içre kim artu k (1808) olan sultan budur.

Ve bu fethün ve bu m âcerâlarun tarihi hicretü/j sekiz yüz altm ış be şinde vâki olındı Sultan Mehmed Han elinden.

i 37 nci B â b B u B â b A n ı B eyâ n E der k im M eh m ed H an Ga^i E tla k a N e Suret İle G eçd i V e A nda N ey led i (ı8 o g ).

Anla imdi ay aziz ! Sultan Mehnıed ol dem kim seferden Istanbula geldi, bu tarafda İshak P aşay ı dahi Rum E line kom ışlar idi. İshak P a şa dahi Istanbula geldi. E trafu n elçileri gelmege başladı. E fla k beginden elçi geldi. Elçisine gerü elçi koşdılar. E flak a göndürdiler. E fla k begini kapuya okıdılar. E lçi vardı. Resâletini E fla k begine verdi. V aran elçiye, cevab ver di kim : “B u benüm vilâyetüm bana doğrı degüllerdür. Eğer ben memleketüm den çıkub anda varur isem Üngürüzi getürürler. B u vilâyeti ana verürler. ’V e 'illâ padişahdan umarın kim uc beglerinden birini su kenarma göndüre. Ol gelen uc begi bu vilâyeti bekleye. B en sultanumun devletlü eşiğine yüz şüriyü varam ,, dedi. Hündkâr dahi bu kâfirün sözine i'tim ad etdi. Çakırcıbaşı Hamza Begi göndürdi. Çakırcıbaşı dahi vardı. Tuna ke narına varub oturdı. E fla k begi dahi su kenarına geldi, kondı. Tuna dahi ol hînde donmış idi. B u n lar bu tarafda gafil idi. Kendü hallanna meşgul otururlar idi. Tu na hod gayetde donmış idi. Ol mel'un haramzada E fla k begi geceyile buz üzerinden geçdi. Tam am nısf-ı leylde Hamza Begün üze rine dahi şebhun eyledi. H ayiı m üsülmanları helâk ej^edi. Ve Hamza Begi dutdı. Ve bir kaç yerden dahi kâfir geçürdi. E tra fa segirtdi. Ol vilâyetde çok helâklikler etdiler ( 1810). Hamza Begün başını kesdi. Ve nice müsülmanlarun başını kesdi. D ahi Üngürüsün kiralına göndürdi ( 1811). E yitd i kim ; “Ben Türk ile yağı oldum., dedi. Cemi‘ kâfir begleri bu kâfiri padi şaha yağı bilüb inandılar.

Dırakula oğlı ol bedbaht murdar

3°

Nazım N e hîle etdi V o y vo d a K a zık lu

Neçis ü murdar u la'net azıklu Kırar demez sevabludur yazıklu.

158 incî B â b B u B â b A n ı B eya n E der kim S u ltâ n ü l-M ü câ h id în S u lta n M eh m ed H an G azi E fla k a N e Suret İle G eçdi ve H em O l V ilâ y e ti K a zık lu n u n Karm daşm a Verdi.

Padişah bildi kim ol mel'un kâfirün bunun gibi hileleri vardur ( 1812), padişah dahi islâra çerisin cem‘ edüb niyyet-i gazâ deyüb yüridi. Hucum edüb Tuna suymı geçdi. E flâ k vilâyetine girdi. Cemi' Eflakun V ilâyeti halF : U

kı gelüb tap dı. P a d işa h a m u ti' ve m ü n kad oldılar. V e b u K a z ık lu V ojrvod a belü rsü z oldı. P a d iş a h bir nice zam a n (18 13 ) v ilâ y e t-i E fla k d a y ü rid i. N â g â h bir gece bir ta ra fd a n bir ga la b a belürdi. H em an p ad işah u n gazi k u l la rı h a zırlar idi. G erd iler kim b u gelen g u lu v o l m el'u n K a zık lu n u n leşkeridür. K e n d ü bile. G elm işler kim dün b ask u n edeler. G a z ile r-d ın m a d ıla r (18 14 ). K o d ıla r. T â o rd u y a y a k ın geldi. T â kim tam a m a ra lığ a girdi. G a ziler de tek bir getürü b şö yle k ırd ılar kim gelen k â firü n y a ru sı k u rtılm ad ı (1 8 1 5 ). E lh â s ıl-ı kelâm sab a h a değin k ü ffâ rı kırd ılar. V e bu K a z ık lu V o y v o d a başın ı güc ile ku rtardı. S a b a h o lıcak (18 16 ) A li B e g i ardın ca göndürdiler. V e ol leşk er kim K a z ık lu V o jrv o d ay ile bile gelm işdi, a n lar kim v ilâ y e ttin sip ah i k â firle riy id i (1 8 1 7 ), cem ‘ o lu b geldiler. A m a n d ile y ü b p a d işa hun a y a ğın a dökildiler. V e kendüleri p ad işa h a esirliğe teslim etdiler. V e b u K a zık lu n u n bir kiçi karın d aşı v a r idi. P a d iş a h yan ın d a o lu r idi. H iz m et eder idi. P a d iş a h E fla ğ u n begligin i an a verd i. V e v ilâ y e tin ü n beglerin an a y o ld a ş etdi (18 18 ). Y o ld a ş koşdı. V e m em leketden her ne k im diler ise aldı. D ön di. D e v le t ilen gerü tah tın a geldi. V e bu gazân un tarih i h icre ttin sek iz y ü z a ltm ış altısın d a v â k i ohn dı S u lta n M ehm ed H a n G a z i elinde. Nazım Z eh î sultan k i hüRmine m üsehhar oldı âlem ler

C e m î‘i m eddahı anun m elekler, cinn ü âdem ler •

N a za r etse kuru daşa o gevh er k ıy m a tm bulur F e rah olur kam u âlem eser bu lm az dahi gam lar A y a ğ ı basduğı yerler m isâl-i C enn et olm ışdur Y ü zitı gören gedâyiler olurlar gark-ı' en'am lar

Â şık î nesl-i Osm anun ‘atâsı âlem e doldı A cab d u r kim ele gire o han devrin deki demler.

139 uncu B â b B u B â b A n ı B eyan E der kim S ulta n M eh m ed H an G azi E fla k G azâsm dan kim C e lic e k ( ı 8 ı ç ) Sonra N ice G azaya Ik d â m E yled i. 30

3'5

41a

0 1 v a k it kim E dren eye geldi, leşkere (1S20) destu r verm.edi (18 2 1). A n d an doğrı G e lib o lıy a vard ı. H ü kın etdi kim : “ T ez d utun ! V aru n , Ista n b u lu n ve G elib o lın u n gem ilerini donaduîj. G aziler doldurun. M id illi ga zâsm a giderüz,, dedi. H em an dem o l a y d a gem ileri m ü h ey y â o lındı (1822). M id illi üzerine n iy y e t-i gazâ deyü. yüridiler. K a ra d a n hü ndkâr d a y ü rid i. A ya zm a n d a vardı. K o n d ı. G em iler dâhi M id illi hisarını k u şatd ılar. D o p la r k u n ld ı (1823). C en g -i su ltan iler u ru ld ı (1824). V e b u hisarun k â firleri kim S u lta n M ehm ed H a n ı gördiler, am an dilediler. A m an verdiler. H isa Tun te k v ü ri geldi, D a ş ra çıkdı. P a d işa h u n veziri M a h m u d P a ş a y a vard ı. T e k v ü r eyitd i ; “ U şde (1825) ben bir başu m aldum . H a n a geldüm . B â k î oğlum v e ‘ kızum , a vratu m ve m alum , gcncüm cem i'isini her ne kim v a r'dur, hisarda kodu m . P a d işa h u n ih tiyarın d an g a y rı m urad um k a lm a d ı „ cdfdi. M a h m u d P a ş a dahi bu tck v ü rü n sojîüni p adişaha dedi. P a d işa h eyit-

di : “ V a r. ol tek v ü ri getür,, dedi (1826). T e k fü ri getürd iler (18 2 7). T e k v ü r geldi. P a d işa h u n a y a ğ ın a düşdi (1828). P a d iş a h d ahi b u te k v ü ri h ira tla d ı. M a h m u d Pa§an u n çadırı yanıncja bunun içün bir çad ır k u rd u rd ı. P a d işah , M a h m u d P a ş a y a e yid ü r : “ V a r, b u hisarun m alın ı za b t et. V e ce m i‘ h a l k ın ı defter eyle. S ip ah isin i y e şeh irlüsin i ve kö y lü sitıi ve her kişin ü n ne k a d a r n ak d i vardur, v e g a y rı cins k u m aşla rın bile za b t -eyleyüb' b an a b ild ü r„ (1829) dedi. M a h m u d P a ş a dahi çadırın a geldi (1830). E m in ler ve y a z ıcıla r göndürdi. P a d işa h u n em rini tam am , b îk u su r yerine g e tü rd i.'G e l di, p ad işa h a arz eyledi. P a d iş a h d a h i ken d üye lâ y ık n eyise esirden v e m a l d a n ve gayrı" e n v â ‘-ı ku m aşla rd a n aldı. B â k is in gazilere ve u le m â y a v e "îu k a râ ya verdi. V e b u şehirün sip ah ilerin i her b ir ta r a fa dağıtd ı. V e şehir Ihalkınun dahi çık a rm alu sın çıkard ı. V e i'tim a d etdü klerin gerü y erlü y e rinde kodı. V e b ir ka d ı dâh i n asb etdi. Şehirün h âlî k a la n evlerin i ih tiy â rıy ile gelen m ü sü lm an lara m ü lk lü ğe verdi. V e niçe k iliseleri m escidler et■ diler. V e bir ku lın a dahi san cağı begligin verdi. Şehiri m a 'm u r etdi v ilâ y e tiy ile bile. V e andan d evlet ele gelüb gitdi.

Teveccüh etse bil bu han cihana G er etse bir işaret cümle hana Temerrüd ehli cümle bâtıl oldı Sa'âdet. nür-ı İslâm doldı âlem -Aşıkî bu menâkıb kim yazarsın Okıyan, dinleyenler ola hayran

Nazım Ola her fi‘li âlemde nişane Meyan-beste g e le . kamu divâna K âfirler kamust erdi ziyana Gelelden Han Muhammed bu ‘ayâna . Yakındur kim. ere cümle beyâna A killer bu işe ola divâne.

V e bu E fla k gazâsın un ve M id illi fethin ün tarih i hicretün sekiz y ü z ■altmış altısın da v â k i blındı S u lta n M ehm ed elinden. V e bu ik i sefer y e d i •a y d a v â k i ölındı.

140 ın c ı B â b • B u B â b A n ı B eyan E der kim V ilâyM -i B osn a N e Suret İlen F e th O hud t V e H em P a d işah D a h i O l V ilâ yetd e N eyled i. 0 1 v a k it 'Sem endire kim feth olındı, B o sn a kiralın a p ad işa h adam ; göndürdi. E y itd i kim ; “ Y a haraç ver. V e y a h u d üş üzerüne vardum ,, (18 3 1) dedi. P a d işa h u n habarm k ira la verdiler. V a ra n adam p adişahun m ektu bın iletm iş idi. K ır a l n âm eyi o kıd u b m azm u m nı bildi. Y a n ın d a ğ ı kâ firlere b u y u rd ı kim : “ T ez bu T ü rk i du tu n ; öldürün., dedi. V a ra n a d a m ı d u td ılar. Y a n ın d a â k il bir veziri v a r idi. E y itd i ; “ H a y kır-al ! N e y le r■sin.’ B o sn a v ilâ y e tin i harab etdürdüri,, dedi. “ V e hem kendüni bile h elâk etdürdün.. dedi. “ H ele bu T ü rk i dutun,. B u h a tân u n altın d an çık a b ilü r isen b egayet erlikdü r ,, dedi, E lh â s ıl-ı kelâm b u e lciy i öldürm eğe ikd âm ede m ediler. B ir niçe günden sonra e lç iy i k o y ı verd iler. E lç i dahi geldi. P a d j■ şah a b ild ü ğ in i v e gördügin i h ab ar verdi. V e h al n old uğın ı ta k rir eyledi. ;B u h abar p a d işa h a erişicek gaj^ret-i İslâm ga lib oldı. V e leşk er (1832)

cem* edüb hem an B o sn a v ilâ y e tin e n iy y e t-i gazâ d e y ü b (1833) y ü rid i. B o sn a v ilâ y e tin e girdi. K ır a l (1834) kaçd ı. B ir sarp hisarı v a r idi. A nu rr içine girdi. P a d iş a h dah i vard ı. Y a y ıc s a h isa n n u n üzerine düşdi. Ş eh iri h isa r etdi. Ü zerinde oturd ı. V e k ıralu n h abarın d ahi a ld ı kim ka n k ı hisara girm işd ü r (1835). M a h m u d P a ş a y a b u y u rd ı kim ; “ T ez y ü ri ! K ır a lu n üzerine va r. M u h a ssa r et,, (1836) dedi. M a h m u d P a ş a d ahi vard ı. K ır a lu n girdügi h isa ru n ürerine düşdi. K ira la , h ab ar göndürdi : “ B ize bir y a ra r a dam u n göndür. Senün ile sözü m var,, dedi. K ır a l d a h i b ir ad am (18 3 7) göndüridi. G eld i. M a h m u d P a ş a y a -e y id ü r : “ N e dersiz?,, der. M a h m u d P a §a b u gelen k â fire e yid ü r : “ Sen k ıralu n yan ın d a ne iş d esin .k im seni g ö n dürdi,, dedi. B u k â fir e y id ü r : “ B e n anun a tasın d an (1838) k alm ış n ökeriyin ,, (1839) der. “ V e hem evin de daha m ah rem iyin ,, der (1840). M a h m u d P a ş a e yid ü r : “ îm d i sen b u k ıra lu n m ahrem isin. Senün san un a n a (18 4 1) h a y ır (1842) o lsa gerekdür,, dedi. B u k âfire M a h m u d P a ş a e y id ü r : “ H iç bild ü n ü z m i k im bu üzerünüze gelen p ad işa h kim d ür?,,. O l k â fir e yid ü r : “ B u gelen T ü r k beglerindendür,, dedi (18 4 3 ). M a h m u d P a ş a e y i d ü r : “ H a y öget an lam ad un . B u gelen p ad işa h Ista n b u lı v e D u ra b u zu n t v e M id illiy i v e L a z E lin i ve M o ra y ı v e bun ca (1844) p ad işa h la ru n E lle rin a lu b kendü k u lla rın a veren padişahdur,, dedi (18 4 5). “ H a y ! İm di a k lu n u z beşunuza d evşü rü n (1846). S iz benüm n asih atu m k a b u l edün (184 7) kim d ü n y ad a o ld u ğu n u zca ra h a t elasız,, dedi. B ü k â fir (1848) e y i d ü r : “ Y a sen ne dersin kim ben dah i anı edeyüm ,, dedi (1849). M a h m u d P a ş a e yid ü r : “ B e n b u m derin kim k ıra l gelsün. P a d işa h u n elin öpsün. V e haraca d ahi m u ti' olsun. H isa rla rın ım bazısın p ad işah a versün. P a d işah dahi ol h isarlara k u lın ko ysu n . K e n d ü d evlet ile v ilâ y e tin e gitsü n . K ır a l gelsün. D a h i gön li hoş olsun. E ge r benüm n asih a tu m ı k a b u l eder ise hem ken d üye ve hem v ilâ y e ti h a k k ın a eyüdür,; der. “ V e illâ âh ır o la ca k iş m a 'lû m d u r kim n olsa gerek,, dedi. E lh â s ıl-ı kelâm b u k â firi m u h kem inandurdı. K â fir geldi. P a şa n u n sözini k ira la n ak i etdi. M a h m ü d P a şan un ahd ü p eym an eyled ü gin arz etdi. K ır a l d ahi bu sözi k a b u l eyled i. K ır a l hod p ad işah u n evsâfın ı so ru b b ilü b d u ru r idi. K en d ü hod hisarda k a fa s a girm iş ku zk u n a dönm iş idi. E lh â s ıl-ı ke lâm b u k â firle r M a h m u d P a şan u n sözine (1850) in an dılar. K ır a l dahi, bu ah d a kim p a şa y ile ohn dı, râzı oldı. H isard an çık u b M a h m u d P a ş a y ile gelüb bulışdı. M a h m u d P a ş a k ıra lı t e s e lli- y i. h âtır edüb aldı, p ad işah a getürdi. K ır a l h isarı teslim etdi. B u k ıral ile M a h m u d P a ş a ahd etdü gin e gön li igen hoş o lm ad ı. P a d iş a h incindi. Z îrâ p adişahun m urad ı b u y id i kim bu h isarlaru n üzerine v a rd ı kim kendü cebir (18 5 1) Ue feth edeyidi. V e bu k ır a lı.h e lâ k edeyidi. “ Ş im di bazı h isarı k ira la ve ricek (.1852) gerü fesa d b â k î olur,, dedi. V e hem a k ın cıla r dah i seğirdim e gitm işler idi. H ü n k â r e yid ü r (1853) : “ M a h m u d ! B u v ilâ y e t hod â sa n lığ ile a lın u r im iş. Y a n içün a k ın cıla r gön dürdün kim bu v ilâ y e ti bozalar,, dedi. P a d işa h u n M a h m u d P a ş a y a e v v e l ga zab ı v e m elâleti b u sebebden idi. V e hem bu k ıralu n v ilâ y etin e m u tta sıl v ilâ y e t ler v a r idi. V e birine K u v a c (1854) E li derler idi. V e ol K u v a c (1854). un o ğlı p ad işa h yan ın d a o lu r idi. V e bir d a h i B a flu o ğ lı (1855) derler idi. A n u n dahi h a y li E li v a r idi. O l d a h i p ad işa h yan ın d a o lu r idi. K ır a lı kim

M a h m u d getürdi, hem an dutdılar. V e o l ik i beg o ğlan ların ı bile d utdılar. Ü çin dahi k a p u cıla r çadırın a ko d ıla r. P a d iş a h ü le m â y a arz etdi kim bünlâ ru n k a n la rı v e m a lla rı m u b ah m ıdur ve y â degül m i (18 56 )? O l seferde İDİle bir aziz â lim k işi v a r idi. M e v lâ n â Ş e yh A li'B is tâ m î derler idi. K en d ü ■eyidür idi kira : “ B e n S u lta n B â y e z îd -i B istâ m în ü n neslînderiüm ,, der idi. V e la k a b ın a M u sa n n ifek derler idi. O l eyid ü r : “ B u n u n gib i k â firle ri ö l d ü rm ek gazâdur,, d eyü fe tv â verdi. V e hem k ira la eVvel kılıcın ol çaldı < 1857). K ır a lı depelediler. V e hem ol ik i kâ firü n dah i k a p u cıla r odasın da ted â rü k in etdilfer (1858). V e bu k âfirlerü n hâzinelerin p ad işa h a getürdiler. V e a k ın cıla r d ahi g a y e t d o y u m lu k la r ile geldiler (18 59 ). S o l k a d a r id i d o y u m lu k la r kim hiç k işi m ahru m k a lm a m ış id i esirden v e m aldan . V e hem ol v ilâ y e td e o lan h isa rla rd a ve şehirlerde ol k a d a r hazin eler (1860) b u ld ıla r kim hesabı y o k . B u cemi* h isarlaru n içinde p ad işa h k u lla rın kodı. Y a y ç a hisarın da u c begleri M in n etoğlın u n bir y a r a r adam ın kodı. V e hem Y a y ç a ( ı8 6 ı) h isarın da k ıralu n bir k ü çü k (1862) ka rın d a şı v a r idi, anda bulın dı. H is a r için deyim iş. A n d a n d ahi h a y li haz etd iler (1863).

Nazım M uh am n ıed H an ki B osna feth in etdi

O dem de H ersek ilen n iy y e t etdi

D e d i A rn avu d a İsken d eriyye

N içe • E llerd e dahi him m et etdi

N e y e kim n iy y e t etse gazi sultan B u hanun ta li'i dâyım felekd e

D ah i varılm ad ın H a k k ısm at etdi N e bürce erdiyise (1864) şe v k et etdi

■Gazâ-yı din yolın d a H a k bu hana

'A ta la r H a k bu âle m ü rv et etdi

H usûsâ kim bu han gör âlem içre

devran lar

(1865)

sürüb

ne devre gitdi.

V e bu feth ü n ta rih i hicretün sekiz y ü z altm ış yedisin de v â k i ohn dı S u lta n M ehm ed H a n G a z i elinden. V e hem ik i y ıld u z doğd ı o l zam an d a k u y r u k lu . B iri m eşrik ta ra fın d a n ve biri m ağrib ta ra fın d a n (1866).

141 inci

Bâb

S u B â b A n ı B eya n E der k im K aram anoğlı kim Ö ld i, A ltı (ı8 6 y ) Oğlt K a ld ı, A n u n M em leketin e U zun H aşan G e liib N ey led i V e H em Su lta n M eh m ed H an G azi D a h i B u Taraida N e y led i V e K a ram a noğhn un Oğlanları da N a ld ıla r (18 6 8 ), A n ı B ildürür.

N a Z'i m Y in e bin şive ler gösterdi âlem

- K a rış m urış cihan hem B en i A dem

■Ocaklar söyünüb (1869) e vle r y ık ıla

O la m ü lk-i K a ra m a n m esken-i gam

N e tu rfa tu rfa nakşı v a r cihânun

G eh î gû yâ eder halkı geh ebkem

B u ta k d ir ku d reti gör âlem içre

N e h ü km i cârid ür m uhkem , m üsellem

A ş ık î y a z m en âkıb ih tisâ n

K i a k lı ibret alub ola epsem (18 70 ).

B u ' K a ra m a n o ğ lı İb rah im B e g k im öldi, a ltı oğlı kald ı. A m m a him jııe t i b ü y ü k o ğ lın d a y id i (18 7 1) k im yerinde (1872) o beg o la y id i (18 73 ).

V e hem hâzinesini dah i ol hü km etdügi E ld e (1874) k o d ıy id i (18 75 ). V e h ahazinesi de S ilifk e d ey id i (1876 ). V e b u K a ra m an o ğlın u n (18 77) k ıs s a si çokdur. V e illâ o l bir oğlı kim anun adı P ir A hm eddür, K o n y a d a o tu ru r id i (1878 ). V e o b ü y ü g i k im îsh a k d u r, ol İc E ld e o tu ru r id i (1878 ). S ilifk e y i ta h t edindi. îk i k ü çü cü k o ğla n la rı (1879 ) ka çd ıla r. S u lta n M eh m ed H a n G a z iy e geldiler. A m m a İsh ak, U zu n H a şan eteğin dutdı. İsh a k elçi gön dürdi m ü b a la ğ a m a l ile. V e e y itd i kim : “ G e l ! B u benüm k a rm d a şla ru m ı v ilâ y etd e n k a çu r (1880). T â sen bun da gelince her göçüne fain filö ri vereyin,, dedi. U z u n H a şan d ahi b u sözi işid icek k a b u l edüb y ü rid i. E rzincand an geldi (18 8 1). S ıv azd an geçdi. K a ra m a n a yü rü d i. îs h a k dahi işitdi. K a rşu la d ı. A lu p K a ra m a n v ilâ y e tin e gö tü rü b k a rın d a şıy ile bu lışd u rd ı (1882). U ğ raş etdiler (1883). S ıd ıla r (1884). P ir A hm edi E ld en çık a rd ıla r (188 5). U zu n H a ş a n hem in ki v a ru b v ilâ y e t-i K a ra m a n a girdi. P ir A h m ed d ahi S u lta n M ehm ed H a n eteğin d utm ış id i (1886), k a çu b (1887) S u lta n M ehm ede geldi. V e eteğine, a y a ğın a düşdi. U zu n H aşan dahi K a ram an vilâ y e tin e (1888) ço k y a ra m a z lık (1889) etdi. N içe m a lla r ve d a v a r la r ve g a y rı nesneler a lu b ta n ş la m ış idi. E lh â s ıl-ı kelâm v ilâ y e t-i K a ra m a n ı bozdı. H a ra b eyledi. Ç ık d ı, gitdi. V e K ız ıl A hm edi îs h a k a k o şd u İsh ak dah i S a ru Y a 'k u b oğlın ı S u lta n M ehm ede elçi göndürdi : “ K a rm daşum ı ko m a benüm üzerüm e gelm ege (1890) kim A k Şehiri size verejân ,, (7891) dedi (189 2 ). H ü n d k âr dah i ana Ş a lv a r Ç a v u ş oğlı Ç a v u şb a ş ı A h m edi elçi göndürdi. V e e yitd iler k im : “ Ç ah arşen bih B a za rı (1893) sın ır olsun. Ö tesi senün v e berüsi bizüm olsun (1894). B iz dahi senün k a rın d a şun ı k o y ı verm eyelü m ,, dediler. Ç a v u şb a ş ı A hm ed dah i vard ı. R esâletirt teb lîg etdi. V e h ab ar n cyise îs h a k a bildürdi. İsh a k bu sözini k a b u l edüb dinlem edi. Ç a v u şb a ş ı A hm ed, İsh akun habarın a lu b geldi. H ü n d k âra î s h a k u a h abarın y etişd ü rd i (189 5). H em an p ad işa h bu h abarı işid icek A d a ly a san cağı begi K ö se H a m za y ı ve K a r a H isa r san cağı begini v e bir n içe san ca k la r d ahi P ir A hm ede bile k o şu b göndürdi. P ir A hm ed dahi va rd ı. S a y k a la n hisarın ı v e K a y s e r iy y e y i hü n d k âra verm iş idi. H ü n d k âr d a h i kend ü (1896) k u lla rın k o y u b zab t etdi. V e hem ol K a y s e r iy y e y i ve v ilâ yetin ü n askerin (1897) bile koşm ış idi. V a rd ıla r. Erm enekde İsh a k ile b u lışd ılar. U ğ ra ş oldı.- İsh ak ı sıdılar. K o v u p E ld en çıkard ılar. İsh a k cem i'i hâzinesin a lu b U zu n H a şa n a kaçdı. V e b ir o ğ lıy ile a v ra tı S ilifked e k a ld ı (1898). P ir A hm ed d a h i K a ra m a n a beg oldı. İç E lin î dahi za b t etdi ve S ilifked en gayrisin i. K a ra m a n o ğ lı İsh ak a, ku d ret-i H a k ecel erdi. Ö ldi U zu n H a şan yan ın d a. V e cem i‘ hâzinesine H aSan -ı D irâ z m â lik oldı. B u ta ra fd a P ir A h m ed tam a m b a şk a (1899) beg oldı. K u y ru ğ ın b u la m a ğa b a ş la d ı (1900). Y ılg u n B a za rçu ğ ın ve yan ın d a T an rıd an h am am cu ğı vardur, b u n ları h ü n dkârdan diledi (,190ı). V e e v v e lk i ahdini bozub nazlanm ağabaşladı. Nazım A cab d u r değm eler kim ahda durm az

Ş u lar kim ahdi yokd ur rahat olm az

H a ku n hod ahdıria v a r v a ‘deler hem

İnanur'm ü'rrıin olan dahi dıh m az (1903)'

f""-—

M ü n âfık d u r bozan ol ahd ü peym an

N ifa k eden cihanda m ü ‘m in olm az

D esen K aram an a gel .ahd dutalum

Y a öldürür seni y a E ld e köm az

A şık î ahdi um m a K aram an d an ,

K i bunlar ahdi nedür dahi bilm ez

B u O sm anlu K ara m a n lı degül b il

D ah i sen bil ki D u rk u t (1905)

(1904)

adam olm az

V e b u m âcerân un tarih i hicretün sekiz y ü z a ltm ış d oku zın da v â k i olm d ı v e hem p l S u lta n M ehm ed H an G a z i devrinde oldı.

142 rc! B â b B u B â b An; B eya n Eder k im S ultan M eh m ed H an G azi kim. V ilâ y et-i A rnavuda T eveccü h E td i, A nda K im e Vardı V e N ey led i A nda, A n ı Bildü'rür. P a d işa h leşk er-i islâm i cem ‘ edüb vard ı. V ilâ y e t-i A rn a v u d a girdi. V e hem her ta r a fa a kın cıla r saldı. G aziler kim E li u rm ağ a b a şla d ıla r (1906), A rn av u d u n b a zı'b e g le ri gelüb m u ti‘ oldılar. V e bazısı ka çu b nâbedid oldılar. P a d işa h dahi anda bir hisar yap d u rd ı (1907) v ilâ y e t-i A rn av u d u n ortasın da (1908). O l hisarur; adım E ! B a sa n kodılar. V e ol hisard a gaziler kodılar. E tra fu n k â firlerin e (1909) gazâ ederler idi. V e bu fethü n tarih i h icretün sekiz y ü z yenmişinde v â k i ohn dı S u lta n M ehm ed H an G azi elifide. V e S u lta n M ehm ed H an kim bu gazâd an döndi (ıg ıo )-, R u m M ehm edi v e zir oldı. B ir acab R u m v ezir oldı gene

Ş öyle bil kirn oğ n girdi bu dine

Andını m ü ‘m in kom ışdı han anun

F ırsatın , gözlerdi gönülde gene

K in i budur aldı han Istan bu lı B u v e zir oldı kâ firler gör ne der

Y e m e z oldı b u -U r u m beneşine (19 1 r) . A ğu verü r der m üsülm anı kına

1 4 3 üncü B â b B u B â b A n ı B eyan Eder kim K aram anoğlı ( ı.ç)i2) P ir A h m ed N ey led i kim P a d işah A n u n Ü zerim Vardı ve Üzerine V arub A nda N ey led i. K a ra m a n o ğ lı P ır A h m ed (19 13 ) Ista n b u la gelicek (19 14 ) p ad işa h ile v a 'd e etm iş idi kim bivechin (19 15 ) m in el-vü cû h p ad işa h a m.uhâlefet etm eyeyidi. V e hem D ulî:ad;ro> h (19 16 ) Ş eh su v ar B eg d ahi bu ahıdda bıley im iş (1 9 1 7 ) . A h ıd dahi bunun üzerineyim iş kim p ad işah d an her ne v a k it kim işâret olm a, hazır o la la r ve her nereye kim em r olınu r ise v a ra 1ar idi. P a d işa h u n da n iy y e ti b u y id i kim U zun H a şan üzerine v a ra y id i. A n u n içün kin j U zun H aşan ik i n âşâyeste ( ı g ı 8 ) hareket etm iş idi bu Â l-i O sm an üzerine. B iri b u y id i kim K o y lı H isa r (19 19 ) kadim den bu gaziler k a p u sm a hizm.et ede gelm iş idi. B iri dahi budur kim K a ra m a n hod bu g a zilere t a ‘allu kd u r. Has&atan kim K a ra m a n v ilâ y etin d en sürüb çık a ru b ko vd u ğî, bu gazi p sd işa h u n em m üsi o ğiıyid i. V e bu U zun H a şan bu n lara bu b io d a Liç itio a r etrceGİ. ü e ld i. O î v ila y e tle ri y ıM ı ve h czd ı. Hr.rcL' eyledi.

V e kendi m u rad ı n eyise etdi. V e hem b u U zu n H asan u n b a b ası A li B eg ilen bu gazi p ad işa h a ih tiy a ç ile gelüb S u lta n M u râ d H a n a hizm et d ahi etm işler idi. îm d i bun un gibi o lan kim seneler p ad işa h la ra b u n ca lay ın h a diseler etm esi (1920) câ y ız degüldür. V e bu p ad işa h la ra dah i ga y re t v â c ib 5 (19 2 1) olur. U zu n H a şan a v a rm a ğ a bu n lar sebeb olm ış idi. V e hem U zun H a şan e v v e l k ü eü cü k y ıla n idi. P a d işa h u n n iy y e ti b u y id i kim ejdehâ olYnadın an ı a v la m a k ister idi. îm d i K a ra m a n o ğ lı v e Ş e h su v ar bu ahda d u r m adılar. H eraan ol ta r a fa p ad işa h m üteveccih o lu b A n a d o lıy a gecdi. B u n la rı u m a r idi kim bile gelelerdi. B u n la r gelm ediler. P a d iş a h dah i doğrı 10 K a ra m a n a yü rid i. K a ra m a n o ğla n la rı k açd ılar. L âren d eye va rd ılar. P a d işah dah i doğrı K o n y a y a va rd ı. A n ı feth etdi. V e K e v e le y i (1922) dahi feth etdi. A n d a n 5'üridi. L âren d eye va rd ı. P ir A hm ed an d a yid i. M a h m u d P a ş a anun üzerine vard ı. B irb iriy ile d utışdılar. H a y li ceng olm dı. Â h ir P ir A hm ed kaçd ı. K a ra m a n ' sipahilerin den h a y li a d a m la r d u td ılar. P a d işa h a 15 getürdiler. P a d işa h b u yu rd ı : B o y u n la rın urdılar. P a d işa h , M a h m u d P a şa y a e yid ü r (1923) : “ D u rk u to ğ lm u n (1924) k a n d alığ ın bil. D a h i üzerine var,, dedi. D u rk u tlu (19,25) dahi B u lg a r D a ğ ın a çıkm ış ■ (1926) idi. M a h m ud P a ş a dahi bu n laru n k an d alığ ı habarın aldı. Ü zerlerine y ü rid i. B u n la r dahi, d u y d ıla r. K a çd ıla r. D a rsu s (1927) tarafın a (1928) aşd ılar. M a h m u d . 20 P a ş a dahi k o v u b ardın dan y etü b a lı bild ü gin a lı k o d ıla r ., A lın m a y a n la r va ru b D a rsu s E lin e girdiler. A n d an sonra p ad işa h hü km (1929) etdi, kim L âren deden Istâ n b u la evler süreler ve. K o n y a d a n da bile süreler. E lh â sıl-ı ke lâm bir nice' eh l-i s a n â y i’den M a h m u d P a ş a e vler sürdi. V eziri R u m M ehm ed, p ad işah a eyid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! M a h m u d sürdügi evleri 25 te ftiş edüb gördüm . E kseri fak îrlerd ü r. V e Hem azdur,, dedi. “V e g a n île rin sürm edi,, dedi. P a d işa h eyid ü r : “ V a r im di sen dahi, göreyüm ne y a zarsın,, dedi. B u R u m v e z ir ■ Istan b u lu n in tik am ın alm ağa gayetd e m ü şta k idi kim eh l-i İslâm in citeyid i. B u kez fırsa t buldı. E lh â s ıl-ı k elâm L â r e n deden ve K o n y a d a n ziyâ d e evler a lm ak d an m u rad ı R u m vezirü n bu yid i 30 k im ehl-i islâin u n evlerin y ık d u ru b ve rızıkla'rın v e düzenlerin bozd urm ak idi. L âren d ey i şö yle y a zd ı k im M e v lâ n â H ü n d k âru n oği(mı (1930) bile sürdi kim ol E m îr A li Ç elebi oğlı A hm ed Çeleb’idür. E lh â sıl R u m M ehm ed, p ad işa h em rinden daşra igen te câ v ü z etm ig idi (19 3 1). Â h ır ü l-e m ir hal b ö y le oldı kim K a ra rn an o ğlıy ile barışur gibi oldılar.. P a d iş a h dahi K o n 35 ■ y a y a ve K e ve len ü n ve feth olm an h isarlaru n içine cem i' hisar eri k o y u b m uhkem berkitdi. A n d a n gelüb K a r a H isa ra in diler (1932 ). P a d işa h b u y u rd ı : M a h m u d P a şan u n çadırın ı ve otağını b aşın a y ık d ıla r. V e cebehânpsini kendü devesine y ü k letd iler. P a d işa h u n cebehânesine ka td ılar. R u m M ehm edün vezâretin ü n e v v e lk i şeyta n lığı b u y id i kim M a h m u d P a ş a gibi 40 m üd ebbir (1933) veziri kap u sın d an red etdürdi. M ü sü lm a n la ra ezâ ve in tik a m edeyidi. Y a 'n i kim Istan b u lu n acısını ala. V e hem bu seferün e v velin d e K e b lü o ğ lı kim k a d ı-a sk er idi, R u m M ehm ed azl etdürdi. V e M e v lâ n â V ild a n ı anun yerine geçürüb k a d ı-a sk er eyledi. 45

Sürildi Mahmud Paşa kaplıdan Varub Has Köyine oldı m ücavir

Nazım İrağ oldı o sevgülü dapudan Halâs oldı daruk duruk tabudan.

V e bu feîh ü n , m âcerân un tarih i hicretün sekiz y ü z y etm iş ikisin de v â k i o lındı M ehm ed H an G a z i elinden ve dahi bun dan sonra m âcerâlaru n a h v a lle ri ço k olsa gerek.

İ4* üncü B â b B u B â b A n ı B eya n Eder kim P ad işa h A ğ a b oza V arub A n ı N ice F e th E td i V e M a h m u d P aşayı N eyled i. E v v e l M a h m u d P a ş a y a G elib o lı san cağın tım ar verdi. V e b u yu rd ı k im : “ M a h m u d ! G em îlerü n i tez donat. İrak d a ve j^akında. hiç bir lim o n d a gem i k a lm a su n kim A ğrıb o z gazâşm a giderin. Ce'm i’isi hazır ve m ü h ey y a olsun. H em in k i san a h ab ar ğöndürem , cüm lesi senün ile bile y ü rü sü n 1e r ., dedi. V e buyurdı. kirn : “ K e y e yü fik r eyle (1934) kim Ağrıbdzu,n fe th i ne vech ile olur v e ne gerekdür, anı tam a m m ü h ey y a e t„ dedi. M a h m ud P a ş a dah i em ri k a b u l edüb şu kim gereklüdür, -anı tam a m k a y d edüb hazır etdi. İş tam a m oldı. P a d işa h a bildürdi. P a d iş a h azîm leşker cem ‘ ■edüb k o n d a n n iy y e t-i gazâ d eyü b yü rid i. M a h m u d P a ş a dahi gem iler ilen ■denizden y ü rid i. E lh â s ıl-ı k elâm A ğrıbozun üzerine düşdiler. H em an dem k:! erdiler, A ğrıbo zu n önine bir köp ri döşediler. P a d işa h dahi gelüb k a rad an kondı. M a h m u d P a ş a deniz yüzin den hisarı k u şatd ı. P a d iş a h hazreti dahi kö priden geçüb h isarı d o la y ı (1935) k u şatd ı. Y e r yerin d o p lar ku rıldı. E m r o lındı : C eng olm a. B ir niçe eyyam - cengler olındı. D o p ile v e o k la r ilen a c â y ıb ceng etdiler. B ir gün n âgâh gördiler kim k â îirü n d e niz yüzinden gem ileri gözükd i. Y a 'n i kim A ğrıb o za y ard ım a geleler. .O l gem iler ilen y a rd ım a gelen k â firle r dahi A ğrıbozun üzerine n azar etdiler, gördiler kim A ğrıbozun hisarın ı İslâm leşkeri k a ra d a n v e d erya d an k a t t a t ku,şatmış, o rta y a a lm ışlar, ceng ederler. B u n la r bu h ayretd eyiken hem an p ad işah emr edüb : “ H a y gaziler ! .H isar yağ m a d u r,, dedi. “ N e dururşız,, dedi. G aziler y a ğ m a h abarın işid icek herharı y ü riy iş etdiler. H a deyince "hisara k o y ıld ıla r. M a h m u d P a ş a ta r a fı e v v e l ko y ıld ı. H isa r feth- olındı (1936). Ü ç gün, gece v e gündüz eyü y a ğ m a la r oldı. A n d an sonra h isa n zabt etdiler. V e n evâh isin de bir niçe h isarlar dah i v a r idi, a n ları d ahi z a b t etdiler. V e bu A ğrıb o z v ilâ y e ti bir san ca k lık E l oldı. Şehirün k ili selerin m escidler etdiler. V ilâ y e t-i ehl-i islâm d an h atırı o lu b gelen m ü - . sü lm an lara k â firü n h â lî k a lan evlerin i m ü lk lü ge verd iler. V e hem bir ka d ı d ahi n asb etdiler. V e san cağı begligin i b ir k u lm a 'tım a r verdi. O l k â firista n ik e n v ilâ y e t (i9 3 7 ) - i İslâm oldı H a k T a 'â İâ ‘a vn iyile .

ı.S

20.

Nazım Z i han kim âlem i etdi müne-vver

K im

V iran la r

Y ü z in

(1938)

m a'm u r oldı

m ak-

anun tâ li‘i sa‘d-i m u sa vv er gören halâs olur o gam dan

dem inden B u hanun d âyım â d evleti a ‘lâ

B un un k ısm etidü r her hayr-ı e vlâ

B u âlündür k ıyâm etd e fa zile t

B u hanun m ahkû m ıd ur cüm le m ille t

İlâ h î bu âl üzre tâ k ıy âm et

E re (1939) lü tf-ı in âyetü n hid âyet.

V e b u fethü n ve bu gazânun tarih i hicretün sekiz y ü z y etm iş dördinde v â k i Dİındı S u lta n M ehm ed H an G a z i elinden.

145 in c i B â b

rö '

B u B â b A nt B eya n E der kim V ilâ y e t-i Karam ana P a d işa h T ekrar L eşker G ön dürdi kim O l V ilâ y etü n C ü m lesin Z abt E deler ve H em K im i G öndürdiler, A n ı Bildürür. O l zam a n p adişah, ve2İri R u m M ehm edi göndürdi. D e d i kim : " V a r , K a ra m a n o ğ h m ol vilâ y etd e n sür, çıkar,, dedi. V e hem k a p u 'k u lla r ın d a n p ad işa h an a h a y li y o ld a ş koşdı. V e A n a d o li'le şk e rin d e n (1940) bir niçe sa n ca k dahi bile k o şd ı (19 4 1 ). R u m M ehm ed yü rid i. L âren d eye vard ı. M eşcid lerin ve m edreselerin y a k d ı y e y ık d ı, bozdı. A ta s ı e vi gibi harab eyledi. Şehirün a v ra tm ı ve oğlanını soydurd ı. U ry â n etdürdi. Lârtndeden; gitdi. V a rd ı, E re g liy e çıkd ı. Ereglinür; v ilâ y e tin i ve kö y lerin i harab etdi. 0 1 v ilâ y e tü n h a lk ı gelüb eyitd iler kim : “ B u (19 42 ), A lla h resûlin ün v a k fıd u r (1943 ). İm di b u n ı sen b ö y le harab etdürdün. Y a M ed în e-i R şsû lü n fak irlerin e b u v ilâ y etd e n n efak a va rm az o lu r ise y arın k ıy â m e t gü nin de âm en n â bihî v e sad d ak n â b ih î (1944) A lla h resûlinün k a tm a v a rıc a k n e ce va b verürsin,, dediler. B u sözleri deyen leri ol zâlim öldürtd i. A n d an son ra v a rd ı V a rs a k v ilâ y etin e. A n d a U y u z B e g derler idi, anun E lin e girdi. K a ra m a n d a n alduğı haram kisb i U y u z B e g v ilâ y etin d e daş arasın da dök ü b gitdi. V a rs a k d ahi geldi, e yitd i : “ B u , kon şım uz K a ra m a n lu n u n a zu ğıdur. B u R u m M ehm ed bunı bize getürdi, yerdi,, dedi. V e bu R u m M e h m edi “ ne kerem lü kişiy im iş,, dediler (1945). Y a ra m a z evsâfın acâyıh , ögdiler.

Nazım F esâd etdi ziyâd e çarh nişanı (1946)

D ö k ile kanlar ola çok ziyâm

B u ehl-i İslâm içre dökilen kan

N içelerün gide dîn ü im ânı

Z iy â d e ola h arablık cihanda

B u sözüm e sakın dutm a gümâtı:

Y ık ıld ı K aram an bozıldı E lle r

B ü rü d i âlem i zulm un dum anı. .

146 ncı

Bâb

B u B â b A n ı B eya n Eder k im .İsh a k Paşayı H ü nkâr Tet^rar Karamana: G öndürdi, V arub Karam anda N eyled i.

H ü n kâr, İsh ak P a ş a y a em r etdi (1047) : “ Sen v a r ! K a ra m a n o ğ lım <1948) E ld en çıkar,,' dedi. “ B u R u m d evletsü z vard ı. K aram .anda h a y li bed b ah tlık la r etm iş,, dedi (19 49 ). “ İm di sen v a rg ıl ! K a ra m a n u n m ü fsid lerin (1950) çıkar,, dedi. İsh a k P a ş a d ahi yü rid i. L âren d eye vardı. A n dan sürdi, İç E le girdi. K a ra m a n o ğ lı kaçdı. U zun H a şan a gitdi. İsh ak P a ş a dahi A.k S a ra y a geldi. P a d işa h d en em r lındı kim : “ A k S a ra y d a n €v sürc'.In, Iâl’anbu!n getüresîn,, deyü . F a ç a , padigr,! ^/? em rini y e r L ı: ge-

türdi. Şim d ik i dem de (19 5 1) Ista n b u la A k S a ra y lu M a h a lle si kim vardur. İs h s k P s | a şürüb getürdi ol halkdur. 147

nci B â b

B u B â b A nı B eyan E der kim G ed ü k ( ı p § z j A h m e d (19 5 3 ) A lâ y y ey i N e $aret İle F e th E tdL B u n d a n öndin R u m M ehm edi G ö n d ü rd iler (1954) idi. 01 v a ru b nesne zu h u ra getürm em iş id i (19 5 5 ). A nu n içün kim A lâ y y e beginür: kız k a rın daşı, R u m M ehm edün h a tu m y id i (19 56 ). V e G ed ü k (1952) A hm ede (19 57) p ad işah k ap u sm d an bir niçe b ö lü k k u lla r d ahi ta 'y in olm dı. V e A n a d o lı leşkerinden b ir niçe (1958) sa n ca k la r dahi bile yo ld aş koşıldı, G ed ü l; (19 52 ) A hm ed (19 53 ) y ü rid i. V ilâ y e t-i A lâ y y e y e va rd ı. V e o l v ilâ y e tü n a 'y an ların d an h a y li kişiler geldiler. G ed ü k A hm edün (1959 ) önine düşdi1er. A lâ y y e n ü n h isarı üzerine va rd ılar. V e o l v a k it A lâ y y e n ü n begi L u tfi B e g oğlı K ılıç A rslan B e g idi. G ed ü k A hm edün geldügini gördi. B u dahi hisarun üzerine va rd u ğ ı gibi filh â l dop ların kurdurdı., H em an hisar halkıd o p lar k u n ld u ğ ın göricek K ılıç A rs la n B ege geldiler. E y itd ile r kim : ‘’B u gelen, K a ra m a n o ğ h gibi degüldür,, dediler. “ V e bunun ile cengün fa y d a sı yo kd u r,. dediler. K ılıç A rslan B e g dah i eyitd i kim : “ M ü sü lm a n la r ! Siz dah i o lu n neyise tedâ'rük edün., dedi. B u şehirün h alkın d an A h m ed P a ş a y a işâret o lm dı k i adam göndüre (1960). A hm ed P a ş a ad am göndürdi. V a ra n ad am a eyitd iler : “ Y ü ri, A h m ed P a ş a y a de. G örin ecek yere gelsün. A n a so racağü m u z vardur. SoraluiB . N e ce va b verür,, dediler. A d a m vard ı. A h m ed P a ş a y a dedi bu n laru n bu kelâm ın ı. A hm ed P a ş a dr-i ipidicek, gö ri necek yere geldi. Şehir h a lk ı e yitd iler (19I31) ; “ B u nehiri kim alsan lu tî ile ve y â k a h r (1962) ile bizüm begüm ü zi (1963) neylersin,, dediler. A h m ed P a ş a eyidü r (1964) : “ E ger l u t f ile verü r isen az (1965) kendü v i lâ yetin den yeg (1966) v ilâ y e t benüm padişah um d an alı verürin,, dedi. “ V e eger cebr ile a lu r isem b ilü rsiz hod m a'lû m d u r ne olacağı., dedi. E lh â sıl-ı k elâm A hm ed P a ş a bu n ları bir vech ile teseîlî etdi kim ne beglerine ve ne kendülerine, n ef‘i ere, ziyâ n ı ermej'-e. K ılıc A rslan B e g dahi bu söze râzı oldı. Ç ık d ı hisarından, A h m ed P a ş a y a geldi. H isa rı teslim etdi. A hm ed P a ş a dahi h isarı ta sa rru f etdi. K a n û n -ı O sm an neyise e td i (19 67). S u a l ; Y a o l A lâ y y e n ü n begi noldı? C e v a b : A hm ed P a şa , A lâ y y e y i âm ân ile kim c,ldı, begini cem i’ ;a‘allu k a tıy ile v e hazin esiyile padişaha- getürdi. K ılıc A rslan kim .padişahu n y ü zin i gördi, heman. dem y ü zin i yere kcd ı. P a d iş a h d ahi e y itd i : “ H a y ' K o rk m a kim san a ziyâ n u m değm ez (1968). V e hem san a ,eyü tım ar verü rem kim senün vilâ y etü n d e n ziyâ d e ola,, dedi. O l s a ‘a t (1969) G ü m ü lcin e yi tım a r verd i n ev âh isiy ile bile. K en d ü ye, hatun m a. o ğlın a eyü h il'a tla r gey ü rd i. V e hiç m alın d an v e ku m aşın d an nesne alm adı. B e lk i dahi ziyâ d e nesneler verdi. H atu n m a, o ğlın a dahi ziyâ d e verdi. Â h ır andan G ü m ü lcin eye va rd ı. A n d a neyledi, anı dah i beyan edeyüm . B u G ü m ü lcin e deniz 1— —----fAy----------------------------------------------------- — : ı ^ ---------------------------

20 '

30,

33 ‘ '

kim tâ denizden haram ı gem ileri gelüb k e n a rla n u rm asu n d eyü dâyı'm gözciler gözedürler idi. B u K ılıç A rslan B e g ol a ra y a v a ra ld a n gö zciligi dah i kendü eder id i (19 70 ). D â y ım deniz kenarın da bir çad ırı k u n lm ış. d u ru r idi. N â g â h bir gün deniz ken arın da gö zley ü b durur iken b ir k â fir gem isi geldi. K e n a ra y a k ın gelicek K ılıç A rsla n B e g dah i ol gem iye k arşu va rd ı. H u cu m eîd i. Y a 'n i ceng eder gib i oldı. A tın ı depdi. K e n a rd a n d en i ze girdi. 01 gem ide bir k a y ık hazır im iş. G eld i, K ılıç A rsla n B e g i aldı. G em iy e iletdi. K ılıç A rslan , oğlını (1 9 7 1 ) Ve a v ra tın ı b ırakd ı, gitdi. Ş im d ik i hînde a vratm u n , oğlan ın un h a lla rı n oldi dersen o ğlı öldi. A v r a tın d ahi oğlı yan ın d a ko d ilar. K :h c A rslan B e g va rd ı, k âfire gitdi.. K â fird e n M ısıra çıkdı. Nazım B u dün ya lezzeti bil ağudandur

■Seni her y alan ile a vu d şn d ü r

V e ger bin yaşasari, d âyım sağ ol'san -g;im e kitn h a yr ü şer sen kasd edersen

Som sönüklerüni uvadand ur O kasdun se n i-sin e ileden dür (19 72)

A n un la .H ak k a sen hazır olasın

K im ü n h akkı k i olsa diledendür.

V e bu fethün, b u m â cerâ n u n 'ta rih i hicretün sekiz y ü z y etm iş altısın da v â k i olm dı S u lta n M eh m ed H an G azin ü n k u lı elinden k im adı A hm ed P a şad u r. 20

. .

148

inci

Bâb

B u B â b A n ı B eya n E der kim A h m ed Paşa ■ S iliik e y i N e Suret İle A ld ı V e H em A nda N eyled i.

K a ra m a n o ğ lı İsh a k B e g kim U zu n H a şan a kaçm ış idi, K a ra m a n o ğ lı k a rın d a şı P ir A hm ed, M u k u n . (19 73 ) k a la sın ı alm ış idi. V e İsh a k B e g , oğlını S ilifk e k a lasın d a kom ış id i kendü U ?un H a şan a gitdüginde. İsh a k B egü n oğlı. S u lta n M ehm ede h ab ar gön dürdi kim : “ S ilifk e y i su ltan u m a vereyin,, (19 74 ) dedi. “ A d am göndür,, dedi. S u lta n M eh m ed H an G a z i dah i anun sözine i'tim a d edüb G e d ü k (1952) A h m ed i (19 75) y a r a r y o ld a ş la r ile g ö n dürdi. G e d ü k A h m ed dahi bun dan yü rü d i. K a ra m a n a va rd ı. îç E le girdi. S ilifk en ü n üzerine va rd ı. İsh a k B egü n oğlı h isard an (1976 ) çık u b h isarı teslim eyledi (19 7 7 ). O l hînde K a ra m a n o ğ lı K a sım B eg, U zu n H a şan a va rm ış idi. U zu n H a şan ana leşker ko şu b göndürdi'. B u ta ra fd a (1978) G ed ü k (1952) A h m ed (19 53 ) kim S ilifk e y i aldı (19 79 ), M u k u n (19 73 ) h isarın a yü rü d i. P ir A hm ed, a v ra tın ı v e oğlanın ı M u k u n h isarın d a ko m ış idi. V e İsh a k B egü n b ir k ü cü cü k o ğlı dah i b iley id i. V e hem K a ra m a n o ğ lı M ehm ed B e g v a r idi, anun da b ir m ahbûbe k ızı o l hisard a b iley id i. G ed ü k (19 52 ) A hm ed ol (1980) hisarun üzerine düşdi. A n ı (19 8 1) dah i d a rb -ı dest ilen aldı. V e geldi, K e v e le y e düşdi. A n ı dah i darb ilen aldı. H a lk ın ı kırdı. V e h is a n zab t eyledi.

N a z 1m N e işler oldı gör fân î cihanda

D ah i çok işleri v ard u r nihanda (1982)

S ak ın kim m ağrur o lm a , bu fen aya

K i assı sanduğun ola ziyand a

B un a â k il arifler u ym ad ılar

U yan lar cüm le kalm ışdur yab an d a

N e y e kim elün erse an sen ölüm

S a ra y u köşk ü şerirde yatan la r

yan d a (1984), G öm ildi y a td ı çok çürü k sam anda.

V e bu m âcerân un tarih i hicretün olındı.

anm azsan

(1983)

sekiz y ü z j^etmiş

kalursın sen zi-

yedisin de v â k i

149 uncu B â b B u bâb anı beyan eder kim : B u ta ra fd a (1985) U zun H aşan k im K a s ım a leşk er k o şd ı (1986), geldiler E rzijıcan d an berü R û m a , p ad işa h a h a b a r gön dürdiler kim : “ D estu ru n u z ile biz D u lk a d ır (1987) E lin e gid e riz kim K ılıc A rslan B egü n oğlın ı a ta sı yerine iletevüz,, (1988) dediler. Ö l zam a n beglerbe|i (1989) îîa m z a B eg, T o k a td a y id i. G elen ad am an a geldi. H a m za B e g dah i T o k a td a anun b u sözine inandı. E y itd i : “ N o la , geçsünler„ dedi. H em in kim S ıv azd an bir niçŞ göc kim göcdiler, b ir gü n a lessa b ah yo rtd ıla r. T o k a d u n üzerine diişdiler (1990 ). O l zâlim ler T o k a d ı y a ğ m a etdiler. Şehiri y ık d ıla r, yakdı.lar, ta la d ıla r. Ş ö y le kin i k â firâ n e işler işlediler. M ü sü lm an laru n a v ra tm a ve oğlan:n a nâmeşrû* işler etdiler (19 9 1) bîhad v e b îkıyâ s. D ö n d iler. bu y ü z k a ra sıy ile (1992) kim i U zun H a şan a gitdi. V e k im i K a ra m a n o ğlan larım a lçıla r. K e n d ü vilâ y etlerin e d o ğ n ld ıla r (19 93 ). S u lta n M ehm ed H a n a dah i bu hadiselerün h a b a n geldi. S u lta n M ehm ed H an G azin ü n bir oğlı dah i k im ol S u lta n M u sta fa d u r, o K o n y a d a y id i. A n a S u lta n M ehm ed h ab ar gön dürdi kim : “ V a r (1994), K a r a H isa rd a (19 95 ) otur,, dedi. K en d ü si d evlet ile hucum etdi. İsta n b u l B o ğa zın d a n A n a d o lıy a geçdi. M a h m u d P a ş a y a G e lib o h san cağın verm iş id i (1996). Y in e d evlet kap u sın a (19 97) getürd i (1998). V ezir edindi. B u la r (1999) bu arad an hucum etdiler kim K a ra m a n v ilâ y e tin e çık a lar. K a ram an o ğla n la rı dahi U zun H asan ün bir begi, Y u s u f İm irze (aooo) derler idi, anun ile leşker cem ‘ etdiler. A k Şehire geldiler. Y ü v id ile t H a m id EU ne girm ege. B u ta ra fd a S u lta n M u s ta fa dah i K arr. H isa rd a n yü rid i. B u n la r ile bulışdı. (2001). E y ü su ltan î cengler ohndı. U zun H aşan d an gelen begi k im Y u s u f İm irze (2000) dür v e hem U zun H asan u n em m üsi oğlıdur, anı d u tu b eşir etdiler. B o y n ın a ip d a kd ıla r. İt yed er gibi yedd iler. K a ra m a n o ğ lı P ir A h m ed kaçdı. G erü (2002) U zu n H a şan a gitdi. G ed ü k (1952) A h m ed dah i o l hînde anun (2003) a vratın ı (2004), o ğlın ı v e kızını Ista n b u la getürm iş idi. K a s ım B e g gerü (2002) İç E le girdi, oturdı. V e hem S ilifk e y i oğurladı.. V e bu ta ra fd a n S u lta n M ehm ed, G ed ü k (-1952) ’A h m ed i (2005) te k ra r gerü göndürdi (2006). V a rd ı, S ilifken ü n üzerine d ü şd i (2007). D a rb -ı dest ile S ilifk e y i gerü a ld ı. V e ol o ğ u rla y a n la n kırdı. G e rü h isa r S u lta n M ehm edün oldı (2008). V e kendü'. G ed ü k A h m ed sağ v e selâm Ista n b u la geldi. S u lta n M ehm edün hizm etinde durdı. G ö zler kim S u lta n

3.°

/ 35

M ehm ed ne b u y u ra ve b u y u rd u ğ ı hizm etde ola (2009). V e bu feth ü n ta r i hi hicretün sekiz y ü z y etm iş yed isin d e v â k i o lm dı G ed ü k A h m ed P a ş a elinden kim S u lta n M ehm ed H an G azin ü n veziriyid i.

İ50 nci B â b 5

:ıo

15 01

-20

■25

.40

B u B â b A n t B eya n B der k im Su ltâ n ü l-M ü câ h id în S ultan M eh m ed H an G azi Şarka T eveccü h E td i kim G id e ve H em K im ü n İçü n T ev eccü h E td i. U zu n H a şan k im K a ra m a n o ğ lı K a sım B e ge leşker koşm ış idi kim gelü b T o k a d ı h arab edüb gitm iş idi. S u lta n M ehm ed H an G a ziy e dah i v â c ib (2010) oldı k im U zu n H a şan a (2 0 11) va ra. M a h m u d P a ş a y ı ve A hm ed P a ş a y ı v e M u s ta fa P a ş a y ı ü cin bir yere cem ' etdi. F e th -i kelâm edüb (2012) e y itd i kim : “ B u U zun H asan u n re ‘y -i tedbirinde ne dersiz,, dedi. B u p aşa lar dın m ad ılar. B iri birinün yü zin e bakışd ılar. S ü k û t m a ka m ın d a k a ld ılar. G erü p ad işa h b u n lara eyid ü r : “ N içü n söylem ezsiz,, der. M a h M u d P a ş a eyid ü r : “ D e v le tlü su ltân u m ! P â d işa h u m u zu n a k lı cüm lem üzden artukdu'r,, dedi. G erü p ad işa h eyid ü r ; “ H ele siz d ahi bir feth -i kelâm edünüz,, dedi. M a h m u d P a ş a eyidü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! B u U zu n H a san un hod bir. niçe d ü rlü y aram azlığ ın b ild ü k kim ne -suret ile olın d ı ve niçe fitn eler eyledi. İradi sultan um , anun ol etdügi y a ra m a z ef'âllere göre e f‘â l etm ek gerekdür.. der. V e hem M a h m u d P a ş a eyid ü r ; “ D e v le tlü s u l tan u m (2013) ! B u U zun H a ş a n h o d p âd işah u m u zu n bir o ğlm a m u k a b il o la ca k k işi degüldür. A m m a (2014) duşm andur. G a fil o lm a y u b buna âlî y a r a k görm ek gerekdür., dedi. B u ta ra fd a n A h m ed P a ş a eyid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! H ele şirndiki hînde bir k u lu n göndür. A k ın cılaru n ile v a r sun. A n u n m em leketinde elleri erdügi yere değin urub ta la n etsünler. Y ıku b bo zsu nlar v e y a k su n la r,, dedi. “ T â kim p ad işah dahi anun ef'âlin e göre m a sâlih i göre,,. P a d iş a h eyid ü r : “ M ıh a lo ğ lı A li B e g i göndürün kim vars'un. O l v ilâ y e ti eli erdügi yere değin ursun ve y ıksu n ,, dedi. “ V e a d a m ların esir etsün,, dedi. V î hem eyle etdiler ve p ad işah u n b u yru ğın ı yerine getürd iler (2015). A li B egi, R u m .E lin ü n y a ra r a k m cıla rıy ilen göndürdiler. Y a rd ı, K em ah u n E l'n i urdı. V e E rm en ileri esir etdi. M ü b a la ğ a d o y u m lu k la r oldı. V e bunun k ıs s a s ı, çokdur. F a k ır ih tisâr etdüra. P'adişahum uz (2010) dahi d evlet ilen ask er-i m a n s û n m ‘ <2017) ceîn‘ 'etdi. V e hem ik i o ğlın ı p adişah um u z bile aldı kim biri S u lta n B a y a z ıd H an idi ve biri dahi M u s ta fa Ç eleb iyid i. V-; askeri S u lta n M ehm ed H a n G azin ü n ol v a k it y ü z bin ro ık d a n tah m in ohnm ış idi. V e k â fir leşkeri dahi m u b a la ğ a y id i. B ile a lu b hucum edüb y ü rid i. B u n d a n Ş ıv a z a çıkd ı. “ S ıy a zd a bulışam ,, der idi. U zu n H a şan u m ar id i e l a ra la ra gele dejKi. G elm edi A n d an hucum edüb A k Şehire v e K a r a H isa ra çıkd üar. H a sa n -ı D ir â z gelm edi. P a d işa h u n k u İl ve hem veziri M a h m u d P a ş a eyid ü r : “ D e v le tlü su ltan u m ! H ele bu K a ra H isarı alalu m . Ü m id d ü r kim düşm an dahi gele,, dedi. “ Anur: ile, h a k la şavuz,, dedi. P a d iş a h eyid ü r :" H a y M a h m u d ! B en h isarı n ideyüm (2018)? B e n düşm an a geldüm . B a n a du şm an u m ı b u b verün,, dedi. A n dan p şd işa h

hu cum edüb y iîrid i. E rzin can a çıkdı. G ene d ü şm an belürm edi. V e illâ p a- , dişah un d â y ım önince k a ra v u lı v a r idi, önce y ü rü r idi. N â g â h bir gün k a ra v u l b ir niçe a la y düşm an a bulışdılar. M ü b a la ğ a -ce n g ohnm ış idi. Â h ır d üşm an sm ub kaçdı. A n dan yü rid iler. T ercan (2019) yöresin e vard ılar. H iç dü şm an d an eser belü rm ek v â k i o lm ad ı (2020). P a d iş a h e yid ü r K u m E li B eglerbegisi H a s M u rad a ve M a h m u d P a ş a y a eyid ü r : “ Var.un ilerü i G ö rü n "nç hal vardur,, dedi (2021). H em andem bu ikisi y ü rid iler bir az y o ld a ş ile am a biri birin gözlem ediler. F ıra t suyın u n kc-nanna vard ılar. M a h m u d P aşa, eyid ü r ; “ H a y M u ra d B e g ! G elün , F ıra t su y ım geçm eyelüm . G a fil düşm eyelüm . D ü şm an a y a k a m u zı verm eyelü m ,, dedi. M u ra d B e g bunun sözin eslem edi. E y id ü r (2022) : “ M ıh a lo ğ h A li B e g ilerü gitdi. Y a biz nice (2023) du ralu m (202;;) „ der (2025). M a h m u d P a ş a eyid ü r : "B en ü m sözüm işit a y karın daş ! Y a ğ ıd a a k ıl ve ted b ir gerekdür. Y a ğ ıy ı hod henüz sen görm em işsindür,, dedi. M u ra d bunun sözini asla ‘ayn ın a al- ' m adı ve n asihatin eslernedi. G ö z yu m d ı. Y ü rid i. F ıra t su y m ı ta rfe t ü l- ‘a yn içinde öte gegdi. A m a M a h m u d P a ş a bir az sabr etdi. D u rd ı. B ir lahzadan gordi kim A li B e g gelür. M a h m u d P a ş a y a (2026) e yid ü r : “ H a y ! D ön ,, der. M u ra d hod su y ı öte geçm iş idi. A rdın ca M a h m u d P a ş a him m et edüb y ü - ’ rim edi. S u y u n (2027) öte geçesinde busud a hod duşm an un erleri va r im iş. H em in k i M u rad , s u y ı öjıe geçdügi gibi leşkeri bölündi. B ir bö lü gi Tvlahmuda kaçdı. M a h m u d P a ş a dah i su y ı geçm edi. P a ş a o rd u y a kaçdı. M ıh a lo ğ lı A li B e g dahi M a h m u d ile bile, o rd u y a kaçdı. M u ra d P a ş a y ı y a nında b u lm a n adam ile a ra y a ,(2028) aldılar. Cerig arasın da M u ra d nâbed id oldı. A m a D u rh a n -B eg o ğ lı Ö m er B e g dutıldı. V e H a cı B e g ve F en ârî oğlı A hm ed P a ş a dutıldı. <Ve dah i h a y li su b a şıla r dutıldı. Su b a şıları B a y burda gö n d ü rd il r. V e bu üç begi U zun H aşan , yan ın d a alı kodı. K en d ü yan ın da a n ları sak latd ı.

Nazım Ç e r inün serveri kim âkil olm az

N e denlü (2020) çok ola, düşm ana durm az

Ana kim akl ü d ev let y a r degüîdür

Öninde dağlar olsa gözi görm ez

,Mur£:d P aşa belürsüz oldı gitdi

H ana bir ku l dahi hiç eksük olm az.

151

inci B âb

B u B â b A nt B eya n E der kim Sult'&n M eh m ed H a n G aziye b u H ades k im V â k i O ld ı, L eşkerün B aztsı M ü n h ezim O ldı, A ndan Sonra P ad işah N o ld ı.

. 35

01 aradan •‘a lessab a h ’ göcdiler. D u şm an u n belü rdü gi y ers d o ğn <2030) yüridiler. V e hiç veçhen m in e l-v ü cû h duşm an un habarın bilm ediler (2031). V e U zu n H a şan bu h ileyi edüb gerü (2032) belü rsüz oldı. V e kenıdüyi gösterm edi. B elü rsü z eyledi. P a d işa h dah; B aybu rd a' yö n eld i (2033). V e bu hadesden sonra a ltı gü n dah i y ü rid iler (2034).-Y e d in ci gün kim ça40 harşenbih gü n iyid i, gerü (2033) düşm an belürdi. V e illâ bir sarb derelü, ıdepelü yerde b ir niçe a la y belürdi. E y le san d ıla r kim M ıh a lo ğ lı A li B eg-

dür. Z îrâ A li B e g dah i leşkerden d â y ım h a y li İrak y ü rü r idi. G ö rd iler kim A li B e g degül im iş. B ild ile r kim isted ü k leri düşm an -budur. P a d iş a h hod d â y ım â h a zır y ü rü r idi. A la y la r ın b u n lar d a hoş düzıhişler idi. D u rm a d ı lar. Y ü rid iler. V e b u dereyi, depeyi öte geçdiler. K u ş gibi çıkd ılar. D a h i düşm an a k arşu d ura va rd ılar. P a d işa h u n d a h i ik i o ğlı ik i ko ld a n y ü rid i. S u lta n M u s ta fa ko lın a U zu n H asan u n bir oğlı v â k i olındı kim adm a Z e y nel derler idi. V e S u lta n B a y a z ıd k o lın a bir o ğlı d ahi v â k i ^oldı kim ana U ğ u rlu M ehm ed derler idi. P a d işa h u n m u k ab ilin d e U zu n H a şan ken d ü v â k i olındı. V e her k o lla ra s a f sa f leşkerler m u k a b il olm dı. S u lta n M ehm ed H an G a z iy e H a k T a ‘â lâ in ay et etdi v e d e v le ti g a lib oldı v e düşm an ını m ağlû b edi verdi. V e her kol dahi yer yerin (2035) y ü rü y iş etdiler. S u lta n M u s ta fa ko lın d ağı a za b la r Z eyneli d utdılar. B a şın ı kesdiler. V e bile olan beglerinü n ekserini kırdılar. V e niçelerin d ahi diri d utdılar. V e m ü b a la ğa 5^3ra k la rm aldılar. V e S u lta n B a y a z ıd ko lın d a kim U ğ u rlı M ehm ed idi, an ı dutrriadılar. O l k a çu b gitdi. Ve. S u lta n M eh m ed H a n m ukabelesin de kim U zu n H a şan v â k i o lm iş 4 di', hem an kim yen içeri a la y la rın gö ricek U zu n H asan u n a k lı şaşdı. E y id ü r : “ B ire ! B a m B o z A tı getürün kirh o l B o z A t f<can ku rtaran du r,, dedi .(2036'). H em an k im B o z A tı getürdiler. Sıçradı. B o z A ta s u v a r oldı. K a ç m a ğ a jKiz dutdı. V elh â sıl U zu n H aşan , B o z A tı geldüginden y a n a döridürdi. D ere, depe d em eyüb B o z A tı yü zdürür, ardın a b a k m a ğa korkar, yeteler deyü. K a ç a r m ı k a ça r. Y a m n d a k i kişiler beglerinün bu halın ı gördiler k im başların d a a k ılla rı k alm ad ı, hem an kend üler tö vb e etm eğe başladı. K a ra m a n o ğ lı P ir A hm ed, U zu n H asan u n yan ın d a durur idi. V e o l dahi k a çm a ğı eyü (2037) b ilü r idi. P ir A h m ed dahi kim yen içeriy i gördi, k a çm a ğa hevesini k a m u d a n yeğrek gördi. O l ara d a U zu n H a şan hem an T ebrize azm (2038) etdi. K a ra m a n o ğ lı y an m a düşm ek ister idi. A tın ı U zu n H a şan a yetürem e*. Z îrâ U zu n H a san u n a tı ziyâ d e y ü ğ rü k idi. Y en içeri v e R u m E li begleri bu n laru n halın gö rdiler kim kaçdı, e yitd iler (2039) : “ H a y devletsüz, h a y m T ü rk m a n la r ! O k a tılm a d a n ve k ılıç salın m adın bu k a çm a k size neden oldı? Y â b u leşker kim siz e v v e l sıdun uz id i m a lû m oldı k im a n lar dahi sizden m uh an n isler im iş,, dediler. U zu n H a şan başın ku rtard u ğ ın a bin kerre râzı oldı. V e dah i t a ‘a llu k a tın a v a s iy y e t etdi kim Â l- i O sm an un adın a n m a y ala r. V e hem o ğla n la rı da ve ehli de b u sözi k a b u l edüb k u la k la rın d a g û şv â r etdiler. O sm an lun un adın anm a kd a n bezdiler. . ' Nazım H aşan kim kend üyi k e y er sanurdi

Ç a ğ a ta y d a , A cem d e uzanurdı

■ V e hem derdi Ç ıta k ile bulışsam (2040) Ç ü rü k i'tik a d ın a inanurdı

B u lışdı hem Ç ıta k bin bir görindi

Ö nince kaçıb an ha dolanurdı

D a h i andurm az ol H aşan Ç ıta ğ ı

Ç ıta k aralsa H aşan u tahurdı

Ç ıta k urdı H aşan başm a yu m ru k

V e ger ku rtılsa bilün (2041) uslanurdı.

S u a l ; B u U zu n H asan u n kin i beglerin d u td ılar, bularur; u lu la rı kim id i ? C e v a b : Biri.' Ö m er B e g idi kim ol C ig erlü begleri tayfasınu.r! u lu beg-

lerinden idi. V e ik i karın d aglar d a h i k im ‘ o l M îr T e m ü r neslinden id i v e hem K a r a Y ü lü k kızı cğ la n la n n d a n idi. V e b u beglerden g a y rı ü ç bin m ıkd arı d u tsa k getürd iler. V e cengde k ırılan u n hod hesabın A lla h d a n g a y ri k im se bilm ez idi. E lh â s ıl-ı k elâm b u U zun H a fe n u n başın a gelen rü s v a y lık d ü n y a d a hiç' bir p ad işah u n b aşın a geinıedi. Anur; içün kim ka rın ağrısına uğradı. Â h :r ol gayretd en h elak o lu b 'g itd i. S u a l : Y a bu S u lta n M eh m ed bun ı k a h r etdükden sonra rieyledi? C e v a b : H em an dendi, kendü m em leketine gitdi. M ü r ü v v e t etdi. \nu.n m em leketin y ık m a d ı. V e m ü sü lm an ların in citm edi. K e n d ü vilâ^’ccıne te ve ccü h eyledi. A m a yolınuR üzerinde K e m ah u n K a r a H isa rı v a r idi. G eldi, b ir h eyb et n a z a n y ile anı feth etdi. A n d a n yü rü d i. D e v le t ile îs ta n b u la geldi. H em an k i şehire girdi, ve ziri M a h m u d P a ş a y ı a zl etdi.

Nazım Z i d evran kim ne devran lar sürüldi

M uh am m ed H an ‘a d û lan sürüldi

Ç ü şe v k eti erişdi şarka, garba B u âlün geleni olur ziyâ d e

T em errü d ehli kalm adı, sürüldi B u âle hükra-i H a k bile sürüldi

B u la rd a adi ü bedl ü lu tf u in sâf

B u lın d ı (2042) tâ k ıy a m et kim sürüldi

M ü ebb eddü r bu haslet b il b u âlde

N e v a la r oldı bu âlde sürüldi.

S u a l : B u U zu n H a şan ne a sıld an d u r k im bu gazi p ad işa h ile d ü şm a n lık edüb b ö y le tem errüd etdi? C e v a b : B u U zu n K a s a n B a y ın d u r K a n neslind'endür. V e o l U zu n H a san d u r kim T u rh a n -B e g o ğ lın ı sıdı. V e B a ra n lu d a n îm irze C ıh an şah ı sıdı. V e Ç a ğ a ta y d a n S u lta n E b û S a id i sıdı. V e illâ S u ltâ n ü l-M ü câ h id în S u l ta n M eh m ed H a n G a zin ü n n azarın a d ü ym ed i. V e k a tı zebun o lu b tâ k a t getürm edi. V e bu m âcerân un tarih i hicretün sekiz y ü z yetm iş sekizinde v â k i olındı. S u lta n M eh m ed H an v e o ğlı B a y a z ıd H a n v e S u lta n M u s ta fa cem 'iy y etin d e v â k i olındı. U zu n K a s a n m a ğ lû b v e b u n lar ga lib oldılar.

13S'

S. Cİ

Böb

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed H a n G azi, K u h G ed ü k (ı^ ^ 3 ) Ahmcidi (304^) K e ie n ü n F e th in e G ön dürdi, O l dahi K e fe y i N e Surat İ h F e ıh E td i V e A nda D a h i V ilâ yetler F e th O lın d ı, A n ı B ild ürü r.

S u ltâ n ü l-M ü ca h id ;n S u lta n M ehm ed H a n G a z i v ilâ y e t-i R û m i tam a m fe th etdi. H a n la rın ı v e beglerini cem i' neseb ü n esliyilen v ilâ y etlerin d en k a l‘ etdi. A n d a n sonra an ı m u rad edindi k im b u K a r a D erîlz k e n a rla rın dah i feth ede. V e hem bu denizlerde (2044) olan cezâyirlerde (2045) de b u nun adın a h u tb e-i İslâm okın a. S u lta n M eh m ed H a n G azi, k u lı G e d ü k A h m ede b u y u rd ı k im : “ T ezcek y a h şi y a r a k gör kim seni g a z â y a göndürürin,, d edi (2046). A h m ed va rd ı. Ü ç y ü z p ara m ıkd arı gem i don atdı. V e hem eyü y a r a r y o ld a şla rd a n d a h i bile a ld ı a tlu d a n ve y a y a d a n . A t gem ileri d a h i aldı. A h m ed P a ş a , p ad işah u n em rini cem i'i yerine getü rd i; ta m a m etdi. F ; 15

10 ^

G elü b p ad işa h a arz etdi. V e ; “ N e yere b u y u ru r isen üz v a ra y u m ,, d eyü so rm ad ı (2047). K e m a n ei bağlad ı. P a d işa h a k a rşu durdi. P a d iş a h eyid ü r: “ A hm ed ! Senün y a ra ğ u n tam a m o ld ı-m ı,, der. A h m ed e yid ü r : “ D cv ie tlü su ltan u m ! B en ü m y a ra ğ u m bem in su ltan u m u n işaretid ü r ve him m stidür,, dedi. H em an o l sab a h n ak k areler çalın d ı (204.8). S a n ca k la r çö zila i ve ge m iler donandı. V e gaziler n iy y e t-i gazâ etdiler. V e gem ilerün b a la m a rîa n gözildi. V e lengerleri içerü gemi;/e alın dı. H em an dem yelk en ler açıldı. V e y elk en lerü n içleri j'e l ile doidı. A lla h em riyile yüridileı\ D e ry â n u n j-'üzi env â r -ı İslâm ih n m ü n evv er oldı. Y e tm iş bin m ıkd arı sünnî gazier le y i ü nehâr, n ehâr ü le y i d eryâ yü zin d e y ü rid iler. G ü n lerd e bir gün K e fe n ü n lim onına (2049) girdiler. H em an dem sıçrad ılar. Y e r yerin ken ara çıkd ılar. M e t risler v e d o p lar k u rıla ı. A hır.ed P a ş a ın eyân -b este o lu b e yid ü r : “ H a y ga ziler ! G a y e rt-i İslâm edün k im b u K e fe d âr ü l-islâ m u n üzerinde _igen h avâled ü r,, dedi. “ B u n ı arad an gctü re lü m eğer A lla h ve rü r ise,, dedi. G a z i1er dah i h u cu ıç edüb ceng-î su ltâ n iy e m eşgu l oldılar. G eceler v e gündüzler k â fire rahatlıî^ verm ediler. K â fir le r d a h i gö rd ilsr kim ' bu geîen gazilerü n

k is d ı (2050) bu şehiri a lu b yık m a k d u r. V e hem m u rad la rı cebr ilen a lm a k dur. V e hem a lm ağ a da kedirlerdü r. K â fir le r eh l-i islâm d a bu him m eti göricek cem ‘ o lu b tek vü rleri y a m n a geldiler. E y itd ile r k im : “ B u gelen T ü rk 20 ilen nice edersin,, dediler. T e k v ü r e yid ü r (2051) ; “ Y a siz ne dersiz?,,. B u n la r e yid ü r : “ C eb r ile a lın m a d a n ise e y ü lü k ile verü rüz,, (2052) dediler. “ A n u n içü n k im b iz bu h isarı sak lay ım a zu z,, (2053) dediler. “ îm d i e y ü lü k •X ile ve rm ek yegrekdür,, dediler. T e k v ü r eyid ü r : “ N içü n b ö y le dersiz,, dedi. B u k â firle r eyid ü r : “ A n u n işün k im b u T ü r k bu h isarı cebr ile a lu r ise,, 25 dediler, “ bizi k ırar v e b azım u zı esir eder ve m alu m u zı a lu rlar. V e şehrüm üzi h arab eylerler. İm d i bun un gibi o lm ak d a n ise â sa n lığ , ile Ferelüm kim ccm i‘im ü zi esir etm eyeler. V e hem ol p ad işa h k im bu T ü rk le ri gön dürm işdür, her ald u ğı v ilâ y e ti m a'rhur etdi. Y ık u b h arab etm edi,, dediler. T e k v ü r e yid ü r : “ B e n d ahi sizün ile bileyem ,, (2054) der. “ H er ne kim siz dersiz, 30 ben m u h alefet etm ezin,, der. Ü cin ci gün a m an dilediler. A h m ed P a ş a dahi am an verd i. B eşin ci gü n hisaru n ka p u sın açdılar. H isa r 'feth olındı. P a d i’ V * şah un san cağı h isara girdi. V e .bedenlerde n ö v b e t-i s u ltâ n ı urıldı. V e m ü ezzinler hû b â v â z ile ezan lar o kıd ıla r. Ç a n la rın ı giderdiler. V e k ü ffâ ru n p u tla rı âsârın ı bozdılar. B ir u lu k ilisey i câ m i etdiler. Cum.‘a n am a zı kılın 35 dı. H u tb e -i İslâm o kın d ı S u lta n M ehm ed H a n G a z i adına. A h m ed P a ş a da gazilere h il‘a tla r geyürd i. Ü le m â y a v e fu k a ra y a ‘a tâ la r etdi. A n d a n sonra, tek vü r, A h m ed P a şa n u n y a n ın a gelm iş idi, d u td ı v e hâzinesin z a b t etdi. P a d işa h u n hâzinesine teslim-, eyledi. V e b u şehirün h a lkın ı sm ıf sın ıf y a z dı. G an îsin i a y ru v e fa k irin i a yru . V e ce m i‘i m a lların ı ve o ğu lla rın ı v e kız40 la n n ı ve sip ah ilerin i dahi bile yazd ı. V e bu h a lk d a n v e m alın d an şo l nesne k im p ad işa h a lâ yık d u r, aldılar. V e her ne k im yerinde k o m alu d u r, ko d ılar. V e sipah ilerin evlerind en d aşra çık a rd ıla r. O laru n evlerin i gazilere verd iler. V e bun dan sonra bir niçe p ara gem iler gö n dürdiler e trafd a o lan k â fir h i sarların ı feth etm eğe. A za ğ ı ve Y abugerm ^ n i v e ol deniz k en arın d a olan 45 h isa rla rı tâ Çerkese va rın câ ieth .etd ile r. A n d a n sürdiler. M e n k ü p ü n (2055) üzerine geldiler. K e n a ra çıkd ılar. H isa ra d o p lar ku rd ılar. M e n k ü p ü n tek-, •

v ü r i gördi k im K e fe v ilâ y e tin i feth eden k işilerd ü r (2056), kend ün ün ü ze rin e geldi, te k v ü r d a h i A h m ed P a ş a y a k a rş u geldi k im bu h isarı teslim ede. B u tek vü rü n b ir h ısım ı (2057) v a r idi. O l dah i h isa rd a y id i (2058). H is a rı verm eğe o l râzı olm ad ı. H isa ru n kap u sın yap d u rd ı. C enge başladı. Ha^/lî zam a n cengler elin d i. B u te k v ü r ne k a d a r kim va rd ı, “ h isa rı verü n,, dedi, bun un sözin eslem ediler. B e lk i avratm^ oğlan ın d aşra sürm ek iste d i ler. Â h ır gö rd iler kim h isar ceng ile alın m az. B ir az leşk er bu h isa ru n ü ze rin de kodı. K e n d ü si A h m e d P a ş a göçü b gitdi. B ir k a ç (2059) günden sonl a b u h isara ko d u ğı leşk er d ahi kodı, gitdi. V a rd ıla r, b ir yerde b u su y a g ir diler. B u hisaru n için e d a şra d an h a y li a d am la r girm işler idi. G a y e t âciz o lm ışla r idi. H em an k im leşkerün gitdü gin gördiler, h isa rd a n çık m ağ a b a ş la d ıla r. V e b u su d a o lan İslâm leşkeri bu h isa rd a n çık a n h a lk ı segirdü b b u ldılar._ D e f‘î h isara k o y ıld ıla r. H isa ru n k a p u sın ı ald ılar. M e n k ü p (2060) d a h i fe th olındı. A n d a n sonra M e n k ü b i (2061) dah i y a zd ıla r. V e K e fe y e n ice o lın d ıy ise M en k ü p e d ahi eyle eylediler. V e her v ilâ y e ti k im feth etdi1er. V e her v ilâ y e ti k im feth etdiler., beglerini sürdiler, Ista n b u la getürdiler. V e h âzin elerin p ad işah u n hâzinesine d a p şu rd ıla r ,(2062). K ız la rın v e a v ra tla rın (2063) p ad işah , k u lla rın a b a ğışlad ı. V e o l k â firle rü n öm ürlerini ta m a m eyledi. V e p ad işa h kendü m u rad ın ca etdi. V e b u M en k ü p e (2064) b ir k a d ı n asb etdi. K ilise le rin m escidler etdi. P ad işah u n . adın a a n d a dahi h u tb e -i İslâm okındı. O l dah i d âr ü l-k ü fr iken d âr ü l-is lâ m oldı. Nazım N eler feth etdi gör han kulı Ahmed Getürdi mâl ü rii'met (2065) hana A h med V e hem m ahbublan kim yüzleri mâh Niçeler hana kim yetürdi (2066) Ahmed B u işler kim bu Ahmed Paşa etdi N eyi kim han buyurdı, etdi Ahmed B u ' Ahmed kim gedüklerün eridür N içe gedükleri berkitdi Ahmed.

V e İDU fethü n ta rih i lıicre tü n sekiz y ü z sekseninde v â k i olm d ı S u lta n M e h m e d k u lı A h m ed P a ş a elinden.

153 ü n c ü B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im S u lta n M eh m ed H an G azi K a ıa B uğd an G a zâsm ı N b Suret İle n E td i V e H em B u ğ d an u n T ek v ü riy ile N ey led i, A n ı B ild ürü r. PadişaTı k im cem ı‘ k â fir beglerinün v ilâ y e tle rin i ve ken d ülerin i H a k T a 'â lâ İ3una m üsehhar eyledi (2067), K a r a B u ğ d a n u n te k v ü rin i k a p u y a o k ıd ıla r : “ B u kez sen kend ün getü r haracun ı,, dediler. ^‘N e te k im v ilâ y e t-i E f la k k en d ü getürür,, dediler. “ V e EflaTî b igi bizüm o lasın v e hem bizüm île zindegânîn ne v e ch iledür, bilelü m ,, dediler. B u söz ile k â fire h a b ar gönd ü rd iler. K â f ir gelm edi v e a sla itib a r d ahi etm edi. P a d iş a h dah i b ir k u lm gö n d ü rd i : “V a r, o l k â firü n v ilâ y e tin e gir. T efa h h u s et, ğor k im o l k â firle r g a re y ü m senün ile meyler,, dedi. B u k u l d a h i p a d iş a h u n em rine muti* v e

m ü n kad o lu b yü rü d i. T u n a y a va rd ı. T u n a y ı gecdi. B u ğ d a n v ilâ y e tin e g ir di. B ir gün b u n lar g a fil d u ru rlar idi. V e hem az leşk er idi. V e garib ler idi. O l m e ru n bu n ları g a fil a v la y u b üzerlerine geldi. M ü sü lm a n la rd a n h a y li şehid oldı. V e nicelerin dah i d u tsa k etdiler. P a d işa h u n k u lı (2068) d a h i k a la n a d a m ıy ile â h ır gelüb çık d ı; sürdi, p ad işa h a g e ld i. O l m el'u n k â firü n etdügin p ad işa h a b ir bir h a b ar verdi. P a d iş a h ı g a y re t-i İslâm bü rü d i. V e dah i gönünden niçe tedbirler dürdi (2069). V ezirlerin s tezcek b u y u rd ı r “ Y a r a k görün k im e y ü ga zala ra seferüm vard u r,, dedi. H em an p ad işah u n kim em ri olm dı, esb âb -ı gazâ m ü h ey y â bulındı. S u lta n M ehm ed H an G a z i n iy y e t-i gazâ etdi. Ista n b u ld an çıku b a sk er-i m an sû r ile y ü rid i. T u n a suy m u n kenarın a va rd ı. Istan b u lu n dah i gem ilerine em ir o lınm ış idi kim T u n a su y ı kenarın a v a ru b hazır e la la r idi. V e hem gem iler gelm işler idi. P a d işah gem iler ile T u n a y ı geçdi. B uğdan , vilâ y e tin d e bir niçe e y y â m y ü rid i. 0 1 v ilâ y e tü n te k v ü rin i ister. Â h ır ol k â fir d ahi leşkerin cem ‘ edüb b ir sa rb dağun (2070) ara sın a girdi. V e ceng e sb a b la n m hazır etm iş. A tlu la r m a dahi b u yu rm ış. C e m i‘isi y a y a k c im ış la r kim k a ç m a y a la r; eyü, hasm ân e ceng edeler. G a z ile r dah i gö rdiler k im bu k â firle r eyü ceng etseler gerek (2 0 71). P a d işa h a bu n laru n n iy y e tin i bildürdiler. P a d iş a h b u y u rd ı : “ H a y gaziler f N e durursız? G a y r e t-i islâm d ur. V e illâ s a f s a f o lu b 'Aayl&T b ağlan,, dedi. V e hem p ad işah u n em rini gaziler k a b u l etdiler. K â fir leşk erin ü iî üzerine hu cu m edüb yü rid iler. K â fir dah i p ıran k ı d o p lar atm a ğa b aşlad ı. G a ziler dah i g a y re t-i islâm ı yüreklerin de m uh kem edüb y ü rid iler. K â fir ü n dopm a, tüfeğin e b a k m a d ılar. K âfirün - üzerine g a la b a etdiler. K â fir i s ıd ı la r (2072). N a z ı r.î K a n ş d ı b ir birine ceng ederler

.40

V e lî k â fire dE-.ğı ten g ederler

Ç ü em r oldı, k ılıç çekd i gaziler

K â firle r kırd ı, kan dSkdi g a z ile r

T eferrü c et ne iş eder ga ziler

H cm a;ıdcr.ı kû firi sıdı g a zile ı.

•

O d o p lar kim atd ılar, ga ziler hu cum edüb o dop a ra b a la n n u n ü zerin e düşdiler. T a r fe t ü l- ‘a yn içinde k â fir ü n a ra b ala rm ı tâ r u m â r etd iler v e b o zdılar. H a ra h eylediler. K u ş lu k (2073) v a k tm d a k â fir ile b u lışd ıla r idi. T â b cy n es-sel.SLeyne değin k â firle r ile c e n j-i su ltân ı oldı. Â h ır H a k T a 'â la İs lâm lerkerin s fırsa t verdi. K â fir leşkerin basd ılar, sıdılar. O l k a d a r k â fir k ırd ılar k im k ü ffâ r a n b aşlarm d an m in areler y a p d ıla r ve hem nicelerin d a hı C3ir eidiler. V e hem cem i' v ilâ y etin d e gazilerü n eli erdügi yerde şen lik ve a b cd a n lık k o m ad ılar. Y ık d ıla r v e y a k d ıla r. V e m alın vs d a v a rın ne b u ld ıla r ise târ?:.c etdiler. İk i a y m ıkd arı gaziler K a r a B u ğ d a n vilâ y e tin d e S u l tan îvîeh m ;d ile y ü rid iler, G a z â la r etdiler. M a lın ve n i‘m etin, n ak d in v e cinsin ald ılar. V e acâjn b d o y u m lu k la r oldı. Ö grek ile a tla r v e sü riy ile k o y u n la r ald ılar. V e cem ile m a h b u b la n m gaziler ba ğu rlarm a basd ılar. V e sa ğ lık sa ’ a ’n a th ğ ile S u lta n M eh m ed H a n u n e y y â m -ı d evletin de gene g a n î . o lu b ger"' vilâ y etlerin e geldiler. V e bu gazân un tarih i h icretü n seH z y ü z seksen bir'n de v â k i c id ı Suî'.an Mehır^^d Han. G a z i elinden.

154 ü n cü B â b B u B â b A n ı B eya n E d er k im P a d işa h K ara B uğd an ı k im B asdı, D ö n d i Y in e K ara Buğdandan T un a S u y m u n Kenarına G eld i. H a b a r geldi kim Ü n gü rü z k â fir le r i gelüb T u n a kenarın a h isar y a p d ı m ü sü iraa a m em leketinü n ucında. V e hem arim y a r a k la r gördiler k im v ilâ y e t-i İslâm î h arab edeler deyu . G a z i p ad işa h dah i o l h ab arı işid icek hem an ol a ra d an h isa rla ru n üzerine y ü rid i. K u d re t-i H a k o l zam an d a k a tı kış oldı. V e do 27 d a h i ziyâ d e oldı. Şol, k a d a r kış id i k im a tlu yürise çığırdan çık m az idi. V e hem karu n derin liği şol k a d a r o lm ış id i : K a r atu n üzengüsinden dah i y u k a ru y id i. V e bu T u n a su y ın hod m ü b a la ğa k a lın buz d u tm ış idi. İslâ m leşkeri va rd ılar. B u z üzerine kon dılar. V e hem ol h isa rla ra p ad işa h y a ğ m a b u yu rd ı. O l gün y ü r iy iş oldı. A h şam ın k â firle r am an d ile diler. A m a n verd iler. P lisa rla n ahd ilen teslim etdiler. P a d iş a h h isar k â firlerin ü n h atırı o lan ları gön dürdi (2074). V a rd ı, v ilâ y e tin e gitdiler. V e bazısı gitm edi. P a d işa h , ya n ın d a k a la n la rı A n a d o lıy a gön dürdi (2075). V e A n a d o lı h isarların d a a n lara tım a r verd iler. V e b ir nige k â firlerin ü n h ıyan eti zâh ir oldı. A n la rı d u tu b satd ıla r. V e hem o l h isa rla rı y a k d ıla r. K ü l e y le d i ler. V e bu feth ü n tarih i K a r a B u ğ d a n tarihin den ik i b u çu k a y sonra, h icretün sek iz y ü z seksen birinde v â k i o ld ı S u lta n M eh m ed K a n G a z i elinden.

155 İnci 8 â b ,

B u B â b A n ı B ey a n E d er k im S u lta n M eh m ed H a n G a zi İsken deriyyeye N e Suret î le Vardı V e H em A nda N e E td i V e H em Varm ağm a Sebeb N e O ldı. B ir gün m eğer p ad işa h d e v le t ilen otu rm ış id i Edrenede. E tra fd a n h a b a r a çıld ı k im k a n k ı (2076) v ilâ y e tü n h a lk ı p ad işa h a m u ti' o lm az dediler. E y itd ile r : “ B u A rn a v u d d a İsTîenderiyye k â firi hiç m u ti' olm az,, dediler. P a d iş a h e y id ü r : "M eğ er k im a n laru n leşk eri çokdu r. V e hem erleri dahi g a y e t ba h ad ır o la,, dedi. Y a n ın d a ğ ıla r eyitd ile r : " D e v le tlü su ltan u m ! O i Isk en d eriy ye v ilâ y e tin ü n tem errüd etdü gi ol h isard an d u r (2077). H a y li sarb hisardur. H isa rla rın a itim a d ederler „. P a d iş a h sordı k im : “ O l h isa ra h iç derm an y o k m ıd u r k im a lın a v e leşker v a r u b üzerine ine?,,. V ezirler eyitd ile r : “ D e v le tlü su ltan u m ! L eşk e r v a ru r y erd ü r su ltan u m d e v le tin de. İ llâ anun h isarı g a y e t berkd ü r „ (2078) dediler. P a d iş a h e yid ü r ; “ İm d i anun ted a rü k in ed ü n k im ol dahi, A lla h ve rü r ise, feth olınsun,, dedi. 0 1 s a 'a t p ad işa h u n b ir k u lın ta y in etdiler. E sb a b ın gö rü b Iskenderijo^eye gön dürdiler. V a rd ı, İsk en d eriyyen ü n üzerine düşdi. H a y li ceng olm d ı (2079). A m a fe th o lm m ad ı (2080). P a d iş a h u n m ü b a re k h a tırın d a hisarun h a y a li k a lm ış idi. K a r a B u ğ d a n gazâsın dan kim p ad işa h d evlet ilen Ista n b u la geldi, İsk en d eriyyen ü n ted arü kin e m eşgu l oldı. G e d ü k A hm ede (2081) e y id ü r (2082) : “ Y ü r i, sen v a r , Isk en d eriy ye Ü2«rine düş,, dedi. A hm ed ih m a l etdi (2083). P a d işa h , A h m ed i du td ı. B o ğ a z K e se n h isarın da

3°

habs etdi. A n d a n sonra ken d ü d evlet ilen a sk er-i m a n sû n n ı cem ' etdi. N iy y e t-i gazâ edilb yiicidi. Vardı, h isarun üzerine düşdi. D o p la r k u n id ı. C en g-i su ltan iler olındı. H isa ru n b a zı b ü felerin y ık d ıla r. Y ü rü y iş le r etdiler. H a k n asib etm edi. A la m a d ıla r. V a rd ı, S u lta n M eh m ed b u y u rd ı : Ü zerin e b ir h a v a le y a p d ıla r. İçine y a r a r y o ld a ş la r ko d ıla r. V e cem i' v ilâ y e t feth o lın d ı. H isa r y a lın u z ka ld ı. Padişah, dahi d e v le t ilen gerü Ista n b u la geldi. Â h ır ol h a v a le b u h isarı b u n altd ı. H isa ru n h a lk ı (2084) h a va led e o lan gazilere h a b ar gön dürdiler k im : “A h d ile h isarı size verelüm . G id en ü m ü z gitsün. D u ra n u m u z dursun,, (2085) dediler. “ V e hem bizden kim sem üze sizün za raru nu z dokın m asu n,, (2086) dediler. G a z ile r d a h i Ista n b u îd a p ad işa h a bildürdiler. P a d iş a h b u h a b arı işid icek a n la r etd ü kleri m u ‘âh ed eyi k a b u l etdi. R â z ı oldı an laru n ahdi üzerine k im gazü er ile v a ‘de cim m iş idi. H em an ah d i m u k arrer etdiler. H isa rı d a h i verd iler. T e slim etdiler. H a lk ın u n rız â y ile giden i gitdi. V e ih tiy a r ı o lu b gid em eyen i (2087) k a ld ı (2088). V e b ir niçe kiliselerin m escidler etdiler. V e giden k â firle rü n evlerin i v a ru b an da k a la n m ü sü lm an lara verd iler. İsk en d eriyye d â r ü l-k ü fr iken d â r ü lislâm oldı. H a k subhân ehû v e t a ‘â lâ ‘a v n iy ile feth olın d ı S u lta n M eh m ed H a n G a z i elinde. N az m ı

F e th oldı (2089) görün İsk e n d eriyy e A m H a k v erd i gazi şâh hana

B u fethü n ta rih i hicretün ta n M eh m edün cem i‘ (2091) A n d a n sonra oturd ı. A d le v e ta n iy y e n ü n y a y la la r ın d a se y r

Y a k ın h isa n oldı (2090) berre, bahre Ü m id dü r k im döne F ire n k b eriyye.

sekiz y ü z seksen üçin de v â k i olındı. B u S u l ga zası Isk en d erij'yed e ta m a m o ld ı (2092). bedle m eşgu l oldı. V e andan sonra K o s ta n eyled i tarih ü n sekiz y ü z seksgn beşinde iken.

156 ncı B â b { * } B â b -t H a slet-i. Padi§âhân-t Â I-i O sm an İstan b u l basm ası 30

G iese basm ası

O sm an G a z i H an u n h asleti her a y d a b ir kere t a ‘am p işü rü b fak irle re y e d ü rm ek v e geyesiler geyd ü rm ek idi. D u l h a tu n kişilere sa d a k a etm ek idi.

B u O sm an G azin ü n âd eti b u y id i (2093) : H er üc günde b ir ta'am . b işü rü r (2094), fa k irle ri cem ‘ edüb y ed ü rü r (2095) idi. V e y a lın c a k la r ı getü rü b eğnine lib a s g eyd ü rm ek idi.. V e d u l h a tu n la ra d a h i d â y ım işi,, gü ci s a d a k a etm ek idi.

H a s le t-i O rhan G a z i : A ta s ı a y d a p işü rd ü giy içü n o l im âretler y a p d ı

H a sle t-i O rhan G a z i : B u d ahi im â ret y a p d u rd ı k im d â y ım fa k ir le r

(* ) B u b â b , İstan bu l v e G iese basım larında birbirind en çok fa rk lı olduğu için ikisin i de k a rşılık lı olarak aynen veriyo ru m .

k im fa k irle r geleler, her gün ta 'a m yeyeler. V e ol im aretlerde m ü c a v ir o lub k a la n a t a ‘am e k sü k etm eyeler. V e dah i ziyâ d e m a h a b b et etdügi dervişlere zâ v iy e le r y a p ı verd i. N e tek im G e y ik lü B a b a üzerinde cu m ‘a m escidi y ap d u rd ı. V e zâ v iy e dahi y ap d u rd ı.

gelüb her gün im âretde" ta 'a m y e yeler. V e p a d işa h a du‘â edeler. V e dahi m edrese de y ap d u rd ı ü lem â cem ‘ etm ek içün. V e dah i z iy â d e ' m ah ab b et etdü gi dervişlere z â v iy e ler y a p ı \'erdi. N etikiîjn G e y ik iü B a b a üzerinde y a p d u rd ı câ m i ve z â v iy e (2096).

O ğlı G a z i K ü d â v e n d ig â r h a sleti ; A ta s ı gibi o l d a h i im âretler yap d ı. V e z iy â d e m ah ab b et etdü gi dervişlere z â v iy e le r y a p ı verdi. V e her şehirde k im o lu r idi, cu m 'a gün, cumbadan sonra fu k a ra y a a k ça la r s a d a k a eder İdi.

V e oğlı G a z i H ü n k â r h a sleti : A ta sı gibi o l d a h i im â re ü er .ve m edreseler ve câm iler (2097) yap d u rd ı. V e z i y âd e m ah abbet etdügi dervişlere ol dah i im aret y ap d u rd ı. V e Y e n i Ş e hirde B a b a Postum pCış içün. V e d a hi her şehirde k im o lu r idi, cu m 'a g ü n . n am azdan fâ rig o lıca k . her cu m 'a^ gü n fu k a r â y a a k ça sad ak a eder id i ve ülesdürü r idi.

O ğlı h a sleti kim B a y a z ıd H an d u r : 0 1 atası, dedesi y a p d u ğ ı im a re tle r den b u dah i ziyâ d e y a p d ı. V e bu da her cu m 'a o ld u ğı şehirde s a d a k a eder idi. ,

V e B a y a z ıd H a n hasleti : O l dahi a ta sı v e dedesi {2098) y a p d u ğ ı im âretlerden dah i ziyâ d e y a p d ı. V e câm ileri y e m escidleri dah i z iy â d e s iy le y ap d u rd ı. V e d âr ü ş -|ifâ dah i y ap durdı. V e b ir z â v iy e -i E b û İsh ak H ân e de y a p d u rd ı a n lard an ziyâ d e (2099).

O ğ lı S u lta n M eh m ed H a n G a z i ; O dahi im âretler y a p d ı. V e M e k k e y e v e M ed în eye m eb lağ la r gondürdi. ■

O ğlı S u lta n M u ra d H a n hasleti : 0 1 dah i im âretler y a p d ı. V e her y ıl ü ç bin beş y ü z fiiö ri K u d ü s -i şerife v e H a lîl ü r-R a h m a n a v e M ed în e-i R esû le v e K â 'b e tu lla h a gön dürür

V e oğlı S u lta n M eh m ed H a n G a z i h asleti o l id i k im : F a k irle r içün E u rsa d a (2100) â lî im aret yapdU rdı. V e â lî m edrese bile yap d ı. V e her y ıld a M e k k e ve M ed in e fu k a râlann a- m ü b a la ğ a m a l gön dürür idi. V e hem kend ü v ilâ y etin d en M ed în e-i R e sû lü n ialfîrlerin e' m ü lk ler. dahi! v a k f etm iş 'îdi. V e olduğı şehirlerde curD.‘a g ü n ' s a d a k a sın d a hi eder idi. Ve id i ret dı. Ve

o ğ lı-M u ra d H an G a z i h asleti ol kim : B u rsa d a fa k irle r içün im âv e ü le m a y içü n m edrese ya p d u rEdrenede v e g a y rı şehirlerde de. dahi, her y ıld a K u d ü s -i şerîfe ve

idi. V e her y ıl kendiinün â d eti b u y id i kim o ld u ğı şehirde bin filö ri sey y id lere kendü m u bârek e iiy ile ü leşd iirar idi. V e her şehirde k im o lu r id i; atası, dedesi a k ça ü leşd ü rü r idi, bu dah i ziy â d e üleşdürü r idi, V e hem E n gü ri n evâh isin de B a lık H isarı derler b ir nice k ö y v a k î etdi M eklîeye. K a y lı m eblağ hâsıl, olur. İm di bu A l- i O sm an un hasleti bu vech ile o lm a k eyü dür. V e hem o la gelm işdür. K İ K Â Y E T ; S u lta n M u rad G a z iy e k im F a z lu lîa h P a ş a vezir oldı, yin e her y ıl B e y tu lla h a gön dürilen filö ri gö n d ü rü lm elü oldı. P a d i şah e yid ü r : “ F a z lu lîa h ! O l filö ricü gi yin e H a lîl ü r-R a h m â n a v e K u d ü s-i Şerîfe v e K â 'b e tu lla h a ve M e d în e-i R esû le gön dür k im M e v lâ n â Y eğen h a cca n iy y e t etm iş. V e hem alsu n o l fiiö riy i, an da M ed în e-i R e su lü n fak irlerin e versü n kim a n lar h accâc v a rın c a y a değin in tizardadur,. H âzin ed e filö ri bulın m ad ı. H a lil P a şad an ödüne ald ılar. P a d iş a h e y i dür : “ H a lil ! S a k ın rişv et filö risin verm e ! „. H a lil P a ş a e yid ü r ; “ D e v le tlü su ltan u m ! A ta m d a n m iras k a la n filö rid ü r „. F a z lu lîa h gördi kim p ad işah u n gâh gâh h elâl m a la ih ti y a c ı olur, e yid ü r : “ D e v le tlü s u lta n um ! P a d iş a h la ra hazine gerekdür. E ger su ltan u m b u y u ru r ise hazine cem ' edeyin,, der. P a d iş a h e yid ü r ; “ N ice cem ‘ edersin?,,. F a z lu lîa h e y i d ü r ; “ B u v ilâ y e tü n h a lkın d a m ü b a la ğ a m a l vard u r. P a d iş a h la ra gâh gâh b ir su ret k u ru b a lm a k câ y ızd u r„ der. S u lta n M u ra d G a z i eyid ü r : “ H a y F a z lu lîa h ! B u söz ne sözdü r k i söylersin ? B izü m v ilâ y e tüm üzde ü ç lo k m a -i helâl vardur. G a y r ı v ilâ y e td e ol yo kd u r. B ir i m a ‘denler, b iri dah i kâfird en alın an harac, biri dah i gazâd an h âsıl olan m ald u r. V e hem bu bizüm leşkerü-

K a lî l ü r-R a h m â n a v e M e k k e y e ve M ed în eye şerrefehü nıullah, üc bin beş y ü z filö ri o l şerîf m a kam laru n fak irlerin e sad ak a gön dürür id i. V e dahi E n gü ri n evâh isin de B a lık H i sarı a d lu b ir u lu s ü a a ş ıh k k ö y leri M e k k e tü lla h fak irlerin e v a k f etm iş idi. V e d ahi o ld u ğı şehirlerde her y ıl sey y id lere bin filö ri kendü m u b â rek e iiy ile üleşdürü r idi. V e dahi cu m ‘a sad ak a sın ı da tâ ölince k e s m edi. H I K Â Y E T ; A cem v ilâ y e tin den b ir h â kim geldi: F a z lu lîa h der ler idi. P a d işa h a ta k a rru b kesb et m ek ile â lıır ve zir oldı. B ir gün p a d işah a e yid ü r : “ S u lta n u m ! Senün vilâ y e tü n d e m a lu n n ih ây e ti y o k dur. İm d i P a d işa h la ra âd etd ü r kim ol m ald an b a h ân eyile ( 2 1 0 1 ) p a d i şah un hâzinesine getüreler,, dedi. P a d iş a h an d an su a l etdi v e e y itd i: “ B u dedügün m a l nenün gibi y e r lerden h âsıl olur,, dedi. F a z lu lîa h eyid ü r : “ B u m em leketün h alkın un ekseri zek â t verm ezler. İm d i cem i'i vilâ y etü n d e n bu h a lk u n zekâtların ı cebr ile a lm a k gerekdür. M ü b a la ğ a m a l cem ‘ o lu r bu sebeb ile,, dedi. P a d iş a h ana b ö y le ce v a b verd i k im : “ B ire h a y ebleh göfteh or! Z e k â t ve sa d a k a ' hod fu karân u n d u r. Z ekât yem eğe m i m ü sta h ak am kim bana m ü sü lm an lard an cebr ile zek â t alam , dah i yeyem ,, dedi. “ B ire benüm m em .leketüm de ü c helâl lo km a va rd u r k im benüm elüm dedür. B u ü c helâl lo k m a g a y rı v ilâ y e t p a d i şah ların d a yo kd u r,, dedi. “ B iris i g ü m üş m a'denleri ve birisi k ü ffM d a n alın an haracdur. V e biri dah i gasâlard an alm an gan im et m aldur,, de di. “ B u benüm a sk er-i m ansûrum (2 10 2 ) bu helâl lo k m a y ile zindegânî ederler. B u n la ra b u cebr ile a lı n an lo k m a hod haram olur. V e leşkerüm e haram yed ü rü b haram ı k a -

m üz gaziler legkeridür. İm d i b u n la ra helâl lo k m a gerekdür. Ş o l p a d i şah k im leşkerine h aram lo k m a yedürür, o leşk er haram ı olur. H a ra m m un hod aebâtı olm az. H a lı n eyd ü gi m a lû m d u r,,. E lh â s ıl F a z lu lla h P a şa n u n azline b u söz sebeb oldı. Nazım Ne han kim uzada zulm elin Ele Olincek rahmeti verm eye yele Şular kim dünyayı ma‘bud edindi Gönül bağladı ol bir huylı kıla §una benzer oturmış viran evde Gafildür üstine dıvar yıkıla A şıkî ver ögüdi kendözüne Unutma bâğ ü bendlerün sökile.

bul etm ezin., dedi. O l sam an (2103) F a z lu lla h ı a d etdi. V e bir cevab ile hor ve h a k a ret etdi. K a tm d a n redd etdi. V e o ğh S u lta n M ehm ed H an hasleti o l id i : H er v ilâ y e tle r k im k â fir p a d işah ların d a n aldı, cam iler etdi ve m edreseler y a p d ı ve im aretler y a p dı. H u sû sâ k im Ista n b u lı kim fe th etdi, sekiz â lî m edrese yap d ı. V e ortasın d a bir u lu câm i v e m u k abelesinün bir ta ra fın a b ir â lî im aret yap d ı. V e b ir ta ra fm a bir â lî dâr üş-3İfâ yap d i. B u n la rd s i’ı gaj^n İs ta n b u l içinde niçe câm iier v e m escidler yap d ı. C em i' h a y ra t e z‘â f-ı rn u zâ 'afiy ilen oldı. V e her y ıl her şehirüri iu k a râ s ın a m ü b a la ğ a a k ç a la r s a d a k a gön dürür idi. Ü le m â y a ve fu k a ra y a ve e3^âma ve d u l a v ra tla ra s a d a k a ve rü r idi. U leşd ü rü rler idi. V e a n laru n içün her a y v a k f etm iş idi'. S a d a k a y ı verü rler idi. V e her gün kendü m u b â rek eliy ile n hod m ü b a la ğ a a k ça la r ü leşdü rü r id i fakirlere. İm d i bu p a d i şah lar k im geldiler Â l- i O sm andan, hasletlerini işitdün . V e bu n laru n zam a n la rın d a o lan u le m â la r ve fu k a râ la r dah i kim lerdü r, a n ları dah i b e ya n edelüm .

157 Rci B âb A n ı B ey a n E d er k im B u P a dişahlar k im M a l C e m ‘ E td iler, Â h ır N aldılar. M erhu m Y ıld ırım H ü n k â r m a l cem ' etdi. T e d b îr-i m em leket kıld ı. A k ç a la r cem ' edüb hâzinelere k o y a la r. M e m lek et k e sad lık oldı. Â h ır ol m alı T em ü r-i bed b ah t y ed i. V ilâ y e t a y a k a ltın d a ''k a ld ı. B a ğ d a d p a d i şah ı S u lta n A h m ed hazine cem ' etdi. M a lı d aş sa n d u k lara ko yd u rd ı. G eceyile D icle y e bırakdu rdı. Irm ağun içine in dürtdi. İleten kişileri h elâk etdürdi kim b u m a lı kim seye dem eyeler. Â h ır o l m a l su d a k a ld ı. K e n d ü d ahi nesb ü n esliyilen tele f o lu b gitdi.

Nazım D ile r k im dü n yasın su ya yatu ra

N ice susuzları su ya yatu ra

M a h a b b e t m alı anı dinden çıkard ı

Y ü z i k ara günah y ü k in götüre.

V e biri dah i H o rasan p ad işa h ı M irz a Ş a h ru h m a l cem ‘ etdi. O l d ahi bu n laru n gibi tele f bidı. R û m p ad işa h la rın d an K a ra m a n o ğ h İbrah im B e g m a l cem ‘ etdi. Â h ır o l dah i işitd ü n ü z k im n eyled i. îm d i azizler ! M a l o ld u r k im h a y ra sarf o la. P a d işa h la ru n d o stı old u r k im ka rn ı d o k o la v e d o ğ n ola. M u h k e m leşk er ana derler k im d o k o la v e g a la b a ola. K e n d ü a çlığ ı k a y u s ı o lm ay a . Nazım E d esin bahş andan her eşüne

Z ı m al kim h a y ır işe hare edesin

N e v ech ile anı cem ‘ eyled ün sen

Çıkartird un gözini bsksa işüne

Â şık î m al dem e senden kajpna

Y a ‘ik a b y a hesab gele başuna.

A riflerd en birin e so rd ılar ; “ P a d işa h la ra hazine gerek m idür,, dediler. Â r if ce va b ve rd i k im : “ B ir a sıl hazine va rd u r. O l gerekdür,,. V e sordı1ar k im : “ N e asıl hazinedür?,,. Â r if eyid ü r : “ R e ‘ â y â la ru n h a j'ir-d u ‘â la rı p ad işa h la ra hazinedür,, dedi. Nazım N e han kim dü n yadan adi ile gitdi F en â m ülkin de su ltan âdil oldı

01 ‘ukbâd a dahi bil ta h ta gitdi B a k a m ülkin e m ahbûb, p â k gitdi.

158 inci B â b (*)

'£S

İstanbu l basm ası S u a l : A y derviş ! B u Â l- i O sm anun m e n â k ıb la n n kim ih tisâr etdün, b u n laru n zam an ın d a â lim -i ra b b a n iler ve fu k a ra v e su leh âd an kim se y o k m ıd u r kim a n la rı anm.adun? C e v a b : V ard u r. E r D u iîru l zam an ın d a : B a b a îly a s D îv â n e v a r idi. R û m a E r D u/ırul ile gelm işler id i. V e K o çu m Ş e yd i v a r idi. B a b a İly a su n h a lC e siy id i. B u n la ru n keram etleri zâhir o lm ış v e d u ‘â la rı m a k b u l azizler idi.

G iese basm ası

(* ) B u bâb, İstan bu l v e G iese basım larında birbirinden çok fark lı olduğu için ik isin i de ka rşılık lı olarak ayn en veriyorum .

O l O sm an G a z i zam a n ın d a : Ü ie m â d an dursun F a k ıh v a r idi. V e fu k a rad an B a b a M u lılis v e O sm an G a zinün k a y m a ta sı E d e B a lı v a r idi. B u n la r d u 'â la n m a k b u l azizler idi.

O sm an G a z i zam an ın d a : Ü lem â d an D u rsu n F a k ıy id i.' V e k a y m a tası E d e B a lıy id i. ' V e fu k a ra d a n Â ş ık P a ş a m b ab ası M u h lis B a b a v a r idi. V e d a h i A h i H a şan idi.

O ğlı O rhan G a z i zam an ın d a : Ü le' m âd an D â v u d -ı K a y s e ri v e T âce d d ın -i K ü r d î v a r idi. F u k a râ d a n Â şık P a ş a m hazreti v e G e y ik lü B a b a ve Y u n u s E m re v e Ş e yh D a p d u k E m re v e A h i E vren vc K a ra c a A h m ed S ııltan v a r idi. B u n la r G a z i H ü d âven d igâ r zam an ın d a old ıîar. V e b u n la r keram etleri zah ir o lm ış v e d u ‘âia rı m üstecâb azizler idi.

O rhan zam an ın d a : Ü le m â d an D â v u d -ı K a y s e ri ve T â ce d d în -i K ü r t v a r idi. V e K a r a H o ca y id i. V e f u k a râ d a n G e y ik lü B a b a ve Â ş ık P a şam ve K a r a c a A h m ed v e A h i E v ren. B u n la r cem i‘i d u ‘â la rı m ü ste câb azizler idi.

O ğlı G a z i H ü d âv en d igâ r zam an ın d a: B u azizlerün bazısı h a y a td a y id i. Ü lem âd an K o c a E fen d i zâh ir o ld ı kira anun oğlm u n oğlı v ilâ y e t-i A cem d e K a d ı-z â d e -i R û m î dem ek ile m eşhur o lm ış idi. F u k a râ d a n A b d a l M u ra d v e M u s a B a b a v e P ir H a m d -i C ü sterî v a r idi. B u n la ru n cem i'isin ü n k e ram eti zâh ir o lm ış k işiler idi.

15 V e oğlı G a z i H ü n k â r zanrısnm ds: B u m ezkûr etdü güm üz âlim lerd en ve fu k a ra la rd a n bazısı v a r idi. V e dahi ü lem âd an bun un zam an ın d a K o c a E fen d i kim anun oğîm u n (2104) oğlı v ilâ y e t-i A cem d e K a d ı-zâ d e -i R û m î dem ek ile m eşhur o lu b durur idi, o l v a r idi. V e fu k a râ d a n A b d a l M u s a ve A b d a l M u ra d ve M eh m ed -i K ü ş te ri v e B a b a P o stin p û ş (210 5). B u n la ru n d aiıı k erâm etleri zâh ir v e d u ‘â ları m ü stecâb azizler idi.

Y ıld ırım B a y a z ıd zam an ın d a :. Ü lem âd an M e v lâ n â Şem seddîn -i F en â rî v e M e vlâ n û K u tb e d d în -i îz n ik î ve Ş e yh Y â r A lî- y i H o rasâ n î v e Ş eyh C ezerî-i S îrû zî ve fu k a râ d a n Ş eyh K a m id ve Ş e yh F ah re d d în -i M u d u rnî v a r idi. B u n la r kerâm etleri zâhir olm ıs azizler idi.

V e bunun oğlı B a y a z ıd H an z a m a n ında : Ü le m â d an M e v lâ n â Şem sedd în -i F en â rî v a r ^idi. V e M e v lâ n â K u tb e d d în -i İzn ikî v e Ş e yh Y â r A lî- y i Ş irâ zî v e Ş e yh C e ze fî-y i Ş îrâzî ve fu k a râ d a n H a zret-i Ş e yh H a m id v e Ş e y h F ah red d in E fen d i M u d u rn u lı. V e bu n laru n dah i k e râ m etleri zâh ir ve d u 'â la rı m üstecâb azizler idi.

O ğlı S u lta n M ehm ed H a n G a z i za m an ın da : Bu azizlerün bazısı h a y a td a y id i. Ü le m â d a n M e v lâ n â H a y d a r -ı H irev î geldi. V e M e v lâ n â F ah red d în v e S e y y id M eh em m ed -i

V e bun un oğlı S u lta n M eh m ed H an G a z i zam an ın d a : B u zik r etdü güm ü z azizlerün b azısı h a y a td a y id i. Ü le m â d an M e v lâ n â H a y d a r -ı H ire v î geldi. V e M e v lâ n â F ah reddîn

B u h â r î geldi. R û m d a n Ş e yh H a cı B a y r a m v â k i oldı. B u n la r d u 'â la rı m a k b u l azizler idi

ve S e y y id M eh em m ed -ı B u h â r î g e l di. V e M e v lâ n â M eh em m ed -i B e z zazı geldi. V e R û m d an Ş e yh H a cı B a y r a m v â k i olındı. B u n la r d ahi d u 'â la rı m üstecâb v e keram etleri zâh ir azizler idi.

O ğlı S u lta n M u ra d zam an ın d a : B u azizlerür; bazısı h a y a td a y id i. Ü lem âd an M e v lâ n â Şerefed d în -i K ırıro î ve M e v lâ n â H a y re d d în -i K ırım ı g e l di. M e v lâ n â A h m ed G u râ n î geldi M ıs ır v ilâ y etin d en . V e andan ders-i ‘âm edüb geldi. V e hern v iîâ y e t-i R û m d a m u ‘azzez m ü fti old:. F u k a rad an A k Şem seddin v e Ş e y h A b d u rrah îm -i R û m î ve A k - B ıy ık v â k i

V e o ğlı S u lta n M u ra d H a n G a z i z a m an ın da : B u azizlerün d ahi hem bazısı h a y a td a y id i. V e ü lem âd an M e v lâ n â Şerefeddîn -i K ırım î geldi. V e M e v lâ n â A h m ed G a râ n î M ısırd an . V e o l v ilâ y etlerd e ders-i ‘âm edüb geldi. V e A lâ ’î-y i (2106) R û m iy i su a l ve ce v a b d a âciz edûb gelm iş idi. V e dalıı â lim v e lâ z;l (210 7) M e v lâ n â T û s î geldi. V e f a k a râ d a n A k Şem seddin v â k i olındı. V e Ş e yh A k - B ıy ık v â k i olındı. A m â siy y e d e G ü m ü jlü -o ğ lı M e v lâ n â lly a s v â k i olındı. V e K u tb e d d in o ğ lı v â k i olındı. V e ülem âd an H ızır-Ş a h E fen d i v â k i olındı. B u n la r dah i du‘â la n m üstecâb v e k erâm etleri zâh ir o lm ışla r idi (2108).

oldı.

O ğ lı S u lta n M ehm ed H a n G a z i z a m an ın da : B u azizlerün bazısı hay a td a y id i. Ü le m a d an M e v lâ n â H ü sre v v a r idi. V e M e v lâ n â Y eğen m ü ft î- y i zam an oldı. M e v lâ n â M ehm ed Z e y re k v e H ızır B e g Ç eleb i v e H o ca zâde v â k i oldı. F u k a ra d a n Ş e yh A b d ü lla tîf-i M a k d is î v e G ü m ü şli-o ğ lı geldi k i nesli Z eyn î idi. O l Ş e y h H â fîden dür. H a lve tîle rd e n M e v lâ n â A lâ a d d in geldi. D u ‘âsı m a k b u l a ziz lerden idi. V e d ahi b un larun em sâli çokdur. C e m i'isi d u ‘â sı m a k b u l a ziz ler 'idi.

V e S u lta n M u ra d oğlı S u lta n M e h m ed zam an ın d a : B u azizlerün b a zısı h a y a td a y id i. V e M e v lâ n â Y e ğe n zâh ir oldı. V e M e v lâ n â M eh m ed -i H ü sre v î (3109) ve M e v lâ n â M e h m ed Z eyrek v e H o ca zâ d e v e M e v lâ n â S e y y id E fd a le d d in oğlı S e y y id H am îdeddîn ü l-H ü se y n î v â k i oldı. V e d ahi bu n laru n a k ra n la rı R û m d an ço k v â k i oldılar. V e fu k a râ d a n Ş e yh A b d ü lla tîf-i M a k d is î v e H a l vetîlerden M e v lâ n â A lâ a d d in A b d a l v â k i oldı. V e ü lem âd an H ızır B e g Ç eleb i v â k i. B u n la ru n dah i d u 'â la rı m üstecâb v e kerâm etleri zâh ir e l m iş azizler idi.

Nazım Ne devrân oldı devrân-ı Han Mehemmed K im oldı Rûm a hem cân Mehemmed

Ne devrân oldı devr-i Han Mehemmed K im oldı Rûm a hem ol can Mehemmed

A n un e y yâ m -ı d e v leti zam anında

A n u n e y yâ m -ı d e v leti zam anda

Z iy â d e oldı hem edyân -ı M eh em m ed

Z iy â d e m uhkem oldı dîn M eh em m ed

B u A l-i Osm anun ol serveridür

B u R û m kim cüm le kü fre m a‘den idi

B e y â n ı hem yed i u n vân M eh em m ed

Bozufa küîTİ eder îm an M eh em m ed

S ek izin ci okundı B a y a z ıd H an

B u Â I-i Osmanu.-î ol serveridür

Y e d i y e r m a'm u r etdi ân M ehem m ed.

B e y â n ı hem y e d i u n van M ehem m ed Y e d i gök, yed i iklim , yed i hutbe Y c d in ci h u ib cd e ol H a n M eh em m ed ( 21 10).

S u a l : A y d erviş ! B u R û m vilâyetin ü îi dervişlerin i ve ülem âsm ı zikr etdün. Y a H a cı B e k ta ş S u lta n ı niçü n anmadu/2? C e v a b : B u andu ğum azizler Â l- i O sm an v ilâ j'e tin d e o lan lard u r kim andum . B u H a cı B e k ta ş Â i-i O sm an neslinden h iç kim se ile m u sâh abet etm edi. V e andan ö tü ri anm adum . H a cı B e k ta ş kim H o rasan d an k a lk dı, b ir k a rd aşı dah i v a r idi. M enteş derler idi. B ile k a lk d ıla r, geldiler. D o ğ n S ıv a s a geldiler. V e andan B a ba- İly a s a geldiler. V e andan K ır Şehrin." va rd ılar. V e andan K a y s e riy e geldiler. K a y se rid e n k ard aşı M enteş yin e S ıv a s a va rd ı. A n d a eceli m u k ad d er im iş. A n ı şehid etdiler. B u n la ru n kıssa sı çokdur. C em i'isin e ilm ü m yetm işdür. B ilm işem d ü r. H a cı B e k ta ş K a y se rid e n K a r a y o la geldi. Ş im d i m.ezâr-ı şerifi andadur. V e hem bu R û m d a dört ta y fa v a rd u r kim m ü sâ firler içinde a n ılu r; B ir i G a z iy â n -ı R û m , biri A h ıy â n -ı R û m v e biri A b d â lâ n -ı R û m ve biri B a c ıy â n -ı R û m . İm di K a c ı B e k ta ş S u lta n bu n laru n içinden B a c ıy â n -ı Rûm.ı ih tiy a r etdi kim o H a tu n A nadur. A n ı kız edindi. K e şt ü k e ra m etin i ana gösterdi. T eslim etdi. K en d ü A lla h rahm etine vardi. S u a l : B u H a cı B e k ta ş H azretin ün bun ca m ü rid i v e m uh ibbi vardur. B u n la ru n b î'a tla rı ve silsileleri nere den olur?

S u a l : A y d erviş ! B u R û m v ilâ y e tin ü n ülem âsm ı v e fu k a ra sın ı zikr etdün. Y a H a eret-i H a cı B e k d a şı an m ad u ğu n a sebeb n edür deseler. C e v a b : B u an du ğum azizler A l- i O sm an vilâ y e tin d e o lan kişilerdür. Â l- i O sm an n esliyile m ü lâ k a t olm ışlardur. V e illâ b u H a cı B e k d a ş, Â l- i O sm an neslinden kim se y ile m u sâh abet etm edi. O l sebebden anm adum . V e H a cı B e k d a ş, R û m a gelm esinden b e ya n ed eyü m , ne sebebdendür. V e â h ırı dahi noldı, b e y a n edeyüm : B u H a cı B e k d a ş kim H o r a s a n d a n . l-ralkdı, ka rm d aşıy ile bile R û m ' v ilâ y e tin e gelm esine heves etdiler. A n la r doğrı evve l S ıv a z a geldiler. V e ol zam an d a B a b a îly a s gelü b durur idi. B u R û m d a sâk m olm ış idi. Ivîeger anun hevesine ge l m işler idi. V e illâ anun d ahi ta fs i li (2 m ) çokdur. A in m a b u H a cı B e k d a ş k a rm d a şıy ile S ıv a zd a n K a y seriye geldiler. H a cı B e k d a şu n k a n n d a şm u ıı adı M enteş idi. B u M e n teş gerü v ilâ y etlerin e m ü teveccih oldı. H a c; B e k d a ş karın d aşın ı K a y seriden göndürdi. V a rd ı, S ıv a z a çıkdı. A n d a v a n c a k ecel y etişd i (2 11 2 ). M ü te v e ffa (2 11 3 ) oldı. B u n la ru n kıssa sı çokdur. V a lla h i cem i'isin i tev â tü r -i sah îh ilen bilm işem d ür. A m m a bu ta ra fd a H açı. B e k d a ş K a y s e riden K a r a ö y ü g e geldi. Ş im d ik i hînde m ezâr-ı şerîfi andadur. Ve heın dahi b u R û m d a d ö rt ta y fa

i 5.

3°

■T; i

■30

C e v a b : H a cı B e k ta ş, H a tu n A n a y a ısm arlad ı nesi v a r ise. K e n d ü bir m eczub, b u d a la aziz idi. Ş eyh likd en v e m ü rid likd en fâ rig idi. A b d a l M u sa derler idi, bir derviş v a r idi. H a tu n A n a n u n m u h ib b i idi. O l za m a n da şe y h lik ve m iirid lik igen zâh ir degü l idi. Silsileden d ahi fariğle r îdi. H a tu n A n a ol azizün üzerine m ezar etdi. G eld i, b u A b d a l M u sa , bunun üzerinde bir nice gün sâk in oldı. O r han d evri geldi. G a z a la r etdi. S u a l : B u B e k ta ş ıla r eyid ü rler kim Y en içerilerü n b a şın a a k i ta c H acı B e k ta şu n d u r derler. C e v a b : Y a la n d u r ! V e bu b ö rk hod B ile c ü k d e O rhan zam an ın d a zâhir oldı. Y u k a r u b â b d a b eyan edüb dururın. V e illâ B e k ta ş ıla r geym ege sebeb : A b d a l M u sa , O rhan z a m a nında g a z â y a geldi. V e b u Y e n içe rin ün arasın da bile y ü rid i. V e bir Y en içerid en b ir eski börk diledi. Y e n içeri ü sk ü fin i çıkardı. B u n u n b aşın a geydürdi. A b d a l M u sa vilâ y e tin e geldi o l börk bile başın da. S o rd ılar kim : “ B u b a şu n d a k i nedür?,,. O l e y itd i : “ B u n a e lif derler,, dedi. V a l la h i b u n laru n ta cla n n u n h a k ik a ti budur. S u a l : B u H a cı B e k ta şo ğ lı M a h m u d Ç elebi kim o l R e s u l Ç elebin ün o ğlıdur, y a anun m üridlerinden eh l-i ilim den kim se v a r m ıdur? C e v a b : V a rd u r. B en g i ve zan kı, dob a la k v e zo b a la k v e şe}ftânî âdetler b u n lard a çokdur. V e bu h a lk b il m ezler anı şejrtânî m id ü r v e y â rahm ânî m idür. V e her kim se k im H a cı B e k ta ş , Â l- i O sm an dan kim se ile m u sâ h a b et etdi der ise yalan d u r, şö y le bilesiz. N a z im Ö m ür bin y ıld u r aldanm a zinhar

B u cihan p ü r-fitn e v e çarh gaddar

va rd u r k im an ılu r m ü sâ firler ve s e y y a h ls r ara sın d a : B ir i G a z iy â n -ı R û m v e b iri A h ıy â n -ı R û m ve biri A b d â lâ n -ı R û m v e b iri B a c ıy â n -ı Rûm . İm d i H a cı B e k d a ş H azreti b u n laru n içinde B a c ıy â n -ı R û m i ih tiy a r etdi kim an a H a tu n A n a derler idi. G eldi; anı k ız edindi. V e k e şf ü kerâ m â tın ı a n a teslim etdi. A.ndan sonra o l arad an A lla h ra h m etine vard ı. S u a l ; Y a b u B e k d a şıla r eyidü rler k im b u Y en içerin ü n b aşın d ağı tac B e k d a şıla rd a n d u r derler. C e v a b ; V a lla h i y a la n d u r. B u söz k im B e k d a şıla rd a n dedükjeri b u ak b ö rk hod O rhan G a z i zam an ın da B ilec ü k d e zâh ir oldı. Y u k a r u b âbla rd a hod anı b e ya n edüb dururın. V e illâ bu B e k d a şıla ru n a k börk geym esin e sebeb : A n la ru n b ir şey h leri v a r idi. A n a A b d a l M u s a d er ler idi. 0 1 A b d a l M u s a sebeb olm ış idi. M eğer o l bir gün gazâ nİ3T''etine gelm iş. Sefere bile gitm iş. B u Y en içe rile r ilen bir niçe zam a n y o l daş olm ış. M eğer b ir gün Y e n iç e ri lerden b ir eski b ö rk dilem iş. B u n la r dah i b ir eski b ö rk verm işler. B u A b d a l M u s a o lan derviş dah i bu Y e n içe ri bö rk in i b aşın a geym iş. S e feri b un larun ile bile seferlem iş. Â h ır ü l-e m ir A b d a l M u s a seferden dön icek gerü v ilâ y etlerin e varm ış. 01, Y en içerid en geyd ü g i b ö rk ile b i le va rm ış. E y itm iş kim : “ Ü ş de ben ga ziler tacın g e y ü b geldüm ,, deyü h a y li tefâ h ü r dah i eylem iş. O l h alk bun a so rm ışlar kim : “ B u n u n adı nedür? B u n a ne derler,, dem işler. B u dah i a n lara ce va b b ö y le verm iş kim : “ B u n a b ü k m e elif ta c derler,, dem iş. İm di (2 114 ) bu B e k d a şıla run tacın u n h a k ik a tin i b e ya n etdüm . V e a slı b u vech iled ü r V a liâ h ü a le m .

K a ç a n m ağrur olur â k il fen aya

Ö m ür y e l bigid ü r aldanm a zin har

D om ar dürildi tam am o!dı defter

(2 1 1 5 )

cih an

p ü r-fitn ed ü r (2 116 )

çarh

gaddar

G ü le r ( 2 ii7 ) § îv e s i çok y a la n c ı. d evrân

E c e l y e li .eser, k e y m ihribandur B o zu b san ular hem eder asfâr

S afâsı çok hiîe p ü r-cev r ü m ekkâr

N e m üşkil devre kaldu n A şık î sen

K a ç a n m ağrur olur âkil fen âya D om ar dürile v e y a z ıla d efter

G e ç e r gün le§keri g a ziy i basar.

E c e l y e li eser k e y m ihribandur B u lu r sanularun öm redür asgar (2 118 ) Â şık î et n asihat kendözüne K i sensin âlem içre kem v e k em ter M en â k ıb y â te v â rih yâzdu ğum dan . B u han lar y â v e zirle r anduğum dan M u râd u m ib ret alm akd ur cihandan İlâ h î erm e aklu m ı bu gam dan K î gönlüm akl, cânum ib ret alsun

N e b iter bu ibretsü z olduğum dan (2 119 ) G erekd ü r âkile ib ret ve. hikm et M a ‘ânî anla sen bu um duğum dan . M eh em m ed H a n oğlı B a y a z ıd H an D e ye m gazalarım bildügüm den İlâ h î A l-i Osm an neslini H a k K ıla la r tâ k ıy a m e t §âh-ı m u tla k D e ye n le r bu d u ‘â hakkın d a âm în E d e her korkud an H a k anı em în (2120 ).

159 uncu B â b (*)

İstan b u l basm ası

G iese basm ası

B u Â l- i O sm an un ‘A te b e -i ‘ Ü lyâsında O la n V ezirletü n A d la tıy ile Âsârlarm B eya n Eder.

B â b A n t B ey a n E d er k im B u Â l- i O sm an un 'A te b e -i Â liyelerin d e O lan V ezirlerün (2 1 2 1 ) A dların ı V e Â sârlârım (2 12 2 ) B ey a n Eder.

E v v e l H a y re d d in P a ş a : K im o l B ile c ü k k a d ısıy id i. Â h ır İzn ik ka d ısı oldı. G a z i H ü n k â r k a rd aşı S ü le y m an P a ş a d a n sonra R u m Eline- geçdügi v a k tm H a y re d d in i k a d ı-a sk er edin di. A ld ı, R u m E lin e bile gitdi. Â h ır H a y re d d in P a ş a dediler. A n u n üç oğlı k a ld ı : B ir i A li P a ş a ve biri İ b rahim P a ş a v e b iri îly a s P a ş a . A li

E v v e l H a y re d d in P a ş a : K im o l O r han zam an ın d a B ile c ü k k a d ısıy id i. V e hem A k . Y a y a y ı O rhan G a z i an a yazd u rm ış idi. O l zam an d a y a y a lığa y a z ılm a ğ içü n e yü peşkeşler, a t gib i v e k a tır gibi, v erü rler idi. B iz i y a y a lığ a y a zu n derler idi. B u H a y re d d in P a ş a dedügüm .üz İzn ik k a d ısı oldı. V e G a z i H ü n d k âru n k a -

( * ) B u bâb, İstan bu l v e G iese basım larınd a birbirind en çok fa rk lı olduğu için ik isin i de karşılıklı olarak aynen veriyorum .

rın daşı S ü le y m a n P a ş a k im A lla h Paşa, B ayazıd H ana kadı-asker old akm ak, v e dı. Vezir dahi oidı. Anun âsârı ak h a fta n a k ızıl düğm e şimdiki kadılar resim alurlar, amin bünyâdıdur.

nesline zevvakhk

hem

Â l-i

anun

Osman

iğvâsıdur.

Âhır Bursada bir imaret yapdı. Ve anun oğlı İbrahim P aşa âsârı dahi İznikde bir zaviye yapdı.

Â sâ r-ı M e v lâ n â R ü ste m : O l G azi H ü n k â ra k a d ı-a sk er o lm ış idi. V e hem vezârete k a rışu r idi. B u Â l- i O sm an kap u sın d a esirden geçid lik a lm a k anun b ü n yâd ıd u r. V e hem eski a k ça ile b a za r olm .am ak anun iğvâsıd u r. V e hem eski a k ç a y ı g a y rı ik lim e iletm em ek anun sebebidür. V e B u rs a d a o l dah i b ir z â v iy e y a p d ı B ın a r B a şın d a . Sual ; B u M evlânâ Rüstem ne kişi-

dür kim bu Â l-i Osmanun kapusında bunun gibi bid‘atlar ihdâs eder? Cevab : V ilâ ye t-i Karam andan gel miş bir kişiyidi. T â o gelinceye de ğin bu vilâyetde müzevir y o k idi.

V e bu vilâyete tezvir tohumm ol ekdi. B âb. —

Anı beyan

eder kim

M evlân â Rüstemün bir oğlı var» idi. M evlânâ

Rüstem oğlmun

ömrini

yüz yıl tahmin etdi. Örnrinün her gü30

nine yüz fiîöri hesab etdi. Kodı, gitdi. Kendü öldükden sonra oğiı anı harcana. A ta kim öldi, mal oğlına değdi. Âhır oğlı dahi atası öldükden sonra yedi yıl diri oldı. O l yedi y ı-

1un içinde bozahânede kebab çeviri ci oidı. Âhır Bursa hisarında E ski H am am un külhanında öldi. A tasınun bir kulı var idi. Firiz derler idi.

Kefenini ol sardı. Atasınun türbe sinde kodı. Sual : Bunca meblağı neye verdi kim böyle tez harcandı? Cevab : Bir kişi bir tazı getürmiş. Y ü z filöri ve bin akçalık bir at ver-

miş ve bir haftan vermiş. Bursada, Yıldıîîm

imâretinün

yöresinde

İl

rahm etine v â s ıl o lıca k andan so n ra vard ı. G a z i H ü n k â r R u m E lin e geçm ege n iy y e t etdi. H a y red d in i k a d ı-a sker edindi. A n ı aldı. R u m E li ne bile gitdi. V e b u Y en içe rile ri ol zam an d a H a y re d d in o ü n yâd etdi (2 12 3 ). V e an d an (2124) sonra v a ru ra k k a d ı-a sk erlik d e n vezir oldı. B u kez (2 12 5) ve zir o lıcak adına H a yred d in P a ş a dediler kim d â yım p ad işa h ı iıay ra delâlet eder idi. F u k a râ y a ve a ğ n iy â y a v e eiıl-i ilm e O sm an kap u sın d a teşrifi o l b ü n yâd etdi. Â h ır İzn ikde bu H ayred d in P a şa dah i b ir im aret v e b ir câ m i y a p durdı. V e an dan sonra A lla h ra h m etine v â s ıl oldı. V e kendüden so n ra ü ç o ğlı k a ld ı : B ir i A li P a ş a v e biri İb rah im P a ş a ve biri İly a s P a şa. B u A li P a ş a , B a y a z ıd H ü n d k âra k a d ı-a sk er oldı. A n d a n vezir d a hi oldı. Â sâ rıd u r a k (2126) k a fta n a kızıl düğm e d ak m a k . Ş im d ik i k a d ıla r k im resim a lu rla r, anun bünj'âd ıd u r. T a fs ilin (2 12 7) anun y u k aru b â b d a dem iş idünı. V e hem o l dah i B u rs a d a b ir im âret yap dı. 0 1 d ahi A lla h rahm etine v â s ıl oldı. V e hem A li P a ş a , E m îr S ü leym an a d ahî vezir olmı.5 idi. V e karın d aşı İbrah im P a ş a , S u lta n M ehm ed A m â siy y e d e Üe o lu r iken k a d ı-a sk er o ld ıyid i. V e an dan sonra B u r s a y a gelicek ve zir oldı. V e hem ol dahi k arın d aşı v e a ta sı ka n u n i üzerine y ü rü d i. A n d a n sonra hem M u rad a dahi ve zir oldı. O l d a h i İzn ikde b ir im âret yap d ı. A lla h rahm etine v â sıl (2128) oldı. D a h i anun oğlı H a lil P a şa , S u lta n M u ra d a k a d ı-a sk er oldı. V e andan sonra hem ve zir o ldı. S u lta n M u ra d H a n G a z i oğlı S u lta n M eh m ed H a n G a z iy e d a h i vezir oldı. O l dah i â h ır îzn ik d e bir

A sla n B a ğ ı derler bir bağı v a r idi. im âret y ap d u rd ı. V e B u rsad a , E m îr M eğer bun a eyitm işler ; “ O bağda S eyyid d e b ir m üsâfirh ân e y ap d u rbir d a v sa n v a r,, dem işler. B u ta z ıy ı dı. V e âhır m azlu m şehid oldı. A l alm ış. O l b a ğ a varm ış. Y a n ın ca v a - lah rahm etine v â s ıl oldı. V e hem ranlara_ e yitm iş kim : ‘‘H er k im o bunun ik i o ğla n la rı k a d ı-a sk er old a vsa m çık a ru r ise ona y ü z filö ri . d ıla r k im biri S ü le y m a n Ç eleb i ve vereyin,, dem iş. D a v ş a n ı h ab ar ve- biri İbrah im C elebi. ven kişi çık a rı verm iş. V e o l ta zıy a d a vşa m gösterm iş. T a z ı d â vşa n a varm am ış. V e b u ta z ıy ı k ılıç ile ç a l m ış. İk i p ara eylem iş. V e o l kişiy e y ü z filö ri verm iş. V e bu h ik â y e t k-im derem, o l kefen saran F irizd en işitdüm . V a llâ h i ziyâ d e dem edüm . B ir kim senü n k im bun a m ü n âsib bir nice e f‘â li ola, anun harcın a filö ri m i yeter? Nazım Oğul bedbah t ola b î-sa ‘âdet Ona m al kom ak oldı zişt âdet K ir a anı h are ede fisk a fücura Y e y e hız c^lan y â k ah be a v ra t H a vâ y ile, h eb âyile dun ışdun G idersin sana yoldaş âh ü zillet Y e d ü r m alı, hare et H a k yolm a K i budur h âki k alan öm r ü devlet.

Â sâ r-ı H a san P a ş a : B u rs a d a bir kârban& aray yap d ı. N ısfın ı M ed în e-i R e sû le v a k f etdi. V e n ısfm evlâd ın a kqdı. E v lâ d ı fa k îr oldı. S a td ı.’ M eh m ed A ğ a aldı. V e n ısfı M ed în eye sarf olm ur.

Â sâ r-ı H a şan P a ş a : B u rsa d a bir ■ k â rb a n sa ra y y a p d ı. V e hâsılınun y aru sın M e d în e -i R e sû lü n fa k irle rine v a k f etdi. 30

Â sâ r-ı B a y a z ıd P a ş a : A m â siy y e d e bir im âret yap d ı. V e B u rsa d a bir m edrese yap d ı.

Â sâ r-ı B a y a z ıd P a ş a : A m â siy y ed e bir im âret yap d ı. B u rsa d a bir m edrese yap d ı. A lla h rahm etine v â s ıl oldı. , .

Â s â r-ı H a cı H a lil P a ş a : T a in a cd a bir z â v iy e y a p d ı. V e G ü m ü şd e b ir m edrese yap d ı.

Â sâ r-ı H a cı H a lil P a ş a ■ : T a m a cd a bir zâ v iy e yap d ı. V e G üm işde bir m edrese yap d ı. O l dah i A lla h ra h m etine v â s ıl oldi

Â sâ r-ı K a r a c a P a ş a : Y e n i Şehirde bir z â v iy e y a p d ı.

Â sâ r-ı K a ra c a P a ş a : Y e n i Şehir nevâh isin d e bir z â v iy e yap d ı.

: M

Â sâ r-ı H a cı iv a z P a ş a : Â l- i O sm an kap u sın d a, p aşa lard a çin iler ile ş ö len anundur. V e hem g a y rı ik lim den sâ h ib -i hünerleri ol getürm işdür. V e K a z O v a d a b ir m edrese y a p dı. V e B u rsa d a yap d ı. V e cü m le-i va k fın d a n M e k k e tu llâh u n fa k irle ri ne v e M edînenü n fak irlerin e akça ta y in etdi. H er y ıl a n lara verürler.

Â sâ r-ı H a cı iv a z P a ş a : Â l- i O sm an k ap u sın d a p aşa la r siniler ilen şö len çekm eği andan öğrendiler (2129). V e hem d a h i g a y rı iklim d en ehl-i hünerler v e u s ta d la n e v v e l R ü m a ol getürm işdü r. V e hem K a z O v a d a bir m edrese ve bir z a v iy e yap d u rd ı. V e B u rs a d a b ir m escid ve bir medrese y ap d u rd ı. V-e cü m le evk a fın d a n M e k k e tu llâh u n fu k a ra sın a m eblağ, a k ça ta y in etdi. V e her y ıld a gö'ndürürler.

Â sâ r-ı M eh m ed A ğ a : O sm an cu k d a bir im aret yap d ı.

Â sâ r-ı M ehm ed A ğ a : O sm an cu k d a b ir im âret yap d ı.

Â sâ r-ı F a z lu lla h P a ş a : E drenede bir d â r ü s-siy âd e y a p d ı seyyid lere m ahsus.

Â sâ r-ı F a z lu lla h P a ş a ; Edrenede bir d âr ü s-siy âd e yap d ı. H em an seyyid lere m ahsusdur.

Â sâ r-ı K u la Şahın ; F ilib ed e im âret ve b ir m edrese yap dı.

bir

Â sâ r-ı S aru ca P a ş a : G elib o lıd a bir im âret yap d ı. S ilifk e d e b ir cum 'am escidi yap d ı.

Â sâ r-ı S a ru ca P a ş a ; G elib o lıd a bir im âret yap du rdı.

Â sâ r-ı îs h a k P a ş a : în egö ld e bir im âret ve bir m edrese y a p d ı

Â sâ r-ı m âret b u ld a cu m ‘a

İsh a k P a ş a : în egö ld e bir ive bir m edrese yap d ı. Istanb ir m escid v e Selenikde bir m escidi yap d ı.

Â sâ r-ı K u la Şahın : F ilib ed e bir im âret v e bir m edrese yap d ı.

Â sâ r-ı D u d ım a z a k o ğ lı K a sım P a ş a : Edrenede b ir sofıh ân e yap d ı. V e K a ra H isa rd a bir cu m ‘a m escidi y a p dı. Â sâ r-ı H a lil P a ş a : İzn ikde b ir z a v iy e yapdı.

Â sâ r-ı D u tu rm ezik o ğh (2130) K a sim P a ş a : Edrenede bir sofıhâne v e K a ra H isa rd a bir cu m 'a m escidi yap d ı.

Â sâ r-ı Z ağanos P a ş a : b ir im âret yap d ı.

B a lık e s ird e

Â sâ r-ı Zağanoz P a ş a : B a lık esird e bîr im âret v e bir m edrese yap d ı.

Â sâ r-ı K e m a l P a ş a : Ista n b u ld a ö li-

Â sâ r-ı K e m a l P a ş a : Ista n b u ld a ö-

cek üstine b ir ku b b e yap d ıla r.

lice k üstin e b ir ku bbe yap d ıla r.

Â sâ r-ı V eliy e d d in oğh A h m ed P a ş a : M a h b u b la ru n ah gö zi v c k a şı ve züU i ve .benleri d e yü gitdi.

Â sâ r-ı V eliy e d d in o ğh A h m e d P a ş a ; M a h b u b la ru n gözlerini v e k a şların ı v e zü lü flerin i v e h âllerin i v e berile rin i (2 13 1) m edh ede geldi v e anun ile gitdi.

Â sâ r-ı M u s ta fa P a ş a ; E rm en i B a z a n n d a b ir im â ret v e b ir m edrese v e b ir cu m ‘a m escidi yap d ı.

Â ş â r-ı M u s ta fa P a ş a : E rm en i B a zarın da b ir im âret y ap d u rd ı. Â hır, b ü h ta n ile şehid oldı. Â s â r-ı G e d ü k A h m e d P a ş a : K a r a H isa rd a b ir im â ret v e b ir m edrese yap d ı. Â h ır p ad işa h a san duğı kend ü b aşın a geldi.

Â sâ r-î M a h m u d P a ş a : Ista n b u ld a bir, im âret ve bir m edrese v e bir cu m ‘a m escidi yap d ı. V e H a s K ö y de bir m edrese y a p d ı V e S o fy a d a b ir cu m 'a m escid i y a p d ı. V e cü m le -i v a k fın d a n M e d în t-i R e sû lü n fa k ir lerine y ıld a bin filö ri ta y in et di. V e hem M e d în e -i R esûlde, R e s û lu lla h sa lla llâ h u ‘a ley h i v e sellem ün rûhıy igü n her günde b ir h a tim o ku n m a k ta y in eyledi.

Â sâ r-ı M a h m u d P a ş a : Ista n b u ld a b ir im â ret v e y an m d a b ir m edrese y a p d ı. B ir h a m a m v e b ir â lî k â ru b a n sa ra y y a p d ı (2 13 2 ). V e S o fy a d a b ir câ m i yap d ı. V e B u r s a d a bir â lî k â ru b a n sa ra y d a y a p d u rd ı(2 133). V e cüm le e v k a fın d a n M e d în e -i R e sû lü n fak irlerin e v e âlim lerin e ve b e v v â b la rın a v e sırâ cla n n a her y ı l d a bin b ir filö ri ta y in eyledi. V e her y ıld a göndürürler. V a ru r, y e tişür. V e hem M e d în e -i R esû ld e, R e s û lu lla h rû h ıy içü n her gü n bir h a tim okınur.

Â s a r - ı M e sih P a ş a : G elib o lıd a b ir cu m ‘a m escidi yap d ı.

Â sâ r-ı M e sih P a ş a : G e lib o lıd a bir cu m ‘a m escidi yap d ı.

Â sâ r-ı F â ik P a ş a : N iy y e t etdi.

Â sâ r-ı F â y ık P a ş a : N iy y etd e d ü r.

Â s â r-ı N işa n cı İbrah im ; Edrenede b ir m edrese yap d ı.

Â s â r-ı N işa n cı İbrah im : E drenede b ir m edrese yap d ı.

Â sâ r-ı M eh m ed : Â l- i O sm an k a p u sm d a o l vezir o lın ca y a değin ‘atebe-i ‘ü iy â y a gelen ü lem â ve fu k a ra y a pad işah d an teş rîf-i sad ak a -o lu r idi. K i m ine so f v e kim in e çu k a v e kim in e a k ça verü rler idi. H em an k im R u m M eh m ed geldi, ve zir oldı, bu sad ak a

Â sâ r-ı R u m M eh m ed : Â l- i O sm anun kap u sm d a tâ o l v e z ir o lın ca y a değin teşrîfü n bazısın o l kesdürdi. Ü sk ü d a rd a b ir im â ret v e b ir m edre se yap d u rd ı. V e âh ır g a y n vezirlere san d u ğı kendü b aşın a geldi.

kesildi. M en n â ‘ li 1-h a y r oldı. A h ır it gib i boğdılar. A sıl m en âkıbın İs ta n b u l b ab ın d a d e yü b dururın. V e âhır Ü sk ü d a rd a b ir in iâret v e bir m edrese yap d ı, gitdi. Â sâ r-ı H a k îm Y a ‘ku b : C em i' v ilâ y e t-i O sm an da işid ilm ed ü k ve görü lm ed ü k b id 'a tla n ol gösterdi. V e hem zam â n -ı e vveld e Y a h u d ile r t a y fasın a p ad işah u n m asâtih in verm ez. 1er id i k im b u la r m ü fsid ta y fa d u r derler idi. K a k ım Y a 'k u b k im vezir oldı, ne k a d a r Y a h u d in ü n açı ve d evletsü zi v a r ise p ad işa h u n işine k a rışd ılar. V e hem ‘âm iller o l g e l m eyin ce a sılm ad ılar.

Â sâ r-ı H a k îm Y a 'k u b : C e m î'i v ilâ y e t-i O sm an d a işid ilm ed ü k v e g ö rü lm ed ü k b id ‘a tla n o l ihdâs etd ü rdi (2 13 4 ). V e a n u n zam am n a degirt p adişahun. iş lerin Y a h u d ile r t a y fa s ı n a hiç verm ezler idi. Z îrâ k im b u n la r (2 13 5 ) m ü fsid lerd ü r derler idi. Ç ü n k im bu H a k îm Y a ‘k u b kim h e m an v e z ir oldı, ne k a d a r k im aç Y a h u d i v a r ise p ad işah u n işlerine k a rışd ıla r H a k îm Y a ‘ku b sebebiyile. L A T İ F E : H â k îm Y a 'k u b b ir gün. cu m ‘a m escidine varm ış. İsta n b u l Y a h u d ile ri g a y e t m e lü l olm ışlar.

Â sâ r-ı S in an P a ş a : Â z l o ld u ğ ı v a k tin yin e ilm e teveccü h etdi.

Â sâ r-ı Sina'n P a ş a ; V ezirlik d en a z l olduğı valrtm gene ilm e teveccüh, etdi.

Â sâ r-ı M a ğ n isa Ç eleb isi : İsta n b u l’ da bir raescid yap d ı.

Â s â r - ı M a 'n isa Ç eleb isi : Is ta n b u ld a b ir m escid yap d ı. V e S a ru h a n E lin d e bir k a s a b a y a su getürdi.

Â sâ r-ı N işa n cı P a ş a ; K im ol n esli büh tân dur. A lla h u n k u lla n n u n m a lın a v e kan ın a ve ırzına ta m a ‘ etm iş idi. V e her ne k a d a r k im p ad işa k u n v ilâ y etin d e şer‘-i M u h am m ed îy id i v e v a k ıf id i v e m ü lk idi, csm i'isin i bozdı. H â sılla rın p ad işah u n h âzin e sine getürdi. D e d i k im : “ B u m ü lk ve bu v a k ıfla r m ensuhdur,, dedi. F â k îr -sordurj k i : “ B u m ü lk ler ve bu v a k ıfla r kiıiı vard u r, H a zret-i M u h a m m ed S,siiallâh u ‘aley h i v e scîîem ün şer‘i üaerine olm ışdur. Â y e t-i R a b â n î ve n ass-ı q â tı‘ ile olnıışdur. Şim di' neden nesh olındı? H a zret-i M u h a m m sd h âtera ü l-en b iy âd 'jr. B ir p ayga m b er d a lıı gel-

Â sâ r-ı N işa n cı P a ş a r Kim- o l n esli bühtândur. A lla h u n k u lla n n u n m a lın a ve kan ın a ve ırzına ta m a ‘ e t m iş idi. V e her k an d a k im m ühm el v e n âm eşrû' isler v a r ise anun ih d â Eidur. V e v ilâ y e t-i O sm an d a ne k a d ar kim şer‘-i M u h am m ed îy ilen olm ış e v k a fla r ve em lâkler v a r ise cem i'isin i bozdi. D a h i h â s ılla n n t p ad işah u n hâzinesine getürd i. Ve kendüden (2136) sorub teftiş edene (2 13 7 ) eyitd i k im : “ B u n la r m e n suh o M ı,, dedi. V e ba'zın ı tım ar verdi. F a k îr b ir gün va ru m . K e n düden .(2138) s u a l etdüm ; “ Ş e r‘-î M u h am m ed îy ile o lan m ü lk .e v k a f la r neden menjîuh. o lu r,,, dedüns. E -

jn edi. G elm ez dahi. Y a m ensuh n e y itd ü m k im : "H a zre t-i Re,sûl M u den dersin,, dedüm . F a k ire dedi ham m ed M u s ta fâ k im hâtem ü l-en k im : “ Senün de nen a ld ıla r kim bibiyâd u r,, dedüm . " V e bir g a y rı p e y 2e bım'on gib i su a l edersin? B u s u gam ber d ahi gelm edi k im şer'ini a ld en v a z gel,, dedi. O sm an G azin ü n m ensuh ede,, dedüm . F a k ire ceva b ı s a m a n ın d a ve rilm iş yerler v a r idi hem an b u o ld ı kim , eyid ü r kim ; re 'â y â n u n elinde. T a s a rr u f ede g e l "S en ü n de nen a ld ıla r k im bunun m iş idi. E b en ‘an cedd su erlerine gib i s u a l edersin,, dedi. B u dah i hem h izm et ede gelm işler idi. B u n işan cı Ista n b u ld a b ir (2139) cu m 'a m esci o l ka n u n i bozdı. T e k ra r bu n lard an di y a p d ı h atu n ı A lâ iy y e begi kızı d a p u aldı. Z iy â d e m eb lağ verene m a lıyile . V e ö ld ü gi v a k tin başsuz verd i. N ice fakîrlerü/î yercü gezi e lin defn etdiler. den gitdi. Â h ır Ista n b u ld a, hatun ı, A lâ iy y e beginün kızı a k ça sıy ü e bir cu m 'a m escidi y a p d ı. ■ Â s â r-ı Cezerî K a s ım P a ş a : Istan b u ld a b ir m escid ve bir m u 'a llim h â n e y a p d ı. Edrenede cu m 'a m escidi ve B u rs a d a b ir m edrese v e A y d ın cu k d a bir m escid y a p d ı. V e K e fede. b ir cu m 'a m escidi v e b ir D u m a n d a cu m 'a m escidi, v e b ir cu m 'a . m e scid i y e b ir im aret S ilifk e d e y a p d ı. V e G ed iz su ym d a bir â lî köp ri y a p d ı.

Â sâ r-ı Cezerî K a s ım P a ş a : Istan b u ld a b ir m escid v e b ir m u 'a llim hân e y a p d ı. E dren ede b ir cu m 'a m escidi v e B u rs a d a bir m edrese y a p d ı (2140). V e Ç erkeş v ilâ y e tin de, D a m a n d a b ir m escid yap d u rd ı (2 14 1 ). V e T a rh a n yan ın d a bir cu m 'a m escidi y ap d u rd ı.

Â s â r-ı D a v u d P a ş a : Ista n b u ld a bir m escid v e bir m edrese y a p d ı. V e hem . su getürd i (2142).

Â sâ r-ı D a v u d P a g a ; Ista n b u ld a bir im aret ve b ir u lu câ m i y a p d ı önine (2 14 3 ). B ir la tif su (2144) d a h i ge türdi.

2.S

Â sâ r-ı H ızır A ğ a oğlı M eh m ed P a ş a ; A m â s iy y e d e b ir im â ret yap d ı. Â s â r - ı 'F e n â rî oğlı N iy y e td e gitdi. .

A h m ed P a ş a :

Â s â r - ı H a lil P a ş a : Ista n b u ld a b ir c u m 'a m escidi v e b ir m edrese y a p <iı. V e Izn ikde b iî cu m 'a m escidi y a p d ı. Â s â r-ı A li P a ş a ; Ista n b u ld a bir c u m 'a m escidi v e bir m edrese ve bir

Â sâ r-ı F en â rî o ğlı A h m ed P a ş a : O l dah i n iyyetd ed ü r. E h l-i vü zerâd an bu zam a n a değin b u n lar v â k i oldı.

im âret yap d ı. S u getürdi. E y ü çe ş m eler akıtd ı. Â s â r-ı Y a 'k u b P a ş a : A m â s iy y e d e şeyh in ü n üzerine b ir so fıh ân e yap d ı. Â sâ r-ı İsken der P a ş a : Ista n b u ld a bir m escid y a p d ı. V e G a la ta d a b ir te k y e y a p d ı.

Â s â r-ı D e rv iş M u s ta fa P a ş a : Istan b u ld a b ir m escid v e b ir m edrese v e b ir h am am y a p d ı. V e su d ahi g e tü r di. V e b ir so fıh ân e yap d ı. Â sâ r-ı H erseko ğh A h m ed P aşa : D ild e b ir im âret ve bir cu m ‘a m es cid i y a p d ı. V e su dahî getürdi.

N a z ım K a n j bu n lar kim suret bağlam ışdu r B u la rd a n n ice gü lüb ağlam ışdur

K a n ı bu n lar k i suret bağlam ışdı B u la rd a n n içe gülen ağlam ışdı

B u n la r m ü lki kendünün sanurdı

B u la r m ü lk kendünün oldı (214 5 ) sanurdı

Y a la n h ayâle gönül bağlam ışdu r

Y a la n h a y âle gönül bağlam ışdı

B u la r gitdi h a y â li zinde kaldı

B u la r gitd i h a y âli bunda (2146) kaldı

B u h a y a l n ice can lar dağlam ışdur

B u h a y al n içe can lar dağlam ışdı

A şık î bu m en âkıb ı k i y azd ım N ice ler bunâ ta rih bağlam ışdur.

Â şık î bu m en âkıb ı k i yazdu n N içe ler buna ta rih bağlam ışdı.

S u a l : A y derviş ! B u Â l- i O sm an â lî m edreseler v e â lî im aretler k im y a p d ı, in u ra d la rı v ilâ y e t m a 'm û r o lm a k m ıd u r v e y â ahret m a ‘m ûr etm ek m idür? C e v a b : A h re t im aretin m .a'm ur etm ekdür. V e hem vezirlerü n im âretlerinden a n la şıla n old u r k i bu n laru n dah i n iy y e tle ri p ad işa h n iyy e tine tâ b i olur. V e bu im âretlerde n iyy e tle rü n eseri gâh görinür, gâh 'g e rinm ez. Sebeb n edür der isen ; C e v a b : B u su a l k im etdün, bunun h a y rın a v e şerrine ü lem â ile fuk a râ sebebdür. A n u n içü n k im vezirler ü le m â y a ve fu k a râ y a tâbilerdür. îm d i bu Â l- i O sm an hod b ir ta y fa d u r k im b un larun kerâm.etleri zâhirdür. V e b u p a d işa h la rd a n her ne k im o lsa bu vezirlerde zu h u r bulur. V e bu 'v ezirle r k im bu n laru n ya n ın d a olur, bu n laru n m ahrem leridür. V e bu vezirlerü n d a h i kendülere m ahrem birer k e th ü d â la n va rd u r. B u keth ü d â la r ü le m âd an v e fu k a râ d a n v e a v â m d a n ve cu h âld en kim seler ile m u sâ h a b et ederler. V e her ne k im işid ü rler v e bilürler, gelürler, bunlara ta k rîr ederler. V e b u k e th ü d â la r b a zı b â tılı h a k san u rlar. G elü rler, p a ş a la ra h a b ar verü rler. A n u n üzerine m u sir o lu rla r, giderler. İm d i bu se-

bebden âlem de nizam m u k arrer olm az. V e bu Â l- i O sm an un im âreÜ erinün g a v g a sı eksü k olm az. İm d i b u im aretleri y a p a n u n m u rad ı ahretde h ayırd u r. V e bu n iy y e t üzerine bir em in k iş iy e te v liy e t verü r. O l dahi v a ru r, kend ü m u rad m eder. G e le n m ü sâ firü n bazısm a ta 'a m verü r v e bazısın a verm ez. V e bazısını dahi kon durm azlar. B ü h ta n la rı b u k im : “ E h l-i m ansıbsın,, derler. V e y a h u d : “ B u şehirde b ir g a y rı im arete kon m ışsın,, derler. E lh â sıl bu h ü d d am la r b u n i kon durm az. İm d i b ö y le ö lıca k erb â b -ı h ayru n h a yrın a m ân i o lm ış o lu rla r. E lh â s ıl gâh b u h a la v e zirler m u tta li' olur, p ad işa h em riyile eh l-i ilim den bir m ü fe ttiş göndürürler k im b u va ra, e rb â b -ı h a y ru n h a yrın ı yerine k o y a . O d ahi v a ru b m ü sâ firü n ta'am ın d a n keser, o ca ğı k ü lin satar, im âretü n ekm eğin kü çü ld ü r. V e hü d d am laru n n a fa k a sın keser. D a h i re 'â y â d a n z iy â d e nesne alur. A k ç a la r arturur, getürür, padişahur? hâzinesine k o y a r. P a d işa h la r kim b u h a y ra tı etm işlerdür, ahret içün etm işlerdür. Nazım G arezsüz söyîeyen ier H a k kelâm ın

Kimiler v a r anun alm az selâm ın

A d ı câhil olur yâh u d günahkâr

S özi hak sö yled igiyçü n tam âm ın

M ü z e v v ir olsa dinlerler sözin.’

E d erler yâ kad ı y a halk im âm ın

Ü m iddür .H an B a y a z ıd eyyam ın da

B u la hem bu âlem şer‘ün nizâm ın

A sık ı et beyan erbâb-ı h ayrı

K i vereler m üsâfirün la'âm ın .

İm d i a y . a z i z le r ! B u Â l- i O sm an kim vard u r, bu n laru n k ılıçla rı s e y f-i islâm d ur. İm di a y azizler ! B u n la ru n gibi p ad işah u n vezirlerinde g a y re tu lla h gerekdür kim bu n laru n h a y rı ez‘â f-ı m u z â 'a f ola. V e hem bu vezirlerün y a n la rın a gelen â lim ler v e y â fak îrlerd ü r. D ü n y a garazın söylerler. V e ahret sözin dah i söyleseler m u rad ı d ü n y a izh âr etm ekdür. İm d i b u p a şa la r dah i b izü m bunun gibi h alu m u zı görürler, dah i eyid ü r1er kim ; “ Y a bizüm ile b un larun fa rk ı nedür?,,. V e a y azizler ! B u bçy a n ı kirn ben size eyidü rin , kend ü h a lu m d a n h ab ar verürin. '

Nazım

P a şa la r kam u kum aş y â filöri V e ger m.ahbub durur cârıya, K a p u c ıla r gelen elin gözedür Â şık î arm ağanı bil du'âdur

1 oğlan

' G özed ü rler 'k a ç a n ere o biri

H em andem b iter anu.»2 m ahfî seyri B u la şa ellerine dünya kiri E re cüm le cihana du‘â n ü n .

' 1’fiO ncı ■ B â b B â b : B u Â l- i O sm anun ‘A te b e -i ‘Â lîlerin d e O.tuz A ltı Vezir. V â k i O hndı. E v v e li G a z i H ü n k â rd an kim anun m ezâr-ı şerifi B u rsa d a , K a p lu c a da m edfundur, tâ bu S u lta n B a y a z ıd H a n G a z iy e gelince ve bu han larun k a d ı-a sk erleri y ig irm i dört oldılar. V e hem o l zam an d an bu zam an a

gelinceye değin. V e illâ bu H ayred d in P a şa lu d a n a ltı k a d ı-a sk er oldılar. V e bu a ltı kad ı-a sk eriin dördi ve zir oldı. V e g a y n k ad ı-askerlerd en biri dahi v e z ir oldı b ir b u cu k a y m ık d a n . V c kad ı-a sk erlerü n cü m lesi y ig irn ıi dörtdür. V e vezirlerden bazısı azl o lu b tek ra r ve zir o lm ışla r da v a rdur. V e illâ kadı-askerlerden azl olan u n birisi tek ra r k a d ı-a sk er olm am îşdur. S u a l : A y derviş ! B u Â l- i O sm an un k i tev ârîh lerin i v e m enâkıblarm ı k im yazdun , y a b u n laru n öm ürlerin ve salta n a tların , ne k a d a r y ıl o ld ılar, her birisin i b ilü r m isin?

C e v a b : B e li ! A lla h u n in âyetin d e in şâ a lla h bilürem . A s l-ı tevârîh d e gördüm idi. O sm an Gazinü,’-; öm ri a ltm ış doku z y ıl oldı. V e o tu z -beş yaşın d a K a ra c a H isa rı feth etdi. K ır k üç y aşın d a hutbesi okındı. Y ig irm i a ltı y ıl O sm an G a z i dediler. V e fâ tın a sebeb a ya ğın d a zah m atı v a r idi. Y ıld a n y ıla ziyâ d e (2 14 7) oldı. A lla h rahm etine k a v u şd ı (2148). B u n u n oğlı O rhan G azin ü n öm ri seksen ik i y ıl oldı. A ta s ı v e fa tın d a y a ş ı k ırk beş idi. V e a tası ve fa tın d a n ffonra otuz sekiz y ıl hu tbesi okm dı. Ü ç y ıl dahi a ta sı h a y a tın d a hü küm , hü küm et, a lm ak , verm ek O r-

hanun id i; hutbe a tasm u n idi. V e bun un dahi v e fa tın a sebeb aya ğın d a zah m atı v a r idi. İsh al dah i v â k i oldı. A lla h rahm etine k avışd ı. V e bunun oğlı M u ra d H an G azin ü n öm ri a ltm ış sekiz y ıî oldı. A ta sı v e fâ tm d a otuz yed i y a şın d a yid i. B u n u n d ahi otuz bir y ıl hu tbesi okm dı. V e fâ tın a sebeb L a s kıralı u ğraşın da şehid oldı. A lla h rahm etine ka vışd ı.

V'e bunun oğlı B a y a z ıd H a n kim a n a Y ıld ırım H an d ahi derler idi, bunun öm ri a ltm ış y ıl oldı. A ta s ı v e fa tın d a k ırk d ö rt y a ş ın d a y id i B u nun dah i on a ltı y ıl hutbesi okındı. V e fa tın a sebeb T am irle uğraşdı, A l lah rahm etine kavışd ı. V e bunun oğlı S u lta n M ehm ed H a n G azin ü n öm ri k ırk sekiz y ıl oldı. A ta s ı v e fâ tm d a y igirm i yed i (3149) y a şın d a yid i. B u n u n dahi y ig irnn bir y ıl hutbesi okındı. V e gâ h A m â siy y ed e v e vilâ y e tin d e okındı. Â h ır-ı k â r cüm le v ilâ y e te tam a m hü km etdü gi v a k tin hu tbesi y igirm i b ir y ıl ta m a m okın dı. V e bunun dah i v e fâ tın a sebeb E drenede ish al e l di. T a b ib le r ilâ ç edem ediler. A lla h rahm etine -kavışdı (2150).

, V e bun un oğlı M u ra d H a n v e fa tın d a on sekiz y a şın d a yid i. V e bunun dahi v e fa tın a sebeb gelü r iken başu m ağrır dedi. V e m etine k a v ış d ı (2 15 1).

G azin ü n öm ri k ırk doku z J^l oldı. A ta sı B u n u n dah i otuz b ir y ıl hutbesi okındı. bir gün seyrân a çıkm ış idi. Seyran d an bir k a ç gün başı zah m at etdi. A lla h ra h

V e bun un oğli S u ltâ n M ehm ed H a n G azin ü n öm ri elli bir y ıl oldı. A ta s ı ve fâtm d a on y ed i y aşın d a yid i. B u n u n dahi o tu z d ö rt (2 152 ) y ıl , hu tbesi okındı. V e fâ tın a sebeb aya ğın d a zah m atı v a r idi. T a b ib le r ilâ cın da âciz k ald ılar. Â h ır tab ib le r b ir a ra y a cem ‘ oldılar. İttifa k etdiler, aya ğın d a n k a n ald ılar. Z a h m a t dahi ziyâ d e oldı. Â h ır şarâb -ı fâ ru k (2153) verdiler. A lla h rahm etine k a v ış d ı (2 154).

Nazım T a b ib le r şerbeti kim verd i hana

O han içd i şarâbı kana kana

C iğ e rin doğradı şerbet o hanun

H em in dem zârı etdi yan a yana

D e d i n iyçü n barra k ıy d ı ta b ib ler

B o y a d ıla r ciğeri (2 15 5 ) canı kana

İca b e t etm edi ta b ib şa râ b ı (215 6 )

E ce l erm iş id i o dem de hana

T a b ib le r teşhis etm edi m arazın

T ım arları kam u vard ı ziyan a

T a b ib le r hana çün ta k sırlık etdi

B u d u r doğrı k a v ü l düşm e güm âna

I 3u ‘â e t Â şık i bu han hakın da İlâ h î nesli kalsun tâ k ıy a m et .

K i rû r-ı rahem te cânı boyan a H usûsâ H a n B a y a zıd -ı yegân e

İlâ h î cüm le c ğ lın p îr görsün

. O ğul oğlanları gelsün d ivân a

D e ye n le r bu du 'â hakkın d a âm în

lü

C ih a n â fe tle rin d e n . olsun emîn.

V e bu tev â rîh k i tam am oldı. hicretün sek iz y ü z seksen a ltısm d a ta m a m oldı. Â n d a n sonra S u ltâ n ü l-M iicâ h id în S u lta n Bas^azıd H an G a z i tevârîh in e §ü rû ‘ ohn dı (2 15 7 ).

^6!

inci B â b

A m B eya n E der kim S u ltâ n ü l-M ü câ h id în S u lta n B a yaztd H an Zam anında E ıd e b il So hla rın ı R u m E lin e Sijrdiler. N e O ld ı Sebeb. B u oldı k im ülem â k ü fü rlerin e hü km etdiler. P a d iş a h a n la ra gazab etdi. R u m E lin e sürdiler. S u a l : B u n la r hod so fıla r idi. Ş e yh S a fî m üridlerinden idi. T a s a v v u fd an §er‘-i M u h am m ed i sa lla llâ h u ‘a ley h i ve sellem üzerine o lu rla r idi. B u n la rı te k fîr etm eğe sebeb ne oldı? C e v a b : T e fs îl-i e v v e l b u d u r ki Ş e yh S a fî neslinden Ş e yh C ü n e y d a d lu b ir kim se zâh ir oldı S u lta n M u ra d zam an ın da. E rdehilden, em m i sine küsdi, geldi, R û ra a çıkdı. S u lta n M u ra d a h ed iyeler göndürdi. B ir seccade ve b ir m u sh af v e b ir teşbih gön dürdi b ir m ü rid iy ile. D e d i k im : “ K u r t B e li’ni barja versün. M esk en ediheyin. D u 'â la rm a m eşgu l o la yın,, dedi. H ed iyelerin i getüren k iş iy i getürdiler. H a lil P a ş a y a verdiler. 0 1 d ahi S u lta n M u ra d a arz etdi. S u lta n M u rad , hediyelerin k a b u l etdi. V eziri H a lil P a ş a ile m ü şavere etdiler. “ B ir ta h td a ik i p ad işa h sığm az,, d e yü ce v a b verd iler. G elen kişiler ile Ş e y h G ün eyde ik i y ü z filö ri göndürdiler.' G e le n . dervişlere dah i bin a k ça h a rçlık verd iler. G öndü rdiler. Ş e y h C ü n eyd , O sm an E lin d en gitdi. K a ra m a n a , K o n y a y a va rd ı. Ş eyh Sad red d în -i K o n e v î zâ v iy e sin e kon dı. O v a k ıtd a Ş e y h A b d ü lla tif anun şeyh i idi. B ir nice gün şeyh onda oldı. A m m a Ş e yh C ü n e y d ü n M e v lâ n â H a y re d d în h o casıyid i. B ir nice gün şeyhe göndürdi. V a ru r, şeyhe su a l eder idi. Şeyh , M e v lâ n â H ayred d în e ce v a b v e rü r idi. Ş e yh A b d ü lla tif, Ş e yh C ü n e y d ile. b u lışm a ğ içü n “ e s-sa ffii e v v e lü û lâ „ dedi. Z îrâ b ir nice gü n şeyh onda oldı. Ş e yh A b d ü lla tif ile b u lışm a d ı. N a m a z d a pencere içinden im am a u y a r idi, k ılu r idi. B ir ik in d i n am azın dan sonra b u lışdıla r. K e lim â t edüb m u sâh ab et etdiler. Ş e y h Sadreddîn evin de Ş e y h M u h id d în -i A ra b î k ita b la rın ı v e Ş eyh Sadreddîn kend ü k ita b la n n ı eczâ

edüb kâtib lere o tu z günde yazd u rd ılar. Ş e yh A b d ü lla tif ile otuz güne değin b u lışm ad ılar. O tu z gün sonra e czâ y ı cem ' edüb m ih rab öninde yin e bulışdılar. Ş e y h C ü n eyd , Ş e yh A b d ü lla tife su a l etdi : “A ta y a eshâb m ı evlâ d u r, y o h sa e v lâ d mx evlâd u r,, dedi. Ş e yh A b d ü lla tif ceva b verd i k i : “ S u a l etdü gün m a k a m d a esh âb evlâd u r. Z îrâ esh âbun h a k k ın d a k e lâ m -ı K a d îm d e “ m u h âcirîn ve l-e n sâ r„ d eyü anılm ışdur. V e dahi m ezâh ib -i erb a‘a esh âbdan alm m ışdur. E v lâ d d a n alın m ış degüldür,, dedi. Ş eyh C ü n e y d dahi Ş e y h A b d ü lla tife h itâ b edüb dedi k im : “ O l â ye tler eshâb h a k k ın d a n âzil o ld u ğı v a k it sen anda bile m iyid ü n ,, dedi. Ş eyh A b d ü lla tif d ahi e y itd i k im : “ Sen b u 1 ‘tik a d ile k â firü n oldun. V e d a h i bu i ‘tik a d ile san a u y a n la r d a h i k â fir olur,, dedi. H o ca H ayred d în , C ü n eyd ü n k o ltu ğ ın a girü b odasın a aldı, gitdi. F a k îr dah i Ş e y h A b d ü lla tifü n ko ltu ğ ın a girü b odasın a aldum , gitdü m . H em an k i sab a h oldı, Ş eyh C ü n eyd , K o n y a d a n çıkd ı, gitdi, v ilâ y e t-i V a rsa ğ a girdi. Ş eyh A b d ü lla tif, K a ra m a n o ğ lı İb rah im ' B ege h a b ar göndürdi. M e k tu p y a zd ı kim ; “ B u Ş e yh C ü n eyd ü n m u rad ı so fu lu k degüldür. Ş e rî'a t bo zu b kend ü e m a ret tale b eder,, dedi. Ö y le olsa, K a ra m a n o ğ lı d ahi V a rs a k beglerine “ Ş eyh G ü n eyd i dutun,, d e yü h ab ar göndürdi. V a rsa k d a n bir nice V a rs a k u y d u ru b çıkd ı, kaçdı. H a leb E lin d e E rsü z D a ğ ın a va rd ı. E rsü z D ağın d a bir ıssuz k â firi k a la v a r idi, anı B ilâ lo ğ lın d a n istedi. T a ‘m ir edüb m es ken edindi. A n d a bir nice gün oturdı. R u m E lin d en S ım a v n a K a d ısı-O ğ lı v e dah a g a y n d a n y an ın a n ic e , cim ri cem* oldı. H alebd e M e v lâ n â A h m ed -i B e k rî ve d ahi A b d ü lk e rim H a lîfe ,. Ş e yh Z eyn ed d în -i H â fî m üridlerinden idi. M ısır su ltan ı Ç a k m a ğ a h ab ar gön dürdiler kim : “ Senün vilâ y e tü n d e D e cca l zâh ir oldı,, deyü . M ısır su ltan ı d ahi H a leb n âibin e h a b ar göndürdi kim : “V a r, onı H a le b çerisiyile dut,, deyü. H a ’.eb nâibi h a sta bulındî. H aleb ü n u lu h âcibin i baş koşdılar. Ş eyh C ü n eyd ü n ü ze rine v a rd ıla r. C ü n eyd ü n y etm iş k a d a r adam ın h e lâ k etdiler. Y ig irm i b e şi S ım a v n a K a d ıs ı-O ğ lı a d am ların d an idi. K e n d ü kaçdı. C an ige gitdi. “ B e n i isteyen kişi C a n ik d e bulsun,, dedi. Y ü rü k d e y ü rü r iken Ü ze yiro ğ li d u tm a k istedi. N e si v a r ise verd i. A v ra tın aldı, kaçdı. C a n ik d e M ehm ed B e g k a tm a va rd ı. B ir k a ç bin kişi cem ‘ oldı. A n d a n D u ra b u zu n a y ü rid i. D u ra b u zu n begi d ahi leşker cem ‘ edüb k a rşu göndürdi. D u ra b u zun leşk eriyile u ğraş ettiler D u ra b u zu n leşkerin kırd ılar. D u rab u zu n u n v ilâ y e tin i h arab etdiler. R û m B eglerb egisi H ızır A ğ a dahi cem ' etdügi asker ile' C ü n eyd ü n üzerine va rd ı. C ü n ey d işid ü b kaçd ı. U zu n H aşan a gitdi. U zu n H aşan , C ü n e y d i dutdı. C ü n e y d e yid ü r : “ B e n i n içün d u tars m? C ih an şah gibi duşm an un va r. B e n ü m silah lı y ig irm i bin s o fıy a g ü cüm yeter. B e n de san â y ard ım cı o layın ,, dedi. U zu n H a şa n dahi y em in edüb U zu n H a san u jı kız k arın d aşın aldı. E rd eb ile gitdi. B u h a lk E rd ebilde sığışm adı. A n d a n Ş eyh C ü n eyd , Ş a m a k ı v ilâ y e tin e va rd ı. B e g i e y it di : “ N e y e geldün,, dedi. C ü n e y d e y itd i : “ K â fir e ga zâ y a . giderin A h ısh a y a ve G ü rcista n a ,, dedi. B e g i e y itd i : “ A n la r benüm haracgü zâru m dur. V a rm a k câ y ız degüldür,, dedi. Sözine i ‘tib a r etm edi. V a rd ı, h aracgü zâr k â firi urdı. A lu b gitd ü gi h a lk ı d o y u m etdi, geldi. Y in e Ş a m a k ı E lin e geldi. Ş a m a k ı begi dah i beglerbegisin göndürdi. “ B u v ilâ y e td e dur-

m a, git,, dedi. V a ra n b eglerbegiyi öldürdi. B u ld u ğ ı yeri u rm ağ a başladı. Ş a m a k ı begi H a lil B eg, C ü n eyd ü n üzerine va rd ı. C ü n eyd , Ş a m a k ı begine d ün basgu n ı etdi. G ün eydi d utdılar, öldürdiler. C ü n e y d ö ldüginden b ir a y sonra b ir oğlı doğdı. A d ın ı H a y d a r kod ıla r b eşik deyiken . Ş e yh C ü n eyd ü n m üridleri, beşikde y a tu r iken ana tâ b i o ld ılar. C ü n eyd ü n b ir oğlı d a h i v a r idi. B ü y ü k H o ca M eh m ed d e r ler idi. On a tâ b i o lm ad ılar. K ü çü cü g in e tâ b i oldılar. H a y d a r d ö rt beş ya.5ina girdügi v a k ıtd a Ş e yh G üneyde benzer T o k a td a b ir k iş i zâh ir oldı. Ş e yh C ü n eyd ü n m üridleri “ Ş eyh G üneyddür,, dediler. A n a u y d ıla r. O l k iş iy i S u lta n M eh m ed getürdi. Ş e yh C ü n eyd ü n hocası H ayred d în , S u lta n M ehm ede hoca o lm ış idi, ona göstei'di. O l eyitd i : “ C ü n e y d degül-' d ü r„ dedi. O l k işi d ahi : “ B e n C ü n e y d degüîem . B a n a C e lâ l dei’ler,, d e di. 0 1 k iş iy i sa lı verd iler, gitdi. G id er iken C ü n eyd ü n m üridleri : “ N içün C ü n e y d degülin dedün,, d e yü burun ın kesdiler'. O l k iş iy i d aşa basdurdılar. Ö ld i d e yü ko d ılar, gitdiler. C e lâlü n m üridleri daş altın d an çık a ru b ald ılar. G itd iler. G â h C ü neyd, gâh C e lâ ld ü r derler idi. H a y d a r d a h i a ta bin üb iner oldı. Ç e ri cem* etdi. Ş a m a k ıy a vard ı. Ş a m a k ı begi dah i azizler cem ‘ etdi. K a rş u göndürdi. “ N e y e gelür? B iz i incitm esün.. dediler. E slem ed i. Ş a m ak ın u n üzerine yü rid i. Ş a m a k ı begi d a h i ' gü yeg ü siy ile leşk er cem* edüb k arşu göndürdi. G elen le.jker ils u ğraş edüb azîm ceng' oldı. Â h ır askerim sıdılar. Ş a m a k ı begi d ahi k a çlıb k a la y a girdi. H a y d a r, Ş a m a k ıy ı h â lî b u lu b cemi* m a lım y a ğ m a etdi. E rliğ in i kırdurdı. D işisin e y a ra m a z lık la r etdürdi. Ş a m a k ı begi, T ebriz beginden yard ım diledi. T ebrizden yard ım a lu b H a y d a ru n üzerine v a rd ıla r. Ceng eder iken H a y d a rı ok ile u ru b öldürdiler. . A n d an sonra h a lk H a y d a ru n b ir o ğlm a tâ b i oldılar. A n a H o ca \ 1; derler idi. Ş a m ak ın u n üzerine va rd ılar. Ş a m ak ın u n h a lk ı anı dah i ö ld ü r diler. M ü rid leri bir o ğlm a yin e tâb i oldılar. O l dahi leşker cem* edüb Ş a m a k ıy a va rd ı.’ A n ı dahi öldürdiler. Son ra H a y d a r ın bir oğlı dah i z â hir o ld ı İsm a il adlu. M ü rid leri an a tâ b i oldılar. Gol k ad ar o ld ıla r k im cemi* m em leketde olan rnüridleri birine b u lu şıca k selâm ü n *aîeyküm deyecek yerde şah derler idi. H a sta la rin ı görm ege v a n c E k d u ‘â yerinde şah derler idi. V e b u v ilâ y e t-i R û m d a olan m üridlerine -ehl-i sünnet e yid ü rier idi : “ B u n ca za h m a t çeküb E rd eb ile v a ra ca ğ ın a M e k k e tu llâ h a va rsa n u z, H a zret-i R e sû l s a lla llâ h ü ' aleyhi ve seilem i ziya re t etsenüz yegrekdür,, derler idi. B u n la r ce va b verü rler id i ki : “ B iz d iriye va ru ruz, ö lü y e varm azu z,, derler. V e dah i b iri birin ün ağzına la îz ıy ile sögüb yü rü rle r idi. L a tîfe le ri ü şb u vech iley id i. N a m a z dahi kılm .azlar idi. V e oruç dahi d u tm a zla r idi. V e dahi ra fza m ü t‘a llik ke lim âtı ço k ederler idi. V e lh â sıl ra fzı aşikâre eder o ld ılar. M em lek et-i R û m d a o lan so fıla ru n h ü lefâsın ı v e E rd eb ile v a ra n sofıla rı S u lta n B a y a z ıd ta h k ir edüb R u m E lin e sürdi. İsm a il dahi asker çekü b T eb rize y ü rid i. T eb rizü n begi kaçd ı. T eb rizi y a ğ m a etdiler. E h l-i sünnete h a y li h aka retler eyledi. M ü sü lm a n la ru n rızkinı, m a lın ı ellerinden a lu b b iri birin ün a v ra tm ı ta sa rru f edüb h elâld ü r derler idi. A n d a n leşker cem* edüb R û m a teveccü h etdi. Ö y le olsa R û m p ad işa h ı dah i m ütenebbih

i'-*'

jj.

20-

30-

oldı. A n a d o lı beglerbegisine ; “ E n g ü rü y e va r, a sk er cem ' eyle, otur,, dedi. V e d ahi e trafın ı A cem begleri ih â ta eyledi. K e n d ü si d ahi E rzin can a geldi. Â h ır her ta ra fta n ih â ta eylediler. Â ciz ka ld ı. R û m su ltan ın a te v â z u 'la r ile, tem e llu k la r ile, hediyeler ile bir h alîfe gön dürdi : “ B e n k an d an ? Sizün v ilâ yetün üze ask er çekm ek k an d an ? B u ş a rk v ilâ y e tin e etdü güm üz ecdâdum uzun kan ın ta le b etm ek içündür. V e bizüm m urad u m u z yin e d erv işlik dür,, dedi. B u n la r dah i k e lim a tla n n a göre ce va b verd iler. E lçilerin i yine göndürdiler Nazım

M u rad îar çok lu ğı gör şeyh e n etdi

K u şan d ı sa fay içü n ceh le gitdı

K u şan d ı ihram ı saraya gitm ek ’

K i yu m d ı gözin i ol k ü fre gitdi

H usûsâ bu şim diki şeyh ü m üridîer

K am um ırî ‘iîeî heb kıîa. b îr nice gitdi

On ik i te rk deyü b geyd i o şeyh ler

M ü rid leri kam u y o k sev d a y a gitdi

A şık i sen ol b eg ile böiügl

K o ord u h ian ra fza gitdi.

B u m âcerân un v u k û ‘ı ta rîh -i hicretün d o ku z y ü z sekizinde, safer aj'in d a . S u lta n B a y a z ıd devrinde oldı. F a S î İ .( * )

.35

01 T arihten B eya n E d er k im N u h P eygam ber ‘A ley h isselâ n ı V e Tutarım dan H azret-i M uham rhed M u sta fâ SaU allâhu ‘A leyA i V e S ellem e D eğin N e V â k i ' Olm ı^dur, A nları B eya n Eder. G eld ü k im d i: T â r îh -i e v v e l İskenderündür. N u h ‘a ley h isselâ m tu fa n ın dan İskendere değin ik i bin y e d i yüz d o ksan ik i y ıl, y ü z d o ksan ü ç g ü n dür. İk in ci ta rih ; R a k la ty a n u s u n d u r kim A cem o na T a k y u n u s der. V e bu K ıb tîlerü n âh ır p ad işa h la rıd u r k im M ısırd a o lu r idi. T u fa n d a n R a k la ty a n u sa değin üç bin ü ç y ü z seksen y ed i y ıl, ü ç y ü z d o ku z gündür, Ü çü n ci tarih : T u fa n d a n H a zret-i R e sû l SaU allâh u ‘a fe y h i ve sellem hicretine değin, üç biıî y e d i y ü z y ig irm i beş y ıl v e k ırk a ltı gündür. D ö rd ü n ci tarih : Y e zd ic ird tarih id ü r k i A cem m ü lk in ü n âh ır p ad işah ıdur. T u fa n ile b u tarih o rta sı ü ç bin y e d i y ü z o tu z beş y ıl, y igirm i ü ç gündür. B u dört tarih d e ü lem â b ilk ü lliy e ittifa k etm işlerdür ki hergiz biri birine m u k âle fet etm em işlerdür. V e b u zam an d a k i tarih sekiz y ü z seksen altıd u r. V e kıy a m ete degin bu tarih üzere ‘am el olur. V e bir ta rih d a h i Y a h u d ân u n d u r. V e b u n a ‘İb rî ta rih i derler. V e dah i derler kim Â dem “'aleyhisselâm h ü b û tın d an tâ h icret-i R e s û l ‘a le y h isselâm a değin a ltı bin y ü z y ig irm i ü ç y ıld u r. V e b u ta rih şem s ta r ih i ne y ak m d u r. V e Y a h u d â n b u sözi s a n u y ile sö ylem işlerd ü r. A m m a tah k îk üzere degüldür. A m m a cu m h û r-ı ü lem â b u ta rih i tah k ik in e erişdürm işlerdür. V e eyid ü rler kim Â d em h ü b û tın d an N u h ‘a leyh isselâ m tu fa ( * ) B u bölüm y a ln ız İstan bu l basm asında vardır.

nın a değin ik i y ü z k ırk ik i y ıld u r. V e tu fa n d a n İbrah im n ebiye değin y a 'n i m evlû d m a değin ik i bin sekiz y ü z bir y ıld u r. V e İbrah im nebi n ievlû d m d an M u sa nebî ‘a ley h isselâ m v e fa tın a değin beş y ü z k ırk beş y ıld u r. B u tarih i T e v ra t o k u y ıcı ülem â ka tın d a b u ld ılar. B a tla m y u s em riy iie ‘ib rî dilinden Y u n a n lu g a tın a tercem e edüb dön dürdiler. V e M u sa nebî ‘a leyh isselâ m v e fa tın d a n B u h tu n n a sır zam an ;n a d o ku z y ü z yetm iş sek iz y ıl, ik i y ü z k ırk sekiz gündür. V e B u h tu n n a sır zam an ın dan tâ hicre t-i R e sû l ‘a ley h isselâ m a bin ü ç y ü z a ltm ış ik i y ıl v e y ü z y ig irm i y ed i gündür. B u n d a dahi hiç ih tilâ f yo kd u r. A n u n içü n kim B a tla m y u s , M a ca stî a d lu k ita b ın d a yazm ışd u r. V e şö yle tak rir eylem iş kim h ü b û t-ı Â dem den h icret-i nebî ‘a ley h isselâ m a değin a ltı bin ik i y ü z on a ltı y ıldur. V e D a k y a n u s ile hicretün m a b ey n i üç y ü z a ltm ış d o k u z y ıld u r. V e E b û S â lih riv â y e ti A b b a s ra d iy a llâ h u ‘anhdan. Â dem d en N u h a değin ik i bı/3 ik i y ü z yıld u r. V e N u h d a n İb rah im ‘a ley h isselâ m a değin bin y ü z k ırk ü ç y ıld u r. V e İbrah im den M u s a nebî ‘aley h isselâ m a değin bin y ü z yetm iş beş y ıld u r. V e M u sa d a n D â v u d nebî ‘a ley h isselâ m a değin beş y ü z altm ış y ıld u r. V e D â v u d d a n İsa nebî ‘aley h isselâ m a değin bin elli üç yıld u r. V e İsa d a n H a zret-i R e s û l ‘aleyh isselâ m a değin altı y ü z y ıld u r. V e E b ü lferec v e A b d u rra h m â n -ı C e v z î b u y u rd ıla r kim h ü b u t-ı Â d e m den ‘u rû c-ı İsa ‘aley h isselâ m a değin beş bin y ü z elli ik i y ıld u r. V e ‘u rû c-ı İsa d a n h icrçt-i R esû le değin d ö rt y ü z seksen dört- y ıld u r. V e hicret hod m a 'lû m d u r, bu ta k d ir üzere kim dedük. V e h ü b û t-ı Â dem d en H a zret-ı R e s û l ‘a leyh isselâm u n hicretine değin altı bin o tu z s^kiz yıld u r. G a lib a bu, esah h -ı k a vild ü r. A n d a n ö tü ri kim bunun gibi aziz, m ükcrrem sened ile b eyan cim m iş v e ,H a z r e t - i R esû le erişm işdür. V e İb n -i A b b asd a n riv â y e td ü r : R a d iy a llâ h u ‘anîıüm â bu yu rm ışd u r kim : “ O l v a k i t , k i H a zret-i R e sû l ‘a leyh isselâm îvîedîncye erişdügi hînde Y a h u d â n d a n işitd ü m . D ed iler kim : D ü n y a n u n öm ri y e d i bin y ı l k a lm ışdur. V e îb n -i E b î H aysem e, Z ühürden riv a y e t eder k i ; Ç ü n Â d sm ‘a ley hisselâm C ennetden d aşra çıkd ı, andan o ğla n la r p eydâ oldı. Â dem den ö tü ri tarih y a zd ıla r N u h zam an ın a değin. N u h ‘a leyh isselâ m d a n .sonra ta rih eylediler. V e andan İbrah im ‘a leyh isselâm n ârm a değin ta rih y a z dılar. 01 v a k ta değin kim İbrah im ‘a leyh isselâm u n o ğla n la rı ço k oldı. V e ik i gü ru h oldılar. îsm a ilü n e v lâ d ı İbrah im ün n âr;a ta rih yazd ıla r. K â ‘b etu lla h şcrrefeh allâh bin â o lm ca v e K â ‘be binâs-.adan K â ‘b ibn -i L a v ı v e fâ tın a değin ve an d an esh âb-ı F îla değin ve E s h â b -ı F ild en h ic rete değin k im H a zret-i Ömer, ib n -i H a ttâ b ra d iy a llâ h u ‘a n h tarih y a z dı. V e N e v â v î te'lîfin d e k im T eh zîb ü l-E srn â v e 1-L u g â t a d lu k ita b d u r v e dem işdür k i : O l ta rih k i islâm içinde yazıld ı, H a zret-i R e sû l tarih i id i k i M ekked en M ed în eye rıh let etdi. V e em îr ü l-m ü ‘m inîn G m er ü l-F â ru k o l zam a n ı tarih eyledi. A m m a on yed i y ıl o l zam a n d an geçm iş idi. Ş u ‘bî e yid ü r : E b û M û s a 1- E ş ‘arî, Ö m er hazretine m ektu b göndürd i k i senden öndün bana m ektu b gön dürürler idi am m a tariiısü z. Ç ü a Ö m er hazreti bun ı işitd i, E sh â b ittifa k ıy ile hicreti tarih yazd ıla r. , V e S a ‘d ib n -i M ü s e y y ib e yid ü r ki : S m îr ü i-m ü ‘m inîn A li kerrsm

lo.

2Cb

3.1

4e,

45,

A ilâ h u vech ü h û, m eşveret ile y a zd ı v e tarih ü n ib tid âsı m uharrem a y ın dan oldı. B u ta fs il tâ rih -i B e n î İsm ailü/rfür.

A m m a B e n î İsh a k ta rih i İbrah im nebî ‘a leyh isselâm nârm dandur. Y u s u f nebî zam an ın a degindür. V e andan M u s a nebî ‘a leyh isselâ m zam an m a -v-e andan S ü le y m a n nebî p ad işa h lığın a değin v e an dan İsa nebî zam an ın a degiiidür. A rnm a hicret tarihinüri üç y ü z elli dört gündür. V e otuz gündür. A ır.raa besden hem bun a k am erî derler. V e

e v v e li pençşenbih gü ni oldı. G ünlerinüzı adedi on ik i aydur-. B ir a y y ig irm i d o k u z ve bir a y bir, bir günden v e altıd an bir, b ir günden. V e a r a t î d a h i derler

A m m a Y e zd ic ird ta rih i ü ç y ü z a ltm ış beş gü n dü r kesirsüz. V e bu tarihe şem siy y e d ahi derler. A n u n içün kim güneş, d â ire -i îele k i bu g ü n lerde k a t' eder. A m m a ve k am erî y ılla rın d a her y ü z y ıld a o tu z y ıl te fâ v ü t eder (2158). N e te k im E s h â b -ı K e h fü n k ıssa sın d a va rd u r. K a v le h û T a ‘â lâ ve lebesû fî k eh fih im selâse m î’etin sinîne vezd âd û tis'a n (2 15 9 ). V e b u t a rihe fârsî d ahi derler. A n u n içün k im Y e zd ic ird F ars p adişah ların dan dur. V e b u tarih ü n e'.Trel gün; seşenbiiı günidür. V e R û m île r tarih in ü n e v v e l g ü ni düşenbU ıdür. B u tarih e S ik e n d erî dah i derler. V e bu tarih ü n y ılı günleri üç y ü z a ltm ış beş gü ndü r ve b ir günün ru b 'ı dahıdur. A m m a dördünci y ılu n âh ır şu b a tın d a b ir gün artar. M ü n eccim ler bun a kebs derler. V e K ıb tîle r tarih in ü n e v v e l gü ni cu m ‘a günidür. V e bunun her a yı o tu z gündür. K ıb tîlerü n v e şem sîlerün, R û m ilerü n h esabları birdür. V e lîk in âhırın da beş gün vard u r. A n a e y y â m -ı ne-sî derler. A m m a R û m îlerü n dördünci y ilu n âhır şu b atın d a bir gün artar.

Sene erba‘a v e e r b a in v e sem âne m îe, ittifa k beyaza düşdi. V a lla hu a le m bissevâb. S u a l : D e rv iş ! Sen bu geçm iş tev ârîh leri kend ü tevârîh ü n e zam m etm eğe sebeb ne?

C e v a b : İk i vecihden ötüri. B iri bu k im : B e n geçm iş tevârîh leri m üt â la ‘a edüb h a k îk a tm bildüm . V e b iri d a h i benüm -tevârîhüm i bildürm ekdür. Y ü z a ltm ış a ltı bâb yazd u m . M e n â k ıb -ı tev â rîh i ih tis a r etdüm . . Nazım

V a k tu n ı yitü rm e, ze v k iîe geçür

K â rb a n gitdi, yolum göçür

M en zilü ıı İrak v a ı m ı sende y arak

Sen y a y a k kald u n yo’ daşuzı bindügi burak

B u ra k a binen m enzile erdi

S en çekersin burada derd-i firak

G eçm işi ko, gözetm egil geleni

G a fle te u yu b dolanm agıl yeleni.

V e bu İritabun ta m a m ı hicretün d o ku z y ü z sekizinde v â k i oldı. B u k ita b ı cem e‘el-Â şîk î. S O

N o t : § M etn in son tarailarında ğeçen ik in c i B ayazıdın adı ile İk in c i B ayazıd çağının vezirleri ve vu kuatı, başlangıçta izah ettiğim

ğibi, kitaba sonradan so ka ıturu l-

m uştur. B u sokuşturm aların çoğu, b izza t A şıkpaşaoğlunun yazdıklarıyla âdeta k e n etlenm iş olduğundan,

tarafım dan çıkarılm am ıştır.

§ M eselâ b enim m etnim in ı 6 ı inci babının başlığı İk in c i Bayazıdın adını zikrettiği gibi için d ek i vukuatın bir kısm ı da yin e ik in c i B ayazıd bkbda

S a iev îlerin

başlangıcı

h akkın daki

m alûm attan

çajın sn

H aydarın

ilâveleridir. B u ölüm üne

kadar

olan parçayı Aşıkpaşaoğlu yazm ıştır. Ç ün kü IJaydarın ölüm ü 883 hicridedir. F a k a t b elli k i bundan aşağısı, sonradan m üstensihler veya zey il yazanlar tarahndan e k lenm iştir. F a k a t ben m etne itişm iyerek tasliyeyi ilim erbabına bıraktım . § A n cak, i4 g uncu b abın başında 877 h icri vukuatından bahsolunurken, d e s e bas m asında “ R û m padişahına ya‘ nx S ultan Bayazıda habar ğöndürdiler k im ” ibare sin deki “ S u lta n B ayazıd,, k elim eleri p ek fe c i bir m üstensih ilâ vesi olduğundan ve bu ilâve İsta n b u l basmasında bulunm adığından, taralım dan çıkarılm ıştır.

§ İsta n b u l ve G iese basım larının, aralarında b ü y ü k farklar bulunduğu için karşılıklı . olarak aynen verilen bâblarında, İstanb ul basım ına ait sütunlar, N ikolsburğ nüs hasının da p e k az farkla aynıdır. Z a ten G iese, N ikolsburğ nüshasının b u parça larını ken di basım ının sonuna ayrıca ve aynen almıştır.

N O T L A R (ı)

T ü rk çesi : “ T a n rıy a

ham dolsun

(23) İstan bu l ; Suğartın.

ki b izi n im etlen dirip İslam a u laştırd ı v e

(24) İstan bu l : Sunkar..

kendisine sa lâ v a t v e selâm olsun, s e v g ili si M uh am m edin üm m etinden kıldı

(26) İstan bu l : Başak.

(2)

İstan bu l : Süleym an.

(25) İstan bu l : B a k Tem ür. (2 7) İstan bu l : A y k ıl T eli.

(3) İstan bu l ; S u ltâ n ül-m a'âli y e ri

(28) İstan bu l ; B ay zu b .

ne B a h S u ltâ n ü l- â lî; D resd en : ül-tna‘âiî

(29) İstan bu l ; K a n .

yerin e ü!-m a‘ânî

(30) İstan bu l : 'A ka. (3 1 ) İstan bu l : Baysağ;

(4 ) İstan bu l ; K ü şe -i isrâğaide tes lim , m â gencinde fenâ ve sabır hırka sın y erin e kû şe-i ierâğaide ieslim -i rızâ, İstan bu l ; m enâkıblarından.

(6 ) İstan bu l ; Ş a ih â -yi sahrâda beyâz-ı kalbe y erin e sathâ-yi sahrâ-yı b eyâz-t kabre. de

(32) İstan bu l nüshasında S sv iin c adı yoksa da buna ı^arşılık “ B a y s a | „ dan

ğenc-i fenâda sabır hırkasın, (5)

V a tik a n ;

Baysus.

sonra ib n -i D oğan ib n -i M uğ var. (33) İstan bu l : Ç a r Buğa. (34) İstan bu l : Kartalrnıj.

(7 ) İstan bu l : H eştâda şeş bu y ıl şed

(35) İstan bu l : Karalu A klan; M ordtm an n ; Karalu Oğlak; U psala, D res

(galib a doğrusu bu.

den, V iy a n a ; Kulix Oğlan,

Seksene bu yıl

altı şeddelendi dem ek istiyor.

“ 3 e ş „ te

(38)

(8) İstan bu l : Hanun. (g ), (10 )

(36) İstan bu l : Karacul, (3 7) İstan bu l : B arla‘a.

ik i “ ş„ olduğu için ).

İstan b u l : B ayıntur;

D resd en :

' Y atm ar; V iy a n a : Yantur.

G iese : Edeyüm .

( ,ıı ) İstan b u l ; A n la kim : V iy a n a :

(39) İstan bu l ; Kurnrnş; M ordtm an n :

(1 2 ) G iese ; Edeyüm .

Dvrinrıış, (40) M ordtm an n : L eşker-i Arab y e

(1 3 ) G iese ; A n la

rine N esl-i celi,

A nla kî.

( 4 1) M ordtm an n : N esl-i Yâies,

( 1 4 ) İstan bu l : E li (1 5 )

İstan bu l : T âcîlerüz.

(42) M ordtm an n ; E v i.

(16 )

İstan bu l : Â şık î d ey ü b y erin e

(43) İstan bu l : S ed . . (44)

Â şık deyüben.

İstan bu l, G iese : B eğleri (y u -

( 1 7 ) İstan bu l : İ ‘m sl.

ka rki şekil y aln ız M ordtm an n nushasın-

(18 )

dadır).

“ S a lta n ffo r k u d ib n -i„ yalnıa

U p sala nüshasıyla P a ris fragm anın da v a r

(45)

dır.

(46) Istaeibul : Dardılar. (4 7) İstan bu l, G iese : Y ar idi,

(19 ) İstan bu l, V iy a n a ; K a y A lp.

M ordtm an n : B ir niçe.

(20^ İstanbul : Aykulağ.

(48) İstan bu l : A tı,

(2 1) İstan bu l : Doğan.

(49) G iese : H alk,

(22)

U p sala :

K ın tu r;

M ardtm ann, V iy a n a ; K ın ta n .

D resden,

(50) İstan bu l : Kardaşlar. ( 5 1 ) U p ssla : Olanduğı.

(52 ) G iese : Olındı.

(82) İstan bu l : M alh un H atun,

(53 ) M ordtm ann, D resd en : A l-i S e l

(83) İstan b u l basm asında bu mısra şö yled ir :

çuk. (54)

İstan bu l, U psala,

M ordtm ann:

V â cib oldı. (5 5 ) U p sala, V iy a n a : Varaluaı. (56 )

U p sala,

M ordtm ann,

taht,

düşm esün

(84) D resd en : D urkud, "K u ra ra l D ede,, adı ya ln ız İstan bu l nushasındadır. (85) G iese : Vereyim .

D resden

(86) İstan bu l : B u h izm ete kabul e-

nüshalarında “ G azi,, kelim esi yok. Z aten m ânâsı da yok. (5 7 ) M ordtm ann, D resden : Erdiler,

Sana vdrildi

baht

der ise y erin e padişahlığa erğürür ise. (87) G iese : O l k ılıcı y erin e bu alâ m eti.

(58) İstan bu l : Yurd yeri. (59 ) B u cüm le M ordtm ann ve D res- .

(88) İsta n b u l : D eyü .

den n üshalarında şö yled ir ; V e ol hînde Karaca H isar ve B ile d ik tek v iiti saltana

(89) G iese : K um ral D ed e yerin e o dervişün.

m u ti' olu b haraç verürler idi.

(90) B u k elim e eski

h arflere göre

(60) İstan bu l ; Verdi.

"G ered î,, ( — G ered eli) şeklinde de oku

(6 1) İstan bu l : D om aniç. (62) İstan bu l : B elin i.

nabilir.

(63) M ordtm ann, D resd en : B elin ün

yerin e B ir sofi Türkm an.

(9 1)

dağını.

(92) İstan b u l : Falanoz.

(64) Mordtrrtanh : Sakibün . (65) İstan bul : R ev a .

(93) İstan b u l, U p sala : E kin ciye. . (94) Istan btıl : D om aniç.

(66) B u cüm le M ordtm an n ve, D re s den nüshalarında

şöyledir ;

(95) İstan bu l : Falanoz.

Armn içtin

(96) İstan b u l : G öm e kon.

kim bu ğeldükleri vilâyettin kâiirleri Germ iyanladan dayım irtciniirler idi.

(9 7) İstan bu l ; H er ne kim dedi ye-, -rine buyruğı ğibi.

(6 7) B u m ısra M ordtm 'ann v e D res

(98) İstan bu l ; Edün.

den nüshalarından başka bütün nüshalar da şöyledir : K i ede İslâm î izhâr Osman. (68) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : Çii k iiir-i zu lm eti R û m i alubdı. (69) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : O K ap u nu n m iftâ hı oldı Osman. (70) G iese : Yükcüğüzlerüm üzi. ( 7 1 ) G iese : V a k it kim . (72 )

İstan b u l : Yer, su dutar T ürk

İstan bu l : K o z.

(99)

İstan b u l ; Bayıncas;

G iese ;

Baçu (100) İstan b u l : Olandur.

( ı 0 1) İstan b u l, Viyana, N iko lsb u rg:

686

(10 2) İstan bu l : Eylediler. (16 3 )

İstan bu l basm asında bu b e y it

şöyledir ; G id ü r kendii adı kalur cihanda

(73 ) İstan bu l : K âfirleri.

A d ile söylene kim ad komışdur.

(74 ) İstan bu l : Artun.

(104) İstan bu l : Yarağ ile

(7 5 ) İstan bu l : E tdiler. (76)

İstan bu l basm asında bu m ısra

şöyledir : B u d u r G azi Osmanı ev v e l arda. ( 7 7 ) G iese : G örür

(10 5) İstan bu l ; Eyü atlar yerin e ey vanlar. (10 6) U p sala, N iko lsb urg : İ'Iâl. (10 7 ) İstan bu l basm asında bu cüm

(78) İstan bu l : M u 'tsm ed iy id i.

le şö yled ir ; İm d i bu âl-i O f-^anuh dahi

(79 ) İstan bu l : D ervişe. (80) G iese : Görür.

kanunları bunun

(,8 ı ) İstan bu l : Kuşağından.

şö yled ir : B ud ar adli ü b ed ii sen id in yar.

(10 8 )

üzerinedür.

G iese basm asında

bu m ısra V : 17

( lo g )

G iese basm asında

bu' mısra

§öyledir : M uvâiık ohna bil ilm -i takdir. (ııo )

G iese : Yıkub yakıcak yerine

(14 3 ) İstan bu l : Gayet sevindi kim. (14 4 )

İstan bu l ; D ey e

(14 5 ) İstan bu l ; Getürdiler.

yîksavuz. (m )

(142) İstan bu l ; Tekiüre.

(14 6 ) İstan bu l : Sarhoş idi.

İstan bu l : Edelüm.

( 1 1 2 ) İstan bul : Eskişehiriin. ( 1 1 3 ) İstan bu l basm asında bu m ısra

(14 7 )

İstan bu l ;

Kıldırık:

M o rd t

m ann: Kaldırayuk; N ikolsb urg; K a /d ry u i.

göyledir : K i fırsa f bultsan zinhar peşin

(14 9 ) İstan bu l : Durgud.

al.

(15 0 ) V a tik a n ; G ör imdi yerin e ğö(114 )

İstanbul, U psala, N ikolsb urg:

Sükker.

/4 fa.

(117 ), İstan bu l ; Sorgun. (1 1 8 ) İstan bu l : Sayını ğeçebilevüz

(120 ) İstan bu l ; B eşik Daşun. ( 1 2 1) İstan bu l : Fazi eyleye.

■

Flanoza;

İstan bu l : Artar oldı

yerine

aı turalar.

' ' ' , (12 5 ) İstan bu l : Edelüm. (r2 6 ) G iese basm asında bu m ısra,

şöyledir : Hazsrsüzdür başı yollarda ka

lan. (12 7 ) İstan bul ; Gla-Flanor: M ordtınann : Gi-Klanoz. (12 8 ) İsta n b u l'; Ulu. ( i2 g ) İstan bu l : SaçaluMar. (130 ) İstan bu l : Kavrayalar. (13 1)

(15 3 ) V iy a n a , N iko lsb urg : Boyadı. (15 4 ) E sk i y a z ıy a göre Bulışdı şe k (15 5 ) G iese ; Lülüter. (15 6 ) Mordtmann : Üzerine: V iy a n a : Ardında; N ikolsb urg : Ardınca. le şöyledir : Ve ol suya Ülüier deyü ad

verdiler.

M ordtm ann, B erlin ; GUKIanoza. (124)

(15 2 ) G iese : K aram .

(15 7 ) İstan bu l basm asında bu cü m

(12 2 ) İstan bu l : Dedi. Gerti

bu m ısra

lin de de okunabilir.

y.erine suyın geçebileiiim. ( r ı g ) V a tik a n ; Samsama.

İstan bu l :

' G iese basm asında

şöyledir : Bu çâpük ayağın karyadı dutdı.

( 1 1 5 ) İstan bul Ola (1 1 6 ) İstan bu l, N iko lsb urg

(12 3 )

rindi. (15 1)

İstan bu l : Şevkine.

(15 8 )

İstan bu l : Bildümdi.

(15 9 ) İstan bul basm asında bu m ısra ş ö y le d ir : Şular kim haraca'm uti‘ değüldür. ’' ■‘ ' (16 0 ) İstan bu l basm asında bu mısra şöyledir ; Harâb eylediler kiiirün diyarın. ( 1 6 1 ) İstan bul : Halk. (16 2 ) G iese : Altı yüz seksen dokuzında; M ordtm ann : Altı yüz seksen se kizinde. (16 3 ) (16 4 )

İstan bul : Kanurun ve. İstan bul : Kişi.

(16 5 ) İstan b u l : Dedi.

(13 2 ) İstan bu l : Biz. (13 3 ) İstan bu l : Kavrayalar.

(16 6 ) İstan bu l : Altımun.

(13 4 ) İstan bu l basm asırıda bu m ısra

(16 7 ) İstan bu l : Alırsın.

şöyledİT :■Mıhal tedbiri kendüye ne etdi. (13 5 ) Ista n tu l : Erişdiir. (13 6 ) İstan bu l : Hatunıyile. (13 7 ) İstan bu l : Bilecük te:klüri. (138 ) ■İstan bu l ; Etdi. ( ı g g ) İstan b u l : Gün (140 ) İstan bu l '.Adamlar ile. (1 4 1 ) G iese : Gazileri baş bezleriyile ye'-ine ğazi haş bilmezleri.

(16 8 ) İstan bu l :. Vakıtda., (16 9 ) D resden v e M ordtm an n ’da bu cüm le şöyledir : Ve her kim bu kanuni

bozsa (D resden : bozar ise) Allah andan razı olmasun. (17 0 ) İstan bu l basm asında bu mısra şöyledir : Bu resmi kodi ol kanuni Os

man. ( 1 7 1 ) İstan bu l : Osman; 'Viyana, N i-

kolsbu rg : Saltan.

(202)

(17 2 ) G iese : V erildi, '

G ie s e ; Ç avdar . Tatarı^-.^^^^^ç

Tatar Çavdarı,

(17 3 ) İstan bu l : Sancağın kim . (17 4 ) İstan bu l : A liy e.

(203) İ s ta n b u l; Küke.

(1 7 5 ) İstan bu l : Durğud.

İP.05) M ordtrnann : F e th efİe.

(204.) İstan b u l : Kara Cpy^§

(17 6 ) B u cüm le y a ln ız İstan b u l b a s m asında var. ( 1 7 7 ) G iese

D.apan vilâyeti y erin e

V ilâ y eti dapdı:

(178 ) U p sala ; Sern o s. İsta n b u l basmasînda-^yok..' -, ■ / . Xi'79)- i'Stanbul : T â ara o l 'arad^ıily6:^ rine b iz huni feu aradan. U psala ; O vadan. . _ (ı-8o) İstan bu l : K arşu yüridi. (İ81.) G iese : Yankulansa. . (18 2 ) İstan bu l : İled ü b. , (18 3 ) İstan bu l ; Çovürürler. (1.84) İstan bu l basmas'ında bu cüm le ş e y le d ir :

A llâku

T a‘âlâ inayetinde §ifâ

bulur.

■■

( ı8 g ) ■ İstan bu l (ı8 6 )

D iıiboz.

G iese.: Payın

P â y ın ).

■

(ve. b elki d e : .

(18,7) G iese

-. ;■

(188)' İstan bu l basm asında bu m ıs ra şöyledir : Bursa tekiü ri kaçm adı h e ladan.

•

(190 ) İstan bu l : D ahi. ( 1 9 1 ) İstan bu l : L eblüy ici. (19 2 )

G iese : B yitd i. G iese ; V ilâ y eiin uralum y e

(2 10 ) İ s ta n b u l; K a ra , C eyü şe. ( 2 1 1 ) G ie s e : Orada,

(.212) İstanbul ; Arkasında, İstan bu l : Hep. (2 14 ) İstan bu l ; Varalum. (215) İstanbul :_Basaluın. (2 16 ) . İsta n b u l : Çıkartmayaİum. ( 2 1 7 ) -İstan b u l: Ap Şuyı yerin e A h a . (2 18 ) İstan bu l ; Kara Ceyüşi. ■ (2 19 ) İstan bu l : A h Sayım. (220) İ s ta n b u l: BurğuscukS . (2 2 1) İsta n b u l : Azarukdur., (222) İ s ta n b u l; Adla.. . . . (223.) İ s ta n b u l: Ergürdi. (224) İsta n b u l : Bulışdı. ■ (225 ) , İstan b u l : Kara Ceyüşe. (226) G iese : İşlenür. ■(2 13 )

. (227) İsta n b u l basm asında bu mısra ş ö y le d ir ; V eli A k Yazıda düz hasar oldı.

(230) İstan b u l ;, .D urgud.

rine vilâyetim bozaluo-i.

(2 3 1) İsta n b u l ; Uçdı. .(232) İsta n b u l ; Yerinde,

İsta n b u l.: M ıh a l kira habarı

işitd i yerin e MıHala kim habar erigdi. G iese. basm asında

, , , ,

(229) İsta n b u l ,; İfa' ğece yerin e ge cesiyle. . . . ..

(19 3 )

(19 5 )

(208} G iese : Bu ğazî.. (209) G i e s e Biirci.

Ç228) G ie se : Bildi. .

( ı8 g ) İstan bu l ; D in boz.

(1-94)

(206) İstan b u l ; Gazi kim. (207) İstan b u l : GazâsL

cüm le

şö yled ir : Ey'ii aflar ve eyii kılıçla r pe§k eşker çekildi.

'■ (233) İsta n b u l ; Ortasmda., - (234) İstan bu l : Neler etdi. . . _ . (235) Istan biıl : .Himmet alfn- yetine himmeti çok. (236)

G iese

basm asında

m ısra

( 1 9 7 ), M ordtm an n ; E te k ile.

şö yled ir ; Çu kalayı ki Bursş anı ^ördi.

(19 8 ) G iese : L eblü y ici.

(237) İsta n b u l basm asında bu mısra Şöyledir ; .Asân oldı Barsa. ol gaziye.

(19 9 ) İstan b u l basrnasında bu cüm le şö yled ir : Ş im d i dahi ol âranun köyin e Ç avu ş k öyi derler. ■(200) İstan bu l : K ara Ciş. (20 1) İstan bu l ; K u rd .

(238) İsta n b u l ; Baras tekyüre y e rin e Bursa tektürine. (239) İsta n b u l ; Baras iekviir yerine

Bursa tektürî.

(240) İstan b u l : D egm esün. (2 4 1) İstan b u l : K a v i. (242)

G iese

basm asında

b e y it

şö yled ir :

Dedi kim bana başumı ğerek Yerümde edüniiz ay Tiirkler cetes. (243) İsta n b u l : Girmeğe başladılar.

(273) Giese ; V a ra yu m . (274) Giese ; E d e y ü m . (275) Dresden ; B a ş ıd u r ; İstanbul, Giese - S e r v e r id ü r (Y u k a n k i şekil M ordt mann ve Oksford nüshalanndadır). (276) İstanbul : G e ld i. (277) İstanbul : B ilü r . (278) İstanbul ; E y id ü r . (379) İstanbul, Dresden ; N e

(244) İstan b u l : Varm tş idi. (245) İstan bu l : K od t. (246) İstan bu l : M em lek et. (247) İstan bu l : O l K ite tekvüriyidi y erin e yine ol tekiür idi. (248) İstan bu l ; D eğül. (249) İstan bu l : Bize. (250) İstan bu l ; D aht, (2 5 1) İstan bu l, G iese : N e çok (Y a k a rık i şekil y a ln ız M ordtm an n ’d a d ır). (252) G iese : Ohndı. (253) G iese : O h n d t. (254) İstan bu l : Ş ev ket bulsun der G iese

basm asında

(280) Giese ; H e m a n sa‘at. (281) İstanbul : M u n ta zır . (282)-; Giese basmasında bu mısra şöyledir ; B u ğ a zt o la n u s e r v e tle r i ğör. (283) İstanbul, Giese ; O la n (Y u kan ki şekil Dresden ve Mordtmann nushalanndadır). (284) Giese basmasında bu mısra şöyledir : O l e r d e o la n (Upsala : O lın u r ) m a zh a rla rt gör.

idi yerin e S en ğazâ eyle der. ' (255)

ed e-

lü m .

(285) İstanbul ; G a zile r . (286} İstanbul ; E r â i an d an yerine

bu mısra

şöyledir : G er alsct nasihat olmaya kemter. (256) İstan bu l : Söyleye.

y e tiş ü b .

(287) Mordtmann : G ü z â lm . (288) G iese : Ç ö z i ld i sancağı yerine

(257) B erlin , M ordtm an n : Bilür ki

şiye. (258) M ordtm ann, N ik o lsb u rg : ib â

det. (259) İstan bu l basm asında bu m ısra şö yled ir : H em an bozar düzer âdem i ol-

ç ö z iib sa n ca kla rın .

(285) Berlin, Mordtmann : B a y a z ıd da. C290) İstanbul, Dresden, Mordtmann; B i r i k i yerine b ir.

dı.

(263) İstan bu l : E d ici ol.

(zg z) İsta n b u l: Etdi. (292) İstanbul : K ü n b e d ü n . (293) İstanbul : V a rd ı. A n d a n . (294) İstanbul basmasında buraya kadar olan kelimeler yerine : Ç iin k im a -

(•264) İstan bu l : Kara Ç işe.

tası g itd i.

Suyına.

^295) (296) (297) (298) C299)

(260) İstan bu l basm asında b u m ısra şöyledir : Dilinde söylenenler assı kılmaz. (2 İ5 1 )

V a tik a n : Ass/.

(262) G iese ; Gör.

(265) İstan bu l :

(266) İstan bu l ; Uğraşdıtar. (267) İstan bu l : Dem. (268) İstan bu l : G ecede. (269) İstan bu l : Gündüzde. (270) İstan bu l -; Çıkmaz. (2 7 1) G iese basm asında b u m ısra şöyledir : A şık i ışk m a'ni ik i vatdur. (272) İstan bu l : Vardı.

İstanbul : Âlnr. Giese : O h n d ı. İstanbul : Tekeltisi. İstanbul ; Y ü ğ rü k . İstanbul : E y e r d e p ü n g ü s i b a

tın d ı y e r in e ö k ü z i d a h t irar id î.

(300) Giese : Yok. (301) İstanbul : Kısm at. (302) İstanbul E delürrt.

(303)

İstanbul ; Bu büyruğı yerine

hunı^

den : B ir ğün ya'nî âhar darzda

(304) İstanbul : K i ^ (305) İstanbul : Kurada. (306) Upsala, Mordtmann ; D e l ki.

İstanbul : Dönmeğ içündür. (308) İstanbul ; Izniğatide. {309) İstanbul : Izniğmidl. (.310) Istanbiil ; Vardılar. ( 3 1 1 ) İstanbul : Ab. (3 12 ) İstanbul ; ‘Ayan. (3^3) İstanbul : İzniğmide. (3 14 ) İstanbul ; Balkonda. (3 15 ) İstanbul ; Kalbon. (3 16 ) İstanbul : Öldürür isek. (3 17) İstanbul : E tm ek ğerek yerine eksük olmaz. (3 18 ) İsta n b u l:, B u halkun. (3 19 ) İstanbul, Mordtmann ; Kendiinün ğerek olsun yerine kendü elinde ol sun. (320) Mordtmann, Nikolsburg : Olmazuz. (3 2 1) İstanbul : İzniğmide. (322) İstanbul : İzniğmide. (323) İstanbul : Medresesi vardar yerine medresedür. '

(337) İstan b u l :

mesünler yerine vilâyet urmasun deyü. (325) İs ta n b u l: Yaztdam. (326) İstanbul : Tahtalu. (327) İstanbul : A k Paşaya. (328) İstanbul : Geliyüzde. (329) Mordtmann, Dresden ; M ağ rur olma yerine da'vi etme. (330) İstanbul : Peşiman; Upsala, Nikolsburg : Peşman. (3 3 1) İstanbul : Oldukdan sonra ne ğeydi ve ne ihdas etdi kim o yerine oldukda ne ğeydi ve ne asti iğ işledi kim ol. (332) Giese basmasında bu mısra şöyledir : Ya kendü ğüvene ya ğayra ola. (333) Upsala ; Düzğü, (334) Giese ; Asârı. (335) Giese ; Budur. (3 3 6 ) M ord tm an n : B ir ğün; Dres

S en ü n

askeründe

y e rin e senün leşkerüne. (338) İstan bu l : K oyalum .

(307)

(324) İstanbul : Vilâyete ta'addî et-

olttb.

İstan bu l basm asında bu kelim e yök;

(339) İstan bu l ; Leşkerde. (340) G iese ; D üzdiler; M ordtm an n : B ükdürdiler. (3 4 1) G iese : V ilâyetden. {342) İstan bu l ; C en dereli (b u k e li m e Candarah şeklin d e de oku nabilir). (3.43) B u kelim eden ta'âlâ’ya kadar olan ibare y a ln ız M ordtm an n nüshasının s a y fa kenarında var. (344) D resd en : H ışm ı idi. (345) İstan bu l ; Çtksun. (346) İstan bu l ; Hay.

(347) G iese : Olmış: (348)

İstan bu l :

O nev'aya yerin e

o l n ev‘ e. (349) Ist&nbul ; Sözini. (350) İstan bu l ; K ıv r a n ır . (3 5 1) İsta n b u l ; Şebkü lâ h. (352) İstan b u l : .Şebkülâh. (353) İstan b u l basm asında b u k e li m e yok. (354) G iese : Ora ik tizâ yerine iktidâ

ant. (35 5) İstan bu l ; Padişah h ışm etdü ğinün y erin e

K a ça n b ir kişiye padişah

h ışm eylese. (356) G iese : Müsülmanlığa. (3 5 7) G iese : Zevada. (358) U p sala, M ordtm ann, D resden ; V ereler idi; B e rlin : Verelerdi. (3 5 9 ) İstan b u l : Aya K elso s; M ord t m an n; D resd en : E b kelo s; İlk ü s; V a tik a n : E ykelse.

N ik o lsb u rg :

(360) İsta n b u l ; Karştı geldiler y e ri ne karşuladılar. (3 6 1) İsta n b u l : H ûb sûretlü. <362) G iese ; Ter. (363) U p sa la ; Zakanlar. <364) İstan b u l : ' Yedi yüz oiuzında. (.365) G iese : İz n ik ilen. (3 6 6 ) G iese : Cum ‘a mescidi.

(367)

İstan bu l ; Y e n i Ş e h ir k a p u sı

ç ik d u ğ ı y er d e y erin e Y e tti Ş e h ir d e ç ık a

(397) Mordtmann :

Müridterinden-

dür. ■■(398) İstanbul : K od ı.

c a k k apu d a,

( 3|58) G iese : O kındt h u tb e-i.

(399) Giese : Girdiler.

(369)

( 400)

İstan bu l : Kortarla

(B u n u n

yan lış olduğu m u h a k k ak plm akla beraber bu gekli ile v ezn in doğru olm ası d ik k a te değer). (370)

G iese basm asında

bu m ısra

şö yled ir : Ş eri'â t kökine k ö k bunlar oldı; B erlin v e M ordtm an n nüshalarında şö y le d ir : Ş eri'a t kök in e ğ ü l bunlar oldı,

(373) G iese : H â k im . (374 ) İstan bu l ; H a n a m d u r u n y e r i hanum .

(375 ) İstan bu l ; B erd em ic. (376) İstan b u l ; O tarafı y erin e ve ora taraiım . (3 77) B erlin , M ordtrılann : Bilüyür.i. (378) İstan bu l : Kaletnastorya. İsta n b u l : M ıh a lıc .

(380) İstan bu l : Ederler. (3 8 1) İstan bu l : Alm tş.

(402) İstanbul : B en ü m de sözüm i yerine benden §u söz/. (403) İstanbul basmasında hu mısra şöyledir ; D ile n der H ak d ilen m akbul edeyin. (404) İstanbul : Yapdı.

da b ir yer vardur kim ö te ' geçm eğe yaktndûr,

(412) İstanbul : K enarındadur. (4 13 ) İstanbul : Çin. (4 14 ) İstanbul : H em andem . (4 15 ) Mordtmann : Hisarunuza gir

şö yled ir : Sürüld i Karası tedb iri ğitdi. G iese basm asında

bu m ısra

şö yled ir : Y a zıld ı d efter ü Orhan dutdı. (385)

•

yerine G ey ik B aba Zaviyesi. (406) İstanbul : E yledi. (407) Giese : T efek k ü r e vardun ye rine fikrü n ü z vardur. (408) İstanbul : G eçem ki. (409) İstanbul ; Olmaya. (410) İstanbul : H anum ğörsiin ye rine ğörelüm . ( 4 1 1 ) İstanbul : Y erler vardur kim yakındur. G eçec ek yerlerdür yerine bun

(382) İstan bu l : Föri! (383) İstan bu l basm asında bu m ısra (384)

Upsala :

(405) Giese : G ey ik li B aba T ek y esi

C372) İstan bu l ; D arakh.

(379)

Gjidi.

G iderdiler;.

G iderdürdi.

(3 7 1 ) İstan bu l : I z n iğ m id i.

ne d u ra lu m

M o r c itm a ıın !

(401) Giese :

B erlin , M ordtm an n : K ad rin i

meğe. (4 16 )

İstanbul : Siziin

hisarunuzda

(386) G iese : K e n d e p ile .

yer var m ıdur kim k ü ffâ r duym adan içine

(387’) M ordtm ann, D resd en : k e m e n

ğirevüz. B iz i kim se görm eye yerine siziin

d in .

hisarunuza nice ğirevüz k i b izi kim se gör (388) İstan bu l basm asında bu m ısra

m eye.

şöyledir : Dürild: d efteri. Karası b itdi.

(4 17 ) Giese : K o y ay um.

(389) İstan bu l basm asında bu m ısra

(4 18 ) Mordtmann : Kac.

şö yled ir ; Y e n i d efterde ğazi d efter etdi.

(4 19 ) Mordtmann : Bağladılar. (420) İstanbul : Yarar er yerine yol

(390) İstan bu l : Oldı. (3 9 1) İstan bu l : F lü sn i,

daş.

(392) İstan bu l : Âdem ..

(4 2 1) İstanbul : Tez.

(393) Gietee : V ilâyetind e. (394) İstan bu l : Arasında.

(423) İstanbul : Limanında.

(395) İstan bu l : Durğud.

(396) İstanbul : Durğas.

(422) Mordtmann ; K ayıld ıla r. (424) İstanbul ; Liman. (425) İstanbul : Geçürdiler.

(436) G iese : G ördiîet.

(449) Mordtmann : Kaçarak.

(427)

(450) Mordtmann : im iş.

G iese : B ir ik i günün içinde

yerin e b ir nice ğünde. (428)

G iese : i k i bin er ğeçürdiler

(4 5 1)

İstan bu l : Verdiyidi.

(452)

G iese ;

G azilere

üleşdürdiler

y erin e ik i binden ziyâde adam çem ‘ oldı.

yerin e mal v e n i‘’m et verdiler; İstanbul,

(429) İstan bu l : M ü tte iik aldılar y e rine ittifa k eylediler.

D resd en : M a l ve ğanîm et verdiler.

(430) İstan bu l : ^ y a s Lonca. (4 3 1), M ordtm ann ; V e G azi Fazıla yoldaş koşdılar yerin e ' G azi Fazılı- yoldaş koşdılar.

(453) İstan bu l ; Taraf dan. (454) G iese basm asında bu mısra şöyledir : K i R u m oldı saray u hem ha zîne. (455) İstan bu l : Başladı.

(432) İstan bu l basm asında, bu m ısra şöyledir : M elâletleri oldı cüm le bıhû§. (433 )

İsta n b u l,: H im m etü n . ile.

(434) İstan bu l : R u m E lin i ie th o l m aklığa sebeb olındı yerin e Rurn E li ieth alınmağa- sebeb sh n d ı (435) İstan bu l : Z eb u n olındı yerine zebundur. (436) İstan bu l : Ola.

(457) İstan bu l : Süleym an .P a ş a -A l lah h ükm in e vardı yerin e S üleym an Paşa ■b ile düşdi. O l arada şehid oldı. (4 5 8 ) İsta n b u l : V âki oldı yerin e v e fa t etdi. • ■ (459) İstan bu l : V efa t etdi. (460) İstan bu l : G üler. (4 6 1)

(4 3 7) İ s ta n b u l: Taraidan; G ie s e ; Tarata ( y u k a n k i şekil M ordtrnann v e D resden nushalarm dadır). (438)

(456) İstanbul-: Urddar.

(464) İstan bu l ; S ilivri.

M ordtm an n : K a b u l etdi y e

(465) İstan bu l ; Sultan.

(439) İstan bu l : Kara Arab (440) İstan bu l : Olğelğel (O lğ lğ l im

(466) İstan bu l : Üleşdürdi(467) İstan bu l ; L û tf-ı. (468) İstan bu l : D eniz.

lâsı ile yazıld ığın d an O lgülgü l dahi oku (4 4 1)

aldılar

yerin e d oyum luk oldı.

rine işidü b ğayetde ferah aldı.

n ab ilir).

İstan bu l : Cenderelü.

(462) V a tik a n ; M antoz. (463) M ordtm ann ; D oyu m

(469) İstan bu l : K ü çü cü k .

. İstan bu l : G elenleri yurt tu-

■(470) U p sala : Begini. (4 7 1) M ordtm an n -. Seker im iş yerin e

tub yerin e her gelen yurt dutub. (442) İstan bu l : K a n k ı tarafa varsa

■had casuslan^ış imiş.

lar y erin e her neye varsalar: M ordtm ann;

(472) İstan bu l : İdi.

kankı tarafa yürıyüh ikdam etseler.

(473)

G iese basm asında . bu m ısra

(443) İstan bu l ; K im .

şöyledir : Z i hoş dem d ev let-i ğuzzât a-

(444) İstan bu l : K e bu taraf da kim

çıldı.

G eU bohyı

Y a 'k u b E c e hisar ’e düb eğir-

(474) İstan bu l basm asında bu m ısra

dürler idi y erin e ve bu tarafda G elib olı

şöyledir : Bularun yöni yalı H akka doğrı.

hisarı üzerine Ya'kub, E c e düşüb eğirtüb

(475)

dururlar idi^

(476) G ieşe ; Girdi.

İstan bu l : M enziller.

İstan bu l : E d er idi. (4<^.) İstan bu l : M artalus.

(477) İstan bu l ; Vardı ■'

(447)

(479) İstan bu l : Adam ı.

(445)

(478) U psala, N iko lsb urg : K aç.

M ordtm an n : B ir T ü rk dutdı

yerin e T ürkden bir adam duidı. (448)

M ordtm an n ; K en d ü

(480) hisarına

döndi yerin e döndi kim hisarına ğire.

İstan bu l ; B drenede cem ' al

m ışlar idi y e tin e almışlar.

E dreneye varub cem ‘

■ (481)

İstan bu l ; Lalası Şahına leş-

ker ‘Verdi yerin e

Şahın

( 5 1 1 ) U p sala : A ltu n lu kum aş.

Lalaya leşker

koşdı.

(5 12 ) İstan bu l ; A lta n , ğümiiş az idi y erin e altun, ğümiiş, kum aş az olur idi.

(482) İstan bu l : Ünğürüse. (483) İstan bul ; H al duyuldı yerine halı duydılar. (484) İstan bu l ; C enderelii. (485) İstan bu l : B dersiz. '

■ (5 1 3 ) ak alernlü. (S r4 )

İstan bu l : İflâdisin.

( s r 6 ) M ordtm an n :■K a v il ve karar m u hkem alındı yerin e kavi ü kararı m u h kem etdiler.

(488) İstan bu l : C enderelii. (489) İstan bu l : E td i

(5 1 7 )

, (490) M ordtm ann : B unları dahi ç e ri edelüm yerin e sonra ğetürelüm . Y en i (4 9 1) M ordtm an n : Hanlarına bit y e rine hanlarla bile. H abuda; ' M ordt-

m ann, D re sd en .: H ep iid e; V atikan : H ehiîde.

G iese : Alıverür.

(5 1 8 ) İstan bu l :

E sba bı .tamam o-

Iındı yerin e esbâb tamam oldı.

(519) Upsala-: Kastam onıya.

çeri olsun.

İstan bu l :

(520) İstan bu l : G eldi. (5 2 1) İstan bu l : K atırlar He. (522) İstanbul, G iese : M ertebesine göre yerin e yerlü yerine (Y u k a rık i şekil M ordtm an n n u sh a sın d a d ır). (523) İstan bu l, G iese ; D estu r (yu -

(493) İstan bu l : E yledi.

kanki

şekil

M ordtm ann

nushasm dadır).

(494) G iese : Dardılar.

(554) İstan bu l : Verdielr.

(495) G iese : G elm ek.

(525) İstan bu l : G üm üş.

(496) İstan bu l : Yanına.

(526) İsta n b u l,' G iese ; V erdi (yu karıki şekil M ordtm an ıı n ushasın dadır).

{497.) İstan bu l : Er. (498)

İstan bu l :

Yâğm adur' dediler

(527) İstan bu l

y erin e yüriiyiş ediib yağma dediler.

dahi ım isülm anlar m esken edindiler. (500) İstan bu l ; O ldı. İstan bu l : O ldı. '

rine ğelüb. İstan bu l

basm asm dâ bu bâb

.y o k . . (504) M ordtm an n : Oğulların. (505) M ordtm ann, N ikb lsb u rg : Bursada ken düye y erin e Y en i Ş ehirde bir. ■ (506) M ordtm an n : Yabıverdi. (507) M ordtm ann : C um 'a y e rin e cami.

m escidi

(508) G iese : N e suret ilen. (509)

İstan bu l : D iler m isin.

(510 ) İstan bu l : S izü n elüniizde ye-, Tİne sent/n eljünde.

(529)

İstan bu l ; K im a ş

“ nâma'kuİ,, anlam ına

(haşiyede

gö steriliyor).

(530) G iese ; Y ü kü n d i (y u k a rık i şe k il M ordtm ann v e B erlin nüshalarında-

(502) İstan bu l : G eldiler. G en e y e . (503)

G etürm işdür.

(528) İstan bu l : K om adı.

(499) M ordtm an n : V e evlerine m üsülmanlar sâkin aldılar yerin e ve evlerin

(s o ı)

ak yerine

(5 1 5 ) İstan bu l : Sancak.

(486) İstan bu l : A lm azsız. (487) İstan bu l : D ediler.

(492)

İstan bu l : A lem lü

dır). (5 3 1) İstan bu l ; A k Sungur. (532)

İstan bu l :

dahi bin yarar sipahi

Kapa

kullarından

b ile ğöndürdiler

yerine kapu kullarından yarar sipahi A k Sungura, b ile koşdılat. (533) İ s ta n b u l; A k Sungurun. (534)

İstan bu l : K ü ta h iy y ed e etm iş

idi yerin e G erm iyanda etd i kim ol K ü tah ify edü r. (53 5) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : V e k on uklu k getüren kişilerün dahi bunlar gönlin hoş etdiler. (536) İstan bu l : A k Sungurun

(53 7) Giese : B ayazıd H anun yerine H ündkârun.

ie th etm iş id i y erin e bunlar- ie th etm işler îdi.

(538) İstanbul : Paşacuk.

(565) İstan bu l : Göndürürler idi.

(539) İstanbul : P aşacuk ağayt B a-

(566) U p sala : V eziri k i delü.

(567) İstan bu l ; Pâdişâhı. (568) U psala : H ayreddin kim o y e

atasından yerine'

ya zıd H ündkar kayın

Paşacuk Ağayı B ayazıd H ündkârun kızı anasınd&n.

rine H ayreddih o kim .

(540) İstanbul : K en dü ye. (54 1) İstanbul ; O E lvanu n yerine

■(569) G iese : R ü şv eti. (570) G iese : R ü şvet. (5 7 1) G iese : R ü şveti.

E lv an Beğ.

Mordtmann,

(542)

Berlin : Şâd

(57 2 ) İstan bu l : Uğraşdı anı.

ğama yerine şâdiye, ğama.

(573 ) İstan bu l : G elsün. (5 7 4 ) İstan bu l : Aluram .

(543) İstanbul basmasında bu mısra şöyledir : N ic e hanlar bu cihana ğelübdiir.

İstanbul : D eğm eyübdiir. (54 5) Bu tarih cümlesi yalnız Mordtmann nüshasında vardır.

(575) Giese : Ola. (576) İstan bu l : Olur ise.

(544)

(5 7 7 ) G iese : H oş ğörelüm. (578) İstan b u l : E y itm iş idi kim y e rine ey itm iş kim .

(546) İstanbul : Satdı.

(579) İstan bu l : G elesin.

(54 7) İstanbul : Durrmşam. (548) İstanbul : Eyledi.

(580) İstan bu l : D em iş. (58 1) M ordtm ann, D resden : Karşu-

(549) Mordtmann, Dresden : Ügiyi

lan n; İsta n b u l : Karşularam, (582) İstan bu l ; Anun. (583) İstan bu l basm asında bu mısra

len dördi arasında.

(550)' Giese : Ohnış. (551) İstanbul : G a zi E v r e n ü z,, Lala Ş ahın

Rum

E lin ün

leşkeriyile

şö yled ir : B uhşm asında oldı şim di sözler. (584) İstan bu l : H azrete..

geldiler.

E vren ü zi Şahına koşdılar. Yüridiler-, F ire ,

(585)' İstan bu l ; Taraim da.

üzerine vardılar. D e{‘î F irey i ie th etdi-

(586) İstanbul : Taraim da. (58 7) İstan bu l basm asının bu, cü m

1er yerine G a z i E vren üz ile Lala Ş ahım ın ikisin e R u m

E lin ün

leşkerini koşdılar.

Yüridiler. M a'alkarayı ie th etdiler. (552 ) İstanbul : B ülışdı. (553) (554)

(555) (556) (55 7) (558)

İstanbul : Bılanya. İstanbul : Daslar. İstanbul : B uh nd ı. İstanbul : Ağac. İstanbul : Verdi. Mordtmann^ Nikolsburg : Ol-

mışdur (559) Nikolsburg ; D ibind e. (560) Giese ; M urad H an yerine pa dişah. (5 6 1) Giese : Oturdı.

(562) İstanbul : B ü zey i. (563) İstanbul ; Işieky ey ey i. (564) İstanbul : M arulyayı, bunları

lesinde b ir k a rışık lık v ard ır v e isim “ B/ş K ü b ile ; ,, “ M ilo ş K a b ile ,, şeklinde ik i de fa geçm ektedir. Cs88)

M ordtm ann,

B erlin : G önde-

rih. (589) G iese : Sürür. (590) M ordtm an n : Arkurı vardılar. (5 9 1) İstan bu l : La zı oğhyile yerine Las ağlını. (592) M ordtm an n ; Kardılar, (593) İstan bu l : B ayazıd H anı kabul etdiler. G öçdiler. E d reneye teveccü h et d iler y erin e Bayazıd H an Edreneye te veccü h etdi. (594) İstan bu l : Yedisin de. (595) G iese : Tasarrui. (596) M ordtm an n : S eğirdim etdi.

(59 7) İstan bu l ; Hayra.

yerin e : K âfirün ardın aldı.

(598) İstan bu l : M ukabelesin de. (599) İstan bu l : M üdârâ ediib. (600) G iese ; D edi. , (60 1)

İstan bu l ; Yasak

etdi

(629) İstan bu l basm asında bu kelim e yan lış olarak hep “ Bursaya,, d iye geçiyor (630) İstan bu l : Ş eki.

yerine

yasaklar ile ğitdi; G iese : Yasağ ile ğitdi. (602) İstan bu l ; Alm adılat.

(6 3 1)

İstan bu l : Ü zeründe otururın

y trin e üzeriîne vardum. (632) İstan bu l basm asında bu cüm le

(603) İstan bul : Hisarun.

söyledir : C em ili içini altun^ güm üş ile

(604) İstan bul : K â iir k i yerine kâ firler. (605) İstan bu l : Işitd iiet.

doldurmış.

(633) İstan bu l basm asında bu cüm le yerin e şu v a r : S ö zi kesen, d ili dutandur.

(606) İstan bul : Eidiler.

(Ö34') İstan bu l basm asında bu cüm le

(607) İstan bu l : Oldı.

şöyledir : B ir m ahalle etdi ve b ir me'scid yapdı.

(608) İstan bu l : Kullar. (609) İstan bu l : Nişanı.

(635) B erlin : Ü çiyile dördi arasında.

(610 )

(636) İstan bul : Oldı.

G iese : Nişaru.

(6 1 1 ) D resden ; İlhak. (6 12 ) M ordtm arin, D resden : V e beğlerinün ba‘ zısı.

eyler.

(6 13 ) İstan bu l basm asında bu m ısra ın doğru şekli şöyle olacak : N e va kt e k sildi bu âlem niiâkı.

(639) (640)

İ s ta n b u l: Adam ğöndürmişler

idi yerine habar ğondürmişle/dür. (6 16 ) İstan bu l : D eyü.

U psala,

Berlin,' M ordtm ann :

edeliim ,

G iese ; S a fâ y ilen r İstan bul :

Safâ ile. (6 4 1) Giese : Silisreyi. (642)

(617), İstan bu l : E tm ek gerek yerine

M ordtm an n : Salı verdi;

İs

tan bu l : A kın cılar ğöndürdi yerin e akın lar verdi.

(618) İstan bu l ; Üzerine. ( 6 ıg )

(638) İstan bu l : Bağça. N im ze,

(6 14 ) U p sala : Yalan. '( 6 1 5 )

(637) İstan bu l basm asında bu mısra şöyledir : Bu çarh benzenür bir ğamza

■

(643) . İstan bul basm asında bu m ısra

İstan bu l ; M ancınıklar.

(620) İsta n b u l : D o p iğen bilm ezler idi y erin e iğen de dop olm az idi. (6 2 1) İstan bul ; M urad ile ve y e ri ne M urad.

şöyledir : G önü lde

bin hayal kim

arzu

sever. (644) İstan bu l : S öyleyicek. (645) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : Ç ıkarur eli köyinden sayından. (646) İstan bu l : Oıub.

(622) İstan bu l : Oldı. (623) İstan bu l : H ündkâr dahi y e rine öyle olsa.

(647) U p sala : D o m u z ( linde yazılan

bu kelim eyi

şek

b elki başka

(624) İstan bu l : M ancınıkları. (625) İstan bu l ; Urdılar.

m uz,. oku m ak doğru ise ozam an e vv elk i

(626)

k elim ey i de “ yese,, d iye oku m ak gerekir).

G iese ; i k i

b ölük

olm ış idi

y erin e bölinm iş idi. (627) İstan bu l basm asında bu cüm le yerin e : O l kâfirler gazileri araya aldılar; M ordtm an n ; Ardına geldiler y erin e orta ya aldılar. (628) İstan bu l basm asında bu cüm le

tü rlü de oku m ak m üm kündür. E ğ e r “ do

(648) İstan bu l : D eyü. (649) G iese : Anası. (659) G iese

Anasınun.

(6 5 1) M ordtm ann G üze/; ' İstan bu l :• K ü çü cek ; G iese basm asın daki “ gök çek,, ten bozm a olacak..

(652)

(684)

İstan bu l : Dura.

(654) G iese ; Niğeboruyı. (655) G iese basm asında

İstan bul : Lârende.

(685) G iese : Bir.

(653) İstan bu l : E y le.

(686) İstan bul : Oldı. bu

(687) G iese : Vilâyetine.

mısra

(688) G iese : Em rini. (689) B u m ısra bütün

şö yled ir : A li Paşa dedi han bir ara ğör. M ordtm an n n ü sh asın d a. şöyledir : AU P a şa dedi han anı ğözle. (656) İstan bul : içm esin e. (657) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : Bunlardan h iç bir nâm eşru' nes ne olm ış değüldür. (658) İstan bu l : C enderelü. (659) G iese : M üsâhibleri dahi y e ri ne eks6r' m ürebbileri de. (660) İstan bu l : B eğ Şehrinde.

. nüshalarda

yan lıştır. 'G ie s e basm asında : " V e ğer nt halk incinür ol seferd en" , İstan bu l bas m asında ; “ V e ğerçe halk incinür ol se ferd en ” , M ordtm ann, D resden v e N ikolsbu rg n üshalarında ; “ V e ğer ni halk in ci nür ev v el scierd e” şeklindedir. V e zin v e m ânâ bakım ın dan y u k a n k i şekilde olması gerekeceğin i ' düşünerek dü zelttim . (Ogo) D resden ; Olsan. '

(6 6 1) İstan bu l : Ö kutdı.

(6 9 1) M ordtm an n : G irm iş idi.

(662) G iese : Farem .

(692) İstan bu l : Oldı. (693) İstan bul : İsibili.

(663) G iese : Varayum. (664)

(694)

G iese : D ileyim .

G iese basm asında

bu cümle

(665) İstan bul : Okutdı.

şöyledir : İsiendiyarun

(666) B erlin, Mordtnrıann : D öşeleği. (667) İstan bu l : O ldı.

nökerleriyils vardı. (695) İstan bu l basm asında bu mısra

(668) İstan bu l : Oğlına.

şöyledir ; Diler., hep T.anrıdan bir baş ha

(669) İstan bu l : Urrziış idi.

lâsı.

(670)

G iese :• Varayum.

(6 7 1)

G iese : G etüreyüm . .

(672) İstan bu l basm asında bu cüm le

(697)

G iese

basm asında

bu m ısra ■

şöyledir : N iço aitun, ğüm üş ad bakır oldı. ( 6g8) İstan bu l : Beğ.

(673) İstan bu l basm asında bu cüm le

(699) İstan bu l : Beğdiitr

ş ö y le d ir : Vezirin i, hisar beğini v e 's u b a şını h ile bunları dutdı. Isili hisarına habso

(700) İstan bu l : Yardım. (70 1) M ordtm ann, D resden : D iled i ola.

(674) İstan bu l ; Düğdi. (675) İstan bu l : M uradlarınca; B e r

(703) U psala, N ikolsb urg : D apu kı1un y erin e dapun.-

lin, M ordtm an n : İnsalınca. (676) İstan bu l : Şehirz.

{703) M ordtm ann, D resden : D er ola: İstan bu l : D ed i ela.

(677) G iese : Olındı. (678)

Tahratan

(696) İstan bu l : Çığaday

şöyledir : G eld i ki Karamana çıka.

koydı.

elçisi-

■ (704) İstan bu l : Vararın.

G iese : B ozar imânunı yerine

harâb eder seni (679) İstan bu l : K urı. (680) İstan bu l ; Isiendiyart. (681) İstan bu l basm asında bu m ısra

(705)

M ordtm ann,

JDresden :

D er

ola. (706) siz onun.

U psala : S iz bunlarun yerine

(70 7) -Giese : Göndureyüm .

şöyledir : Ciğerler kana ğark oldı elem

(708) İsta n b u l': Şahun.

den.

(709) İstan bul : Ya giderler mi. (682) İstan bul : K ü çiicek

(71Ö) M ordtm ann : Cevabnâm e.

(683) İstan bu l : Oldi.

(7 11)

İstan bu l : Elçinün^ .

(7 13 ) İstan bu l Eylen. (7 1 3 )

İstan bu l : G idelüm .

{7 14 )

M ordtm an n : Çıkartm azın.

(7 15 )

İstan bu l : D edi.

(7 16 )

M ordtm an n : A li Paşa yerine

.paşalar. ( 7 1 7 ) İstan bu l : Vereviiz. ■(718) İstan bu l L eşkerini.

bu arada.

1(719) İstan bu l ; L â iım . '(720) İstan bu l : Barusım . ■(721)

M ordtm ann :

D ey ü

(748) İstanbul : Sarıldılar. (749) Mordtmann : D u tu b. (750) Giese ; İm denğerü; M ord t mann : im d i. (751) Mordtmann : Otursun. (753) İstanbul : Pesad. (753) İstanbul : D ü r burada yerine

Tetnü're

h abat ğeldi T em ür dahi yerin e t e m ü r bu habart işidicek.

(754) İstanbul basmasında bu mısra şöyledir : ■ A şık l var uyma sen bu m ura da. Upsala nüshasında son -kelime “ kara da” dır ki “ ğaraza" nın Türkçe söylenişi dir.

İ722) Çjiese : M ecn u n D abak.

(755) İstanbul : Bileyim iğ. İstanbul : Sakladı. (757) İstanbul : Eyitdi. (758) Mordtmann : Arasında. (759) İstanbul : K en d ü öninde yeri

(723) G iese i.H a y ın olduğı sebebden

(756)

y erin e hıyaneti sebebinden. (724) İstan bu l ; Ö m er ibn>~i M unzur. (72 5 ) U pSala : C em i'isi ekseri; D resden : E k le r i cem ili. . (726) M ordtm an n : Aman. (727) İstan bul : Şam taralından.

ne k en dü yi önince. (760) İstanbul : Verdi.

(739) İstan bu l ; E tm ez idiın.

(761) İstanbul basmasında buradan manzumeye kadar olan kelimelerin y e rine : F a k ir bu h ikâyeyi andan işitdüm . (762) İstanbul ; Ç okdı. (763) İstanbul basrriasında bu mısra şöyledir :■K i öyle zulm ı görm edi h iç bir kişi. Bunun âoğrusu“ ki öyle zulm ı hiç görm edi k iş i’’ olmalıdır, ■ (764) İstanbul ; E tdüm . (765) . İstanbul : D edi. (766) İstanbul : M aslahatını. (767) Mordtmann : Oğlanlarından: İstanbul : Oğlanlarından. (768) İstanbul : Oldı, (769) İstanbul : Var idi. (770) Giese : N âm a'lûm . (771) Giese : G itm eğe; Mordtmann;

(740) İsta n b u l ; K oy ar idiin. _ ■

K a sd etdiler.

(728) İstan bu l : M ezarını. (729) M ordtm ann : Buldurdı. (730)

İstan bu l : Söneklerini.

(731). İstan bu l : 'Mezarına. (732) •karşuladı.

İstan bu l : K arşu vardı yerine

(733) İstan bu l ; G eldi. (734) İsta n b u l : Yüridi. (73 5 ) İstan bu l : Ç ıkardı. (736) İstan bu l ; Ç ıkardı.. (73 7) İstan bu l basm asında bu cüm le ■şöyledir : R u m E lin den Serahur çıkar m ak B a y sztd H andan ihdas oldı. (738) M etin d e b ö y le ise de “ atasın d an ’'’ olm ası daha doğru gözüküyors

(7 4 1) İstan bu l : D e r idiin, (7 4 2 ) İstan bu l : Sözler,

(772) Upsala : K a d ın idi; İstanbul: H atundur.

(743) İstan bu l : Güc.

(773) Mordtmann, Dresden : E tm e

(744) İstan bul K a ç.

ye.

(745) İstan bu l ; Urmağa.

(774) İstanbul : E m î’r üm. (7 7 5 ) İstanbul, Giese : Em irüm . Mordtmann nüshasında Em rem . Bunun ağabeğ demek olduğu anlaşılıyor.

(746) İstan bu l : Eyidür. {747) G iese : Adam lar üşdıVer y e ri n e ayrıldılar.

(801) İstan bu l : M ıh a lı dutdılar y e

(776 ) G iese : Ederin. (7 7 7 ) G iese : Gferii. (778 ) İstan bu l, M ordtm an n : B eğ lik -

den.

rine M ıh a l Oğhru dahi. (802) İstan b u l : F e th aldı yerin e iiâ ‘at etdi^

(779 ) G ie s e ; Silsireye. (780) G iese ; D uvıcatan.

(803) İstan bu l : H abis. (804)

(781) İstan bu l : R ahm etine. (782) İstan bu l, D resd en : Olan. A sıl m etin deki “ olur” kelim esi “ o/r” im lâsı ile yazılm ış olduğundan “ o/ar” eder. ’ (783) M ordtm an n : D ah i ziyâde A -

m âsiyye

vilâyeti etinde,

(805) İstan b u l : Lâğım . ( 8o5) İstan bu l ; Lağım cıları. (807) M ordtm an n : Karam an

d iye de

okunabilir. B u takd ird e de b ir m ânâ ifade ^

im d i bu

yana

man O ğlınan ol. üm idini kesdi; Istan buU K aram an O ğhn un ol ü m id i kesildi. (808) D resd en : K iırı. (8og) İstan bu l : Harabesine.

man A m âsiyyeye h ü k m etm eyidi. B u hod

(810) G iese : Kara.

evv eld en h ükm etm iş idi. O l dahi elinde. G eld ü k bu. taraida M usanun rey ü ted biri nedür? (784) İstan bu l : Y in e Vidini. O hçabolıyı;

M o rd t

mann : O cçabohyı. (786) İstan bu l : G eld i. (788) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : M usanun h im m eti bu kim duta cüm le

âlerni.

M ordtm an n

nüshasında

“ stdkı" yerin e “ iik r i” . (790) M ordtm ann, D resden : O n alİstan bu l

basm asında

G iese : Varayum. G iese ; B afışdırayum .

ka bütün n üshalarda “ ğelür ise ”

yerirfp^

"ğelür” . (814) I-.Iordtmann : D okuzında. (8 15 ) İstan bu l basm asında bu mısra,

şöyledir :■O hna hali olma şâdî olma m ah zun. M ordtm aiîn v e D resden n ushalanııda : Ola hali olm.a şâdi olma m ahzun. (8 16 ) İstan bu l basm asında bu mısra, şö yled ir : A n u n ğönli karanlığı yeter pes..

(789) U p sa la : Bozar. tısmda.

(8 1 1 ) (8 12 )

(8 13 ) M ordtm an n nushasm dan baş

•

(787) İstan bu l : M an tazır

Oğh-

nun ol um duğı dahi k esild i yerin e K ara

R u m E lin d e M usayt y erin e E m ir S ü ley

(785) B erlin ;

İsta n b u l': V e hem halk dahi

anun ğibi y erin e v e hem dahi öyle.

cüm le

yok. 813 y alm z î^psala nushasındadır. (7 9 1) IstanM ',1 : G eldi. (792) İsta n b u l : Çare.

(8 17) İstan b u l basm asında bu mısra şöyledir : K aram ılukda kaldı hor u mağm un; D resd en nüshasında :

Karanlukdar

kaldı nârı m ecnûn, (8 1S ) G iese : K a b u l etm ezlendi.

(793) İstan bu l ; G eğbüze,

( 8 ıg )

(794) G iese : G eldi.

(830)

(795) İstan bu l : T ek v ü re söz neyise

E fla ka

İstan b u l : Oğlanı, r.Iordtm ann : Istanbula çıkdı.

ğ iim ek

istedi

yerin e

B ila k d a n

alındı yerin e tekfüre n eyise söylendi.

çıkdı. G itm e k istem edi. ■

(796) İstan bu l : D ahi etdiler yerine eyledi.

ni acdı. Dünya ğ ö îin i örf d i ' yerin e sö z le

(79 7) M ordtm ann,

B erlin ,

U p sala:

Köyde. (7gJ^

rin çıkartdurub.

■ '

(824) İstan bu l ; Çardak K öy i. G iese ;

K en d ü y e ğeli yürür

yerin e ğelür im iş. (799)

(823) .İstanbul : Oğlanun ğönli ğözi-

İstan bu l : M ıh a l oğlı.

(800) İstan bu l : D üşdi.

(825) İstan bu l : Oğlını ğetürdür idî y erin e ağlın ğetürür idi. (826) İstan b u l : Olsun. (827)

U p sala

nüshasında

bu mıs-ra

şöyledir : Deırıünde fırsatum sen de hoş

E d esiz.

gör. (838) İstan bu l : Üşde. M ordtm ann,

D resden,

V a ti

G iese ;' B akır

K üresindendür

(858) B u cüm le y a ln ız İstan bu l bas(859) B u k elim e y aln ız M ordtm ann

(831), İstan bu l : LeşkcrLine. varayum

ve D resden nushalanndadır.

yerine' leşkerüm ile vatayın. (S32) G iese : G öndiireyünı. (833) M ordtm ann : Varmadı. (834) İstan bu l basm asında bu m ısra Ku lağu n

(857)

m asındadır.

k an : Göndüresin. ,»

sö yledir':

G iese : Kasdam om dan.

y erin e V e Gerededendür.

(829) İstan bu l : Varurın. (830)

(856)

dine -ola

hem

(860) İstan bu l : Yine. (861) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : Sorira her hal m ı ol nice- dayar.

(862) İstan bul

anlar

-basmasında

bu iki

cüm le şöyledir : K â tir Sam suAt yaranda

ile. (835)

cüm le

G ieos basm asında

vardır. İstan bu l basm asında yoktur.

U psala nüshasında

(83Ö, 837, 838, 839, 840), B u cüm le-1er İstan bu l basm asında vard ır. G iese bas m asında yoktur. (841, .842, 843) B u cüm leler G iese basm asında vard ır.

M üsülm an 'Sarhsunıhı .almak kolay oldı;

rine beğ idi:

(864) İstan bu l : T eslim ctd i yerine verdi. (865)

(844) G iese : C em aze kizarını; D re s den veya

Cem ada. G iese buiıun "C em â le" "C a n b a z" olduğu kanaatind ed ir basm asının

haşiyesinde

(s.

88)

ğunu m ernum

H acez;

V a tik a n :

(866) M ordtm an n : D ostİüğam uz.

(867) M ördtm arin ; K â z; İstan bu l : Tavuğun,. (868) İstan bul : O l'e y iid i y erin e H ı-

■'her ik i nüshada (ya n i İstan bul v e V a tik a n n üshalarında) C em a ze" y azılı oldu

İstan bu l :

Hacer.

(M ord tm ann , A natolien, 517 v c 518 ). İ s tan bu l

K â lir

mağa kolay- oldı. (863) M ordtm an n : B eğ var idî y e- ■

İstan bu l basm asında

yoktur.

ise şöyledir-:

Sam sanı y'andı. M üsülm an 'Samsunitu al

zlr B eğ daht dedi kim . (869) Istşn b u l : Duramazam.

Â li B eğ sö;,'lüyor. -F s k a t

(870) U psala : Yer.

n ifiıı “ Çam Ard:" d iye dü zelttiğin i b il

(8 71) İstan bu l basm asında bu m ısra

dirm iyor. (845)

Ys>- T U psala nu:.hasında.

şöyledir : Beniim. dem eğe karıldı hu ni

(846)

İstan bu l

zâm.

Ba::l:ra. '

(847) İstan bu l ; B y lef. (848) İstan bu l basm asında bu mısra 'şöyledir : H iîed ür işleri hem har ü m ek-

■

(872) İstan bu l basm asında bu mısra şöyledir ; N izâm k i âlem e ğaflet-i hasdar. (873) İstan b u l : Erkam ; M ordtm enn, B erlin :Erkâm.

kâr. ' (849) M ordtm ann nüshasında bu m ısra şöyledir : T ek eh p ü r ye foduldur

(874) İstan bu l ıSamağar.

b il Karaman.

(876) İstan bu l : G eçürdi. (8 77) M ordtm an n : Yöresine.

(850) İstan bu l : G ayet. (8 5 1)

İstan bu l : Oldı.

(852) İstan bu l : Eyidür. (ÎÎ53) G iese : Vereyüm . (854) İstan bu l : H azretlerinden. (8 55)

İstan bu l : E diin; M ordtm ann:

(875) U p sala : O kudı.

(878) İstan bu l : Yolm a. (879) İstan bu l : Y ü reklü ce. ' (880)

U p salada

bu k elim e

Izanık. (881) İstan bu l : B u.

daim a :

_(882) İstan bu l : Yiireklüceniin.

(g ro ) N iko lsb urg ; Hal. ( g r i ) İstan bu l E tm ek ğerekdür y e

(883) İstan bul : Yiireklüceyile. (884) İstan bu l : V e oğlı M urad H a

rine edelüm .

n ı b ile ğöndürdi yerine oğh M urad H an j!e b ile ğöndürdi.

( g i2 ) ğisi

(885) İstan bu l : Yüraklüceyi.

(9 13 ) -İstan bu l'; B ulîşsun.

(887) M ordtm ann : Bana verildi. (889) İstan bu l basm asında bu m ısra şö y le d ir : K ılu r namaz eder niyaz H akka,

(9 15 ) İstan bul : Beğlerine.

(890) İstan bu l ; C evâb ıdu r k i yerinç

(91,6)

İstan bu l,

G iese : Etm eğiçiin

yerin e ed elüm derler.' (9 17) İstanbul, N iko lsb u rg : D urm az. (918) M ordtm ann : T a'cil. dut.

cĞvâbı der .kî.

(9 19 ) İstan bu l : İSeğümüz.

(891) İstan bu l ; Serüze.

(92.0) İstanbul, . V a tik a n : K ürdezen . (9 2 1) İstan bu l basm asında b û cüm le

(802) İstan bu l : G öndürdiier. (893) M ordtm an n : Ahvâli.-

şöyledir :

(S94) İstan bu l : Eyidür.

K oy m azsız

padişahı

(922) J^stanbul : Eyyâm .

(896) İstan bu l : Önfr>e. Z en ki;

(923) İstan bul : Eyyâm .

V a tik a n ;

(924)

(898) Istanbulundur dediler

yerine

V a tik a n :

D ürüldi;

G iese : Istanbulu n ridilürler; N ikolsburg;

(925) G iese : E b kem . (g26) İstan bul :OlJ: (927)

1un didülürler.

İstan bul : Belürrneğe; N iko ls

burg ; Yağmağa.

(899) N ik o lsb u rg ': Anaru.

(928)

(goo) Istan bn l basm asında bu cüm le şöyledir : B irisi G eğibüzedü r H arekeden

İstan bu l ■ ; H er birine

(929)

İstan bu l ; N ice.

(930) M ord tm an n ,-V a tikan : Nağma-

( g o ı) İstanbul, N ikolsb urg : D arucı-

yı-

duT. yerine

verdi. (903) İstan bu l : Oldı. (904) G iese : D ünya sarayından y e rine .âlem-i ienâdan. (905) İstan bu l : E td üği va ktin y e ri ne etdi. (906) İstan bu l : Hetnan. (907) İstan bu l : K urtılm aztn. (908) İstan bu l : Dokışu'r: N ikolsburg: D okınur. (909) İstan bu l, N ikolsb urg-: Vaiâtum ı duyurm ayasız yerin e' vetâtum duyul maya.

y tıin e

cem i‘ beğisre.

ariaru.

etd i

N ik o ls

bu rg : D erildi.

Jstanbutun didilürlar'; V a tik a n ; Istanhu-

İstan bu l ; lt â ‘at

ki e y ü .

ola.

(895) İstan bul ; -Ve.

(902)

(9 14 ) İstan bu l : Ç ıkıla.

(888) N ik o lsb urg : Soiulardur.

İstan bu l :

leşkeriy ile

beğler begim ile.

(886) İstan bul : . T e ftiş . etdiler; M ordtm an n , N ik o lsb u rg : Z a b t etdiler.

(897) Z an kı.

İstan bu l : Apadolt beğler be-

birle yerine-- Anadoiı

■' (9 3 1) Vatilcan : Âvaz.

(932) İstan bu l : N ev â ii zenğtle y e rine nevâyi renğile. (933) İstan bul : B u. (934) G iese : sahra var oldı.

Sahra

ürıldt .

yerine '

(935) N ik o lsb u r g ; Z J ırp a z;' İstanbul, M ordtm ann ; D ıvar.

(936) İstan bu l : Söğündür. İstan bu l ■ ; V ezirliği durdı yerin e vezirliğinde oldı. (937)

yerinde

(939) İstan bu l : R u m E lin d e sipahi adlu kim se yerin e R u m E lin ün sipahi ad-

lu kimser.esin.

■ ■ 'A

(940)

(975) İstan bu l : Kavraya.

İstan bu l : G öz y a m d ı yerin e

(976) İsta n b u l : D utayın.

H em a n .

(9 4 1) İstan bu l : E td ile r . (942) M ordtm an n ; A rd ad a n .

(9 77) U p sala -..Cihanda.

(943)

(979)

İstan bu l :

(978 ) İstan bu l : Edeler.

S ö z sa zın a yerin e

söze saza. (944) İsta n b u l : G e ld i.

m anzum e y a ln ız

(9 8 1) G iese : G etürdi. (982) İstan bu l : G etürdi.

İstan bu l : M ıh a lo ğ h M e h m e d

B e ğ T o k a t h a b s in d e n g e liib y erin e M ıh a l-

(983) M ordtm an n ; B ezli.

o ğ lım

(984) U psala : Halı.

T o k a t h a b s in d e n ğ e tü r d iler .

(947)

İstan b u l : T u r h a n .

(985) İstan bu l : D eğ iil midür.

(948) G iese : M e jd in e .

(986) M ordtm an n : B ir.

(949) İstan bu l : N a 'ra .

(987) İstan bu l : R ahai.

(950) İstan bu l : Kâğıda.

(988) İstan bu l ; Oldı.

(9 5 1)

İstan bu l ; T a v c ıla r .

(989) İstan bu l, N iko lsb urg : K a m ış

(952) İstan b u l : B/7ürs/n.

lar.

(953) İstan b u l : K a ıu '. (954) İstan bu l : O ld i.

(990) İstan b u l : Oirraşdar.

(955) İstan bu l ; A ğ ır h ğ ı. ,

(992) İstan bu l : Tem ür Taş.

(956) U psala : E ld e n .

(993)

(9 5 7) (958)

U p sa la

(980) İstan bu l ; Ileteyin .

(945) İstan bu l ; Başında. (946)

nüshasında vard ır.

( g g ı)

İstanbul : B u r u n ın d a n .

G iese : G idereyüm . İstan bu l : Verdi.

(994) G iese ; Oturayum.

İstan bu l ; G e lm iş d ü r ; G i^ e :

G e ça ıiş d ü r .

(995)

G iese ; Göreyüm .

(996) İstan bu l : D üşdı.

(959) İstan bu l : H a lk ta m a m yerin e c e m i' h a lk .

(960) M ordtm ann, N iko lsb urg : i p i ni.

(997)

G iese ; Varayum.

(998) İstan bu l, G iese : Adına. Y u karki şekil ya lm z U psalada. (g g g ) İstan bu l : B olın un

(9 6 1)

İstan bu l : ‘A r z n â m e .

(1000) İstan bu l : ÇenğIer.

(962)

G iese : G ö n d iir e y ü m .

(lo o ı)

(963) G iese ; V e r e y im . (964)

İstan bu l

basm asında,

İstan bu l ; Oldı.

(1002) B u cüm le G iese basm asında M ordt-

şö yled ir : L eşk er-i Jsiendiyar m ünhezim

manrı v e B erlin n üshalarında bu m ısra jö y le d ir ; K oraldi E v ren ü z Oğlı acında.'

oldı; U p salad a şöyledir : L eşk er-i İsien -

(965)

İstan bu l ; D u rğ ud lu d art.

(966)

G iese ; Ş e h r e d e.

(967) İstan bu l : Ş â y e d k i. (968) İstan bu l : Y ık a la r ;

M o rd t

(9S9) G iese : V ara lar. (970) G iese : Göcdi. (9 7 1) İstan bu l : M a s â lih . İstan bu l : Gördüler.

(973) U p sala ; V a ra la m . (974) İstan bu l : A n a n ğ ib i k i d e d i ler yerin e d a h i ö y le.

(1003) U p sala : B o z doğan. (1004) İstan bul ; Sinoba.

m ann : H a ra b ed ele r.

(972)

diyar âhır daym edi, m ü nhezim oldı.

(1005) U psala : in d i. ( ıo o 6 )

İstan bu l : İstedi.

(1007) İstan bu l : Tarakkî etm ede. (1008)

Giese : Vereyün\.

( lo o g ) G iese ; Leşkerüm ile var ayın. H izm etü n e durayın y erin e leşkerüne dahi var ayam v e hizm etkâran öl ayam. (lO io )

Vatiljran : Ağardar; İstan bu l:

A ka r şu eder. Y ü zin ağarditr.

( l o ı ı ) M ordtm ann, N iko lsb urg ; K i ( lo ıg )

İstan bu l : M eşgul aldılar y e

(1042)

G iese basm asında bu cüm le

şöyledir : Ş o l Izm iroğlı nice b ir hayırdık

rine başladılar. (10 13 ) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : H ünkâr dahi râzi oldı. (10 14 )

(10 4 1) G iese : B u âl ilen; İstan bu l: B u âl ile; M ordtm an n : B u Elden.

şiler değişi.

etse ğerekdür; B erlin nüshasında da şö y led ir : § o l Izm iroğlı n ice b ir h ayın h k et

İstan b u l : B u.

se dursa ğerekdür. (1043) İstan bu l : K aydını.

( ı p ı s ) U p sala : Izn ikd e. (10 16 )

G iese : Sisrden.

(1044) İstan bu l : M aslahatunuzı.

(10 17 )

İstan bu l : Etdi.

(10 45) İstan bu l : Eyîidiler.

(10 18 )

U p s a la :

E ksiiklük.

(1046) İstan bu l basm asında bu cü m

20 (10 19 )

le şöyledir : İ n ş a lla h ol anı becerür.

M oî'dtm ann, N ikolsb urg : Ol

m eVunun yerin e K âfirlerd n tnünâiıkhğınun.

(10 47)

M ordtm an n

m ektubda şöyle buyurdılar ( 10 3 0 )

M ordtm ann, N ikolsb urg ; O l

m az idî. G eldiler. ' (10 2 1)

U psala : Verm işler idi.

N iko lsb u rg

nüshalarında : B u habarı i ‘lâm etd iler v e kim y erin e

m ek tu b ile habar ğöndürdiler kim. (1048) G iese : T k ksırlık etm en y e rine k â h ıl deprenm en; M o rd tm an n : K â

(10 23) U p sala : Ş im d ik i halda.

h illik etm en. Y u k a r ık i şekil İstan bu l v e

(1023) İstan bu l : Bigâne.

N ikolsb urg nushalan n dadır.

(1024) G iese : M eriç.

(1049)

(1025) Giese : Kondurdılar.

(1050) G iese : Leşkeri.

(1026) İstan bu l : D elîi başı idi.

(10 5 1) G iese : E tm iş idî.

(10 37) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyî.edir : H abse bırakdı.

(1054) G ie s e ; K ova.

İstan bu l : Kardaşların.

(10 55) İstan bu l : H u cu m e td i yerinedüşdi.

(1030) İstan bu l : Kardsşların. (10 3 1) İstan bu l.: Etdi.

(10 56) M ordtm ann, N iko lsb u rg : Bâ-

(1032) G iese : Karamanoğullarına. (10 33) G iese : Isiend iy ar oğlanları na yerin e Isiendiyarun oğullarına. (10 34) İstan bu l basm asuîda bu m ısra goyledir : K im e

şâdi

kim e

(10 52) İstan bu l : Yüridi. (10 53) İstan bu l : Oldı.

(1028) İstan bu l : K ü çü cü k . (10 29)

İstan bu l : Ib ilisi.

ğamdur

âieırt.

k i kalan leşkeri yerin e b akîce kalmışları;: U psala: B â k i kalan y erin e bakîce. (10 57) cağ ila. (1058)

M ordtm aım : D ağıda asanlıİstan bu l : Iletelüm .

(1059) İstan bu l : Kavradı.

(10 35) İstan bu l : D utslar. , ;-^to36) İstan bu l v e G iese basm alâ-

(1060) İstan bu l : Göiürdi. (10 6 1) İstan bu l basm asında bu c ü m

ry îiia : Zam an kim yerin e zatımndur. Y u -

le şöyledir : Hisar halkı ğördiler k î beğ~

k a rk i sekil U p sala nusâasırıdadır.

lerirti kırdılar, banlar dahi hisarı teslihıt .etdiler.

İstanbul, G iese : K im i. Y u k ark i şekil U p sala nuslıasıııdödır.

(1,058) Eü-tün -nüshalarda ': Ş S d l V e zin icabı s id olması gerek^ (10 39) İstan bu l, N iko lsb urg : D&âükitrrîir.. (1040) Islar.fcul : H ep.

(1062) İstanbul : Yakdı. (1063) U p saladan başka bütün nus^ balarda : Tavuk ( — davak) . (1064) İstan bu l : Yedütdi,.

(ıo 6$) Denildi. (1066) Upsala : Hsbtinde^. Ü'.,: ÎT.

(10 67) İstan bu l : Yazı. ■

dahi hündkârun elçisiyile b ile elçi ğön-

(1068) İstan bu l : O tluk.

diirdi.

(1069) İstan bu l, G iese ; Atlarına. Y u k a n k i şekil M ordtm an n v e U psalada-

G eld iler

yerin e

h em

Y b fğ ü -

cürı bir k u h dahi hünkârun elçisiyile b ile ğeldiler. (10 87) İstan b u l :Çorum.

dır. (1070) İstan bu l : Aldılar.. (10 7 1)

(ıp 8 8 ) İstan bu l ; Yörğüciin kâğıdını.

İstan bu l : B u esk i otlukdur.

K o k a r yerin e

bir eski o tlu k getürdiler.

K ok a r. G etüren.

verdi yerin e hünkârdan ğelen elçi h ün

İstan bu l : Sakranu,

kakıyu

“ canutna ğeçdi „ deyü. “ Banlarun elin d en ve bazarlıklarından âciz kaldum . Be~ ğendürem ezin. B ir kurı otlağı dahi b e ğenm ezler. Ya bunları Osm anoğh saklayu b neyler? „

yerin e kakıyı söğe bazar-

lığum beğenm ezler deyü. Canum a ğeçdi • bunlaran elinden. B ir kurı otı dahi b e ğenm ezler. Ya banları Osmanoğh saklayu b neder. (10 74) İstan bu l : E v v eld en atlar h a zır ed üb dururlar idi. I ttiia k ı var idi y e rine H azır atlar var idi. Saklam ışlar idi. (10 75 )

İstan bu l :

Hünkârdan .ğelen

ğeldi. 0 1 dahi armağanların v e m ektub ı

(10 72) İstan bu l : Garar. (10 73 )

(1089) İstan bu l :

elçinün habarın verdi. H ü nkâr elçisi dahi

H em an çuvaldan

kâr habarın verdi ve m ek tu b ın dahi ver diler. (1090)

İstan bu l : K âğıdı.

(10 9 1) İstan bu l : Yahlarındayike'n y e rine dahi bunlarda iken (1092) G iese : Ovasında. (1093) G iese : Yatdılar. (1094)

İstan bu l :

B un lar

sardılar

kim Yörğüc kanı? N içü h ğeim edi yerin e sormadılar kim n içün ğeim edi. (1095)

İstan bu l : G aliba.

(1096) İstan bu l : K arşu ğeldi^ yerine ğeldi, karşu çıkdi. (1097) İstan bu l : D urur idi.

ç ık u h at arkasına ğeldi. R ev â n e öldı y e

(1098) İstan bu l : B ö lü k b ö lü k ğayrı

rine hem an bu çuvaldan çıkd ı ve bindi.

yarenlerin dahi kon du ru b cem i'isin e bu rd‘m etleri verdiler. Yem eğe, içm eğe m eş-

K açdılar. (10 76) İstan bu l : Yayladan.

ğul aldılar. Ç ün k im ğece aldı. Bunlar

(10 7 7 ) İstan bu l : G itdiler.

sarhoş olub yatmağa başladılar y erin e b ö

(10 78) İstan bu l : H isar kapasın aç-

lü k b ölük bunlarun cem i‘isin kondurdılar.

dılar yerin e kapuyı ağdılar.

G ece oldı. Yem eğe, içm eğe m eşğul aldı lar.

(10 79) İstan b u l.: Yokdur. (1080)

B u ra d a n sonrası

G iese bas

m asında şöyledir : A h m ed B eg dahi K a ra Y ö lü k d e durmadı. V ilâyetine azm etdi. Andan sonra vardı, A cem diyarına çık u b ğitdi. (10 8 1) İstan bu l : V e lîk in yerin e veli kim .

( lo g g ) G iese basm asında bu cüm le şöyledir : F e h em adam hazırlayub d u rurlar idi. ( ııo o )

N iko lsb urg

nüshasında

cüm le şöyledir : B irin ün üzerine b ir kad ı lar, ( ı ı o ı ) M (jrdtm am ı : K ahr-ı.

(1082) G iese : Ederler. (1083)

G iese : V e M eh m ed Beğün.

(1084) İstan bu l : N e aldıyise yerine ne kim

aldı.

(1085)

İ s ta n b u l,

(110 3 ) M ordtm an n : K ış. (110 4 )

M ordtnıann,

k olsbu rg : B ir a z y erin e hayli zaman.

(1086) İstanbul :

(110 2 ) N iko lsb urg ; K ız ıl K ocalular y erin e K ız ıl K acalu kim .

N i-

İstan bu l :

B unlarun islerini

bitürün yerin e n ice etm eliy ise edütf.

(110 5 ) İstan bu l : B aşak düşdi yerine V e . hem Yörğüc ^ evlerini basdı.

boş. N iko lsb u rg nüshasında ise şö yled ir :

(110 6 ) M ordtm an n : D ü zlerin i; B e r

B elâ ğelür başuna senseni pu§.

lin : R uzlarını. (110 7 ) İstan bu l : E td i.

( ı 133) İstan bu l : O ldı.

(110 8 ) G iese : Hayran kaldılar y e ti

(1 1 3 4 )

ne H îzen oldılar. ( ı ı o g ) İstan bu l basam sında buradan sonrası şöyledir,;

le şö yled ir : V e h iç b ir v a k it y o k idi k i

A n la n ın şerr ü şûrtn

haramı adam almayayidi.

ğötiirdiler. V ilâ y et rahat oldt. A n u n §erri

(113 6 ) İstan bu l : ‘ Atalar.

ğötürildi. ( 1 1 1 0 ) İstan bu l : K ılm a . ( ıııı)

( 1 1 3 7 ) İstan b u l : M i'm arlara. (113 8 ) İstan b u l : HiVatlar. (1 1 3 9 ) İstan b u l : G eli yürür.

İstan bu l : Vakti.

( 1 1 1 2 ) İstan bu l : Ola. (1113 )

N ik o lsb u rg ; H iib eyl;

(114 0 ) İstan bu l : T a'zim ler. ( 1 1 4 1 ) İsta n b u l : Etsünler.

İsta n

bul : Ü beyd Beğ. ( 1 1 1 4 ) N ik o lsb u rg : G öndürürler idi. (1115 )

İstan bu l :

Edün

derler idi

içinde olurlar idi;

N ik o lsb u rg :

(114 6 ) İstan bu l : Lâyık. (1 1 4 7 ) İstan bu l basm asında bu cüm

O/dı.

le şöyledir : M em lek etin e S ultan M urad

( ı j ı g ) G iese : H azine olduğı ve za hire olduğı yere y erin e z a h ir e ' olduğı h â

h ü km etdi. ■ (114 8 )

zineye; N ik o lsb u rg : Zahire duran hazine-

(114 9 )

N iko lsb urg : D ahi.

( 1 1 2 1 ) İstan bu l : D ilerü m fa'; N ikols-

(115 0 )

N ik o lsb u rg : B enzer.

İstan bu l -.Kişiye. ^

( 1 1 5 2 ) İstan bu l : iste se ; N ikolsb urg: İsteye.

(1 1 2 5 ) İstan bu l V^rayın.

( 1 1 5 3 ) M ordtm an n ; Iğende.

, -

(1 1 5 4 ) G iese : K aziyyesini.

(112 6 ) İstan bu l : G etürdi.

( 1 1 5 5 ) G iese :. Ulaşınca ona verdiler

N ik o lsb u rg ; E ğlendi; İsta n

b u l : Eğlenm edi.

, yerin e ulaşıncaya değin hünkâra ğene tes

‘ î"

lim etdi.

(112 8 ) İstan bu l basm asında ^u cürn- . şöyledir : İ p ,

(115 7)- İstan bu l ; G önd ürdiler..

ile

(115 8 ) İ s ta n b u l: Unğürüs vilâ y etin i;,

N ik o lsb u rg .: Vnğürüz taraiım.

( ı ı a g ) İstan bu l basm asında bu f ü m le şöyledir ; Atların hazır etm iş idi’. '. , (113 0 ) G iese : Eder ise.

. ,

( 1 1 3 1 ) N fkolsbu rg :'/şön . (113 2 ) İstan bu l basm asında bu m ıs ra şö yled ir : B elâ ğeUir başuna sen sin a

(1 1 5 6 ) İstan bu l ; K a v i.

şöyledir : K en d ü y i hisardan sarkıtdı;

ken dii hisardan sii'rkdı.

G iese : N ice iş işledi yerin e

rine ısmarladı.

(112 4 ) İstan bu l : Fere.

N ik o lsb u rg nüshasında

İstan bu l

( 1 1 5 1 ) İstan bu l : Ism arlam ış id i y e

(112 3 ) Giese : N ice ie th etd i yerine n e vech ile aldı.

cüm le y a ln ız

bun un ğ ib i işler etdi.

b u rg ; D ilerin ki.

(112 7)

basm asında var.

ye.

(1 1 2 2 )

G iese basm asında bu cüm le

( 1 1 4 5 ) İstan b u l : Padişahlığa.

bunlar vilâyetü n için d e olu rlar'idi.

(112 0 )

İ s ta n b u l: Bildür'sünler.

(1 1 4 3 )

(114 4 ) İstan bu l : Düşüb.-

E td ü k

derler id i ve anlar k i hareket ederler idi, İstan bu l

(114 2 )

şö yled ir': H ayli m eblağlar ûleşdürdi.

y erin e Ederler idi. Burüarun vilâyetinün

(1118 )

G iese : Ç ökek .

(1 1 3 5 ) İstan bu l basm asında bu cüm

(1159) İstanbul : , G«imeye;' Nikols burg : Yetişmeye. •, ' >. • ' ' ' (1160) Giese : K a v i ü kararı. (1 16 1) İstanbul : Dedi. (116 2) İstanbul basmasında bu cüm

le şöyledir : Z îrâ kim cemV Las vilâyetini

( 1 1 9 1 ) İstan bu l : H em an bu kelâm

(116 3 ) İstan bu l : Oldı.

dan sonra y e rin e H em an oradan. (119 2 ) İstan bu l : A t arkasına geldi

(116 4 ) İstan bu l basm asında bu m ısra

y erin e B in d i, sürdi.

haraca m u ti' kıld ı.

şö y le d if ; Buna arkan verüb m u hkem da yanma.

(119 3 ) İstan bu l : Eyidür.

(1194) İstan bu l basm asında bu cüm

(116 5 ) İstan bu l : D enilen .

le şöyledir : B eglerbegine habar oldı k im

(116 6 ) İstan bu l : Eyidür.

sancak begi gitdi; akıncılar dahi gitdi.

(1 1 6 7 ) İstan bu l : Tez.

(119 5 )

(116 8 ) İstan bu l ; öaft/. (116 9 )

İstan bu l : C em ‘

oldı yerine

ge/di.

cüm le

y a ln ız

İstan bu l

( i ı g 6 ) M ordtm ann, N iko lsb u rg : B i ri birin.

(117 0 ) İstan bu l : Oldı. ( 1 1 7 1 ) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : B u hisarı almağa çâre eylen. (1 1 7 2 ) İstan bu l basm asında bu cü m le lö y le d ir : iste y e n e verdiler. (1 1 7 3 ) G iese : Olm az imiş. (1 1 7 4 ) İstan bu l : Kayalar.

(1 1 9 7 )

İstan bu l ; K ü iiâ ru n hod e k

seri suya dökild i, boğuldı y erin e E k s e r kâfiri suda kırıldı. • (119 8 ) İstan bu l : m ahzundur derler ise

N içün m elü l v e yerin e Ya n içün

m ahzun oldı. (119 9 ) İstan bu l : Sürisi.

( 1 1 7 5 ) G ie s e : Gazayı. (117 6 ) N ik o lsb u rg : Gaza etsem ğerekdür yerin e B un un ğibi gazalar edelüm ; M ordtm ann : B u gazayı edem ; İstan bu l:

(1200)

İstan bul : Birinde.

(1201)

İstan bu l : C em i'

yerin e

(1203) İstan bul l B ulkara.

( 1 1 7 9 ) İstan bul : Nâgâh.

(1204) İstan bu l : B ild i kim .

(118 0 ) İstan bu l : G eçdi. G iese : B edbahtlıklar.

(12 0 5) İstan bu l : Uzerinedür.,

(118 2 ) İstan bu l : E yledi.

(1206) İstan bu l ; Padişahdan..

(118 3 ) İstan bu l : Balat.

(12 0 7) İstan bul : H ünkârun.

(118 4 ) İstan bu l : G ögercinlik.

(1208) G iese : Oİur idi.

( 118 5 ) İstan bu l basm asında bu cüm

(120 9)

le şö yled ir : Ö y lelik m ıkdarı yerde kon-

İstan bu l : Verdüm .

(12x0 ) İstan bu l ; S eferin d en kim gelice k y erin e S eferin d eyidi, geldi.

G iese : V id in li Sinan yerin e

(i2 n )

İstan bu l : Elçiler.

(1212) lit'an b u l basm asında bu cüm

V id in Sinanı. ( 1 1 8 7 ) D öge durur yerine, İsta n b u l: D ög ü b yürür; M ordtm an n : D öge yürüt. (11S 8 ) U p sa la : Ucundandur. (118 9 )

D aht

S ultan M urad kasd etdi kim .

(117 8 ) İstan bul : G itd i.

dıla/. (118 6 )

muti^

İstan bu l : V e Suttan M ura-

dun kasdı şöyle oldı kim

( 1 1 7 7 ) İstan bu l : H iç.

h eb

oldılar yerine tâbi oldı. (1202)

B u ğazâyı edelüm .

( ıı8 ı)

basm asında var.

G etü rü b

habar

verm ezsin

le şöyledir : Arıda dahi nihayetsüz konuk luklar etdi.

(1213 ) G iese : K en dü yiçü n, (1214) Istşj^bul, N ikolsburu :■B en iim

h ıt t ııb e'efüruıezs/n; İstan bu l : C etü rm ez-

câriyelerüm ün nesnesi y erin e benüm câ.r rtyelerüoM vereceğüm : M ordtm an n : Câ>-

tin ki.

p y tje rü ın e v e r e c e i nesneni.

kim yerine M ordtm an n v e

( 1 1 9 0 ) Dctp â v â zm a

N ikölaburg ;

öğrertüb durur

â fd i yerin e İsrtanbül : İğrendi der.

(12 15) İsta n b u l; Ol kıza. (1-216) Ista a b u l basm asında bu radan

^şağjsı şeyled ir : B e ğ Ü n ğü riis v ilâ y e tin e

(12 4 5) U p sala : Leşkeri.

n e s u r e t ile vard ı.

(1246) (12 4 7 )

(12 18 ) İstan bu l basm asında bu cü m le §öyl«dir : B e n kuhın göndür, varaytn. (12 19 )

(1223) İstan bu l : V ilâ y e tü n b e g i k â (1224) G iese ; ‘Azm. (12 2 5 ) İstan bu l : E y le . (1226) M ordtm an n ; E d iib . İsta n b u l: H ü n k â r d a h i a z îm le ş k e r c e m ' e t d i yerine le ş k e r i c e m ‘ old t.

İstan bu l : Z ib in e d e k yerin e

d ib i n e d eğ in .

(1228) İstan bu l ; A k ın d ıla r . (1229) G iese ; E i l a k v ilâ y e tin e ç ık yerin e v ilâ y e t- i E îla k d a n

ç ık d ıla r .

( ı‘23o) “ Ü n ğ ü r ü ze g ir m e d e,, kelim e le ri yaln ız M ordtm ann nushâsındadır. G ie se : Ü n ğ ü rü ze g ir m e d e y e r ih e B u

ta rai-

d a n g id işd e ; İstan bu l : G it d ü k le r i v a k tin .

(12 3 1) G iese ; H û n ı. (1232) İstan bu l : N e o ld ı. (1233) İstan b u l : O l ğ e c e . (1234) Ist3nbul, M ordtm ann, N ikolst u r g : D o y u m e y le y erin e d oyu r. (1235) İstan bu l ; Vardı. (12 36 ) G iese ; O l v ilâ y e ti y erin e A r n a v u d k en a rım .

(12 3 7) İstan bu l : Yağı. (1238) İstan bu l : Bağlamış idi yerin e

bağladı. (1239)

İstan bu l ; Urdılar.

(1240)

G iese basm asında bu m ısra

şö yled ir ; F e n â m ü lk in d e karar e tm e d ile r . (12 4 1) İstan bu l basm asında bu k e li m e çok defa “ B e lir g a d ,, şeklin de geçm ek ted ir. (1242) İstan bu l : Hisarı. (12 4 3) Ista n b y l : E lin e . (1244)

İstan bu l : E td ile r .

ibare

y aln ız

oldı. (1250) İstan bu l : Kâbeye.

i i r ola yerin e v ilâ y e t s u lta n u m u n o lm a ya .

d ıla r

bild iren

(1249) İstan bu l : Hisarında.

(12 2 1) İstan bu l : T a m a m . (1222) İstan bu l : V a rd ı.

d a h i a z îm

T a rih

(1248) İstan bu l : Otıcak; G ie se : Kim

le şöyledir ; Y ü r i im d i A li , der.

(12 2 7)

Zuhura ğeleldea

İstan b u l nushasındadır.

İstan bu l ; 'G e / e y ın ,

(j2 2 o ) İstan bu l basm asında bu cüm

U ü n k â n ın

İstan bu l :

yerin e olandan.

(1 2 1 7 ) İstan bu l : D e d i.

( 1 2 5 1) İstan bu l, M ordtm ann, N ik o ls ' bu rg : Yaşında.

(1252) M ordtm an n , N ikolsb urg: Gel miş idüm y erin e geldüm. (12 5 3 ) İstan bu l : Niğe Dobru. (1234) U p sala : Olmış idi. (1255) İstan bu l, N iko lsb u rg : Kılıç; U p sala : Kılcı. (125 6 ) İstan bu l : Oldı. (12 5 7 ) İstan bu l, N iko lsb u rg : Sepdi1er. (1258) İstan bu l : Arasında. (12 5 9 ) İstan bu l : Yürür idi yerin e Yüriyemez oldı; M ordtm ann, N iko lsb u rg: Yürür oldı. (1260) G iese : Beş kâiir. (12 6 1) İstan bu l : Esir etdüm yerine bağladum. (1262) İstan bu l : Verdüm. (12 6 3) İstan bu l ; Er. (1264) İstan b u l : Dtırhatu kığırun, ğelsün yerin e Turhan Begi getürün. (12 6 5 ) İstan bu l : Kığırdılar, geldi y erin e getürdiler. (1266) İstan bu l : Turhan. (12 6 7)

M ordtm ann,

N iko lsb u rg :

Sancakdan sancağa ğötürtmişler idi y e ri n e Sancak sancak evvelden üleşdürmişler idi; İstan bu l ; Sancak sancak üleşdürdiler. (1268 ) M ordtm ann, N iko lsb u rg: Mücüşler ve maşrabalarun yerin e Mücüş maşrabalar. (126 9 ) G iese : Oldı. (12 70 ) Işâret. ( 1 2 7 1 ) İsta n b u l: Etmiş; M ordtm ann, N ik o lsb u rg : Etdi.

L eşkeri azîm cem ‘ etdi.

(12 7 2 ) İstan bu l ; Eyidür.

(1302) İstan bu l, N iko lsb u rg : K a çd ı.

(12 73 ) G iese : G örür ise.

(130 3) İstan bu l basm asında bu cüm

(12 74 ) G iese : K a c.

le şö yled ir : Yerleri eyü değül idi.

(12 7 5 ) İstan bu l : G eld i.

(1304) İstan bu l basm asında bu cüm

(12 76 ) İstan bu l : D aşm an yüzine. (12 7 7 )

İstan b u l : B a ri üşde yerin e

le şöyledir ; B ir derede idi. (130 5)

yohsa.

G iese basm asında bu cüm le

(12 78 ) İstan bu l : E y Udi.

şö yled ir : H ündkâr yanında leşker az ğö~

(12 79 ) İstan bu l : G elüretn.

zü k d i ğözirıe. , , , (1306) İstan bu l ; D utayın.

( la S o ) İstan bu l basm asında bu cüm

(130 7) İstan bu l ; Yarılı verdi yerin e

le şö yled ir : B ü taraidan Karatnanoğlı i§itdi k im dayısı eh l-i İslâm leşkerin sı-

yol verdiler. (1308) İstan bu l basm asında bu cüm

ğayet ierah oldı. (12 8 1) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : E m ir D ağınun yaylaya g e

le şö yled ir : G aziler ğördi kâtirün begi gitdi, A lla h a ek b er dediler. (1309) İstan bu l basm asında bu cüm

len E lin i ardı. (1282) İstan bu l : M ağm un. (1283) İstan b u l : Haram zadelik.

le şö yled ir : A nun dahi üzerine yüridiler.

(1284)

y erin e jâ d aldı,.

(13 10 )

G iese ; G eliir gidersin.

(1285) İstan bu l : V-e hem ol yerine şim diki.

(13 11) ilerü

vardı.

İsta n b u l :

Şâdım an

İstan bu l : B egi. H ündkârdan

aldılar

“ A zab

B eğ

D urahan

begi

(1286) İstan bu l : Ayruk.

ol hin de d ilek e y le d i,,

(128 7)

basm asın daki : “ A zab , begi T urhan B eg i

İstan bu l : Fesad.

(1288) ' İstan bu l,

M ordtm ann,

N i-

kolsbu rg : Yapiğdı. (1289)

yerin e İstan bu l

hündkârdan diledi,, cüm lesi m ân âyı büs bü tü n değiştirm ektedir. Ç ü n k ü bu şekil

M ordtm ann, N iko lsb u rg: A -

narıdan.

de, T u rh a n B e ğ in a zab lar

beği olm ası

icap eder. B ir de “ A za b B eg i, Turhan

(1290) İstan bu l basm asında bu cüm

B eg i hünkârdan diledi,,- şeklin de olduğu

le şöyledir : T â Izla d i derbendiniin içinde

k a b u l edilirse azab ların a y n b ir begi ol

atardılar.

duğu . m ânâsı çıkar.

(12 9 1) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : O l B o lı sancağınun begiyidi. (1292) İsta n b u l : D em ürlü. (12 9 3) İstan bu l ; Geçüreyin. (1294) T a rih b ild iren cüm le y aln ız İstan bu l basm asındadır. (1295)

İstan bu l : M akbu l.

(1269)

İstan bu l : I§bu.

(13 12 ) İstan bu l : D ile k eyled i yerin e diledi. ( 13 13 ) İstan bu l : B egini, (1 3 1 4 ) İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir ; Yigirm i dört çeleb i kâfir ile b ile ğöndürdiler. (1 3 1 5 )

İstan bu l : Y in e -ev v elk i m e-

kâruna.

(12 9 7) U p sala : K ıra lu n oğltdar y e

(13 16 ) E drenede m u k im oldı y erin e

rine kıraldur. (1298 ) U p sala : Varna üzerine yerin e

İstan bu l : E drenede sâkin oldı; M o rd t m ann : E d reneye gelü b m ü tem ek kin oldı;

Edreneye. (1299) G iese : N içün.

N iko lsb u rg : Edreneye vardı, sâkin oldı. B erlin , M ordtm an n : Tayrı. (13 18 ) N iko lsb urg : İ lâ m .

(1300) İstan bu l : D op . (13 0 1) İstan bu l, M ordtm ann, N iko ls bu rg nüshalarında

bu cüm le

şöyledir :

(13 19 )

İstan bu l : Arnavuddan.

(1320 ) G iese : Vereyüm .

(13 3 1)

G iese : Habarın.

(1322)

İstan bu l : S u lia n u m !

A câ yıb, muhkem, cenğ alındı yerin e eyü

Ken-

cenğIer aldı.

dünüz varm ak dahy yeğdür yerin e Nola suHanutn. Göndürün.

(13 4 5) İstan bu l : D eğin dahi. (1346) İ s ta n b u l: Yine.

(1333) İstan bu l : S u y ın deşdiler y e

(134 7) G iese : B eğ yiğitler. (1348) İstan bu l basm asında bu cüm

rine suyını kesdüer (1324)

İstan bu l,

M ordtm ann,

N i-

k oisbîirg n üshalarında bu cüm le yerin e : Susu z bunaldılar. (13 2 5 ) İstan bu l : G eiürdiin. (13 2 6 ) MoTdtmann : G ele; burg : Vara. (13 2 7)

İstan bu l,

le şöyledir : K â iirü n nice banların kırd ı lar. (1349) İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir : L ö k B anun oğhyîle.

N ikols-

(1350). İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir : K im in dahi esir etdiler.

M ordtm ann,

( r 3 5 i)

N i-

İstan bul basm asında bu son

kolsbu rg nüshalarında : M übalağa leşker

ik i cüm le şöyledir : E lhâsıl cem i' banları

ilen gelüb yerin e A zîm leşker cem ' edüb

hünkâra diri ğetürdiler. (13 5 2 )

İstan bu l : B ir ulu.

(1328 ) G iese : Banun.

(13 5 3 )

(132 9 ) İstan bu l basm asında^bu cüm

(1354)

İstan bu l : N içün. M ordtm an n : G özükü r imiş.

le yerin e ; H ünkâr h akikati bildi. A llah

(13 5 5 )

G ie s e ; Söyleyeyüm .

dedi.

(135 6 ) N iko lsb u rg ; Söyle.

yürüdi.

(^357) İstan bu l ': G elem . (1358) G iese : Vereyüm .

(1330 ) İstan bu l : Soiyadan yana y e rine Soiyaya. (13 3 1)

İstan bu l : Leşkerin.

(1332)

G iese : Karam an oğlanların

(1333)

M ordtm ann, N iko lsb urg : C e

(1359)

H ayli

meblağ;

(1360) G iese : Olsun.

dan.

(13 6 1) İstan bu l (1362)

besi; G iese : C ebe. (1334)

İstan bu l :

Karam anoğlından

(1336) İstan bu l : Örme. (13 3 7) İstan bu l : K a y ış üzenğüli y e

M ordtm ann,

N i

(1364)

bu kâiirün boynına urdurİstanbul,

M ordtm ann,

N i

kolsbu rg : O l Ç eh B an y erin e bu kâiir.

rine üzengisi kayışı -ipden.

(13 6 5)

(133^^) İstan bu l : M in vech in b un göndürdügi yerin e bunları ğöndiir-

İstan bul : M ürüvvetlü.

(13 6 5) İstan bul : Padişah. (13 6 7) İstan bu l : D edi.

düğine. (1339) İstan bu l : Yok. İstan bu l : Bunları

Padişah.

(1363) İstan bu l : Ur bu kâiirün hoynını y erin e

(1335) İstan bu l : K a tı.

(t3 4 o )

İstan bu l,

kolsbu rg : Ot Ç eh B an yerine bu kâiir.

gelenleri y erin e Karam anoğhnun leşkerin.

ları

İstan bu l :

M ordtm ann, N iko lsb urg : Ç o k meblağlar.

(1368 )

İstan bu l : Der.

(1369) İstan bu l : Gazası.

mashara-

(1370 ) İstan bu l : F i'ili; G iese : E i'â -

hk. (13 4 1) İstan bu l : G ün döğdüğı va kit kü ftâ r ile b uh şd ı yerin e ğün doğa dürür iken kâfire bulışdıl'ar. (1343) İstan bu l ; A y B âr H udâyâ ve yâ İlâ h i y erin e Yâ M evlâ: U p sala : E td iler;

(1 3 7 1 ) İstanbul', kolsbu rg : Eidürn. (13 72 )

(1342) İstan bu l : Urdı.

(1344)

lini.

İstan bu l :

M ordtm ann,

N i

G iese : Anbardan.

(13 73 ) G iese basm asında bu cüm le şö yled ir': A nunçün cüm le beyanında a kıl lar zail olur.

m asında var-dır,

(13 74 )

İstan bu l : R uluna.

(13 7 5 )

İstan bu l : H ayır il».

(13 76 )

G iese basm asında bu cüm le

şö yled ir : A llah

ana

(1398)

rahm et etsiin kim

b u A I-i Osm anun m enâktbını okıyana ve

(1399) G iese : im a n ile yerin e yü z suyile.

dinleyene ve yazana. (13 7 7 )

G iese basm asında bu m ısra

şö yled ir ; H are ola m ü lk, m al, hazineler.

(1400) İstan bu l ; Hâsıl.

G iese basm asında bu cüm le

(14 0 1)

G iese basm asında bu mısra

şöyledir ; V e anlarun ruhlarına du‘â ey leyene.

şöyledir : E li oyında ğönlin hayran etd i.

(1378 ) İstan bu l : H azret-i R esu l y e rine M uham m ed ResûIuHâh.

z i ruhlar; G iese ; Ziruhlar.

(14 0 a)

İstan bu l : K i

ruhlar yerine

(1403) G iese : Baydak.

(13 79 ) İstan bu l : Yâ R a b b il ‘âlem în

(1404) İstan bu l basm asında bu baş

ve yâ hayyir ün-nâstrîn y erin e y â M u'in .

lık şöyledir : D evrân -ı S ultan M eh m ed.

(1380) İstan bu l : Oldı.

(1405)

(13 8 1)

(1406) G iese : M eydan-ı.

G iese : Eyidürem .

(1382) İstan bu l ; Sirâc.

(1407) N iko lsb u rg ; Sebükpâ.

(1383) M ordtm ann, N iko lsb urg : G a

(1408) İstan bu l : Haramzâde. (1409)

zayı ana yerin e ğazâ bu âle. (1384)

N ik o lsb urg

nüshasında

huirân. (138 5) İstan bu l basm asında bu m ıs ra şöyledir : A ştk î, Yahya, Süleym a n â-

(14 10 ) İstan bu l basm asında **ki„ den sonrası şöyledir : Zîrâ bunlarun ei'âlinü n ve akvâlinün beyaru vasi olınmağa kabil değüldür. ( 1 4 1 1 ) M ordtm ann : İkin cisi.

şıklar (1386)

G iese :

Zencar;

(14 12 ) İstan bu l : Seyre.

V a tik a n ;

(14 13 )" İstan bu l : V arm ış idi yerine

D uccâr; N ikolsb urg : Câzû. (138 7) İstan bu l : G ünahı m ağiiretde

çıkdı. (14 14 ) İstan bu l : Seyirden.

y e rin e kim at^ar m ağiirete.

(14 15 ) İstan bu l basm asında bu cü m

(1388) G iese : Süleym an B eğ yerine le

Süleym anun. (1389 )

İstan bu l : A şık î D erviş A h -

m ed yedine D erviş A h m ed Â şıkî.

ın ısra şöyledir ; M ücâ h id dedi âyât içre

G iese : A h verem .

şöyledir : V a'den yakın

tövbe

(14 16 ) G iese : Seyyidün.

< 1391) G iese ; H abar verdi.

(1 4 1 7 )

(1392) İstan b u l : Beğün. (1393) G iese : Beğlerinden.

(14 18 ) Gösterm ediler. (14 19 )

(1394) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir ; K a id eleri neyise teriiblerince türelerin etdiler.

ğeldi;

et.

(1390) İstan bu l ; D er.

G iese : C evh er-i.

İstan bu l : Habar. N iko lsb urg : İm di.

(1420) İstan bu l : Saltanata. (14 2 1) İstan bu l nüshasında bu cüm

M ordtm an n nüshasın

le yok. G iese basm asında “ doğdı,, k e li

şö yled ir : • E rkân-ı kava 'id leri neyise

m esi “ doğn,, şeklinde. F a k a t her halde

teriiblerin ce türelerini etdiler. N ikolsb urg

“ doJ(iı„ olacağı için m etne bu şekilde a l

nüshasında şöyledir : V e em r-i erkânınca

dık.

kava 'id ini yerine getürdi; tertiblerin ve türelerin etdiler.

(1422) İstan bu l : D eyü. (1423) İstan bu l basm asında bu cü m

(1395) İstan bu l : G eldiler. (1396) İstan bu l ; E td i.

le şö yled ir ; M en teşe E lin e ğöndürdi.

{13 9 7) B u cüm le y aln ız İstan bu l b a s

le şöyledir : Anadolı beğlerbeğisi etdi.

(1424) İstan bu l basm asında bu cü m

(1425) M ordtm ann : Sürdi. (1426) İstanbul, N iko lsb urg : G eldi. (14 2 7) Istanbu! basm asında bu cü m le şöyîedir : Karam anoğlınun haramzada oğlanları cemi" kaçdılar. (1428)

İstan bu l : D udt.

(1429)

G iese basm asm da bu cüm le

şöyîedir : K en d ü ler dardılar. (1430) G iese : Vereyüm . (14 3 1) G iese : Varayam. (1432) G ie s e : D ey ü b eyidür. (1433) N iko lsu rg : D itrerdi. (1434) İstan bu l : V e gire. (1435)

İstan bu l : Üst.

(1436) İstan bu l : Kavradı. (14 3 7 ) İsta n b u l ; K ü rkiim üzi. (1438) İstan bu l : Paşaya gene ya l varm ak gerek yerine Paşadan olur. (1439)

İstan bu l : K örluka.

(1440) İstan bu l : Yokdur. (14 4 1) G iese : K a b u l edüb durdt. (14 4 2)

İstan bu l : A nı işleyeviiz y e

rine öyle ola. (1443) İstan bu l : Oldı.

le şöyledir : Bu şehri ma‘mar etdiler. (14 5 6 ) İstanbul basmasında bu cüm le şöyledir : Padişah yine emr etdi kim ganîden ve fakirden evler sürdiler. (14 5 7 ) Nikolsburg : Sürün. (1458 ) Giese : Evlerden. (14 59 ) İstanbul basmasmda bu cümIc şöyledir : Şehir kim mahmur oldı. (1460) İstanbul basmasında bu cüm le şöyledir : Bu verdükleri evleri mukata‘aya verdiler. (14 6 1) Giese ; Dediler. (1462) İstanbul : Memleketümüzden. (14 6 3) İstanbul : Gerü; Mordtmann: Geri. (1464) İstanbul : Bırağub kaçub gitdi yerine kodı, kaçdı. (1465) İstanbul : Nice. (1466) İstanbul : Birine. (14 6 7) Giese : Budur kim etmeye yerine değüldür. (1468) Giese-: Verdüm. (1469) Giese : K im mülkleri ola ye rine m ülkiyete tasarrui etdiler. İstanbul : Yine.

(1444) İstan bu l : G eldi.

(1470 )

(1445) İstan bu l : D en.

( 1 4 7 1 ) İstanbul : Eski.

(1446) İstan bu l : Y ü rü td ileı.

(14 7 2 ) İstanbul : Vaz geçe.

(144 7)

N ik o lsb urg : K ort yerden.

(14 73 )

(1449) İstan bu l : Şenbih. (1450)

G iese basm asında bu cüm le

şöyledir : V e çaharşenbih ğiin H a lil Paşay ile oğlanlarım ve kethüdalarını b ile h i sarı b eklem eğe kadılar. N ikolsb urg nushasm da ise şöyledir : V e çaharşenbih ğiin H alil Paşayile oğlanlarını ve kethü da la rını b ile bürci b eklem eğe çıkardılar.

( 1 4 5 1 ) İstan bu l : K ıssası m a'lûm dur yerin e kaziyyesi çokdur. (14 5 2) İstan bu l : N am azın y erin e namazı kılındı.

kıldılar

(14 5 3) İstan bu l : Elinden. (1454)

İstan bu l ;

M ü lklü ğ e

İstanbul : Ola.

(14 74 ) İstanbul : Yine.

(1448) G iese : D edi.

ğelüb

dutsun yerin e m ü lkler verelüm ; N ik o ls bu rg ; M ü li istey en ğelsünler. (14 5 5 ) İstan bu l basm asında bu cü m

C1475) İstanbul : Yapmakdan çekileler yerine yapmayalar. (14 76 ) İstanbul : Mahfi. (14 7 7 ) Giese : Bu. (1478 ) İstanbul : Bimârhâne. (14 79 ) Giese : Ardında. ,(14 8 0 ) N ikolsburg: Küçük. (14 8 1) , İstanbul ; Ebâ Eyyûb. (1482) İstanbul : Cum'a mescidi. (1483) İstanbul : Orta yerde. (1484) İstanbul : K ubbe ve mevce. (148 5) İstanbul : Şer'î beyanlar ye rine şer* yapanlar. (1486) İstanbul ; İnsanlar. (148 7) Mordtmann : Eder. (1488) Mordtmann, Nikolsburg : Kimse.

(1489) M ordtm ann, N iko lsb u rg: Ba halk:

(1490) N iko lsb u rg : Ba har^a yerin e cihanda (14 9 1)

(1 5 1 4 ) İsta n b u l : F arun. (1 5 1 5 ) G iese ; Tarafa. (1 5 1 6 ) G iese : Varmaymca. ( 1 5 1 7 ) G iese : inşallah.

N ikolsb urg

nüshasında

m ısra şöyledir ; Ş un un kim kâfir ola b il veziri, (14 9 2 ) İstan bu l basm asında bu cü m

(15 18 ) İstan bu l : ö e r . (15 19 ) İstan bu l, kolsbu rg : Sığındı.

M ordtm ann,

( 15 3 0 ) İstan bu l : /nüsün.

le şöyledir ; V e b u şim d iki m ukaia'anun

(1 5 2 1 ) İstan bu l : Limaruna.

olmasına sebeb R u m M eh m ed Paşa ol-

(15 2 2 )

m ışdur.

(15 3 3 ) G iese : B eni. (15 24 ) G iese : D iler.

(14 9 3) İstan bu l : İniis. (1494) G iese : Firenün. (1495 )

İstan bu l : İ n iz kâfirlerinden

y erin e Inüsden. (1496)

İ s ta n b u l:

y erin e vech ile inciniir. (14 9 7) İstan bu l,: İniiz.

M ordtm ann,

N i

kolsbu rg : V e eyü tımar verdi yerin e 1er etdi.

İstan bu l : oturağın. Varur

ise y erin e varsa. (15 0 1)

N i

rinde kalanlarını yerin e oturanını yerinde;

(1499) İstan bu l : Inü ze. U psala, N iko lsb u rg :

İstan bu l,

M ordtm ann,

(15 2 7 ) M ordtm ann, N iko lsb urg : Y e

(1498^ İstan bu l : Kaçırurlar. (1500)

G iese : K âfirler.

(15 2 5 ) İstanbul, kolsbu rg : Eyü. (15 2 6 )

Zahm at çekerler

N i

(1528)

İstan bu l -.Etdiler.

(1529)

İstan bu l : Lim an.

İstan bu l : G ördükleri

adam

(1530) İstan bu l basm asında bu cü m

olur ise b ir şefte/ nesne verürler;

bitü -

le şöyledir : V e cem i' /nüsün vilâyeti fe th

rürler. E siri ğeri verm ezler y erin e bild ükleri k işi ise biraz nesnesin alurlar. Y in e verürler. (1502) G iese : F ü z verm ezler. İstan bu l; K avm ıdur.

(150 5) İstan bu l, kolsbu rg : M evlânâ. (150 6)

İstan bu l,

N i

M ordtm ann,

N i

türe y erin e A llah anara.

M ordtm ann,

N i

kolsbu rg : G etürdi. (150 9) İstan bu l : T ez. (15 10 ) İstan bu l : H abar eyle yerine var, d e kî. (15 11)

(15 3 5 ) İstan bu l : N ikbolı. (15 36 ) İstan bu l ; Yine. (15 3 7 ) M ordtm ann, N iko lsb urg : D i lerin; İstan bu l : İsterin. (1538 )

(15 0 7) İstan bu l : G itdü ği ğibi yerin e ğitdi. . İstan bu l,

İstan bu l : Yarar gem iler y e

rine eyü kadırga. (1 5 1 2 ) İstan bu l : /nüsün. ( 1 513) İstan bu l : Lim anına.

İstan bu l : Elinden.

(15 3 2 ) İstan bu l : İnüsde.

(15 34 ) İstan bu l : Verm işdi.

M ordtm ann,

k olsbu rg : inşallah H a k Ta'âlâ kolay ğe-

(1508)

(1 5 3 1 )

(15 3 3 ) G iese : M en â kıb ın b u yerin e m enâkıbını.

(1503) İstan bu l : Inüs. (1504)

olındı,

G iese basm asında bu cüm le

şöyledir : Fırsatunuzdur. H er ne vech ile ğelür isen üz gelün. (15 39 )

İstan bu l : Öldi.

(1540) G iese : Tekvtir. (15 4 1) İstan bu l, kolsbu rg : Ahm ak.

M ordtm ann,

N i

(15 4 2) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : Istanbulı neyledüğin görmedünüz m i? (1543) İstan bu l, kolsburg : K on d ı.

M ordtm ann,

N i

(1544) İstanbul : Yedinci. (1545) İstanbul : Gün. (1546) Nikolsburg : E tm ed üklerin m asâlihi yerine etm edüklerin ün masâ-

( 1 5 7 1 ) İstan bu l ; Y ine. (15 7 2 ) İstan bu l : Ne. (1573). G iese : H a r t (1574),: G iese : S e b e b -oldı yerin e zâ-

lihin.

hir alındı.

(1547) İstanbul basmasında bu cüm le şöyledir : D ö n d iler andan. (1548) Giese : V an cak. (1549) Upsala : Da§ra. '

(15 7 5 ) İstan bu l ■ : B u lu şu b ; bu rg : D u tu şu b . .

.■ ■■

(^576)

İstan bu l, N iko lsb urg.: K im i.

(15 7 7 ) İstan bu l : Ğ ilinm ez. (15 78 ) G iese ; Oğullarım .

(1550 ) İstan bu l : D a§ hisarı ie th ohndt y erin e daş hisarım teth etdiler.

(15 79 )

(1551) İstanbul : U r d ı’ (15 5 2 ) İstanbul : Izvıçakdan. (1553) İstanbul, Nikolsburg ; Yerde. (1554) İstanbul : E yledi. (1555) Bu beyit yalnız Nikolsburg nushasmda vardır. (1556) Giese : K o n d ı (1557) İstanbul : Yüridi. (1558) İstanbul : V e delü yerine v i

N iko ls

G iese :

E y led i .kim

yerine

etdi. (1580) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : Bunlar hep Edreneye geldi ler; M ordtm an n v e N iko lsb urg nushalaların da

ise

şöyledir : B unlarun

cem i‘isi

Edreneye geldiler. (15 8 1) İstan bu l basm asında bu cüm le

şöyledir : V e

oldı kim

bir nice ğünlük yollar

düğüne- ğeldiler;

M ordtm ann

nüshasında cüm le şö yled ir : V e bir nice

dala.

(1559) İstanbul, kolsburg : Vardı. (1560)

Ni- ■ ğünlük yollar leşker aldı kim düğüne ğel

Mordtmann,

Giese : Tuna suyın

diler idi; N ikolsb urg nüshasında ise şöy

yerine

(1 5 6 1 )

ledir : ' V e b ir niçe ğünlük yollar leşker düğüne ğeldiler. .

T unayı. G iese : G eçeyüm .

(1582) İstan bu l : Otaklârın ve hay-

Giese : Oturayam . (1563). Giese basmasında i u cümle şöyledir : Eğer Belğırad' ie th olınacak o-

maların yerine baymaların ve çadırların.

lur ise b ize ç iit sürm ek lâzım ğelür.

rine serir-i saltanata.

(15 6 2 )

(1564) Giese basmasında bu cümle şöyledir ; Zîrâ gayrı yerde duşm anum uz kalmadı.

(1583)

G iese : Ülemâ^yı vilâyet.

(1584)

G iese : D e v le t

' (1585)

tahtında y e

İstan bul : Tarafında.

(1586) İstan bul :. S ol taraiında. (15 8 7) İstan bu l : Tosyavi.

(1565) Giese basmasında bu cümle şöyledir : H ileler etdiler Belğıradun alın

(1588) İstan bu l : O iurm ış idi.

mamasına.

(1590) İstan bu l basm asında bu cüm

(1589)

İstan bu l : K ad im -i.

(1555) 'Giese basmasında ,bu son cümle yerine : E lh â sıl-ı kelâm beğlerün

le şöyledir îlim sohb eti tamam oldı.

ikdam ı alınm adı.

rine iftar ohndı.

(1567) İstanbul : M übalağa leşkeri yerine kâlirün askeri.

küifâr

(1568) İstanbul : A tdu rı durur iken yerine cenğin ed e durıyor iken. (1569) İstanbul : C enğ ederler idi yerine cenğe başladı. (1570) İstanbul : G erekdür.

(1 5 9 1 ) G iese :. N i'm etler yenildi y e (15 9 2) İstan bul : Yine. (15 9 3 )

G iese : Â letlerin.

(1594)

İstan bu l : Y erine ğetürdiler.

(15 9 5 )

G iese : Üm erâ-yı vilâyet.

(15 9 6 ) İstan bu l : K i ne. (15 9 7 ) (1598)

İstan bu l : E td i. G iese basm asında bu cüm le

§öyled ir ; Görse k im b ir nice m iisiilm an1ar avrattru kâfirler kuUamiTİst. (1599)

İstan bu l : D er.

(1600)

M ordtm ann :

(.1626) İstan bu l : O tu z ik iş e r y erin e otuz. (16 27) İstan bu l : O tu z ik i y erin e o-

Ağlaşmışlar;

tuz.

.N ikolsburg : Ağladılar. (16 0 1) İstan bu l, kolsbu rg ; B u.

(1628) M ordtm ann,

N i-

M ordtm ann,

V erdiler idi

N ikolsburg :

yerin e verdiler; İstan bu l :

verdi padişah. (1629) İstan bu l : B ezli.

(1602) İstan bu l : E td i; M ordtm ann:

(1630) U psala : Sevri.

D eyüb. (1603) İsta n b u l : Varduğt gibi yerine

( 16 3 1) G iese : F e th ohndı. (16 32 ) U p sala : V ilâyeilerinün.

(1604) İstan b u l basm asında bu cüm

(1633) İstan bu l : Yine. (1634) İstan bu l : Hisardan; M o rd t

■anı. le şöyledir ; V e her hisara k im vardı, A lJahun ‘avniyile fe th etdi. (160 5)

İstan bu l :

M ü tev eccih

(1635) İstan bu l : Içerü. (1636) G iese : Hisarlarını.

oldt

_yerine teveccü h etdi.

■

(1606) İstan bu l : Vakit. (16 0 7)

m ann : Hisarlardan; N iko lsb urg : Hisaran.

I'3tanbul ; G öriceyi.

(1608) İstan bu l ; Bırançayı.

(16 12 ) İstan bu l : Polnıyaya; M ordt-

(1643)

İstan bu l ; M ü ten ebb ih .

(1644)

İstan bu l,

N i

bu cüm le şöyledir : G em ilere

kayıldılar; G iese basm asında ise şö yled ir:

(16 15 ) İsta n b u l : Taraidan.

K oyılm ağa başladılar.

(16 16 ) (16 17)

b ir kaç bin;

İstan bu l t Gelür. G iese : G öçeydi.

(1646) İstan bu l : B e ş altı yü z yerin e

(16 18 ) İstan bu l : fd i.

N iko lsb u rg:

b ir kaç yüz;

M ordtm an n : B ir ik i kac yüz.

(16 19 ) İstan bu l : T ek b ir ğetürüb ye-rine A llâhu E k b e r dediler.

(16 4 7) İstan bu l, M ordtm ann, N ik o ls bu rg: K o n u b oturdı yerin e durdı.

(1620) İstan bu l, N ik o lsb u r g : Sat^aş■thak; M ordtm an n : savaşm ak

M ordtm ann,

(1645) M ordtm ann, N iko lsb urg n ü s halarında

İstan bu l : Kangı.

İstan bu l ; Oturmı§.

kolsbu rg : K en dü .

>ne çıkardılar tâ; M ordtm an n : çıkalar tâ; (16 14 )

G iese : T ezcek .

(1642) İstan bu l : MüsüYmanları.

’m ann; Polvaya; N ik o lsb u rg : B egeboluya.

tâ.

I c yü zd e yerine

(1640) İstan bu l : Girm iş. (16 4 1)

( 1 6 1 1) İstan bu l ; Beğierine.

(16 13 ) İstan bu l : İiera varalar y eıi-

İstan bu l :

(1639) İstan bu l : V e ol körfez.

(1609) G iese : Y ellü Yörede. (16 10 ) İstan bu l ; G eçd i, ğeliyüriir.

N ik o lsb u rg : Ç ık d ı

(16 37)

içerü. (1638)

m scâli.

(1648)

İstan bu l, V a tik a n : M esn ev-

riye. (1649) İstan bu l, V a tik a n : L ü ven den

(16 2 1) İstan bu l : 'S a sîid ı. (16 2 2 ) İstan bu l basm asında bu cü m

(İstan b u l basm asında, İstan bu l v e V a ti

le şö yled ir : K â iirü n sındaği kabarın ğe-

kan nüshalarında bu im lâ ile ya zıld ığ ı 152 nci' sayfan ın birin ci h aşiyesind e z ik

türdi. (1623) İstan bu l : Zam ana değin y e ri

(1650 ) İstan bu l : M eraya.

(1624) G iese : H akkı. (16 25 ) İstan bu l, Tsolsburg : İk i.

redilm ekle berab er m etne “ Levindar,, d i y e a lın m ıştır).

ne zamanda kin). M ordtm ann,

N i-

(16 5 1) G iese : K arlı. (16 5 2 ) G iese ; F e th olman.

(16 5 3) M ordtm an n : Ç ün kim.

(1688)

(,1654) İstan bu l : Jzocnike.

( ı 6 8 g ) İstan bu l basm asında bu cüm

(165 5 )

İstan bu l : H âkim olm ış y e

rine hükm eder. (165 6) İstan bu l : Habar. (16 5 7 ) İstan bu l : Bazdılar. (1658) İstan bu l : O kaidılar. (165 9)

İstan bu l : G irdi.

(1660)

İstan bu l : B u.

le şöyledir : B iri bu k im §oI Istendiyaroğlı d enilen Kasdamorudur. (1690) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir ; D ayım a bunlar b ehü m ha yallim den çıkm az. (16 9 1) İstan bu l : Göreliim . (1692) İstan bu l ; Girdi.

(16 6 1) M ordtm ann, N iko lsb urg : Çii. (1662)

İstan bu l : Eyleye.

G iese : Feth- alındı.

(16 9 3) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : Bursaya teveccü h etdi.

(1663) İstan bul : B unun.

(1694)

(1664) İstan bu l : Takdirinde.

(1695) İstan bu l : G öndürevüz.

(1665) İstan bu l : O l hisarı dahi m e

( lö g o ) İstan bu l : O lur ise.

İstan bul : G öndürdiler

ğer sultanum ieth ede. T akdîr-i İlâ hid e

(1Ö97)

böyle m ukarrer alm ış ola yerine bu ie th

(ıög8 ); İstan bul : Edesin.

ohnm ak sultanum elinden ola. (1666) İstan bu l ; G itd i.

(1700) İstan bu l :Edesin.

(16 6 7)

(1699) İstan bu l : G elesin.

İstan bu l : G itdi.

(,170ı) G iese : H atırum .

(1668) İstan bu l : B olıya geldi yerine Am asrınun üzerine diişdi. (1669) İstan bu l : Vardı.

(170 2)

M ordtm ann.

İstan bul : B ir kâğıd.

(170,^) İstan bu l, . M ordtm ann,

N iko lsb urg :

Gelmiğ.

(170 4) İstan bul : V e askeriyile ol aradzn

İsm ail B eğ e

bir k u l göndürdiler-

k im y erin e leşker ile İsm ail B eg s gön-

(1672.) İstan bu l : K işiler.

d ü rJik r. T ekrar kui göndürdiler ki.

(16 73 ) İstan bu l : Limanına.

(170 5)

(16 74 )

İstan bu l, N ikolsb urg : H isa-

(170 6) U psala : Leşkerini.

(1675)

İstan bu l ;

run. H isar kâfirlerine

İstan bu l : Azablar.

(170 7) İstan bu l : D ed iikleri gibi ye rine anı; M ordtm an n : anı dahi.

y e rin e yanındağı kâfirlere.

(170 8)

İstan bu l : E tm iş

(170 9)

İstan bu l : B uyurdukları

(1676) Mordtmann : M ü ft.

etdi.

( 16 7 7 ) İstan bu l : M u 'teb er. (1678 ) İstan bu l : Ifhk a n .

nun üzerine yerin e koşdı.

(16 79 ) İstan bu l : Okındı, (1680) İstan bu l ; Zulm âta. ( ı 6 8 ı ) G iese : S ultan M eb m ed H an G azi elinden y erin e v e hem bu fetih ler S u lta n Mehrzted H an G a zi elindedür. (16 S3 ) G iese : A nlanın. (168 3 ) G iese : K ac. (1684) G iese : lifaksudlarum ; M o rd t m ann, N ik o lsb u rg : N iyyetleriîm . ( ı6 S s )

N i-

kolsbur^ ; G etürdi.

(1670) İstan bu l : Sinoha. (16 71)

İstan bu l : Veresin.

İstan bu l ; X>maram.

(168 6 ) İstan b u l : K i, (r68.7) Ista ab ü l : M üyesser.

id i

yerin e ka

( 17 10 ) Giese : G öadürm işler idi. (1 7 1 1) İstan bu l ; Taraidan. ( 1 7 1 2 ) İstan bu l : T ed b ir h ile yerin e h ile tedbir. ( 1 7 1 3 ) İstan bu l basm asında bu m ısra şöyledir : Y a'n i kim m ü lk ed e. duta âle mi. ( i7 f4 )

İstan bu l :Sanur.

( 1 7 1 5 ) Giese : Geltcek. - îĞ') îstan b ıll : flem irt. (17-^7) listarihul : D aidılar. ( 1 7 1 8 ) Giese : Odsstm .

( i 719) G iese : K od t.

z ıl A h m ed yanına cem ' oldı. koşdılar.

(17 2 e ) İstan bu l : E d iib durur (1 7 2 1 )

İstan bu l :

V ech ile

yerin e

*'S öze„.

(174 5 ) İstan bu l : K en d ü sancağıyile yerin e anun ile. (1746)

(172.2) G iese : D utıcak, (172 3 )

İstan bu l : Y otad u;

Z ira ona

N ikolsburg: Koyuran.

M ordt-

(17 4 7 ) İstan bu l : D ilem iş id i yerin e ,> diledi.

(172 4 ) İstan bu l : K ız ıl A h m ede y e

(1748 ) İstan bu l : V erm iş id i yerin e verdi,

m ann, N ik o lsb u rg ; Yortdı. rine Kardaşına^

(174 9 )

(17 2 5 ) İstan bu l : Girdi.

İstan bu l : O lm ış id i

yerin e

•(1726) G iese : Geldi. (17 2 7 ) İstan bu l basm asında bu cüm İsm ail B eğ i oku td ı kapa, ü-

(175 0 ) İstan bu l : yerin e gelm iş idi.

(1728 )

İstan bu l : Yine.

■ (17,51) İstan bu l : O l va kit kim y e ri ne hem andem ki.

(1729 )

İstan bu l ;

le şöyledir zerine.

İstan bu l : Etdiler.

( ı ’ 3 i)

İstan bu l : Da.

(173 2 )

İstan bu l : N e kadar.

(173 3 )

İstan bu l : N izâ'.

(17 5 3 ) İstan bu l ; Habar. (17 5 4 ) İstan bu l : D ed i. ( î 75S) G iese : D üşer; İstan bu l : lâ yık. (17 5 6 )

İstan bu l : . iîu sû sâ .

(17 5 7 ) İstan bu l ; O ta n yürür yerin e

(*734) İstan bu l : Edesin. (17 3 5 ) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir : E lh â sıl M ah m ud Paşa inandurdı İsm ail B eğ i gereği gibi. (173 6 ) İstan bu l basm asında bu cü m

var. (175 8 ) T a rih cüm lesi y a ln ız bul nüshasında var.

(1 7 6 1 )

yade tımar verdiler.

(176 2 ) İstan bu l : Nâgâh.

(17 3 7 ) İstan bu l basm asında bu cü m le şöyledir : V e hem. kendüniin hatırı ne

(176 3 )

yerde diler ise anı vereler.

(17 6 5 )

M ordtm ann : K o n d ı

(İs ta n

(176 0 ) İstan bu l : Hisarını. İstan bu l : Hisarına. İstan bu l ; Kavram ış.

(176 4 ) G iese : Hisarını. G iese : T eslim eylem iş.

(176 6 ) İstan b u l : Sürdi.

bu l basm asında “ İsm ail B eğ hisardan çık -

(17 6 7 ) İstan bu l : Hisartnun.

d ı„ cüm lesinden önce “ S in obı hünkâr tes

(176 8 )

lim etdi,, cüm lesi var. F a k a t bu cü m le

(176 9 ) G iese : Acâyıb.

nin fazla olduğu b elli).

(17 7 0 ) İstan bu l : Vardılar. (1 7 7 2 )

(1740 ) G iese : isted i. (1 7 4 1 ) İstan bu l : Evine. (174 2 ) İstan bu l : Hündkâr ile yerin e (174 3 ) İstan bu l : Ayağını

' '

İ s ta n b u l: D ed i.

( 1 7 7 1 ) İsta n b u l : Buldılar.

(173 9 ) İstan bu l : Kareli vardı. .

sefere

İsta n

(17 5 9 ) G iese : Ho.

le şöyledir : V e h em kendüniin haslarını ne kadar .m al hâsıl olur ise om dahi z i

(1738 )

durur idi

(17 5 2 ) İ s ta n b u l: Taratma.

M ü lkin d e ve tı

marında .yerin e m ü lkin e ve tımarına (1730 )

G eliib

(174 4 ) İsta n b u l': ‘F e cemi' vilâyetiin leşkeri cem' alındı. K ız ıl Ahmede ' Âoşdılar yerin e Ve vilâyetün leşkeri K ı

İ s ta n b u l: işler.

(17 7 3 ) İstanbul-: Etdiler. (1 7 7 4 ) İstan bu l : A za b tayiası. (1 7 7 5 ) G iese : B egayet. (17 7 6 ) V a tik a n : Kabahat.

(1777) İstanbul, V aü kan : EtdHer. (1778) . İstanbul : Kişileri. (1779) İstanbul : Vardılar.

(17,80) İstan bu l : E id ile t. (17 8 1 )

(18 10 ) İstan bu l basm asında bu cüm

İstan bu l ; O lm adıyidi yerine

v ilâ y e ti h e lâ k e td ile r .

olm a z idi. (178 2 )

le şö yled ir : H e r v ilâ y e t k im ğ e ç d ile r , 0}

G iese : M üh m el.

( 1 8 1 1 ) G iese : V e n ic e m ü sü lm a n la -

(178 3 ) G iese : H ail ar.

ru n b a şın ı k e sd i. D a h i

(178 4 )

lın a ğ ö n d ü rd i yerin e v e b ir n iç e m ü sü l-

G iese : Vâki olm dı.

{178 5 ) G iese : B ir n ice yerin e hay/j.

m a n la r b a ş ıy ile b ile

(178 6 ) G iese : Zamaı^. (17 8 7 ) İstan bu l basm asında bu m ısra

ğ ö n d ü rd iler.

şö y le d ir : B ir insan her ne eder hayr eğer §er.

Ü n g ü rü sü n k ir a

Ü n g ü rü zü n k ira lın a

(18 12 ) İstan bu l : O l m e l'a n k â firü n b u n u n g ib i h ile le r i v a rd u r yerin e b u m e l‘ u n k â fir ü n e h l- i islâ m a b u n u n g ib i h i

(1788 ) İstan bu l : Yıllar.

lesin i.

(178 9 ) G iese : N e suret ile.

(18 13 ) G iese ; B ir n ic e za m a n yerine

(1790 ) G iese : N e vech ile. ( 1 7 9 1 ) İstan bu l basm asında bu cüm

b ir a z k im ,

(18 14 )

G iese : D a h i h a r e k e t e t m e

le şöyledir : S u lta n M eh m ed Hana elçi

d iler.

ğöndürdi. (179 2 ) İstan bu l basm asında bu cüm

tılm a d ı y erin e k â fir d e n a z ı k u r tıld ı.

(18 15 ) İstan bu l : K â fir ü n y a ru sı k u r-

le şöyledir : B ulgar Datğ yanına kim var

(18 16 )

dılar, anda bulışdılar. (179 3 ) İstan bu l : Sara.

(18 17 ) İstan bu l ; A n la r k im v ilâ y e tü n

(179 4 ) İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir : K ü rd . Ş ey h Haşanı baba edindi. (17 9 5 )

sip a h i

İstan bu l : K i m k â fir iy id i

o ld ı.

y erin e

h em a n d em

v ilâ y e tü n b e ğ le r i v e sip a h iler i.

(18 18 ) İstan bu l basm asında bu cü m le şö yled ir : C e m i ‘ b a g e le n k â fir b e g le Tİn b u n a

G iese : Piyade olub.

(179 6 ) İstan bu l basm asında bu cüm

te s lim

etd i,

(18 19 ) İstan bu l : G e lic e k sonra' nice, ‘

le şöyledir : B u Turabuzuna bunca zah-

gazaya ik d a m e y le d i yerin e G e ld i. E d r e -

m at nedendür dedi.

n e y e g e ld i. N e y le d i.

(17 9 7 ) G iese ; Yalan olur y erin e lâ y ık olm az. (1798 ) İstan bu l ; M ü te ‘ allikdür. (179 9 ) İstan b u l : K âfirlerini.

(1820) Q iese : A s k e r - i m a nsûra . (18 2 1) U p sala : V erd i. (1822) İstan bu l ; G e m ile r i m ü heyy ao lın d ı yerin e g e m ile r h a zır o ld ı.

(1800) İstan bu l ; Varayın.

(1823) İsta n b u l : K a rd ıla r .

(18 0 1)

(1824) İ s ta n b u l: O ld ı.

G iese : E v iim ğetüreyin y e

rin e evü m i devşürüb hazır edeyüm . (1802) İsta n b u l : G idem .

•

(1825) G iese : İşde. (1826) İstan bu l basm asında bu cü m

(1803) G iese : Ç ıkd ı.

le şö yled ir ; V a ru n , te k fü r i b an a g e tü rü n

(1804) G iese : K ı z ı l Ahmede.^

d ed i..

(1805) İstan bu l : K a ld ı. (1806) B u cüm len in sonradan kitaI)a eklenm iş olm ası icap eder.

(1828)

(180 7) İstan bu l : C ü m le vilâyet. (1808)

İstan bu l : Ortak.

(1809) İstan bu l basmasında_ bu ^başh k şö yled ir : A m bsyan eder kim S ultan M e h m e d G azi ol seterden

(128 7) G iese basm asında bu cüm le ,, şö yled ir : Mahmud, tekvüri hazır etdi.

peyla^i, ,

G iese basnıasında bu cüm le

.. şöyledir : Padişahun. tahtı ayağın öpdi. (1829)- İstan bu l .basm asında p adişâ■ , hin em ri şu' şekilde<Sr : Far- b ü h isa ru h ' ’ ■,m a lım z a b t e t. V e c e m i' h a lk ın ı v e sıpa- ' h is in i v e ş e h ir lis in i v e k ö y lü s in i ' v e 'h i r

(1S5 9 )

k ig in ü n n e ka d a r nakdi, v e ğ a y r-ı n a k d i

(1830) İstan bu l : .Ç a d ır ın a ğ e ld i y e rine vard ı, (18 3 1 )

oidı. (1860) İstan bu l ; Mal. (1862) G iese : Kiciciik. (1863) B u cüm le yalm z İstan bu l bas

su n , Y a h u d ü ze r in e v a rd u m .

m asm da var.

G iese ; A s k e r - i islâ a ı,

G iese : Erdiyise yerin e erdi

(1864)

(18 33 ) İstan bu l ; Deyü (1834) İstan bu l : B o s n a k ıra lı,

dahi. G iese : Ne devranlar y erin e

(1865)

(18 35 ) Griese : G ir d i; İsta n b u l : G i r

niçe devnan.

m iş id i,

(1866) K u y ru k lu yıld ızla r hakkın d a-

(1836) İstan bu l : K ı l ,

k i son iki cüm le yaln ız İstan bu l basm a

(18 37) G iese ; K â lir , (183S) G iese : D e d e s in d e n , (1839) İstan bu l ; K a h y a m v e

sm da var. (18 67) İstan bu l : Kaç.

hem

(1868) İ s ta n b u l.: Neyledi t

n ö k er iy em .

(1869) U psala : Yıktlub.

(1840) İstan bul : D e d i,

(1870) İstan bu l basm asında bu m ıs

(1S 4 1) İstan bu l : K irala, (1842)

G iese : Yayıcsa.

(18 6 1)

İstan bu l basm asında p a d iş a -■

h m sözleri şöyledir : Y a ha raca m u ti' o l (18 3a)

İstan bu l basm asm da bu cüm -

Ic şöyledir ; Akıncılar dahi ğayet doyum

va r is e d e ite r e y le , z a b t e t.

ra şöyledir : K i akla ibret olub ola epse;rj.

İstan bu l : Habar,

(1843) İstan bu l basm asında bu cüm

(18 7 1 ) İstan bu l

Öğlına idi.

le şöyledir : B u ğ e len T ü r k le r ü n b iiy ü k -

(18 7 a ) İstan bul -.Yerine.

leriâ ü r,

(18 73 )

N ikolsb urg : Ola.

(1844) İstan bu l : N ic e .

(18 74 )

İstan bul : Yerde.

(18 45)

(18 75 ) İstanbul, M ordtm ann, N ik o ls

İstan bu l : D e r ,

(1846) İstan bu l : D e r iin , (18 47) İstan bu l : K a b u l -ediin yerine D u tu n .

bu rg : Kom ış idi. (ı8 7 6 y İstan bu l basm asında bu cüm le y erin e : K im o Siliikedür. (18 7 7 ) G iese : Karaman oğlanlarımın.

(1848) İstan bul : B u k â lir yerin e ol

oturdı.

(1849) İstan bu l : D e r , (1850) İstan bu l : A h d ü p ey m a n ın a .

(1879) İstan bu l : Oğlı.

(18 5 1) G iese : D a r b -ı d est,

(1880) İstan bu l basm asında bu cüm

(1852)

M ordtm ann,

N iko lsb u rg ;

V e r m e k d e n ; G iese: V er m e d e n ,

(1853) İstan bu l : E y itd i, (18 54)

Behiim vilâyetümden A-crdaşlaram kafvr. (18 8 1) İstan bu l ; Yüridi.

le şöyledir :

İstan bu l : Koca,

(1862) İstan bu l basm asında bu cüm

( î S s s ) I»tan’bu l -.Yağlı. (5856) İstan bu l basm asında bu cü m le

İstan bu l ; Oturur idi y erin e

(1878)

k işi,

şö yled ir :- P g d iş a h

ü le m â j a

a rz

e ld i

le yerin e: Aldı,. Karamanan-vilayetine ile

ttirdi. Kardaşıyile buluşdt. (188 3) İstan bu l ; Etdi. (1884^) İstan bu l basm asında bu k e

k im b u n ta rtın k a m v e m a lla rı h e lâ l m iâ iir, y a k sa J e ğ iil m id O r dedi.

(18 5 7 ) IstanbıU basmasıncfa bu cü m le 5Öyl«Hîr : Va htzn kıralı ol kendü k;lL-

^lyihn çaldı. {zis&y Ista ıib ö l : GSrdiler.

lim e yok. (*885.) İstan bu l basm asm da bu eüYa: Pir Ahmed Elden çıkdı,

le (18 8 6)

İstan bu l : Eteğin dıj/m rj idj

yerin e Ets:gitıe yapjşdt.

(1887) İstan bu l, G iese : Kaçdı. (1888)

(19 12 ) İstan bu l : K a ra m a n d a .

G iese ; Karaman vilâyetine

(19 13 )

G iese : A h m e d k im .

(ıg i4 )

G iese : G e ld ü k d e .

N iko lsb urg :

( ıg ıs )

İstan bu l : H i ç v e çh e n .

Bedbahtlıklar; G iese : Haramsadahklar. (1890) İstan bu l : Benüm üzerüme gelmeğe yerin e bunda gelmekliğe. ( ı 8 g ı ) G iese ; Vereyüm. (1892) G iese : Der.

(ıg ı6 )

İstan bu l : Durkadır^oğlı.

y erin e Karamanoğhnun vilâyetinde. (ı8 8 g )

M ordtm ann,

(1893) G iese : Suyı. (1894) M ordtm ann, N iko lsb urg « u s-

( ı g i 7 ) İstan bu l : D a h i b u â h ıd d a h i le y m iş yerin e ile ö y le im iş.

( ı g ı 8 ) İstan bu l : Ş e n i ‘ . ( ıg ıg )

h a la n n d a bu cüm le şöyledir : Berüsini b i

(19 2 1) İstan b u l.: L â z ım .

ze vergil.

(1922)

(1895) İstan bu l basm asında bu cüm

( ıg 2 5 ) İstan bu l : D u r ğ u d .

Kayseriyyeyi ve vilâyettin askerin yerin e Kayseri vilâyetiniın leşkerin. İstan bu l :

le şö yled ir : Ve bir oğhnı ve avratını Si(1899) M ordtm ann, N iko lsb urg : Ta ( ıg o o ) İstan bu l basm asında bu cü m le ^öyledir : Bir dürülüce kılınmağa haş

( ıg a 6 )

İstan bu l : Ç ık m ışla r .

(19 2 7)

İstanbul, V a tik a n : T a rsıs.

(1928) M ordtm ann, N iko lsb urg : Y ü z ın e.

(1929) İstan bu l : E m r.

lHkede kadılar, ğitdiler. mam başka y erin e dahi kim.

(1930) G iese : O ğ h n ı b ile sü r d i k im o l E m ir A li Ç e le b i o ğ lı A h m e d dür

yerin e oğ la n la rın b ile

(19 0 1) İstan bu l basm asında bu cü m le şöyledir : V e onda Ilgın Bazarcuğı kim

yanında Tanrıdan hamam hünkârdan diledi.

vardur, anı

(1902) ■ İstan bu l basm asında bu m ıs ra şöyledir : Hakan hod ahdına vardur

karemler.

İstan bu l : D a şra iğ e n

(1932)

İstan bu l : Ç ık d ıla r .

G iese : T e d b ir e h li. (ıg 3 4 ) İstan bu l : F i k r e y le (1933)

yerine

te fa h h u s e t.

(19 3 5) H isa r ı d o la y ı y erin e İstan bu l: * k e r i le kara da n d a h i p a d işa h ; N ikolsb urg: le ş k e r ile karadan.

İstan bu l : Durgad.

le şöyledir : K a la y ı feth etdiler.

(1936) İstan bu l basm asında bu cüm

(1906) İstan bu l : E li urma^a başla

dılar yerin e vardı.

(19 3 7)

G iese : E h l.

(1938) U p sala : V ed a n la r.

(190 7)

İstan bu l : Yapdı.

(1939) İstan bu l : E d e .

( ıg o S )

İstan bu l.: Ortasına.

(1940)

(1909) İstan bu l : Etraiun kâfirlerine yerin e etrafında. (19 10 ) U p sala : D öndügi vakit. (ıg ıı)

te c â

v ü z e tm iş id i yerin e z iy â d e e v le r sü rd i.

İstan bu l : Degül bil yerine

degüldür. (1905)

A d ın a

0 1 d a h i kara da n ; M ordtm an n ; L â v ü leş-

(1903) İstan bu l ; Demez. (1904)

Ç e le b i-

sü rd i.

E m ir A li. Ç e le b i d erler i d i . '

(19 3 1)

ladı.

V a tik a n :K ö v e le g i.

(1924) İstan bu l : D u r g u d o ğ lın u n .

(1896) İstan b u l : Hisara kendü.

(1898) İstan bu l basm asında bu cüm

İstan bu l,

(1923) İstan bu l lE y itd i.

le şöyledir ; Habar neyise dedi. (1897)

İstan bu l : H isa rı.

( ıg a o ) İstanbul, M ordtm ann, N iko ls bu rg : E tm e k .

G iese ; Pinepeşne.

İstan bu l : B e ğ le r in d e n .

(19 4 1) G iese : V erd i. ( ıg 4 2 ) U psala : B u ra la r; G iese : B u v ilâ y e t.

(1943)

G iese : E v k a iıd u r .

F ; 19

(1944)

T ü rk çe si : Ona

in an dık

ta sd ik ettik. (194 5) İstan bu l basm asında bu cü m le şö yled ir : Eyü keremlii kişidür dediler. (1946) İstan bu l ; Ç a rh n işa m yerin e ça r h -ı

iâ tû .

(19 4 7)

G iese basm asında bu cüm le

şöyledir : Padişah em r etdi Ish a k Paşaya. (1948) G iese : Sen v a r ! K a ra m a n o ğ hm ■ yerin e var, K a ra tn a n o ğ h tu sen de.

(1949) İstan bu l ; E tm iş dedi yerine İstan bu l : K a r a m a n a n

m ü i-

O kasdun sanusına aldandurur, İstan bu l : JVıervan. (19 74 ) G iese : Vcrürin.

(1973).

(19 7 5 )

İstan bu l : A h m ed

Paşayı.

(19 76 ) İstan bu l : Kaladan. (19 7 7 ) İstan bu l : E td i. (1978 ) İstan bu l : Tarafdan. ,(1979) G iese ; K im S ilifk e y i aldı ye-

(19 5 1) İstan bu l : H a ld a ; M ordtm ann,

(1982) İstan bu l : Zamanda. (1984)

(19 5 2)

İstan bu l G e d ü k E ri.

(19 5 3) (10 54)

İstan bu l : A h m e d P aşa İstan b u l,: G ö n d iirm işler.

(19 5 5 )

İstan bu l : Zuhura

ğeiürınc-

İstan bu l : A h m e d Pa şay a. G iese ; A z .

(1959)

İstan bu l : G e d ü k

(1985) İstan bu l : Taraidan. (1986) İstan bu l, M ordtm ann, Niîrols(1087) İstan bu l : Durkadır.

(1956) İstan bu l : A v r a tıy id i. (1958)

M ordtm ann ; Güm anda; N i

kolsbu rg : Yabanda.

burg : K o şm 'ş idi.

miş id i yerin e izhâr einjem iş idi.

A hm ed ü n

N ikolsb urg :

(1988) G iese : İledürüz. (1989) İstan bu l : R û m beğlerbeğisi. (1990) G iese : Ç ıka geldiler. (19 9 1)

G iese ; işlediler.

(1992)

G iese ; Karahğıyile.

(1993) İstan bu l : V e k im i Karamar.

G ö n d ü r e y id i ; U psala ; G ö n d ü r d i.

(19 6 1) İstan bu l basm asında bu cüm le yerin e : S o rd d a r.

oğlanlarını aldılar.

K cndü

vilâyetlerine

doğrıldılar yerin e V e k im i Karamana ğitdi. Kar.nman oğlanları dahi vilâyetlerine

(1962) G iese ; Cebr. (1963) İstan bu l : P a d iş a h u m u zı. (1964) İstan bul ; E y itd i. (1965) İstan bu l : V er ü r is e îıü z y e ri ne o lu r i s e ^

dağnld'lar. (1994) İstan bul : G el. (19 9 5 ) İstan bu l : Kara Hisarda y e rine Kara Hisara çık.

(1966) U psala : E y ü .

(1996)

(19 6 7) G iese basm asında bu cüm le şöyledir: Ti&âyâyı dahi ğereği ğibi hoşnud M ordtm an n nüshasında

cüm le şöyledir :

G iese : B u .'

(1983) U p sala : Anmasan.

N ik o lsb urg : H in d e .

y erin e G e d ü k B r in ü n . (19Ö0) M ordtm ann,

( i q 8o )

( ı g S ı ) G iese : O l hisarı.

sid le r in yerin e iç in d e n m ü is id in i.

eyledi.

K im e kim hayr ü şer kasd edesin seft

rine S iliik e y i kim alıcak.

eyledi. (1950 )

(19 57)

(19 72 ) İstan bu l basm asında bu b e y it şöyledir :

ise bu

R e'â yayı dahi teselliyi

kanûn-ı Osm âniyile etdi. (ıg 6 8 ) G iese : D o k ın m a z . (1969) İstan bu l : G 1 sa 'a t yerin e h e m a n d em .

G iese basm asında bu cüm le

şöyledir : O l va kit M ah m ud Paşa G clib o lı sancağın m ansıb yer idi. (ıg g y ) Giese : Eşiğine. (1998)

G iese : Vez&rete ğctürdi.

(1999) G iese : Bur.lar. (3000') İstan bu l : M irza. (2001)

G iese basm acında bu cüm le

şöyledir : V e bu âsiler ile bulışdılar.

(1970 ) İstan bu l : O ld t.

(2002) İstan bu l : Yine.

( ı g y ı ) İstan bu l : O ğ la n ın ı.

(2003) İstan bu l : P:r Ahm.edün.

(2004) İstan bu l ; E vin i.

(2033)

İstan bu l ; D o ğ a yüridi

(2005) İstan bu l : A h m ed Paşayı:

(2034)

G iese basm asında bu cüm le

(2006) İstan bu l : G'öndürdiler.

şöyledir : A n dan ilerü altı göç dahi yüridi.

(2007) G iese : İndi. (2008) İstan bu l basm asında bu cüm

birine.

(2035) G iese : V er yerin yerin e biri

le şöyledir : K alayı yine S ultan M eh m e-

(3036)

dün eyledi.

(2037) G iese : Yeg.

(2009) İstan bu l basm asında bu cüm

(2038) G iese ; H eves.

le şeyled ir ; T â kim sultan ne buyurur ise anun üzerine ola. (2010) İstan bu l : Lâzım . (2 0 11)

İstan bu l : D er.

(2039) İstan bu l : D ediler. (2040) İstan bu l : Ç ıta k ile bulışsam y erin e Ç ıtakla bulışayın.

G iese ; U zun Haşana yerine

(2041) İstan bu l : B elk i. (2042) U p sala : B ulışdı.

A n un üzerine. (2012) İstan bu l : Eyidür.

(2043) İstan bu l : A h m ed Paşayı. (2044) İstan bu l ; D en iz kenarında.

(2013) G iese : Hanurn. (2014) İstan bu l : V e illâ .'

(2045) İstan bu l : G ezilerde.

(2015) İstan bu l : Kadılar.

(2046)

(2016) İstan bu l ; Padişah.

(2047) İstan bu l basm asında bu cüm

(20 17)

İstan bu l : .ı4s/cer-i mansûrını

yerin e leşker-i azim.

İstan bu l : D er.

le şöyledir : Sorm adı kim ne yere varurın dem edi.

(2018)

G iese : Neylerüm .

(2048) G iese : Urıldı.

(2019)

İstan bu l : Tarhan.

(2049) İstan bu l : Lim anında. (2050) G iese : H im m eti.

(2030) İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir : G ördiler kim duşm anun eseri

(2051)

belürdi.

(2052) İstan bu l basm asında bu cüm

(2021) Rum

İstan bu l :

E li beğlerbeğisi

Padişah

eyidür

H as M urada ve

M ahm ud Paşaya eyidür :

Varun ilerü !

G örün ne hal vardar dedi yerin e Padişah

G iese : E y itd i.

le şöyledir ; B iz bu hisarı verürüz. (2053) İstan bu l basm asında bu cüm le şöyledir ; V e hem verm em ek elüm üzden dahi gelm ez.

eyidür R u m E li beglerbegisihe : M urad!

(3054) İstan bu l : B ile oldum. (2055) İstanbul, V a tik a n : M an ku -

Sen var, gör M ahm ud ile. G örelüın ne bun.

haldur. (2022) G iese ; D ed i kim .

(2055) İstan bu l : K iş i geldi.

(2023) G iese : N içün.

(.3057) İstan bu l ; K av m ı. (2058) G iese : B a hisarda b ile olur

(2024) G iese : Dururuz. idi.

(2025) G iese : D edi.

(2059) İstan bu l : N ice.

(2026) İstan bu l : Paşa. (2027) U p sala : Sunun.

(3060) İstan bu l : Manl<ub.

(2028) G iese ; Ortaya.

(2061) İstan bu l : M an ku bı.

(2029) G iese : Kadar. (2030) İ s ta n b u l; Y e re d o jrı yerin e

(2062) İstan bu l : K odılar.

yerden yana. (2031) G iese basm asında bu cüm le şöyledir : B iv e ch in

m in el-v ü cû h

alm adılar düşmandan. (2032) İstan bu l : Fine.

habar

(2063) Mordtmann, Nikolsburg : H a tunların. (2064) İstan bu l : M ankuba. (2065) İstan bu l : M â l ü n i'm et y e ri ne m al, ganimet. (2066) İstan bu l : G etürdi.

(2067) İstan bu l : V ilâ y etin i ve ken dülerini

H ak

Ta'âlâ

buna

m iisehhar

k elim e yok. (2094) M ordtm an n : Pişürüb. (2095)

eyled i yerin e vilâyetin ken dü ye m u ti‘ etdi.

durdı câmi ve zâviy e yerin e cum 'a m es-

rine ba leşkerün begi. (2069) N ik o lsb urg ; 'D üzdi.

Kİdi ve zâviye yapdı. (2097) M ordtm an n , D resd en : M es-

(2070) G iese : D ervendün. (20 71) G iese : Eyiz cenğ etseler ğe-

cidler. (2098) U p sa la : D ed esi ğibi anlanın.

rek yerin e ğayet eyü h im m etler etm işler k im İslâm leşkeriyilen eyü çalışalar. (2072)

G iese basm asında bu cüm le

(2099) M ordtm ann, D resd en nüsha larında “ Anlardan ziyâde,, kelim eleri yok. (2100) U p sala : Bir.

yerin e şu v a r : V e kâfirlere ğöz acdurm adîlar. G aziler cenği şöyle etdiler kim teleklerd e m elekler tahsîn etdiler. (2073)

G iese : Ç aşıt-ı sultânı.

(2074)

G iese : A zâd eyledi.

(2075) U p sala ; Anadolıya ğöndürdi yerin e A nadohda d irlik etdi. (2076) İstan bu l : K anğı. (2077) G iese : H isar sebebindendür. (2078) İstan bu l ; Pekdiir. (2079)

G iese : E yledi.

(2080) G iese : E d em ed i. (2081)

M ordtm an n : Yedürm ek.

(2096) M ordtm ann, D resden : Yap-

(2068) İstan bu l : Padişahun k u h y e

İstan bu l : Erine.

(2082) G iese : E yitd i. (2083) G iese ; İh m a l etdi y erin e B i raz tekâsül eder ğibi oldt. (2084)

G iese : K âfirleri.

(2085)

G iese ;

(2 10 1) U psala : Bahâ edUb bir vech ile alalar. (2102)

mansûrum

Leşkerüm

y e rin e.

vilâyettim ;

D resden : Leşkerü m ve cüm le re'âyâm. (210 3) D resden nüshasında buradan sonrası şö yled ir : H em andem F azlullahun aklı ğitdi. Padişah-ı âlem -penâh ol m ahal de azîm gazaba gelüb em r etd i k i celladlara : “ B un un derisin yü zü b b elin e va rınca çarşularda nidâ ed esiz k i her k im k i padişaha h ilâ f-ı şer' nesneyi ilka eder ise cezâ budar,, deyü ğezdürüb ba'dehü derisine saman doldurdûar. B u azab ile

katı

olınm ışdar M urad H an zamanında. (2104) U p sala nüshasında bu kelim e

yok.

D uranum uz dursun

(2105) U psala ; B oştum pûş.

y erin e Kalarium uz kalsun. (2086) İstan bu l : D eğm esiin.

A sker-i

M ordtm an n :

(2106)

D resden : A lâaddin-i

(2087) M ordtm ann, N iko lsb urg : K a

(210 7) M ordtm ann, D resd en : “ D ahi âlim ve fâzıl,, k elim eleri yok.

(2088) İstan bu l basm asında bu cüm le şö yled ir : D uran dardı.

m ann : A zizler idi; D resden : O lm ış aziz-

lanı.

(2108)

dur. Y u k a rık i şekil y a ln ız N iko lsb urg nushasındadtr, (2091)

kelim e

(2109) U psala ; “ V e M evlân â M eh m ed -i H üsrevî,, kelim eleri yok. (2 n o )

N iko lsb u rg nüshasında fazla

olarak şu b e y it v ard ır ;

ya ln ız İstan bu l

S ek izin ci okındı B ayazıd H an.

basm asında var.

N içe yer m a'm ûr etd i ol ân M eh em -

(2092) B un dan sonra bâbın sonuna kadar olan kısım

M ordt-

lerdür.

(2089) N iko lsb u rg : O hndı. (2090) İstan bu l ; O ldur; G iese : O -

O lm ışlar id i y erin e

med

İstan bu l basm asında

yok.

(2 111)

M ordtm ann,

D resden : K ıs

sası. (2093)

M ordtm an n

nusKasında bu

(2 112 ) M ordtm ann, D resden, N ikols-

bu rg : A nda m ukadder oljıuş im iş. Anda.

yok.

(2 113 ) M ordtm ann, D resden, N ikolsbu rg : Şehid. (2 114 )

B u rad an

ka d ar olan

(2132) M ordtm ann, D resden nüsha ların da bu cüm le yok.

“ Vallâhü

ib a re yerin e

a‘le m „ e

M ordtm an n :

(2133) M ordtm ann, D resden, N iko ls bu rg nüshalarında bu cüm le yok.

Vallahi bunlarun taclarınun hakikati budur k im

(2134) M ordtm an n : B td i.

ia k ir beyan etdüm ; D resd en :

H a lk içind e H acı B ekd aş k isb eti dem eğe

(2 13 5) U p sala : B u meVun tayia ğayet.

bu sebob olım şdur. Vallâhi bundan ğayrı ash yokdur. (2 1 1 5 ) lim e yok. (2 116 )

(2136) M ordtm an n

nüshasında

k elim e y o k ; D resd en : Andan sonra ge D resd en nüshasında bu k e

len ler hayr etm ez olduklarım ın aslı andan olm ışdur. V e b u v a ki-ı şer* ve m ülknâ-

D resd en ; B u çarh.

m eler k i §er‘ -i M uham m edîyile olm ışdur

( 2 1 1 7 ) U p sala : Gelür. (2 118 ) N ik o lsb u rg nushasm da

deyü. bu

m ısra şöyledir ; B ozar sanularun h em e-

(2 13 7) M ordtm ann, D resden : Sorub teitiş ed ene y erin e sorana.

der isğar.

(2138) M ordtm ann, D resden, N iko ls

(2 119 )

U p sala nüshasında bu b e y it

(2120)

M ordtm ann : E y men.

(2 12 1)

U p sala :

yok.

burg n üshalarında “ B ir ğün vardum. K e n djiden,, yok.

N e kadar vezirler

kim ğelmişdiir..

nüshasında :

(2122) U p s a la : V e âsârlarını beyan eder yerin e bildürür.

B u rad an b a şlıya ra k “ d efn etH atunı A layye

cüm le m alıyile gövdesin

beği k ızı

başsuz

b u lu b

defn iletdilar. Ş o l kadar ikdam . K im sen e

(2123) U psala : E d ü b durur. (2124) M ordtm ann, D resd en n üsha larında

(2130)

diler,, e ka d ar olan ibare yerin e D resden

b ilm ed iler k i buna ne oldı. H alı, ahvâli budur.

“ ve andan sonra varurak,, yok.

(2140) B u cüm leden sonra

B erlin,

(2 12 5 ) M ordtm ann, D resden, N ik o ls

M ordtm an n nüshalarında : V e K e fe d e bir

b u rg nüshalarında “ B u k e z vezir ohcak

cum*a m escidi yapdı (2 14 1) B u cüm leden sonrası B erlin ,

adına,, yok. (2126 ) “ A k kaitana k ız ıl düğme dak-

M ordtm an n nüshalarında yok.

m a k „ ya ln ız İstan bu l basm asında v e N i kolsbu rg nüshasında var. (2 12 7)

(2142) B u kısım V a tik a n nüshasında yok.

İstan bu l basm asında v e N i

kolsbu rg nushasm da T a fsilin anun yukaru

(*2143)

M ordtm an n nüshasında b u

nun yerin e ; C u m ‘a namazı için d e kılın dı.

bâbda dem iş idüm . V e hem ol yerin e V e

(2144) U p sala : A b -ı revân.

hem b u A l-i O sm an nesline ze v v a k lık a-

(2 14 5) U p sala : Olm ış. (214 6 ) M ordtm an n : Anda; D resd en :

rtan iğvâsıdur. (2128)

M ordtm an n ; Vâsıl aldı y e

Canda.

M ordtm ann, D resden : Gör-

yerin e ol bahane.

rine vardı. (2129)

(2 14 7) İstan bu l : Y ıldan yıla ziyâde

diler.

(2148) İstan bu l : Vardı.

(2130)

D resd en :

D u iu m ezik o ğ lı;

N ik o lsb u rg : D urdum rukoğh

( N eşrin in

V iy a n a nüshasında : D ud uzam zakoğh ). (2 13 1) U p sala nüshasında bu kelim e

(2149) İstan bu l : Yigirm i yed i yerin e on sekiz. (2150) İstan bu l : Vardı. (2 1 5 1 ) İstan bu l : Vardı.

(2 15 2 )

İstan bu l : O tu z dört yerin e

(2158) B u cüm lenin

yan lış olduğu

bellidir. D oğrusu şöyle olacak tır : Am m a

otuz. (2 15 3 ) İstan bu l : Fâriğ.

şem si ve kam eri yıUarmda her y ü z yılda

(2 15 4 ) İstan bu l : Vardı. (2 15 5 ) G iese : Ciğerüm .

üç yıl teiâ v ü t eder.

(215 6 ) İstan bu l (M ü z e ) ; Şarâba.

yurm uştur k i : Onlar mağaralarmda

(2 15 7 ) M an zu m eden sonraki bu p a r

yü z yıl kaldılar. D o k u z yıl iazla kalm ış

ça yaln ız İstan bu l basm asında vard ır.

(2 15 9 ) T ü rkçesi şöyledir : “ Tanrı b u

oldular

üç

simler Cetveli İ s i ml e r c e t vel i nde s a y f a ve s a t ı r n u m a r a l a r ı gös t e r i l mi ş t i r . P a r a n t e z i çi nde ki r akl camî ar ; s a t ı r l ar a ai t t i r . B i r s a t ı r d a a y n ı i s i m i ki v e y a ü ç de f a g e ç i y o r s a , c e t v e l de de i ki v e y a ü ç defa i ş a r e t edi l mi şt i r . B i r i s mi n y ar ı s ı bi r s a t ı r da , ö t e k i ya r ı s ı s o n r a k i s a t ı r d a ise, c e t ve l de - ar as ı na bi r çi zgi k o n m a k s ur e t i y l e i ki s a t ı r d a g ös t e r i l mi ş t i r ( 3 - 4 v e y a 17 - 1 8 g i b i ) . K i t a p t a bi r i s i m muh t e l i f şeki l l er de g e ç i y o r s a b u muh t e l i f şeki l l er y a n y a n a s ı r a l a n mı ş ve a r a l a r ı n a = i ş a r e t i k o n m u ş t u r ( B e k d a ş = B e k t a ş g i b i ) . Ay n ı ş a h s a a i t o l a n b a ş k a b a ş k a i s i ml er de y a n y a n a gös t e r i l mi ş t i r . ( Me s e l â B i r i nc i Mu r a d a a i t o l a n “ M u r a d ” , “Gazi H ü n k â r ” , “S u l t a n Mur ad H a n Ga z i ” . i s i ml er i ' g i b i ) . An a do l u be g l e r i s oy a d l a r ı b a ş a g eçi r i l mek - sureti yl e g ö s t e r i l mi ş t i r ( Me n t e ş e o ğ h I l yas B e g gi bi ) . K i t a b ı n 2 5 6 n c ı s a y f a s ı n d a baş l ı j ^an n o t l a r bö l ümün d e k i i s i ml er bu c e t v e l e a l ı n ma mı ş t ı r . Çün k ü b u n l a r yanl ı ş ol duğu, v e y a me t i n d e k i l e r e gör e doğ r ul u ğu n un da h a az mu h t e me l bu l un du ğu k a b u l ol unan i si ml erdi r.

A b b a s : 253 ( 13 ). Ab d a l â n - ı R û m : 237 ( 3 4 ) ; 23 8 ( 4 ) . Ab da l M u r a d : 23 3 ( 2 1 , 2 4 ) . Ab da l Mu s a - Mu s a B a b a : 2 35 ( 22, 2 3 - 2 4 ) ; 2 3 8 ( 4 - 5 . 10, 20, 22, 23, 25, 30, 33-). J ^ı bdur rahmân- ı Cevzî : 253 ( 1 9 ) . A b d ü l k e r i m Ha l î f e : 25 0 ( 2 3 ) . Ab l a y u n d : 121 (3-). Ab S upı : 112 ( 2 5 ) . A c e m : 92 ( 2 7 , 28, 3 2 ) ; 93 ( 2 2 ) ; 139 ( 2 9 ) : 156 ( 1 3 ) ; 167 ( 5 7 ) ; 191 ( 3 5 ) ; 224 ( 3 7 ) ; 2 3 2 ( 1 2 ) ; 235 ( 1 9 , 2 1 ) ; 2 5 2 (2. 29). -Ada ( Me r i ç t e ) : 190 ( 2 4 ) ; 198 ( M , 1 2 ) ; 199 ( 9 ) . . Ada K ö p r i s i : 190 ( 2 5 ) . A d a l y a : 168 (2, 5 ) ; 2 1 4 ( 2 7 - 2 8 ) . Â d e m ( y a l a v a ç ) : 121 ( 1 0 ) ; 2 52 ( 3 7, 4 1 ) ; 25 3 ( 11, 19, 22, 30, 3 1 ) . A d r a n o z : 110 ( 1 9 - 2 0 , 2 3 , 2 7 ) . - Adranos T e k v ü r i = D ı r a n o s T e k v ü r i : 105 ( 2 1 - 2 2 , 3 2 ) ; 106 , ( 3 1 ) . A ğ a ç Deni zi = A ğ a ç Deni zi ( Del i O r m a n ) : 153 ( 2 4 - 2 5 , 3 2 - 3 3 ) ; 154 ( ! 1 ) . Ağ r ı b o z : 201 ( 2 1 ) ; 2 17 (5, 9, M, 16, 17, 22, 23, 24, 3 1 ) . Ah i E v r e n : 2 35 ( İ O - l l , I 1). Ah i H a ş a n ; 110 (23); 1fi (10); M5 ( 1 7 ) ; 235 ( 5 ) . Ahi K a d a m : 160 ( 3 7 ) . A h ı s h a : 250. ( 4 2 - 4 3 ) . A^ıı Y a ‘k u b : 160 ( 3 7 ) . A h ı y â n - ı R û m : 2 3 7 ( 3 3 - 3 4 ) ; 236' (3>. Ah me d ( P e y g a m b e r i n l â k a b ı ) : 203 ( 2 6 ) . A k B a ş : I 17 ( 1 4 ) . . A k Bı y ı k ( De r v i ş ) : i 87 ( 2 1 ) . Ak ça Koca =. Akça Koca = K o c a : 108 ( 2 8 ) ; 109 ( 1 8 , 22, 4 4 ) ; 110 ( 7 ) ; 112

( 22, 2 6 - 2 7 ) ; 113 ( 2, 3 - 4 , 6. 35, 3 6 - 3 7 ) ; 114 ( 1 0 ) ; 116 ( I 9 T ; 117 ( 13, 16) . Ak ça Hi s ar = Ak ca Hi s ar: 184 (39); 185 ( 34, 3 9 ) ; 186 ( 3, , 1 8 ) ; , 192 ( 1, 2 ) . A k ç a L i mo n : 124 ( 2 ) . Ak - Ça y î u o ğ l ı • ( K a r a m a n k u m a n d a n ı ) : 186 (39). A k - Ç a y l u o ğ h Me h me t B e g : 192 ( 4 - 5 , 6) . A k De mü r = Ak T e m ü r = D e mü r ( Os r nan G a zi ni n yi ğeni ) : 98 (7, 8, 9) ; l 0 6 (1 1, 16 ) . Ak H i s a r : 107 (2, 2 9 ) ; 109 ( 2 0 ) ; 149 ( 4 3 ) . Ak H i s a r T e k v ü r i : 107 ( 2 9 - 3 0 ) . Ak O v a : 110 (7)-. Ak S a r a y : 140 ( 1 5 ) ; 2 1 8 ( 3 8 . 3 8 ) . Ak S a r a y l u Ma h a l l e s i ( I s t a n b û l d a ) : 2 1 9 ( 1 ) . Ak S u n k u r A ğ a : - 130 ( 4 0 ) ; 131 (3, 7 - 8 ) . Ak Ş e h i r : 131 ( 3 1 ) ; 145 ( 1 2 ) ; 150 ( 2 2 , 33, 33-34, 3 4 ) ; 151 (1); 175 ( 1 7 ) ‘: 19! ( 1 7 , 17) ; 2 14 ( 2 0 ) ; .221 ( 3 0 ) ; 2 22 ( 3 9 ) . A k Şfemseddi n: 2 3 6 ( 1 5 , Î 7 ) . A k Y a z u = Ak Y a z ı : 108 ( 2 2 - 2 3 ) ; 109 ( 21, 4 4 ) ; 110 ( 4 ) ; 111 ( 2 4 ) ; 117 ( 1 7 ) ; 202 (30). Al âa ddi n ( S e l ç u k S u l t a n ı ) : 93 ( 1 9 , 22, 30, 31, 32, 3 3 ) ; 97 (2, 4, 15, 3 0 , 3 1 ) ; 98 ( 4 - 5 ) . Al â addi n P a ş a ( O r h a n Gaz i ni n k a r d e ş i ) : 1 0 S ‘ ( i l ) ; 115 ( 1 6, 28, 34, 37, 3 9 - 4 0 ) ; 117 (3i). A l a c a H i s a r : 136 ( 2 9 ) ; 172 ( 3 3 ) . A l â ‘î - yi R û mî : 2 3 6 ( 1 3 - 1 4 ) . Al â i y y e Be g i Kı z ı : 245 ( 1 0 , 14). Al a Şe h i r : 129 .(3 6 ) ; 135 ( 1 7 , 19, 2 1 ) ; 136 ( 2 1 ).

Al â y e = A l â y y e : 191 ( 1 2 ) ; 2 19 ( 4, M, 13, 13, 33 . 3 4 ) . A l â y y e Be g i n ü n Kı z K a r ı n d a ş ı ( R u m Me h me d Paşanı n z evcesi ) : 219 ( 7- 8) . A l b u s t a n : 188 ( 3 9 ) . . Al i ( Dö r dü n c ü hal i f e) : 253 ( 4 6 ) .

Âl - i A b b a s : 92 ( 2 5 ) . Al i B e g ( O s m a n h k u m a n d a n ı ) : 210 ( 9 ) . Al i B e g ( Uz u n H a ş a n ı n b a b a s ı ) 21 6 ( 1 ) . Âl - i O s m a n 91 ( 1 1 . 30. 3 9 ) ; 92 ( 5 ) ; 93 ( 2 1 ) ; 96 ( 3 ) ; 98 ( 11, 13, 2 1 ) ; 105 ( 4 0 ) ; 11 1 ( 37, 3 9 ) : 116 ( 1 5 ) ; 118 ( 2 5 ) ; 133 ( 2) ; 135 ( 1 5 ) ; 136 ( 9 ) ; 138 ( 29, 3 0 , 32. 3637) ; 139 (38); 148 (12); 151 ( 14. 3 7 ) ; 165 ( 1 4 . 3 1 ) ; 175 ( 3 4 ) ; 181 ( 3 5 . 3 7 ) ; . 185 ( 2 6 ) ; 188 ( 3 , 9 , 16)^ 189 ( 2 2 , 3 7 ) ; 194 ( 9 ) ; 200 ( 2 7 , 2 9 ) ; 207 ( 2 3 , 24, 2-8); 209 ( 2 ) ; 2 15 ( 3 2 - 3 3 ) ; 2 2 4 ( 3 3 ) ; 2 3 0 ( 2 7 ) ; 232 ( 1 0 ) ; 233 ( 2 7 ) ; 2 3 4 ( 2 3 ) ; 237 ( 3, 5, 1314, 1 3 - 1 4, 15, 15, 1 7 ) ; 2 3 8 ( 4 0 ) ; 23 9 (2.1, 2?, 2 7 - 2 8 ) ; 2 4 0 (4, 1 1 - 1 2, 15, 20) ; 2 42 (1, 1 ) ; 243 ( 3 3 , 3 3 - 3 4 ) ; 2 4 6 ( 2 4 , 3 3 ) ; 247 (1, 21, 3 5 ) ; 2 4 8 (-7). Al i P a ş a ( Ç a n d a r h - ) 137 ( 1 6, 1 9 ) ; 138 (23, 27, 28. 3 5 - 3 6 ) ; . 1 3 9 ( I , 1, 5, 6 - 7 , 17. 17. 18, 19, 21. 2 8 ) ; 143 ( 2 5 ) ; 144 ( 1 3 ) ; 146 (9, 3 0 ) ; 2 3 9 ( 3 8 , 3 9 ) - 2 4 0 (1, 20, 22, 3 1 ) ; 245 ( 3 9 ) . Ali. P a ş a = Al i B e g ( T e m ü r - T a ş o ğ l ı - ) : 157 ( 3 5 ) ; 162 ( 3 2 ) . ' Âl - i S e l ç uk : 103 ( 3 4 ) . Al i ş a r ( Ge r mi y a n l ı ) ; 9 3 ( 4 0 ) . Al p Ar s l a n Ceni gi ; 168 ( 2 9 ) ; 170 ( 3 8 ) . Al p Ar s l a n O ğ h : 170. ( 40, 40 ) - 171 (1. 5, 9 ) . A l v a n B e g ( Çe ş ni g i r b aş ı , P a ş a ç u k A ğ a ’nın o ğ l u ) : 131 ( 1 3 , 1 4 ) ; 155 ( 3 2 ) ; l 5 6 ( 8 ) ; 164 ( 1 7 ) . Al v a n B e g O ğ h S i n a n B e g {Nfbta. s a n c a k beği ) : 201 (2, 7 ) . Al v a n Çel ebi ; 170 ( 2 1 ) . A m â s i y y e = A m a s y a : 141 (2. 4, 5) ; 144 ( 16, 29, 2 9 ) ; 145 ( 1 8 ) ; 146 ( I I ) ; 147 ( 1 5 ) ; 152 ( f f ) ; 162 ( 3 3 ) ; 168 ( 2 0 , 2 3 ) ; 169 ( 2 ) ; 171 < 8 - 9 ) ; 188 ( 38 ) ' ; 198 ( 5 ) ; 236 ( 1 8 - 1 9 ) ; 2 4 0 , ( 3 3 - 3 4 ) ;■ 241 ( 3 3 , 3 3 ) ; '245 ( 3 1 ) ; 246 ( 3 ) ; 248 (30) . A m a s r ı : 20 2 ( 11, 13, 14, 16, 17, 29, 31 , 33. 34, 3 5 - 3 6 ) > ; 203 (İO, M ) . Am a s r ı T e k v ü r i : 2 0 2 ( 3 7 ) . ‘A m r u v i bn- i Ü m e y y e : 1 43 ( 4 3 - 4 4 ) . ‘Amu dı ( Os ma n l I l a r ı n e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) ; 92 ( 1 7 ) . A n a d o h : 136 ( 4 1 ) ; 156 (1, 2 - 3 ) ; 157 ( 1 2 ) ; 161 ( 1 2 ) ; 164 ( 4 1 ) ; 165 (II); 176 ( 3 9 ) ; 1 8 2 ^ ( 4 ) ; 183 ( 2 6 ) ; 185 ( 2, 2-3 186 ( 1 0 ) ; 191 (13); 199 ( 4 1 ) ; 202 ( 1 5 , 1 7 ) ; 2 0 4 ( 17, 1 7 ) ; 2 1 6 ( 8 ) ; 2 18 ( 9 ) ; 2 1 9 ( 9 ) ; 221 ( 2 6 ) ; 2 2 9 ( 1 5. 151 6 ) ; 252 ( 1). Ap S uy ı : 109 ( 1 6 . 1 9 ) ; 116 ( 2 6 ) . A r a b : 92 ( 2 6, 28. 30, 3 0 ) ; 124 ( 3 7 ) ; 142 ( Î O ) ; 191 ( 3 5 ) . A r a b i s t a n : 200 ( 2 0 ) . . Ar a t u n ( Os m a n Gaz i ni n ma r t a l u z u ) : 9 4 ( 2 8 ) . A r n a v u d : 133 ( 1 3 ) ; 137 ( 3 ) ; 1 ^ 4 . ( 1 3 , 3 2 ) ; 178 ( 6, 11, 13. 1 6 ) ; - 185 ( 34, 36. 3 8 ) ; 186 (3, 6. 18) ; 213 ( 1 9 ) ; 215 ( 9. 11, 13. 1 4 ) ; 2 2 9 ( 2 6 ) . Ar Ui k O v a : 168 ( 2 9 - 3 0 V Âş ı k î = De r v i ş A h me d Âş ı kî (Kitabın m ü ellifi) : 91 (4. 3 9 ) ; 103 ( 7 ) ; 106 ( 3 7 ) ;

113 ( 2 1 ) ; 114 ( 3 6 ) ; 115 (11); 130 (34); 134 ( 3 2 ) ; 136 ( 9 ) ; 140 ( 2 5 ) ; . 145 ( 7 ) ; 152 ( 3 2 ) ; 155 ( 2 4 ) ; 163 ( 2 8 ) ; 165 ( 3 1 ) ; 171 (17); 188 ( 2 0 ) ; 189 ( 3 7 ) ; 19‘0 ( 1 2 ) ; .194 ( 9) ; 195 ( 2 9 ) ; 196 ( 3 3 ) ; 198 ( 3 3 ) ; 199 ( 7 ) ; 2 0 0 ( 2 9 ) ; 2 0 2 ( 9 ) ; 203 ( 1 6 ) ; 2 05 ( 4 3 ) ; 2 0 9 ( 2 5 ) ; 211 ( 2 2 ) ; 213 ( 3 . 7) ; 215 ( 3 ) ; 233 ( 1 7 ) ; 23 4 ( 1 3 ) ; 2 3 9 ( 5, 9 ) ; 2 4 6 ( 2 2 , 2 2 ) ; 2 47 ( 20, 3 3 ) ; 2 4 9 ( S ) ; 252 ( 1 4 ) ; 2 5 4

(38). Âş ı kî l e r : 91 ( 4 0 ) . Âş ı k P a ş a = Âş ı k P a ş a m = Aş ı k ( Müel l i f i n dedesi ni n b a b a s ı ) : 91 ( 5 ) ; I î 6 (16); 120 ( 1 2 ) ; 188 ( 2 0 ) ; 235 ( 3 - 4 , 8 - 9, 9-10). A y a f n ı : 205 ( 2 3 ) . A y a n Göî i = ‘A y a n Göl i : 109 ( 2 2 ) ; 116(27). A y a Ni kül e = Ay n i k o l a ( İ ne göl t e kf ûr ü) : 94 ( 1 6 ) ; 102 ( İ 3 ) . A y a s o f y a : 192 ( 3 6 ) . A y a s u l u k : 135 ( 3 0 , 3 0 ) ; 165 ( 1 4 ) ; . A y a Ş i l o n y a : 124 ( 1 0 - 1 1 ) , Ayazma: 210 ( 3 5 ) . Aydm: İ90 (9) . Ay dı n B e g O ğ h : 142 ( 2 0 ) . . Aydı ncuk: 123 ( 1 5 ) ; 124 ( 1 3 ) ; 129 ( 2 ) . Aydı n El i : 135 . ( 3 5 - 3 6 ) ; 144 (14); 145 ( 2 5 ) ; 153 ( 1 9 . 2 0 - 2 1 , 3 7 ) ; 165 (8, 12, 12, 1 8 ) . A y d ı n o ğ h : 135 ( 20. 27, 29, 3. 0) ; 142 ( 1 7 ) ; 191 ( 1 0 ) . A y d m o ğ h İ s a B e g : 165 ( 1 6 ) . A y Doğ dı ( O s m a n Gazi ni n yi ğeni ) : 105 «(29) ; IÜ6 ( 3 0 ) . A y d o s : 112 ( 3 2 ) ; 113 ( 5. 9 ) ; 114 ( 1 ) ; 116 ( 2 7 ) ; 117 ( 6 ) . Ay do s T e k v ü r i : 113 ( 3 ) . A y k u l u k ( Os ma n l ı l a r m e f s a n e vî atal arı n d a n ) ; 92 ( 1 1 ) . A y K u t l u k ( Os ma n l ı l a r m e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 3 ) . A z a b Be<î: 147 ( 1 8 ) ; 148 ( 2 7 - 2 8 ) ; 185 ( 1 6 .

20-21). Azak:

226

(44). B

B a ‘a l b e k : 143 ( 4 6 ) . B a b a I l yas = B a b a Uy as D î v â n e = I l y a s ; ( Müel l i f i n en es ki a t a s ı ) : 91 ( 6 ) ; 122 ( 2 0 ) ; 188 ( 2 0 ) ; 2 3 4 ( 2 9 - 3 0 . 3 2 ) ; 237 (21-22, 26). Ba ba Postinpûş = Baba Postunpûş = Post i n pûş ; 129 ( 2 3 ) ; 231 ( 1 4 ) ; 235 ( 2 5 ) . B a c ı y â n - ı R û m : 237 ( 3 5 . 3 6 - 3 7 ) ; 2 3 8 ( 4 - 5 , 6 ) . . Ba f l u oğ h : ' 2 1 2 ( 4 5 ) . B a ğ d a d : 189 ( 3 7 ) ; 199 ( 7 ) ; 233 ( 3 7 ) . ’ Bakı ( O s m a n h l a r ı n e f s a n e vî a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 2 ) . Bakı r Küresi 151 ( 3 2 ) ; 163 ( 1 2 ) ; 2 0 4 ( 9 ) . B a l a b a n c u k — B a l a b a n : 106 ( 1 3 , 17). B a l a b a n P a ş a ( Me n t e ş e s a n c a k be ğ i ) : 167' ( 6, 10).

B a h K e s r i = B a l ı k e s i r ; 120 ( 3 9 ) ; 121 ( 1 7 ) ; 2 4 2 ( 35, 3 5 ) . Ba l ı k H i s a r ı : 2 3 2 ( 5 - 6 , 7 ) . B a l l u b a d r a : 199 ( 14, 3 5 ) . B a n t o z ; 126 ( 1 9 ) . B a r a n l u : 225 ( 2 2 ) . Bar as Tekvür — Tekvür-i Baras (Bursa t ekf ür i i nün e f s a n e vî a d ı ) : 106 ( 1 7 , - 3 2 ) ; 1 10 ( 3 6 , 3 7 ) ; 111 (3.' 6, 7, I I , 1314, 3 8 ) . B asuk

92 B aş

( O s m a n lI la r ın

e fsa n e v î

a ta la r ın d a n ) :

(12).

B uğa

( O s m a n lI la r ın

e fsa n e v î

a ta la r ın

B e l g ı r a d : 178 ( 3 2 , 34, 3 5 ) ; 1 79 ( 1 7 , 2 3 ) ; . 184 ( 3 3 ) ; 186 ( 2 0 ) ; 1 96 ( 3 7 , 4 0 ) ; 197 ( 1, 5, 10) 199 ( 33, 4 0 ) . Benî i s ha k: 254 ( 3) . Be nî İ s ma i l : 2 5 4 ( 2 ) . , B e r g a m a : 1 2 0 . ( 3 9 ) ; 121 ( 1 7 , 3 5 ) . B e ş D a ş : 99 ( 2 9 , 3 4 ) . B e ş K ö p r i : 109 ( 2 2 ) . ^ B a y t u l l a h : 23 2 ( 1 4 ) . B ı n a r B a ş ı ( B u r s a d a ) : 110 ( 2 9 ) ; 24 0 ( 18) . B ı n a r B a ş ı S u y ı : 149 ( 7 ) . B ı r a n c : 199 ( 3 2 ) . B i c e r o ğ h H a m z a B e g . ( Rume l i B e ğ l e r b e ğ i s i ) : 152 ( I I , 14, 1 8 - 1 9 ) . Bi de vi Ça r d a k = Be de vi Ç a r d a k : 1 48 ( 2 5 ) ; , 167 ( 4 ) ; 184 ( 4 ) . B i d n o s T e k v ü r i : . 105 ( 2 2 ) . B i g a : 128 ( 2 9 , 34, 3 7 ) ; 129 (9, 10, 1 0 ) ; , 156 ( 1, 3 ) ; 159 (5, 9 ) . B i g a Öy ü g i : 97 ( 3 3 ) . B i g a S uy ı : 159 T4). Bi l â l O ğ h : 2 5 0 ( 2 0 ) .

d a n ) : 92 ( 1 5 ) . B a D a m y u s : 253 ( 4, 9 ) . I. B a y a z ı d B a y a z ı d H a n — B a y a z d H a n Gazi = Sultan Bayazı d = Yı l dı r ı m H a n : 91 ( 1 4 ) ; 9 2 ( 8 ) ; 108 ( 1 9 - 2 0 ) ; 129 ( 3 3, 3 9 ) ; 131 ( 2 - 3 , 8, 1 2 ) ; 133 ( 3 5 ) ; 134 ( 9, 11, 22, 27, 3 5 ) ; 135 (1, 5. 6, 14, 17, 2ü, , 24, 2a, 29, 3 2 - 3 3 , 38, 4 0 ) ; 136 ( 1, I I , 16, 3 1 - 3 2 ) ; 137 ( 2, 6, 8, 11, 2526, 3 8 ) ; 138 ( 1 0 , 12, 13, 16, 16, 17, 22Bi l e c ü k : 93 ( 3 4 , 4 1 ) ; 98 ( 3 9 ) ; 99 (8, 9_ 23, 28) ; 1 39 (3, 6, 1 5, 16-1 7, 32, 35,' 13- 14, 14, 1 6 ) ; 100 ( 19, 2 0 ) ; 101 (2, 3 7 ) ; 140 ( 1, 3, 8, 20, 27, 30, 32, 3 4, 3 9 ) ; " 33) ; 102 (9, 15) ; 103 ( 8) ; 105 (9, '9) ; 141 (2, 4, 5, 9. 9, J 1, 1 1, 13, 32, 32107 ( 1 9 ) ; 115 ( 1) ; 117 ( 3 7 , 4 0 ) ;, 126 3 3 ) ; 142 ( 5, 11, 14, 43) ; 143 ( 14, 19, (17); 129 ( 2 4 ) ; 238 (17, 18 ) ; 239 21, 2 3 - 2 4 , 30, 3 1 ) ; 144 ( 9. 12, 13, 19, (3 1- 32, 3 2 ) . 2 0 - 2 1 , 2 9 - 3 0 , 31, 34, 38, 4 4 - 4 5 ) ; 145 Bi l e c ü k T e k v ü r i : 9 4 ( 1 8 , 1 8 ) ; 98 ( 3 8 ) ; 1,00 ( 1 0 - 1 1 , 12, 13, 29, 29- 30, 30, 32, 35, ( 3 9 - 4 0 ) ; 101 (3, 8, 11, 1 4 - 1 5 ) . 3 9 , 40, 4 1 ) ; 146 ( 5 ) ; 147 ( 3 6 ) ; 148 Biline, : 178 ( 3 6 ) . ( 1 2 ) ; 150 ( 1 1 ) ; 151 ( 1 7 ) ; 152 ( 6 ) : B o ğ a z K e s e n : 137 ( 1 2 ) ; 229 (41).. 155 ( 18, 2 6 ) ; 156 ( 1 4 ) ; 172 ( 3 0 ) ; 178 B o h : 110 ( 4 ) ; 112 ( 2 4 ) ; 117 ( 1 7 ) ; 163 ( 6 ) ; ( 3) ; 192. ( 3 9 ) ; 231 ( 1 9 , 19) ; 233 ( 3 5 ) ; 183 ( 3 7 ) ; 202 ( 30, 3 1 , 3 2 ) ; 2 0 4 ( 3 4 ) ; 235 ( 2 8 , 2 8 ) ; 240 (1, 2 2 ) ; . 2 4 7 ( 3 8 ) ; 20 5 2 8 ) ; . 2 0 8 ( 32, 34),. 248. ( 24, 2 4 ) . B o r h : 163 ( 8 ) . II. B a y a z ı d = S u l t a n B a y a z ı d = Ba y a z ı d B o s n a : 135' ( 5 ) ; 137 ( 3 ) ; 172 ( 3 5 ) ; 196 H a n Ga zi : 92 ( 6 ) ; 114 ( 3 5 ) ; 198 (3, ( 5 ) ; 201 ( 2 8 , 3 7 ) ; 211 ( 2 8 , , 3 0 , 3 6 ) ; 5 ) ; 2 0 8 ( 3 8 ) ; 22 2 ( 3 4 ) ; 2 2 4 (7, 1 4 ) ; 21 2 ( 1, 2) ; 213 ( 1 8 ) . 225" ( 2 6 ) ; 2 37 ( 5 ) ; 2 3 9 ( 1 9 ; 2 47 ( 1 9 ) ; B o z A t (l_Jzun H a s a n ’ın hızlı a t ı ) : 2 2 4 ( 17, , 2 49 (9, 1 3 - 14, 16) ; 251 ( 4 2 ) ; 25 2 ( 16) . 17, 18, 1 8- 19, 19, 2 0 ) . B a y a z ı d P a ş a : 147 ( 3 9 ) ; 148 ( 1 ) ; 1 50 ( 36, B o z k ı r : 175 ( 2 1 ) . 3 6 - 3 7 ; 151 ( 3 0 ) ; 153 (2, 26, 3 0 ) ; 155 B ö r k l ü c c M u s t a f a : 1 53 ( 1 7, 19, 23, 25, 27, ( 3 6 ) ; 157 ( 1 2 - 1 3 , 1 4- 15, 17, 2 4 ) ; 241 28, 3 7 ) . (33, 3 3 ) . B u ğ d a n = K a r a B u ğ d a n : 114 ( 3 1 ) ; 227 ( 30, B a y b u r d : 223 ( 2 5 - 2 6 , 3 9 ) . 31, 3 4 ) ; 228 (1, 13, 3 7 ) ; 229 ( 2. 3, 18, B a y b u s ( Os ma n h i a r ı n e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 38). 92 ( 1 5 ) . B u h t u n n a s ı r : -253 (6, 7 ) . B â y e z î d- i B i s t â m î : 213 ( 5 ) . B u l a y ı r : 124 (1, 2 3 ) . 1 59 ( 3 2 ) . B a y H o c a ( O s m a n Gazi ni n yi ğeni ) : 94 ( 3 2 ) ; B u l g a r : 191 ( 3 5 ) . 1 10 ( 2 0 ). B u l g a r D a ğ ı : 2 07 ( 4 1 ) ; 2 0 8 ( 4 ) ; 2 1 6 ( 1 7 ) . , B a y ı n c a r T a t a r : 97 ( 1 4 ) . B u r g o s = B u r g u s : 126 ( 2 8 ) ; 127 ( 1 8 ) . B a y ı n d u r H a n ( Uzun H a ş a n ı n e f s a n e v î a t a B u r s a : 102 ( 36, 4 0 ) ; 106 ( 7 ) ; 110 ( 15 , 15, sı) : 225 ( 2 1 ) . 29, 33, 3 5 ) ; 112 ( I I ) ; 115 (3, 4, 18, Ba y ı n t u r ( Os manhi arı n efsanevî a t a l ar ı n . 22, 4 0 ) ; 1 16 ( 2 5 ) ; 118 ( 2 ) ; 120 ( 1 8 ) ; d a n ) : 92 ( 1 0 ) . 121 ( 3 6 ) ; 122 (2, 9, 2 7 ) ; 126 ( 1 5 , 17) ; B a y s u b ( O s ma n h i a r ı n e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 128 ( 24, 30, 30 ) ; 129 ( 2 1 , 22, 2 4 ) ; 131 92 ( 1 4 ) . (I 1) ; 135 (1, 6, 10) ; 139 ( 3 5 ) ; 140 B e g B a z a r ı : 145 ( 3 8 ) ; 182 ( 2 1 ) . ( 2 0 , 3 4 ) ; 141 ( 1 3 , 15, 1 6 ) ; 145 ( 10, B e g K a v a ğ ı : 146 ( 2 7 ) . 1 9 ) ; 146 ( 1 1 , 13, 2 5 ) ; 147 ( 1 3 , 13B e g S e h i r i : 131 ( 3 1 - 3 2 ) ; 151 ( I ) ; 168 ( 15, 14) ; 148 ( 1 0 , 24, 39, 42) ; 149 (1, 5. 8, 1 6 ) , 174 ( 7 ) . 41, 42, 4 2 ) ; 150 (2, 1 5 ) ; 151 ( 1 8 , 2 4 ) ; B e h i s n i : 141 ( 1 5 ) ; 142 ( 7 ) . 1 52 ( 3 5 ) ; İ 5 5 ( 2, 1 6 ) ; 1 56 ( 33, 3 4 ) ; Bekta.91 = B e k d a ş ı : 2 3 8 (1 2, 13, M, 16, 19, 157 (6, 24. 3 2 ) ; 160 ( 34 , 3 5 ) ; 162 (2-, 20. 4 3 ) . 3 ) ; 163 ( 2 3 ) ; 164 ( 15, 25, 3 7 ) ; 166-

^(9) ; 171 ( 7, 7) ; 172 ( 2) ; 176 ( 2 3 , 2 4 ) ; .190 ‘( 32) . ; 191 (4, 15) ; 2 0 0 ( 2 1 ) ; 201 ( 2 4 ) ; - 2 0 4 (1, 2, 1 6 ) ; 20 6 ( 6, 6 ) ; 231 29, 3 9 ) ; 2 4 0 ( 6, 1 7, 29, 3 5 , 36, 4 5 ) ; 241 ( 1, 27, 2 r , 34, 3 4 ) ; 242 (6, 243 ( 1 8 ) . ; 245 (.19, 19) ; 247 ( 3 7 ) . -B u rsa O v a s ı : 204 ( 1 9 ) . B u r s a T e k v ü r i : 105 ( 2 1 , 3 3 ) . Büre : İ 32 ( 30 - 3 1 ) . B ü y ü k H o c a Ah me d ( Ş e y h Güneydi n oğl u), : 251 ( 6 ) , '

Ca ' b e r K a l a s ı : 93 [ 2 , 6) . Ca m Ar dı : 131 ( 2 ) . Ca n d a r o ğ l ı Ah me d B e g : 20,6 ( 2 4 ) . C a n d a r o ğ h İ s mai l B e g ; 2 0 4 ( 3 ' 4 , M, 20. 22, 34, 4 2 ) ; 205 ( 3, 4. 9, 12, 14- 15, 17, 19, 2 1 ) : 2 0 6 ( 2, 8. 14. I 9 > ; 2 0 8 ( 39. 41). •Canik; 2 30 ( 29, 30, 3 1). Cel âl ; 25 1 ( 1 2 , 15, 16) . Cezerî K a s ı m P a ş a : 245 ( 1 6 , 1 6 ) . Ci ger l ü: 2 2 4 ( 4 4 ) . Cihanşah; 250 ( 3 8 ) . Ci mbi : 123 ( 24, 2 5 - 2 6 , 3 4 ) ; 124 ( 3. 9 ) . Cüne yd ( Ün l ü m u t a s a v v ı f ) ; 122 ( 5 ) .

Çadı r l u: 107 ( 3 ) . , Çadı rl u T e k v ü r i : 107 ( 2 2 ) . Ç a g a d a y = Ç a ğ a t a y : 142 ( 3 9 ) ; 144 ( 3 7 ) ; 2 2 4 3 7 ; 2 25 ( 2 3 ) . Ç a h a r ş a n b a : 140 ( 1 8 . 19) . Ç a h a r ş e n b i h - B a z a r ı ; 21 4 ( 2 2 ) . Ça k ı r B i n a n : 101 (3 4, 3 5 ) . ' ’Ç a k ı r c ı b a ş ı H a m z a B e g = H a m z a B e g = Ç a k ı r c ı b a ş ı : 2 0 9 (19, 19, 23, 24, 2 6 ) . Ç a k m a k ( Mı s ı r s u l t a n ı ) : 2 5 0 ( 2 4 ) . Ça nda r l u K a r a c a Hal i l = Ca n da r l u Hal i l = Hal i l = H a y r e d d i n : 9 6 ( 6 ) ; 117 ( 4 0 ) ; 126 ( 1 6 - 1 7 ) ; 128 (3. 10. 14, 27. 28, 2 8 ) ; 132 ( 2 9 ) ; 133 (2, 5, 6) ; 138 ( 3 3 34, 34, 3 5 ) , 2 3 9 ( 31, 31, 3 5 , 3 7 . 3 8 ) ; 2 4 0 ( 5, 8* 12, 1 6 - 1 7 ) . Ç a r B u ğ a ( Os ma n l ı l a r m efsanevî a t a l a r ı n da n ) : 92 ( 1 6 ) . Ça r d a k K ö y : 150 ( 1 ) . Ç a t a l c a : 132 ( 3 ) . Ç a v d a r ( T a t a r ı ) : 93 ( 4 0 ) ; 108 (8, 1 0) . Ç a v d a r l u : 108 ( 9 ) . Ça v d a r o ğ î ı : 108 ( 1 6 ) . ' Ç a v n ş Kö y i : 107 ( 2 8 ) . Çe h B a n ı = Çe h B a n : 186 ( 2 6 ) ; 1 8 7 . ( 2 1 , 22- 23, 27, 3 5 . 3 9 ) . Çe mi ş g e z e k : 207 ( 3 9 ) . Çe r kez = Çe r k e ş V i l â y e t i ( Çe r k e ş El i ) : 22 6 ( 4 5 ) ; 245 ( 2 0 - 2 1 ) . Ce t r o z : 135 (3).. Ç ı t a k ( O s m a n h ) : 2 2 4 ( 38, 3 9 , 40, 40. 4 1 ) , Çi gel : 150 ( 35, 3 6 ) . Çi n ( Os m a n l ı l a r m e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 8 ) . Ç o r h : 12 6 ( 2 1 ) ; 160 ( 2 0 ) . Ço r uml u : 168 ( 3 2 ) ; 169 (.28, 3 1 ) .

Da du H a t u n : 164 ( 20, 2 4 ) . D a m a n = D u ma n ( T a m a n / : 245 ( / l , 2 1 - 2 2 ) . 8 )Da ; p d u k E m r e : 235 ( 1 0 - 1 1 ). D a r a k c ı Yeni cesi . : 99 ( 2 7 ) ; 10.0 ( 7 ) ; 120 ( 2 0 ) ; 137 ( 2 2 - 2 3 ) . Da r a k l ı Y e n i c e s i : 120 ( 2 4 ) . Da r a k l u B o r h : . 1 4 0 ( 2 9 ) ; 16 2 ‘ ( 3 5 ) . Darsus: 216 (19, 21). D a r u c a l a r : 155 ( 1 1 ) . D a ş ( E l i ) : 140 ( 3 ) ; 182 ( 3 9 ) . D a ş a k Y a z u s ı : 97 ( 3 6 ) . D a ş o z : 195 ( 2 0 ) . D a v ş a n l u : 129 ( 4 1 ) . D â v u d ( Y a l a v a ç ) : 126 ( 1 1 ) ; 2 5 3 . ( 1 6 , 1 7 ) . Dâ v u d- ı K a y s e r i : 120 ( 5 ) ; 235 ( 6 - 7 , 7 ) . D a v u d P a ş a ; 2 45 ( 2 6 , 2 6 ) . Da y ı K a r a c a — K a r a c a B e g ( Rume l i be ğ l e r b e ğ i s i ) : 197 (2. 11, 14. 16. 1 7) . Del ü B a l a b a n : 132 ( 3 3 ) . Del ü P a ş a ( I s h a k Be ğ i n oğl u “ P a ş a B e g ” ) : 164 ( 2 7 ) . ' D e r e n d e ( D a r e n d e ) ; İ41 ( 1 4 ) . D e r v i ş Mu s t a f a P a ş a : 2 4 6 ( 8 ) . De v e l ünün K a r a H i s a r ı : 140 ( 1 6 ) . Devl e t l ü K a b a A ğ a ç : 132 ( 9 ) . D ı m ı ş k a r : 177 ( 1 ) . D ı r a m a : 132 ( 3 4 ) . Di c l e : 233 ( 3 9 ) . Di l : 2 4 6 ( 1 3 ) . D i m e t o k a : 125 ( 3 6 ) ; 127 ( 7 ) . D i me t o k a T e k v ü r i : 127 ( 2 ) . Di n bo z ; 105 ( 2 7 . 2 9 ) ; 106 ( 5 ) ; 110 ( 2 0 ) . Di vr i k = Di vr i ği : 141 ( 1 4 ) ; ' 142 ( 8 ) . D o m a h c Be l i : 96 ( 2 6 ) . D o ma l ı c D a ğ ı : 93 ( 3 5 ) . Donuzl u = Donuzl ı : 129 ( 3 4 . 3 8 ) . Do r l a k Hû K e m a l : 133- ( 3 0 ) . Dö g e r : 93 ( 8 ) . D ud ı ma z a k o ğ l ı K a s ı m P a ş a = Dut ur me z i koğh Kas ı m P a ş a : 242 ( 29- 30, 2 9 - 30 ). Dul k a dı r El i : 221 ( 1 2 ) . D u l k a d ı r o ğ h H a ş a n B e g ; 169 ( 3 9 ) . Dul kadı r oğl ı Na s r e ddi n B e g ; 141 ( 7. 8 ) . Dul kadı roğh Sül eyman Be g : 188 ( 3 5 , 39, 3 9 ) ; 189 (3, 8 ) . Dul kadı r oğl ı Ş e h s u v a r B e g = § e h s u v a r B e g : 215 ( 2 8 ) ; 2 1 6 ( 7 ) . D u r a b uz u n = D a r a b u z a n : 203 ( 2 2 . 3 4 ) ; 204 ( 5 ) ; 20 7 ( 3 6 ) ; 2 0 8 ( 4, 4, 6, 7. 9, 13. 19, 2 5 ) ; 2 1 2 ( 1 7 ) ; 2 5 0 ( 3 2 . 33 3 3 - 3 4 , 34, 3 4 ) . D u r a h a n B e g = T ü r k bur han. " = D u r h a n = D u r h a n B e g : 15.8 (8, 2 6 ) ; 180 ( 38, 3 9 40, 41 ) - 181 ( 1 . 6 , 7, 9, 10, 1 1- 12) ; 184 (4, 5, 6 ) ; 185 ( 1 7 ) . D u r h a n - B e g o ğ h Öme r B e g = T u r h a n B e g o ğ h : 22 3 ( 2 4 ) ; 22 5 ( 2 2 ) . D u r k u t A l p : 102 ( 1 3 . 1 4 ) ; 105 ( 7 ) ; MO ( 2 1 ) ; 122 ( 1 3 , 14) . D u r k u t El i : 105 ( 8 ) . Dur ku t l u = D u r k u t : 160 ( 3 4 ) ; 186 ( 3 8 ) ; 2 15 ( 4 ) ; 2 1 6 ( 1 7 ) . Du r k u t Oğ l a n l a r ı : 183 ( 8 ) . Durkutoğh: 216 (16) .

D u r s u n F a k ı = Du r s u n F a k ı h : 103 ( 2 5 , 29, 3 7 ; 23 5 (2, 2) . D u v a y k o : 20 2 ( 7 h D ü r e k â n i : 164 { 2 2 - 2 3 ) ; 205 ( 2 1 ) ; 2 0 6 ( 2 ) . Düz B a z a r : 110 (4, 6 ) .

E b û İ s h a k h â n e = E b û î s h a k i y y e : 135 ( 9) ; 231 ( 2 4 - 2 5 ) . E b û MÛsa 1 - E ş a r î . 253 ( 4 3 ) . Ebû Said: 225 (23). E b û S â l i h : 253 ( 1 3 ) . E b ü l f e r e c : 253 ( 1 9 ) . E b ü l v e f â : 91 ( 7 ) ; 122 ( 2 0 ) . E c e B e g = T a ' k u b E c e : 123 ( 1 6 - 1 7 , 20, 2 5 ) ; 124 ( i , 1 9 ) ; 125 ( 10, 25. 28. 3 0 ) . E c e O v a s ı : 125 ( 2 7 ) ; 1 59 ( 2 3 , 25, 3 1 - 3 2 ) . . Ede B a l ı : 95 ( 2 8 ) ; 96 ( 4 ) ; 103 ( 2 7 ) ; 105 . (8); 110 ( 2 3 ) ; 114 (39); 118 (5); 120 ( 1 ) ; 235 (3, 4 ) . - Edremi t : 120 ( 3 9 ) . E d r e n e : 127 ( 1 6 , 20, 21, 23, 25, 3 7 , 3 9 ) ; 128 ( 3 6 ) ; 129 ( 13, 1 4 ) ; 132 ( 2 7 ) ; 134 ( 28, 4 1 ) ; 135 (5, 9 ) ; 136 ( 1 3 ) ; 138 ( 3 ) ; 146 ( 33, 3 8 ) 147 ( 2 6 ) ; 148 - ( 15, 1 9 ) ; 155 ( 3 0 ) ; 157 ( I I , 16, 2 3 ) ; 159 35, 3 8 ) ; 160 ( 8 ) ; 161 ( 2 6 ) ; 171 ( 30, 3 9 ) ; 172 ( 1 0 ) ; 174 ( 4 1 ) ; 176 ( 17, 2 4 ) ; 177 ( 7 ) ; 179 ( 1 0 , 11, 2 8 ) ; 183 ( 4 1 ) : 184 ( 2 2 ) ; 185 ( 22, 24) ; 186 ( 1 9 ) ; 188 ( 3 3 ) ; 189 ( 1 1 . 1 8 ) ; 190 ( 2 2 ) ; 191 ( 2) ; 198 (7, 9 ) ; 199 (9. 2 1 ) ; 2 0 4 ( 1 5 ) ; 210 ( 3 0 ) ; 229 ( 2 4 ) ; 231 ( 4 1 ) ; 2 4 2 ( 15. 15, 3 0 . 3 0 ) ; 243 ( 3 1 , 3 1 ) ; 245 ( 8, 18) ; 24 8 ( 3 2 ) . Ed r e n e T e k v ü r i : 127 ( 2 6 ) . E f l a k : 135 ( 4 ) ; 137 ( 4 ) ; 146 ( 31, 3 4 ) ; 148 ( 2 8 ) ; 149 ( 3 4 ) ; 151 ( 1 8 , 21, 2 2 - 2 3 ) ; 153 ( 2 4 ) ; 160 ( 25, 25 , 2 6 ) ; 177 ( 31. 3 4 , 3 5 ) ; 181 ( 4 2 ) ; 182 ( 5 ) ; 2 0 9 (7, 12. 35, 39, 3 9 ) ; 21 0 (2, 14, 2 8 ) ; 211 ( 2 4 ) 2 27 36, 3 6 ) .

E r de b i l : 2 5 0 ( 40, 4 0 - 4 1 ) ; 251 ( 3 4 , 4 1 ) . E r Dunr ı l = E r Duğr ı l ( O s m a n Gaz i ni n b a b a s ı ) : 9 2 ( 9) ; 93 ( 1 3 , 15, 17, 21, 23. 25, 28, 36 , ‘37, 42, 44, 4 4 ) ; 100 ( 2 - 3 ) ; 103 (40); 120 (9); 192 (41); 234 ( 29, 3 0 ) . E r Dunr ı l ( Yı l d ı r ı m B a y a z ı d ı n o ğ l u ) : 135 ( 3 5 ) ; 1 41 ( 33. 3 5 ) . E r e g l i ( K o n y a Er e ğ l i s i ) : 97 ( 14. 3 1 ) ; 2 18 ( 13, 13) . E r g e n e K ö p r i s i : 171 ( 2 1 . 2 3 ) ; 172 ( 1 0 ) . Ermen Bazarı E r m e n i B a z a r ı : 117 ( 1 3 1 4 ) ; 243 ( 7 ; 8 , 7 - 8 ) . E r m e n e k : 2 1 4 (3 2 ) . E r m e n i : 207 ( 6. 7, 1 0 ) ; 2 22 (3 1 ). Er me n i Be l i : 93 ( 3 5 ) ; 94 ( 26, 3 2 - 3 3 ) . E r s ü z D a ğ ı : 2 5 0 ( 19, 19) . Er t e n e = E r d a n a : 142 ( 8 ) ; 144 ( 1 3 ) . E r z i n c a n : 92 ( 37, 3 7 ) ; 141 ( 12. 1 6 ) ; 144 (6. 2 3 ) ; 2 07 ( 3 8 ) ; 214 (9-1 0) ; 22! ( 1 1 ) ; 223 ( 1 ) ; 2 5 2 ( ^) . E r z u r u m : 92 ( 3 6 - 3 7 ) . E s h â b - ı F î l : 25 3 ( 3 7 , 3 7 ) . Es h â b- ı Kehf : 254 ( 1 4 ) . E s k i ; 127 ( 1 8 ) ; 128 ( 3 1 ) . E s k i Ge g i b üz e : 155 ( 9 - 1 0 ) . E s k i Ş e h i r : 99 ( 6, 1 5 ) ; 1 0 8 . ( 1 2 ) . E v r e n ü z — E v r e n ü z B e g = Ev r e n ü z Gazi = Gazi E v r e n ü z : 125 ( 3 3 . 3 5 ) ; 126 ( 3 8 ) ; 127 (8. 14, 2 4 ) ; 128 (1. 1 1,' 13. 26, 3 1 ) ; 130 (8, 16, 22. 24, 2 4 ) ; 131 ( 4 0 ) 132 ( 1, 1, 29. 30, 3 9 - 4 0 ) ; 135 ( 2 ) . E v r e n ü z l ü : 1 57 ( 2 5 ) . Ev r e n ü z Oğ l a n l a r ı : 157 ( 9 ) ; 158 ( 9 ) . E v r e n ü z o ğ h : 160 ( 2 4 ) ; 164 ( 1 3 ) . E v r e n ü z o ğ h Al i B e g : 148 ( 1 6 - J 7 ) ; 173 ( 1 6 ) ; 176 ( 3 2 , 34, 35, 3 9 ) ; 177 ( 6 ) . E v r e n ü z o ğ h I s a B e g = Ev r e n ü z Oğl ı B e s — î s a B e g : 196 ( 2 0 , 2 0 - 2 İ , 2 2 ) . E y y û b - ı E n s â r î : 194 ( 2 ) .

F a i k P a ş a — F â y ı k P a ş a : 243 ( 30, 3 0 ) . E f l a k Be g i = Ka z ı k l u = Ka z ı k l u V o y v o d a = Fatma Kadı n ( Yı l d ı r ı m B a y a z ı d ı n Kı zı ) : Dı r a k u l a O g h : 20 9 ( 11, 12, 13, 20, 22146 ( 1 4 ) . 23, 31. 3 2 , 3 5 ) ; 2 1 0 d , 4, 8 - 9, 10, 13) . F azl ul l a h K a d ı (Ak-ça K o c a nes l i nden, G e b E f l a k o ğ h Dı r a k u l a = Dırakul a: 163 (31, ze k a dı s ı ) : 117 ( 1 5 ) ; 148 (6. 8 ) ; 160 3 2 ) ; 164 (2, 7, 1 1 ) ; 177 ( 2 3 - 2 4 , 26, 32. (17). 3 5 ) ; 179 ( 2 5 - 2 6 , 28, 30, 31, 32, 3 2 ) . E ğ r i Göz: 129 ( 4 1 ) ; 179 (33).. Fa zl ul l ah P a ş a = F azl ul l a h : 23 2 ( 1 3 , 13, 16, El B a s a n : 215 ( 1 5 ) . 23, 29, 3 5, 40) ; 233 (2, 6) ; 2 4 2 ( 1 5 , 1 5) . E l e t e D a ğ ı : 110 ( 2 4 ) . F e n â r î Oğl ı Ah me d P a ş a : 223 ( 2 4 - 2 5 ) ; 24 5 E m î r Al i Çel ebi Oğl ı Ah me d Çel ebi ( Me v î â n â 32, 3 2 ) : t o r u n l a r ı n d a n ) : 2 1 6 (3 1, , 3 2 ) . Fers: 254 (16). E m i r D a ğ ı : 182 ( 2 0 ) . F ı r a t : 93 ( 2, 1 4 ) ; 223 ( 8, 9, 1 0) . E m î r S e y i d: 172 ( 7 ) . Fi l i be: 128 ( 1 ) ; 141 ( 2 9 . 3 5 . 3 7 ) ; 153 ( 6 ) ; E m î r Se y y i d ( B u r s a d a m a h a l l e ) : 241 ( 1 - 2 ) . 2ö8 ( 4 1 . 4 1 ) ; 2 4 2 ( 18. 2 7 ) . £ m İ r S u l t a n : 190 ( 32. ) F i r e : 132 ( 2. 2 ) . E n c ü g e z = î n c ü g e z : 132 ( 5 ) ; 148 ( 1 6 , 1 7 ) ; F i r e c ü k : 194 ( 24, 2 8 ) . 160 ( 2 0 ) . F i r e n k : 202 ( 1 5 ) ; . 2 3 0 ( 2 1 ) . . En g ü r i ( “A n k a r a ” nı n es ki s öyl e ni ş ve y a F i r i z ( Me v î â n â R ü s t e mi n a d a ml a r ı n d a n ) : z ı l ı ş ı ) : 93 ( 3 7 ) ; 144 (9. 1 7 - 1 8 ) ; 204 24 0 ( 3 8 ) ; 2 4 Î ( 1 3 ) . ( 21, 26, 2 6 - 2 7 , 3 2 ) ; 2 0 6 ( 1 0 ) ; 2 3 2 (5, F i r i z B e g = Fi r uz B e g : 134 ( 4 0 ) ; 160 ( 2 5 , 7 ) ; 252 ( 1 ) . 2 6 ) ; 163 ( 3 9 ) . E n ü z ( B u g ü n k ü “ E n e z ” ) : -127 ( 2 7 ) . F u d u r a : 115 ( 3 8 ) .

Çü mü ş l ü - Oğ l ı Me v l â n â I l yas — Gümüş l i Ogh 236 ( 19-20, 32). Ga l a d a : 192 ( 2 4 ) ; 2 4 6 ( 6 ) . Gün Do ğ dı ( E r Dunr ı l Gazi ni n K a r d e ş i ) : 93 Gazi F a z ı l : 123 { 10 , 2 3 ) ; 124 ( Î 9 ) ; 125 (17-, ( 14). 26. 27. 3 0 ) . Gündüz ( E r D u h n l Gazi ni n o ğl u) : 93 ( 2 6 ) ;• Gaz i H a ş a n Mus ı l V i l â y e t i O ) : 93 ( 2 7 ) . 98 ( 3 2 ) : 105 (5, 2 9 ) . Gaz i R a h m a n : 108 ( 2 8 ) ; 110 ( 7 ) ; İ t 2 ( 22, Gündüz ( O r h a n Gazi ni n a mc a s ı n ı n o ğ l u ? ) r 2 6 ) ; 113 ( 3 3 - 3 4 , 34, 3 8 - 3 9 ) ; Î i 4 (3, 120 (19).. 4. 5, 20- 21 , 21, 23, 25) ; 116 ( 2 3 ) . Gürci st an: 250 ( 4 3 ) . Ga z i y â n - ı R û m : 237 ( 3 3 ) ; 2 3 8 ( 2 - 3 ) . Güzel c e H i s a r : 137 ( 1 2 - 1 3 ) . Gedi z S u y ı : 245 ( 2 4 ) . Ge dük Ah me d — Ah me d P a ş a : 2 1 9 ( 4, 8, H 1 0 - 11 , 12, 14, 19, 20. 21, 23. 23, 2 5 - 2 6 . 29. 3 1 , 3 1 - 3 2 , 3 4 ) ; 220 <18 - 19 . 21, 28. Hâ b i l : 148 ( 3 2 ) . 29. 33, 3 6 - 3 7 ) ; 221 ( 3 5 - 3 6 . 38. 4 1 ) ; Hâ bi l ( K a r a Y ö l ü ğ ü n o ğ l u ) : 169 ( 4 0 ) . 22 2 ( 2. 10- 11, 2 3 ) ; 225 ( 2 9 - 3 0 . 3 7 - 3 8 , H a c ı B e g : 223 ( 2 4 ) . 39. 41) ; 2 2 6 (3. 3. 12. 30. 3 5 , 3 7 ) ; 227 H a c ı B e k d a ş o ğ l ı Ma h mu d Çel e bi : 2 3 8 ( 3 1 ( 2, 8, 23. 23, 24. 25. 25, 26. 26, 2 8 ) ; 32). 22.9 ( 39, 41, 4 1 ) ; 243 ( 1 0 ) . H a c ı B e k t a ş S u l t a n = H a c ı B e k d a ş = Hacı . Gegi büze ( B u g ü n k ü “Ge b z e ” ) : 117 ( 1 5 - 1 6 ) ; B e k t a ş : 2 37 ( 1 1 . 11, 15. 16, 18, 19, 2 2 . 148 ( 6 ) ; 155 ( 8 ) ; 160 ( 1 7 ) . 29. 3 0 - 3 1 , 32, 35, 3 5 , 41, 4 1 ) ; 2 3 8 ( 1, Gel i bol ı : 124 ( 17 . 20. 21. 22. 3 8 ) ; 125 ( 10, 5. 14- 15. 3 9 - 4 0 ) . 14, 3 8 ) ; 126 ( 1 9 ) ; 128 ( 8 - 9 . 27, 2 8 ) ; H a c ı El B e g i = H a c ı El B e g — El B e g = 129 ( I ) ; 131 ( 4 0 ) ; 136 ( 1 3 ) ; 148 ( 5 - 6 ) ; El B e g i : 120 ( 3 6 ) ; 125 ( 2 3 . 3 3 , 3 5 ) ; 157 ( 1 5 . 2 1 ) ; 159 ( 6 - 7 . 21 . 3 3 ) ; 173 126 ( 3 8 . 4 0 ) ; 127 (2. 3. 7, 14, 2 4 ) ; . ( 1 1 ) ; 1 79 ( 3 2 ) ; 184 \ 3 7 ) ; 2 1 0 ( 31. 128 ( 2 7 ) . 3 2 ) ; 217 ( 7 ) ; 221 ( 2 6 ) ; 2 4 2 ( 2 0 , 2 0 ) ; H a c ı Hal i i P a ş a : 164 ( 1 9 ) ; 241 ( 3 7 , 3 7 ) . 24 3 ( 2 8 , 2 8 ) . H a c ı H a ş a n : 119 ( 4 1 ) - 120 ( 1 ) . Gel i boh B o ğ a z ı : 184 ( 3 8 ) ; 191 ( 4 3 - 4 4 ) . H a c ı i v a z P a ş a : 148 ( 4 2 ) - 149 (1. 10 ) ; . Gel i boh T e k v ü r i : 125 ( 2 3 - 2 4 ) . 1 55 ( 3 5 , 3 7 - 3 8 ) ; 156 ( 1 2 ) ; 157 ( 3 4 ) ; . Ge ml i k : 111 ( 1 2 ) . 158 (4. 14, 17, 2 1 - 2 2 . 26, 2 7 - 2 8 , , 30) ; G e r e c e : 199 ( 3 2 ) . 162 ( 3 3 ) . Ge r m^: 180 (3 5. 4 0 ) ; ' 181 (1, 4. 4 - 5, 11. 2 5 ) ; Ha k î m Y a ' k u b : 2 4 4 ( 6, 6. 12, 13. 16. 17) . 2 00 ( 34 , 35 . 38. 4 1 ) ; 201 ( 1, 5. 1 8 ) . Ha l e b : 93 ( 1 ) ; 143 ( 3 4 . 3 5 , 36. 3 7 - 3 8 . 3 8 . G e r mi y a n : 93 ( 4 0 ) ; 9 9 ( 8; 9 ) ; 103 ( 2 0 ) ; 4 0 ) ; 2 50 ( 19 , 22. 25, 26. 26 . 2 7 ) . 104 ( 9 ) ; 108 ( 8 ) ; 144 ( 2 3 ) ; 172 ( 1 7 ) ; Hâ l i d i bn- i Ve l i d: 1 43 ( 4 2 ) . 179 (33)*, 180 { 2, 2) ; 190 ( 9 ) . Hal i l B e g ( Ş a m a k ı b e g i ) : 25 1 ( 2 ) . Ge r mi y a n l ı : 9 9 ( 1 0 ) . Hal i l P a ş a ( Ça n d a r h ) : 183 ( 3 6 , 40, 4 1 - 4 2 ) ; Ger mi yanogl ı : ^ 94 ( 3 ) ; 97 ( 8 ) ; 9 9 (4. 5 ) ; 184 ( 8. 3 9 ) ; 188 ( 3 3 , 3 3 - 3 4 , 3 7 ) ; 190 101 ( 2 7 ) ; 129 ( 28, 3 0 ) ; 130 ( 3 ) ; 132 (34); 192 ( 3, 1 0- 11, 11. 13. 14,. ( 4, 8 - 9 ) ; 142 ( 16, 18, 2 4 ) ; 143 ( 9 - 1 0 , 16. 16. 33. 3 5 ) ; 2 3 2 ( 2 4 - 2 5 . 26. 2 7 ) ; 2 4 0 1 2 ) ; 144 ( 2 4 , 3 7 ) ; 146 ( 2 1 - 2 2 ) ; 150 ( 19, ( 4 1 - 4 2 ) ; 2 4 2 ( 3 3 ) ; 2 45 ( 3 5 ) ; 249 ( 2d, '23, 26 ) ; 160 (31,. 3 3 ) ; 162 ( 2 9 ) ; 172 30). 1. 3. 5, 6 ) ; 191 ( 9 ) . Hal i l P a ş a n u n Ka r ı n d a ş ı ( B o l u s a n c a k b e Ge r mi y a n o ğ l ı Y a ' k u b B e g = Y a ’k u b B e g : 129 ğ i ) : 183 ( 36. 4 0 ) . ( j O ) ; ) 3 9 ( 4 1 ) ; 140 ( 1 ) ; 164 ( 2 0 - 2 1 ) ; Ha l î l Ü r - R a h m a n : 98 ( 1 9 ) ; 2 3 ! ( 4 1 ) ; 2 3Z 171 ( 3 7 ) ; 172- ( 1 8 ) . ( 1. 17) . Geyi kl i B a b a T e k y e s i : 123 ( î l ) . H a m a : 143 ( 3 9 ) . Geyi kl Ü B a b a : 23 1 ( 6, 6 - 7 ) ; 23 5 (9, 9 ) . H a mi d E l i : 131 ( 2 5 ) ; 133 ( 3 5 ) ; 135 ( 2 ) ; G e y v e : 107 (2. 3 3 ) ; 116 ( 2 6 ) ; 148 ( 1 1 ) ; 139 ( 3 4 , 3 5 ) ; 144 ( 1 5 ) ; 149 ( 1 7 ) ; 160 149 ( 4 3 ) . ( 3 1 ) ; 168 ( 1 2 . 1 5 ) ; 174 ( 6 ) ; 175 ( 2 7 ) r G ö g e r c i n l i k : 138 ( 2 1 ) ; 174 ( 1 4 ) ; 184 ( 3 2 ) ; 221 ( 3 0 ) . 199 (3 1). H a m i d o ğ h : 130 ( 6 ) ; 131 ( 2 7 . 3 0 ) . Gö k Al p ( O s m a n h l a r m e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : Ha mi d o ğ l ı Hüs e y i n B e g : 131 ( 2 8 ) . 91 ( 2 9 ) ; 92 ( 1 3 ) ; 103 ( 3 7 ) ; 107 ( 4 2 ) ;H a m z a : 137 ( 3 1 ) . r i 6 ( 1 6 ) ; 178 ( 1 ) ; 192 ( 4 2 ) . H a m z a B e g ( An a do l u b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 166 {2^ Gö l - F l a n o z : 100 ( 8 ) . 5, 7. 1 6- 17. 23, 32, 32, ' 33, 3 4 ) . G ö l - F l a n o z O ğ h : 100 ( 3 0 ) . H a m z a B e g ( Rume l i b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 2 0 6 ( 4 0 ) ; . G ö r e c e : 1 23. ( 2 4 ) . 2 0 7 (3. 3, 1 5 ) : 221 ( 1 4 . 15) . Gö y n ü k : 100 ( 7 ) ; 120 ( 1 7 , 2 5 ) ; 137 (23) -, H a m z a B e g ( A r n a v u t I s k e nde r i n a m c a s ı o ğ !46 (26). l u) : 185 ( 3 7 ) . , G öy n ük l ü ( K ö y a d ı ) : 137 ( 2 8 ) . Ha mz a Be g Kö yi : 94 ( 3 3 ) . Gümül o i ne : 128 ( 3 1 ) ; 132 ( 3 0 ) ; - 2 1 9 ( 38. H a r m a n K a y a : 9 9 ( 2 3 . 2 6 ) ; 100 ( 9 ) . 41-42. 42). H a ş a n A ğ a : 146 ( 1 0 ) . Gü mü ş = G ü mi ş ; 241 ( 3 8 , 3 8 ) . H a ş a n Al p: 105 ( 5 ) . G ümüş l ü K u b b e : 112 ( 1 1 - 1 2 ) . H a ş a n B e g ( İ s ma i l Be ğ i n oğl u. Bo l u sancak:

b e ğ i ) : 2 0 4 ( 2 0 - 2 1 , 32 . 38, 3 8 ) ; 205

( 22,

" 2 1 ).

H a ş a n P a ş a : 241 ( 27, 2 7 ) . H a s Kdy i = Ha s K ö y ; 2 i 6 ( 4 6 ) ; 243 ( 1 6 ) . H a s Mu r a d = Mu r a d B e g = Mu r a d — Murad P a ş a ( Ru me l i b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 223 6, 9. 10-1 1, 14, 18, 20, 22, 23, 3 1 ) . H a s Y u n u s = Y u n u s = Y u n u s B e g ; 195 (3, 4. 9>. H a t u n A n a : 237 ( 3 7 - 3 S ) ; 2 3 8 ( t , 5 - 6 . 7. 9 ) . H a y b e r ; 109 ( 3 3 ) . H a y d a r ( Ş e y h Güneydi n o^^lu) : 251 ( 4, 7. 16, 22, 24, 25, 26. 2 9 ) . H a y d a r B e g : 170 (8. 11, 12, 23, 27, 3 0 ) . H a y r a b o l u 124 ( 4 1 ) ; 125 ( 3 8 ) . Ha y r e d d i n P a ş a l u : 2 4 8 ( 1 ) . H a r e k e : 155 ( 8 ) . H e r s e k : 213 ( f 8 ) . Her sekoî ^h Ah me d P a ş a : 2 4 6 ( 1 2 ) . Hı zı r A ğ a ( Anado l u b e ğ l e r b e ğ i s i ) : İ 88 ( 3 8 ) ; Î 8 9 (1, 5, 5 - 6 , 10) ; 250 ( 3 5 ) . Hı z ı r A ğ a Oğl ı Me h me d P a ş a : 245 ( 3 0 ) . Hı z ı r B e g Çel e bi : 198 ( 1 7 ) ; 23 6 ( 3 0 . 3 7 - 3 8 ) . H ı z ı r - Ş a h E f e n di : 2 3 6 ( 2 1 - 2 2 ) . H i n d : 191 ( 3 5 ) . •Hoc a Al i ( H a y d a r ı n o ğ l u ) ; 251 ( 2 6 ) . H o c a Ha y r e d d î n ; 250 ( 1 1 ) ; 251 ( 1 0 ) . H o c a z â d e : 2 3 6 ( 30, 3 0 - 3 1 ) . H o r a s a n ; 2 3 4 ( 4 ) ; 23 7 ( 18, 2 3 ) . H u m u s ; 143 ( 40, 40. 4 5 ) . H ü s e y i n B e g ( Ko y l ı H i s a r b e ğ i ) : 2 0 6 (34, 34, 3 7 ) . I I f l a g a n ( P a f l a g o n y a ) : 203 ( 9 ) . İl gı n; 150 ( 3 4 ) . İ s p a r t a : 13i ( 3 2 ) . İ s t a n b u l : MO ( 8 ) ; 111 ( 1 2 ) ; 112 ( 34, 37, 3 8 ) ; 114 ( 25. 26, 3 3 ) ; . 117 ( 1 1 ) ; 136 ( I I , 14, 19, 19, 22, 2 6 ) ; 137 (4, 8, 23 ) ; 139 ( 9 ) ; 144 ( 1 1 ) ; 146 ( 1 5 ) ; 147 ( 20, 23; 25-, 4 0 ) ; 149 ( 30, 3 4 ) ; 155 (7, 9, .13, 13) ; 192 ( 1, 5, 2 1 - 2 2 , 2 2 ) ; 193 2. 4, 6, 27. 4 2 ) ; 194 ( 13, 16. 3 7 ) ; 196 ( 7. 41 ) ; 203 ( 8 ) ; 2 0 4 ( 2 ) ; 20 8 ( 2 1 ) ; 20 9 ( 9. 1 1 ) ; 2 1 0 ( 3 1 - 3 2 ) ; 2 12 ( 1 7 ) ; 2 1 5 ( 2 1 . 2 6 ) ; 2 1 6 ( 22. 27, 4 1 ) ; 218 ( 3 9 ) ; 21 9 ( 1 ) ; 221 ( 36. 42) ; 225 ( 1 1 ) ; 2 2 7 ( 1 6 ) ; 228. ( 1 0 , 1 1 ) ; 2 2 9 ( 3 8 - 3 9 ) ; 2 3 0 (6. 1 0 ) ; 233 (9. 1 4 - 1 5 ) ; . 2 4 2 ( 2425. 37, 3 7 ) ; 243 ( 1 4 , 1 4 ) ; -244 ( 2- 3 , 18, 23. 2 3 ) ; 245 (9, 13, 16- 17, 16- 17, 26, 26, 35, 3 9 ) ; 2 4 6 ( 5, 8 - 9 ) . Ss t anbul B o ğ a z ı : 2 2 ! ( 2 5 - 2 6 ) . İ s t a n b u l K a p u s ı ( İ zni kt e ) : 1 İ 9 ( l i ) . İ s t a n b u l T e k v ü r i : 113 ( 2 - 3 , 4 - 5 ) ; 116 ( 2 9 ) ; 137 ( 1 3 - 1 4 , 2 0 ) ; 148 ( 4. 7, 1 3 - 1 4 > ; 149 ( 3 1 ) : 160 ( 1 7 ) ; 194 ( 3 7 ) . Iz v o r n uk “ I z o r n u k; 164 ( 3 3 ) ; 20V ( 28, 4 2 ) .

1 î b n - i A b b a s : 253 ( 2 6 ) . f bn- i E b î H a y s e m e : 2 53 I b n - i E d h e m : 122 ( 5 ) .

(30).

İ b r a h i m ( Y a l a v a ç ) : 25 3 (1. 2, 14, 34, 3 5 ) ; 2 5 4 ( 3 ) . İ b r a h i m Çel ebi ( Ça nda r l ı ) : 241 ( 7 ) .

15,

33,

İ b r a h i m P a ş a ( Ça n d a r h ) ; 155 ( 3 6 ) ; 157 (33- 34) . 158 ( 2 9 ) ; 159 ( 22. 2 6 - 2 7 j ; 161 ( 8 ) ; 162 ( 3 3 ) ; 2 3 9 ( 3 8 - 3 9 ) ; 2 4 0 (7, 21, , 33) . İ b r a h i m P a ş a Üğl ı : 165 ( 1 ) . ‘i b r î : 2 52 ( 3 6 ) . Ibsi l i = îpsi l i = İ psel i : 140 ( 2 ) ; 142 ( 1 8 ) ; 165 ( 22) . ; 166 ( 1 2 ) . İ ç El = İ ç El i ; 175 ( 1 8 ) ; 2 1 4 ( 3 5 ) ; 2 1 8 ( 3 7 ) ; 2 2 0 ( 2 9 ) ; 221 ( 3 7 ) . İ ki zce : 96 ( 2 6 ) . I k ü l o s : 119 ( 1 5 ) . İl As l a n B a ğ ı : 2 4 0 ( 4 6 ) - .241 ( 1 ) . İ l yas P a ş a ( Ç a n d a r h ) ; 2 3 9 (3*9); 2 4 0 ( 2 1 2 2 ).

İmi r ze Cı h a n ş a h ; 225 ( 2 2 ) . İ n c üg e z : ' ( B a k : E n c ü g e z ) . İne B e g S u b a ş ı : 146 ( 9 ) . İne göl : 94 ( 1 6 , 2 7 ) ; 96 ( 1 4 . 2 5 ) ; 100 ( 4 ) ; 102 ( 1 3 . 14. 1 6 ) ; 103 ( 1 3 ) ; 105 (6. 7 ) ; 122 (10, 3 7 ) ; 206 ( 7 ) ; 242 (23. 23 ) . İ negöl K â f i r i : 9,4 ( 2 5 ) . İni z: 194 ( 22. 28, 29, 31, 3. 7) ; 195 (6, 10. 12, 22. 2 6 ) . İn Öni ( K a r a c a H i s a r ) ; 105 ( 4 ) ; 116 ( 2 2 ) . İ p s a l a : 127 ( 8 ) ; 128 ( 1 ) ; 194 ( 2 8 ) ; 195 (8,

1 1 ).

Isa İsa

( Y a l a v a ç ) : 253 ( 1 7 . 18. 20. 2 1 ) . ( Yı l d ı r ı m Ba' yazı dı n o ğ l u ) : 146 (8. 11, 1 2 ) ; 148 ( 3 3 ) . İ s f e n di y a r ( Umu mi y e t l e K a s t a m o n u be ğ i a n l a mı n da ) ; 130 ( 7 ) ; 140 ( 2 9 - 3 0 , 3 3 ) ; 142 ( 17 , 2 1 ; 144 ( 7 ) ; 145 ( 3 9 ) ; İ 4 6 ( 2 4 . 25 , 29, 3 1 ) ; 150 ( 15, 17) ; ( 20, 2 6 - 2 7 ) ; 162 ( 3 5 . 4 0 ) ; 163 (2, 10. 10. 1 3 ) ; 164 (1, 1. 2 2 ) ; 176 ( 2 4 ) . ‘ İ s f e n di y a r B e g : 151 ( 2 9 ) ; 153 ( 2 3 - 2 4 ) . İ s f e n di y a r Kı z ı : 191 ( 5 ) . İ s f e n di y a r l u; 163 (6, 7, 9 ) . İ s f e n di y a r Oğ l a n l a r ı : 164 ( 4 0 ) . İ s f e n d i y a r o ğ h Hı zı r B e g : 152 ( 17, 1 7- 18, 19. 20, 2 4 ) . İ s f e n d i y a r o ğ h İ b r a h i m B e g : 164 ( 4 0 ) . İ s f e n di y a r o ğ h İ s ma i l B e ğ : 2 0 2 ( 3 1, 32, 3 3 ) . I s f c nd i y a r o ğ l u K a s ı m B e g : 150 ( 1 8 ) ; 151 ( 20, 25, 27, 35 , 36. 3 6 ) ; 1 52 ( 2 6 ) ; 163 ( 4 - 5 . 6, T, 8 ) ; 164 ( 4 1 ) . İ s f e n di y a r o ğ h Mu r a d : 163 ( 1 4 ) . İ s f e n di y a r Vi l â y e t i ( K a s t a m o n u ve Si nop) : 203 ( 3 2 - 3 3 ) . I s h a k B e g ( “ P a ş a Y i ğ i t ” in k ö l e s i ) ; 134 3 9 ) ; 164 ( 2 6 ) ; 172 ( 24. 2 4 - 2 5 . 2 6 ) ; 175 ( 4 2 ) ; . 176 ( 8 ) ; 179 ( 23, 35. 40, 42, 42) ; 180 (4, 6. 7, 1 7 - 1 8 ) . İ s h a k B e g Oğl ı I s a B e g = İ s a B e g ; 195 ( 33, 3 4 . 37, 40, 41 ) ; 196 ( 1, 2. 3. 6) . İ s h a k F a k ı ( Or h a n Gazi ni n i ma mı ) : 91 ( 1 3 ) . İ s h a k F a k ı ( Ge r mi y a n o ğ l u n u n e l ç i s i ) ; 129 (33, 37 ) , İ s h a k P a ş a (A-nadolu b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 190 ( 2 9 , 31, 3 1 - 3 2 ) ; 191 ( 1 2 - 1 3 , . 1 3 ) ; 2 0 9 ( 1 0.

10) ; 2 1 8 (3 1, 3 3 . 36, 37, 3 9 ) ; 2 19 ( 2 ) ; 2 4 2 ( 23, 2 3 ) . İ s k e n d e r : 2f>2 ( 21, 2 2 ) . İ s k e nde r ( A r n a v u t â s i s i ) : 178 (13); 185 (37. 38 ) . I s k e nd e r i y y e ( î ş k o d r a ) : . 2 1 3 ( 1 9 ) ; 2 2 9 ( 21, 26, 29, 35, 3 6 , 3 9 , 40) ; 2 4 0 ( 16, 20. 2 3 ) . İskender P a ş a : 246 ( 5) . İ s k e t e y e : 132 ( 3 1 ) . İ s ki l i b: 152 ( 3 5 ) . İ s mai l ( Y a l a v a ç ) : 253 ( 3 5 ) . İs mai l ( S a f e v î ) ; 251 ( 30, 4 2 ) . İt E ş e n i : 9 6 ( 3 3 ) . I z b i ç e n : 196 ( 2 3 ) . Izi ngi nı i d ( İ z m i t ) : 109 ( 4 4 - 4 5 ) ; 116 ( 23, 24, 28, 3 4 ) : n t (7, 8) ; 120 ( 1 6 ) , İ zi ngi mi d T e k v ü r i : 113 ( 1 - 2 ) . İzl adi De r be ndi = î zl adi De r v e n di : 183 ( 2 0 , 29, 3 0 - 3 1 ) . İ zmi r : 157 ( 3 7 ) . İ z mi r o ğ h : 155 ( 4 0 ) ; 156 ( 3 6 ) ; 158 ( 24, 31, 3 8 ) ; 165 ( 1 5 , 17. 19- 20. 20. 22, 24, 33, 3 5 ) ; 166 ( 9, 13. 14, 17) . İ z mi r o ğ h Cüne yd B e g : 157 ( 1 7 . 18, 3 0 ) ; 165 ( 9 ) ; 166 ( 1 6 , 17. 18, 21. 22. 24. 2 5 - 2 6 , 26, 2 7 - 2 8 . 3 2 ) . İ zni k: 105 ( 1 3 , ' 1 6 ) ; 109 ( 27, 42, 42, 4 3 ) ; 1 18 (2. 2,- 34, 36 , 3 7) ; ! 19 ( 1, 6, 3 8 ) ; 120 ( 7, 1 4 ) ; 126 ( 1 7 ) ; 146 ( 29. 3 0 ) ; 148 ( 2 6 ) ; 1 53 ( 19, 23) ; 1 54 ( 2 7 ) ; 161 ( 7, 7, 8, 2 6 ) ; 163 (5, 3 0 ) ; 23 9 ( 32, 3 8 ) ; 2 4 0 ( 8, 16, 39, 4 6 ) ; 2 4 2 ( 3 3 ) ; 245 ( 3 7 ) .

K K â ' b e : 1 8 0 . ( 5 ) - ; 23 1 ( 4 2 ) ; 2 3 2 ( 1 8 ) : 253 ( 3 6 , -36). K â ‘b i bii-i L a v î : 253 ( 3 6 - 3 7 ) . K a b i l ( Hâ bi l i n . kar deş i ) : 148 ( 3 2 ) . Kâ* b ÜI - Ah bâ r : 143 ( 4 3 ) . Ka d ı - z â d e - i Rûı nî : 235 ( 2 0 , 2 1 - 2 2 ) . K a l a c u k : 145 ( 3 9 ) ; 1 5 1 ( 2 9 , 3 3 ) . K a l a k o ı i y a : 125 ( 8 ) . K a l a n o z : 96 .(24, 3 0 ) . . K a l a y o n : ) 16 ( 3 1 . 3 3 ) . Ka l d ı r ı k ( D e r e ) : 102 ( 9 ) . K a m a n ( Os ma n h l ar m efsanevî at al arı ndan) : 92 ( 1 4 ) . K a n d ı n : 112 ( 2 7 ) ; 116 < 2 0 ) ; 517 ( 1 4 ) . Ka n di l l ü Ça m : 9 6 ( 2 9 ) . Kâi î kı r ı ( B u g ü n k ü Ç a n k ı r ı ) : 145 ( 3 8 ) ; 15 1 29, 3 3 ) . K a p l u c a = K a b l u c a : 106 ( 1 0 ) ; 129. ( 2 6 ) ; 149 ( 1 4 ) ; 2 47 ( 3 7 ) . K a p l u c a K a p u s ı : 102 ( 3 6 ) ; .115 ( 4 0 ) . K a r a A ğ a ç : 131 (3^2). K a r a B a ğ : 144 ( 5 ) . K a r a B u r u n : 153 ( 1 7, 20, 2 6 - 2 7 ) . K a r a c a ( Os ma n h l a r m efsanevî atal arı ndan) : 92 ( 1 6 ) . K a r a c a Ah me d — K a r a c a Ah me d S u l t a n : 23 5 ( 1 0 , M ) . Ka r ac a Beg ( Anado l u b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 164 (41). Kar acci H i s a r ( İ n ö n ü ) : 93 ( 33, 3 4 ) ; 97 ( 1 2 ) ; 98 (1. 3 6 ) ; 100 ( 9 ) ; 103 ( 20, 3 7 ) ; 105

( 4 ) ; 107 ( 1 7 ) ; 108 ( 7, 10, 1 5 ) ; 120 ( 1 8 ) ; 248 ( 1 3 ) . K a r a c a H i s a r T e k v ü r i : 96 ( 1 9 ) ; 97 ( 7 ) . K a r a c a P a ş a : 241 ( 4 1 , 4 1 ) . K a r a c a R a h m a n ; 114 ( 24, 2 7 ) . K a r a Çe bi ş = K a r a Çe büş = K a r a Çepüş 107 ( 3 2 ) ; 108 ( 2 5 - 2 6 , 3 7 ) ; 109 (18^ 4 0 - 4 1 ) ; 112 ( 2 5 ) . K a r a Deni z: 2 02 ( 1 4 ) ; 225 ( 3 5 ) . K a r a d o n l u D a ğ ı : 195 - ( 4 0 ) . K a r a f e r y e = K a r a f i r i : 132 ( 3 7 ) ; 138 (1, 2-3). Kara

Ha n ( Os ma n h l ar m efsanevî a t a l a r ı n dan, Oğ uz u n b a b a s ı ) : 9 2 ( 1 3 ) . Han ( Os ma n h l ar m efsanevî a t a l ar ı n dan, y uk a r k i n i n dedesi ni n b a b a s ı ) : 92 (14;. K a r a H i s a r : 93 ( 4 1 ) ; 2 1 4 ( 2 8 ) ; 2 1 6 ( 3 6 ) ; . 221 ( 25. 3 1 ) ; 2 2 2 ( 39, 4 0 - 4 1 ) ; 2 4 2 ( 3 0 - 3 1 , 3 i ) ; 243 ( 1 0 - 1 1 ) . K a r a H o c a : 1 20 ( 7 ) ; 235 ( 8 ) . Kar ahul ( Os ma n h l ar m efsanevî a t a l ar ı nda n ) : 92 ( 1 7 ) .

Kara

K a r a l u Oğ l a n ( Os ma n h l ar m efsanevî a t a l ar ı n da n ) : 9 2 ( 1 7 ) . K a r a m a n : 128 ( 3 ) ; 139 ( 4 0 ) ; 140 ( 2, 3 8 ) ; İ 4 6 (1, 13, 2 4 ) ; 149 ( 2 7 ) ; 150 ( 3 3 ) ; , 151 (y, 1 5 ) : 161 ( 4 ) ; 168 ( 7 ) ; 174 ( 9 ) ; 175 ( 1 5 , 18. 33, 3 7 , 4 0 ) ; 182 ( 27, 3 7 ) ; 183 ( 1 6 . 17) ; 190 ( 5, 6) ; 191 ( 2 3 , 4 0 - 4 1 ) ; 2 0 8 ( 3 5 , 3 5 ) ; 213 ( 3 4 ) ; 2 1 4 (10, 11, 13, 15- 16, I7-)8, 35); 21 5 (2, 3, 34, 3 5 ) ; 2 1 6 (10, . 1 4 ) ; 2 1 8 ( 4. 20, 29, 31, 32, 34, 3 5 ) ; 22U ( 2 9 ) ; 221 ( 2 8 ) ; 2 4 0 ( 2 2 ) ; 2 4 9 ( 3 3 ) . K a r a m a n l ı — K a r a m a n l u : 215 ( 4 ) ; 2 1 8 ( 21) . . Kar aman h Kara Rüstem = Ka ra Rüstem = R ü s t e m = T ü r k R ü s t e m = Me v l â n â Küs t e m : 128 ( 2, 5, 1 0 - 1 1 ) ; 138 ( 3 4 , 3 5 ) ; . 24 0 (9, 19, 2 7 ) . K a r a m a n Oğ l a n l a r ı : 2 1 6 ( 1 0 ) ; 221 ( 21, 2829) . K a r a m a n o ğ h : 130 ( 6 ) ; 135 ( 1 - 2 ) ; 139 ( 33, 3 6 ) ; 140 ( 2 - 3 , 17. 1 9 ) ; 143 ( 3 8 ) ; 146 ( l, 21, 24) ; 148 ( 3 9, 4 1 ) ; 149 (1, 3„ 5, I I , 12, 15. 20 ) ; 150 ( 14, . 1 9, 35, 37. 3 8 ) ; 151 ( 4, 1 0 ) ; 160 ( 3 3 - 3 4 ) ; 164 ( 3 8 3 9 ) ; İ 74 ( 10 , 4 3 ) ; 175 ( 1, 2. 3, 13, 16, 2 0 - 2 1 , 21, '23, 2 5 - 2 6 , 3 1 ) ; 176 ( 1 ) ; 179 (24-25); 182 <17 - 18 , 3 0 , 3 3 , 3â, 40, 41) ; . 183 (2. 24 ) ; 184 ( 22. 24) ' ; 186 (32, 3 4 ) ; 190 ( 7 ) ; 191 ( 15, 2 5 - 2 6 ) ; 20 6 ( 10. 13, 14. 2 4 ) ; 20 8 ( 3 5 - 3 6 ) ; 213 28, 3 0 ) ; 2 1 4 ( 2 ) ; 2 1 6 ( 7, 3 4 ) ; 2 1 8 (8, 33, 3 7 ) ; 2 1 9 ( 1 7 ) ; 22 0 ( 2 3 ) ; 2 2 4 ( 2 6 ) ; 25 0 ( 1 7 ) . K a r a m a n o ğ h . 41âaddi n: 164 ( 39) . ; 168 ( 8 ) / K a r a m a n o ğ h Be n g i Al i B e g : 168 ( 9 ) . K a r a m a n o ğ l ı İ b r a h i m B e g ; 164 ( 3 9 ) ; 16 8 ( 8, 11, 12, 1 6 ) ; 174 ( 6 ) ; 183 ( 1 2 ) ; 191 (8, 1 8 ) ; 2 0 4 ( 2 5 ) ; 2 ) 3 ( 3 8 ) ; 2 3 4 ( 5 - 6 ) ; 250 (15) . K a r a m a n o ğ h I s a : 164 ( 3 9 ) ; 168 ( 8 ) ; 173 (29. 29). K a r a m a n o ğ h İ s h a k B e g : 2 1 4 (4. 6, 6, 10,

18, 19, 25, 26. 2 6 - 2 7 , 3 2 , 33, 33, 3 6 ) ; ' 2 2 0 ( 23, 24, 3 5 ) . K a r a m a n o ğ i ı İ s h a k B e g ü n Oğl ı : 220. ( 2 5 26, 3ü) . K a r a m a n o ğ i ı K a s ı m B e g ; 2 2 0 ( 3 1 ) ; 221 ( 11, 3 7 ) ; 2 22 ( 8 ) . K a r a m a n o ğ i ı Me h me d B e g : 150 ( 3 9 ) ; 168 ( 2, 5 ) ; 220 ( 3 5 - 3 6 ) . K a r a m a n o ğ i ı Mu s t a f a ; l 5 0 ( 3 9 ) . K a r a m a n o ğ i ı Pi r Ah m e d : 2 1 4 (3. 12, 13- 14, . 29, 29. 3 5 , 3 8 ) ; 2*15 ( 24. 2 6 ) ; 2 1 6 ( 12, 1 3 - U ; ; 2 2 0 ( 24, 3 4 ) ; 221 ( 3 4 - 3 5 ) : 224 23, 2 4 ) . K a r a Mu r s a l : 117 ( 9 ) . K a r a Mür s e l ( K a r a m a n o ğ l u n u n K a d ı - a s k e r i ) : 149 ( 1 8 ) . K a r a Ö y ü k : 23 7 ( 4 2 ) . K a r a s ı : 121 ( 15, 27, 28, 30. 3 4 ) ; 122 (1, 5) ; 123 ( 1 3 ) ; 124 1 14, 36. 4 2 ) ; 126 ( 1 6 ) ; 133 ( 3 6 ) ; 135 ( 3 5 ) ; Î 4 4 ( 1 4 ) ; 1 46 ( H ). K a r a s ı o ğ h : 120 ( 3 7 ) ; 121 ( 3 5 ) . K a r a s ı o ğ l ı ‘Ac I â n B e g : 120 ( 3 3 ) . K a r a s ı o ğ h Du r s u n B e g : 120 ( 3 4 ) . K a r a T e g i n : 108 ( 2 6 ) ; 109 ( 25. 4 1 ) ; 118 (36, 3 7 ) . K a r a T e m ü r D a ş = K a r a D e mü r Da § : 133 ( I I ) ; 135 ( 9 ) ; 136 ( 18, 3 8 ) . K a r a y o l : 237 (29). .K a r a Y ö l ü k : 167 ( 3 0, 35, 3 5 ) ; 169 ( 3 9 ) . K a r a Y ö l ü k K: z ı : 22 5 ( 2 ; . K a r a Yt ı s uf : 143 ( 1 4 ) . K a r h El i = K a r l u El i : 133 ( 1 5 ) ; 201 ( 1 9 ) . K a r l u ğ a ( Os ma n l ı l a r m ef s a n e vî a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 8 ) . K a r l u Oğ l a n l a r ı : 201 ( 2 0 ) . K a r t a l : 155 ( 1 3 ) . K a r u n O v a s ı : 149 ( 3 4 - 3 5 ) . K a s d a m o n ı : 130 ( 7 ) ; 140 ( 2 7 , 2 9 ) ; 144 ( 8 ) ; 145 ( 3 8 ) ; 151 ( 28 , 3 2 ) ; 163 ( 1 2 ) ; 1,64 ( 2 1 - 2 2 , 2 3 ) ; 203 ( 2 0 , 3 3 ) ; - 2 0 4 (39, 40, 4 3 ) ; 20 5 ( 2 3 ) ; 2 0 8 ( 3 0 ) . K a s ı m ( Yı l d ı r ı m B a y a z ı d ı n o ğkı ) : 146 (8. 15) . K a s ı m B e g ( “ K o c a Ka y a s ı , , h â k i mi H a y d a r Be ğ i n o ğ l u ) : 170 ( 1 3 ) . K a s ı m P a ş a ( Rume l i b e ğ l e r b c ğ i s i ) : 183 ( 3 4 ) . K a v a l a : 132 ( 3 4 ) . ^Kaya Al p ( Os ma n l ı l a r m e f s a n e vî a t a l a r ı n dan, E r Dunrı l ' ı n d e d e s i ) : 92 ( 1 0 ) . k a y s e r i y y e = K a y s e r i : 140 ( 1 5 ) ; 2 1 4 { 30, 3 1 ) ; 23 7 ( 2 3 - 2 4 , 24. 29^ 3 1 - 3 2 , 3 5 - 3 6 , 41-42). K a y t u n ( O s m a n l ı l a r m e f s a n e vî a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 1 ) . K a z O v a : 241 (5, 6 ) . Keblüoi^lı ( K a d ı - a s k e r ) : 21 6 ( 4 2 ) . K e f e : 2 25 ( 30. 3 0 ) ; 2 2 6 ( 10, 1 3 ) ; 2 27 (1. ! 4 ) ; 245 ( 2 0 - 2 1 ) . K e m a h : 222 (3 1). K e m a h u n K a r a H i s a r ı : 225 ( 1 0 ) . K e m a l P a ş a : 2 4 2 ( 37, 3 7 ) . Ke r dü z e n : 156 ( 1 3 ) . K e r l o k a { İ s t a n b u l t e kf ü r ün ü n v e z i r i ) : 192 (14),.

Ke s t e l T e k v ü r i : 105 ( 2 2 . 3 2 ) . K e ş a n : 127 ( 8 ) . Ke ş i ş Da ğ ı ( B u g ü n k ü U l u d a ğ ) : 122 ( M ) . . Ke v e l e : 2 1 6 ( 11, 3 5 ) ; -220 ( 3 8 ) . K ı b t î : 2 5 2 ( 2 5 ) ; 25 4 ( 21 , 2 2 ) . K ı l e m a s t o r y a ( Ki î - ma s t ı ’nı n k a dı n t e kf ür ü) : 121 ( 4 ) . Kı l ı ç Ar s l a n B e g ü n Oğ l ı : 221 ( 1 3 ) . K ı h c c ı D o ğ a n : 180 ( 6 ) . K ı h ç Ar s l a n B e g = Kı l ı ç Ar s l a n B e g = Kı l ı ç Ar s l a n ( Al â y y e be ğj , R u m Mehme di n k a y ı n a t a s ı ) : 2 1 9 ( 14, 16. 18, 30, 3 5 ) ; 2 2 0 <2, 5, 7, 8, 10) . K ı r a t O v a : 134 ( 3 7 ) . K ı r Ş e h i r = Kı r Şe hi r i : 1 45 ( 3 7 ) ; 15! ( 2 ) ; . 23 7 ( 2 2 - 2 3 ) . Kı v r ı m Y o l : 140 ( 3 3 ) . Kı zı l A ğ a ç Y e n i c e s i : 159 <38) . Kı zı l Ah me d B e g = Kı zı l Ah m e d : 2 0 4 ( 3 4 . , 37, 3 8 - 3 9 , 39, 41. 4 2 ) ; 205 ( 1 - 2 , 2 6 ) ; 20 8 ( 2 9 . 31, 34, 40) ; 2 1 4 ( 1 8 ) . Kı zı l B u ğ a ( Os m a n l ı l a r m e f s a n e v î a t a l a r ı ndan) : 92- ( 1 0 ) . Kı zıl B u ğ a ( Os ma n l ı l a r m e f s a n e v î a t a l a r ı n dan, y uk a r k i n i n de de l e r i n de n ) : 92 ( 1415) . K ı z ı l c a Duz l a : 120 , ( 3 9 ) - 1 2 1 ( 1 ) . Kı zı l K o c a l u Kı zı l K o c a : 169 ( 2 3 ) ; 170 ( 1).

Kı zı l

K o c a Oğ l a n l a r ı : 168 ( 2 1 , 23, 3 1 - 3 2 , 3 6 ) ; 169 ( 4 0 ) . K i r m a s t ı : 121 ( 3 ) ; 149 ( 1 6 ) . K i t e : 105 ( 4 i ). K i t e Ovası.: i 15 ( 3 8 ) . K i t e T e k v ü r i : 103 ( 22. 3 3 ) ; 106 ( 3 2 ) ; 1İ1 (30). K o c a c u k ( H i s a r a d ı ) : 178 ( 8 ) . . K o c a Ef e n di ( B u r s a k a d ı s ı ) : 130 ( 3 9 ) ; 235 (18, 19-20). K o c a El i : 108 ( 2 3 ) ; 117 ( 1 6 - 1 7 ) ; 137 ( 1 0 ) ; 184 ( 3 9 ) ; 191 ( 4 4 ) - 192 ( 1 ) . K o c a Hı z ; r : 1 85 (1 1). K o c a Ka y a s : : - 170 (8, M ) . K o c a Nâ yı b ( Burs a, n a i b i ) ; 145 ( 10, 17) . K o ç u m Şeydi ( B a b a İ l y a s ı n hal i f es i ) : 234 C3 1). . K o n ı ş ( Hi s a r a d ı ) : 153 (7, 8 ) . K o n u r Al p: 108 ( 2 8 ) ; ' 109 ( 1 8 , 2 i . 4 4 ) ; 110 (4., 6 ) ; 112 ( 22, 2 4 ) ; 113 ( 3 9 ) ; 116 ( 2 0 ). K o n u r Ap a ; 117 ( 1 7 ) . K o n u r Apa El i : 112' ( 2 4 ) . K o n u r Hi s a r ı = K o n u n : 125 ( 7, 8. 35, 3 7 ) . K o n y a : 120 ( 6 ) ; 140 (3j 4 ) ; 150 ( 3 7 ) ; 175 ( 1 8, 3 5 ) ; 182 ( 3 7 ) ; 191 ( 1 8 ) ; 214 ( 3 ) ; 2 1 6 ( 11. 22, 29, 3 4 - 3 5 ) ; 221 ( 2 4 ) ; 24 9 ( 3 3 ) ; 2 5 0 ( 1 4 ) . K o n y a O v a s ı : 150 ( 3 8 ) . K o n De r e s i : 107 ( 3 4 ) . K o r k u d ( i k i n c i B a y a z ı d ı n o ğ l u ) ; 92 ( 6 ) . K o s t a n t a n i y y e : 91 ( 9 ) ; 2 3 0 ( 2 5 ) . K o y h H i s a r : 20 3 ( 2 1 , 3 3 ) ; 2 0 6 ( 14, 31, 33, 39, 4 1 ) ; 2 0 7 ( 1 7 - 1 8 , 3 8 ) ; 215 ( 3 3 ) . K o y u n H i s a r ı : 105 ( 2 6 , 2 9 ) ; 116 , ( 3 2 ) . K ö p r i H i s a r : 105 ( 1 3 ; .

M Kö pr i l i ; 147 ( 2 2 ) . M a ç in ( O s m a n lI la r ın e f s a n e v î a t a la r ı n d a n ) : K ö r f ü z ; 201 ( 2 ) . K ö r Ş a h Mel i k B e g : 147 ( 1 6 , 25. 4 0 ) ; 148 , 9 2 - (19)' . M a ğ n i s a = Ma ' n i s a : 1 53 ( 3 0 ) ; 184 (3, 7 - 8, ( 2. 4 ) . K ö s e H a m z a ( Ad a l y a s a n c a k be ğ i ) : 2 1 4 ( 2 8 ) . 19. 21, 3 7 ) ; 185 ( 2 3 ) ; 198 ( 6 ) . M a ğ n i s a Çel ebi s i = M a ’n i s a Çe l e bi s i : 244 K ö s e Mı hai - Mı h a l = Mı hal B e g : 99 ( 2 5 , 27. 2 8 ) ; 100 (9. 2 9 ) ; 101 ( 6, 12. 19, (23. 2 3 ). M a h m u d ( i k i n c i M u r a d m k a r d e ş i ) : 164 ( 3 8 ) . 19, 21, 23, 24, 3 1 ) ; 107 ( 8, 11. 1 2 ) ; Ma h m u d P a ş a ( E d e Bal ı ' nı n oğl u) : 96 (7, 108 (5, 2 8 ) ; 110 ( 2 1 . 36, 3 8 ) ; îll 8 ). 1, 3 ) . . K ö s e Mı h a î o ğ h Me h me d B e g = Mı hal oğİ ı M a h m u d Par j a: 199 C30, 3 1, 34, 3 7 ) ; 20*0 Me h me d B e g = Mı h a l : 147 ( 1 7 ) ; 148 ( 4 0 . 4 0 - 4 1 , 42, 4 2 ) ; 201 ( 3. 10, 11, ( 18, 2 4 ) ; 157 ( 3 6 ) ; 158 ( 6, 11, 1 6 ) ; 14, 32, 34, 3 5 , 3 8 - 3 9 , 4 1 ) ; 2 0 2 ( 2 2 . 23; 26, 2 8 ) ; 203 ( 3 0 , 3 6 , 3 8 ) ; 2 0 4 (2, 15. 16! ( 27 , 29. 30, 3 2 ) . • 18- 19, 3 5 ) ; 205 ( 1, 2 - 3 , 4, 9, 11, 12, K u d ü s : 231 ( 40. 4 2 ) ; 2 3 2 ( 1 7 - 1 8 ) . 1 5 ) ; 2 1 0 ( 3 8 , 4 2 ) ; 211 ( 3, 4. 7 ) ; 2 12 K u l ac a ( Hi sar a d ı ) : 96 ( 1 4 ) . ( 5, 6, 9, 9 - 1 0 , 12- 13, 14, 16, 2 2 - 2 3 , 29K u l a § a h m ( Rume l i b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 181 ( 41, 4‘3 ) ; 182 ( 7. 10, 13, 1 5 ) ; 193 ( 1 6 ) ; 30, 3 2 - 3 3 , 34, 34, 36, 40, 4 2 ) ; 213 ( l ) ; 2 1 6 ( 1 2 - 1 3 . 15- 16, 1 7 - 18, 1.9-20, 23, 24. 2 4 2 ( 18, 27).. 37. 39. 4 5 ) ; 21 7 ( 6, 7. 8, 1 2 - 1 3, 15, K u m B u r u n : 159 ( 2 5 - 2 6 ) . 18, 2 8 ) ; 221 ( 2 6 ) ; 2 2 2 ( 10, 17, 20, 40, K u m r a l Dede = De r v i ş Dur dı Oğl ı K u mr a l 4 2 ) ; 223 (6, 9, 12, 16, 17. 18, 21. 21, De d e : 95 ( 3 0 ) ; 96 <1). 22) ; 2 25 ( 1 2 ) ; 243 ( 1 4 , 1 4) . K u r d Be l i ; 2 4 9 ( 2 7 ) . Mahr amı ; 1 2 1 ( 1 ) . Ku r ş u n l u K i l i s e ; 186 ( 2 ) . K u r t H a ş a n ( İ z mi r oğ l un un o ğ l u ) : 166 (1.4M a l a t y a : 141 ( 1 3 ) ; 142 ( 5 ) . Ma l h u n : 95 ( 1 7 ) ;' 1 15 ( 5 ) . 1 5) . Kurt ul mı ş ( Osmanl ı l ar ı n- e f s a n e vî a t a l a r m Ma n a s d ı r ; 133 ( 13, 14)‘. ı vl armara ( M e m l e k e t ) : 105 ( 1 4 ) , d a n ) : 92 ( 1 6 ) . Ma r t a l u z D o ğ a n : 186 (2^, 2 5 ) . Kut beddi noğh: 236 (20) . K u v a c = K u v a c El i : 212 ( 4 4 , 4 4 ) . Ma r u l y a : 132 ( 3 1 ) . M a s h a r a A r a b = A r a b : 139 (6, 8, I I , 12, K ü k ü r t h : 115 ( 4 0 ) . Kü m e l i o ğ h : 158 ( 9 ) . 1 3 , - 1 5 , 16). M a t a r : 147 ( 2 2 ) . K ü r t ; 142 ( 8 ) . Me dî n e : 2 1 8 ( 15. ) ; 231 ( 2 9, 31, 34, 4 1 ) ; K ü r t Ş e y h H a ş a n = Ş e y h Ma s a n ( Çe mi ş g e23 2 (2, 1 8- 19, 2 1 ) ; 241 ( 2 8 , 2 9 ) ; 242 zek beği ) : 207 ( 3 9 ) ;■ 2 0 8 ( 3 ) . ( 8 ) ; 243 ( 19, 20, 21. 2 5 ) ; 253 ( 2 7 , 4 1 ) . K ü s O v a ( K o s o v a ) : 133 ( 2 7 ) ; 186 ( 1 5 ) ; 187 (3, 4) : 188 ( 2 1 - 2 2 , 3 2 ) ; 196 ( 2 3 ) .I. Me h me d = S u l t a n Me h me d H a n Ga zi — K ü t a h i y y e : 129 ( 4 0 ) ; 131 (4, 5, 22, 2 9 - 3 0 ) ; M u h a m me d ( Çel ebi Su l t a n Me h me d ) : J 2 ( 8 ) ; 133 ( 3 5 ) ; ^ 1 9 1 ( 9 - 1 0 ) . 96 ( 8 ) ; 118 ( 1 0 ) ; 144 ( 1 6 , 2 9 ) ; 145 ( 1 7 , 1 7 ) ; 146 (8, 10, 17, 2 0 ) ; 147 (1 1, 13, 3 6 , 3 9 ) ; 148 ( 1, 13, 14, 15, 16, 19, 20. 23, 25, 27, 28, 35 . 3 8 ) ; 149 ( 31, 32, L a p S e k ü ( L a p s e k i ) : 159 ( 1 1 ) . 3 6 - 3 7 , 37. 40, 4 0 ) ; 150 ( 2, 11, 14- 15, L â r e n d e : 175 ( 3 5 ) ; 21 6 - ( 1 0 , 12, 22. 2 8 - 2 9 , 18, 3 2 , 3 5 ) ; 151 (3, 17. 24 ) ; 152 (6, 3 1 ) ; - 2 18. ( 1 0 , J 2, 3 6 ) . 8, 12, 13, 1 5 - 16 , 17, 24, 3 4 ) ; 153 ( 2, 25, Laz = Lâs ( “Sırp”. “Sırbistan” anlamın 3 1 ) ; 154 ( 1 6 , 1 6 ) ; 155 (2, 16. 17- 18, da) : 133 (1 7-, 25 ) ; 134 ( 3 7 . 40) ; 135 2 6 ) ; 156 ( 32, 3 4 ) ; 177 ( 2 0 ) ; 178 ( 3 ) ; ( 1 2 ) ; 137 ( 3 ) ; 138 ( 1 2 , 15, 2 3 ) ; 147 185 ( 3 1 - 3 2 ) ; 188 ( 2 2 ) ; 190 ( 1 0 ) ; 192 ( 2 2 ) ; 148 ( 1 6 ) ; 164 ( 3 1 ) ; 1 7 2 - ( 2 4 , 38, ( 3 8 ) ; 231 ( 2 7 , - 2 7 ) ; 235 ( 3 8 , 3 8 - 3 9 ) ; ' 39, 42 >; 176 ( 3 ) ; 179 ( 37, 3 9 ) ; 180 2 4 0 ( 3 i ) ; 248 ( 2 8 ) . 22, 2 3 ) ; 183 ( 1 9 ) ; 195 ( 3 4 ) ; 199 ( 3 0 ) ; II. Me h me d = Su l t a n Me h me d H a n Gazi = , 2 0 2 ( 2, 5. 6, 9 ) ; Z-12 ( 1 8 ) ; 2 4 8 ( 2 3 ) . Mu h a m me d H a n = H a n M u h a m me d ( F a t i h ) : L a z ( “ Sı r p k ı r a l ı ” a n l a m ı n d a ) : 133 ( 2 7 ) ; 92 ( 7 ) ; 114 ( 3 1 ) ; 136 ( 2 5 - 2 6 ) ; 155 134 ( 1 2, 16, 2 6 ) . ( 16) - ; 164 ( 1 9 ) ; 184 ( 3, 7, 2 1 - 2 2 ) ; 186 L a z o ğ h : 134 ( 1 9 - 2 0 ) ; 177 ( 3 4 ) . ( 2 ) ; 188 ( l i , 3 0 - 3 1 , 3 4 - 3 5 ) ; 189 ( 2 7 ) ; L e b l e b ü c i H i s a r ı : 107 ( 2 - 3 , 1 9 - 2 0 ) . 190 ( 1, 6, 15, 18, 21, 3 4 ) ; 191 ( 2. 12, L e f k e ; 107 ( 2 1 , 2 6 ) ; 108 ( 1 0 ) . 14, 1 6 - 17, 4 0 ) ; 192 ( 2 1 , 37. 4 4 ) ; 193 . (4, 16- 17, 4 2 ) ; 195 (3, 2 4 ) ; 196 (7, L e f k e T e k v ü r i : 107 ( 2 2 ) . L e h B a n ı : 186 ( 2 5 ) ; 187 ( 1 8 ) . 3 1, 3 4 - 3 5 , 37, 3 9 ) ; 198 ( 2 ) ; 199 ( 11, L e v i n d ü r e : 2 0 0 ( 3 1 ) ; 201 ( 1 6 ) . . 2 6 ) ; 2 0 0 ( 23 , 3 7 ) ; 201 ( 2 3 ) ; 20 2 (2, L i m o z : 195 ( 2 1 ) . 9, 2 0 ) ; 2 03 ( 1 1 . 18, 20, 2 8 - 2 9 ) ; 206 ( 3 1 , 3 3 ) ; 207 ( 1 6 - 1 7 , 36. 4 0 ) ; 208 ( 2- 3 , L ö k B a n : 187 ( 1 7 ) . L ö k B a n ı Oğ l ı : 186 ( 2 6 ) . 7, 1 3 ) ; 2 0 9 ( 5, 7, 9, 3 4 - 3 5 ) ; 2 1 0 ( 17, 28, 3 7 ) ; 211 ( 21, 25) ; 213 ( 18. 25, 29Lubi m; 202 ( 7 ) . L u t f i B e g ( Al â y y e b e ğ i ) : 2 1 9 ( 1 3 - 1 4 ) . 3 0 ) ; 2 1 4 ( 5 - 6 , 14, 15, 1 9 ) ; 21 5 ( 6, 8,

17, 1 8 ) : 2 1 7 ( 2 ) ; 2 1 8 ( 2 ) ; 2 2 0 ( 1 8 , 26, 2 7 ) ; 221 ( 2 2 , 23, 24, 3 8 , 41, 42 , 4 2 ) 2 2 2 ( I , 3, 5 - 6 , 9, 3 5 ) ; 22 3 ( 3 3 ) : 2 2 4 ( 9 - 1 0 , 1 5 ) ; 225 (7, 14, 2 3 - 2 4 , 2 6 , 2 9 . 3 3 , 3 7 ) ; 2 2 6 ( 3 5 ) ; 2 2 7 ( 2 7 - 2 8 , 3 0 ) ; 22 8 ( 9 , 3 7 - 3 8 , 41, 4 3 ) : 2 2 9 ( 1 9 , 2 1 ) ; 23 0 ( 4, 1 7 - 1 8 , 2 2 - 2 3 ) ; 23 3 ( 5 ) ; 2 3 6 ( 25, 2 5 - 2 6 , 42, 42, 43, 4 3 ) ; 2 3 7 ( 2, 2, 4, 4, 6, 6, 8 ) ; 2 3 9 ( 1 9 ) ; 2 4 0 ( 4 5 ) ; 2 4 8 ( 3 9 ; 251 ( 10, 1 0 - 1 1 ) . Me h m e d A ğ a : 241 ( 3 0 - 3 1 ) ; 2 4 2 ( 1 3 , 1 3 ) . Me h m e d B e g ( Mi n n e t B e ğ i n o ğ l u ) : 153 (7, 14). Me h m e d B e g : 2 5 0 ( 3 1 - 3 2 ) . Me h me d - i K ü ş t e r î = P i r H a m d - i Cüs t e r î : 235 ( 2 2 - 2 3 , 2 4 - 2 5 ) . Me k e c e : 107 ( 2, 2 8 - 2 9 ) . Me k k e : 165 ( 1 - 2 ) ; 179 ( 3 5 , 41, 4 2 ) ; 231 ( 28, 3 1 ) ; 2 3 2 ( 1, 7, 8 ) ; 2 4 2 ( 7, 1 0 ) ; 25.1 ( 3 4 ) ; 2 53 (41 ). M e n e me n : 141 ( 3 1 ) . Me n k ü p = Me n k ü b : 2 2 6 ( 4 5 , 4 6 ) ; 22 7 ( 13, 14, 15, 1 9) . Me n t e ş ( H a c ı B e k t a ş m k a r d e ş i ) : 2 3 7 ( 19, 25, 3 3 , 3 3 - 3 4 ) . Me n t e ş e : 1 3 5 ~ ( 3 6 ) ; 167 ( 6 ) . Me n t e ş e El i : 166 ( 3 6 - 3 7 ) . Me n t e ş e l ü : 190 ( 9 ) . Me n t e ş e O ğ l a n l a r ı : 166 ( 4 0 ) ; 167 ( 1 5 ) . Me n t e ş e o g h : 130 ( 6 ) ; 135 ( 3 7 ) ; 142 ( 17. 1 9 - 2 0 ) ; 156 ( 3 6 ) ; Î91 ( 1 1 ) . Me n t e ş e o ğ h A h m e d B e g : î 67 ( 5, 9, 24, 28, 32, 3 4 - 3 5 ) . • M e n t e ş e o ğ h î l y a s B e g : 166 ( 4 2 ) ; 167 ( 1 ) . Me n t e ş e o ğ h Ma h mu d B e g ; 167 ( 1, 1) . Me n t e ş e o ğ h Ü v e y s B e g : 167 ( 5, 9, 2 2 , 32, 33-34). M e n t e ş e o ğ h Y a ' k u b B e g ; 166 ( 4 2 ) . Me r c - i D â b ı k ; 143 (3 6 ) . Me r i c = Me r i ç : 126 ( 4 0 ) ; 127 ( 2 5 - 2 6 ) ; 129 ( 1 8 ) ; 199 ( 9 ) . Me r i h B u l a : 164 ( 2 0 ) . Me r zi f o n ; 152 ( 1 6 ) . Me r z i f o n O v a s ı : 168 ( 4 1 ) . . Me s e v r i = Me s e v r e : 2 0 0 ( 3 1 ) ; 201 ( 1 6 ) . Me s i h P a ş a : 243 ( 2 8 , 2 8 ) . Me v l â n â A h m e d Gür â n î — Me v î â n â Gür â n î : 20 0 ( 2 0 ) ; 2 3 6 ( M . 1 1 ) . Me v l â n â Ah me d - i B e k r î : 2 5 0 ( 2 2 - 2 3 ) . Me v l â n â Al â a d di n — Me v l â n â ■Al â a d di n A b dal : 2 3 6 ( 3 4 - 3 5 , 3 6 ) . Me v l â n â F a h r e d d i n : 198 ( 1 5 ) ; 235 ( 4 1 - 42, 42). Me v l â n â Ha r a z a ( K a r a m a n o ğ l u n u n el çi si ) : 175 ( 2 2 ) . Me v î â n â H a y d a r = Me v l â n â H a y d a r - ı Hi revî : 154 ( 17, 1 9 ) ; 235 ( 4 0 - 4 1 , 4. 1- 42) . Me v l â n â H a y r e d d î n : 2 4 9 ( 3 5 - 3 6 , 3 7 ) . Me v l â n â H a y r e d d î n - i K ı r ı mı : 23 6 ( 1 0 ) . Me v l â n â H ü s r e v = Me v l â n â Me h me d - i Hüs r e v î : 184 ( 8 - 9 ) ; 2 3 6 ( 2 7 - 2 8 , 2 8 - 2 9 ) . Me v l â n â K u t b e d d î n - i î z ni kî : 235 ( 3 0 , 3 0 - 3 ! ) , Me v l â n â Me h e mme d - i Be z z â z î : 23 6 ( 2 - 3 ) . Me v l â n â Me h me d Z e y r e k : 2 3 6 ( 2 9 - 3 0 , 2 9 - 3 0 ) . Me v l â n â S e y y i d Ef da l e ddi n O ğ h S e y y i d Ha -

mî deddî n ü l - Hü s e y n î : 2 3 6 ( 3C- 5 2 . Me v l â n â § e ms e ddî n - i F e n â r î : 23 5 ( 2 9 , 2 ? 30). Me v l â n â §eref e. ddî n- i K ı n m î : 2 3 6 ( 9, 10) . Me v i â n â Ş e y h AH B i s t â m î = Mu s a n n i f e k : 213 (4, 6 ) . Me v l â n â T û s î : 198 ( 1 6 ) ; 2 3 6 ( 1 6 ) . Me v l â n â V i l d a n : 2 1 6 ( 4 2 - 4 3 ) . Me v l â n â Y e ğ e n ; 2 3 2 ( 1 9 - 2 0 ) ; 2 3 6 ( 2 7, 2 8 ) . Me z â r - ı T ü r k : 93 ( 7 ) . Me zi d B e g : 181 ( 4 1 ) ; 182 (1, 2 - 3 ) . M ı h a h c : 121 ( 5 ) . Mı h a l o ğ h AU B e g = A h B e g : 2 2 2 ( 2 7 , 3 0 ) ; 22 3 ( 1 1 , 17, 22, 4 2 ) ; 2 2 4 ( 1, 2 ) . Mı h a l o ğ h Y a h ş i B e g : 148 ( 1 7 - 1 8 ) . Mı s ı r : 130 ( 7, 1 2 ) ; 142 ( 1 1 ) ; 143 ( 3 4 , 3 6 ) ; 167 ( 3 5 , 3 6 ) ; 185 ( 20, 2 1 ) ; 2 2 0 ( 1 1 ) ; 236 (12, 1 2) ; 250 (24, 2 5 ) ; 252 ( 2 5 ) . Mı s ı r l u: 142 ( 1 2 ) . Mi di l U: 2 1 0 ( 3 2 , 3 4 , 3 5 ) ; 211 ( 2 4 ) ; 212 (18). Mi l oş Küp i l e ; 134 ( 1 4 ) . Mi n n e t B e g : 152 ( 3 7 ) ; 153 ( 5, 7 ) . M i n n e t o ğ h ( U ç b e ğ i ) : 213 ( 1 4 ) . Mi r c ü ( Mi r ç e ) : 146 ( 3 2 ) . Mi s i ni : 126 ( 2 4 ) . M o r a : 173 ( 3 3 ) ; 180 ( 3 5 ) ; 181 ( 8, 3 2 , 3 6 ) ; 199 ( 1 1 , 2 4 , 27, 2 9 ) ; 2 0 0 ( 3 2 , 3 4 ) ; 201 ( 1 ) ; 2 1 2 ( 1 8 ) . Mu d a n y a : 2 0 4 ( 1 ) . Mudur n ı = Mu d u r n u : 99 ( 31) . ; 100 (4)_; 112 ( 2 4 ) ; 120 ( 17, 2 5 ) . M u ğ a l k a r a ( B u g ü n k ü M a l k a r a ) : 131 (40). M u h a mm e d ~ Ah me d = Mu h a m m e d M u s t a f â ; 94 ( 1 2 ) ; 97 ( 1 9 ) ; 108 (3, 3 4 ) ; 127 ( 3 4 ) ; 163 ( 3 7 ) ; 165 ( 3 6 - 3 7 ) ; 173 ( 3 7 ) ; 185 ( 3 0 ) ; 187 (8, 9 ) ; 2 4 4 ( 3 0 , 3 2 , 37, 41. 4 1 ) ; 2 45 ( 1 - 2 ) ; 2 4 9 ( 2 1 ) ; 2 5 2 ( 1 9 ) . . Muhl i s P a ş a == Muhl i s = B a b a Muh l i s ( M ü el l i fi n dedesi ni n d e d e s i ) : 91 ( 6 ) ; 188 ( 2 0 ) ; 2 35 (3, 4 ) . Mu k u n : 2 2 0 ( 24, 3 3 , 3 4 ) . I. Mt ı r a d = S u l t a n Mu r a d H a n Gazi = Gazi H ü n k â r = Gazi H ü d a v e n d i g â r ; 92 ( 8 - 9 ) ; 102 ( 3 8 ) ; 103 ( 2 ) ; 116 ( 2 2 ) ; 118 ( 3 ) ; 120 ( 1 7 - 1 8 ) ; 126 ( 1 3 , 15, 2 6 ) ; 127 ( 1 6 , 18, 2 0 - 2 ! , 24, 25, 29, 32, 3 7 ) ; 128 ( 24, 29, 3 5 ) ; 129 ( 2 8 , 3 3 - 3 4 , 4 0 ) ; 130 (2, 21, 28, 3 4 ) ; 131 ( 25, 28 , 29, 3 3 , 3 8 ) ; 132 (3, 6, 8, 9, 27, 3 2 ) ; 133 ( 2 5 , 27, 34, 3 7 ) ; 134 ( 13, - 18- 19, 41) ; 138 ( 3 2 - 3 3 ) 1 78 ( 3 ) ; 192 ( 3 9 ) ; 231 (9, 9 ) ; 23-5) 1 2 - 1 3, 16, 1 6 ) ; 2 3 9 ( 33, 3 9 ) ; 2 40 ( 4, 9 - 1 0 ) ; 247 ( 3 7 ) ; 2 4 8 ( 2 1 ) . n . Mu r a d = S u l t a n Mu r a d = S u l t a n M u r a d H a n Ga zi ; 92 ( 7 ) ; 96 ( 8 ) ; 118 ( 1 0 ) ; 136 ( 2 5 ) ; 145 ( 1 8 - 1 9 ) ; 152 (8, 9 - 1 0 ) ; 153 ( 2 6 ) ; 155 ( 1 5 - 1 6 , 32, 3 3 , 3 5 ) ; 156 ( 28, 3 0 , 3 3 ) î 157 (6, 12, 3 6 ) ; 158 ( 2, 3, 5, 19, 22, 2 9 ) ; 159 ( 2 - 3 , 9, 10, 16, 19, 22, 24, 3 0 - 3 1 , 3 1 , 3 3 , 3 4 , 3 5 - 3 6 , 3 7 ) ; 160 ( 28, 3 0 , 3 2 ) ; 161 ( 1 0 - 1 1 24, 2 6 ) ; 162 ( 26 , 2 8 ) ; 163 ( 2, 4, 5, 11, 13, 14, 15, 16, 3 0 ) ; 164 (9, 11, 13, 33, 3 4) ; 1 65 ( 3 5 ) ; 166 (3 4) ;M 68 ( 8, 10,

1 2 - 13, 1 4 - 15 , 1 7 ) : 171 ( 2 1 , 25, 2 9 - 3 0 , 3 8 , 3 9 ) ; 172 ( 1 7 , 18, 19, 23 , 37, 4 1 ) ; 173 ( 7, 18, 2 8 , 3 3 , 37, 3 9 ) ; 174 ( 2, 8, 9, 1 2 ) ; 175 (1 4 . 16, 19, 23, 3 2 , 3 7 , 4 0 ) ; 176 ( 3 ) ; 177 ( 1 9 - 2 0 ) ; 178 (3, 3 1 - 3 2 , 3 3 ) ; 179 ( 1 4 - 1 5 , 21, 2 6 ) ; 180 ( 3 2 - 3 3 , 36 , 3 8 , 3 9 ) ; 181 ( 2 3 , 3 3 , 3 9 ) ; 182 ( 3 1 , 41, 4 2 ) - 183 ( 1. 2 9 - 3 0 , 4 1 ) ; 184 (6, 10. 18, 21, 34, 36, 4 0 ) ; 185 ( 22, 32, 3 4 . 3 6 ) ; 186 ( 1 6 . 1 8 ) ; 187 ( 4 4 ) ; 188 ( 1 4 , 22. 30, 3 2 ) ; 189 ( 4 - 5 , 2 5 ) ; 190 ( 10, 17, 2 1 - 2 2 , 2 4 ) ; 192 ( 3 8 ) ; 196 ( 3 5 ) ; 199 ( 3 3 - 3 4 ) ; 2 0 0 ( 3 4 ) ; 2 1 6 ( 2 ) ; 231 ( 3 8 , 3 8 ) ; 2 3 2 ( 1 2 , 3 9 ) ; 2 3 6 ( 7, 7, 2 5 ) ; 2 4 0 ( 3 8 , 42, 4 4 ) ; 2 4 8 ( 3 4 ) ; 2 4 9 ( 2 4 , 25, 29. 2 9 ) . Mu s a ( Y a l a v a ç ) ; 2 5 3 ( 3. 5. 15, 1 6 ) ; 254 ( 4). - Musa ( Yı l d ı r ı m B a y a z ı d m o ğ l u Mu s a Çe l e bi ) : 146 ( 8, 11, 12, 13, 22, 23, 25, 31, 3 2 , 3 4 , 3 6 , 3 8 , 3 9 , 42, 4 3 ) ; 147 ( 5, 9, 12. 16. 20, 25, 29, 33, 37. 4 0 ) ; 148 ( 1 4 . 18. 20. 21. 22. 2 2 , 2 7 , 3 3 , 3 9 ) ; 149 ( 15, 3 1 ) ; 150 ( 1 2 ) ; 154 ( 1 3 ) . Mustafa = D ü z me ( Yı l d ı r ı m Bayazıdm o ğ l u ) : 144 ( 1 5 , 2 7 ) ; 146 ( 9 ) ; 157 (8, 3 0 , 3 3 ) : 158 ( 2, 5, 5, 14, 16, 17, 23, 26. 3 2 , 3 7 ) ; 159 ( 2, 4, 10, 3 1 , 3 2 , 34, 3 5 , 3 6 , 3 7 ) ; 160 ( 2 8 , 3 2 ) . M u s t a f a ( i k i n c i Mu r a d ı n k a r d e ş i ) : 160 ( 30, . 3 3 , 34, 35, 3 7 ) ; 161 ( 1 0 , 11, 22 , 24, 27, 3 7 . 3 8 , 3 9 ) ; 162 ( 1 7 ) . M u s t a f a Çel ebi = Mu s t a f a = S u l t a n M u s t a f a ( F a t i h i n o ğ l u ) : 198 (4. 5 - 6 ) ; 221 ( 2 3 . 3 1 ) ; 2 2 2 ( 3 5 ) ; 2 2 4 (6. 1 1 - 1 2 ) ; 22 5 ( 2 6 ) . M u s t a f a P a ş a : 2 2 2 ( 1 1 ) : 2 43 ( 7. 7 ) . Mu y a ( î ) : 2 0 2 ( 7 ) . N Nes l - i Ay d ı n ; 165 ( 9 ) . Nes l - i O s m a n : 2 1 0 ( 2 5 ) . N e v â v î : 253 ( 3 9 ) . Ni ğde ; 140 ( 1 5 ) ; 151 ( 3 ) . Ni ge bo l ı : 137 ( 4 0 ) ; 138 ( 2 1 ) . Ni ge O b r a : 180 ( 1 ) ‘. Ni k ö b r i = Ni kö pr i : 164 ( 3 2 ) ; 195 ( 3 1 ) . Ni ş a n c ı İ b r a h i m : 2 43 ( 3 1 , 3 1 ) . Ni şancı P a ş a ( Karamanl ı , sadr azam) ; 244 (26, 26) . Ni ş D o ğ a n ı : 160 - ( 1 0 ) . Nuh ( Y a l a v a ç ) : 9 2 ( 1 9 ) ; 2 5 2 ( 1 8, 21, 4 1 ) ; 253 ( 1 3 , 14, 3 2 , 3 2 ) .

O O d Gö n e l e k : 124 ( 4 0 ) . O ğ c a b o h : 147 ( 2 2 ) . Oğ u z ( K a v ı m ) : 91 ( 2 9 ) . Oğ u z = Oğ u z H a n ( O s m a n h l a r m ef s a n e vî a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 3 ) ; 192 ( 4 2 ) . Ok l uk = Ok l ı k : 151 ( 1 ) : 1 68 ( 1 3 ) . O r h a n Ga z i = Or h a n = O r h a n B e g : 91 ( 13. 1 5 ) ; 92 ( 9 ) ; 102 ( 2 8 . 29, 3 4 - 3 5 , 3 9 - 4 0 , 4 0 ) ; 105 ( 4, 1 2 ) ; 107 ( 1 7 ) ; 108 (7. 11. 1 2 , - 2 2 , 24, 27, 3 0 , 3 3 . 3 5 ) ; 109 (2.

4 . 19. 2 4 . 28. 3 1 , 3 8 , 38,

4 0 ) ; 110 ( 1 1 12, 14, 19, 22, 25, 28. 31. 33. 36. 3 8 - 3 9 . 3 9 ) ; 111 ( 1 4 . 18, 19, 3 9 ) ; 112 ( 2, 4 , 10, 3 5 , 3 6 ) ; 114 ( 2 1 , 2 1 - 2 2 , 23, 2 3 , 3 9 ) ; 115 (3, 14 , 27, 3 3 , 3 7 , 3 9 ) ; 116 ( 1 3 , 14, 16, 18, 21. 2 2 - 2 3 , 27, 3 4 , 4 0 ) ; 117 ( 4. 6, 7, 24. 26. 31. 3 4 . 3 7 . 3 7 , 3 8 ) ; 118 1, 3, 1 4 ) ; 119 ( 5, 9, 12, 14, 15, 18, 2 9 , 3 4 . 3 8 ) ; 120 ( 3, 9, 10, 11, 12, 14- 15, 19, 21, 31, 3 4 , 3 5 ) : 121 ( 1, 5 - 6 , 15, 18, 19, 20. 22 , 25. 27. 28, 3 2 , 3 4 - 3 5 ) : 122 (9. 15, 15, 18, 22, 23, 23, 3 1 , 36, 4 2 ) ; 123 (2, 8 ) ; 124 ( 3 1 , 3 6 ) ; 126 < 4 ) ; 127 ( 2 9 ) ; 138 ( 3 2 ) ; 148 ( 1 1 ) ; 172 ( 8 ) ; 178 ( 3 ) ; 192 ( 4 0 ) ; 2 3 0 ( 3 6 , 3 6 ) ; 235 ( 6, 6 ) ; 2 3 8 ( 1 1 - 1 2 , 17. 17, 2 0 ) ; 239 ( 31- 32, 3 3 ) ; 248 (16, 18-19). Or uç Be g = Oruç = Oruç (Temür Taşın oğl u, An a do l u b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 1 57 ( 3 5 ) ; 162 ( 3 1 ) ; 165 ( 1 1 , 2 1 ) ; 166 ( 2, 3 ) . Os ma n ( “ O s m a n l ı h a n e d a n ı ” a n l a mı n d a ) : 138 ( 2 9 ) . O s m a n c u k ; 170 ( 1 0 ) ; 2 4 2 ( 1 3, 1 3) . O s m a n Âl i : 196 ( 3 1 ) . O s m a n Çe l e bi ( T e m ü r T a ş ı n t o r un u ve Um u r Be ğ i n o ğ l u ) : 180 ( 3 ) . O s m a n EH: 2 4 9 ( 3 3 ) . O s m a n G a z i : 92 ( 9. 21. 2 4 ) ; 93 ( 2 5 , 45 ) 94 ( 1, 1, 4, 8. 8. 9. 10. 1 I, 12, 14, 16, 17, 2 0 , 25, 27. 28. 3 1 - 3 2 . 3 5 . 3 7 . 3 9 ) ; 95 ( 2. 4, 8 - 9 , 11, I I , 18, 28, 3 1 , 3 1 - 3 2 , 3 4 , 3 5 , 3 6 ) ; 9 6 ( I , 5, 17, 18, 2 5 - 2 6 , 27, 3 0 , 3 1 , 4 0 - 4 1 ) ; 97 (4. 12, 15, 17, 2 0 ) ; 9 8 ( 2, 4, 6. 8. 10. 2 3 . 29 . 3 5 ) : 9 9 ( 2. 4. 5. 6. I I . 12. 23 . 25. 27. 4 1 ) ; 100 ( 6. 6. 13. 15. 18, 19, 3 3 , 3 5 - 3 6 , 37, 3 8 , 3 9 , 4 0 ) ; 101. ( 1 - 2 , 7, 14. 1 9 - 20 . 21. 2 2 - 2 3 . 2 3 . 29. 32 . 35. 4 0 ) ; 102 (3. 4, 7. 8 - 9 , 1 0 - 1 1 , 15, 21, 24, 28, 3 4 ) ; 103 (8, 1 1, 12, 15, 18, 2 1 - 2 2 , 22, 2 6 - 2 7 , 2 7 - 2 8 , 28, 3 0 , 40, 40, 4 1 ) ; 104 ( 1, 2, 3, 4, 7, 11, 13, 1 5 - 16, 17, 22, 23, 4 0 ) ; . 105 ( 1 5 , 2 5 - 2 6 , 28, 33, 34, 35, 3 9 ) ; 106 ( 1, 1. 2. 7 - 8 . 9. 20. 23. 26. 29, 3 6 ) ; 107 ( 5, 7, 23. 25. 3 5 , 3 7 , 4 2 ) ; 108 (1. 9 - 1 0 . 16, 1 6 - 17 , 22. 24, 3 7 ) ; 109 ( 2 5 ) ; ‘î 110 ( 1 4 , 1 9 ) ; 111 ( 4 2 ) ; 112 ( 1, 2 - 3, 10) ; 115 ( 1, 4, 5, 13, 19, 2 1 ) ; 118 ( 1 ) ; 120 ( 9 ) ; 172 ( 8 - 9 ) : 178 ( 3 ) ; 192 ( 4 0 ) ; 2 3 0 ( 29, 2 9 ) ; 235 (1, 1, 3 - 4 ) ; 2 4 5 ( 5 ) ; 2 4 8 ( 1 2 , 1 4) . O s m a n K a p u s ı : 131 ( 1 5 ) . O s ma n l u = O s m a n = ‘O s m â n i : 129 ( 3 2 ) ; 180 ( 26, 2 9 ) ; 183 ( I I . 1 3 ) ; 2 0 6 ( 1 6 ) ; 215 ( 4 ) ; 219 ( 3 2 ) ; 224 ( 3 4 ) . O s m a n o ğ h : 149 ( 1 9 ) ; 167 ( 2 7 ) ; 184 ( 2 5 ) ; 206 (18). O y n a ş H i s a r ı : 108 ( 1 3 ) .

Ö m e r B e g ( “ Ci ger l ü” b o y u be ğ l e r i n de n ) : 2 24 (44). O m e r i b n - i H a t t â b = Ö m e r = Öm e r ü î - F â r u k : 253 ( 3 8 . 4 1 - 4 2 , 43, 45)'. Ö z b e g A ğ a : 176 (9. ' 1 4 - 1 5 ) .

P a s m O v a s ı : 93 , ( 1 5 ) . P a ş a B e g = Del ü P a ş a ( İ s h a k Be ğ i n o ğl u) : "164 ( 2 6 ) ; 180 ( 6 ) . P a ş a ç u k A ğ a : 131 (9, 1 1 - 1 2 ) . P a ş a Kirece ( G e r mi y a n o ğ l u Y a ' k u b Be ğ i n ha t u n u ) : 164 ( 2 0 , 2 4 ) . P a ş a Y i ğ i t B e g : 134 ( 3 8 ) ; 135 ( 5 ) ; 141 (38). P e n d i k : 155 ( 1 2 ) . P i r e v i di n : 147 ( 2 1 ) . P o l v a y a : 199 ( 4 2 ) . P u l u n y a = T a n r ı Y ı k d u ğ ı : 132 ( 5 ) .

R a k l a t y a n u s = T a k y a n u s = D a k y a n u s : 2 52 24, 24, 2 5 - 2 5 ) ; 25 3 ( 1 2 ) . . Re s u l Çel e bi : 23 8 (3 2 ) . R e y h a n A ğ a = R e y h a n P a ş a ( H a d ı m ) : 164 ( 1 8 ) ; 176 ( 9 ) . R û m ( An a d o l u ) : 92 ( 2 2 , 24, 3 6 , 3 7 , 3 7 , 3 9 ) ; 93 ( I I , 11, 19, 22, 27, 2 8 ) ; 94 ( 1 0 ) ; 142 ( 1 4 ) ; 144 ( 6, 12, 1 6 ) ; 145 ( 5 ) ; 189 (6, 7 ) ; 203 ( 2 8 ) ; 221 ( I I ) ; 225 ( 3 3 ) ; 2 3 4 (5, 3 0 ) ; 2 3 6 ( I , 3, 14, 3 3 . 43, 43) ; 2 3 7 ; (3, 9, 9, 19, 24, 27, 31, 44). ; 2 4 2 ( 5 ) ; 2 4 9 ( 2 5 ) ; 2 5 0 ( 3 5 ) ; 251 ( 3 3 , 41, 46, 4 6 ) ; 2 5 2 ( 3 ) . R u m ( Devl e t , B i z a n s ) : 92 ( 2 6 , ' 2 7 ) . R u m = U r u m ( Mi l l et, Bi zans l ı , R u m ) : 119 ( 2 5 ) ; 21 5 ( 1 9 , 2 1 ) . R u m El i : 124 ( 26, 32, 3 7 ) ; 125 ( 9 ) ; 126 ( 1 5 ) ; 128 ( 2 6 ) ; 132 ( 1 ) ; 135 ( 1 ) ; 136 (41); 141 ( 3 8 ) ; 143 ( 3 2 ) ; 146 ( 10, 16, 32, 33, 34, 37, 3 9 ) ; 147 ( 5, 9, 13, 16, 17, 3 9 ) ; 148 ( 3, 14, 28, 3 8 ) ; 149 ( 2 ) ; 152 ( 1 0 ) ; 157 ( 7, 11, 13, 15, 18, 2 2 ) ; 158 ( 9 - 1 0 , 16, 1 8 ) ; 159 ( 1 9 ) ; 160 ( 3 2 ) ; 168 ( 4 ) ; 171 ( 1 2 ) ; 174 ( 16, 16) ; 176 ( 3 8 ) ; 18i ( 4 3 ) ; 182 (4, 3 5 - 3 6 ) ; 183 ( 2 5 - 2 6 , 3 1 - 3 2 ) ; 184 ( 3 9 - 4 0 ) ; 185 ( 4 ) ; 186 ( 1 0 ) ; 191 ( 4 3 ) ; 192 ( 2 ) ; 197 (2, 5, 21, 3 0 ) ; 200 ( 4 0 ) ; 2 0 2 ( 1 7 - 1 8 ) ; 20 4 ( 1 5 ) ; 2 0 6 ( 3 9 ) ; 2 0 8 ( 30 , 33, 3 9 ) ; 2 0 9 ( 1 0 ) ; 222 ( 3 0 ) ; 223 ( 6 ) ; 2 2 4 ( 2 8 ) ; 2 3 9 ( 34, 3 6 ) ; 2 4 0 (4, 6 ) ; 2 49 ( 1 7 , 1 9 ) ; 25 0 ( 2 1 ) ; 251 ( 4 2 ) . Ri j mî — R û mi ( Bi za ns l ı , Y u n a n l ı ) : 2 5 4 ( 16, 22, 2 4 ) . R u m Me h me d P a ş a — R u m Me h me d — R u m Me h me d i = R u m V e z i r = R u m : 193 ( 4 1 ) ; 194 ( 1 9 - 2 0 ) ; 215 ( 1 8 ) ; 2 1 6 ( 2324, 27, 29, 32, 3 8 - 3 9 , 4 2 ) ; 2 1 8 (7, 10, 22, 2 2 - 2 3 , 3 4 ) ; 2 1 9 (6, 8 ) ; 243 ( 33, 33, 38-39). Rüstem ( Ac em destanı k a h r a m a n ı ) : 110 ( 3 2 ) ; 137 ( 3 1 ) .

S a ‘d i bn- i Mü s e y y i b : 253 ( 4 6 ) . S a k a r y a : 99 ( 2 9 ) ; 107 ( 3 2 ) . Sa l t u k Al p: 107 ( 1 8 ) . Ş a l v a r Ça v u ş Oğl ı Ça v u ş b a ş ı Ah me d = Çav u ş b a ş ı Ah m e d : 2 1 4 ( 2 1 - 2 2 , 24, 2 6 ) .

S a m a k a r o ğ l ı : 153 ( I ) . S a m a k o v : 148 ( 2 0 - 2 1 ) . Ş a m a n d ı r a — S a m a n d ı n : 112 ( 2 7 , 3 1 ) : 113 ( 2, 4 1 ) - 114 ( I , 1 2) . Ş a m a n d ı r a T e k v ü r i : 112 ( 2 9 ) ; 113 ( 1 ) . S a m s a Ç a v u ş : 99 ( 32, 3 7 , 3 8 - 3 9 , 42, 4 3 ) ; 107 ( 2 3 - 2 4 , 2 7 - 2 8 ) ; 109 ( 3 9 ) . S a m s u n : 152 . (7, 16, 3 4 ) . K â f i r S a ms u n ı : 152 ( 8 - 9 , 10. I I , 12, 1 8 ) . Mü s ü l ma n S a m s u n ı : 152 ( 1 2 - 1 3 , 1 5) , S a r a H a t u n ( Uz u n H a ş a n ı n a n a s ı ) : 2 0 8 (2, 7, 13) . S a r o z ( B a r a s T e k v ür i i n vezi ri ) : I I 1 ( 1 6 , 2 0 ) . S a r u c a P a ş a : 190 ' ( 28, 2 8 ) ; 2 4 2 ( 2 0 , 2 0 ) . S a r u h a n : 133 ( 1 2 ) ; 144 ( 1 4 - 1 5 ) ; , 1 6 6 ( 8 ) ; 244 (24) . Saru Saru . Saru Saru Saru Saru Saru

H a n B e g l ü : 141 ( 29, 3 8 ) . H a n E l i : 135 ( 33, 3 4 ) ; 141 ( 3 1 ) ; 1 6 2 . (32). H a n o ğ h : 130 ( 6 ) . K a m ı ş j 144 ( 7 ) . K a y a : 99 ( 2 9 ) . Y a ' kub Oğ h: 214 ( 1 9 ) . Y a t ı — S a r ı Y a t ı = S a v c ı : 93 ( 26, 29, 31, 3 6 ) ; 94 ( 3 2 ) ; 96 ( 28, 3 3 ) ; 97 (5). S a v a : 178 ( 3 6 ) ; 199 ( 3 2 ) . Sa yka l ani 214 ( 3 0 ) . Saz l u De r e : 157 ( 2 3 ) . Se l a n i k = Se l e n i k : 133 ( 1, 5) ; 1 53 ( 3 2 ) ; 157 ( 8, 9) ; 173 ( 6, 7, 12, 25, 26, 3 3 ) ; 174 ( 3 ) ; 24 2 ( 2 5 ) . S e l ma n “ Ş e y h S e l ma n ( Müel l i f i n dedesi ) : 91 ( 4 - 5 ) ; 188 ( 2 0 ) . Se me n d i r e : 138 ( 2 0 ) ; 164 ( 3 2 ) ; 176 ( 1 0 - 1 1 , 1 3 ) ; 177 ( 2 3 ) ; 179 ( 21, 24, 36, 4 1 ) ; 180 ( 2 1 , 2 3 ) ; 183 ( 2 2 ) ; 201 ( 2 7 , 29, 31, 32 , 33, 34, 3 6 , 3 8 , 39, 4 2 - 4 3 ) ; 2 02 ■ ( 8 ) ; 21 I ( 3 0 ) . S e m e r k a n d : 145 ( 3 4 , 3 5 ) . Se r üz = S e r e z : 132 ( 3 3 , 3 4 , 4 0 ) ; 133 ( 1 3 ) ; 135 ( 2) ; 153 (3 I ) ; 154 ( 1 6 ) ; 157 ( 1 0 ) ; 173 ( 9 ) ; 199 ( 1 4 ) . S e v ü n c ( Os ma n l I l a r ı n e f s a n e vî a t a l a r ı n d a n ) : 9'2 ( 1 5 - 1 6 ) . Şe y di Gazi : 150 ( 2 1 ) . Şeydi .Şehi ri : 131 ( 3 2 ) ; 151 ( I ) . Se y y i d Meher nme d- i B u h â r î : 23 5 ( 4 2 ) - 2 36 (I, I). . S i m a v : 129 ( 4 1 ) . S ı m a v n a K a d ı s ı Oğl ı = S ı m a v u n a K a d ı s ı Oğ h : 147 ( 1 8 ) ; 148 ( 2 6 ) ; 153 ( 1 6 , 19, 22, 3 2 ) ; 154 (9, 13, 1 5 ) ; 2 5 0 ( 2 1 - 2 2 , 29). S ı n a b ( S i n o p ) : 140 ( 3 0 ) ; 146 ( 3 1 ) ; 163 ( I I ) ; 20 2 ( 1 0 , 3 2 ) ; 203 ( 2 1 , 3 3 ) ; 2 0 4 (3, 6; 43, 44, 4 4 ) ; 205 ( 2, 2 4 ) ; 207 ( 1 7 ) ; 208 (16) . Sı r f ( S ı r p ) : 128 ( 3 5 ) ; 129 ( 1 3 , 1 4 ) . Sı r f Sı nduğı ( S ı r p S ı n d ı ğ ı ) : 129 ( 2 0 ) . S ı v a z = S i v a s : 141 ( 2, 1 0 ) ; 143 ( 3 2 ) ; 214 ( 1 0 ) ; 221 ( 1 6 ) ; 2 2 2 ( 37, 3 7 ) ; 2 3 7 (21, 25, 25, 3 1 , 3 6 ) . S i k e n de r î : 2 5 4 ( 1 8 ) . Si l i f ke : 140 ( 4 0 ) ; 2 İ 4 (2, 4 - 5, 34, 3 6 ) ; 220,

21, 25, 26. 3 0 , 3 3 ) ; 221 ( 37 , 39, 4 0 ) : 2 4 2 ( 2 1 ) ; 24 3 ( 2 3 ) . S i l i s t i r e : 137 ( 4 0 ) ; 145 ( 3 7 ) ; 163 ( 3 2 ) . S i l i vr i ; 147 ( 2 4 ) . S i n a n B e g ( Rume l i b e ğ l e r b e ğ i s i ) : 174 ( 1 6 ) ; 175 ( I ! ) . S i n a n P a ş a : 2 4 4 ( 20 , 2 0 ) . S i r â c e dd i n U r u m î : 120 ( 6 ) . S i v r i H i s a r : 145 ( 3 7 - 3 8 ) ; 148 { 4-1) ; 151 (2 ). S o f y a : 136 ( 2 7 ) ; 160 ( 1 2 ) ; 186 ( 9, 1 ! ; 12. 3 0 ) ; 243 ( 1 7 , 17). S o l a k K a r a c a : 144 ( 3 0 ) . S o n u s a — S u m s a : 169 ( 6 ) ; 2 0 8 ( 2 9 ) . S o r k u n : 99 ( 2 8 - 2 9 , 3 8 ) . S ö g ü l e t B a m : 186 ( 2 6 ) ; 187 ( 1 8 ) . S ö ğ ü t : 93 ( 34, 4 5 ) ; 9 6 ( 3 3 ) ; 100 ( 3 ) ; 115 ( 2 ). Suğar

( O s m a n lI la r ın

e fsa n e v î

a t a la r ı n d a n ) :

Ş a h r u h : 234 ( 4 ) . Ş a m : 143 ( M , 3 5 ) ; 144 ( 1. 4 ) ; 145 ( 5 ) . Ş a m a k ı : 2 5 0 ( 41, 45, 4 6 ) ; 251 (2, 2, 17, 17,. 19, 19, 21, 22. 23, 27. 27. 2 9 ) . Ş a m T ü r k m a n ı : 93 ( 1 0 ) . Ş a r a b d a r I l yas B e g = Ş a r a b d a r l l y a s : 160( 3 8 ) ; 16} (6, 14, 22, 37 , 39, 4 0 ) ; I62t ( 1 7 ) ; 168 ( 1 5 ) ; 174 ( 7 - 8 ) . Ş e h a b e dd i n A ğ a ( Ca n d a r o ğ l u İ s mai l Beğin» veziri): 206 (5). Şer ef e ddi n P a ş a ( H a d ı m ) : 164 ( 1 8 ) . Ş e y h A b d u r r a h î m - i R û m î : 23 6 (1 5 - 1 6 ) . Ş e y h Ab d ü l l a t î f : 2 4 9 ( 3 4 , 3 7 , 3. 9) ; 2 5 0 (1 3, 4, 8, 9 - 1 0 , 1 2 - 13 , 1 4 - 1 5 ) . Ş e y h Ab dül l a t î f - i Ma k d i s î : 2 3 6 ( 3 1 - 3 2 , 3 5 ) Ş e y h A k - B ı y ı k = A k B ı y ı k : - 2 3 6 ( 16. 1 8 ) „ Ş e y h Cezerî - i Sî r ûzî = Ş e y h Cezer î - yi Şî r âzî : ; 2 35 ( 3 İ - 3 2 , 3 2 - 3 3 ) . Ş e y h Cüne yd = Cün e y d: 2 4 9 ( 2 3 , 3 1 . 33». 35. 3 8 ) ; 2 50 (3, 8, 1 1 - 12 , 1 3- 14, 16,. 1 7 - 18. 27, 28, 36. 3 6 , 3 7 , 37, 41, 4 2 ) ; 251 ( 2, 2, 3, 4, 5, 6, 8. 9, 9, 10, I I . 12^ 13, 14. 1 6 ) . Ş e y h F a h r e d d î n - i Mudur nî = Ş e y h F a h r e d din Ef e n di Mu d u r n u h : 235 ( 3 3 - 3 4 . 3 4 - 3 5 ) . Şeyh Hacı B a y r a m : 236 ( 1- 2, 3 4 ) . Şeyh Hâf î : 236 ( 3 3 - 3 4 ) . Ş e y h H a m i d : 23 5 ( 3 2 - 3 3 . 3 3 - 3 4 ) . Ş e y h Mahmud. : 110 ( 2 2 ) . Ş e y h Muhi ddî n- i A r a b î : 2 4 9 ( 4 1 - 4 2 ) . Ş e y h S a dr e dd î n E v i : 2 4 9 ( 4 1 , 4 2 ) . Ş e y h Sa dr e ddî n - i Ko n e v î Z a v i y e s i : 2 4 9 ( 3 3 34). Ş e y h Saf î : . 2 49 ( 20, 2 3 ) . Ş e y h Y a h y a (Müel l i f i n b a b a s ı ) : 91 ( 4 ) ; 18S*. ( 2 0 ). Ş e y h Y â r Al î - yi H o r a s â n î = Ş e y h Y â r Al î yi Şî r â zî : 2 35 ( 3 1 , 3 1 - 3 2 ) . Ş e y h Ze yne ddî n- i H â f î : 25C^ ( 2 3 ) . Şi l i ( B u g ü n k ü “ Şi l e ” ) : 137 ( 1 1 ) . Ş u ’bî : 253 ( 4 2 ) . Şük r u I l a h = Me v l â n â Ş ü k r u l î a h : 175 ( 30- 31) , - ; 198 ( 1 7 ) .

92 ( 1 2 ) . S u l t a n Ah me d = Ah me d ( Ca l a y ı r h ) : 143 ( 1 3 - 1 4 ) ; 233 ( 3 8 ) . S u l t a n H a t u n ( Ge r mi y a n o ğ l u n u n kızı ve Y ı l dı r ı m B a y a z ı d m z e v c e s i ) : 130 ( 3 ) . S u l t a n Ö n i: 93 ( 3 3 ) ; M5 ( 2 5 - 2 6 ) ; 2 0 4 ( 1 8 ) . S u n k u r ( Os ma n l ı l a r ı n e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 7 ) . S u n k u r T e g i n ( O s m a n Ga zi ni n a m c a s ı ) : 93 (13). S u r u r ( K a r a m a n o ğ l u n u n v e z i r i ) : 182 ( 4 0 ) ; 183 (4. 6) . Sül e Ç a v u ş ( Ça v u ş b a ş ı ) : 131 ( 1 ) . S ü l e mi ş ( S a m s a Ça v uş un k a r d e ş i ) : 100 ( 2 ) . S ü l e y m a n ( Y a î a v a ç ) : 95 ( 2 7 ) ; 104 ( 3 8 ) ; 125 ( I , 3, 4 ) ; 126 ( 1 1 ) ; 140 ( 2 3. 2 3 ) ; • 185 ( 2 8 ) ; 2 5 4 ( 5 ) . S ü l e y ma n ( E mî r - , Yı l d ı r ı m Bayazı j dı n o ğl u) : 135 ( 3 6 ) ; 141 ( I I ) ; 144 ( 14, 2 8 ) ; 146 7 - 8 , 9, 13, 14, 16, 1 7 - 1 8 , 20, 21, 2 4 - 2 5 , 28, 3 2 , 3 8 - 3 9 , 4 0 ) ; 147 (8, 12, 14, 1 9 ) ; 148 ( 3 3 ) ; 149 ( 2 9 , 32, 4 2 ) ; 150 ( 2 - 3 ) ; 240 ( 3 i ) . S ü l e y m a n B e g ( İ s t a n b u l s u b a ş ı s ı ) : 193 ( 5 ) . S ü l e y m a n Çel ebi <Çandarl ı ) : 241 ( 6 ) . S ü l e y m a n P a ş a ( Or h a n Gaz i ni n o ğ l u ) : 102 ( 3 9 ) ; 103 ( 2 ) ; 116 ( 2 1 , 2 6 ) ; 117 ( 7 - 8 ) ; T â c e d d î n - i îCürdî — T â c e d d î n - i K ü r t = 120 ( 16. 20. 24, 26, 2 9 ) ; 122 ( 1. 7 ) ; 123 c eddi n K ü r d : 96 ( 6 ) ; 120 ( 6 ) ; 2 35 ( 1 3 . 18. 1 8- 19, 21, 27, 28, 33) . ; 124 ( 13, 7-8). 26, 29, 3 8 - 3 9 ) ; 125 ( 1, 12, 15, 2 0 - 2 1 , T â c e d d i n o ğ h : 161 ( 3 0 . 3 2 ) . 3 1, 34, 37‘) ; 126 ( 1 - 2 , 2 ) ; 2 3 9 ( 3 3 - 3 4 ) ; T a h â r e t s ü z H a t i b : 159 ( 2 1 ) . 240 ( 1). T a h r a t a n : 141 ( 12, 16, 3 2 ) ; 142 ( 1 6, S ü l e y m a n ş a h = S ü l e y m a n ş a h Gazi ( E r t u ğ 2 4 ) ; 144 ( 2 3 ) . r ul un b a b a s ı ) : 92 ( 9- î O, 2 4 ; 2 5 - 2 6 , 3 4 . 36, T a h t a l u : 2 0 0 (3, 3, 5 ) . 3 8 - 3 9 ) ; 93 ( 3, 4, 1 2 ) ; 103 ( 3 5 ) ; 192 T a m a c : ,241 ( 3 7 , ' 3 7 ) . (41). T a n r ı Y ı k d u ğ ı = P u l u n y a : 132 ( 6 ) . S ü l e y m a n ş a h ( Yı ı k a r k i n i n ve Os ma n l ı l a r ı n T a r h a n : 2 45 ( 2 2 ) . e f s a n e v î a t a l a r ı n d a n ) : 92 ( 1 7 ) . T a t a r : 92 ( 3 5 ) ; 93 ( 1 2 , 40. 4 3 ) ; 97 S ü r me l ü Çuk u r ı : 93 ( 1 5 ) . 32, 3 4 ) ; 108 ( 1 1 , 14, 14, 15. 2 4 ) ; ( 1 7 , 2 2 ) ; 145 ( 28 , 3 2 , 34, 3 7 ) ; ( 3, 3 6 ) ; 153 ( 1 , 3 , 1 1) . T a y f u r Çe l e bi : 170 ( 20, 24, 2 5 ) . Ş a b ı n K a r a H i s a r : 93 ( 3 9 ) . T e b r i z : 2 2 4 ( 2 6 ) ; 25 1 ( 2 3 . 24. 43, 43, Ş a h A n a : 164 ( 2 1 ) . T e k e = T e k e EH: 139 ( 3 9 ) ; 144- ( 1)5) ; Ş a h ı n L a l a = L a l a Şa h ı n = L a l a : 126 ( 1 8 ) ; (9). 127 ( 2 ! , 3 9 ) ; 128 ( 3 1 ) ; 129 ( 1 5 ) ; 132 T e k v Ür B m a r ı : 107 ( 3 8 ) . ( 1, \, 4, 12, 3 4 ) ; 133 ( 1 0 ) .

Tâ(7>.

21^

( 30^ 144 152;

43). 19Q>

T e k v Ur D a ğ ı : 124 ( 3 9 ) ; 137 ( 2 7 ) . T e m ü r B e g = T e m ü r = T e m i r = Mî r Temür = D e mü r ; 135 ( 37^ ;- 137 (26t) ; 138 ( 2 2 ) ; 142 ( M . 16, . 19. ,22. 26, 3 0 , ■42, 4 3 ) ; 143 ( 1 5 , 17, , 19, 24, 3 1 , . 32, 3 4 - 3 5 , 37, 3 9 ) ; 144 (7, 9, 18, 18, 19, 25, 40, 40, 45, 4 6 ) ; 145 ( 1 3 , 14, 23, 26, 29, 30, 3 1 , 3 1 , 3 3 , 3 6 , 3 9 ) ; 153 ( î ) ; 22 5 (1 ) ; 233 ( 3 7 ) ; 2 4 8 ( 2 6 ) . T e m ü r H a n Ç a v u ş : 131 ( 1 ) . T e m ü r T a ş : 1 57 ( 3 4 ) ; 180 ( 3 ) , T e r c a n : 2 23 ( 4 ) . T e r z i S a r u c a : 148 ( 2 2 ) . T i r e : 135 ( 3 0 ) ; 165 (14)' . T i r e b c e : 196 ( 1 5 ) . Toğar

( O s m a n lI la r ın

e fsa n e v î

a t a la r ı n d a n ) :

92 ( 1 1 ) . T o k a t : 148 ( 2 5 ) ; 157 ( 3 6 ) ; 158 ( 6 ) ; 164 ( 3 6 ) ; 167 ' ( 1 5 ) ; 168 ( 2 0 . 2 3 ) ; 179 ( 3 4 ) ; 183 < 3 9 ) ; 184 ( 4 ) ; 185 ( 1 8 ) ; 221 ( 1 4 , 15, 17, 1 7 ) ; 22 2 ( 9 ) ; 251 ( 8 ) . T o k T e m ü r ( Os ma n l I l a r ı n e f s a n e v î a t a l a r ı n da n ) : 92 ( 1 1 ) . T u n a : 136 ( 2 7 ) ; 151 ( 2 1 ) ; 182 ( 1 6 ) ; 196 ( 4 0 ) ; 197 ( 3 - 4 ) ; 2 0 9 ( 1 9 , 20, 22, 3 9 ) ; 22 8 ( 1, 1, 10, 1 1 - 12, 1 3 ) ; 22 9 ( 3, 4,

1-0)'. T uzak

.( O s m a n lI la r ın

e fsa n e v î

a t a la r ı n d a n ) :

92 ( 1 4 ) . T ü r k : 92 ( 2 9 , 3 3 ) ; 96 ( 2 1 ) ; 9 9 ( 1 7 ) ; 100 ( 3 4 ) ; 102 (2, 7, 8 ) ; 105 ( 2 3 ) ; 109 (6, 7, 7, 8, 10, 10- 11, II, 12, 13. 13, 14); 110 (24); III ( 1, 8); 113 ( 6, 2 6 ) ; 11 6 ( 3 2 , 33, 3 5 ) ; 117 ( 1 ) ; 118 ( 4 ) ; 120 ( 2 8 ) ; 125 (2, 9, 16, 2 4 ) ; 128 ( 15, 1 7 ) ; 132 ( 6 ) ; 136 ( 1 5 ) ; 184 ( 3 1 ) ; 185 ( 7, 8 ) ; 192 ( 7, 1 0 ) ; 193 ( 2 8 ) ; 195 ( 1 2 , 1 3 ) ; 201 ( 6. 9, 34 , 4 0 ) ; 2 0 9 ( 2 8 ) ; 211 ( 3 4 , ' 3 7 ) ; 212 ( 1 6 ) ; 2 2 6 ( 19, 24, 2 7 ) . T ü r k i s t a n : 92 ( 4 0 ) - 9 3 . ( 1) . T ü r k m a n : 92 ( 3 5 ) ; 93 ( 1 2 ) ; 142 ( 7, 7 ) ; 143 ( 3 7 ) ; 168 ( 24, 3 5 , - 3 8 ) ; 169 ( 20, 21, 2 6 , 28, 28, 29, 3 3 ) ; 188 ( 3 6 ) ; 2 2 4 (29).

26, 3 8 ) ; 2 2 4 ( 6. 8 , . 16. 1 6 - 17 , 19, 23. 2 5 - 2 6 , 27, 27, 3 1- 32, 3 7 , 40, 40, 41, 4 2 ) ; 225 ( 4. 19. 21, 2 1 - 2 2 . . 2 7 ) : 2 5 0 ( 36. 3 7 , 3 9 , 4 0 ) . Ün g ü r ü z = Ü n g ü r ü s ( M a c a r , M a c a r i s t a n ) : 136 ( 1 3 - 1 4 . 15. 27. 4 2 ) ; 164 ( 3 3 ) ; 172 ( 3 5 - 3 6 ) ; 173 ( 3 3 ) ; 174 ( 3 . 4. 10. 11, 1 3 - 14, 14, 4 1 ) ; 175 ( 3 ) ; 176 ( I , 32, 3 4 - 3 5 ) ; 177 (1, 8, 8, 20 , 22, 29. 3 0 - 3 1 , 3 3 . 3 9 ) ; 178 ( 33. 3 4 ) ; 179 ( 2 5 , 3 7 ) ; 182 ( 9 ) ; 183 ( 21 , 23, 25, 27, 4 0 ) ; 184 ( 2 4 ) ; 186 (8, 15, 16, 20, 2 7 ) ; 199 ( 37, 3 9 ) ; 209 (15, 2 7 ) ; 2 2 9 . ( 4 ) . Ü s k ü b : 134 ( 3 8 ) ; 176 ( 8 , 1 0 ) ; 179 ( 2 3 , 4 0 ) ; 180 ( 4. 2 0 ) ; 1 95 ( 3 9 ) ; 199 ( 29, 3 6 ) ; 200 (19) . Ü s k ü d a r : 243 ( 3 6 ) ; 2 44 ( 4 ) . Üz e y i r Oğ l ı : 2 5 0 ( 3 0 - 3 1 ) .

V â ‘ız Me h me d : 15î ( 3 0 ) . V a r d a r Ye n i c e s i : 157- ( 9, 1 2 ) ; 173 ( 2 5 ) . V a r n a : 164 ( 4 1 ) ; 180 ( 3 ) ; 184 ( 3 3 ) . V a r n a D a ğ ı : 185 ( 1 ) . V a r s a k : 2 1 8 ( 1 9 , 2 1 ) ; 2 5 0 ( 17, İ 8, 1 8 ) . Vel i yeddi n Oğî ı A h m e d P a ş a : 243 (2, 2 ) . V ı l a k o ğ h ( “ Sı r p kı r al ı , , a n l a m ı n a ) : 13 8 ( 1 2 ) ; 143 ( 3 1 ) ; 144 ( 2 5 , 2 6 ) ; 160 ( 10, 10, 15, 1 6 - 17 , 1 9 ) ; 164 ( 26, 2 7 ) ; 172 ( 25, 26. 27, 28, 3 5 ) ; J 7 4 ( 1 0 ) ; 175 (2. 4 2 ) ; 176 ( 1, 4, 1 I, 15, 2 0 ) ; 177 ( 2 2 ) ; 179 ( 2 4 , 2 8 - 2 9 , 29, 3 0 , 34, 3 6 ) ; 183 ( 1 9, 22, 23 , 27, 28, 3 1 , 3 7 - 3 8 , 3 8 ) ; 184 (6, 23, 2 8 ) ; 1 8 6 ( 2 2 ) ; 196 ( 1 2 ) . V ı l a k o ğ h ( “ Sı r b i s t a n , , a n l a m ı n a ) : 195 ( 3 3 ) . Vi di n : 134 ( 4 0 ) ; 135 ( 4 ) ; 147 ( 2 0 ) ; 174 ■ ( 4, 1 8 ) ; 177 ( 2 8 , 2 9 ) ; 186 ( 8 ) . Vi di nl i S i n a n = Vi di n S i n a n ı ( Vi di n s a n c a k b e ğ i ) : 174 ( 18, 19, 22, 27, 3 0 - 3 1 , 3 3 ) ; 175 ( 1 1 ) . V i l â y e t ' i O s m a n : 145 ( 2 8 ) ; 2 4 4 ( 6 - 7 , 6-7, 31). V i l â y e t - i V a r s a k : . 175 ( 2 0 ) ; 2 5 0 ( ) 4 ) . Vi z e : 160 ( 1 9 ) . V o d a n a : 135 ( 3 ) .

U U c H i s a r ı : 151 ( 2 ) . ■Umurlu Me h me d ( Uz u n H a s a n m o ğl u) : 224 ( 8, 14) . ■Ul ubat: 105 ( 35 . 3 5 . 4 0 ) ; 121 ( 2 ) ; 158 ( 1 ) . U l u b a t T e k v ü r i : 105 (3 7) . U l v a n Çel ebi T e k y e s i : 158 ( 1 ) . U m u r B e g ( D e m ü r D a ş ' m o ğ l u ) : 136 ( 3 9 ) ; 162 ( 3 0 ) ; 180 ( 3 ) . U y u z B e g : 2 1 8 ( 19. 2 0 ) . U z u n c a B e l : 110 ( 5 ) . ■Uzun H a ş a n B e g =: Uz un H a ş a n = H a s a n - ı Di r â z = H a ş a n : 203 ( 2 8 ) ; 2 0 6 ( 1 7 . 34. 35. 3 9 ) ; 2 0 7 ( 1 0 , - 3 9 ) ; 2 0 8 ( 2. 6, 23. 3 7 ) ; 213 ( 2 9 ) ; 2 1 4 ( 6. 9. 13. 15. 34. 3 7 . 3 7 ) ; 215 ( 3 1 , 3 1 , 3 6 ) ; 2 1 6 ( 1, 5, 5 - 6 ) ; 2 1 8 ( 3 7 ) ; 2 2 0 ( 2 3 , 25, 3 1, 3 2 ) ; 221 ( 10, 2 0 - 2 1 . 29. 3 2 , 3 3 , 3 5 ) ; 22 2 ( 8, 10, 12. 1 7 - 1 8. 21. 38, 3 9 ) ; 223

Ya bug erme n: 226 (44) . Y â f eş : 92 ( 1 9 ) . Y â f e s Ne s h = Nes l - i Y â f e s : 92 ( 2 7 , 2 9 ) . Y a h ş i B e g : 137 ( 1 1 ) . Y a h ş i B e g ( Ay dı n s a n c a k beği , y uk a r k i y l e a y n ı ş ahı s o l m a s ı muh t e me l di r ) : 165 ■ ( 19, 20, 2 1 ) ; 166 ( 8, 2 4 ) . Y a h ş i F a k ı = İ m â m - ı Or h a n Oğ l ı : 91 ( 13, 14, 1 5 ) ; 106 ( 3 7 ) ; 148 ( 1 1 ) . Y a h ş ı l u ; 117 ( 1 4 ) . Y a h u d i = Y a h u d â n : 2 4 4 (9, 10, 13, 14- 15, 1 9 ) : 2 5 2 ( 36 . 3 9 ) ; 253 ( 2 8 ) . Y a ' k u b Çe l e bi ( Y ı l d ı r ı m B a y a z ı d ı n k a r d e ş i ) : 133 ( 3 6 ) ; 134 ( 1 0 , 12, 12, 2 4 ) . Y a ' k ub P a ş a : 246 ( 3 ) . Y a l a k o n y a ( İ z mi t t e kf ür ü o l a n k a d ı n ) : 116 (29).

Y a J a k Ova »ı

Yal ak

Ova;

1)6

(30);

117

( 12).

Y a l a v a c : 131 ( 3 2 ) . Y a m a k ( Os ma n h l ar m efsanevî atal arı ndan) : 92 ( 1 5 ) . Y a n k o = Y a n k o H u n y a d : 182 ( 1 ) ; 183 (20, 2 8 ) ; 184 ( 3 0 , 3 2 ) ; 185 ( 2 ) ; 186 ( 2 9 ) ; 187 ( 1 7 ) ; 197 ( 1 2 ) . Y a n T e m ü r ( O s m a n h l a r m ef s a n e vî a t a l a r m d a n ) : 92 ( 1 8 ) . Yar

H i s a r : 102 ( 1 1 ) ; 103 ( 8 ) ; 105 ( 5 ) ; 206 (7) . Y a r H i s a r T e k v ü r i : 101 ( 1 2 ) ; 102 ( 2 6 ) . Y a y ç a = Y a y : c s a : 212 ( 3 ) ; 2 13 ( 14, 1 5) . Y e l y ü z : 121 ( 3 ) . Y e n i c e : 120 ( 1 6 ) . Y e n i Şe h i r : 105 ( 10. 11, 1 5 - 16 , 1 9 ) ; 106 ( 2 3 ) ; 109 ( 4 0 ) ; 114 ( 2 2 ) ; 116 ( 2 5 ) ; 129 ( 2 3 ) ; 139 ( 4 ) ; 163 ( 4 ) ; 2 0 6 ( 6 , ‘ 7, 8 - 9, 1 5 ) ; 2 0 8 ( 4 0 - 4 1 ) ; 231 ( 1 3 - 1 4 ) ; 241 ( 4 1 , 4 1 ) . Y e n i Şe hi r K a p u s ı ( İ z ni kt e ) : 119 ( 1 4 , 4 1 ) . Y e n i § e h i r S uy ı ; 107 ( 2 7 ) . Y e r g ö g i : 151 ( 2 2 ) . Ye z d i c i r d : 2 52 ( 2 9 ) ; 2 5 4 ( 1 1 , 16) . Ye z i d : 144 (3. 4 - 5 ) . Yı l d ı r ı m İ ma r e t i : 2 4 0 ( 4 6 ) .

Yı l d uz : 2 0 0 ( 3 1 ) ; 201 ( 1 7 ) . Yıîgun Bazarçuğı; 214 (39) . Y ö r g ü c P a ş a ; 162 ( 3 3 ) ; 168 ( 2 1 . 26, 30 , 32, 39, 4 1 ) ; 169 ( 1. 2, 22, 26, 3 3 ) ; 170 ( 1 9, 24, 26, 28, 30, 3 1 , 4 0 ) ; 171 ( 1, 1, 4. 5. 6. 8. 1 9 ) ;

28, 27, 38, 172

( 2 1 ).

Y u n a n : 253 ( 5 ) . Yur us ( I s t a n b u l da , Y û ş a T e p e s i c i v a r ı n d a b i r h a r a b e ) : 137 ( 1 0 , 1 2 ) ; 148 ('l O, 1 3 ) . Yuauf ( Ya l av a ç ) : 254 (4). Y u s u f ( i k i n c i Mu r a d ı n k a r d e ş i ) : 164 ( 3 8 ) . Y u s u f İ mi r ze ( Uz u n H a ş a n ı n a m c a s ı ve b e ğ l e r i n d e n ) : 221 ( 29 . 3 3 ) . Y uv a n o c : 202 ( 7). Y ür ük : 250 ( 3 0 ) .

Z a ğ a n o s P a ş a — T e r z i B a ş ı Z a ğ a n o s : 149‘ ( 3 9 ) ; 2 4 2 ( 3 5. 3 5 ) . Z a ğ r a : 127 ( 3 9 ) ; 128 ( 3 î ) . Ze yn e l ( Uz u n H a ş a n ı n o ğ l u ) : 22 4 ( 6 - 7 , 1 2 ) . Z e y t ü n : 170 ( 1 0 ) . Z ı h n a ; 132 ( 3 4 ) . Z i n d a n K a p u s ı ( B u r s a d a ) : 149 ( 8 - 9 ) . Zi b i n : 177 ( 3 0 ) . Z ü h ü r : 253 ( 3 0 ) .

Â şıkp a şa o ğ lu n a G ö re O s m a n lı T a rih i K ronolojisi K ro n o lo ji cetveli, y a ln ız han gi y ıld a o ld u ğ u Â şık p a ş a o ğ lu tarafın d an sö y len en v u k u a tı a lm ak ta d ır. H a n g i y ıld a o ld u ğ u zik ro lu n m ıy a n bü tü n v a k ’a la r cetvele so ku lm am ıştır. 684 68 5 68 7 68 7

(= {= (= (=

12 8 5 ) O s m a n Ga zi ni n K u l a c a Hi s a r ı y a ğ m a et mes i . 12 8 6 ) O s m a n Gazi ni n R u m l a r l a İ ki zce s a va ş ı . 12 8 8 ) O s m a n Ga zi ni n K a r a c a Hi s a r ı a l m a s ı . . 12 8 8 ) O s m a n Gazi ni n S a m s a Ça v uş kı l a vuz l uğu ile S o r k un , Gö y n ü k ve T a r a k ç ı , Y e n i c e akı nı . 6 9 9 ( = 13 0 0 ) O s m a n Gazi ni n Bi l e ci k, Y a r H i s a r ve I negöl ü al mas ı . 70 2 { = 130 2) O s m a n Gazi ni n Di nbo z s a v a ş ı ve Ki t e Hi s a r ı n ı al mas ı . 70 4 ( = 130 4) Mı h a h n mü s l ü ma n o l ma s ı ve O s m a n Gazi ni n Le bl e bi c i , Le f ke , Çadı rl ı , Mekece , T e k f ü r P ı n a r ı hi s a r l a r ı n ı al mas ı . 705 ( = 13 0 5 ) Or h a n B e ğ k u ma n d a s ı n d a k i k u v v e t i n K a r a Çepi ş, Ap Suyı , K a r a T e g i n h i s a r l a r ı nı al ma s ı . 72 6 ( = 1 3 2 6 ) B u r s a n ı n a l ı n ma s ı v e Ay d o s u n f et hi . 731 1 3 3 1 ) Or h a n Ga zi ni n î zni ği al mas ı . 735 ( “ 13 3 5 ) K a r a s ı El i ni n al ı nmas ı . 75 8 ( = 135 7) S ü l e y ma n P a ş a k uv v e t l e r i n i n Ru me l i y e g e ç me s i ve Ci mbi , A y a ş ı l o n y a h i s a r l a r ı nı a l mas ı . 75 8 ( — 1 3 3 7 ) S ü l e y ma n P a ş a n ı n ve Or h a n Gazi ni n öl üml er i . 761 { = 1360 ) Bi r i nc i Mu r a d ı n Edi r n e y i al mas ı . 7 6 6 ( = 1 3 6 5 ) B i g a n ı n al ı nma s ı . 783 ( = 13 81) Yı l d ı r ı m B a y a z ı d m Ge r mi y a n o ğ l u S u l t a n Ha t u n l a . evl e nme s i ve K ü t a h y a n ı n çehi z o l a r a k O s m a n h l a r a ver i l mes i . 7 8 3 / 4 ( = 1 3 8 1 - 1 3 8 2 ) H a m i d El i nde n Ak ş e hi r , B e ğ ş e h i r , Seydi ş e hi r , Yal vaç- , K a r a a ğ a ç ve I s pa r t a n ı n s a t m al ı nma s ı . 7 87 ( = 1 3 8 5 ) Ma n a s t ı r ı n zapt ı ve Se l a ni k yör e s i n i n t ahr i bi . 791 ( = 138 9) Bi r i nc i Mu r a d ı n K o s o v a d a Sı r p o r d u s u n u b o z m a s ı ve ş ehi t ol ma s ı . Y a k u b Çel ebi ni n i damı ve Yı l dı r ı m Ba y a z ı d ı n t a h t a geçme s i . 7 92 ( = 13 9 0 ) Al a ş e hi r i n ve Aydı n, S a r u h a n , Me n t e ş e El l e r i ni n al ı nma s ı . 793 ( = 1 3 9 ! ) Yı l dı r ı m B a y a z ı d ı n İ s t a n b ul u k u ş a t m a s ı ve Ma c a r l a r ı A l a c a h i s a r d a bo zmas ı . 793 ( = 139 1) Yı l dı r ı m B a y a z ı d ı n i s t a n b u l u i ki nc i de f a k u ş a t ma s ı . Si l eni n a l ı n ma s ı ve Bi z a n s ı n h a r a ç v e r me s i , ş ehi r de T ü r k ma h a l l e s i ve k a dı s ı b u l u n d u r ma s ı ş a r t ı ile bar ı ş . 7 9 7 / 8 ( = 1 3 9 5 - 1 3 9 6 ) Yı l d ı r ı m Ba y a z ı d ı n K a s t a m o n u y u ve T a r a k l ı B o r l u' y u al mas ı . 798 ( = 13 9 6 ) Yı l dı r ı m Ba y a z ı d ı n A m a s y a , S i v a s , Er z i n c a n , Ma l a t y a , Da r e nde , Di vr i k ve B e h i s n i y i al mas ı . 8 0 4 ( = 1 4 0 2 ) T e mü r l e s a v a ş . Yı l dı r ı mı n e s a r e t ve i nti harı . 805 ( = 1403 ) E m î r S ü l e y m a n m R u me l i n de y e r l e ş me s i v e Bi z a n s l a b a r ı ş i çi n k a r de ş l e r i F a t m a ve K a s ı m ı rehi n gönder mes i . 813 ( = 1410 ) E m î r S ü l e y m a n m ö l ü mü ve Mu s a Çel ebi ni n Rume l i n de t a h t a geç me s i . 8 1 6 ( = 1 4 1 3 ) Mu s a Çel ebi ni n i da mı ve B i r i nc i Me h me d i n t a h t a geçme s i . 8 1 6 ( = 1413 ) Ka r a ma n l ı l a r ı n B u r s a y a hüc u mu. § e h r i y a k ma s ı . Ot u z b i r gün k a l e k u ş a t m a s ı n d a n s o n r a a l a ma y ı p çeki l mes i . 824 ( = 14 21) B i r i nc i Me h me di n öl ümü, i ki nc i Mu r a d ı n t a h t a geçme s i . 825 ( = 142 2) U l u b a t K ö p r ü s ü b a ş ı n d a İ k i nc i Mu r a d l a Düz me M u s t a f a a r a s ı n d a k i k a r ş ı l a ş ma v e Düz me ni n k a ç ma s ı . 8 2 8 / 9 ( = 1 4 2 5 - 1 4 2 6 ) İpsi l i hi s a r ı nı n a l ı n ma s ı ve İ zmi r oğl u Cüne yd B e ğ l e oğl u K u r t H a ş a n ı n i damı .

âl2 142 8) 142 8) 142 9)

83 1 83 1 ( = 83 2 ( = 833 83 7 83 9 840 641 842 842 844 8844 6 84 7 85i

me s i ve O s m a n h t â b i i y e t i n e gi rmesi . İ k i nc i Mu r a d ı n Se l â n i ğ i a l mas ı . Ru me l i B e ğ l e r b e ğ i s i S i n a n B e ğ l e Vi di t ı S a n c a k B e ğ i S i n a n B e ğ t a r a f ı n da n {= G ö ğ e r c i n l i k t e Ma c a r l a r ı n bo zul mas ı . (: ^ 143 5) i k i nc i Mu r a d ı n K a r a m a n l ı l a r l a ç a r p ı ş m a s ı ve i ki t a r a f ı n el çi gön de r e r e k b a r ı ş y a pma s ı . ( = Î436) ,1437) ( { = 1438) ( = 143 8) (== 1440) ( = 14 42) E v r e n üz o ğ l u î s a Be ğ i n A r n a v u t l u k t a a k ı n c ı l a r ı y l a bi r l i kt e ş e h i t ol mas ı . 1442) ( = 1443) ( = 1447) 1430 ) 1 433)

8 5 2 ( = 1448) 1 855 ( = Î 4 5 1 ) 855 ( 16 m u h a r 857 ( - 14 5 3 ) 8 5 7 / 8 ( = 1 45 3858 ( ~ 1454) 145 6) 860 ( = 861 861 864 864 864 864 865 86 6 86 6 8 67 869 870 872 874 876 877 877 878 880 881 88 3 885

gör ünmes i . 1 457 ) 145 7) 1.460) Mo r a d a Mi s e vr i , L e v ü n d ü r e ve Yı l dı z ki nci Me h me d i n Semendi rej ^i al mas ı . 146 0) 1460) 1460 ) 146İ) 1462 ) 14 62) 1463 ) 1465) F 14 65) 1467) 1469 ) 14 7 1 ) 1 472) 1472) 147 3) 1475 ) 14 7 6 ) : 1478 ) 1480)

( —• (= (— (= (= .( = (= (= (= (= (= (= (= (= (= (= (= i= (= i~ (=

hi sarlarının

al ı nmas ı ,

Â ş ık p a ş a

o ğ lu n a g ö r e O s m a n l ı l a r m S o y K ü tü ğ ü N uh ,

Y â fe s M a ç in Ç in

D u r f n ış = K u r m ış = D u r t m ış Y a n te m ü r = = B a Y s n tu r = Y a tm u r = Y a n tu r K a r ! t iğ a = B a r iu 'a K a ra h u l= ^ K a ra c u l S ü le y ^ c ın ş a h K a r a I u O ğ l a n = K a r a !u A k !p r6 == K aralu O ğ!ak=İCu tIu O ğ!anı 'Am uda

K a ra c a i

K u r tu l m ı ş = K csr ta i m İŞ Ç ar B u ğ a = Ç u r Buğa [ M uğ )

Sevünc

(S e v in e y e r in e ) S

> V a r iy a n t

( Doğan) B a Y b u s = B a Y s u ğ = B a \s u s i

B aş B u ğ a

314

--------------------------------------------------------------------- —------------

Y a m a k = 'A k a K ız ıl B u ğ a K a m a r ı= K a n B aY Sub=B aY zub K a ra H an Tuzak A y K u t l u k = A Y k ıl T e li K a ra H a n O ğuz i

G ök

A lp

B asuk=^B asak T ok T e m ü r= B a k Tem ür S u ğ a r= S u n k a r B akı S u n k u r = S u ğ a r t ın K a Y t u n = K ı n t u r = K ın t u n T o ğ a r= D o ğ a n A y k u lu k ^ A y k u l u ğ

ÂşıkpaşaofliE

B a y ın tu r K ız ıl B u ğ a K a y a A l p = K a v A lp S ü le y n ıa n ş a h i

S u n k u r T e g in

Er D u n r ıl

G ün

G ündüz

O sm an

D oğdı

S a r u Y a tı(= = S a v c ı) ?

A lâ a d d in Paşa

O rh a n

Ay Doğdı

S ü le y m a n Paşa

Y ıld ır ım

B a y H o ca

M u ra d

B a y a z ıd

iI E r Dunrıl

A k D em ür

Y a 'k u b Ç e İe b

E m îr Süleyman

M ustafa Mehmed

İs a

Musa

K asım

m ?T m 7T

Ş - S n

F a tih M e h m e d

E rk e k

F atm a.

S Ö Z L Ü K Â şıkp aşaoğlun daki sözlerden açıklanm ası gerekenler aşağıda liste halinde v erilm iş tir. B u n lard an arap ça olan ların yan ın a ( a .), farsça olanların yan ın a (f.) işareti kon muş, kelim elere m etin deki ku llan ılışların a göre m ânâ verilm iştir. K a rşılığ ım b u la m adığım kelim eler sözlüğe alınm am ış, b u n lar oku yu cu ların araştırm aların a b ırak ıl m ıştır. A ra p ça v e y a farsça olup da şeklin i v e m ânâsını değiştiren, ahenk kaidesine u ya ra k T ü rk çeleşen sözlerin yan ın a ( a .), (f.) işaretleri konm am ıştır. A c â y ıb : Ç ok , fevk alâ d e. A d i ( a . ) : A d alet. ‘A d û ( a .) : D üşm an. A ğn am ak : B i r aşağı, b ir yu k a rı gezip do laşm ak. A ğru k : A ğ ırlık , eşya. A ğ u ; Z e h ir . A l: H ile. A l ( a . ) ; A ile , ocak, soy. ‘A le tta 'c il ( a . ) : Ç ab u cak , acele ile. A lım : A lacak. A lu k : A lın a c a k şey. ‘A lîm ( a . ) ; B ijici, her şeyi bilen. A l-i' S elçu k v an ; Â l-i Selçuğum , S elçuk ailesindenim . Â m en n â bih î v e saddaknâ bih î ( a . ) : Ona in an dık v e onu doğru bulduk. ‘A rsa-i ‘arasât ( a . ) : M ah şer m eydanı. Â sa n lık : K o la y lık . A ssı: F a y d a , kâr, kazanç. A v r a t; K a d ın , zevce. A y : E y , hitap edatı. ‘A y y â r (a.^ : Serseri. A y ru k : B aşka, diğer. A z ı k : E rza k, yiyecek , B a ğ ç a : B ah çe. B ala m a r: P alam ar, gem ileri k a ra y a bağlıy a n k alın halat. B a şa k d ü şm ek : B ask ın edip üzerine düş m ek. B a za r: P azar, p an ayır. a B ecin e — B ecen e: G izli, saklı. B ed b a h t ( f . ) : K ö tü , fena. B ed b a h tlık ( f . ) : K ö tü lü k , fen alık. B e d l ( a . ) : M a l verm e, cöm ertlik (A ra p ça da bu an lam d aki k elim e “ bezi,, ise de m etinde daim a “ bedl,, şeklinde geçm ek ted ir). B e rk ; Sağlam . B e y n es-selâteyn ( a .) : İ k i n am az arası, ik in d i v e akşam n am azları arası.

B ig i: G ib i. B ile ; B erab er, b irlikte, ile. B i l i ; B ilg i, m alûm at. B ilişm e k : T an ışm ak, B îte k e llü f ( a . ) : D üşünm eksizin. B iv e ch in m in e l-v ü cû h ( a . ) : H içb ir suretle, asla. B o lg a y : Ola. B ö rk ; T ü rk kalp ağı. B u la = B o la : Y en ge. B u la m a k : K irletm e k . B u n ca la yın : B u kadar, bunun gibi. B u s u : Pusu. B ü t ( f . ) ; P u t. B ü th ân e ( f .) : Pu th an e. Cim ri:. G ayn m em n u n Ç a ç : B u ğ d a y v e y a arpa tanesi yığın ı. Ç a lıc ı: Ç alg ıcı. Ç a p m a k : H ızla a t sürm ek. Ç aşu tlam ak : C asuslam ak. Ç e tr: Ç a d ır ( B u k elin ie “ Ç ad ır,, ın far^çalaşm ış şe k lid ir). Ç ığ ır: Ç ığ ın a çtığ ı yol. Ç ığn am ak : Ç iğnem ek. Ç ık a r m a lu ; Ç ık arılm a sı gereken. Ç ö k e l; B o zu k , kötü. Ç ön kelm ek; Ç en tilm ek. D a d : T a t. D âd ( f . ) ; A d a let, doğruluk. D a h i; D aha. D a n ık ; T an ık, şahit. D ap m a k ; T â b i olm ak. D a p u ; H u zur, ita at, in kıyâd . D a rb iu : Sert. D aşra; D ışarı. D a v ıla : T a v la , ahır. D a v u lb a z = D a v lu n b a z; D avu l. D a z : K e l, dazlak. D e p re n m ek : H a re k et etm ek. D ep ü n gü ; Ü zengi. D il: E sir. ,

D ın m ak : A ldırm ak, ehem m iyet verm ek. D izd a r: K a le kum andanı. D ire g ü m e n : T ercüm an. D o h ta tm a k : A raştırm ak, gözden geçir m ek, te ftiş etm ek. D on : E lbise. D o y : Z iy a fe t. D u rgu rm ak : K u rm a k , yapm ak. D u r u r a k : D urarak. D u ru şm a k; K a lk ışm ak , kalkınm ak. D u ş: H iza , karşı. D u v ıc a : B ir sın ıf asker. D ü len m ek = D ölen m ek; D ü zelm ek, y a tışm ak. D ü n le : G eceleyin . D ürm ek: T op lam ak. D ü ş: R ü ya. D ü şe lek : H isse, p a y, maaş, D ü y m ek : M u k te d ir olm ak, dayanm ak. E d ü k : Ç izm e. E f'â l ( a .) : İş. E ğ ird im : K u şa tm a , m uhasara. E ğ irtm ek : K u şa tm a k , m uhasara etm ek. E m m ü : D a y ı. E m re ; A ğa b ey . E n ü k = E n ik : K ö p e k yavru su . E p sem : Susan, sükûtî. E rte : Y a rın . E rzâ n î ( f . ) : M üstehak, lâ y ık . E sb a b ( a .) : H a zırlık , levazım . E slem ek : A ld ırış etm ek, k u la k asm ak, ehem m iyet verm ek. E v e r m e k : E vlen d irm ek. E y it m e k : Söylem ek, dem ek. F errâş ( a .) : H izm etçi. F ilö ri: Para. G a la b a : K a la b a lık , yığın ak. G a ltâ n ( f .) : T ekerm eker, yu varlan arak. G an î ( a . ) : Zengin. G a r a d : G arez, istek. G eç e: T a ra f, y ak a , yan. G a d â y î ( f . ) : D ilenci. G en : Geniş. G erü : Sonra, geri. G e y ü rm e k : G iyd irm ek. G ö çk ü n : Y ü k , göç eşyası. G ö k çek : G üzel. G ön der: K a rg ı, m ızrak. G ö n d ü rm e k : G önderm ek. G ön dü rm elü : G ön d erilecek olan, gönderil m esi gereken. G ussa ( a .) : T asa, K a y g ı, H an am : (B e n ) hanım . H a ra m ı: Ç ap u lcu , akıncı, baskıncı. H a ra m ilik : Ç ap u lcu lu k , akın cılık, baskın cılık. H a y ın : H ain

H e le k : H elak. H o d: D e = D a, dahi, kendi. H orende ( f . ) : A ile, ze vce v e çocuklar. Is: Sahip. Işık : Sünnî olm ıyan derviş. Iv ra n ı: B ir n ev i iy i çuha. İgen : A sla, daim a. İ ‘lâ l-i îm an ( a . ) : D in i asım a götürm ek, dini düzeltm ek. . İm d i: Ohalde. İrtelem ek : T a k ip etm ek, ardın a düşm ek. İste v re t: M ü ce vh erat (?). İstim âle t ( a . ) : G ön ül alm a. K a ç a n : N e zam an, v a k tâ k i.' K a k ım a k : Ö fkelen m ek, kızm ak, h id d et lenm ek. ■ K a la : K a le. K a llâ ş ( a . ) : B a ta k ç ı, h îlek â r (A rap çala şmış bir farşça k elim ed ir). K a m u : H ep , hepsi, bütün. K a n ca ru : N ereye. K a n d alığ ın : N erede olduğunu. K a n ı: H ani. K a ra n u : K a ra n lık . K a ra tıraş: S av aşta alınan p ara v e m ü cev h e ra t (?). K a r a v a ş : K ö le, cariye. K a ra v u l: Öncü, öncü karakol. K a n ş m u n ş: K arm akarışık. K a rv a m a k : K a v ra m a k , yakalam ak. K a t: Y a n , huzur. K a y u : K a y g ı, düşünce, endişe. K e n d e ( f . ) : K okm u ş. K eriz ( a . ) : H azine. K e y : Ç ok, çok iyi. K ığ ırm a k : Ç ağırm ak. K ığ ırtm a k : Ç ağırtm ak. K ırk u n : K ırgın . K orn alu: B ırakılm ası gereken. K u l: K u l, köle. K u lm a ş: A k ılsız, serseri, bayağı adam . K ü n c ( î . ) : K ıy ı bucak. L a k ım : Lâğım . L en ger ( f . ) : G em i dem izi. ' L o t: B ir n ev i yem ek. M ağb u n ( a .) : Aldanm ış. M â l-i am ânî ( a .) : C a n kurtan-nak için. düşm ana v eilen mal. M asâlih ( a . ) : İş. M a rta lu z: C asus, hain. M eym u n ( a . ) : Uğurlu. M e y y it ( a . ) : Ölü. M ü b ala ğa : Ç ok. M uh assar ( a . ) : K u şatılm ış. M u ra y ılık : M ü railik. M u ştu lam ak : M ü jd elem ek. M u ştu lu k : M ü jd e.

M u tta sıl ( a .) : B itişik . M ü cü ş: E ğ ri boyunlu ibrik, değerli ibrik. M ü fsid ( a . ) : B ozgun cu. M ü ft: B ed ava. M üh m el ( a . ) : Y a k ışık sız, kötü. M ü h m e llik : Suç. M ün âdî ( a .) : B ağıran . M ü r ü v v e t ( a . ) : E rlik , 3riğitlik. M üsm il ( a . ) : T em iz. M ü tem ek k in ( a . ) : Oturan. M ü v e cc a h ( a . ) : D oğru. N âgâh ( f . ) : B irden bire, ansızın. N ö k e r: M a iy e tte k i adam , hizm etkâr. O d; A teş. O ğu rlam ak: U ğrulam ak, çalm ak. - ■ O k u m ak = O k ım ak : Ç ağ ırm a k, d a ve t etm ek. O lıcak : Olunca. O run: Y e r, m ekân. Ö gd ü l: Y a rış m ü kâfatı. O ge t: İyi. Ö greb: A t sürüsü. Ö k ü ş : Ç ok. Ö zg e; B aşka. P a çan ak ; B acan ak. P a r a : P arça, pâre. P ıra n k ı: T op güllesi. ' R ü sv a y lık : R e zillik . Saçu : H ediye. S âh ib -k ıran ( a . ) : B ü y ü k hüküm dar. S a lâ ( a . ) ; C u m a n am azın a davet. Sanu: Zan, hayal. S â y e ( f . ) : G ölge, him aye. S e ğ ird im ; H ücum , akın. Sehel ( a . ) : A z. Serehor: B ir sın ıf asker. S ım ak : K ırm ak , yenm ek. S ırta k te k e le: B ir n evi elbise. Ş erir ( a .) : Y a ta k . S esm ek: A cı du ym ak, ızd ırap çekm ek. Sirarlem.ek: A tın b a cak sinirlerini kese rek çökertm ek. Sokm an : K a b a d a v ı, yiğit. Sokran m ak: M em n u n iyetsizlikle m ırıldan m ak. S ö n ü k : K em ik . Söyün d ürm ek; Söndürm ek, teskin etm ek. S u v arm ak : Sulam ak. S u ltân ı cen g; B ü y ü k savaş. S ü ci: Şarap.

Sürgün : İrsâlât, m al gönderm e. Ş ev k ü le : K ü lâh . Ş ölen: Z iy a fe t. T a r fe t ü l-‘ayn ( a . ) : G ö z yu m u p açın cay a k ad ar geçen zam an. T a n şla m a k : Y a ğ m a etm ek. T efah h u s ( a .) : in ce d e n in ceye araştırm a. T e lh ( f .) : A cı. U dlu: U tandıran. U ğru k : A ğırlık , eşya. U m u : İstek, um ulan şey. U şa tm ak : K ırm ak , u fa k p arçalara bölm ek. U tm ak : O yunda kazan m ak, yutm ak. Ü leşd ürm ek; Ü leştirm ek, p aylaştırm ak. Ü n : Ses. V a rta ( a . ) : F e lâk e t. V erm elü : V erilm esi gereken. Y a ğ ı; D üşm an. Y a h ş i: İy i, güzel. Y a lın c a k ; Ç ıp lak . Y a n a d ın ; Y and an . Y a n c u k : T orb a, a t yan ın a asılan torba. Y a p d u rm a k : Ö rttü rm ek, kap attırm ak. Y a p m a k ; Ö rtm ek, kapam ak. Y a ra k ; H azırlık. Y a ra m a z lık ; K ö tü lü k. Y a rm a k : P ara. Y a ra y ın c a : Y a ra y ın c a y a kadar. Y a sılm a k ; E ğrilm ek. Y a v la k ; F en a halde, çok. Y e g : İyi. Y e ğ re k ; D ah a iyi. Y e n ile ; A z önce, yeni. Y e r yerin ; Y e r yer. Y e y e ş i; Y iy e c e k şey. Y e y n e lm e k : H a fiflem ek . Y iğ it ; G enç. Y iğ it lik ; G en çlik. Y itü b d ü r ; K a y b o lu r, kayb olm aktad ır. Y o y ılm a k ; K ö k ü kazınm ak. Y ö re : C iv a r, etraf. Y u n d : A t. Y u n m a k ; Y ık a n m ak . Y ü rü tü m : H ücum . Y ü rü y iş = Y ü riy iş : H ücum . Z e v a d ( a .); Ö teberi. Z e v v a k ( a . ) ; Z e v k e düşkün. Z in degân î ( f . ) : Y a şa m a , yaşam a tarzı, ahpaplık.

DüzeltmGİer S a y fa 80

S a tır 37-38

93 102 107 109 115

2 36 36 44 32

119 120 123 125

29 5 35

127 134

139 167 168 188 193

20 25 30 20 41

196 198 jg g 201 204 212 216 225 232 235 236 240 246 252

II,

36 12 9 ı6 9 20 4 2 30 2 I

G ala ta d a I

D oğru Y a n lış V e p adişahtan b ü y ü k ihsana T arih in de, ihsan aldığın a dair b ir şe y söylem ediğin e göre bu n ail olm uştur. sefer um duğuna erem em iş ol duğu anlaşılıyor. C e 'b e r C a ‘ber yard e yerde T u rfe t T a r fe t İzin g iİzn igzüm m iras edecek nem üz v ir züm m iras (30 1) edecek nem üz kim m iras (30 1) edecek n e v a r k im kısm üz v a r kim kıssey seyr D âv u d D â v u d -ı (412) (421) S a y fa kenarında, satır gösteren 5 rakkam ı b ir sa tır aşağıya alınacak. H isaza H is a r a , S a y fa kenarında, sa tır göstere n 15 v e 20 ra k k am lan b irer satır aşa ğıya alınacak. döşelegi düşelegi S akran u Sokranu ddei dedi âşıka Â şık a inci sa tır k alkacak. Y e rin e : C e v a b : R u m M eh m ed P aşadu r kim sonra anı padişah it gibi boğdurdı, 127 n 127 nci A daya ad aya adada A d ad a seferde sfeerde B a k ır K ü resin den b a kır küresinden başunuza beşuzıuza dişeler desler Y ö lü k Y ü lü k köfteh o r göfteh or D ursun dursun M eh em m ed-i M eh em m ed-ı S ağ sütunun ik in ci sa tın , sol sütunun ik in ci satırının devam ı olacaktır. G aladada E n gü riye E n gü rü ye

U.I

K a ra m a n lı

Nişancı M ehm ed Pasa

O sm a n lı Sultanları

Türkçeye çeviren KonyalI İbrahim H akkı

Çıkaran T Ü R K İY E Y A Y IN E V İ İSTA N BU L .

0nsöz: A ra p ça d a n dilim ize çevird iğim b u eser, O sm an lı su ltan ların ın ilk tarih lerin d e n birisi, belk i de, m evztıu nu y a ln ız O sm an lIlara h asrettiğ i için, birin cisidir. Y u r t t a k i b ü tü n kü tü p an elerin İlm î b ir şekilde ta sîıifi y a p ılm a d ığ ı v e ik in ci cihan s a v a ş ı d o la y ıs ıy la Ista n b u ld a k i değerli yazm a la rd a n b a zıla rı ih tiy a te n y u rd u n iç ta ra fla rın a k a ld ırıld ığ ı için biz tercüm em ize A y a s o fy a m üzesin in için d ek i B irin ci S u lta n M a h m u d K ü tü p an esin d e, 3204 n u m arad a k a y ıtlı b u lu n an n ü sh a yı tem el y a p tık . E serin Istan bu ld a, S ü le y m an iy e K ü tü p an esin d e, Â şir E fen d i k ita p la rı arasın d a 234 n u m arad a k a y ıtlı ik in ci b ir n ü sh ası d a h a vard ır. A y a s o fy a n üshasın ın birin ci bölüm ün de S e lçu k lu la rın A n a d o lu y a gelm ele rinden ve O sm an lı d evletin in ku ru cu su O sm an G azin in aile zincirinden b a şlıy a r a k F a tih S u lta n M ehm edin ta h ta o tu rm asın a k a d a r gelip geçen O sm an lı s u lta n la rın ın haltercüm elerinden, zam a n la rın d a k i fetihlerden v e b a şk a o la y la rd a n k ı s a c a bahsetm iştir. M ehm ed P a ş a , k itab ın ın ik i bö lüm ün de de hiçbir k a y n a k gösterm iyor. F a tih çağın ın , b ilh a ssa Istan b u lu n fethinden sonraki o la y la rın ın içinde b izzat y a şa d ığ ı için b u hu su sta kendisinden d a h a selâ h iy etli bir k a y n a k düşünülem ez. M ehm ed P a ş a , kendisinden dah a önce y a z ıla n ve bize k a d a r gelen Iskendern âm eyi, B e h ce tü tte vâ rih i v e D ü stu rn â m e y i görm üş, b u n lard an fay d a lan m ıştır. M eh m ed P a ş a n ın k o ru y u cu su o lan Sa d ıra za m M a h m u d P a ş a a yn ı zam an d a Ş u k ru lla h ın ve D ü stu rn âm e sah ib i E n v e rî’nin de k o ru y u cu su idi. B u n la r d a ta T İ h l e r i n i M a h m u d P a ş a y a s u n m u ş l a r d ı . M a h m u d P a şa n ın m ü şa v iri duru m u n d a b u lu n a n K o n y a lı P a şa n ın bun ların k ita p la rın ı görm esi k a d a r ta b ii b ir şey o la m a z. İsken dern âm eyi de oku m u ş o lm ası ço k m uhtem eldir. M ehm ed P a şa n ın bu üç k ita p ta n b a şk a birço k k a y n a k la rd a n fa y d a la n d ığ ı m u h a k k a k tır. F a k a t bu k a y n a k la r bugün e k a d a r keşfedilm iş değildir. B e lk i de b u n lar b ü y ü k yan g ın la rd a y a n ıp gitm iştir. M eh m ed P a şa n ın b u üç k a y n a k ta n b a şk a kita p la rd a n fa y d a la n d ığ ın ı gö ste re n d eliller vard ır. M eselâ : 1 — O sm an ın E rtu ğru ld an önceki a ta la rı h a k k ın d a M eh m ed P a şa n ın verd iği b ilgi diğer üç k a y n a k ta k i b ilg iy e hiç benzem em ektedir. 2 — E rtu ğ ru l G azin in bir fa k ih in evinde K u r a n a k a rşı gösterdiği sa y g ı h i k â y e s i B e h cetü ttevâ rîh te yo ktu r. 3 — O sm an G azin in ölüm y ılı Ş ü k ru lla h ta 710, M eh m ed P a ş a d a 720 dir. 4 — O rhan G azin in ö lü m ü Ş ü k ru lla h ta 751, M ehm ed P a ş a d a 761 yılın d ad ır. 5 — B irin ci M u rad ın ö lü m ü Ş ü k ru lla h ta 790, M ehm ed P a ş a d a 791 yılın d ad ır. 6 — F a tih in ta h ta çıkışın a k a d a r Ş ü k ru lla h a n ca k 11 o la y ın y ılların ı, M e h m e d P a ş a ise 30 o la y ın y ılla rın ı ra k k a m la n d ın y o r. A h m ed î’nin İskendernâm esind e ise hiçbir o la y ın tarih i zikred ilm iyo r. B u n d a n çık a n sonuç şudu r : B u d ö rt tarih çi O sm an lılarm ilk ça ğla rın a ve so y k ü tü k le rin e a it birço k k a y n a k la rd a n fay d a lan m ışlard ır. F a k a t M ehm ed P a ş a , b ir ta rih çi o la ra k ö teki üçünden üstündür.

O sm an o ğ u lla n m n s a ra y d a d eğerli e şy a v e p ara hâzinesinin ( = H a zîn e-i H iim â y û n ’u n ) yan ın d a b ir de “ D efterh ân e H âzin esi „ va rd ı. B u ra d a kanunnâm elerler her 25 5nlda tek ra rla n m a sı m ecbu rî o lan “ İl Y a z ıc ı D e fte rle ri „ v e değerli v e s i k a la r sa k lı bulun urdu. B u hâzinelerin a n a h tarları sad ıra za m lard a b u lu n d u ğu n d an M eh m ed P a ş a d a sad ıra za m lığı sırasında b u rad a k i v e sik a la rd a n p ek â lâ is tifa d e etm iş o labilir. M eh m ed P a ş a , k ita b ın ın ik in ci b ö lü m ü n ü F a tih in ta h ta o tu rm asın d an b a ş lıy a r a k h icrî 885 y ılm a k a d a r û la n o la y la ra tah sis etm iştir. F a tih in ölümünden*, v e kend isin in şehid edilm esinden b ir y ıl öncesine k a d a r olan fetihler, in şâ ve im a rla r v e b a şk a o la y la r b u bölüm de y e r alm ıştır. K ita b ın sonuna k o y d u ğ u m u z ta k v im i cetvelden de a n la şıla ca ğı gib i M eh m ed P a ş a b u bölüm de tam 28 m üh im o la y ı y ılla r ıy la verm iştir. M eh m ed P a ş a bu m ü d d et içinde d iv a n k â tip liğ i, n işa n cılık v e sadırazam lık^' y a p tığ ı için o la y la rı y a k ın d a n ve iç y ü z le riy le tan ıdı. B ü y ü k d evlet işlerinin iç in de v e başm d a bulun m ası, b aşk ala rın ın bilm esin e İm kân o lm ıy an birçok şey le ri ona öğretti. B u n d a n d o la y ı k ita b ın a a ksettird iğ i şeylerin h a k ik a ta tam uygun: te lâ k k i edilm esi lâzım dır. O nu n b u k ısa v e v e ciz kitab ı, kendi ça ğın d ak i o la y la rın a y a r taşıdır. K e n disinin b ir “ ka rn „ d iy e va sıfla n d ırd ığ ı 30 y ıllık zam an ın tarihlerin de tereddüdedüşünce bu m ihen k taşın a b a şv u rm a k lâzım dır. B u k ü çü k k ita p la b ü y ü k yanlış-la n d ü zeltm ek k ab ild ir. M eh m ed P a ş a b ü y ü k p a rla k fetihleri, m uhteşem y a p ıla n ebced h esab ıyla ı tesb it eden 10 m an zu m ta rih sö ylem iştir. B u m anzum p a rça la r A ra p e d eb iy a tı için birer güzel örn ek o la ra k verileb ilir. T arih le ri ebced h e sab ıy la m anzum olarakr gösterilen o la y la r v e im a rla r şu n lard ır r 1 ^ B o ğa zk esen ( = R u m e li) h isarın ın y a p ılm a sı : 856. 2 — A rn a v u tlu ğ u n feth i : 871. 3 — K o n y a feth ed ild ikten sonra A lâ a d d in T ep esin i saran iç kalenin- (E h m e — d e k ) y a p ılm a sı : 872. 4 — Ista n b u ld a k i y en i kasrın ( = T o p k a p ı saray ın ın ) y a p ılm a sı : 873. 5 — A ğrıb o z k alesin in feth i : 874. 6 — U zu n H a şan a k arşı a çılan s a v a ş ın zaferle sona erm esi : 877. 7 — Şehzade S u lta n M u sta fa n ın ö lü m ü : 878. 8 — Ş a rk î K a ra h is a rm feth i : 878. 9 — Y e n i S a ra y ı saran sûrun y a p ılm a s ı : 883. 10 — İs ta b l-ı Â m ire ’n in y a p ılm a s ı : 883. K ita b ın ik in ci bölüm ün de b a şk a tarih lerin hiçbirinde ra sla n m ıy a n d e ğ e rli m a lû m a t v a rd ır. M eselâ : F a tih in 884 ( = 1479) y ılın d a Ista n b u ld a k a la r a k G ü rcista n ta ra fın a a s k e r gönderdiği ve b u ra d a k i “ T o ru l,, k a lesi ile “ M a za h ilit,, v ilâ y e tin i tam am en feth et tiğ i haberi şim d iye k a d a r gördüğüm üz tarih lerin h içbirisin de yo k tu r. G ü rcü d il kaid esin e göre M a z a h ilit has adım n sonuna eklenen “ it„ k a ld ırılın ca k a la n “ M a zahil,, in ü çü n cü harfin i, G ü rcü lerin , dillerin in u cu ndan sö y led ik leri v e bu h a r f A ra p elifbesin de b u lu n m a d ığı için M eh m ed P a ş a bu h a rfi “ „ ( = S ) ile y a z m ıştır. T ü rk le r bu n u “ M a çah el,, şeklinde sö y lü y o rla r. B u ad bu gü n Ç o ru h iliniıu b ir ilçesinde v e Ç oruh ırm ağın ın k ıy ısın d a k i b ir k ö y d e h â lâ ya şa m a k ta d ır. M a -

ca h e l eski O sm an h İdarî teşk ilâ tın d a “ Ç ıld ır = A h ısh a,, eyaletin e b a ğ lı b ir s a n ca k m erkezi idi. H icrî 1046 ( = 1636) y ılm d a sad ırazam K e m an k e ş M u s ta fa P a ş a ta ra fın d a n p a d iş a h a su n u lan lâ y ih a d a v e eski co ğ ra fy a kita p la rın d a b u ad hep M a ca h e l şek lin d e geçm ektedir. M eh m ed P a ş a n ın verd iği b u m a lû m a tta n ö ğren iyoru z k i F a tih zam an ın da O sm an h o rd u ları şim d ik i B a tu m ’un y an ın a k a d a r o la n to p ra k p arçala rın ı O sm a n lı sın ırla n içine alm ışlardı. B u h u su sta aşağıd a m etn in n o tla rın d a d a h a geniş b ilg i verd ik. M eh m ed P a ş a , F a tih zam a n ın d a 884 ( = 1479) y ılın d a Ç erk ezistan to p r a k la rın d an K u b a n v ilâ y e tin in de feth ed ild iğin i sö y lü y o r. B a z ı tarih ler F a tih z a m a n ında Ç erk ezistan to p rak ların d a n A n a p a ’nın feth ed ild iğin i sö y lü y o rlard ı. F a k a t JKuban’ın feth in i bize M eh m ed P a ş a öğretm ektedir. Ş im d iy e k a d a r d o ğu lu v e b a s ılı h içb ir ta rih çi b u n d a n bahsetm em iştir. M eh m ed P a şa n ın verd iği haberlerden, b a şk a tarihlerde b u lu n m ıy a n birisi de 877 ( = 1472) y ılın d a O tlu k B e lin d e F a t ih ’in U zu n H a s a n ’la y a p tığ ı s a v a ş ta y a k a la n a n esirler arasın d a bu lu n an ve T em ü rü n to ru n ların d an o lan E m îr M e h m ed B â k ır ’ın İsta n b u l’d a ölm esidir. B a z ı tarih ler bu s a v a ş ta y a k a la n a n b irço k esirin İsta n b u l’a getirildiklerin i, sonra b u n ların kend ilerin i sa tın a la r a k serbest İD irakıldıklanm y a za rla r. F a k a t E m îr M eh m ed B â k ır ’ın Ista n b u ld a öld ü ğü n ü h iç“birisi söylem ez. . M eh m ed P a şa n ın T o ru l feth i m ü n aseb etiyle ve rd iği m a lû m a t H eşt B e h işt ^ b i tarih lerin T o n il h âk im in in sefer esnasm da U zu n H a s a n ’a sığm dığı h akk ın d a ve rd ik leri haberin düzeltilm eğe m u h ta ç o ld u ğ u n u gösterm ektedir. Ç ü n k ü U zım H a ş a n bu fetihten ik i y ıl önce ölm ü ştü . H a şan B e y R u m lu d a M eh m ed P a şan m -verdiği doğru haberi tarih in e geçirm iştir.

M e h m e d P a ş a n ın T a r ih in d e n F a y d a la n a n la r : M eh m ed P a ş a tarih in i ta m a m la d ık ta n v e F a tih e su n d u k ta n b ir y ıl k a d a r so n ra şeh it edildiği v e bun dan sonra d a y a p ıla n cin a y e ti h a k lı gösterm ek m a k s a d ıy la b a şta Â şık p a şa o ğ lu o ld u ğ u halde a leyh in d e geniş p ro p ag an d a ya girişil'd iği için p aşan m k ita b ı fa z la istin sa h edilm em iş v e dah a geniş m u h ite y a y îlm a im k â n ın ı bu la m a m ıştır. B u d a şim d iye k a d a r kü tü pan elerim izde a n ca k ik i n ü s hasın ın m eyd an a çık m a s ıy la sab ittir. E ğ e r M eh m ed P a şa n ın ta rih i fa z la c a y a y ılm ış o lsa y d ı kendisinden so n ara y a z ıla n O sm an lı tarih lerin de görülen y a n lış lık la r ın b irçoğu olm azdı. E d irn eli R u h î v e K e m a lp a şa o ğ lu gib i b azı eski tarih çilerin M ehm ed p aşam n Tdtabını gö rd ü kleri an la şılm ak ta d ır. M ü n eccim başın ın ( ı ) n ak le ttiğ i şu sözler R û h î’nin, M eh m ed P a şa n m k it a bını gö rdüğün ü isp a t eder : “ ... v e R û h î-i m ü verrih târihin de b ir rivâyet'-i g a y r-ı m eşhûre de irâd eder Td : K a y ı H a n lı k a b ilesi M o ğ o l hu cu m u n d an n â şî H o rasa n ’d an d iy â r -ı R û m a aıaklettik lerin d e A n k a ra ku rbü n d e K a ra c a D a ğ d a sak in o lu b o l v a k it h â k im ( t ) Sahâyiî ül-Ahbâr, II I, 370.

leri

Jt* Alp nâm kimse idi. Ba'dehû ( ı ) nâm mahalle irtihâl edüb J t ’ Alp anda vefât ve yerine oğlu ( 2) Alp kabileye hâkim oldu, Ba'dehû ol dahi ■!)> J' aâm mahalde fevt ve yerine oğlu Gök Alp hâkim oldu. O’ dahi ( 3) nâm mahalde fevt ve yerine oğlu Gündüz Alp kaim oldu. Ve ibtidâ küffâr üzerine gazaya bu şurû‘ etmişdür. B a'd e zamânin Söğüt kurbünde Saray ( 4) nâm mahalde fevt ve yerine Ertuğrul Gazi kaim olub küffâr ile cihâda meşgul oldu. B u takdirce müşarünileyhin nesebi bu vech üzre olur ki E r tuğrul bin Gündüz Alp bin Alp bin Alp......„ Kem al-Paşaoğlu da Mehmed Paşanm tarihini görmüş ve kitabm a “Onlar ki târîh-i Â l-i Osmanı lisân-ı arabîde tahrîr ve ecdâd-i emcadlarmın silsilesini bir veçhile dahi takdir etmişlerdür „ başlangıcı ile genişleterek almıştır. Yenilerden H ayrullah Efendi de Mehmed Paşanm kitabm ı görmüş ve bun dan hayli iktibaslar yapmıştır. H ayrullah efendi Osman G azi’nin şeceresini verir ken diyor ki : “L isân -ı arabî üzre yazılan Tevârih-i Â l-i Osmanm birinde ecdâd-ı Â l-i O smandan evvelâ M em âlik-i Rûm a gelüb Ankara civarında K araca Dağ kenârında iki bin beş yüz nüfûs ile konan ( 5) Alpdır ki 24 üncü atada Oğuz Hana mutevâsıldır. Velhâsıl Alp mevcudı muayyeni bulunan göçebelerle hicretin. 656 senesinde havâli-i mezkûreye kondukdan sonra az vakitler mürûrunda irtihâl edüb yerine oğlu Alp reîs-i kabile oldu ise de ömrü vefâ etmeyüb fevt olunca K ara Ö jöik nâm mahalle defnolunub ba'dehû riyâset-i mezkûre G ö k Alpa intikal eyleyüb o dahi müddet-i kalîlede fevt olarai ( 6) denilen. mahalde mezara bırakılıb ba'dehû riyâspt oğlu G ü ndi« Alp’a nakleylecKkde m ü şarünileyh dahi etrafında bulunan m uhâlifîn ile ceng ve cidâl ederek Kızıl S aray nâm mahalde rahm et-i R ahm âna vâsıl olub, m akam -ı riyâsete ferzend-i celîli E r tuğrul Gazi sergerde-i kabâil olarak.... ( 7).,, H ayrullah Efendi bundan sonra Osman Gazinin şeceresi hakkında verilen çeşitli haberleri telif etmeğe çalışırken de Mehmed P aşay ı Şam taraflarından b ir Arap sanmıştır. B u zannını da şu satırlarla belirtm iştir : “A rabca yazılan Â l-i Osman târihinde beyân etdikleri Gündüz Alp B erriyetüş-şâm ’da tavattun eden zât olub tâ n h -i mezkûru kaleme alan aât dahi havâii-i: mezkûre ahalisinden olduğundan.... ( 8) „ R û h î’nin ve K em al-Paşaoğlunun bu arapça tarihin müellifini tanım adıkları ( ı ) B u C a’ber olacak. Beşir Çelebinin “ T evârih-i Â l-i Osrnan,, ında (S. 6) “ H a y ber„ seklindedir. (а) Mehmed Paşanın şeklinde verdiği adı Rûhî v e yahut müstensihler burada we beş satır aşağıda da gibi okumak suretiyle bocalıyorlar. (3) B u “ Şarabhâne,, dir. K opya ve yahut tertip hatası vardır. (4) Mehmed Paşada bu ad “ K ızıl Saray,, şeklindedir. “ Öyük,, de “ Kara Öyüfc„ şeklindedir. Filhakika Bilecik ilinin Söğüt ilçesine bağlı bir “ K ızıl saray,, köyü vardır(5} Hayrullah Efendi “ p „ ile yazmıştır. (б) Ruhî de böyle yazmıştır. (7) H ayrullah Efendi tarihi, ı, g. (8) Hayrullah Efendi tarihi, I, lo - ı ı .

an la şılm ak ta d ır. E ğe r ta n ısa la rd ı onu d a h a eh em m iyetle in celerler v e kendilerinin k u v v e tli k a y n a k la rı b aşm a alırlardı. M eh m ed P a şa n ın ; adım k ita b ın o rta ların d a bir tarih kita b esi m ü n asebetiyle verm iş o lm ası onları şaşırtm ıştır. B u g ü n ü n tarihçilerin den M ü k rim in H a lil Y in an cın , m ü e llifi ta n ıy a m a m a sı v e onu n haltercüm esin e ra slıy am a d ığm ı söylem esi, eskilere biraz h a k verdirse y e rid ir ( ı ) . H a y ru lla h E fen d id en sonra m üâsır tarihçilerim izden , T a r ih -i O sm an î E n c ü m eni ta ra fın d a n 1335 te y a y ın la n a n “ O sm an lı T a rih i,, nin m üelliflerin den M e h m ed A rif B a ğ bu k ita b ı görm üş ve in celem iştir (2 ). B u za t da m ü e llifin adım tesbit edem em işe benziyor. N ecib Â sim B eğle o r ta k la m a n eşrettikleri tarih te M ehm ed P a şan ın kita b ın d a n şö y le bahsederler : “ O sm an G azin in âbâ ve ecdadı h a k k ın d a diğer bir riv a y e te d a h i tesa d ü f o lu n m ak tad ır. B u riv a y e te göre E rtu ğ ru l’un pederi .G ündüz A lp bin G ö k A lp tır. A ra p ça “ "‘c' ,, de den ilm iştir k i O sm an B e ğ ’in ecdâdından evvelâ M e m â lik -i R û m ’a gelen v e nesli y irm i dördüncü (3 ) a ta d a O ğuz H a n a m üntehi olan —i ^ dır. B u ad am aşireti ile hicretin 656 senesi A n k a ra civ arın d a K a ra c a d a ğ ken arın da ko n u p ba'd eh û m a h a ll-i âh ara göçerek o rad a irtih â l etti. Y e rin e o ğlu J V " A lp reîs-i k a b ile oldu. O d a fe v t olun ca K a r a y ü k (4) nâm m ah alle defn o lu n u p riy â se t o ğlu G ö k A lp ’a in tik a l etti. O dah i v e fa t ederek Ş a rabhân e denilen m a h a lle defn olun du. B a 'd e h û riy â se t oğlu G ü n d ü z A lp ’a n ak ley led ik d e e trafın d a o lan H ıristiy a n la r ile ceng v e cid ale b a şlıy a ra k K ız ıl S a ra y nâm m ah ald e rah m et-i R ahrtıâna v â s ıl o lu p m a k a m -ı riyasete oğlu E rtu ğ ru l G azi geçdi,, (5 ).

D ilim iz e Ç e v ir d iğ im iz N u s h a n m T a v s ifi: B irin ci S u lta n M a h m u d kü tü p an esin d eki n üsha şeker rengi m ühreli, ip ek k â ğ ıt üzerine o ld u k ça güzel b ir tâ lik k ırm a sıy la yazılm ıştır. M ü te h a ssısların te ş hisine göre m ürekkebine fa z la c a ra stık k o n u ld u ğ u için k â ğ ıt em m iş v e ark a t a ra fla rın a kü sm ü ştü r. K ita p 26 y a p ra k tır. B a şta n birin ci y ap rağ ın ik i, ik in ci y a p rağın b ir ta ra fı, sonundafi da ik i y a p ra k boştur. K ita b ın eb’adı 12,8 X 17,9, y ş z ı eb 'ad ı ise 8,6 X 12,4 san tim dir. H er s a y fa d a 15 sa tır ve her satırd a o rta lam a 10 kelim e vard ır. K ita b ın üstüne m eşinden m ik la b h b ir c ilt yap ılm ıştır. K ita b ın b irin ci yap rağ ın ın üstün e tâ lik y a z ı ile ( ı ) M ü k rim in H a lil, M illî tarih im ize dair eski b ir v esik a ( T ü rk T arih E n cüm en i M ecm uası, N u. 2 ( 7 9 ), on dördiincü sene, ı m art 1340," sa y fa 85). (a )

Ü stad ım kıyırietli ta rih çi A hm ed

T e v h id B e ğ m erhum dan

du yduğum a göre

A r if B e ğ bu k ita b ı n eşredilm ek ü zre d ilim ize çevirm işti. Ö lüm ünden sonra E n cüm en r dek i m asasının gözünden d iğer bazı v esik ala rla berab er alınm ıştır. F erid u n B e ğ m ün şeatın a a it n otlar da y o k olan bu v e s ik ^ a r arasında iıniş. (3 ) A slın d a “ 21 in ci „ dir. Ç u n d a y a b ir tercüm e v e yah u t te rtip yan lışı vard ır.

(4) B u ra d a K a ra y ü k (

) şeklindedir.

(5 ) N e c ib Â sim - M eh m ed Â rif, O sm anlı T arih i, 551-552.

zılm ıştır. B u bize eserin su ltan la rın tarih i h a k k ın d a ara p ça y azılm ış, her s a y f a sın d a 15 sa tır bu lu n d u ğu n u gösterm ektedir. İk in ci y a p ra ğ ın y u k a n ta ra fın a b a şk a bir t â lik ile ik i satır halin d e ş u n la j y a z ılm ış tır :

(2 )

J'ı>*

1>,I ö'^

ıjlk l-

B u s a tırla r bize eserin ik i bö lü m o ld u ğ u n u gösterm ektedir. B irin ci bölüm de O sm an lI su ltan la rın ın tarih leri, ik in ci bölüm de S u lta n M u ra d o ğlu İk in ci S u lta n M eh m ed ’in ta rih i verilm iştir. F ilh a k ik a eser ik i bö lü m halindedir. B irin ci bö lü m 3 ü n cü y a p ra k ta n 11 inci y a p r a ğ a k a d a r 15 s a y fa d ır. İk in ci b ö lü m de 11 in ci y a p r a k ta n 22 n ci y a p ra ğ a k a d a r 23 s a y fa y ı işga l etm ektedir. E serin y a z ılı kısm ı 38 s a y fa d ır. H er ik i bö lü m de besm ele ile b a şla m a k tad ır. E serin h içb ir yerin d e ad ı y o k tu r. Y a ln ız b irin ci b ö lü m ü n başın da m ü ellif' J liiri |-'X lifS „ dediği için biz bu n u “ O sm an lı S u lta n la rı T a rih i „ şeklinde a d lan d ırm ay ı u y g u n gördük. İk in ci kısm a d a “ F a tih S u lta n M eh m ed ta rih i „ denebilir.

K it a p

İ k in c i B a y a z ıd ın K ü tU p a n e s in d e n Ç ık m ış tır :

K ita p 1153 ( = 1 7 4 0 ) y ılın d a ( ı ) B rin ci S u lta n M a h m u d ta ra fın d a n A y a s o fy a M a b ed in in b a tı bitişiğind e y a p tırıla n k ü tü p a n e için T o p k a p ı S a ra y ın d a n çık a rıla n k ita p la rla beraber b u ra y a getirilm iş v e u m u m u n fa y d a la n m a sın a k o n u lm u ştu r. İk in ci y a p ra ğ ın üstün de S u lta n M a h m u d ’un v a k fe ttiğ i b ü tü n k ita p la n n k i gibi H arem eyn e v k a fı m ü fe ttişi A h m ed Ş e y h Zâdenin el y a z ıs ıy la S u lta n M a h m u d ta ra fın d a n v a k fe d ild iğ in i gösteren şu beş sa tır vardır.

U i t t i S j

(jlâ-

— 3

ji-'

.“-îi)!

■ — 4 -

B u satırların altın d a A h m ed Ş e y h zâdenin “ v-''; j „ şek lin d eki m ührü, so lu n d a d a d îv â n î h a ttı ile im zası va rd ır. S a y fa n ın son ların a doğru d a v â k ıfın ; a lt k ısm ın d a tu ğrası b u lu n a n şu m ü h rü b a sılm ıştır ;

S a y fa n ın sol köşesin de İk in ci B a y a z ıd ’ın “ B a y a z ıd bin M u h am m ed el-m u za ffe r d âim â,, tu ğrasın ı ta ş ıy a n b e yzî bir m üh rü basılm ıştır. B u m üh ür k ita b ın son s a y fa sm m a lt ta ra fın a d a ters o la r a k basılm ıştır. ( ı ) Kütüpanenin kapısının içine kazılan 14 mısralık kitabenin tarih beyti şudur fU V li

C.1Î

B u m ü h ü rler m ektedir.

k ita b ın İk in ci

B a y a z ıd ’ın ku tü pan esind en

çıktığ ın ı gö ster

K it a p t a H iç Y a n lış Y o k : K ita p ço k iy i arap ça bilen b irisi ta ra fın d a n b ü y ü k bir d ik k a t ve titizlik le Tcopya edilm iştir. B ir ik i n o k ta v e h a rf zuhulü nden b a şk a denebilir ki k ita p 'ia tek b ir dil, im lâ v e k o p y a y a n lışı y o k tu r. E ğe r k ita b ın b irk aç yerinde kelim e iz a hını ta ş ıy a n kenar y a z ıla rıy la , 30 u n cu s a y fa d a m ü e llifin adınm scn u n a “ P a şa,, ilâ v e s i o lm a sa y d ı hiç teredd ütsü z m ü ellifin el yazısı olduğun a hü km edecektik. B u n ü sh a n ın m ü e llif ta ra fın d a n bir h a tta ta y a z d ırıla ra k gözden geçirild ik ten sonra F a t ih S u lta n M eh m ed ’e tak d im edilm iş o lm ası ço k m uhtem eldir. K ita p k o p y a edilirken u n u tu la n bazı kelim eler a yn ı k a lem le ve a yn ı m ürek'keble s a y fa la rın kenarın a y azılm ıştır. B u tash ih leri v e ilâv ele ri b u ra y a sıralıyo ru m ; S a tır Y a p ra k İlâ v e ler I B 3 4

7 B 8 A

C.*l; ( 3 )

14 12

e (4) UL

12 B 15 A

“

C'. 12)

17 B 19 A 19 A ■ “

ji., (i) i î j .A j'l j

5 A 6 B

ıj-^ O jj'

oaU

K o p y a cı, k ita b ın k en a rla rın a 6 n cı y ap rağ ın A yü zü n ü n 15 inci satınndaİKİ „ kelim esin i “ le, g u n cu yap rağ ın B yü zü n ü n 8 in ci satırın d a ki kelim esin i “

£ j-“

din ci satırın d a k i “ te r k ib in i" şekillerin de izah etm iştir.

„ ve 10 u n cu y ap rağ ın B yü zü n ü n y e j

ı'i» ,

N iş a n c ı P aşa Y ir m in c i A s ır B ilg in le r i G ib i D ü ş ü n ü y o r: K ita b ın m ü e llifi b ü y ü k m ün şi ve b ilgin M eh m ed P a ş a b irin ci b ö lü m ü n ı inci ve 2 nci sa y fa la rın d a k i J ’ v e has adların ın olr,;nm alarında tereddüde ( ı ) B u k elim e S ü leym an Paşan ın R u m e li’y e geçtiği an latılırken ka llan jlan “ K a le ,lerin bazısını feth e tti,, anlam ın a “

‘ lU l'

,, yerin e k u llan ılm ıştır k i “ bir

kale a d ı„ m ânâsınadır. (2 ) B u k elim eler “ E m îr T em ür,, den sonra ilâ v e edilm iştir. (3) B u k elim e “ tü kend i,, anlam ına “ „ y erin e ku llan ılm ak üzre konulm uşTtur. (4) B u k elim e “

ısj^

kelim esin in önüne ilâ v e edilecektir.

d ü ştü ğü için b ir yirm in ci asır bilgin inin gösterrebileceği b ü y ü k bir d ira y et ve ih tiy a tla bu ad ların ik in ci harflerin i n ok talam am ış, doğru o ku n m a ların ı gelecekteki bilgin lerin salâh iyetlerin e bırakm ıştır. M ü e llifin gösterdiği b u ih tiy a ta v e cid d iliğe rağm en P ro fesö r M ü k rim in H a lil Y in an ç, O sm an G a zin in ik i dedesinin a d la n o la n bu kelim elerin ikinci- h arflerin i n o k ta la m a y a v e “ K a b a k A l p , ,, “ S a rk ık A lp ,, gib i o k u m a y a cesaret etm iş, fa k a t b u n ları n için b ö yle o ku d u ğu n u izah a lü zu m görm em iştir. “ ,, kelim esin in o rtasın d aki h a rf v v j >> h a rflerin in n o k tala rın ı a la ra k üç çeşit hareke ile ı8 tü rlü o ku n ab ilir. B e lk i de m ü ellifin ken disine k a y n a k y a p tığ ı k ita p ta da bu h a rf n oktasızdı. F a k a t bilgin m ü e llif y a n lış y a p m a m a k için bu ih tiy a tı gösterm iş, h a lb u k i dah a sonra gelen m ü stensihler v e m üstensihlerin yazd ığı n ü sh aları k a y n a k edinenler p ervasız b ir ta sa rru f göstere rek şah sî o k u y u şla rın ı m u tla k h a k ik atm iş gibi ileri sürm üşlerdir. O ğu z b o y la rı ve eski T ü r k isim leri h a k k ın d a k i b u g ü n lü k m e vcu t bilgilere göre bu ad an cak “K ın ık ,, vej'^a “ K a y ıjî,, şekillerinde o kun abilir. K ın ık b o y u S e lçu k lu la rın m ensup o ld u ğ u ko yd u r. B u n d a n d o la y ı bu ih tim a l v â r it değildir. F a k a t O sm a n lıla n n “ K a y ı,, b o yu n d an o ld u k la rı h a k k ın d a k i eski gelenekler v e bu g ü n kü araştırm aların . ve rd iği so n u çlar düşü nülü rse bu ism in “ K a y ık ,, o lm ası ço k m uhtem eldir. “ K a y ı ğ ,,, “ K a y ık ,, v e y a “ K a y ı,, şeklinde y a z ıla n ve o k u n a n bu kelim en in eski şeklin in s o n unda “ ğ „ v e y a “ k „ va rd ı. B irç o k T ü rk çe kelim elerde o ld u ğ u gibi so n d a ki bu “ ğ,, v e y a “ k „ h a rfi zam an la düşm ü ş ve kelim e “ K a y ı,, şeklin i alm ıştır. D em ek k i O sm a n lıla r kend ilerin in K a y ıd a n geldiğin i b iliy o rlar, fa k a t K a y ıy ı bir eski a ta fa rzed iyo rlard ı. B u şekildeki te lâ k k i bü tü n diğer T ü rklerd e de va rd ır. O n la r da m enm up b u lu n d u k ları boyu, eski bir a ta n ın adı te lâ k k i ederler. îk in c i adın doğru oku n u ş şeklinin ne old u ğu n u sö y liy e ce k d u ru m d a değiliz. B u kelim e “ S a r u k ,,, “ S a rk u k ,, v e y a “ S ark ık ,, şekillerin de oku n abild iğin e g ö re bun dan da “ Sarı,, T ü r k b o yu n u n adını ç ık a rm a k kab ilse de biz şim d ilik bir şey sö y le m iy o r ve bunun çözülm esin i ilerki T ü rk bilgin lerinin incelem elerine b ıra k ı yoruz.

K ita b tn M ü e llif i M e h m e d Paşa K im d ir ? K ita b ın edîb m ü ellifi, adını ve sanını, k ita b ın ü stü n e v e başın a y a z m a y ı te v â z u ş iâ n n a u y g u n b u lm am ıştır. Y a ln ız ik in ci bölüm ün ün 27 n ci sa y fa sın d a 871; ( = 1466) yılm d a A rn a v u tlu ğ u n feth i m ü n asebetiyle y a zd ığ ı b ir ta rih m an zu m e sinde kend isin i ve b a b asın ı şu şekilde tak d im etm iştir : Â r if oğlu T e v k iî M ehm ed P a şa . M ü e llif b u ra d a nesebinin E b û b ck ir S ıd d îk a b a ğlılığın ı da “ Sıd d îk î,, v a s fıy la a yrıca belirtm iştir. P ro fesö r M ü k rim in H a lil Y in a n ç bu eseri ta k d im eden y azısın d a T ev k iC M eh m ed P a şan ın kim old u ğu n u tesbit edem em iş ve : “ M û m â ile y h in tercü m e ihâline m ü te a llik hiçbir m a lû m a ta m a lik değilim . “ Sıd d îk î,, kelim esin den nesebini H a zret-i E b û b e k ir’e isâ l etm iş olduğurm istid lâ l e d iy o ru m ,, ( ı ) dem ekle ik tifa etm iştir. K ita b ın

m ü e llifi F a tih

S u lta n

M eh m ed’in

n işan cılığın d an

( ı ) T ü rk T a rih E ncüm eni M ecm uası, sene 14, sayı 2 (7 9 ), s. 86.

s a d ır a z a m lığ ı-

na terfi eden M eh m ed P aşad ır. Ü n lü tarih çileri tereddüde düşüren M ehm ed P a ş a y ı b u rad a k ısa ca in celem eyi fa y d a lı b u lu y o ru m ; M ehm ed Ç elebi, M e v lâ n â C elâle d d în -i R û m î’nin to ru n ların d an K o n y a lı Â rif Ç elebin in oğludur. K o n y a d a doğm uştur. D p ğu m y ılım gösteren b ir v e sik a henüz elim ize geçm edi. İlk tah silin i K o n y a m ekteplerinden birisin de yap m ıştır. M edrese tah silin i de B edreddin G ü h ertaş tarafın d an K o n y a d a , M e v lâ n â türbesin in ku zey b a tısın a; şim d iki m ektebin yerine j'a p tırd ığ ı S u lta n V eled m edresesinde ta m a m ladığın ı ga lib b ir ih tim a l o la ra k alıyoruz. M eh m ed Ç elebi iy i ve ve rim li b ir to p rağ a düşen bir b a h tiy a r tane gibi m üsâid bir irfa n m u h iti içinde h a y a ta gözlerini açm ış, ateşli zekâsın ı ça b u ca k geliş tirm ek im k â n ın ı bulm u ştur. 840 ( = 1436) y ılla rın d a K o n y a y a gelen ve b u rad a m ü d errislik yap a n , k ita p la r y a z a n ve p ek k ü çü k y a ş ta tasn ife b a şlad ığı için “ M ü san n ifek ,, şöhretini alan Şa h ru d iu “ B is t a m î,, M ecdedd în o ğlu A lâ a d d în A li ile tan ışm ıştır. M ehm ed Ç e lebin in S u lta n V ele d m edresesinde m ü d errislik y a p tığ ın ı tah m in e ttiğim iz M u san n ifekten ders v e fey z ald ığı m u h ak k a k tır. M ehm ed Ç elebi ile M ü sa n n ifek a ra sınd a başk a birleştirici tarih î v e a ile v î bir â m il dah a va rd ı. M ü sa n n ifek de Sıddîk i idi. B a z ı tarihçilere göre onun aile şeceresi de H a zret-i E b u b e k ir’e k a d a r ç ık ı yordu . M u sa n n ife k ’in S50 ( = 1446), y ılla rın d a K o n y a d a k ita p la r yazd ığın ı b iliy o ru z. B u n d a n sonra »Istanbula gelm iş, birçok değerli ilim ad am ların ı k o ru y u cu k a n a d ı a ltın a a lan S ad ırazam M a h m u d P a ş a ile tan ışm ış ve onun do stlu ğu n u ve h im a yesin i kazan m ıştır. M a h m u d P a ş a y a sun duğu “ T u h fe -i M a h m u d î „ sini 861 ( = 1457) y ılın d a yazm ıştır ( ı ) . F a tih in isteğiyle farsça bir de tefsir y a z a n M u san n ifek, M ehm ed Ç eleb iye kızını verm ek su retiyle b ir de h ısım lık y a k ın lığ ı k u r m uştur. T a rih çi Ş ü k ru lla h , E n verî, D u rsu n B eğ, M ü sa n n ifek gibi yarın ın b ü y ü k a d a m ı M ehm ed Ç elebi de M a h m u d p aşan ın him ayesin d e kem ale erm iştir. M a h m u d P a ş a onu m edresesine m üderris ta y in etm işti. O, p aşan ın bir m ü şa v iri v e y a r dım cısı olm u ştu . Y e n i T ü r k k an u n ların ın tan zim in de M a h m u d P a ş a onun b ilgi v e ih tisasm d an fa y d a la n ıy o rd u (2 ). M eh m ed Ç elebi, D iv a n kâ tip liğ in d e de b u lu n m u ştu . B u ra la rd a gösterdiği b ü y ü k liy a k a t üzerine M a h m u d P a şan ın t a v s iy e s iy le 869 ( = 14 6 4 - 1465) d a kendisine n işa n cılık ve rild i (3 ). U zu n y ılla r n işan cılık y a p tığ ı için onun “ N işan cı,, v a s fı ve ü n va n ı ad ın a g a lebe etm işti. “ N iş a a c ı P a şa ,, şeklinde anılırd ı. K e n d isi de şiirlerin de “ N işan ı,, m a h lâ sın ı ku lla n ıyo rd u . 880 ( = 1475) y ılın d a n işan cılığı zam an ın da Ista n b u ld a K u m k a p ıd a y a p tırd ığ ı cam isi “ N iş a n c ı C am isi,, adın ı alm ıştı. B u ad sonradan m a h a lle y e de geçm iştir. B u g ü n de bu m a h a lle u fa k bir ta h rif ile “ N işa n ca M a hallesi,, adını ta şım a k ta d ır. O nun m eşhur v a sıfla rın d a n birisi de “ K a ra m a n î = ( ı ) , Ş a k a y ık tercüm esi, s. 186. (2 ) B abin ger, D ie G esch ich tsschreib er der Osm anen und ih re W erk e, s. 24-26. (3 ) K a y n a k la rın çoğu M eh m ed Ç e le b iy e n işan cılıkla beraber v ezirliğin d e v e r il d iğin i söylüyorlar. F a k a t B erlin d e bir kü tüp an ed e bulunan 862

1458) tarih li b ir

v a k fiy e d e “ E l-e m îr ü l-h atîr, e l-v e zîr ü l-k e b îr„ şeklin de ta v s if edild iği görü lm ektedir (İslâm A n siklop ed isi v e B a b in g er’in yukard a adı geçen eseri).

K a ra m a n lı,, dır. B u ta v s if “ O sm an î - O sm an lı,, gibi k u lla n ılıy o rd u . E s k i K a r a m an B e ğ liğ i to p rak larm d a ku ru la n K a ra m a n eya letin d e yetişen a d a m la r ço k kere b ö y le ta v s if edilirlerdi. B u ta v s ife b a k a ra k p a ş a y ı K o n y a ’nın ilçelerinden, b u lu n an K a ra m a n d a n san a n la r y a n ılıy o rla r. Ç o k kere bu K a ra m a n d a n o lan lar L â ren d ev î, L aren d î şeklinde ta v s if olu n u rlar. M eh m ed Ç eleb i y u k a rıd a d a b e lirttiğ im iz gib i K o n ya lId ır. Y a v u z ’un ve K a n u n în in b ü y ü k veziri P îr î M ehm ed P a ş a da “ K a ra m an î,, d iye te v s if edilirdi. M e za r taşın d a görüleceği gibi onu “ C e lâ li,, ile va sıfla n d ıra n la r da vardır. M ehm ed Ç elebinin, b ü y ü k dedesi M e v lâ n â C elâled d în gibi “ R û m î,, v a s fıy la anıldığı d a görülm üştür. O na “ M eh m ed P a ş a - y ı R û m î,, de den iliyordu . O nun b ö yle an ılm ası yüzün den çağd aşı v e k ad ın cihetinden hısım ı R u m M ehm ed P a ş a ile k a rıştırıld ığ ı d ş olm uştur. İslâ m A n siklo p ed isin d e K a ra m a n î M eh m ed P a ş a y ı y a za n B a bin ger, M ehm ed Ç elebin in birin ci karısı ve M u sa n n ifek in kızı o lan han ım ı “ Ş a h H atu n ,, şeklinde a d lan d ırm ak ta v e ond an Z eyn elâb id in A li Ç elebin in doğd uğun u, ik in ci karısın ın d a A lâ iy e beği L û tfi B e ğin kızı “ S u lta n H atun ,, olduğunu , bun dan d a R u k iy e H a tu n doğd uğun u söylem ektedir. B u m u h arrife göre M eh m ed Ç elebi, İstan b u l ve E d irn ed ek i v a k ıfla rın ı A lâ iy e beğinin kızm m p a ra s ıy la y ap tırm ıştır. B a b in g er’in bu m ü ta le a la n n d a dü zeltilm eye m u h ta ç b irço k yerler va rd ır. Ş ö y le k i : M eh m ed P a ş a y a , ölüm ün den sonra yerine gelen sad ıra za m a v e d a h a ga lip b ir ih tim a l ile İk in ci B a y a z ıd ’a y a ra n m a k için am an sız b ir d üşm an olan, onun aleyhin de geniş p ro p ag an d a ya girişen, h a tta nesebini in k â r edecek k a d a r k ü sta h lık gösteren Â şık p a şa o ğ lu ( V e y a Â şık p a şa o ğ lu n a ze y il y a z a n m eçhul z a t) O sm a n lı vezirlerin in b ıra k tık la rı eserleri say a rk en M ehm ed P a şa n ın n ih ay e t Istanb u ld a h atu n u A lâ iy e beğinin kızı a k ça sıy la bir cu m a m escidi y a p tığ ın ı sö y le m e k tedir. B izim A n k a ra K u y û d -ı K a d îm e a rşivin d e b u ld u ğu m u z 542 n u m a ra lı İsta n b u l e v k a fın ı tesb it eden defterin b irin ci cild in in 167 B sa y fa sın d a p aşan ın Istanb u ld a kendi ü n va m n a n isbetle anılan m ah allesin d eki cam isi şö yle k a y d e d ilm e k ted ir : “ C â m i‘ ü l-m erh û m M eh m ed P a ş a ib n -i Â rif Ç eleb i eş-şehîr b i-N işa n cı P a şa ,, B u defterde m abedin tesb it edilen gelirleri ve e v k a fı a rasın d a cam in in y a n ın d a k i çifte ham am , ham am ın y a n ın d a k i başhane, k a sa p d ü k k â n ı ve diğer d ü k k â n lar, höcreler v e b ir k a tlı v e h a v lılı v e abdesthaneli b ir ev ile e sk i s a r a y y ^ . n d a Y e n içe ri ağasın ın o tu rm a k ta o ld u ğ u hepsi a y n a yrı h a v lı ile sarılm ış m ü tead d it kö şkler görülm ektedir. Y in e bu defterde M ehm ed p aşanın ko ştu ğu şartlara göre te v liy e t, o ğlu A li Ç elebiye, ond an sonra da S itti Ş a h H a tu n d an o lan ebnâsm a v e zam a n la onların evlâ d ın a verilecektir. İstan b u l B a şb a k a n lık a rşivin d e 251 n u m arad a k a y ıtlı b u lu n an K a n u n î d e v rin e a it m u fa ssa l İstan b u l E v k a f defterin in 264 ü n cü sa y fa sın d a d a K u y û d -ı K a dîm e A rşiv in d e k i defterdeki m a lû m a tın dah a geniş ölçüde tek ra rla n d ığ ın ı g ö rü y o ru z. B u r a d a k i v a k ıf şartları şö yle h ü lâ sa edilebilir : I — P a şa n ın e v k a fın a o ğ lu A li Ç eleb i ile S itti Ş a h H a tu n d an o lan o ğ u lla rı ■ve sıra ile b u n la n n e vlâd ı, m en fa atleri m ü s a v i bir şekilde p a y la şılm a k su retiyle

ta s a rru f edecekler. E ğe r b u n lard an sefere (m u h a reb eye) giden ler o lu rsa evleri k ir a y a verilm iyecek tir. 2 — V a k fe d ile n evlerden ik is i bir sofa, fırın, m atb ah , k e n if v e cam in in y a n ın d aki b ü y ü k ahır, z a v iy e haline ko n u lm u ştu r. Ista n b u la gelen âlim ler, sey y id 1er, fa k irle r b u rad a ü ç gün m isa fir olabileceklerdir. 3 — A iled en ölenlerin, in kıraza u ğ rıy an la rm yerlerinin gelirleri de m is a fir lere sarfedilecektir. 4 — P aşan ın , o tu rd u ğu kon ağın için deki m escid de v a k fe d ilm iştir. O nun m a sra fı d a bu gelirlerle tem in edilecektir. B u ra d a P a şan ın H a c için a yırd ığı p aran ın ve artan gelirlerin k u lla n ılm a şe killeri, cam i v e m escit m üstahdem lerin in a la ca k la rı p a ra la r da a y rı a yrı izah e d il m iştir. A şa ğ ıd a izah edeceğim iz gib i p aşanın idam m dan sonra E s k i S a ra y (F a tih in s a r a y ı) y a k ın ın d a k i s a ra y ı yen içeri a ğa la rın a tah sis edilm işti. S a ra y ın cıhannüm a ların d a n b irisi de b iraz d a h a yü k se ltile re k - y a n ın c a y a k a d a r - y an gın ta r a s su t k ö şk ü gibi k u lla n ılm ıştı. B irç o k tatınirler gördüğü a n la şıla n s a r a y 26 safer 1163 ça rşa m b a gü n ü ( = 4 şu b a t 1750) K ü ç ü k p a za rd a n çıkan b ir yan gın d a y a n m ıştı. V a k ‘a n ü v is İzzî E fen d i y an gın m ü n aseb etiyle kö şk v e s a ra y h a k k ın d a ge niş m a lû m a t verm ekted ir ( ı ) . S a r a y y a n d ık ta n sonra tek ra r yap ılm ıştır. Yeriiçeriligin k a ld ırılm asın d an sonra s a r a y B â b -ı M e şih a t o lm uştu. C u m h u riy etten sonra b ir kız m ektebin e tah sis edilen s a ra y tek ra r yan dı. Y e rin e Ü n iversiten in T a b ii İlim ler E n stitü sü k u ru ld u . E sk i b in ad an a rta k alan K a s s a m lık şubesinde şim di İstan b u l m ü ftü lü ğ ü v a z ife görm ektedir. A rş iv defterlerin deki m a lû m a tı Â şık p a şao ğ lu n u n sö zleriyle k a rşıla ştırın ca şu m â n â y ı çık a rıy o ru z :

Alâiye beğinin kızının adı Sitti Şahtır. Mehmed Paşanın, Musannifekin kızın d an o lan oğlu n u n adı A li Ç elebidir. S itti Ş ah ın o ğ u lla n k ü çü k o ld u k la rı için, p a şa S itti Şahın p a ra sıy la y ap tırd ığ ı cam isine v e e v k a fın a A li Ç e leb iy i .m ütevelli y ap m ıştı. A li Ç elebiden sonra oğlu M u s ta fa Ç elebin in te v liy e ti aldığın a b a kılırsa S itti Ş ah ın o ğ u lla n y a k ü çü k k en öldüler v e y a h u t te v liy e te liy a k a tle r i y o k tu . T ah m in im ize göre B a b in g er “ S itti Şah,, adını ik iy e bölerek v e bir de su ltan ilâ v e ederek p aşan ın ik i ka rısın a ad yap m ıştır. M eh m ed P a ş a n ın kon ağının için deki m escit sonra m eşih at b in asın ın içinde yen ilen m iş v e y a n ın c a y a k a d a r ibadete a çık kalm ıştır. M ehm ed P a şan ın ik in ci karısı, B a b in g er’in sö y led iği gibi A lâ iy e beği L û tfi B e ğ in değil, L û tfi B e ğ in oğlu son A lâ iy e beği K ılıç A rs la n ’ın kızı idi. L û tfi B eğin kızı y â n i K ılıç A rs la n ’ın kız k ard eşi de, R u m M eh m ed P a şa n ın k a rısı idi. Â şık p a şa o ğ lu b u n ları a çık ça gö sterm iştir (2 ). A ra p ça v e fa rs ç a y ı an a d ili k a d a r iy i bilen ve y a za n M eh m ed P a ş a 869 ( = 1465) (3 ) y ılın d a ta y in edildiği n işa n cılık ta gösterdiği b ü y ü k b aşarıd an d o la( ı ) -İzzî T arih i, 217. (2 ) Â ş ık P a şa Z âd e tarih i (İstan b u l basım ı) 174, 192. (3 ) S icill-i O sm ânî, IV , 105. H a d îk a t ü l-V ü ze râ ’nın (s. 15) “ M eh m ed P aşa 878 de M ah m u d P a şa y a cânişîn olm uşdur,, cüm lesini b iz m ânâlandıram adık.

y ı 882 ( = 1477) y ılın d a a zil ve hapsedilen G e d ik A hm ed P a şa d a n a çık k a la n ve z ıria za m h ğa getirild i ( ı ) . M ehm ed P a ş a F a tih in M a ltep e civ a rın d a k i S u lta n Ç a y ırin d a ö lüm ün den bir gün sonra y â n i 886 y ılı reb iü levv elin in beşin ci cu m a gü n ü (4 m a y ıs 1481) geç v a k it azgın yen içeriler ta ra fın d a n T a h ta k a len in üstünde, E s k i S a ra y ın şim alin d eki sa ra y ı b a sıla ra k b a şı k esilm ek ve v ü cu d ü p aram p a rça edilm ek su retiyle feci b ir şek ild e ö ld ü rü lm ü ştü r. E v i, eşy a sı v e bu ara d a kü tü p a n esi de yağ m a la n m ıştır. B ö y le lik le dönm elerin T ü rklere karşı olan g a y zı onun k a n ı ile söndü rülm ek isten d i. M ehm ed P a şa n ın ölüm gününde tarih çiler ih tilâ fla ra düşm üşlerdir. H içb irisi ö lüm gü n ü n ü doğru v e a çık gösterem em iştir. H a d îk a t ü l-V ü ze râ (S. 15 ), R a v z a t ü l-E b râ r (S. 387), S ic ill-i O sm ân î (IV , 105), E v liy a Ç eleb i (1 ,14 1), T a k v im ü t-T e v â rih (1 1 5 ) ve K a m û s ü I --A ‘lâm , P a şan ın 886 y ılın d a öldüğünü söylerler, gün verm ekler. D u rsu n B e ğ (S. 174), T â cü tte v â rîh (I, 576), bun dan n aklen S o la kzâ d e (S. 266) ve H a y ru lla h E fen d i (V III, 164) d e F a tih in 886 y ılı re b iü levvelin in 4 üncü perşem be gü nü öld ü ğü n ü y a za rla r. F a k a t P a şan ın ölüm gününü ta y in etm ezler. H am m er (D e v le t-i O sm an iye T a rih i III. 212) F a tih in 3 m a y ıs 1481 perşem be gü n ü (4 re b iü le vv el 886) öld ü ğü n ü yaza r, M ehm ed P a şan ın ölü m gü nünü ta srih etmez. Â lî, K ü n h ü l-A h b â rın d a (Ü n iv ersite K ü tü p a n e si, N u m a ra 5959, S. 114) F a tihi, reb iü levv elin dörd üncü C u m a günü ölm üş gibi gösterir. M ehm ed P a ş a y ı da F a tih in ölüm ünden 8 gün sonra öldürtür. O ru ç B e ğ ta rih i (S. 13 1), R ü stem P a ş a tarih i (Ü n iv ersite kü tü p an esi 4438 n u m ara ve 147 nci s a y fa d a ) F a tih in 886 y ılı 3 reb iü le vv el perşem be gü nü ö ld ü ğ ü n ü söylerler. F a k a t p aşanın ölüm gü nünü a çıklam azlar. S a h â y if ü l-A h b â r (III, 401) M eh m ed P a ş a y ı 885 y ılın d a M esih P a şan ın y e rin e Sa d ıra za m y a p a r ve F a tih in öld ü ğü gün öldürtür. Â şık p a şa o ğ lu tarih i S. 190 v e 220 de F a tih in v e M eh m ed P a şa n ın ölüm y ı l la rın ı a çıklam az, O ru ç B e ğ 885 yılın ın o la y la rın ı k ayd ed erk en “ v e yin e „ d iye b a şlıy a ra k F a tih in re b iü le vv elin ü çü n cü perşem be gü nü ik in d i v a k ti sa a ti m erih te M a ltep e y ak ın ın d a T e k fü r Ç a y ırın d a öldüğünü söyler, M ehm ed P a şan ın ö lüm gününü açıkça gösterm ez. N eşrî b u v a k 'a h a k k ın d a en iy i b ilgi verecek duru m d a olan bir tarih çidir. Ç ü n k ü o sefere iştira k etm işti. S u lta n ç a y ın n d a k i ilk m enzilde p ad işa h öld ü ğü z a m a n k arargâh ın d a, “ S â h ib -i A yâ r,, çadırın ın y an ın d ak i çad ırd a bu lu n u yo rd u . A n la ttığ ın a göre F a tih , re b iü le vv elin dördüncü perşem be gü n ü ik in d i v a k ti ölnjüş v e cu m a gecesii cesedi Ista n b u la geçirilm iştir. N e şrî’nin b u ra y a k a d a r verd iği m u fa ssa l m a lû m a t ço k doğrudur. F a k a t b iraz aşağıd a “ M e v lâ n â o ğ lu M ehm ed P a ş a n ın başın ı kestiler, perşem be gü nü ikin diden sonra N işa n cı P a ş a v a k ıa y a u ğ ra d ı ,, derken tezad a d ü şü yo r. E ğer b u n d a k o p y a h a tâsı y o k s a N e şrî m u h a k k a k cu m a yerine perşem be y a z m a k gibi b ir zu h u le kap ılm ıştır. M eh m ed P a ş a , F a tih in ö lüm ün den b ir gün sonra saray ın d a öld ü rü lm ü ştü . ( ı ) H a d îk a t ü l-V ü zerâ, 15; T a k v im ü t-T e v â rîh (M ü te fe rrik a b a sım ı), 1 1 5 ; S icill-i O sm ânî, IV , 105; H am m er, D e v le t-i O sm an iyye T arih i, I I I , 242.

B iz bun u M ehm ed P a şan ın şim d iye k a d a r n eşredilm iyen m ezar ta şın d a k i k ita besiyle ilk o la ra k ilim âlem ine sun uyoruz. M e za r taşla rın d ak i, H em şeh risi Ş e yh V efâ n m h azırlad ığı k ita b ey e göre M e h m ed P a ş a 886 y ılı re b iü levvelin in beşinci gününe ra slıy a n a y ın ilk cu m ası geç v a k it şehit edilm iştir. B ü y ü k hü kü m d arın cenaze nam azını, B a y a z ıd , Işta n b u la geldikten sonra k ıl dıran Ş e yh V e fa ( ı ) F a tih in ö lüm ün ün ik in ci günü b ü y ü k v e fâ z ıl hem şehrisi K o n y a lI M eh m ed P a şan ın feci âk ib etin i görm üştü. P a şa n ın cenaze n am azın ı da Ş e yh V e fa ’nın kıldırm ış o lm ası ço k m uhtem eldir. N işa n cı P a şa n ın m e za n Istan bu ld a K u m k a p ıd a kendi cam isin in şim al ta ra fın d a k i h a vlısın d a sed üzerindedir. A lelâ d e ta ş la y ap ılm ış san d u k asın ın üstüne geçirilen baş v e a y a k ta ş la rı som m erm erdendir. T a ş la r m ih rap çık şeklinde o y u lm u ş v e m in im in i ista la k title rle ve d evrin in tezy in a tı ile süslen m iştir. T a şla rın her ik i ta r a fla rı d a yazılıd ır. Sülü s k ita b e k u v v e tlice fa k a t ca h il bir h a tta tın elinden çıkm ıştır. S a k ın ıla n göze çöp b a ttığı gibi h a tta t, b ü y ü k â lim v e m u ta s a v v ıf Ş e yh V e fa nın sö y led iği k ita b e y i feci bir şekle sokm uştur. B a ş ta şâir B â k i o lm a k üzre birço k b ü y ü k lerin m ezar ta şı kitab eleri hep böyledir. K ita b e le ri h içb ir düzeltm e v e ta sa rru f yap m a d a n aynen vereceğim . A ra p ça bilen ler y a n lışla rı kend ileri d ü zeltebilirler. B a ş taşın ın dış ta ra fın d a şu n lar y a zılıd ır : 1 — 2

—

Ijj

L JS

4 5 _

B a ş taşın için deki k ita b e şu d u r : 1 — 2 —

'.ılj -L?

4 —

5 — iji'ujı

( ı ) K ü n h ü l-A h b âr M ü r’îy ü tte v â rîh s. 467.

-aı_,iâ

(Ü n iv ersite kü tüpan esi yazm ası)

N um ara ; 5959,

s. ı ı o ;

(2) B u k elim e gizlen m ek m ânâsına “ Z a vb ,, kelim esinin ism -i failid ir. G izlen en m ânâsınadır. (3) B u k elim enin birin ci harfi noktasızdır. B iz n oktaladık. H am îs “ beşte bir,, an lam ın a “ hums,, m ânâsınadır. B u ra d a beşinci anlam ınadır. (4 ) B u k elim en in hazret-i p eygam berin doğduğu re b iü le vv el a yı kasdedilm ek için k u llan ıldığım sanıyorum . (5 ) B u k elim e y u k a rıy a ağm ak v e aşağıya düşm ek anlam ın a “ H e v iy ,, v e “ H eve yan,, kökündendir. (6) “ R ahim eh um â,, olm ası lâzım gelirken hattat, ceh li yüzün den böyle yazm ıştır.

A y a k taşın ın dış ta ra fın d a şu s a tırla r o k u n u r : 1 '— 2 —

3 — (2) 4 —

J Mi

Vj-' li

5 —

ö‘ (‘i)

AA'k

B u taşın iç ta ra fın d a k i k ita b e de şu d u r : 1 _ 2

JU l (5 )

3 — 4 —

g — J V (6 j 6 — ı j }4 £U*j y

A a "\ a ; —

M ü k r im in H a lil Y in a n c 'ın T e rc ü m e s i: T a r ih -i O sm an î E n cüm en in in y a y ın la d ığ ı “ O sm an lı T a rih i „ nde b azı b a h is leri incelenilen v e M ehm ed A r if B e ğ m erhum ta ra fın d a n da dilim ize çevrilip de n eşredilm iyen M ehm ed P a şa n ın tarih in i M ü k rim in H a lil Y in a n ç tercüm e ederek “ M illî T arih im ize D a ir E s k i B ir V e sik a „ b aşlığı a ltın d a ve ik i bölüm halinde, ru m î 1340 yılın d a , T ü r k T a rih E n cüm eni M e cm u asın ın 2 (79) n u m a ra lı n ü sh a sının 86 - 93 v e 3 (80) n u m a ra lı n üshasın ın 142 - 156 ncı s a y fa la rın d a birer s a y fa lık ta n ıtm a la r ile y ay ın lam ıştır. T ercüm ede aslın ın s e c ili ve m uhteşem cü m leli ifad eleri hem en hem en o ld u ğu gibi b ıra k ıld ığ ı için ifad e ço k a ğd a lı v e herkesin a n lıy a m ıy a ca ğ ı k a d a r ağırdır. B u n u b a şk a b ir şekilde şö y le de ifad e edebiliriz : M ü k rim in H a lil Y in a n ç arap ça cüm leleri v e b azı ek ed atlarım çözm üş, T ü rk ( ı ) “ D E R B E H A ,, kelim esinin m ânâsı “ başın ı a§ağı eğerek v e ik i büklüm olara k jTİrümek,, , “ tezellü l etm ek,, tir. (2) H a tta tın burada korkun ç b ir h atâ işled iği m u h akkaktır. B u n u n doğrusunun .j/

olduğunu sanıyoruz. T ereb b ü h gevşem ek, pörsüm ek, sarkm ak, salkın m ak

anlamınadır. (3 ) B u kelim enin birin ci harfin i b ir n oktaladık. (4) E ğ er ba h a r fe y izli olursa arap lar E R - R E B I ‘ kelim esin den sonra b ir

j j 'j

ilâ v e ederler. B u k itabelerd e bunu görüyoruz. (5 ) T E L B ir adam ı yere yıkm a k, nam usunu ih lâ l edecek lâ f atm ak, b ir adam ırt eline b ir şejfi huşunetle verm ek, tazarru* v e n iy a z etm ek, düşm ek v e döğrriek anlam ınadır. (6 ) D E B eğile eğile in liy erek yü rü m ek anlam ınadır. (7 ) B u satırda h a ttat y e r kazan m ak için giriftte n fa y d a la n a ra k ( J ) v e ( * ‘ ) y i ik işer defa okunm ak ü zre yazm ıştır.

-çeleştirmiş, f a k a t terkip leri o ld u ğ u gib i b ırakm ıştır. B u u su lü de m â n â lan d ıram a d ığ ı v e çözem ediği k ısım la r için kendisine b ir çeşit sip er yap m ıştır. Y in a n ç, m ü e llifin F a tih in tev sifin e ayırd ığı ç o k m ü h im v e k ıy m e tli s a y fa la r ı o ld u ğ u g ib i; fa k a t y a n lış la rla v e b irço k a tla m a la rla n ak letm iştir. M a n zu m p a r ç a la r ın h içb irisin i tercüm e etm ediği gib i bu n ları ayn en alırken de h a tâ la r y a p m ıştır. B u şek ille riy le b u n ları m â n â lan d ırm ay a im k â n y o k tu r. B u y a n lış k o p y a l a n görenlerden M eh m et P a şa n ın ru h u n u in citecek k a d a r ileri gidenlere bile ra sla n m ıştır. Y in a n ç, b a zı h a s isim leri de y a n lış ko p ye etm ek su retiyle o k u y u cu la rın b a ş ın ı dön dürm üş -ve k en d ilerin i y a n lış b u lu şla r v e ih tim a ller üzerinde yo rm u ştu r. M eh m ed P a ş a n ın “ Z ab ib ak ,, şeklinde d o ğru y a zd ığ ı b ir k a le adın ı o “ Z ib y a k ,, şek lin e so km u ştu r. K ita b a b ir h a rf k o p y a h a tâ s ıy la şeklinde geçen y e ri ayn en alm ış, neresi o ld u ğ u n u gösterm em iştir. B a ş k a h içb ir tarih te ra sla n m ıy a n G ü rc ista n n evâh isin d ek i “ „ ile „ nın nereleri o ld u ğ u n u k ısa birer n o tla o lsun gösterm ediği için b u yerler tarih çile rce bugün e k a d a r m eçhul kalm ıştır. T ercüm ede ik in ci derecede a tla m a lar, y a n lış la r v e ek sik ler de vardır. B iz b ü tü n bu y an lışları, s a k a tla rı yerlerinde n o tla rla gösterdiğim iz için b u r a d a te k ra rla m a k ta n çekin iyo ru z. B u n a rağm en M ü k rim in H a lil Y in a n ç ’ın; b u ^ok değerli eseri geniş m u h ite ta n ıtm a k ta k i k ıd em in i ta k d ir etm iyecek v e ş ü k r a n la k a rş ıla m ıy a c a k kim se y o k tu r. D evrin d e b e lk i hoş gö rü lebilecek h a tâla rın d evam ın a gön lüm üz razı o lm a d ığ ı v e y e n i n eslin de fa y d a la n m a sın ı göz önünde b u lu n d u rd u ğu m u z için k ita b ı te k ra r tercüm e ettik. B u n u y a p a rk e n d e m etne tam am en sa d ık k a ld ık . B a ş k a bir ifa d e ile tercü m e y i h a rfi h arfin e y a p tık .

K it a b ın E d e b î D e ğ e r i: A ra p d ilin in lü g atim ted v in edenlerin ço ğu n luğun u A ra p o lm ıy a n la r teşk il ederler ( ı ) . A ra p e d eb iya tın ı eski ih tiş a m ıy la y a şa ta n la rın içinde de birço k T ü rk lerin b u lu n d u ğu su götürm ez b ir gerçektir. M eh m ed P a şa n ın k ita b ı, eski bir ifad e ile zarfı m ezrû fu n a u ygu n , y ü k s e k d eğer ta ş ıy a n b ir edebî eserdir. P a ş a bazı ayetleri, hadisleri, b ü y ü k lerin sözlerini, sözlerin b ü y ü k lerin i k ita b ın a seci m isk a b ı ile titiz b ir k u y u m cu gib i işlem iştir. B u k ita p T ü rk lerin A ra p dilin e kazan d ırd ık ları b irço k m u a lla k a la rd a n b irisi o la r a k alın ab ilir, İfa d e ço k sü slü ve ço k akıcıdır. Ş âiran e v e ço k ince b u lu şla r v a r d ır. F a tih i överken sö yled iği “ O ö vü lm e sınırlarını o k a d a r a şm ıştır k i en iy i bir şekilde de ö yü lse san k i a yıp la n m ış olur,, m â n âsın a gelen ş u ik i m ısraın taşıd ığı m â n â ne k a d a r y ü k s e k tir ; «Tîı'

Q->U JJ.S ; j l ş !

«jUt •Tjle

D e vrin in team ülün ü göre A ra p v e F a rs ed eb iya tla rın ı bü tü n in celik leriy le ( ı ) Corci 2 eydân, M edeniyet-i İslâm iye Tarihi, III, gz.

bilm iyen bir kim se n işan cılığa getirilem ezdi. O nun n işan cı o lu şu b u ik i dile de kendi d ili gibi hâkim old u ğu n u gösterir. F a tih ad ın a U zu n H a şa n a y a zd ığ ı b ir m ektubun , onun m a d d î refah ın ı artr tırd ığın ı v e tsrfiin i hazırlad ığım sö y liy e n le rin b ü y ü k b ir h a k ik a ti ifad e ettiklerin e inan m alıdır. T ezkere sah ib i L â t îf î der k i : “ S u lta n M eh m ed H a n G a z i canibin de d iy â r -ı A cem serdârı U zu n H a şa n a irsâ l o lu n an m e k tû b -ı m ergu bu bu im lâ v e in şâ etm işdür. İ ttifa k -ı fu d a lâ v e füseh â b u d u r k i v ilâ y e t-i O sm ân iyeden m ü lk -i M e m â lik e andan m ü fîd v e m u h ta sa r b ir n âm e-i n âm î tah rîr ü te sv îd o lu n u b isâl v e irsâ l olun m am ışdu r. M e z kû ru n m a n sıb -ı vezârete ve m esned-i sad ârete v a rm a sın a bâis ol m ektu b o ld u d iy e riv â y e t ederler. M eğer o l zam an d a kem âle rağbet v e kâ m ile riâ y e t o lurm uş v e her kes m erteb ey-i istih k a k ın a göre b u lu rm u ş ( ı ) „ M ehm ed P a şa n ın to p lıy a b ild iğ im iz T ü rk çe m anzum p arçala rın ı burays» sıra lıyo ru z : ■ K a ‘ r-1 bahr-ı dilde kaİurdı bu dürr-i şâ h vâ r E y N işân î i ‘tib â r-ı hazret-i şâh olm asa.

-¥• T â li'd e d e v let olm asa h izm et ne fâide? H ak d an in ay e t olm asa tâ ‘a t ne fâid e? (2)

★ Sensüz bu cihanda sanem â cân gerekm ez, H üsnün güneşi doğm asa d evrân gerekmem. K a d d ü n le hadün zü lfü n ü h a ttu n göreliden S erv ü sem en ü sünbül ü reyhân gerekm ez. A şk u n d a N işân î ne safâ bu ld ı kim e y cân D erdü n gerek ol âşıka, derm an gerekm ez (3)

E v liy â Ç elebi, M ehm ed P a ş a y ı “ N işâ n î, C e lâle d d în -i R û m î H azretleri ferzcndid ür ki K a ra m a n î M ehm ed P a ş a , U zu n H a şan Ş a h a E b ü lfe th ta ra fın d a n n â m e-i d ü re rb â ri'b u n la r in şa etm işdür,, şeklinde ta v s if ettikten sonra onun bedaheten sö yled iği şu b e y iti y a z a r : F a z i ehli h a y li m u 'te b e r ü K â m râ n im iş. R ü şv e t yoğ im iş anda zam ân ol zam ân im iş (4 ).

M e h m e d P a ş a n ın H iz m e ti ve D e ğ e r i: F a tih İstan b u l gib i m illetlerarası m eşhur bir şehri de sın ırları içine a ld ıktan ve bu suretle yen i v e altın b ir çağ a çtık tan sonra a n a y a s a y a benziyen bir kanun hazırlan m ası ih tiy a c ın ı d uym u ştu . F ilh a k ik a her eya letin d a h a ziya d e ö rfî v e d iv a n î verg ileri ih tiv a eden k a nun nâm eleri va rd ı. B u ba kım d a n O sm an lı d evleti tam b ir a d em -i m erkeziyet ( ı ) L â tîfî T ezk eresi, 334. (2 ) L â tîfî T ezkeresi, 335. (3 ) S eh î T ezk eresi, 23. (4 ) E v liy â Ç eleb i Seyahatn am esi, I, 330.

u s u lü y le idare ediliyordu. B ö y le olu şu da d evletin serpilm esinde ve ça b u k geliş m esinde b ü y ü k bir â m il olm u ştu . 'B u kan u n âm eler eyaletlerin her 25 y ıld a b ir tek rarlan an y azım defterlerin in b aşların d a y er alırlardı. M ese lâ F a tih , K a ra m a n e ya letin i tam am en feth ettiğ i zam a n K a ra m a n o ğ lu İbrah im B e ğ in kan unâm esin i bazı ilâv elerle ib k a etm işti. G e d ik A h m ed P a şa n ın sad ra za m lığı zam am n da, ö S ı ( = 1476) y ılın d a y a p ıla n ilk yazım d a gö rü ld ü ğü gibi b u e ya letin k a n u n n â m esi m u k ad d em esiyle beraber 20 s a tın a şm ıyordu. B u tarih ten 25 y ıl sonra İk in ci B a y a z ıd zam am n d a K a ra m a n e ya leti bir dah a y a zılm ıştı ( ı ) . D e rlito p lu bir halde yen i k an u n ların h azırlan m asın a M a h m u d P a şa n ın sad ırazam lığı zam an ın da başlan m ıştı. M ehm ed P a ş a ka n u n la rın h azırlan m asın da M a h m u d P a şa n ın m ü şa viri duru m u n d a idi. K e n d isi sad ırazam o lu n ca nezareti altın d a k an u n ların tan zim i tam am lan m ıştır. H am m er, F a tih in h a y a tın ı y aza rk e n der ki : “ K a n u n , y â n i M eh m ed -i sân în in n izâ m -ı e sâ sîsi-k i Sa d ra za m ı o lan K a r a m an lı M ehm ed P a ş a onu nla id a re yi tan zim v e u s û l-i te ş rîfa t-ı d evleti ta y in etm işd i h ü kü m et ile sa ra y ın ta k s îm -i vezâifin d e d ö rt adedin i esas ittih a t eyle m iş t ir .... V e z îr-i âzam K a ra m a m M eh m ed P a ş a - k i M e ce lle -i C ed id e-i O sm ân iyen in kısm -ı a ‘zam ı onun zam an ın da tan zim olunm^ıştur,, (2 ). “ K a d îk a t ü l-V ü ze râ „ d a : “ H â lâ d ü stû r ü l- ‘am el o lan k a v â n în -i n âfia n u n ekseri anun n etîce-i isâbet-pezîridür,, (3 ) denilm ektedir. Şem seddin S am i ise M ehm ed P a şan ın kan un yap ıcılığ ım şö yle ifad e etm iş tir : “ D ö rt sene bu m a k a m -1 âlîd e k a lm ış v e b irço k k a v â n în v e n izâ m ât va z'm a m u v a ffa k olm uştur,, (4 ). T â r îh -i O sm ân î E n cüm en in in y a y ın la d ığ ı K a n u n n â m e-i Â l- i O sm an m ukaddem esinde de şu n lar sö ylen m ek ted ir : K an u n n âm en in 882 senesinden sonra ve K a ra m a n î M eh m ed P a şa n ın zam â n -ı sad âretind e ta rtîb v e ta h rîr edildiğine y a k în h âsıl o lu y o r „ (5 ). F a tih in kan unn âm esin in M eh m ed P a şa n ın y ü k se k nezareti altın d a y a p ıld ığ ı n ı gösteren birço k d eliller vard ır. M ese lâ M ehm ed P a ş a , K o n y a lı old u ğu için bu kan un âm en in ü çü n cü bâbın m y ö rü ğ e ve h a y m a n a y a tah sis edilen dörd üncü ve ka ld ırıla n bid'atlere tah sis edilen a ltın cı fa sılla rın d a K a ra m a n e ya letin i ilg ile n diren birçok h ü kü m ler v a rd ır : P a ş a K o n y a d a k i bir sü p ü rgelik ile bile m eşgul olm uş v e kan u n n âm eye şö y le b ir h ü kü m k o y d u rm u ştu r ' “ K o n y a civ arın d a b ir sü p ü rgelik y er v a r im iş. Şehir h a lk ı onu nla fa y d a la n u r im iş. B ir defa anın içinde ta v ş a n bulun m u ş. A n d a n sonra v a ru p sü p ü rgelik alan k im sen eyi k u lla rı k o ru y a girdin d iye in cidirlerm iş. G erek tir k i evveld en m üslür m a n la r m ü n tefi' o ld u k la rı yerden m en ‘ o lu n m ay a lar,, R u m e li ve A n a d o lu n u n a sk erî d a v a la rın ı b ir k a d ıa sk er te tk ik ederdi. M eh( ı ) B u ik i il y a z ıcı defteri A n kara K u y û d -ı K a d îm e arşivindedir. (2 ) D e v le t-i O sm aniye T arih i, I I I , 217 v e 224. (3 ) H a d îk a t ü l-V ü zerâ, 15. (4 ) K am û s ü l-A ‘lâm , V I , 4195. (5 ) K an û n n âm e-i A I-i Osm an (S en e 1330), sa y fa : 6.

m ed P a ş a ka d ia sk erleri ikileştird i. İm p a ra to rlu ğ u n sın ırları gen işliyor, y en i fe tihler b irço k d evlet a d a m la n n ı v e k u m an d a n la rı zen gin leştiriyordu . B u n d a n so n ra y en i y en i birço k v a k ıfla r tesis e d ild iği v e eskilerin in gen işletild iği g ö rü lü y o r du. B a z ıla n n m d e v le t h issesin i verm eden m ü lk edindikleri de tesb it o lu n u yo rd u . , V a k ıf kö ylerd en ve yerlerden vergi v e asker a lın m ad ığı için e v k a fın b a şı boş gelişm esi v e serserileştirilm esi devletin m a lî v e ask erî y a p ısın ı m üteessir etm eğe b aşlam ıştı. B u , d çv leti sonu teh lik eli o la n b ir çeşit gevşem eğe v e felâ k ete sürükliy eb ilird i. İşte M eh m ed P a ş a b u n u ö nlem ek için şüpheli e v k a fı v e e m lâk i fe s h etti. B u suretle d evle tin a sk erî ku d retin i sağladı, m a lî bün yesin i sağ lam la ştırd ı. B u y en i n izam ın gayrim eşru y erler v e k a za n çla r s a ğ lıy a n la rı p ek de m em nun e t m ediği a n la şılıy o r. B u n la rın b aşın d a “ Â ş ık P a şa -zâ d e T a rih i,, denilen k ita b ı y a z a n z a t vard ır. Y e n i k a n u n la r y ü rü rlü ğ e girdikten sonra F a tih y en i b ir sefer için y o la çık tı v e M a lte p e c iv a n n d a k i S u lta n Ç a y ırın d a öldü. Sa d ıra za m M ehm ed P a şa n ın b a ş k a n lığ ın d a k i h eyet S u lta n M eh m ed ’in h a lefi gelinceye k a d a r ö lüm ün ün gizli t u tu lm a sın a k a ra r verd i. O v a k it o ra d a b u lu n a n N e şrî k a ra rı şö y le a n la tır : “ N işa n cı P a ş a v e M a n isa Ç eleb isi v e K a d ia sk erle ri p ad işah u n öldügin setretm ek istey ü p h ü n k âr h a m a m a girm ege geldi, bir kaÇ gün d u ru r y in e g i der... „ ( ı ) T a h ta k im o tu ra ca k tı? A m a s y a d a b u lu n an R û m e ya leti v a lis i p ad işah ın en b ü y ü k o ğ lu idi. O ra d a sessiz ve dervişan e bir h a y a t sü rü yo rd u . K a ra m a n e ya leti v a lis i Şehzade C em ondan k ü çü k idi. İlm i, liy a k a ti, siportm en liği, fa a liy e tiy le ; h a lk ı m em nun eden id aresiyle, b il ginlere v e şâirlere ka rşı gösterdiği h im a y e ile d a h a ço k tan ın m ış v e sevilm işti. B ü tü n eski v e y en i k a y n a k la rın k a y d ettik le ri gibi M ehm ed P a ş a , F a tih in ö lüm ün den sonra b a şk a n lık ettiği h eyetin k a ra rın ı p erdedarlard an K e k lik , K e lek , K e lilik v e y a h u t L e y le k M u s ta fa ile Şehzade B a y a z ıd ’a b ild irm iş v e onu m ün hal ta h ta ça ğırm ıştı (2 ). M eh m ed P a şa n ın - b ü tü n h a lk gib i - kendi do ğd uğu m em lekette, K o n y a d a v a lilik y a p a n S u lta n C em ’e k a rşı derin b ir sem p atisi va rd ı. F a tih in yerine onu getirm ek v e b u b ü y ü k b o şlu ğu o değerli şehzade ile d o ld u rm ak istiy o rd u . B u iç arzusun u kendisine bild irm ek için S u lta n C em ’e gizlice b ir m ektu p gönderm işti. B u m ektu b u n gön derildiğin de h âdiselerin şah id i N e şrî b a şta o lm a k üzere, T â c ü tte v â rîh sah ibi, S o lakzâd e, H a m m er gib i eski v e y en i gü ven ileb ilir tarih çile r söz b irliğ i ed iyo rlar. N e şrî bu n u ayn en şu cüm lelerle ifad e eder : “ N işa n cı P a ş a dah i b ir k u lu m K a ra m a n d a C em ’e göndürdi,,. M eh m ed P a ş a , S u lta n B a y a z ıd ’ın ta h ta oturm asın ı m em leket m enfaatlerine p ek u y g u n b u lm u yo rd u . F a t ih de şehzade B a y a z ıd ’m içk i v e berş gib i u y u ş tu r u c u v e sarhoş edici m acu n ların k u lla n ılm asın d an v e etrafın d ak i d a lk a v u k la rın kend isin i a v u ç için e a la ra k üzerinde z a ra rlı tesirler ya p m a la rın d a n ço k m ü şteki idi. F a tih , o ğlu n u bu fen a itiy a d la n n d a n , k ö tü v e zehirli m uh itten u za k la ştırm a k ( ı ) Neşrî (M üze nüshası, Nu. 479), s. 414-415. (2) H oca Sadeddin, Tâcüttevârîh, II, 2; Neşrî, 415; Hammer, D evlet-i Osmaniye Tarihi, III, 241; Solakzâde, 270.

için A m a s y a y a b ir m ektup y azm ış ve B a y a z ıd ’m derhal K o n y a ’y a n akledilm esin i, iç k i v e berş denilen a fy o n lu v e esrarlı m acu n k u lla n m asın ın önüne geçilm esini v e etrafın d ak i m ü fsid v e m ü n a fık ların yan ın d an u zak laştırılm a sın ı bild irm işti. E m ri derhal yerine getirilm işti. B a y a z ıd K o n y a y a v a rd ığ ı gün n asılsa elde ettiği berşten fa z la c a alm ış v e ü ç gün, ü ç gece ağzından k ö p ü k ler s a ç a ra k kend ini bilm ez bir halde y atm ıştı. B a y a zıd ’ın bu h a li de b a b asın a b ild irilm işti. B u n d a n sonra B a y a z ıd , b a b asm a yazd ığı m e k tu p ta berş ku lla n d ığın ı itira f ediyor, fa k a t bu n u “ nezlesi h arekete geldiği için,, az m ıkd ard a aldığın ı sö y lü y o rd u . Ş im d iy e k a d a r m pçhul k a la n bu o rijin al v e s ik a la r son zam a n la rd a T o p k a p ı sa ra y ın d a m eyd an a çıkm ış ve ilk d efa ta ra fım ızd a n neşredilm iştir. M ehm ed P a ş a işte bu n ları v e geniş m u h ite ak setm iyen dah a b ir ço k kö tü h a lleri b ild iğ i için a fy o n lu , esrarlı m acu n v e iç k i m ü p telâ sı B a y a z ıd ’ı F a tih in tah tın d a görm ek istem iy o rd u ( ı ) . M ehm ed P a ş a m ektu p ların ı y a zd ık ta n ve y o lla d ık ta n sonra F a tih in n aşını Ista n b u la geçirm iş, Ista n b u lla Ü s k ü d a r a ra sın d a ki u la ştırm a y ı kesm ek için de b ü tü n n ak il v a sıta la rın ı İsta n b u l ta ra fın a alm ıştı. Şehirdeki acem i o ğla n la rın ı d a p a y ita h tta n çıkarm ıştı. B a z ı tarih çilerin haber verd iklerin e göre C em , G elib o lu y o lu y la Ista n b u la gelecekti. C e m ’e gönderilen m ektu p H o ca S ad ed d in E fen d in in ifa d e siy le “ S u lta n B a y azıd u n k a râ b e t-i m üzâheretleri ile serefrâz olan A n a d o lı B eglerb eg isi S in an P a şan un eline geçm iş idi,,. S in an P a ş a götüren i öldürm üş, du ru m u ilgililere bild irm iş ti(2 ). F a tih in İstan b u l m u h afızlığ ın a getirdiği İsh a k P a şa , sad ıra za m lığa göz k o y m u ştu . E ğer ta h ta C em geçerse b u n a im k â n y o k tu . F esa d ve tezvir m akin esin i b ü tü n şid d etiyle fa a liy e te geçirdi. S a d ıra za m o lu rsa kendilerine bol a tiy y e ve d irlik tem in o lu n acağın ı vâd ed erek y en içerileri a ya k la n d ırd ı. S a lta n a t ve k illiğin e de B a y a z ıd ’ın E s k i S a ra y d a b u lu n an o ğlu K o rk u d ’u getirdi. Y en içeriler İsh ak P a ş a n ın ta h rik ve te ş v ik iy le y u rd u n selâm etin den v e y ü k selm esinden b a şk a b ir endişesi o lm ıy a n M ehm ed P a ş a y ı öldürdüler. İsh a k P a ş a , B a y a z ıd la bçraber gelen a d am ların d an H a m za P a ş a o ğlu M u s ta fa P a şan ın sad ıra za m lığa getirilm esi ih tim a lin i ö nlem ek için de yen içeri zo rb a la rın ı kışk ırttı. B a y a z ıd , M u s ta fa P a ş a y ı beraberinde Ista n b u la geçirm eye m u v a f f a k olam ad ı. İsh a k P a ş a , B a y a z ıd la a n la ştık ta n sonra M ehm ed P a şa n ın a d am ların d an M a n is a lı-zâ d e y i azlettirerek yerine M u s ta fa p a ş a y ı getirdi. H ü lâ s a ; M ehm ed P a ş a ö ld ü rü ld ü ; îs h a k P a ş a sad ırazam oldu.

( ı ) B u 'v e s ik a la rd a n B a y a z ıd ’a a it olan ların a rşiv nurtiaralan 6366 E . v e 8335 E. d ir ( A r ş iv K ıla v u zu , B irin ci fasîkü l, s. 64). (2 )

V â k ıâ t-ı Cena (s. 2) B a y a zıd ın b abasın ın ölüm ünden nasıl h aberd ar olduğu

n u şöyle an la tır : “ 886 y ılı reb iü levv elin ü n dördünci pençşenbih gün i S u ltân ü l-m ü câh idîn S u ltan M eh em m ed G a zi fen a d ân n d an baka sarayın a rahlet etm iş, sekizin ci düşen bih güni u la k gelüb haber getürdi,,. D em ek k i C em , babasın ın ölüm ünü dört gün so:^.ra haber alm ıştı.

A f ı k p a ş a o ğ l u n u n D ü ş m a n lığ ı ve İ f t i r a l o n : Â şık p a şao ğ lu n u n tarih in in m ü e llifi v e y a onu n z ey lin i y a z a n zat, gen çlik a rk a d a şı îs h a k P a ş a y a y a ra n m a k v e İk in ci B a y a z ıd ’a y a n a şm a k v e b u suretle de bol d ü n y a lığ a k a v u ş m a k için K o n y a lı M eh m ed P a ş a aleyh in de geniş b ir p ro p agan d a y ap m ış, iftir a la r bile sa v u rm a k ta n çekin m em iştir. Â şık p a şa o ğ lu sad razam ların eserleri arasın d a N işa n cı P a ş a n ın h a y ır eser lerin i de say a rk en aynen ş u n la n sö ylem iştir. “ N iş a n c ı P a ş a kim o l n esli büh tan dur. A lla h u n k u lla n n u n m a lın a v e kan ına v e ırzına ta m a ' etm iş idi. V e her ne k a d a r k im p ad işa h u n v ilâ y e tin d e §er‘-i M u h a m m ed îy id i v e v a k ıf id i v e m ü lk idi, cem î'isin i bozdı, h â sılla rın p ad işah u n h â zi nesine getürd i ( ı ) . .. „ M eşh u r Â ş ık P a ş a y a in tisa b ı bile henüz kesin b ir şek ild e tesb it edilem iyen Â şık p a şa o ğ lu A h m ed Â ş ık î’nin, M eh m ed P a ş a n m nesebine k a rşı sav u rd u ğ u b ü h tan , b ü y ü k v e yen ilm ez b ir ih tira sın eseridir. O g ö y a M eh m ed P a ş a y a e v k a fı n i çin lâ ğ v e ttiğ in i sorm uş, b ir şam ar gibi su ratın a v u m la n şu ce va b ı a lm ıştır : — Senün de nen a ld ıla r k im bize bun un gib i su a l edersin ( ı ) ? Ş a h sî m e n fa at düşüncesi, ih tira s Â ş ık P a ş a -z â d e y i o k a d a r k ü çü ltm ü ştü r k i M eh m ed P a ş a y ı k ö tü le m ek isterken derin bir tezad çu k u ru n a dü ştü ğü n ü n fa r k ı n a va rm am ıştır. D e m e k k i M eh m ed P a ş a b ü tü n e v k a fı lâ ğvetm em iştı. F ilh a k ik a Â ş ık P a ş a -zâ d e b u p ro p agan d asın m m ü k â fâ tın ı görm üş, S u lta n B a y a z ıd ın k ızların d an b irisi o na in tisa p etm iştir. B ö y le lik le u m d u ğu b o l d ü n y a lık sağlan m ıştır. H em F a tih in , hem de B a y a z id m sa y d ığ ı v e b ü tü n geniş m u h itin sevd iği K o n y a k Ş e y h V e fâ , M eh m ed P a şa n ın m ezartaşın a y azd ığı k ita b ed e onu n M e v lâ n â C e lâle d d în -i R û m î to ru n larm d an o ld u ğ u n u sö ylem iştir. B u n d a n b a şk a eski, yen i b irçok m ü ellifler, m eselâ O ru ç B e ğ (T e v â rîh -i Â l- i O sm an, 13 1), N eşrî (M ü ze K ü tü p a n e si y a zm a sı, s. 484), H o ca Saded dîn (T â cü tte v â rîh , 11,2), Â lî (K ü n h ü lA h b â r Ü n iv ersite y a zm a la rı, N u . 5909, s. 1 1 5 ), L â t îfî (T ezkere, 334), E v liy â Ç e leb i (S e y ah atn am e , ı , 335), Şem seddin S a m i (K a m û s ü l- A ‘lâ m , V I, 419 5) dah i bu h a k ik a ti tek rarlam ışlard ır. :{î î{S ❖

( ı ) Â şık P aşa-zâde, T e v â rîh -i Â l-i O sm an (İstan b u l b asım ı) s. 192.

I O S M A N L I S U L T A N L A R I T A R İH İ D ü n y a d a kendisine in an an ve in an m ıy an b ü tü n in san lara, ahrette y a l nız m ü ‘m inlere ih san lard a b u lu n a n u lu T an rın ın a d ıy la b a şlıyo ru m . K ita b ım ız ın b itirilip tam a m la n m a sın d a onun y ard ım ın a sığınırız. N i5 m etine ka rşı y a p ıla c a k h am d v e şü k ü r a n ca k ; ona lâ y ık o lan A lla h a m a h sustur. T an rın ın ihsanı, m eleklerin istiğ fa rı v e in san ların d u a sı da onu n p e y gam beri M u h a m m ed ’e ve M u h a m m ed ’in o cağın a m ahsustur. B u ; kend ilerin i Ö m er a d a le tiy le sü sliy en O sm an lı su ltan ların ın tarih 10 leri h a k k ın d a kısa b ir sözdür. T an rım Î.Saltan at ta h tın ı on ların vü cu d le riy le süslediğin gibi o n la rı m üebbed k ıl, d â rü l-h ilâ fe y i o n ların fa z i ü k e rem leriyle d o ld u rd u ğu n gib i sonsuz et ! B a z ı tarihlerden n ak led ild iğin e göre M o ğ o lla r B a ğ d a d ’a v e o zam an B a ğ d a d ’a b ağlı bulun an yerlere is tilâ edip de kendilerinden beklenen fen a15 lık la r o rta y a ç ık tık ta n sonra S e lçu k lu h ü kü m d a rla rın ın k a lın tıla rı kendi yerlerinden R û m m em leketlerine k a çm ışlard ı. E rm en iyy e şehirlerinden A h la t şehri çevresinde deve, k o yu n , u ş a k ve h izm etçi sah ib i b ir k a v ım vard ı. B u n la rın önderi ve b a şk an ı y ü ce so y lu , y ü k s e k soplu, iy i h u ylu , tem iz siy retli b irisi idi. S o y u 21 göbekte N u h ’u n oğlu Y a fe s ’in ço cu k ların d a n O ğu z 20 H a n a ulaşırd ı. A d ı “ K a y ık A lp ,, tı. B u d a S e lçu k lu la rla b irlik te k a çm a ğa razı oldu. A sıl yerlerin i v e y u r d la n n ı b ıra k a ra k k a v m ı v e b o y u ile beraber A n a d o lu y a do ğru yöneldi. B u y ö n eliş 656 y ılın d a idi. A n k a ra y a k ın ın d a K a ra c a d a ğ d v a rd ı v e o ra y a kon du. Son ra b uradan k a v m ıy la b irlik te b a şk a b ir yere göçtü. O ra d a ölü p gö m ü ldü. 25 Y e rin e o ğlu S a rk u k A lp baş oldu. B ir m üd det sonra o da, h ik m eti bir k a v m m y o k o lu şu n u ve b a şk ala rın ın ih y a sın ı ik tiza edenin y a n ın a göçtü. K a r a y ü g ’de göm ü ldü. Y e rin e oğlu G ö k A lp geçti. B u n u n d a nöbeti bitince “ Şarabhâne,, y e göm ü ldü. K a v ım b aşk an lığın a o ğlu G ü n d ü z A lp geldi ( ı ) . B u , k â firle rin k o m 3 <> şu su old u ğu için o n la rla k a n lı s a v a ş la r y a p tı. B u d a K ız ıl S a r a y ’d a T a n rının davetin e ica b et etti. Y e rin e oğlu, k a h ram a n ve b ah ad ır b ü y ü k em îr E rtu ğ ru l geldi. E rtu ğ ru l tem iz etekli, a tâ v e ihsanı bol, doğrudan şaşm az. T a n rı y o lu n d a h a k k ıy la cıhaddan k a çm a z b ir adam dı. H ik â y e edildiğine göre E rtu ğ ru l b ir gece fa k ih bir a d am ın evin e in m işti. O tu ru n ca fa k ih ona 35 dedi k i : — Y e rin i değiştir. Ç ü n k ü ta m arka n d a s a y g ı gösterilm esi gereken bir k ita p v a rd ır !.. ( ı ) B e y p a za n n d a n üç sa a t u zak ta bulunan K ızıls a ra y d a ( K ır k a köyü n de) G ün dü z A lp ’a riisbet edilen b ir m ezar bulunduğunu 1318 ta rih li Ank-ara salna m esinin 123 üncü sayfasın d a okuduk. T e v a tü r halinde b ize kad ar gelen ağız riv a y e tin e göre G ü n d ü z A lp burada göm ülüdür. B ile c iğ in de b ir K ız ıls a r a y kö y ü vard ır. R û h î,, G ün dü z A lp ’in burada göm ülü bulım duğunu söyler.

E rtu ğ ru l : — “ O nedir? „ dedi. F a k ih ce v a p verd i : — T an rın ın kerem sah ib i p eygam b eri M u h am m ed ’e - s a lâ t v e selâ m la rm en iy is i üzerine o lsun - in dirdiği k e lâ m -ı ka d îm id ir !.. E v d e k ile r u y u d u k ta n sonra E rtu ğ ru l k a lk tı, y ık a n d ı, H a k k ın d a h iç b ir şüphe beslenm iyen k ita p ta ra fın a dön dü. N a m a z k ıla n la r gibi ellerin i g ö beğinin üstün e k o y d u . G ö n ü l a lça k lığ ı içinde, sab a h olu p d a evd ekiler u y a n ın ca y a k a d a r a y a k ta durdu. B u h a lin i v e T an rm ın k ita b ın a k a rşı gö ster d iği s a y g ıy ı o n lard an gizledi. Son ra u y u d u . D ü şü n d e y ü ce T a n rı tarafm dan . b irisin in o n a : — “ K e lâ m ım ıza b ü y ü k s a y g ı gösterdin. O n u arka n d a bırakm adın . B iz de seni, arkan d an geleceklerin i ve ço cu k la n n ı yü celtiriz,, d ediğin i gördük Son ra m erhum S e lçu k h ü kü m d a rı S u lta n A lâa d d in , gazâ için K o n y a d an R û m ta ra fla rın a d oğru yö n elm işti. E m îr E rtu ğ ru l bu n u öğrendi. D o stlu ğ u n u gö sterm ek için S u lta n A lâ a d d in ’e - T an rın ın rah m eti üzerine olsun, A lla h onu hoşn ut etsin - b ir elçi gönderdi. So n ra d a kend isin e u y m a k ve b a ğ la n m a k y o lu n u tu ttu . G a z â ve cıh ad d a su ltan la b irlik te b u lu n m a k iste di. Sözlerin in gelişinden v e işlerinin akışın dan su ltan k a tm d a a k ıllılığ ı, y i ğ itliğ i ve b a şb u glu ğ a liy a k a ti an laşıld ı. Sonra, y ü ce hü küm dar, K a r a c a h isar a d lı bir k â fir ka lesin i sardı. G ü n e y ta ra fın m k u şa tm a işin i E m îr E r tu ğ ru la verdi. B u sırada T a ta rla rın a n d la n n ı b o za ra k azgınlığa, m em lek et leri y ık m a ğ a b a şla d ık la rı v e b u y o ld a ileri gittik le ri haberi su ltan a erişti. B u kö tü h ab er su ltan ın u y a m k k a lb in i m eşgu l etti. B u n u E m îr E rtu ğ ru la bild ird i. Y a n m a askerden b ir kısım b ıraktı. K â firle rle sa v a şm a v e kırışm a işin i o na b ıra k a ra k T a ta r d iy e ad lan d ırıla n şerirleri k o ğ m a k için geri dö n dü. E m îr E rtu ğ ru l kâ firlere k a rşı m u za ffe r oldu. Â lem lerin sah ib i olan T a n rıy a ham dolsun , k ıy ıc ılık eden k a v m ın kö k ü n ü kesti ( ı ) . B u n d a n so n ra E m îr E rtu ğ ru l y ü ce v e her şey i b ilici T an rın ın ta k d iri olan , k a çm a sı v e k u rtu lm a sı im kâ n sız hâdisen in v u k u u n a k a d a r ik i y ıl, ü ç a y gazâ ile u ğ raştı. Son ra, ‘b a ğ ışlıya n v e esirgiyen T an rm ın rah m et bahçelerine göçtü. 93 ya şın d a idi. Y e rin e ergin oğlu, k u tlu h a lefi, v e ric i T an rın ın y ard ım ın a m azh ar, ü lk eler açıcı S u lta n O sm an geçti. T a n rı k ıy a m e t gününe k a d a r o n un haleflerin in d e v le t d ireklerin i sağ lam kılsın . S u lta n O sm an re islik v e k ü çü k em îrlik derecesinden su lta n lık ve b ü y ü k h a life lik m ertebesine y ü k se ld i. B eld eler feth etti. A lla h ın k u lla rın ı id a re edip k ü fü r ve in ad sah iplerin i kah retti. G a z â v e cıh ad b a y ra k la rın ı y ü k seltti. M erh u m E m îr E rtu ğ ru l’u n ö lü m haberi S e lçu k h ü k ü m d a rı Sultan. A lâ a d d in ’e gelince b ir elçi ile S u lta n O sm an ’a birço k a rm ağan gönderdi. N a n k ö rlerle v e k â firle rle gazâ v e s a v a ş y a p m a işinde kend isin i v e k il etti., S u lta n O sm an ’d a h a y ır v e beğliğe b ü y ü k bir liy a k a t gördüğü için - ken d i sinde h a lk için fa y d a la r, hüzün v e gam verici şiddet b u lu n an - b ir keskin k ılıç ile su lta n la ra lâ y ık d a v u l v e sa n ca k y o lla d ı. B u d a v u l, T a n rın ın y ard ım ın a u ğ n y a n diğer su lta n la r gib i S u lta n O sm an ’ın y ü ce eşiğinin y ü k (ı)A s h şu a y e ttir:

sek harîm in de v u ru ld u . S u lta n O sm an, d a v u l vu ru lu rken , kendi m ertebe sini y ü k se lte n i u lu la m a k v e gelen h e d iy ey i s a y g ıla m a k için a y a ğ a k a lk tı. Son ra, gü ç sah ib i T an rm m yard ım m a gü ven erek s u lta n lık tah tın a oturdu. M ü s lü m a n la r için u ğ u rlu , k â firle r için ko rku n ç o lan b u ta h ta çıkış d o la y ıs ıy la h a lk k u tlu la m a töreni y a p tı. B u n d a n d o lay ı. Y ü c e T a n rı bun ların d e v le t b a y ra k la rın ı kıy a m ete k a d a r y ü ce ltip y er y ü zü n ü onlarsız b ıra k m a sın, b a zı O sm anlI h ü k ü m d a rla rı için seferlerde su ltan kö sü v u ru lu n ca a y a ğ a k a lk m a k âdet oldu. B u k u tlu ta h ta o tu rm a 699 y ılın d a oldu. Y a rh isa r, İnegöl, Y e n işe h ir ve çevresiy le b irlik te B ile c ü k beld eleri T an rın ın y a rd ım ıy la . S u lta n O sm an ’ın feth ettiğ i yerlerdendir. S e lçu k lu S u lta n A lâ a d d in her in san ın ta ta ca ğ ı şeyi tad ın ca askerlerinin çoğu S u lta n O sm an ’m - T an rın ın y a rd ım ıy la k o ru n an - m a k a rn n a geldiler. Ç ü n k ü S u lta n A lâ a d d in ’in a krab asın d an v e kensine tâ b i o lan lard a n h ü k ü m d a rlığ a ve ta h ta lâ y ık b ü y ü k E m îr O sm an ’dan b a şk a h içb ir kim se kalm a m ıştı. T a n rı onu yarlıgasm . Ç ü n k ü T a n rı y a rlığ a yıcıdır. S u lta n O sm an, T an rın ın ta k d ir e ttiği m üd det b itin ceye k a d a r T a n rı y o lu n d a cih ad ile m eşgul oldu. İzn ik v e B u r s a ’nm k u şa tılm a s ı için asker gönderdi. B u sırad a öm rü b itti. Ç o lu k ço cu ğu n u v e a rk a d a şla rın ı b ıra k a ra k T an rın ın y a k ın ın a göçtü. B u 720 y ılın d a oldu. S u lta n lık m ü d d eti y irm i bir y ıld ır. B u tarih te ad i v e ihsan ile m u tta sıf o lan o ğ lu S u lta n O rhan su lta n lık tah tın a oturd u. D in in sağ la m la ştırılm a sı v e düşm an to p lu lu ğu n u da ğıtm a h u su sund a şerefli babasın ın izinde y ü rü d ü . B u b ü y ü k him m etli p ad işa h m zam an ın d a islâm bahçesin in gü zelliği, safa sı, y eşilliğ i, nem ası, re vn a k ı arttı. A skerlerin in v e a d am ların ın m a lları, gan im etleri çoğaldı. B u iy i ad am la rd an y o k su llu k , â cizlik v e ih tiy a ç tam am en k a lk tı. Ö y le k i ken dilerine v â c ib o lan zekât v e s a d a k a y ı verecek, iy ilik y a p a c a k kim se b u la m ıy o rla rd ı. So n ra - T a n rı onu y a rlıg a sm - 725 y ılın d a , ö vü lm değe değer u ğ ra şm ala rı sonu nda bü tü n çevresiyle U lu b a tı, 726 y ılın d a - a h a lisi sık ın tıd an u za k o lsun - B u rs a y ı, 731 y ılın d a İzn ik şehrini, 735 y ılın d a bü tü n K a ra s ı v ilâ y e tin i fethetti. So n ra - T a n rı y a rlıg a sm - İzn ik v e B u r s a şeh ir lerinde birço k h a y ra t m am ureleri v e bereket ta şa n y a p ıla r y a p tı. B u n la ra b irço k m ü lk v a k fe tti. B ilgin lere, y o k su lla ra . K u r a n o k u y u cu la ra a y lık ve a zık ta y in etti. S u lta n O rh an güzel y ü zlü , iy i ah lâk lı, tüken m ez cö m ertlik ve teb a ası için b itip kesilm ez n im etler sah ib i idi. İk i o ğlu va rd ı. B ü y ü ğ ü S ü le y m an P a ş a , ö teki S u lta n M u ra d H andı. B ü y ü k o ğlu n a denizden geçerek Rum.elin in feth i ile m eşgul olm asın ı bu yu rd u . S ü le y m a n P a ş a , askerin b ir ta k ım ı ile denizi geçerek, 751 y ılın d a G e lib o lu ’y u aldı. L a z ( ı ) çerisi M ığ a lk a ra o va sın d a bazgu n a uğradı. İb sa la, V ize, T ek ü rd ağı, S e y d ik a v a ğ ı ve B u la y ır g ib i birço k ka lele ri fethetti. Ş a ş ıla c a k şeylerdendir : S ü le y m a n P a ş a çerisiyle b irlik te R u m e li’y i feth e yön eldiğin de deniz k ıy ısın d a “ K em er,, denilen yere va rm ışla rd ı. O ra( ı ) “ Laz,, eski m adır.

O sm an lılan n S ırp la ra v erd iği ad d ır k i

“ L a za r,, dan boz

20,

25,

40-

d a bazı k â firle rin ö kü zlerin i b u lu p b o ğazlad ılar. B u n la rın derileri v e orada b u ld u k la rı k u ru ağaç p a rça la rıy la 40 k işi ( ı ) alır, gem i gibi şeyler y a p t ı lar. E m ir S ü leym an , çerisinin b ir kısm ı ile b u gem i üzerine bin erek denizi geçti. Ç erin in diğer kısm ın ı a rka sın d a b ıraktı. R u m e li’y e va rın ca az bir to p lu lu ğ u n y a rd ım ıy la b azı ka lele ri feth etti. F eth ed ilen kalelerin ko run up beklenm esi için b u rala rd a bazı askerlerin du rm asın ı em retti. R u m e li’de şe hirler açtı. D ü şm an lard an , azgın lardan birço k y iğ it kim seleri, b u n ların d a ha b a şk a yard ım cıla rın ı bozgun a u ğrattı. B u h a ller tek ra rla n ırken “ T a n r ı nın izn iy le nice k ü ç ü k cem aatler k a la b a lık cem aatlere ü stü n geldi,, (2 ) h ik m eti k en d isin i gösterdi. Son ra kiliselerin v e değersiz h eykellerin yerlerine m escitler ve güzel h â n ık ah lar ku rdu. B ü tü n öm rü b o yu n ca k â firle rle s a va ştı. Son ra b ir h a sta lığa tu tu la ra k y ü ce ru h u U çm ağ a gitti. T a n rı onun derecesini U çm ağ ın en y ü ce yerine yü k seltsin . Y a lv a ç la r la , d o ğru larla, iyilerle ve şehitlerle a rk a d a ş etsin ! B u hâdise 755 y ılın d a oldu. “ T a n n d a n b a şk a her şey . y o k o laca k tır,, sırrı gerçekleşti. B ü y ü k v e şan lı S u lta n O r han K a n d a 761 y ılın d a u lu ve y a r lıg a y ıc ı T an rın ın y an ın a göçtü. S u lta n lık m üd deti 41 y ıl idi. O tarih te tah ta, em n ü a sa y işin ya n k ısın ı d ü n y a y a y a y a n su ltan oğlu su ltan , S u lta n M u ra d H a n o turd u. Y iğ it, cöm ert, din i berk itici v e m ü ’m in1er arasın d a a d aletle hükm eden b ir erdi. T an rın ın desteklem esiyle v e y a r d ım ıy la 766 y ılın d a B ig a ’yı, 783 y ılın d a K ü t a h y a ’y ı, bazı G e rm iy a n k a s a baların ı, H a m id E li şehirlerini, B eğşeh iri (3 ) v e A k şeh iri, 787 y ılın d a D r a m a, Zihne, Siroz v e K a r a fe r y e ’y i aldı. “ S e lâ sil B eldesi,, ( = Z in cirler şeh ri) (4) denilen A n k a ra ’y ı v e S u lta n ö y ü ğ ü ’nü feth etti (5 ). ( ı ) M ü k rim in H a lil Y in a n ç bunu “ 49 nefer,, şeklin de yan lış tercüm e et m iştir. B a k k : T ü rk T a rih E n cüm en i M ecm u ası (on dördüncü sene, m art 1340) sa yı 79 (2 ), s. 90. (2 ) -<İİİ^;î( f (3 ) A slın d a Y e n işe h ir gib i yazılm ıştır. B u n u n ko p ya hatası olm ası m uhte m eldir. B un un la beraber bu civa rd a b ir de “ Y en işar,, vard ır. F e th e d ilen in bu Y e n işa r olm ası da m uhtem eldir. (4 )

A n k a ra ’nın

ta rih te

ün

alan

b ir

adı

“ B e ld e t

ü s-S e lâ sil„

veya

“ K a l'a t ü s-S e lâ sil„ dir. K a lesin in kapısın da m u azzam örm e zin cirlerin bulun m ası şehir v e kalesin e

b ö yle b ir şöhret verm işti.

Z in c irle r gü n düz kaldırılır,,

gece b ir perde gib i in dirilirdi. B u hususta eski ta rih v e ta rih î poğ ra fya k ita p ların da geniş m alûm at vard ır. E v liy a Ç e le b i de bundan bahseder. “ A n kara K a raca B e y m am uresi,, adlı k ita b ım ızd a da bundan bahis vard ır. (5 ) B u ad m u h telif k itap lard a v e a rşiv vesikaların d a “ S u lta n Ö yü ğü ,, v e “ S u lta n Ö nü,, şeklin de y e r alır. E n eski v e gü ven ilir kayn a k lard a n olan v e 1172 ile I I 75 M . y ılla n arasında bu radan geçen H e ra tlı A li bin E b ü b e k ir tarafın d an ya zıla n v e b ir nüshası hususî kü tüp an em izde bulunan “ K it â b ü l-İşâ râ t fî M a ‘rife t iz - Z iy â r â t„

adlı eserin 39 uncu

yap rağın d a burası

“ Sultan ön ü

şeklinde

adland ırılm ıştır. Sonradan “ E skişeh ir,, adını alan şeh ir M ev le vih â n e n in bu lu n du ğu tep ede, öy ü k te idi. 1172 y ılların d a bu şehir B izan s ile S elçu klu ların sın ın

K a ra m a n , V a rsa k , T a ta r ve T ü rk m e n k a vim lerin d en birço k ları o n u n la sa v a ş a geldiler. O n İan n hepsini yendi. N ere ye yön else k u tlu zaferler ona a rk a d a ş lık eder, u lu v e k a d ir T an rın ın y a rd ım ı u y gu n gelirdi. L a z E llerin e yö n elm işti. L a z , k en d isiy le s a v a ş m a k iğin b ü tü n k â fir m illetlerden y a rd ım istedi. G erçek te de “ b ü tü n k â firle r bir m illettir,, ; heps i ona y a rd ım ettiler. S u lta n işte b u n larla çarp ıştı. loo.ooo v e y a h u t daha ç o k o ld u k la rı halde o n la rı yen di. T an rı, k â firle r istem ese de h a k k ı y ü k s e l tir. D o ğ ru o lm ıy a n ı h ü kü m sü z b ırakır. Ş a ş ıla c a k şeylerden dir : Su ltan , d ü şm an ları b o zgu n a u ğ ra ttık ta n v e s a v a ş ı ka zan an çerisini k a ça n la rı t u t m a ğa gön derdikten sonra y ü k s e k bir yere o turd u. Y a ra d a n do ğm a bir h a ls izlik v e derm an sızlık ile a k s ıy a ra k y ü rü y e n b ir y a r a lı k â fir kendisine d o ğ ru gelm eğe b aşlad ı. G ö y a o ölü ler arasın a sak lan m ıştı. S u lta n bun un b ir işi v e isteği b u lu n d u ğu n u san dığın dan m u h a fız la rı nın onu u zak laştırm a sın a m üsaad e etm edi. B u L a z k â firi. G a z i S u lta n ın y a n ın a gelince gizlice ta şıd ığ ı zeh irli bıç a ğ ıy la saldırdı. S u lta n , A lla h ın , kerem inden kendilerine verd iği ile ferah o la r a k n zık la n a n ve T an rıla rın ın yan ın d a d a im a y e ri o lan şeh itler zü m re sine ka tıld ı. B u 791 y ılın d a oldu. S u lta n lık m üd deti otuz y ıl idi. O tarih te s u lta n lık tah tın a u lu ve y ü ce T an rın ın y a rd ım ıy la güçlen m iş o lan ergin h a le fi ve k u tlu oğlu S u lta n B a y a z ıd H a n oturd u. T a n rı onu, d in i desteklediği için h a y ırla m ü k âfa tla n d ırsın . P e y ga m b erler ve şehitler zü m resiy le b irlik etsin ! S u lta n B a y a z ıd âdil, y iğ it, bilgin lerle y o k s u lla rı seven, zenginlere şef k a t, zâhid lerle iyilere s a y g ı gösteren b ir adam d ı. U z a k v e sarp yerlerden en b ü y ü k m elikler o na gelirler, u za k köşelerden seçkin b ilgin ler o n u n y a n ın a k o şarlard ı. Y a k u b Ç elebi a d lı b ir kard eşi va rd ı. D o ğ ru düşünenlere g iz li o lm ıy a ca ğ ı gib i bunun y a şa m a sın d a b ü y ü k k ö tü lü k ler va rd ı. S u lta n onu n v ü cu d ü n ü ka ld ırttı. Ç ü n k ü zaruretler, y a p ılm ıy a c a k şeyleri yap tırır. B ö y le lik le , a ta la rd a n k a la n ülke, bir ra k ib in d ü şm an lığı v e a y k ırılığ ı o lm ak sızın y iğ it, cöm ert v e y ü ce su ltan ın elinde ka ld ı. M em lek etin sın ırların ı gen işletm ekle v e fesad ateşini söndürm ekle m eşgul oldu. İsa b etli ted biriyle, k eskin k ılıc ıy la 792 y ılın d a M enteşe, A y d ın v e S a ru h an v ilâ y e tle rin i feth etti. K o n y a , L âren de, A k s a r a y v e K a d ı B u rh a n e d d in ’in zam an ın ın geçm esinden sonra K a y se riy e , T o k a t v e S ıv a s ı 800 y ılın d a aldı. O nun 801 y ılın d a Ü n gü rü s ( ı ) ile b ü y ü k bir s a v a ş ı ve g a zâsı v a rd ır (2 ). O n ların hepsini yen di. Ö ld ü rü lm elerin i v e esir edilm e-

3°

üzerinde idi. Herevînin anlattığına göre Rum lar şehre sıcak su anlamına “ Sirm a „ , Türkler de çok kere aynı anlama “ Avigerm ,, derlerdi. H erevî buradaki kaplıcaların yanında muhteşem konaklar bulunduğunu ve bunların hepsinin al tından sıcak suyun geçtiğini, sıcak su civarında çok yılan bulunduğunu da an latır. B iz evvelâ burasım Ilgın zannetmiştik. Derinleştirince I^skişehir olduğuneticesine vardık. Sultan Osman ilk pazan bu kaplıcalann önünde kurmuştu. B u arapça kitabı da dilimize çevirdik. Yakında yayınlanacaktır. ( ı ) Üngürüs eski Osmanlılarca “ Macar,, ve “ Macaristan,, demektir. (2) M ükrimin Halil Yinanç burada da bir atlama yapmış, tercümesinde y ılı gösteren rakkam lan yazmamıştır.

lerini em retti. T eke, A n ta ly a v ilâ y e tle riy le bu n lara b a ğ lı kaleleri, K a s ta m o n iyy e, K a n g ın ( ı ) , O sm an cık, Sam sun , C a n it, E rzin can v e M a la t y a ’y ı, ve bu n lard an b a şk a R u r.ıelide b u lu n a n diğer şehir ve k a sa b a la rı fethetti. B a ğ d a d v a lis i olan İlh an lIlard an C a la y ır lı S u lta n A hm ed ile K a r a k o y u n lu beği T ü rk m a n K a r a M ehm ed oğlu K a r a Y u s u f onu n y ü ce liğ i k a r şısında b o y u n eğip kendisine hizm et isteğiy le eşiğine eriştiler. O nu n E dirn e v e B u rs a şehirlerinde - T a n rı b u n ları d a rlık ta n s a k la sın, n im etlerine boğsun - bilgin lerin ve y o k su lla rın fa y d a la n d ık la rı şerefli y a p ıla n , sab a h a k şam T an rın ın adı a n ılan gü zel m escitleri vard ır. K a ra m a n beğinin M ehm ed ve A li a d lı ik i oğlun u esir alm a şerefin i T an rı b u k u lu n a n asib etti. D e v le ti kem ale erdikten, y u rd u genişledikten, askerleri galib , ke n d isi ni k ısk a n a n la r m a ğlû p o ld u k ta n sonra o na n azar değdi, ikb alin e z e v â l eli do ku n du . K e n d isiy le M eh m ed T u r a g a y o ğlu E m îr T em ü r arasın d a s a v a ş oldu. B u k ita b m zikrin e teh am m ü l edem iyeceği birço k sebeblerden d o la y ı R û m (2 ) ordusu y en ilip kırıldı. İşte bu sırad a da b ü y ü k v e k u tlu E m îr S u lta n B a y a z ıd H a n u lu T an rın ın rahm et bahçelerine göçtü. B u , 805 y ı lın d a oldu. O n u n şu o ğ u lla rı v a r d ı : E m îr S ü leym an , M u s a Ç elebi, S u lta n M ehm et H an. E m îr S ü le y m a n s u lta n lık tah tın a oturd u. A d a le t, ihsan, fa z ile t v e n i m et verm e v a s ıfla r ıy la sü slü idi. Ş erefli v e kerem li geçm işlerinin eserlerini d iriltti. 813 y ılın d a , m ü stah kem b u rçlard a d a o lsa herkesi b u la n şeyin y e tişm esine k a d a r teb a a sı arasın da o lan h a k la ra in s a f ile sa y g ı gösterdi. Y e rine, R u m elid e k ard eşi M u s a Ç eleb i geçip A n a d o lu y u ö b ü r k ard eşi Su ltan M ehm ed H a n ele geçirdi. B u ■ ik i k a rd e ş arasm da u y gu n su zlu k v e sav aş olu p S u lta n M eh m ed H an , M u s a Ç eleb iye ga lip geldi. M u s a Ç elebin in z a h m etin i giderdi. B u n d a n sonra yu rd d a, m ü lk sah ibinin em lâkin e ta sa rru f etm esi gib i ta sa rru f etti. 824 y ılın a k a d a r (3 ) feleğin hareketleri onun is-teğine u y g u n b ir şekilde cereyan etti. B u y ıl ecel gelip d ü n ya istekleri k e sildi. S u lta n lık tah tın a doğru y o ld a n ayrılm ıy an , d o ğru lu k y o lu n a yönelen, gazâ ve cih ad b a y ra k la rın ı y ü celten , cöm ert, T a n rıy a güvenen o ğlu G a z i S u lta n M u ra d H a n oturdu. T a n rı U ç m a k ta derecelerini yü kseltsin , y ü ce babaların ın v e u lu dedelerinin y o lu n d a y ü rü d ü . D in in v e y u rd u n düzenini k o ru m a k için ko ştu . K â firle rin ve din sizlerin k ö tü lü k lerin i giderdi. 825 y ı lında birçok R u m eli şehirlerini aldı. M ü lk ü istediğin e b a ğışlıya m n y a rd ım ıy la 828 y ılın d a A yd m , M enteşe E.’lerin i; 831 yılın d a , kendisine b ağlı yerlerle b irlik te C a n ik E lin i, 833 y ı( ı ) B u şehir noktasız olarak ıfj-‘ şeklinde yazıliîiıştır. K an gın ( = bu günkü Çankırı) olması çok muhtemeldir. (2) “ Rûm,, A raplar tarafından “ Roma,, nın söyleniş şeklidir. Doğu Romaya, sonra tahsisen Anadoluya ad olmuştur. Doğrudan doğruya “ Türkiye,, anla— mmda da kullanılmıştır. (3) Mükrimin H alil Yinanç, tercümesinde burada da 824 yılını atlamıştır.

lın d a S e la n ik ka lesin i açtı. 834 te Ü n gü rü s E lin e gid ip sağlık, esenlikle d o y u m o la ra k döndü. B ü y ü k lü k v e u lu lu k bahçelerinde şerefli O ğu z H a n ağacının y ü k s e l m esinden, şeref v e ik b a l bahçelerinde O sm an lı şeceresinin büyüm esind en İDaşlıca ga y e v e m a k sa t olan, k a ra la rın su ltan ı, denizlerin hakan ı, ü lk eleri a d a le t v e ihsan ile şenlendiren fa tih v e m u za ffe r o ğlu M ehm ed H a n doğdu. T a n rı onu n ü lk esin i v e salta n a tın ı d a im k ılsın ! A lem leri onun n im et ve ih san ın d an m ahru m b ırakm asın !.. 841 y ılın d a Sem endire’nin feth i o na n asip oldu. V a rn a ga zâsı ve k ir a lın ö ld ü rü lm esi 848 yılın d a . M o ra v ilâ y e tin in a lın m ası 851 y ılın d a oldu. 852 y ılın d a k i K ü s O v a g a zası d a onu n ga zâla n n d a n d ır. H e r tü rlü belâ v e s ık ın tıd a n T a n rı korusun . B u rsa v e E dirn e şehirlerinde h a y ra tla rı vard ır. S u lta n M u ra d H azretlerin in s u lta n lık m üd detleri 30 k am erî y ıla y e tin ce, T an rın ın birço k güzel vergilerinden, d in î v e d ü n y ev î birço k fetihlerinden b eklen en ler h asıl o lu n ca ecel gelip ü m it k a lm a z oldu. Y a ra tık la r ın sah ib in in çağırışın a u yd u . 885 h icrî y ılı m aharrem in in başın da a şa ğ ılık d ü n yad an gö çtü . Y u rd u v e ta h tı o ğlu k a ra la rın v e denizlerin su ltan ı, doğu v e b atı ara sın d a T a n rı esirgenliğinin â ye ti, gazilerin ve din u ğru n a sa v a şa n la rın a ğa sı, k â firle rin ve k ö tü lü k te direnenlerin y o k edicisi. T an rın ın y a r d ım ıy la gü çlü, adı, san ı yüce, sağ lam burh an lı su ltan o ğlu S u lta n M eh m ed H an şereflen dirdi. T a n rı ü lk esin i v e sa lta n a tın ı daim , fa z ile tiy le yârân ın ı ve y a r d ım cıla rın ı aziz, ken d isiyle din ini gü çlü, d ü n y a la rı on u n la kazan çlı, d e v le t in i yere ve üstün dekilere vâ rislerin en h a y ırlısı tev arü s edinceye k a d a r ebedî kılsın . B u şanlı, şerefli iş sö yled iğim iz y ıl m uh arrem inin 16 n cı p er şem b e gü nü oldu.

li S u lta n M e h m e d H a n T a r ih i T an rım ! İh san ların d a n d o la y ı san a ham d, nim etlerinden d o la y ı da şükred eriz. P ey ga m b erlerin u lu su M u h am m ed ’e v e onun tem iz o cağın a T an rın ın ihsanın ı, m eleklerin istiğfarın ı, in san ların d u asın ı isteriz. T a n n m !.. M ü lk ü b ü y ü k b ir h ü kü m d ara verm ek su retiy le âlem lere ih sa n ettiğin n im etlerinin şükrün ü ifa için senin y ard ım ın a sığınırız. O m u h a k k a k y ü ce b ir p ad işah ve zam an h ü kü m d arların m e fe n d isid ir., O d ü n y ad a gö vd ed eki ruh gibidir. Y u rd u v e din i ko ru m a k, m ü slü m an lığı v e m .üslüm anları gözetm ek işinde y a rış öndüllerini alm ıştır. B u n d a n dah a m ükem m el bir s a lta n a t sah ibin in üzerine h içb ir güneş ne doğm uş, ne de batm ıştır. G en iş sınırlı ü lk en in içinde b ir iy ilik ve o lg u n lu k y o k tu r k i ond an taşm ış ve y a y ılm ış olm asın . B ilim yönü nden d ü n y a su ltan la rın ın en eşsizi; y u m u şa k lığ ı en b ü y ü k o lan ı; s a tv e t ve ku d ret y ö n ün den en şid d etlisi; n işan v e a lâm et b akım ın d an h içb ir eğrilik, büğrülük, tü m se k lik o lm ıy an ı v e en d o ğru su ; iy i h u y la r yönü nden en şereflisi; b ü y ü k lü k itib a r ıy la en yü ce si; iy iliğ i en y a y g ın , y a rd ım ı en çok, şan ve şerefi en b ü y ü k , a d aleti en tam , fey zi en u m u m î olanıdır. R û m iklim lerin i;

A lla h için “ üçüzdür,, d iyen kâ firle rin m urdarlığın dan v e çirkefin den tem iz lem iştir. O n u n k u tlu dedesinin u lu m enkibelerinden b irisi güneşe v e a y a o k u n sa güneş b ah ar m evsim in de saadete erişm e fey zin i bulur. O nun s a tv e t v e ku d ret h ik âyelerin d en birisi y ıld ıza v e a ğa ca söylen se b ah ar zam an ın da y eşillen m iş a ğa ç so lm a y a v e k u ru m a y a başlar. G ö k , onun eteği değdiği için y e r i k ısk a n ır; y ıld ızla r onun atın ın n a lla rın a ç iv i o lm a y ı candan isterler. D ü n y a onun hü km ü, b u y ru ğ u altm d a b u lu n m a k la kendisin i tebrike v e k u tlu la m a y a lâ y ık bulur. N im e tle r onun yard ım cıla rın ın zincirlerine d izilm ek için h a zır v a z iy e t tedirler. O nun şerefli zam an ı, içinden b ü y ü k lü k in cileri v e y a k u tla r ı p a n ld ıy a n faziletle r d evri olm uştur. O nu n aşılm a sı gü ç eşiği en kend ini beğenm iş h ü k ü m d a rla rın d u d a k ların ın öp tü ğü yerdir. O nu n y ü k s e k k a p ısın ın harim i u lu ve b ah ad ır k iş ilerin alın k o y d u k la rı d u raktır. E ğer bilim tarlasın ın üstünde onun h im a yesi o lm asa irfa n ağacı kurur. E ğer onun lû tfu n u n ışık la rı h ik m et y ıld ızla rın ın üstün e serpilm ese b u zam an d a hiçbirisi k a f iy e n p an id a m az. D ü n y a y ı b ö y le bü tü n iy i a h lâ k ı kendisinde to p lıy a n , iy iliğ i ile u fu k la rm en b ü yü k lerin e kendisin i ü stü n y ap a n , m ü b a re k din i berkiten, âlem leri v e b ilh a ssa bilgin leri iy i v e gü zel m e ta ’la rla zenginleştiren b ir v a rlık la şereflendiren T a n rıy a şü kü rler olsun. T an rın ın b u ş a şıla ca k y a ra d ışı o lm asa b ü tü n o iy i h u y la r lıiçb ir e tte ve sinirde toplanm azdı. B u şerefli sıfa tla r, gü zel öğü lm üş hasletler, ta v s if edilen in adın ı h a tır la tm a k ta n in san ı m ü sta ğn i k ılar. Ç ü n k ü b ü tü n b u şerefli h asletlerin ; A ra p v e A cem h ü kü m d arların ın efendisi, b ilim ve k a lem sah iplerin in kıblesi, g ü zel adının, a n ılm a sıyla ka lem v e kâğıd ın u ğ u rlu o lduğu, kerem li a v u c u n dan cö m ertlik v e ihsan çeşm eleri a k a n b ü y ü k su ltan a, en â d il v e en b ilgin h a k a n a has b u lu n d u ğu m alûm dur. G ün eşin gözü ne k a d a r ih tiy a rla ş a bun un b ir benzerini görem.iyecektir. O nu n u lu lu k v e y ü c e lik lib a sla rı şerefsiz s a y ıla n v e a y ıp la n a n şey le r den ko run m uştur. İşte bu, u lu v e şerefli padişah, T an rın ın a rslan ı ve çekilm iş keskin kılıcı, T a n rı y o lu n d a gazi, h a v â v e hevesini kendisine ilâ h y a p a n ı ce za lan dıran, ö vü lm e sınırlarını aştığı için en güzel şeyle dah i ö vü lse a yıp s a y ıla ca k olan , su ltan o ğ lu su ltan , y a rd ım cı T a n rıy a güvenen, fa tih v e m u za ffer S u lta n M ehm ed H an d ır. T a n rı ü lk esin i v e sa lta n a tın ı y aşa tsın . A d a le t ve ihsanın ı âlem lerin üzerine tam ve k â s iil b ir surette y a y sın . Ü zerim ize v â c ib o lan ı y a p tık ta n sonra şim di sıra b ü y ü k v e y ü ce T a n rın ın ; olgu n lu k , g ü ze llik v e u lu lu ğ u n bazı kısım la rın ı kendisinde toplam ış o lan su ltan a verd iği b a zı n im etleri k ısa ca zikretm eye geldi. A lla h d ü n ya d e va m ettikçe, g ö k d u rd u k ça p a rla k d evletin i s a k la y ıp k o ru su n ! D iy o ru z k i : O , s u lta n lık tah tın a 855 y ılı k u tlu m uh arrem a yın ın 16 n cı perşem be gü nü oturd u. T a n n ü lk esin i d a im a y a şa tsın . O gü zel y ıld a 19

y a şın d a idi. G en çliğin de h ü k ü m d a rlık tacın ı giy d i. H enüz gen çliğinin b a şında iken m in berler on u n la gıcırdadı (m inbere ç ık tı). N im e tle r onu nla toplan ır, isteklere on u n la erişilir, gü ze llik ler on u n la kem ale erer. K a d ı hü ccetleri o n u n la m er’iyete girer. B u u ğ u rlu cü lû su n güzelliklerinden b irisi de - T a n rı bu cü lû su n bereketin i m a l v e o ğ u lla n n fa y d a verm ediği güne k a d a r devam ettirsin - t a rih i için sö yled iğim iz §u sözdür : <.)! oU= T a n rı sa lta n a tın ı d aim a y aşa tsın . B u n d a n b a şk a : (lj

5i ’.*—J

m ısralarım sö y liy e n de b u cü lû s tarih in i n azm etm iştir. T a n n onu şereflen dirip k u lla rı içinden seçince, fazlın d an ve kerem in den ona vereceğin i verin ce tev arü s ettiği ü lk e y i sağ lam esaslarla, lâ y ık o ld u ğ u şek ild e idare etm ek, b u ra d a gü zel b ir düzen ku rm ak, a d a le t v e in sa f m eyd an m ı a d a m a k ıllı gen işletm ek istedi. B u d a b a y a ğ ı a d am la rı ve m u h alifleri m em leketin sın ırların dan u z a k la ştırm a y a ve y a h u t m ü m künse gön üllerin e s e v g iy i v e d o stlu ğu yerleştirm eğe b a ğ lı b u lu n u yo rd u . K a ra m a n beği d ü şm a n lık ta o k a d a r ileri gitm işti k i onun d ü şm a n lığ ı an c a k k ılıç v e sün gü ile giderilebilirdi. Y e rin e d o k u n u la m ıy a n su ltan , bu k u tlu y ıl için de K a ra m a n E lin e g itti. D ü şm a n ı k a h retti ve elinde b u lu n a n b azı şehir ve k a sa b a la rı aldı. Y ü c e başken tine d o yu m o la ra k sa ğ lık ve esenlikle döndü. İslâ m şehirleri ortasın d a b u lu n an K o s ta n ta n iy y e adlı şehirin fethin i tertip lem ek le m eşgul oldu. U z a k yerlerde v e şehirlerde oturan' k â firle r bu m ü stah kem şehre, sa ğ la m v e d a y a n ık lı su ru n a sürünen denizden geçm ek su retiyle gelirler v e ahalisin e şehri h o ru m a k hu su su n d a y a rd ım ederlerdi. B u denizde, K o s ta n ta n iy y e şehrine gelenlerin a n ca k b u rala rd a n geç m ek su retiyle va rab ilecek le ri ik i d a r boğaz va rd ı. S u lta n hazretleri k â firle rin k ö tü lü k lerin i en iy i b ir şek ild e giderm ek istiyo rd u . B u geçitlerden birisin in k ıy ısın a “ B oğazkesen ,, ad ı verilen, denize hâkim , sağ lam b ir k a le v e y ü k s e k b ir k u le y a p tı. D iğ e r geçitte de b a şk a bir k a le ku rdu. B u kaleler v a s ıta s ıy la K o s ta n ta n iy y e k â firle riy le b a şk a şeh ir lerin ve yerlerin k â firle ri a ra sın d a ki to p lan m a v e birleşm e k a p ıla rı k a p a n dı. B u , 856 y ılın d a idi. K a len in in şa ta rih i n azm ed ilerek şö y le denildi.

.(2) jU.

6^*1 'r

o'.-ıSı’ \

j' AlI

( ı ) Bu beyit dilimize göyle çevrilir ; “ Sahibi için saadet ve sâlâmet, sultan için imamet tarihidir,,. B u mısra ebced hesabına vurulunca Sultan Mehmed’in tahta çıkış yıh olan 855 tarihi çıkar. M ükrimin Halil Yinanç’m okuyuşuna göı;e cülûs tarihi 400 yıl artar. Çünkü o mısraın sonundaki yi *.>M. gibi okumuş ve noktalamıştır. (2) B u mısralar dilimize şöyle çevrilir : “ B ir kaledir ki dünyayı, devranın

So n ra d evletin in güneşleri, T an rın ın ezelî y a rd ım göğünde p a rh y a n y ü ce p ad işa h h azretleri K o s ta n ta n iy y e a d ı verilen şehrin feth in e yö n eldi. B u , b irço k b ü y ü k p ad işa h la rın v e u lu su lta n la rın feth in i isted ikleri h alde b a şa ra m a d ık la rı b ir şehirdi. Ç ü n k ü b u şehirin kerkes k u şların ın bile u la ş a m ıy a c a k la n b ir su ru va rd ı. S a ğla m lığm d a n d o la y ı k ıy a m e t gününe k a d a r k a la c a k şeylerden o ld u ğu n a in an ılıyo rd u . B u şeh ri; R û m , Ş a m v e T ra b zo n denizlerinin k u ca k la d ığ ı ik i k ıt ’a sarm ıştı. K â firle rd e n b ü y ü k b ir k a la b a lık b u şehri gece, gündüz ko ru yo rd u . D o ğ ru v e sağ lam düşü nce sah ib i o la n la r bu rasın ın fethin e im k â n b u lu n -

m adığın a, k â firle rin elinden alın m asın ın m u h al o lduğun a, b u ra y a m â lik o lm a y a ça lışm an ın so ğu k dem iri döğm eğe, b u ra y ı elde etm ek istem enin k ö tü şey ta n d a n h a y ır u m m a y a benzediğine h ü km ed iyo rlard ı. L â k in y ü ce hazrete y ü k s e k him m et, k u tlu k u v v e t, sağ lam v e kö tü lü k lerd en korun m uş nefs v e rild iğ i için u n su rla r kendisine p ek a çık surette b o y u n e ğ iy o rd u .-B u şehrin sa v a ş ç ı kâ firle rin eli a ltm d a k a lm a sm ı iy i gö rm üyo rdu . B u ra sın ın feth in i kendisin e ü lk ü edinm işti. G em iler y ap tı, o rd u lar h a zırlad ı v e şehri her ta ra fta n sardı. Şehrin ka p ısın d a gözlerin görm ediği, k u la k la rın işitm e diği, in san gön lün den geçm iyen âletler v e v â s ıta la r hazırladı. T an rın ın y a r d ım ıy la b u şehri. G a la ta , S iliv ri, M id y e , A h y o lu gibi kend isin e b a ğ lı o la n k a s a b a v e kö y lerle beraber fethetti. F eth ed ilen bu şehrin a lç a k m üşriklerin kö tü lü k lerin d en v e y a la n c ıla n n gu ru ru n d an tem izlem esini u y g u n gördü. B irisin in sö yled iği ;

( ı) = T em iz şehir bu b ü y ü k feth in gü zel b ir tarih id ir. Y ü c e hazret b u şehri - T a n rı d ü n y a y a v e üstün dekilere v â ris o lu n ca y a k a d a r fatih in in gölgesinde ko ru su n - h ilâ fetin in m a k a m v e celâletin in v e d ia o la r a k m u h a fa za edildiğin i istediği y e r y a p tı. K o s ta n ta n iy y e y i y ık t ık ta n sonra yen iden im a r etti. Şehri y ü k s e k y a p ılı, a şılm a z e tra flı m edrese lerle, h â n ek a h la rla , alem leri göğün k u tr u y la eşit m escitler v e cam ilerle süsledi. Şehir p a rla k d evletin in gölgesinde u z a k yerlerden gelen b ü y ü k ve k ü ç ü k a d am la rın kıb lesi oldu. H e r ta ra fta n y ü k s e k v e fâ zıl a d am la r b u ray a geliyorlard ı. hâdisesinden korur. Yükseklikte ve sağlamlıkta göklerden üstündür. B u kalede din için saygı, küfr için noksan vardır. Yapılışının tarihi “ Bünyân-ı Mehmed Han,, dır. Son mısraın tırnak içine aldığımız kelimeleri ebced hesabına vurulunca Boğazkesen kalesinin' (Rum eli H isan) yapılış yılı olan 856 tarihi çıkar. Şimdi Rum eli Hisarı kalesinin kule ve burçlarından yalnız birisinin kitabesi kalmıştır; O da Zağanos Paşa burcu adını taşıyan en yukarıdaki kulenin deniz tarafındaki kapısı üstündedir. ( ı ) Bu iki kelime ebced hesabına vurulunca İstanbul’un fetih tarihi olan 857 yılı çıkar.

A n la y ış sah ib i her adam bu şehri gördüğü zam a n ku su rsu z b u ld u ğu için = “ güzel bir şehirdir. T a n rı y a rlıg a y ıc ıd ır,, sözü T a n rının sözü dür der. Son ra, kendisine ita a t n ak i v e farz ehline v â c ib o la n su lta n hazretleri - ü lk esi ve s a lta n a tı d ü n ya, d ü n y ad an b a şk a b ir şeye döneceği gü ne k a d ar m u h alled o lsu n - 858 y ılın d a değerli v e m eşkûr ça lışm a sıy la , y ü k sek v e isab etli d ü şü n cesiyle “ N o va b erd i,, ( ı ) rnem leketini çe vre siy le b irlik te fethetti. B u y ıl deniz ken arın da b u lu n an İnoz v ilâ y e tin i de feth etti. B u n d a a sonra - T a n rı yard ım cıla rın ı a ziz etsin - B e lg ra d k a lesin in fethin e yö n eldi. Ü n gü rü s ü lk esin in sah ibi Y a n k o rezil v e a şa ğ ılık a sk eriyle k a le y i m ü d a fa a etti. B u n la rın s a v a ş sırasında âdetleri zam am m ızd a T u n a denilen su d an geçm ek idi. L â k in devlet. T an rın ın y a rd ım e ttiği m u za ffe r su ltan ım ıza g e lince - T a n rı ü lk esin i k ıy a m ete d ek y a şa tsın - ırm ak ta n geçm eğe m u k ted ir olam a d ıla r. K u ş a tılm ış k a ld ık la rı için y a ln ız kalen in k o ru n m a sıy la m eşgu l o ld u la r. S u lta n H azretleri rezil ve a lç a k k â firlere bo zu lu yo rm u ş gibi görün m ek için kaled en a za çık geri çekildi. S u lta n hazretlerin in - T a n rı bü tü n isteklerin i versin - dönm eğe ve k a ç m ağa b a şla d ığı zan n olun un ca Y a n k o , y a n ın d a k i sa p ık la rla b irlik te kaleden çıktı. K ırışm a ğ a b a şla d ıla r. K â firle rin hoşun a gitm ese de h a k k ı yerine getirenin desteği ile gü çlen m iş o lan S u lta n hazretleri b u n larla çarp ıştı. K a h r a m an askeri m u za ffe r o lu p ku rtarıcı a la y ı g a lib geldi. Y a n k o ad ı verilen p a dişah ö ld ü (2 ). K â fir k a v m ın k ö k ü kesild i. B u sırad a k a le fethedilm eden önce,' y ü ce s a lta n a t ken d isiyle şereflenen s u lta n h azretleri gü zel m evhibelerle süslenen başken tine döndü. Ç ü n k ü s a v a ş ta k a le y i feth ettirecek eşya ve ( ı ) Bunda bir kopya yanlışı olduğu anlaşılıyor, olması lâzımdır. Mükrimin Halil Yinanç bu yanlışı olduğu gibi kopya etmiştir. Priştine ile Üsküp arasında bu şehrin haritalardaki yazılan şekli NOW OB R D O ’dur. Çok müstahkem bir kalesi vardı. Sonra kalesi yıkılmıştır. Islavca "yeni,, anlamına N E V O ile “ köy,, anlamına B E R D O ’dan teşekkül eden ve “ yeni köy,, anlamına gelen bu kalenin Türk tarihlerindeki yazılış şekilleri şöyledir : (Tâcüttevârîh, ı, 452). Hammer tercümesinde N O V O B R O D O ve N O V O B E R D A şekillerinde y a zılm aktadır (III, 2). B u N E O P R İA U M , N O V O P Y R G IM , N O V O M O N T E adlarıyla da anılırdı. Eski tarihlerde zengin gümüş madenlerinden dolayı “ Şehirlerin Anası,, şeklinde tavsif edilirdi. H. 859, M. 1455 yılı haziranında zabtedilm işti (D evlet-i Osma niye Tarihi, III, 20 ve Tâcüttevârih, ı, 452). (2) Hammer (D evlet-i Osmaniye Tarihi III, 32) Jean nü şöyle anlatır : “Bu son muharebenin yorgunlukları, muhasara mış olduğu yara, defnedilerek kalmış Osmanlı ecsâdından intişar affünat ile mali mahallerin havası birleşerek şiddetli bir sıtmaya med’inf firarından 20 gün sonra terk-i hayat etti,,.

Hunyad’ın ölümü esnasında, al eden ağır tatutulup Meh-

' ıs

lev a zım tüken m işti. K a r a c a B e ğ adlı R u m eli B eğlerb eğisi de b u rad a şehit oldu. B u , 859 y ılın d a o ld u ( ı ) . S o n ra su lta n - T a n rı gölgesini, kend isin in gölgesinden b a şk a gölge o lm ıy a ca ğ ı güne k a d a r y a ş a tsın - îk i aziz oğlu, ik i p a r la k güneş, h ilâ fet gö zün ün ik i bebeği, u lu lu k sedefinin ik i incisi, y u m u şa k , ergin, ' ö vü lm eğe değer b ü y ü k s u lta n B a z a y ıd ’la - T a n rı onun d evletin i sa y g ı gö sterilm esi v â c ib o lan b a b asm m say e sin d e , ebedî etsin - y iğ it v e cöm ert su ltan m erhum v e m a ğ fu r S u lta n M u s ta fa ’nın - T a n rı ru h u n u şa d edip g ü çlü k le ri y en m ekte o na y a rd ım cı o lsun - sün net d üğün lerin in hazırla n m a s i için b u y r u k verd i. So n ra - a d aletin in bereketi d o ğ u lara v e b a tıla ra taşsın , y iğ itlik m enkibeleri y a k ın la ra ve u z a k la ra y a y ıls ın - M o ra ü lk esin e yö n eld i. B u r a s ı şehirleri çok, y o lla n sarp b ir y arım a d ad ır. M o ra ’d a tâ b ile ri ile b irlik te 30 m ü sta h k em k a le feth etti. Sem endire m em ■ lek etin e m u za ffe r o rdu sund an b ir k ü ç ü k m üfreze gönderdi. B u n la r k â fîrle ri yen ip b irç o k d o y u m lu k la rla sağ , esen o la ra k döndüler. M o ra te k fü rü S u lta n ın y ü k s e k eşiğine geldi. S u lta n h azretleri o n u em n ü am an gölgesi a ltm d a sak lad ı. Ö m rü n ü n son u n a k a d a r sultan ın , sevişen lerin b u lu ştu k la rı harîm in e devam etti. B ü tü n ' b u n lar 861 .y ılın d a oldu. S o n ra s u lta n h azretleri b izza t - T a n rı onu her iy ilik le sü sled iği gib i , her kö tü lü k ten de k o ru su n - Sem endire m em leketine gitti. Y ü k s e k s a n c a k b u ra la ra va rm a d a n önce b ü tü n k a le le riy le Sem endire fethedildi. . M u z a ffe r o la ra k - T a n rı b ü tü n âfetlerden sa k la sın - başken tine döndü. . B u , 862 y ılın d a oldu. A y n ı y ıl için de A m a sra ’y a yö n eldi. T an rın ın d e s tek lem esi ve y a r d ım ıy la b u rasın ı d a feth etti. So n ra - T a n rı u lu lu ğu n u a rttırsın - M o ra ’d a A lla h ın â ye tlerin i k a b u ld e direnen k â firle r isy a n edip b a şk a ld ırd ık la rı için b u n ları hikm etle, gü zel sözle v e iy i o lan her m ücadele v a s ıta s ın a b a şv u r a r a k T a n n n m y o lu n a getirm ek için b ir d e fa d a h a M o r a ’y a g itti. O n la rın k ö tü lü k ateşleri m ü b a re k k u d u m la rı ile söndü. B ir ç o k kaleler, su rla r v e şehirler feth edildi. B u d a 863 y ılın d a oldu. So n ra T a n n n m y ard ım ın a m a zh ar o la n san ca ğı d o ğ u y a y ö n eld i v e G ü rc ista n ta r a fla rm a k a d a r uzan dı. K a s ta m o n iy y e , Sin ob, K o y u lh is a r ve T ra b zo n fethedildi. T ra b zo n te k fü rü ita a t etti. A lç a k lığ ı ve k ö tü lü ğ ü n d en d oğan h iy a n eti o rta y a çık ın ca y a k a d a r su ltan ın k u lla rın d a n o lm u ştu . H ıy a n e tte n sonra kendisine m ü sta h a k o ld u ğ u siy a s e t ta tb ik edildi. B u d a 864 y ı lın d a oldu. So n ra 865 y ılm d a y ü ce s a n ca k E fla ğ ta ra fm a yö n eldi. V a lis i bıu-a( ı ) Belgrad kuşatmasında şehit düşen D ayı Karaca Beğin “ Karacabey,, ( = M ıhaltç) kasabasında bulduğumuz mezar taşında ölüm tarihi 860 şaban a yı nın ortalan olarak gösterilmektedir (B u hususta “ Ankara Karacabey M am ure si,, adlı kitabım ızın birinci cildinin 173 üncü sayfasında geniş bilgi vardır). Belgradın son muharebe günü için Hammer’in ihtiyar eylediği 22 temmuz 1456 ta rihi de 18 şaban 860 tarihine raslar ki bu da bizim bulduğumuz 860 tarihinin su götürmez bir gerçek olduğunu teyit eder (B u hususta Hammer mütercimi nin zeyline de bakılsın : II I, 327).

dan çıkanlarak yerine buyruklara itaat eden bir başka beğ nasbedildi. U lu T a n rı su ltan ın b u y ru k la rın ı y ü c e kılsın . B u y ıl M id illi m em leketi b ü tü n tâ b ile riy le b irlik te alm dı. K en d isin e b en ziyen ler gib i te k fü r lâ k a b ın ı ta ş ıy a n m ağru r sah ib i hap sedildi. Son ra m u z a ffe r v e m a n su r su lta n - T a n n k ıy a m e t gününe k a d a r u lu lu ğ u n u y ü rü tsü n - o na izin verd i. F a k a t ondan h ıy a n e t zah ir o ld u ğ u için u y u l m a sı v a c ib y ü k s e k b u y ru k ile - d a im a y ü ce o lsu n - öld ü rü ld ü . S o n ra s u lta n hazretleri 867 y ılın d a - T a n n d e v le t bahçelerin in y e şilliğin i v e p a rla k lığ ın ı arttırsın, çerisinii galip , y a r d ım c ıla n n ı aziz etsin B o sn a a d ı verilen m em lekete yö n eldi. B u ra s m ı feth ederek k ır a l denilen s a p ık v a lis in i öldürdü.

ı®

868 yılında tekrar Bosna’ya yöneldi. Tann gazalannın bereketini bütün müslümanlar arasında yaysın, geri kalan kale, şehir ve kasabalan fethetti. 869 y ılın d a bazı m üh im şeylerin sağ lan m a sı için - her tü r lü ko rku n ç şeyd en ko ru n su n - başken tinde oturdu.

B u y ıl K a ra m a n o ğ lu İbrah im öldü. A kşeh ir, Beğgehir, K a y s e riy y e şehirleri, onun T a n n ta ra fın d a n korun m uş ülkesine k a tıld ı. B u k a sa b a v e şehirlerin idaresi su ltan ın y a rd ım cıla rın a verild i. B u y ıl K a ra m a n o ğ lu P ir A h m ed gelip devletin a d a m la n n a sığındı. S u lta n H azretleri kendişin i d estek liyerek kard eşin i yu rd u n d an çık a rm a k için ona T a n n d a n y a rd ım gören carisinden k ü çü k b ir m üfreze gönderdi. O n a y a rd ım e tti ler, onu desteklediler v e kardeşine k a rşı galebesini sağlad ılar. 870 y ılın d a - d evleti ölm ez v e h aşm eti sonsuz o lsu n - A rn a v u t m em lek etin e y ü rü d ü . O ra d a E lb a sa n k alesin i y a p tı. 871 y ılın d a b u memlefcete b ir d a h a g itti. F â c ir kâ firlere galebe etti. B ir kere d a h a d ü şm a n lık y u v a la rm ı d arm ad ağın edip k ö tü lü k ateşlerini tam a m e n söndürdü. A r n a v u t d iy a n n ı b a şta n b a şa fethetti.

G erçek ve sa m im î sev gi ile isteğin e eren k u lla rm ın en a ç ık y ü rek lisi o la n S ıd d ık î Â r if o ğlu N işa n cı M ehm ed P a ş a b u feth i için b ir ta rih n azm etti. D e d i k i :

«2 »

«1 »

872 y ılm d a K a ra m a n ülkesine gitti. K o n y a , L âren d e şehirlerini ve

( ı ) M etinde bu kelime şeklindedir v e şüphesiz müstensihin yan lışıdır. Çünkü bu şekliyle mısra ebcede vurulduğu zaman 899 çıkar. Bizim düzelttiğim iz şekilde ise doğru olarak 871 tarihi çıkmaktadır. (2) B u üç beytin Türkçesi şudur : Sultanımızın devletine salibi kırmak suretiyle Arnavutluğun fethi de katıldı. O, nimetler dağıtıcısı iyi huyu, geniş kalbi, keskin kılıcıyla müslümanlığin yardımcısıdır. T an n bana fetih tarihi için şunu ilham etti: Ebedî Tann. onu yakın bir fetih ile destekledi.

K e v e îe k alesin i ( ı ) v e b a şk a b ü y ü k şehirleri v e m ü stahkem kaleleri zap tetti. Z a p te ttiğ i sırada K o n y a d a b ir k a le y ap tı. B u ka len in y ap ılış tarih in i y u k a rd a a d ı geçen k u lu şö y le n azm etti : J

t j j 'j

t f J ’. J

w » OiıdiIL 15

» 'i / *

C jliıi» J *

[2] v V ’ 873 y ılın d a su ltan y ü ce başken tinde o tu rd u v e K a ra m a n bölgesine geri gönderdi. U c H isar, O rta H is a r (3 ) v e K a r a H is a r’ı fethettiler. 874 y ılın d a A ğ n b o za giderek b u rasın ı b ü tü n çevresiyle - k i Y u n a n filo zo flarm m çık tığ ı y e r v e So k rat, E flâ tu n g ib i ra b b â n î bilgin lerin v a tan ı o lan A tin a şehri de b u n lard an d ır - feth etti. S u lta n ın bu doğru k u lu b u feth in tarih in i de şö y le n azm etti ;

f 4)

^ ÜU -Oitç-j

^ IJı»jU

( ı ) B u K evele kalesinin yerini şimdiye kadar hiçbir tarihçi tesbit ede memişti. Bunu bilim âlemine tanıtm ak hizmetini ilk defa biz yaptık. Kevele kalesi Konyanm batısındaki T akyeli D ağ’ın üstünde idi. Son defa Fatih ta rafından yıktırılm ıştı. Yıkıntıları, duvan v e burçlarının mühim bir kıs mı hâlâ ayaktadır. Bu hususta “ Konya „ dergisinde ve Konya belediyesi ta rafından yakında yayınlanacak olan “ Konya „ adlı kitabımda geniş bilgi ve fotoğraflar vardır. (a) B u altı mısraın Türkçesi şöyledir : “ Bu kalenin yapıcısı, kuvvet ve kudreti şüphe götürmiyecek kadar açık olan zat kalenin yapısını çok yüce yaptı. O, yeryüzünde bir benzeri bulunmıyan Murad oğlu Sultan Mehmeddir. Kalenin yapılış tarihini benden işitin : T an n bunu yapanın adaletini ebedî etsin,,. B u son mısra ebcede vurulunca Konyanm fetih yılını gösteren 872 rakkamı çıkar. Başta D üvel-i İslâm iyye olduğu halde birçok tanınmış tarihler ve tarihçiler Konyanm fethi yılında aldanarak 871 { = 1466) tarihinde alın dığım söylüyorlar. “ Anadolu Beylikleri „ sahibi Uzunçarşılıoğlu İsmail H ak kı Beğ, bu yanlışı biraz daha büyülterek 870 ( = 1465) yılını kabul ediyor. F etihte bizzat bulunan Mehmed Paşa bize tam hakikati söylüyor. Dursun Beğ de Mehmed Paşayı teyid ediyor. Bu hususta “ Akşehir,, adlı kitabımızın ı ı o uncu sayfasına da bakılabilir. Konya iç kalesi için yazılan bu tarih ya zıtını Konya Müzesinde bulduk. Yazıt, som mermer üzerine çok güzel bir sülüsle yazılmıştır. (3) M etin d e Ö te H isar ( J ) şeklindedir. (4) B u altı mısraın Türkçesi şöyledir ; “ B u Ağriboz denilen yer bir kale dir ki bunun alınması isyan edenin kalbini yaraladı. Bu fetih sultanın uğur ve bereketlerinin bir eseridir. T an n bunun fethini sultana ihsan etti. Bu fet hin tarihi şu oldu: Allah bunu fethedenin yurdunu genişletsin,,.

S u lta n b u y ıl içinde m u za ffe r çerisini K a ra m a n a gönderdi. N iğde, A k s a r a y , E rm en ek v e İç E li fethettiler. Sonra, T a n n her u m d u ğu n u v e r sin su lta n h azretleri kendinden b a şk a ta p a c a k p lm ıy a n m y a rd ım ıy la gü çlü o lan çerisini 875 y ılın d a A lâ iy e ’y e gönderdi. T an rın ın y a rd ım ıy la burasın ı çevresiy le fethettiler. 5 876 y ılm d a sultan , T a n rı onları teh likeden korusun, m em leketlerin id a resiyle m eşgu l oldu. A k a lın larm d a ebedî saad etin izleri, yüzlerinde sonsuz efendiliğin ış ık la n p a rlıy a n ; A ra p v e A cem in , m enkıbelerinden h aberler n a k le ttik leri d in v e d ü n yan ın y a rd ım cıla rı o ğ lu v e ik i to ru n u S u lta n Cem , S u lta n 10 A b d u lla h v e S u lta n Şehin şah’ın sünnet düğün lerinin hazırlan m asın ı b u yu rd u . T a n n onları s a y ıla m ıy a c a k k a d a r ço k günler v e zam an lar, s u l ta n ın terb iyesin in gölgesinde bıraksın. O nun him m etiyle her gün o nlara sevin ç v e gü ze llik versin. So n ra b itm iy ece k d evletin i v e y o k o lm ıy a ca k haşm etin i göz değ15 m eşinden k o ru m a k için bir v a k ’a oldu, b ir hâdise cereyan etti. O da şu d u r: K a r a O sm an o ğ lu A li o ğlu m erhum U z u n H aşan , d ü şm a n h k la n ve gü nahları, şey ta n a u y m a la n . T a n rıy a ıs y a n la n a p a çık b e lli olan T ü rk m enlerden b ir t a y fa y ı - âfetlerden ko ru n su n - T o k a t şehrine gönderdi. 20 O rad a y a k m a k , y ık m a k , s a v a şm a k , tu ts a k etm ek h u su sund a y a p tık la n n ı y a p tıla r. B u y a p tık la n her ş e y k ita p ta (K u ra n d a ) vard ır. “ K ıy ıc ıla r n asıl b ir so n u ca u ğ rıy a c a k la rın ı p ek y a k ın d a gö recek lerdir,,. Y e r i gelm işken a n la ta lım : Sözün ta fs ili şu d u r : B u m ü te g a llib ad am 25 S u lta n hazretlerin in y ü ce dergâhına, h a k a n la ra m ahsus b ü y ü k ka p ısın a b ir elçi göndererek K a ra m a n o ğ lu K a s ım B e ğe k a rşı dizgin leri b iraz g e v şetm esini, y a p tığ ı azgm iık v e isy a n ı bağışlam a sın ı rica etti. K e n d isi de A n a d o lu sın ırları üzerinde oturd u. Y u r d bekçileri, su ltan ın gönderdiği elçi kend isin e gelm eden önce U zu n H a s a n ’ın itid a li b ıra k m ıy a ca ğ ın a gü 30 ve n d ik leri için b ozgun culuğun v e in ad ın d o ğu racağı k ö tü lü k leri d e fe t m ek h u su sund a h a zırlık y a p m a k ta g a fle t gösterm işlerdi. L â k in U zu n H a şan y a ra d ılışta n eğri v e düşüncelerinde k ö tü old u ğu için elçisin in h e m en a rkasın d an T o k a t’a sa v a şçı çeri gönderdi. B u n la r b u rad a is lâ m ü l k esini y a k m a k , m ü slü m an ların m a lların ı y a ğ m a la m a k gib i aklın v e d i35 n in razı o lm ıy a ca ğ ı şeyler y ap tılar. S u lta n h azretleri şeyta n ın k u ru n tu la n n a v e n efsin a ld a tm a ca la n n a u y m u ş o lan bu p adişahın y a p tık la rın ı öğrenince öfke ateşi birdenbire p arlad ı, sap k ın v e azgm kişilerle b o ğazlaşm a esbabını h a zırla m a k la m eş gul oldu. D en izden geçerek yıld ırım gibi d o ğ u y a a k tı v e F ır a t ırm ağ m a 4e v a rd ı. U zu n H a ş a n o yörede bazı d a ğ la ra sığınıp s a v a ş hu su su n d a y a v a ş d avran d ı. B ir gün s u lta n h azretleri k u lla n ve köleleri ile b ir yerd en K r yere göçerlerken U z u n H a s a n ’ı şey ta n d ü rttü ; k a h ra m a n la rla b u lu şm a k v e öld ü rü şm ek istedi. İk i o rdu ka rşıla ştı. T ü rk m en ler bozgun a uğradı.

Uzun Haşan yanındakilerle birlikte kaçtı. Savaşta bir günün bir saati kadar dayandılar.

R e zil gerisinden b irç o k la n y la beraber Z eyn el a d ı verilen o ğ lu d a ö ldü. B ü y ü k k u m an d an ların ın b irç o k la n tu ts a k e d ild i; diğerleri k a ç tı lar. B u n la r şeytan ın tak ım ıd ır. M u h a k k a k k i şey ta n ın tasrfalan bozguna uğrarlar. T u ts a k edilen beğlerden b irisi de T em ü r K ü regen o ğ lu E m îr M îra n şah o ğ lu E m îr Ş e y d i A h m ed o ğlu E m îr M eh m ed B a k ır idi. Ista n b u ld a - T a n n her çeşit b elâ la rd a n k o ru su n - hapsedildi. B u r a d a hapishanede öldü. S a n k i a d ı san ı h iç a n ılm a m ış gib i old u k i b u d a k ita p ta yazılıd ır. Ista n b u ld a m a h p u s b u lu n a n ö tek i beğler ölüm den ku rtu ld u la r. C a n la n n ı s u lta n h azretlerin in ku lla rın d a n satın aldılar. P a r a la n n ı verd ikten sonra serbest b ırakıld ılar. Son ra, adelet, ihsan, b ilg i ve a n la y ış ile donanm ış o lan su lta n - T a n rı, d evletin i zam a n ın felâketlerin den k o ru su n - şa şıla ca k k a d a r ço k o la n T ü rkm en leri yen erek sa v a ş ta n d o y u m lu k la rla sağ, esen o la ra k başken tin e dönerken y ü k se k lik te v e sa ğ la m lık ta dönen felek le b o y ölçüşen K a ra h isa r ( ı ) a d lı m ü stah kem k a le y i T ü rkm en lerin elinden aldı. T ü rk m e n b u n lara k a rşı o lan ö fkesin den öldü. K o m şu su n a e ziy e t eden, evin i y ık a n , gazilere v e d in için ça rp ışan lara sald ıran , değerli v a r lığ ı ile 3Turda v e dine düzen veren b ir kim seyle sav aşa n , îs lâ m b a y ra k la n n ı y ü k se lte n ve gü nlerin yüzün den k eskin k ılıc ıy la a lç a k k â firlerin k ö tü lü k lerin i gideren a d am a k a rşı d ü şm a n lık gösterenin cezası işte b u d u r !.. T a n n m !.. O n a y a rd ım edene sen de y a rd ım et. D ü şm a n lık y a p a n a sen de d i^ m a n o l ! O nu n d evletin i ölm ez, h aşm etin i ebedî k ıl ! B ilim v e a n la y ış ı on u n la zen gin leştir ! A d a le t v e ih sa n un surların ı onu nla gü çİMidir ! Sen her şeye k aad irsin , d u a la n k a b u l etm eğe a n ca k sen lâ yık sın !.. B u , 877 y ılm d a oldu. B u feth in tarih in i b u k u lu n azm etti v e şö yle dedi : J-

(3)

t^)

ı>. >7-* ı>*

Son ra, 878 y ılın d a yen ici gerisini K a ra m a n ülkesine gönderdi. B u ıralanm tam a m e n feth ettiler v e o ü lk e y i son u n a k a d a r k a p lad ılar. B u y ıl m u za ffe r ord u su n d an b ir fır k a y ı K a r a B u ğ d a n ü lk esin e gö n derdi. A ld a tıld ıla r. K ır ılm a v e yard ım sız k a lm a darbesine uğradılar. B u y ıl için de b ü y ü k ve y ü ce em îr m erhum günahsız, k u tlu v e şehid S u lta n M u s ta fa v a k ıa s ı oldu. T a n n , ru h u n u şad etsin ; iy ilik lerin d en d o la y ı o n u en y ü k s e k m ü k â fa tla m ü k âfa tla n d ırsm . B u v a k ’anın tarih i Hazm edilerek şö y le denildi: ( ı ) Şarkî Karahisar = Şebin Karahisar. (2) B u dört mısra Türkçeye şöyle çevrilir. ; “ M iistafâ dininin; yardımcısı M urad oğlu Mehmed, yok etmek için azgın düşmamna hakkın kılıcını çekti. Gönül diliyle gaibden bu fethin tarihi şöyle aktı; T annm n yardımı v e hük müyle sultan her zaman m uzaffer olsun,,. (3) B u mısra ebced hesabına vurulunca fetih ve zafer yjlım gösteren; 877 rakamı çıkar.

U jjlj

(e) Ujiij ^}j

j'\ j

(i)

îjji"

^.u

« - İ*

T an rı, d evletin i ebedî etsin, su ltan , m u za ffe r gerisinden b ir kısm ın ı K e fe m em leketine y o lla d ı. B u n la r K e fe y i çevreleriyle b irlik te fethettiler^ B u , 879 y ılın d a idi. S u lta n 880 y ılın d a K a r a B u ğ d a n ülkesine yö n eld i. O ülk en in beği birçok k â firle rle k a rşı durdu. S a v a ş oldu. U lu v e y ü ce s u lta n a şa ğ ılık v e k ö tü k â firi, onun hajrvan gib i belk i h a y v a n d a n d a a şa ğı o lan tajrfasını yejndi. O n la ra b o y u n ların ı vu rm a k , eza için hap setm ek, öldürm ek, k ö le y a p m a k gibi m ü steh ak o ld u k la rı cezaları ta tb ik etti. 881 y ılın d a , Ü n gü rü s k iralın ın y ap m ış o ld u ğ u kalelerin y ık ılm a s ı ' için Sem endire v e B e lg ra d bölgelerine gitti. K ir a lın yü reği k in ve d ü ş m a n lık ile d o lu olu p p a rla k d evletin y a rd ım cıla rı ile s a v a ş a gü cü y e t m ediği için o rada ka lele r y ap m ış, b o zg u n cu lu k v e k a rışık lık çıka rm ağ ahazırlan m ıştı. İşte su ltan b u ka leleri y ık ıp a ltın ı üstüne getirdi. 882 y ılın d a İsk en d eriyye (3 ) bölgesine giderek D ergos, L eş, Z a b i- ' b a k (4) ve A k ç a h is a r ka lelerin i b u n lara b ağlı o lan şeh irler v e k a s a b a la rla b irlik te feth etti. İsk en d eriyye denilen ka len in alın m asın ı ken d i k ö lelerinden b ir ta y fa ile yard ım cıla rın d an b ir fır k a y a b ıra km ıştı. S a ğ la m lık ta son dereceye v a ra n v e çgvresine h içb ir belâ s o k u lm ıy a ca k k a d a r d a y a n ık lı o lan İsk en d eriyye 883 y ılın d a su ltan ın y ü k s e k him m eti v e y ü ce ta lih i ile fethedildi. B u k u tlu y ıl için de E fren c k â firle ri (5 ), İslâm ü lk esin in harîm inde bu lu n an bü tü n ka leleri v e istih k â m ları u lu su ltan h azretlerin in k u lla n na teslim etm ek, ço k güzel h ed iyeler gönderm ek, do ğru y ü r e k lilik gö ste rip k u llu k etm ek su retiyle su ltan ın y ü ce eşiğine y a k la ş m a k zorun da k a l dılar. A şa ğ ılık ve h o rlu k göstererek elçi gönderip su ltan ın iltifa tın a sal-

( ı ) Bu altı mısra Türkçeye şöyle çevrilir: “ B u nurl'u' bir bahçedir. B u raya gelenin toprağı mis gibi koksun. Sultanlık kalbinin göz nuru bu bahçe nin yataklarında güzel güzel uyusun. Bunun tarihi için gaibden şu ses geldi: Tanrı burada yatanın ruhunu §âd etsin,,. (2) kamı çıkar.

B u mısra ebcede vurulunca şehzadenin ölüm yılını gösteren 878 rak-

(3 Burada adı geçen iskenderiyye, Arnavutluk Iskenderiyyesi yani İş-, kodradır. (4) B u kelimeyi M ükrimin H alil Yinanç Zibyak = ıjU j şeklinde yan.;. lış okumuş ve yanlış kopya etmiştir. Işkodranın ileri ve müstahkem mevkilerinden olan ve Işkodraya giden yollardan birisini tutan bu kalenin yaşıyan adı “ Şabibak,, tır. Türkler bunu “ Jabibak,, okurlardı. Nişancı Mehmed Paşa eserini arapça yazdığı ve arapçada “j„ harfi bulunmadığı için bunu j La, j = Zabibak şeklinde yazmıştır. (5) Mehmed Paşa “ Efrenç kâfirleri,, diyerek Venediklileri kastedmektedir. 883 = 1479 yılında Venedik yenilmişti.

dırdılar. K ız ıl kü lçelerden alın m ış, tam a ya rlı, b ü tü n şeh ir ve k a s a b a la rd a geçen p a ra la r y o lla d ıla r. S a y ıla n tam v e eksiksiz o la ra k loo.ooo tan e idi. H e r y ıl a ltın E fren c p arala rın d a n lo.ooo tane cizye verm eğe z illetle and içtiler. M o ra d a b u lu n a n b ü tü n ka lele ri su ltan hazretlerinin a d am la rın a teslim ettiler. B u altın v e gü m üş p ara işlerini b u rad a a n m am dan m a k sa t b u y ü ce değerli p ad işah ın gü n o rta sın d a k i güneş d ere cesine v a ra n ün ün ü v e sanını a n la tm a k değildir. Ç ü n k ü b u p ara onun b ü y ü k işlere yö n elm iş him m eti yam n d a , suyu, ta tlı u lu denizlere göre tu zlu v e b a y a ğ ı b ir d a m la d a n dah a h a fif ve aşağıdır. B u n u an m am dan m a k s a t E fre n cin o na başeğm eğe m ecbu r o lm a la n n ı, u lu lu ğ u önünde k ıy ıc ı la rın v e m erham etsizlerin eğilm esini, a tılg an lığı karşısın d a kayserlerin v e k isrâla rın ko rkm asım sö ylem ektir. S u lta n h azretleri 884 y ılın d a şerefli m erkezinde o tu ra ra k T an rın ın y a rd ım ıy la d ü şm an ları yen en o rdu sund an k ü ç ü k b ir fırk a y ı G ü rcistan bölgesine gönderdi. O ra d a T o ru l denilen k a le ile b irlik te M a za h ilit ( ı ) ü lk esin i b a şta n b a şa fethettiler. B a ş k a b ir fırk a y ı d a Ç erkez ü lk esi b ö l gesine gönderdi. B u n la r K u b a n (2 ) v e A n a p a (3 ) ü lk esin i aldılar. S u lta n hazretlerine p a rla k su ltan lığ ı günlerinden - k i biz göğün k a p an acağ ı gü ne k a d a r onun d evam ın ı T an rıd an dileriz - geçen otuz k a m erî y ıl için de m ü yesser o lan p a rla k fetih ler işte bun lardır. E ğ e r p ad işa h lığın d a k i b ir o tu z y ıl içinde, tev arü sle kendisine gelen s a v a ş âletlerin in y a rd ım ıy la bu k a d a r fü tu h a t y a p a rs a gelecek o tu z y ıld a k in i - k i onda tev arü sle gelenlerden b a şk a kendisinin elde edecekleri de birleşecektir - a rtık sen tah m in et ! A k ıl sahiplerine gizli k a lm ıy a ca ğ ı üzere onun y a p tığ ı bu işler v e ( ı ) Bilim âlemi şimdiye kadar bu özel isiin ile hiç meşgul olmamıştır. Mehmed Paşanın şeklinde kaydettiği bu yer, bugün Çoruh ilini de tamamen içine alan bölgeye eskiden verilen Maçahel adından çıkmıştır. Maçahel ismi şimdi Çoruh ilinin Borçka ilçesine bağlı olan Maçahel köjründe hâlâ yaşamaktadır. Ve bir bucağın da adıdır. Gürcüler bu adın ikinci hece sinin ilk harfini dil ucundan çıkan bir sesle söylerler. Haritalarda da Madschakal şeklinde geçer. Gürcülerin bu dil ucu harfi arapçada bulunmadığı için m üellif bunu , harfi yl e yazmıştır. Gürcüler yer isimlerinden birçoklanmn sonufta bir “ t„ ekledikleri için buraya da M azahilit, M açahelit diyorlardı. M açahel’in pek önemli bir kelesi vardı. Maçahel eski Osmanlı İdarî teşkilâ tında Çıldır = Ahısha eyaletine bağlı bir sancak merkezi idi. E vliy a Çelebi’nin yazm a nüshalarında bu == Macehil şeklindedir. B u ad basma birinci cildin 192 ve ikinci cildin 322 nci sayfalarında tertip yanlışlarıyla çık mıştır. Mehmed Paşanın verdiği bu değerli bilgiden öğreniyoruz ki Fatih, Çoruh suyuna kadar bütün bu bölgeyi Osmanlı sınırlan içine almıştı. (2) M etinde Ll = K b a şeklinde yazılan bu kelimenin ju i — K ban = Kuban olacağı şüphesizdir. (3) M etinde u'ı = Anba şeklinde yazılan bu kelimenin de Anapa olacağı şüphesizdir. Arapçada “ p „ harfi olmadığı için Mehmed Paşa “ b„ ile yazmıştır.

tedbirler ancak, kendisine k u tlu k u v v e t b ağışlan an kim selere m üyesser olur. D o ğ ru la rın im am ı, b ilim su yu n u n ka y n a ğ ı. T an rın ın arslan ı ve çe kilm iş kılıcı, m ü m in lerin em îri H a zret-i A li k u tlu k u v v e te işaret ederek; “ V a lla h i ben H a y b e r’in kap ısın ı gö vde gü cü ile değil, m elekû tî k u v v e tle kopardım ,, b u yu rm u ştu r. B u n u n gibi, a d alet ve in sa fla d o ğu ya v e b a tıy a h ü km eden E frîd û n da ik i k ö tü a lâm e t sah ib i bu lu n an D a h h â k ’e b ö y le b ir k u v v e tle saldırm ış, u lu v e şe fk a tli h ü kü m d ar K e yh ü sre v, b i lim ve şeref düşm anı, k ıy ıc ılık v e ö ldürm e dostu, a d alet yo lu n d an s a p m ış, k ıy ıc ılık v e isra fta son kerteye v a rm ış o lan E fr â s iy â b ’a b ö y le bir k u tlu k u v v e tle m u za ffe r o lm uştu. B u n d a n sonra, cö m ertlik selleri kab arsın ve d üşm an ların ın yü zleri k a ra olsun, su ltan hazretlerine “ S a v a ş hiçbir zam a n eye r bıraktırm ad ı v e d ü n y a o na k o rk u tattırm a d ı,, ( ı ) . H e r ne k a d a r s a y ısı tam y ü z bine v e y a dah a ço ğa v a ra n b ir erdem liler züm resi ta ra fın d a n destekleniyorsa d a kend isin in k u tlu va rlığ ı, in an ılm ası gü ç b ü y ü k işlerin v e o na nisb et edilen o lağ an ü stü ve güneş gibi a çık şeylerin kendisi tarafın d an y a p ılm ası için yeter. Ç ü n k ü “ T a n rı için bütün âlem i b ir tek kişide to p la m a k hiç de güç değildir,, (2 ).

20 •I»

S u lta n ın yerine getirilen b u y ru k la rıy la direkleri ça tıla n , d u v a rla rı y ü k se ltile n bazı b ü y ü k y a p ıla rın y a p ılış tarih leri beyitlerle n azm ed ild i k i şu n lard ır ; D ârüssaâde ( = Topkapt Sa rayı) ran yöresindeki yeni kalenin ya p ı lış t a r ih i:

^4İ| ( ı ) Tırnak içindeki ibare metinde bir bejâttir ki aslı şudur : l-'jl

-ı!

(2) Tırnak içindeki ibare metinde bir beyittir ki şudur : J.^1, J (SU)I;..*! (3) B u üç beytin Türkçesi şudur: “ Sultanımız ululuk, yükseklik ve yü celik sarayının kale temellerini yükseltti. O, Murad oğlu Sultan Mehmed’dir. T an n kendisini burada gücü, kuvvetiyle oturtsun. Tanrı, bunun tarihini koy m ak üzere şunu ilham etti; Tanrı onu nice yücelikler görmek için ebedi etsin,,. (4) Bu mısra ebced hesabına vurulunca Topkapı saraj'inı saran sûrun yapılış tarihi olan 883 rakkamı çıkar.

H er zam an y ü ce olsun , y ü ce sarayın tarihî : j'- ’j

(l) -Jj'i

OJİs!

( 2 ) i i j t . j.^5 j

lı

j l i t ' U j f ' Û U * c - .i '^ j U

UJl J 't

K arahisarm fe th i tarihi: Z ) {^StCİÂ* (4)

tlljbi

IJts C.15

A h ırın yapılış tarihi : Jlr f5 )jX t

U\jj

âS-1»»

jijâsiiı

'i,!»" tU. SO N

( ı ) B u üç beytin Türkçesi şudur: “ E y, Tannnın adım şereflendirdiği, çevre sini sevinç yeri yaptığı adam! Sen cennet gibi güzel bir yer yaptın. B urada ebedî kal v e çevresini koru. Gaibden bize tarih için şunlar düşürüldü: G üzel bahçeler v e kutlu bir saray,,. (2) Bu mısra ebced hesabına vurulunca sarayın yapılış tarihi olan 873, çıkar. Mehmed Paganın yüce saray dediği bu saray, sonra Topkapı sarayı adını alan yeni saraydır. Fatihin, şimdiki üniversitenin (H arbiye Nezâreti nin) bulunduğu yere yaptırdığı saraya. Yeni Saray yapıldıktan sonra Eski Saray denilmişti. (3) Bu üç beytin Türkçesi şudur: “ Bu bir kaledir ki onu açan ve yöre sinden düşmanı kovan G azi Sultan Mehmeddir. O dünyayı kale anahtarlarını almak suretiyle fethetti. B u kalenin fethi için şu tarihi söyledim: Tanrı bu nu alanın ömrünü ebedileştirsin,,. (4) B u mısra ebcede vurulunca 878 çıkm.aktadır. H albuki yukarda 877 çıkıyordu. (5) Son mısraın sonundaki j i 1 tlıj terkibi ebcede vurulunca ahırın yapı lış tarihi olan 883 rakkamı çıkar. Bu üç beytin Türkçesi şudur: “ Adaletiyle do ğuyu ve batıyı şenlendiren, istediklerine tamamen kavuştu. Gece, gündür: gazâlannda kullamlacak koşucu atların yetiştirilmesi ve ıslahı sebeplerini ha zırladı ve yüğrük atlar için bir ahır yaptı. Bu yapı için akla şu tarih geldi:: A t ahırı,,. Mükrimin Halil Yinanç bu üç beyti mânâsız bir hale sokan üç korkunç yanlışla kopya etmiştir: İkinci mısradaki ( J .J ıJ s') i ; üçüncümısradaki „ ‘ a » kelimesini « l.- » ve terbiye kelimesini»,:, _.» okumuştur.

K aram anlı Nişancı M ehm ed Paşaya G öre Osnnanlı Tarihi Kronolojisi Y I L L A R Hi cr î

M ilâ d î

656

1258

699

1299

720

725

1320

1325

726

1326

731 735 751

1331 1335 1350

755

1354

761

1360

766

1365

783

1381

787

1385

791

1389

792

1390

So« So ı

1398 1399

805

1402

813

I4 IO

824

1421

825

1422

828

1425

K a y ık A lp ın A n a d o lu y a gelişi v e K a r a D a ğ a yerleşm esi. O sm an B e ğ in ta h ta çık ışı v e is tik lâ li. O sm an B e ğ in ö lü m ü v e o ğlu O rh an B e ğin ta h ta çıkışı. O rh an B e ğ in U lu b a tı v e çevresin i alm ası. O rh an B e ğ in B u r s a y ı alm ası. O rhan B e ğin îz n iğ i alm ası. O rhan B e ğ in K a ra s ı E lin i alm ası. S ü le y m a n P a ş a n ın R u m e liy e geçm esi ve G elib o lu , İp sala, V ize, T ek ü rd ağı, S e y d ik a v a ğ ı v e B u la y ın alm ası. S ü le y m a n P a şa n ın ölüm ü. O rh an B e ğ in ö lü m ü v e o ğlu M u ra d B e ğin ta h ta çıkışı. B ig a ’nın alın m ası. K ü ta h y a v e b a zı G e rm iy a n k a s a b a la rıy la B eğşeh ri ve A k şehirin v e H a m id E li’nin b ir bö lü m ü n ü n alınm ası. D ra m a , Zihne, Siroz, K a ra fe ry e , A n k a ra ve S u lta n Ö y ü ğ ü ’nün fethi. M u r a d B e ğ in K o s o v a d a şehid o lm ası v e Y ıld ırım B a y a z ıd ın ta h ta geçm esi. M enteşe, A yd ın , S a ru h an E llerin in alın m ası. K o n y a , L âren de, A k s a r a y , T o k a t v e S ıv a s m alınm ası. M a c a ris ta n seferi ve M a ca rla rın yen ilm esi. Y ıld ır ım B a y a z ıd ın T em ü re yen ild ik te n sonra ö lü m ü v e t a h ta o ğ lu S ü le y m a n B e ğ in geçm esi. S ü le y m a n B e ğ in ö lü m ü v e R u m elid e M u s a Çelebin in, A n a d o lu d a M eh m ed Ç elebin in ta h ta geçm eleri. Ç e leb i S u lta n M eh m ed in ö lü m ü ve o ğlu İk in ci M u rad ın ta h ta geçm esi. İk in ci M u ra d ın R u m elid e b irço k y erler fethetm esi A y d ın v e M enteşe E llerin in alın m ası.

831 833 834 841 848 851 852 855

1428 1430 1431 1437 1444 1447 1448 1451

C a n iğ in çevresiyle b irlik te alınm ası. S e la n ik kalesin in alın m ası. M a ca rista n a sefer y ap ılm a sı. Sem endirenin alın m ası.

856

1452

857 858 859 860 861

1453

Istanbulun alınması.

1454 1455 1456 1457

862

1458

863

1459

864

1460

N o vo b e rd e ’nin ve İn oz’un alın m ası. D a y ı K a r a c a B eğin B e lg ra d ku şa tm a sın d a şehid olm ası. Şehzade B a y a z ıd la M u sta fa n ın sürm et düğün lerinin y ap ılm a sı. M e ra d a 30 kalen in fethedilm esi. Sem en direye a sk er gö n d e rilm esi. M o ra tek fü rü n ü n F a tih S u lta n M ehm ede sığınm ası. İk in ci M eh m ed in Sem endire üzerine y ü rü m esi. Sem endire ve A m a sra ’nın alın m ası. M o ra d a k i ba şk ald ırm a n ın söndü rülm esi v e yen iden birço k şe h ir v e ka lelerin alın m ası. K a sta m o n u , Sin op, K o y u lh is a r v e T ra b zo n u n alm m ası. T r a b zon tek fü rü n ü n F a tih e sığın m ası v e ih an eti yüzün den ö ld ü

865

1461

Varna savaşı ve kiralın öldürülmesi. M o ra ’n ın b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü n alın m ası. İk in ci K o s o v a zaferi. İk in ci M u rad ın ö lü m ü ve 16 m uh arrem perşem be ( = 18 ş u b a t 1451) günü~ İk in ci M ehm edin ta h ta oturm ası. İk in ci M ehm edin B o ğa zk esen = R u m eli H isarın ı y ap tırm a sı.

rülm esi. E fla k seferi. E fla ğ a y en i b ir beğin ta y in i. M id illin in a lın m a sı v e tek fü rü n ü n hap sedilm esi. İh an eti yü zü n d en öldürülm esi.

867

1463

Bosnanm alınm ası ve kiralının öldürülmesi.

868

1464

F a tih in B o s n a y a te k ra r sefer etm esi ve geri k a la n kalelerle şehirlerin alınm ası.

869

1465/5

F a tih in

Ista n b u ld a sefer h a zırlık la rıy la

m eşgul o lm ası, K a -

ramanoğlu İbrah im B e ğin ö lüm ü. A kşeh ir, B eğşeh iri v e K a y serinin OsmanlI sınırlan için e alınması. K a ra m a n o ğ lu P ir A hm edin, F a tih in ad am la rın a sığınm ası. F a tih in P ir A hm ede askerle y a rd ım ederek kard eşine ka rşı galebesini sağlam ası. 870

1465

F a tih in A rn a v u tlu ğ a y ü rü m esi ve o rad a E lb a sa n k alesin i y ap m a sı. F a tih in te k ra r A rn a v u tlu ğ a seferi ve geri k a la n kaleleri a l m ası.

871

1466

872

1467

F a tih in K a ra m a n seferi. K o n y a , L âren d e şeh irleriyle K e v e le k a lesin i alm ası. K o n y a d a A lâ a d d in T ep esin in etrafın d ak i iç k a le y i y ap m a sı. N işa n cı M eh m ed P a şa n ın b u k a le için m a n zum ta rih söylem esi.

873

1468

F a tih in Ista n b u ld a k a la r a k K a ra m a n a asker gönderm esi. U çhisar, O rtah isar ve K a r a h is a n alm ası. Y e n i S a ra y ın (T o p k a p ı S a ra y ın ın ) y ap ılm a sı.

874

1469

A ğrıb o z v e A tin a ’nın alın m ası. N işa n cı M ehm ed P a şa n ın A ğ -

875 876

1470 1471

877

1472

878

1473

879 880 881

1474 1475 1476

882

1477

883

1478

884

1479

n b o z feth i için m anzum tarih söylem esi. K a ra m a n a asker gön derilerek N iğd e, A k s a r a y , E rm en ek v e îç E lin alın m ası. G önderilen askerle A lâ iy e v e çevresinin alın m ası. F a tih in Ista n b u ld a m em leketin id a rî işleriyle uğraşm ası. Ş e h zade Cem , A b d u lla h v e Şeh in şah ın sünnet düğün lerinin y a p ılm ası. U zu n H a şan ın T o k a ta hücum u. F a tih in U zu n H a şan ı bozguna u ğra tm ası. T e m ü r to ru n ların d an M eh m ed B â k ır ’ın tu ts a k ed i lerek Ista n b u la getirilm esi v e hap iste ölm esi. Şebin K a r a h isar kalesin in alın m ası. N işa n cı M eh m ed P a şa n ın ta rih s ö y lem esi. K a ra m a n a ask er gönderilerek her tarafın ın işga l edilm esi. K a ra B u ğ d a n a gönderilen ordunun bozu lm ası. Şehzade M u s ta fa nm ölüm ü. K e fe ’nin b ü tü n çevresiyle b irlik te alınm ası. K a r a B u ğ d a n a sefer edilm esi v e za fe r k azam im ası. M a c a r kiralın ın y a p tırd ığ ı kalelerin y ık ılm a s ı için Sem endire v e B e lg ra d a sefer y ap ılm a sı. A rn a v u tlu k ta Işk o d ra y a sefer edilm esi. D ergoz, L eş, Z a b ib a k v e A k ça h isa r k alelerin in çevreleriyle b irlik te alınm ası. A rn a v u tlu k ta İşk o d ra ’nm fethi. V en ed iklilerin F a tih e 100.000 altın verg i gön dererek v e y ıld a 10.000 altın cizye verm eği k a b u l ederek b a n ş y a p m a la rı. Y e n i S a r a y ( = T o p k a p ı S a ra y ı) çevresine d u v a r y ap ılm a sı. S a ra y a a it ahırın yap ılm a sı. F a tih in Istan b u ld a k a la ra k G ü rc ista n bölgesine ordu gön der m esi. T o ru l, M a za h e lit, K u b a n ve A n a p a ’nm b ö y lelik le a lın m ası.

K a ra m a n lı N işancı Mehnn©d P aşaya göre O snnanlı H anedanının S o ykü tü ğ ü Nuh Yafes Oğuz Han Kayık Alp Sarkuk Alp Gök Alp Gündüz Alp

I Ertugrul Osman Orhan

Süleym an

P a şa

I. Mıurad

I. Bayazıd

Emir Süleyman

Yakub

Mvısa ÇeleM

Çelebi

I. Mehmed Han

n. Murad Han n. Mehmed Han

n. Boyazıd

Abdullcdı

Mııstafa

Şahinşcdı

Cem

İsimİGr C etveli isim le rin yan ın d a ki rak k am lar sa y fa la rı, p a ran tez için d e olanlar da satırları gös te rir. B ir ism in ik i şek li v a rsa bunlftr = iş a re tiy le yanyaria. kon ulm uştur. B u c e tv e l y a ln ız K a ra m a n lı N işan cı M eh m ed P a şa n ın eserine a it olup m ü tercim tarafındlan y a z ıla n m u kad dem e v e n otlardaki isim ler alınm am ıştır.

A b d u lla h

(İk in c i B a y a zıd ın o ğ lu ) ;

357 ( ı ı ) A c em : 350 (27); 357 (9 ). A ğ n b o z ; 365 ( 9 ). A h la t : 343 ( 1 7 -1 8 ). Ahyolü, : 352 (1 9 ). A k ça h isa r : 359 (18 ). A k sa ra y ; 347 ( 3 3 ) ; 357 ( 2 ) A k şe h ir ; 34 6 (2 2 ); 355 ( 1 7 ) . A lâ iy e : 357 (4 ). A li (U zu n H aşan ın b a b a sı);

Ç e rk e z ; 360 ; (16 ).

357

A n ta ly a : 348 ( ı ) . A ra p : 350 ( a 6 ) ; 357 (9 ). Â r if (rn üellifin ba b a sı) : 255

357

(30).

A y d ı n ; 347 (3 2 -3 3 ); 348 (38).

(20;

23): 348 (17)I I . B a y a z ıd ; 354 (6 ). B egşeh ri : 346 (2 2 ); 355 ( 1 7 ) . B elg rad ; 353 ( 1 0 ); 359 (1 3 ). B ig a : 346 (2 1 ). B ile c ü k : 345 (10 ). B o ğa zk e se n : 351 (30). B osn a ; 355 (10 , 12 ). B u la y ır : 345 (40 ). B u r s a ; 345 ( ı8 , 30, 3 1 ) ; 348 ( 7 ) :

349 (ıa>-

S a ra y ı) ; 361

D ergos ; 359 (17 )D ra m a ; 346 (22 - 23).

E d im e ; 348 ( 7 ) ; 349 ( 1 2 ). E fla ğ : 354 (3 7). E flâ tu n ; 356 ( îo ) .

A m a v ^ d : 355 (24-25, 27-28). A tin a ; 356 ( 1 1 ) .

B a ğ d a d ; 343 (14 , 1 5 ); 348 (4 ). B a y a z ıd H an ( Y ıld ır ım ) ; 347

D a h h â k ; 361 ( 7 ). D ârüssaâd e (T o p k a p ı (24)-

<ı8). A m asra : 354 (2 3 ). A n a d o lu : 343 (2 3 ); 348 (2 5 ); (2 9 ). A n ap a ; 360 ( 1 7 ) . A nkaıla ; 343 (2 4 ); 346 (24).

C a la y ırlı S u lta n A h m ed ; 348 (4 ). C a n it = C a n ik : 348 (2, 39). C e m (F a tih in oğlu) ; 357 (10 ).

E frâ siy â b ; 361 (10 ). E fren c (V en e d ik ) ; 359 (2 4 ); 360 (3, 10). E frîd û n ; 361 ( 7 ). E lb asa n ; 355 (2 5 ). E m îr S ü leym a n (Y ıld ırım ın : oğlu) 348 (19 . 2 i) E rm en ek : 357 (a ). E rm e n iyy e : 343 (I7 )• EI^tuğrul : 343 (33, 33, 3 5 ); 344 ( ı , S, 14, ao - 21, 23, 26, a8, 38). E rzin ca n : 3148 (a ) .

F ıra t ; 357 (40).

G G a la ta : 352 ( 1 9 ). G elib o lu ; 345 (39);

G erm iy an : 346 (21)^ G ö k A lp : 343 (28). G ün dü z A lp ; 343 (30). G ü rc is ta n ; 354 ( 3 1 ) ; 360 (1 4 ).

H H ajn id E li : 346 (22). H a y b er : 361 (5 ).

İstan bu l : 358 (6, 9).

İb sala : 345 (40). İÇ E l : 357 (2 ). İlh an lı : 348 (4 ). İnegöl : 345 (9 ). İnoz : 353 (9 ). İsk en d eriy y e (İşk o d ra) ; 19, 22). İzn ik : 345 (18, 30, 3 1 ).

K a y se riy y e : 347 (3 4 ): 355 (17 )K e fe ; 359 (5, 5). K e m e r : 345 (4 3). K e v e le : 356 ( ı ) . K e y h ü sre v : 361 (8 ). K ız ıl S a ra y ; 343 (3 1 ). K o n y a : 344 ( 1 3 ) ; 347 <33 ) : 355 (3 5 ); 356 (2 . K o sta n ta n iy y e : 351 (22, 27, 3 2 ); 352 (2, 27). K o y u lh isa r ; 354 ( 3 1 ). K u b a n : 360 ( 1 7 ) . K ü s O v a (K o s o v a ) : ■ ’ g (11). K ü ta h y a : 346 (2 1 ).

L âren de : 347 (3 3 ). L a z (S ırp , S ırb ista n ) ; 345 347 (4, 4 > 15) L eş ; 359 (17 . 359 (17,

M M a la ty a : 348 (2 ). M a za h ilit ; 360 ( 1 5 ) . M eh m ed B â k ır (T e m ü rlü ) : 358 (6 ). I. M eh m ed H an : 348 (19 - 20, 26,

K K a d ı B urh an edd in : 347 (33 - 34). K a n g ın (Ç a n k ırı) ; 348 (2 ). K a ra B u ğd an : 358 (3 3 ); 359 (7 ). K a ra ca B e ğ (R u m eli B eğ lerb eğisi) : 354 ( ı ) K a ra ca d a ğ : 343 (24). K a ra ca h isar : 344 (19 - 30). K a ra fe ry e : 346 (23). K a ra h isar (Ş e b in K a ra h isa r) : 358 (15 -1Ö ): 362 (5 ). K a ra H isar (K aram a n ülkesinde) : 6)

356 (8). K a ra k o y u n lu ; 348 (4 - 5). K a ra m a n : 347 ( ı ) ; 348 (1 0 ); 351 (18, 30); 355

(3 5 ): 356

( 7 ) ; 357

( ı);

A li : 348 (10 ). İbrah im ; 355 K a sım B e ğ : 357 M eh m ed : 348 P ir A hm ed ; 355

(17 )(2 7). (10 ). (19-

358 (31)K a ram an o ğlu K aram an o ğlu K aram an o ğlu K aram an o ğlu K a ram an o ğlu

(3 9 );

20). K a ra M eh m ed ; 348 (5 ). K a ra O sm an (U zu n H aşanın dede si) : 357 (ı8 )K a ra sı : 345 (3 1)K a ra Y u s u f ; 348 (5 ). K a ra y ü g ; 343 (28). K a stam o n iy ye : 348 ( 1 - 2 ) ; 354 (3 1 ). K a y ık A%. : 343 (2 1 ).

27)II. M eh m ed H a n ( F a tih ) ; 349 (6, 20, 2 7 ): 350 (3 9 ): 351 (36 ). M eh m ed T u ra g a y : 348 ( 1 4 ). M enteşe : 347 (3 2 ): 348 (38). M ığa lk ara O vası : 345 (39 - 40). M id illi : 355 (3 ). M id y e : 352 (19 ). M iranşah (T e m ü rü n oğlu) : 358 (5-

6. M oğol : 343 ( 1 4 ). M ora : 349 (1 0 ); 354 ( 1 1 -1 2 , 12-13, 15, 25, 27-28 ); 360 (4 ). M uh am m ed : 343 (9, 9 ); 344 ( 3 ): 3 4 9 (30). I. M u rad = M u rad H an = G azi Su tan : 345 (3 7 ); 346 ( 1 9 ) : 347 (15 )I I. M u rad H a n : 348 (3 4 ); 349 ( 1 3 ). M usa Ç e leb i : 348 (19 , 25, 27, 27). M u sta fa (F a tih in oğlu) : 354 (8 ); 358 C36).

N N iğ d e : 357 ( ı ) . N işan cı M eh m ed P a şa 355 (30)N o va b erd i : 353 ( 7 ). N uh : 343 (20 ).

( M ü e llif) :

Şehinşah 357 ( ı ı ) O ğu z H an : 343 (20 O r h a n ; 345 (2 1, 3 5 ); O rta H isar : 356 (8 ). O sm an : 344 (32, 34, 345 ( ı , 10, 12, S4, 17 ). O sm ancık : 348 (2 ). O sm anlI : 343 (2, 10 ); (4 ).

(İk in c i

B ayazıdün

oğlu)

2 1 ) ; 349 (3 ). 346 ( 1 5 - 1 6 ) . 39, 4 1, 44) :

345 ( 7 ) ; 349

O Ö m er (h a life ) : 343 (10 ).

R Rûm (A n a d o lu ) : 343 (17 ); 344 ( 1 4 ) ; 348 ( 1 6 ) ; 349 (44). R û m D e n izi : 352 ( 7 ). R u m e li : 345 (37 - 38, 42}; 346 (4, 6 ) ; 348 (3, 25, 3 7 ); 354 (ı>-

Sam sun : 348 (2 ). S a rk u k A lp : 343 (26). Saru han : 347 (3 3 ), S ela n ik : 349 ( ı ) . Sdlâsil B eld esi (A n k a ra ) : 346 (24). S â ç u k = S elçu k lu : 343 (16 , 2 1 ) : 3 4 4 ( i 3 > 3 8 ): 3 4 5 ( ı ı ) Sem endire : 349 (9 ); 354 (13 , 20, 2 1 ) ; 3 5 9 (1 3 ). Ş ey d i A h m ed ("tem ü rlü ) ; 358 (6 ). S ey d ik av ağ t : 345 (40). S iv a s : 347 (34). S iliv r i : 352 ( 1 9 ). Sinob : 354 ( 3 1 ). S iroz : 346 (2 3 ). S o k ra t : 356 (10 ). S u lta n A lâ ad d in (S e lçu k lu ) : 344 (13 . 15, 3 3 34 ): 3 4 5 ( 1 1 , 13)S u ltan O yü ğü : 346 (24 - 25). S ü leym a n P a şa = E m ir S üleym an (O rh an G azin in oğlu) : 345 (36 - 37, 38, 4 2 ); 346 (3 ).

T a tb r : 344 (2 1, 2 5 ); 347 ( ı) T e k e : 348 ( ı ) T e k ü rd a ğ ı : 345 (40). T em ür = T em ü r K ü re g e n : 348 ( 1 4 ) : 358 (5)T o k a t ; 347 (34) • T o ru l : 360 (15 )T ra b zo n : 354 (32, 33). T ra b zo n D e n izi : 352 ( 7 ). T u n a ; 353 (1 2 ). T ü rk m en = T ü rk m a n : 347 ( ı ) ; 348 ( 5 ) : 3 5 7 (19 - 2 0 > 44 ): 358 (14 . 16, X7).

U U c H is a r : 356 (8 ). U lu b a t : 345 (2 9 ). U zu n H a ş a n : 357 (18 , 30, 32 - 33, 41. 43. 45)-

U Ü ngürüs (M a ca r, M a caristan ) : 347 (3 5 ): 349 ( ı ) ; 353 ( 1 1 ) : 359 (12)'-

V a rn a : 349 (9 ). V a rs a k : 347 ( ı ) . V iz e : 345 (40).

Y a fe s : 343 (20). Y a k u b Ç e le b i : 347 (26). Y a n k o : 353 ( 1 1 , 19, 2 2 ) ,* Y a rh isa r : 345 (9 ). Y e n işe h ir : 345 (9 ). Y u n a n : 356 (9 ).

Z a b ib a k ; 359 ( 1 7 - 18 ). Zeynel (U zu n H aşan ın oğlu) : 338 Ş a m D en izi : 352 ( 7 ). Şarafahâne : 343 (29).

ö ). Zih n e : 346 (2 3 ).

Bayatlı M ahm ud O ğlu Haşan

C â m - ı C e m - Â y in

s a d e le ş tir e n

Kırzıoğlu Fahrettin

Ç IK A R A K

T Ü B K İY E Y A Y IN E V İ İS T A N B U L

Eser Hakkında Birkaç Söz “ C â m -ı C e m -Â y în ” , Ista n b u ld a “ M ille t K ü tü p a n e s i” g ib i b ü y ü k b ir k ü ltü r h â zin esin i kendi em eği v e m a s ra fıy la o rta y a getirerek m illetim ize arm ağan ■eden D iy a rb e k irli m erhum A li E m îrî E fe n d i ta ra fın d a n b u lu n u p 1331 ( = 19 15) y ılın d a Ista n b u ld a İN evâd ir-d E s lâ f K ü lliy â t ı” a ra sın d a 5 in ci eser o la r a k y a y ın la n m ıştı. “ D îv â n ü L u g â t it-T ü r k ” gib i en u lu m illî k ü ltü r a n ıtlarım ızd an b irin i de elegeçirerek y a y ın la n m a sın a sebep o la h ra h m etli A li E m îrî E fen d in in “ C â m -ı C e m -Â y în ” e y a z d ığ ı m u k ad d em ey i a ld ık B iz b urada, A li E m îrî E fen d in in Y a n y a vilâ y e tin d e D e lv in e ka zasın d a "bulduğu y a z m a y a d a y a n a r a k y a y ın la d ığ ı n ü sh a d an fa r k lı v e d a h a iy i o lan y a z m a b ir n ü sh a y ı esas t u ttu k ve sad eleştirm eyi b u n ü sh ad an y a p tık . E s a s tu ttu ğ u m u z y a z m a , M ille t K ü tü p a n e sin d e “ T a r ih F ih r is ti” n in 23 sa y ısın d a b u lu n m a k ta d ır ( ı ) . 13x18,3 san tim b o y u n d a 13 er s a tır lık 27 y a p r a k halind e t â lik y a z ıs ıy la y a z ılı b u lu n a n b u n ü sh a n ın ilk y a p ra ğ ı ko p m u ş Ve so n rad a n b u r a y a eklenen y a p ra ğ ın 1 b y ü zü n ü n e n esihle i lk s a y fa d a k i y a z ı n a k le d ilm iştir. 2 a s a y fa sın d a k i çerçeve v e v a k fe le r y a ld ız lı o lu p so n rak i s a y f a la rd a has isim ler v e “ nesir, b e y it, ga zel” g ib i k elim elerle çe rçeve v e v a k fe le r k ız ıl b o y a ile y a zılm ıştır. Y a ln ız 27 b s a y fa s ın ı iş g a l eden a ra p ça ketebe, d îv â n î y a z ısıy la d ır. M etn in sonunda (27 a d a ) E zh er C a m isi k ita p la rın d a n , y a n i m ü e llifin o rad a b ıra k tığ ı b ir n ü sh a d an n a k il ile 1005 ( = 1596 ) y ılın d a M ısırd a y a z ıla n a slın d a n a lın d ığ ı (2 ) ve 27 b sa y fa sın d a 1008 ( = 1 5 9 9 ) y ılın d a D iy a rb e k ir şehrinde “ K it â b - ı S u ltâ n iy y e ” v e “ H a k a n î Ş eh n âm esi” n in m ü sv ed d esin den “ Şeh îd î” d iy e m eşhur o la n “ H ü se y in ” e liy le istin sa h edildiğine işa re t e d il m iştir. A li E m îrî E fen d in in v a k fı b u lu n a n b u n üshan ın “ Câm-|i C e m - Â y în ” b a sıld ık ta n sonra elegeçtiği b u n d a k i fa rk la rın b a sm a d a gösterilm em esinden a n la şılm a k ta d ır. A k k o y u n lu la rın b aşk en ti o lan T eb rizd e k i " S u lta n D e d e Ö m er R û şe n î” der gâhın da u zu n zam a n bulun m u ş, B a y a t b o y u n d a n b ilg in b ir O ğu z T ü rk ü , 886 ( = 1481 ) y ılın d a M ıs ır kölem en lerine tâ b i o la n Ş a m h a cıla rın a k a tıla r a k g ittiğ i H ica zd a, F a tih in o ğlu S u lta n C em le tan ışm ıştı. O y ıl giriştiğ i p a d iş a h lık s a v a ş ın d a y en ilerek M ısıra ka çm ış b u lu n a n Ş eh zade C em le h a c sırasın d a m ü n â zarad a b u lu n u p do st o la n bu T ü r k b ilgin in in “ C â m -ı C e m -Â y în ” i O tlu k B e li sa v a şın d a n y ılla r c a sonra y a zm ış o lm ası, a k la gaflecek her h an gi b ir s iy a s î m a k sad ın asla v â r id o la m ıy a ca ğ m ı gösterir, B a y a t lı H a sa n ’ın beraberinde “ m evcû t ( ı ) A li Em îrî, mukaddemesinde (s. 7): “ ...muahharan daha bir iki nüsha y e dim ize vâsıl olmuş ise de ba’zı sehvi görüldüğünden nusha-i asliyyeyi m uhafaza ve icâb eden mahallerine haşiyeler ilâve etdim,, diyorsa da bugün o “ bir ik i njjsha,, lun nerde olduğunu öğrenemedik. ( 2 ) A li Emîrî mukaddemesinin sonundaki (s. 8) “ Seyyid Mehmed Paşa,, hakkın da yazılan nota bakmız.

874

------------------------------------------------------------------------ -

C âm - ı Cem - A ytn

b u lu n a n O ğuznâm eden ” O sm an h sü lâ lesi a ta la r ı o la n K a y ı h o y u beğleri şe ceresinin, C e m S u lta n g ib i k o ca F a tih in v e lia h d liğ e lâ y ık gördüğü ço k k u d re tli v e p ek m ü n e v v er b ir şehzade ta ra fm d a n “ ber v e c h -i ih tisâ r te s v îd ü ib r a n a m u râ d edin” m eleri üzerine y a z ılm a sı v e m illî gelenek v e hanedan, h â tıra ların a u y g u n gö rü lerek ta k d irle k a rşıla n m a sı d a b u eserin değerini gösterm ektedir. B u eserde herhalde, O sm an G azid en ö n ceki ç a ğ la ra a it K a y ı beğleri şece-^ re siy le b u n lar h a k k ın d a k i b ilgile r “ O ğu zn âm e” a c îı b ü y ü k v e an an evi T ü r k tarihin den alın m ıştır. E ld e k i eserlere göre ilk O sm an lı ta rih çisi sa y ıla n Ş ü k ru lla h d a (d o ğ u m u 1388 yalla rın d a ), ilk o la ra k O sm an lı silsilesin i b ir O ğu zn âm eden öğrenen m ü elliflerim izd en d ir [ ı ] . F a t ih ça ğm d a Ista n b u ld a U y g u r y a z ısı resm î e v ra k ta k u lla n ılıy o rd u . O n beşin ci a sırd a b ü tü n Ö n a sy a T ü rk le ri ara sın d a “ M o ğ o l y a z ıs ı” dem len U y g u r y a z ısı k\4llan ıld ığın a göre bu U y g u r y a z ılı O ğuznâm elerden birinin k ıs a l tıla r a k h a c sırasın d a (1482 b a şla rın d a ) B a y a t lı H â şan ta ra fm d a n “ C â m -î 'C e m - Â y în ” in vü cu d e getirild iği m eyd an a çıkıyo r. M ü e llif bu eseri b ir h a fta d a m eyd an a getirdiğin i sö y lü y o r. K ırzio ğ lu M . F a h re ttin

( ı ) B a k . A tsız, D o k u z B o y T ü rk le r

1939, s. 27.

v e O sm anlı S ultan ları T a rih i,

İ s ta n b u l,

A li Em îrî E fendi'nin Eski Yazı D e vrin d e ki M ukaddem esi Y a n y a v e İşk od ra v ilâ y e tle r i m a liy e m ü fettişliğin d e b u lu n d u ğu m esnada 1314 senesinde Y a n y a vilâ y e tin e m ü lh a k E rgeri san cağm d a k â in D e lvin e k a zasın a uğram ıştım . N e fs -i D e lv in e k a sab a sın d a kad îm b ir h a tt ile “ C â m -i C em A y în ” n âm iy le se lâ tîn -i ce lîl-ü ş -ş â n -ı O sm â n iy y e ’n in âbâ v ü ecdâdı h a k k ın d a b ir silsilen am eye te sa d ü f eyledim . M u k ad d im esin d en , T e b riz’de D ede Ö m er R û şe n î H azretlerin in h u lefâsın d an T ü r k ’ün k a b â il-i kadîm esin den B a y a t kabilesin e m ensup H a şa n ibn i M a h m u d -i B a y a tı n âm ın d a b ir z â t ta ra fın d a n “ O ğuznâm e" den n a k i ile 886 senesinde h a cc-i şerîfde b u lu n an E b u -l-F e th S u ltâ n M e h m e t-H â n -ı G a z î H azretlerin in m a h d û m -i â lîleri Şehzade C em H azrei(lerinin em riyle y a zıld ığ ı ve ta m a m iy le m ü tâ lea e d ild ikte k ıy m e td âr v e n âdir bir eser old u ğu a n la şılm ağ la derhâl istin sâ h o îu n m u ş idi. M a ’lû m d u r M selâ tîn -i m u a zza m a-i O sm ân ijrye’n in silsile -i ensâbı h a k kın da O sm an h m ü verrih leri tarafın d an b a şlıca b ir eser yazılm a m ıştır. B a ’zı târih lerim izd e sü lâ le -i O sm â n iy â n ’a d â ir b ir ta k ım esâm î t a ’dâd o lu n u y o r ise de b u isim ler birbirine m u h â lif y a z ılm a ğ la beraber, b u n ların z â t ü zam a n la rı h a kk ın d a bir gûna m a ’lû m a t irâe ve îrâ d o lun m uyo r. B a ’zı târih ler da h i O ğuz H a n ’ı “ A y s ib n -i İs h a k ” e vlâd ın d an zan n ü ta ’d â d etm ekle berâber a ra d a k i isim leri yin e birbirine m u h â lif ya zıy o rla r. E c d â d -i iz â m -i O sm â n î’nin v â lid e cihetinden “ A y s ibn -i İs h a k ” sülâlesind en o lm ası im k â n tah tın d a o la b ilü r ise de, O ğu z H a n ’ın “ A y s ibn -i. îs h a k ” silsile sin den o lm ası te v â rih -i m e v s û k a y a n azaran m ü ste b ’addir. B ir de bu silsile -ı necîbeyi O ğu z H a n ’a îs â l eden m üverrih lerin b a ’zısı G ü n H an v e b a ’zısı d a G ö k H a n ’a n isbet ederek, bun da dah î sû ret-i ih tilâ f gösterimler. V e her b ir t â rih silsile isim lerin i diğer târihe ol k a d a r m ü b â y in v e ikisi b ir isim de o la n la rı bile şek l-i im lâ ca ol k a d a r m u h â lif y a z a rla r k i sarih bir netice çık a rm ak m ü m k in o lam az. Sebeb-i tesm iye v e y â diğer v e s ik a gösterm eyü p ku ru bir isim ta h rîr eylediklerin den kan gısı eğri ve karigisının doğru o ld u ğ u an laşılam az. A zâ d e-i îzâh o ld u ğ u üzere fen n -i cı)lîl-i ensâb, ilm -i m uh terem -i târih in erkân -ı m ü h im m e v e azîm esinden o lm ağ la berâber, her m ü verrih nessâb o la m ad ığı gibi her nessâb dah i m ü verrih olam az. B u n u n içün dür k i m eselâ İb n -i K e m â l H azretleri gibi p ek m üh im v e fâ zıl bir m ü v errih -i zîşânım ız, zam âm n a k a d a r o lan selâ tîn -i O sm â n iy y e ’nin her birine bir cild -i m ahsûs o la r a k o n cild i h â v î b ir tâ rih -i O sm ân î y azd ığ ı hâlde gerek bu z â t-i âlîn in şu tâ rih -i kebîrinde v e gerek d a h a şâir târih lerin b ir çoğu:uı'a ensâb ü ecd âd -ı O sm ân îden bahs o lu n m ay u p yaln ız M âverâ ü n n eh r ta ra fla rın d a n geld iklerin i b e yâ n ile ik tifâ ederler.

V e bir ta k ım ı d a y u k a rıd a b eyân o lu n d u ğu üzere b a ’zı esâm î t a ’d â d ederler se de h ü v iy y e tle rin i b e y â n edem ediklerin den b aşk a, nereden ahz ü n a k i e y le diklerin e d â ir b ir m e’haz-i sarîh dah î gösterm ezler. Ş u tâ rih le rin ' b a şlıca sı: C ih a n n ü m â y -i N eşri ve H e şt B ih iş t-î Îd rîs-i B itlis i ve Â şıkp a şazade A h m e d Â şık î tarih lerid ir. Ş â ir y irm i k a d a r târih ler ile elliden m ü te câ v iz silsilen âm elerln g ö sterd ik leri eşkâl, ara d a b a ’zı n oksan v e y â fa z la esâm î b u lu n m a k v e şekillerd e b ir ço k y a n lış lık la r zu h û ra gelm ek sü ratiyle neticede yin e her hâlde şu ü ç aded tâ rih -i k â d im im izin irâe eyled ik leri a m û d -i en sâbdan birisine tem âs ediyor. M ü v e rrih în ’nin O sm â n î’nin um d esi a d d o lu n an şu z e v a tın ü çü de muâ*^* o l d u k ları gibi târih leri d ahî S u lta n B â y e z id -i V e lî zam an ın d a ik m â l edilm iş ve “ C â m -ı C em -.Â yîn ” m ü e llifi H a şa n ib n -i M a h m û d -ı B a y a t ı H a zretle ri de o asrın ricâlin d en b u lu n m u ş ve k itâ b ın ı bu zâ t d a h î s u lta n -î m ü şa rü n ile yh H a z retlerin in n âm -i â lîs iy le te v ş îh ü itm â m etm iştir. L â k in bu k ita b ı Şehzade C em H a zretlerin in em riyle 886 .tâ rih in d e te lif e t m iş o lm ağ la tâ rih -i ta h rîr i ’tibân iyle a n la rd a n m u k ad d em d ir. V e andan m u k a d d em Â l- i O sm an silsilesin d en bahseden b ir târih im iz henüz görülm em iştir. H u su siy le k itâ b m m e’h az gö sterd iği O ğu zn âm e’n in kad îm T ü r k tâ r ih i o lm a sı v e b â lâ d a isim lerin i b e yâ n eyled iğim iz O sm an lı tâ rih leri “ O ğu zn âm e” den bah setm ed iklerin e n azaran anı görm edikleri m ü sted el b u lu n m a ğla beraber el-h âletü h â zih i “ O ğp zn âm e” nin elde edilem em esi, “ C â m -i C em Â y în ” in k ıy m e tin i te z â u f ettirir (* ). C e n â b -i m ü e llif selâ tîn -i O sm â n iy y e ecd âd -ı kirâm ın m her b irin in isim v e b u ism in v e ch -i te sm iy y e sin i v e her b ir zâtın h ü v iy y e t-i ş a h siy y e sin i b e y â n e y le d ikten sonra, k a b le l-İs lâ m E n b iy â y -i İzâ m d an v e b a ’d e l-îs lâ m h u lefâ v e m eşâh îr-i m ülûktjen ka n gılarîm n zam â n ın d a b u lu n d u ğu n u v e sin în üzerine tâ rîh -i h a y â tla rım gö steriyor. V e b ilh â ssa her birin in ism in in v e ch -i te sm iy y esin i b e y â n etm esi esâm ide zarû rî o la n y a n lışlığ a aslâ m a h a l b ırakm ıyo r. H em ilm -i ensâb hem ilm -i târih te e âzım -ı m ütehassısîn den o ld u ğ u n u mündericâtf^l k itpb isb â t ediyor. M ü şâ rü n iley h in H ic â z ’a azim eti sırasında Şehzâde C em H azretlerin e te s a d ü f edeceği v e an ın em riy le b ö y le b ir k(itâb y a z a c a ğ ı m a lû m u o lm ad ığı hâlde "O ğ u zn âm e” y i v e ih tim â l k i $iaha ş â ir k itâ b la rı H icâ z ’a k a d a r nezdinde berâ b e r görürmesii bu ilm e dian a şk -ı in tisâ b m m d erecât-i fâ ik a sım irâe edecek d e lâ il-i vâ zıh ad an d ır. B ir de Ş eh zâde C e m ’in H ic â z ’dan a lelâ cele a vd et etm ek üzere olm asın a m ebnî k itâ b m b ir h a fta zarfın d a ik m â l e d ild iği gösterilm esin e ve e trafın d a (* ) M ü v e re h -i şehîr N e cib Â sim B ey e fe n d i H a zretleri 1325 senesinde ta h ’ü neş re b a şladıkları T â rih -i um um înin dördüncü sah ifesin de “ O ğu zn âm e” nin hâlâ m evcûd olm am ası hak k ın d a şu ib a re y i tah rîr bu yu ru yo r : “ B u k itâ b e l’an m e v cu t olm ayıp b a ’zı p arça la n târih lerd e iktib as edilm iştir. Y a ln ız H aşan ibn -i M ah m û d -ü l B a y a tı nâm kim senin selâtîn -i O sm â n iy y e ’nin e cd a dı hak k ın d a b u k itâ b d an istin b â te n yazd ığım beyân e y led iğ i “ C â m -i C e m -Â y în " y â h u d “ S ilsilen âm e-i Osm.ânî” nâm risalenin bir sû ret-i m üstensehası erbâb-i fazi u kem â ld en A li E m îrî E fen d i H a zre tle ri n ezdinde m ah fu z bu lu n m aktad ır ki m e’ b a z la rım ızd a n m a ’dûdd ur’^

y ü z le rle târih ler m e v cu t o lsa bile b u n la rın cü m lesin i gözden geçirm eğe m üd d et-i m ezkûrenin k ifa y e t edem iyeceğine bin âen ilm -i ensâb ve târih te p ek v â s î m a h fû zâ t erbabından olduğunu , k itâ b ın ı d ik k a tle m u tâ lea eden erbâb-i kem âl ta s d ik eder. "Ş eh zad e C e m ” k i fârsî, T ü r k î ik i k ıt ’a d îv â n sah ib i v e “ C e m şîd ü H u rşîd'" gib i eserler m ü e llifi ve C e n â b -ı F â tih - î zîşân gib i bir ş eh riy â r-ı âlîn in şeh zâd e-i edibidir: B u k ita b ın tah rîrin e Şehzadenin em r ü ira d eleriy le m e’m û r o lm ası ve te'lifin d en sonra m ü şa rü n ile yh H azretleri ta ra fın d a n bi-'l-m ü tâlea m ündericâ tm a sû ret-i m u v a fa k a t v e m e m n û n iy y et gösterm esi k itâ b ın k ıy m e tin i tezyîd eden n ev â d ir-i ah vâlden dir. Ş im d iy e k a d a r e y â d î-i is tifâ d e ye girm em iş o la n b ö y le b ir eser-i ,m eâ lî-su ve rin m â d â m -k i sû ret-i zu h û r u k e şfi bu a b d -i âcize n asîb olm u ştu r, b u n ları şü k rân esi o lm a k üzere yin e b u abd(-i âciz v â s ıta s iy le t a b ’ü tem sîl o lu n m asın ı ârzû ve m uahh aren d a h a t>ir ik i n üsh a yed im ize v â s ıl olm uş ise de b a ’z ı seh vi gö rü ld ü ğ ü n d en n u sh a -i a s liy y e y i m u h a fa za v e icâ b eden m ah allerin e h â şiye1er ilâ v e ettim . T ârih lerim izd e görülen silsile isim lerin in h iç o lm azsa d o ğru o k u n a b ilm e sine v e b ir tâ rih in y a zılm ış o la n m üteaddıid n ü sh a ların d a §ekl-i im lâ ca görülen m ü b â y en et ve y a n lış lık la rd a n kan gısım n d o ğru o ld u ğ u n u m u k ay e se v e ta tb ik in a o lsu n m edâr o la ca ğ ı cihetle b ö y le b ir n u sh a ri n âd irey i ih v â n -i v a ta n a , ith â fa m u v a ffa k o ld u ğu m d an d o la y ı p ek m esrûr o la r a k “ N e v â d ir-i E s lâ f ” m ecm u'a m ızın beşin ci cü z’ü addeyledim . A N E m tzî M a n z û r ve m e’hazım ız o lan “ C â m -i C em Â y în ” n üsh asın ın zahrm da a y nen bu ibâre m evcû d d u r: M a h m iy y e -i M ıs ır ( ■J.ii^jcju:*u'U'i-)de' v â k î m ecm a-i u le m â o la n C â m i’ -i E zh er,k i m a ’bed-ıi kad îm ir, kü tü b h â n esin i m erhûm ü m a ğfû rân leh S e y y id M eh m ed P a ş a (* ) a ley h i-ırra h m e ti v e -l-g u frâ n v a ru p gördüklerin de, m ücelle d bu risâle an da bu lu n u p ol m ah ald en n ak lo lu n m u ştu r. (* ) S e y y id M eh m ed P aşa : A slen sâdât-i A c em ’den idi. D erisaâd'at’e gelerek m â liy e um ûruna devâm eyled i. S u ltân M u râd H â n -i S âlis ahd-i sa ltfn a tm d a te fe y yü z ederek m uhasebeci v e defterd ar olm uştur. lo o o ta rih in d e B a ş D e fte rd a r— m â liy e n â zın — oldu. l o o ı senesinde in fisâl ederek 1002 z u -l-k a ’desinde san iyen başd,efterdâr, 1004 şa’banında M ısır v ilâ y e ti v a lis i olm uştur. İk i sene ik i m âh ifâ -y i hüsn-i hic.-netten sonra in fisâl eyled i. 1008 de ku bben işîn v ü zerâ d a n o5du. l o ı o senesinde R e v a n v a liliğ in e ta 'y în olundu. 10 12 de Irân île r tarafın d an m uhasara olun arak t a m âm b ir sene mukavemetlim §öhret-i kâm ile kazan dı. R iv â y e t- i a k v â y a göre a k ıb et orad a şerbet-i şahâtüati nûş eyledi. M üstakim , sâ d ık ,şeci’, fâ^ıl idi. M ü şarü n ileyh M ısır v ü lisı iken C â m i’-i E zh e r kütübhân esini ziy â re tle şu n eşretd iğim iz k ita b ın m usannifinin h a ttıy la olan aslını tâ rih-i te ’lifin d en bir asır sonra orada bulup n akletm esi, bih akkin kad ird ân lığın a ve andan üç asır sonra da ye d im ize v â s ıl olarak ta b ’ü neşr ile z iy â ’dan v ik a a y e edilm iş bulunm ası hulûs-i n iyyetine d elâlet e ttiğ i gibi, rahm etle y â d ü te zk â ra vesile olm uşdur. R a h m etU llâh i aleyh.

(A li Ei-nhi)

Câm -i Cem - Âyîn „ (*)

T a n rıy a şü k ü r o lsu n k i Â d em i, H a v v â y ı v e bü tü n e şy a y ı, p e y g am berlerin so n u n cu su o lan T a n s ı sev g ilisin in a şk ın a y a r a ttı. A lla h on d an v e o n a u y a n d a n râ zî olsun. O Juz so y u n d an v e B a ya t b o y u n dan o lan bu B a y a tlı M a h m u t oğlu H asan'm k u su ru ço k v e değeri y o k tu r. A riflerin b a şı s a y ıla n S u lfa n D ed e Ö m er R û şen î — A lla h sırrını k u tlu etsin — H azretlerin in dergâhın da uzun zam a n hizm et gördükten sonra, y ü k s e k m ü sâ ad eleriy le 886 y ılın d a Ş a m h a c fla n y la U lu K â b e y e vard ım . O sa fâ d o lu yerde va z iy e te göre şu gaizeli sö y le d im : “ B ir gön lüm va r, n asıl bir gön ül ; dert v e sık m tı ile dolu. E v e t, in san o ğlu b ir d a k ik a bile dertsiz değildir. Ş u n a k a y g u la n ıy o ru m k i a cab a A lla h benim h accım ı k a b u l b u y u ru r m u? G ö n lü m — T a n rın ın b a k ış yeri o ld u ğu için — K â b e , ru hum hacı, h ac için ça lışm a k v e S a fâ (d a ğ ı) da benim tu ttu ğ u m yo ld u r. B u B e y t-i M a ’m u r (den ilen T a n rı E v i) kırık g ö n ü lic lin hâtırraı cilv e ile şenlendirir, işe b a k k i ben kendim dah i b u n dan habersiz o lduğum hâlde gön lüm y a p ıld ı. O n u n reddetm esinden T a n rı esirgesin' k a b u l etm ei ise b ir b ah tiyarlık trı'. S e v g ilim in hem reddi hem de ka b u lü , nâz ve edâdan b a şk a b ir şey değildir. E y B a y â tî d ik k a t et : D ü n gece “ d ileğin o ld u ” sesini iş ittiğ in sırada benim işim y o tu n a g irid i” . B ir ta k ım d o stlar b u sırad a b u -g a z e li elden ele y a z d ık la rı için M ı sır ta ra fın d a n gelerek hac ile şereflenen O sm anlılar sülâlesin d en S u l tan C em H azretlerin e de — to p rağ ı p â k o lsu n — erişerek T ü rk çe bir k a r şılık 3^azıp bana gönderm işlerdi. N a zire : “ İn san -o ğlu n u n d ü n y ad a dertsiz o lm am asın a rağm en, ey gön ül d a rılm a v e gü lüp açıl k i gam ın sonu sevinm edir. S an a p a d işa h lık nasip o lm a d ıy sa da d e rv işlik de elverir; n asıl k i E d h em de tacın ı, ta h tın ıte r k ederek b ö yle gezm işti. E ğe r R û m d a p ad işa h o lsay d ın H a c san a n a sip o lm azd ı; bin kerre şü kü rler olsun k i bu u lu d e v ie t kısm et oldu. “ Ö lü m ü n ü zd en önce ö lü n ü z” d ü stu ru n u candan benim seyip , hac eh ra m ın a bürün erek kefen giyin sem n ’olu r! G ö n ü l K â b e, gözle ka ş d a tıp k ı bun un kap ısıd ır! k irp ik ler h a cıla ra b en ziyo r (b u k a p ıd a n gid ip g e liy o r )gö zy aşı da tu lu m d a k i Zem zem i andırıyor. E y can, A r a fa t d a ğı gibi a l ça l k i d ü n y a âlem b u y u r (efen d im ) d iy erek senin de b a şın a dön üp d o la ş sın. S a fâ (d a ğın ) d a k i derneği M e rv e (d a ğ ı) h a k k ı için şevkle ve hoş tu t; v a h d et şarab m ı iç k i ça ğ ıd ır, e y Cem (N e s ir). Şüp hesiz rû h ân î m ün asebet cism an î görüşm eğe sebep o l duğun dan , ellerini öp m ek sa a d e tiy le itib a r b u ld u ğu m sırada p a d işa h çasın a ö vü lece k harekette bu lu n d u lar. (* ) E serin sadeleştirilm esind e m âna esas tutulm uştur.

B en de dedam k i ; S u lta n ım ın şiirinde dernek— şarab ı ica d eden— C em 'in kad eh i gibi p ek hoşa gidler o lduğun d an h âl ehlijıe açık ça tesir ediyor, ik i b e yti de a rtık olup'— hepsi y ed iy e va rd ığın d an — “ Y ü c e - Y e d i'’ denilen en y ü k se k edebî p arçala ra bedel sayılır. Son un da “ söz sözü a ça r” dedikleri gibi, ü lk e açan y ü k s e k O sm ano ğu lla ım ın s o y u O ğu z’un b ü y ü k o ğlu G ü n H an'a ve onun b o y ların d a n K a y t H a n 'a u la ştığ ı v e b a şk a ca y ü ce silsilelerini, eldeki “ O ğ u zn â m e"den k ıs a lta ra k y azıp vermerr<İ! istediler. “ O n larm isteklerin i yerine ge tirm e k için ” b ir h a fta d a b itirilerek “ C â m -i C e m -Â y în ” adı ve rilip ilt ifa t la rın a y a k ın lık k a zan ıld ı.

Ç a b u c a k geri dönüp saadetle M tsır’a gittiler. B en de bir k a ç y ıl sonra M ıs ır’a g ittiğ im sırada, o san lı ih san sah ibinin hacda b u lu ştu ğ u m ahrem a ğa la rın d a n Seln%an Ağa va lid e si su ltan ın .yanında b u lu n u y o r du. B u n u n la görüşüp a h v a li a n la y ın ca şu b e y it yazılda; “ C em in can şişesini uğursuz hâin R o m a P a p a s ı kırm ıştı. O nun öm ü r b a lı ecel zehriyle p ek acı o lm u ştu ” . Ç ek tiği ıstıra b ın ço ğu k u ru n tu ile zan dan old u ğu için ölüm üne “ k e s kin ce zam k u v v e tle n d i” ibâresi ta rih düştü. Ç ü n k i “ z ı” harfi, ebced h esa b ıy la h icretin goo y ılın ı gösterir.

H arem a ğası C e m ’in h a n ım ıy la R û m ’a gidecek o ld u k ta . C em S u lt a n ın sağlığın d a kendi h â lin e a it v a lid e si hazretlerine gö n d erd ik le ri m anzum elerini gördüm . B u n la r ı “ T a h m is ” ederek bu eserin “ h â tim e ” sinde y azıp b ir n üshasın ı da E zher C a m isi kü tü pan esin e k o y d u m k i ( ı ) o ra h m etliğin a h v â lin i bildireceğind en h a y ırla a n ılm a y a sebeb ola, “ B a şa rm a T a n n ’d a n d ır” .

K â in a tın y a r a tılış ı b aşlan gıcın d an bu zam an a k a d a r b a şlıca olup biten ler: T efsirler, haberler, tarih ler ve k ita p la rd a genişçe a n la tıld ığ ın dan, o h u su sla r bü tü n bu eskilerin eserlerine h a v a le edildi. B u ra d a a n ca k O sm an lılar'ın y ü ce s o y la rı silsilesi h a k k ın sa “ O ğuznâm e” de y a zılı o lu p m ille t a rasın d a tan ılıp bilinen sözler n akledilerek, ço k ça u zatılm am ıştır. Şu hâlde “ V e cinleri daha önce kızgın rü zgârların ateşinden y a ra ttık ” â y e ti gereğince, her n ek a d a r ru h la r âlem in de H a zret-i M u h a m m ed v e in san so y u n u n öne alm m ası a çık ça gösterilm iş ise de, “ ta tlı en sonda y en ir” d edikleri gibi, görülen âlem de “ ben yeryü zü n d e h a life d ik tim ” â ye ti sonradan geldiği için, Â d em ’den b a şla n a ra k “ s ıra s ıy la ” g ö zetm e elden b ırakılm ad ı.

( ı)

B u kayitten, an laşılıyor ki B a y a tı, eserini ilk yazd ığı H. 886 y ılın

dan en a z 14 y^l sonra (H . goo) M ısır’a gid erken bunu yenid en yazm ıştır. E lim izd e k i her ik i nüshaya da işte bu E zh e r C â m i’si nüshasının esas oId:jğ’a anlaşılıyor.

3 ».

»m

Y e ry ü zü n e in d ikten sonra tö vb eleri k a b u l edildi. C en n et’te b ir k ızıl 3,’B k u t’tan ve kap ısı y eşil zeberced züm rü dün den o lan B e y t - ü l- M ş ’m ur, d ilekleri üzerine ve T a n r ın ın izn iy le bu gü n hacc edilen B e y t-i-Ş e x îf in tem eline indi. H a zret-i Â d em de— ona selâm o lsu n — T a n rı b u y ru ğ u y la gid ip onu ziy a re t edecek “ D ile k d a ğ ı” na çıkın ca, h a zret-i H a v v â ile ora d a b u lu ştu Ve b u ra y a A r a fa t adı verild i. Â dem ile H a v v â yeryü zü n d e bin y ıl y a ş a y ıp , y irm i ço cu k ları ik iz v e Şîs y a ln ız doğd u ; b ü tü n b u n lard an k ırk bin ço cu k v e to ru n la rım görd ü k ten sonra öldüler. O zam an ki türede her ik izin eşini b a şk a s ıy la e v le n d irm ek câiz o lduğun d an , hepsi b u n a ra zı oldu, a n ca k K a b il a y k ırılık göstererek k ard eşi H â b il’in kan ın a girdi— ilk k a n dökm e bun dan k a ld ı "B u n d a en b ü y ü k hik m et v a r d ır”

Şîs ^5

H a zret-i M u h a m m ed ’in -o n a selâm v e d u â olsun - k u tlu n u rları b u nun m ü b a re k alnın a geçtiği için te k doğm uştu r. B e y t - ü l- M a ’m u r hazre t-i Â dem gö çtü k ten sonda göğe çek ild iği için, ilk in B e y t - i Ş e rif’i (M e k ^ede) o na benzeterek y a p ıp gö k ten inen S u h u f’a göre hareket ederlerdi. B u n u n , d o ku z y ü z y ıld a n ço k y a ş a y ıp k ırk ik i j'il h a life lik ettiği

;.20 .

m eşhurdur.

Anuş B u da doku z y ü z y ıld a n a rtık y a ş a y ıp doksan y ıld a n ço k h ü kü m et sürerek ölm üştür.

K ı n an •^5

B a zıla rın a göre B â b il şehrini bu y a p m ış olu p m im a rla rın p îri s a y ı lır. D o k u z y ü z y ıl y a ş a y ıp , d o k sa n beş y ıl h a life lik ederek ölm üştür.

Mehlâyii

3°

B a zıla rın a göre b u n u n zam an ın d a in sa n lar ço ğ a la ra k S u s şehri y a p ılm ış ve h a lifeliğ in m erkezi olm uştur. Sekiz y ü z y ıld a n ço k y a ş a y ıp o tu z beş y ıl h ü kü m et sü rd ü kten so n ra d ü n y a d a n göçm üştür.

Yezd T a rih çile rin çoğu, bun a da K ın â n ’ın o ğ lu v e M e h lâ y il’in k a rd eşid ir dem işlerdir. F a k a t en d oğrusu Mehlâs^ül'in o ğlu d u r d iye y azılm ıştır.

İra n ’d aki Y e z d şehrini bu ku rm u ş v e b a lık a v la m a k bun dan k a lm ıştır. B u d a d o k u z y ü z y ıld a n ço k y a ş a y ıp , ji'irmi y ıl h a life lik ettikten s c a ra ölm üştür-

Id r is B u n a gö k ten b irk a ç su h u f in m iştir, K a b il ç o cu k la rıy la v u ru ş a ra k esir etti. T a n n hakkm dakâ b ilgile ri ders edinerek bu n u n çağın d a k ırk k i şi dindjar v e so fu oldu. Ü ç yü z a ltm ış beş y ıl y er yüzün de k a lıp , k ırk y ıl h a life lik ettik ten sonra göklere çık ıp o ra d a n C en n et’e girm iştir.

B ir so fu bun un a yrılığ ın d a n a cı d u y d u ; şey ta n buinu fırs a t bilerek İd ris— ona selâm o lsun — şek lin d e b ir h ey k el y a p a ra k bu so fu y a getirdi. O d a sağ lığın d a b u n u n la v a k it geçirdi. Ö ldülcten sonra b u h â l, s a p ıtm a y a v e p u ta ta p ıcılığ a sebep oldu.

Mat üi şai ah

veya M u ş a l a h

B u n u n ça ğın d a o so fu ö ld ü v e h a lk ın çoğu p u ta ta p a ra k k a v g a ç ık m asın a sebep o ld u lar. B u d a d o ku z y ü z y ıld a a ço k y a ş a y ıp , uzun m ü d det h a life lik ederek h a lk ı doğru y o la çağırırdı. B u n u n la u ğ ra şa ra k d ü n y a d a n göçtü.

ı =;

Lemek B u birço k kim seleri p u ta ta p m a d a n v e K a b il ço cu k ların ı d a ateşe ta p m a k ta n ku rtard ı. B u n u n zam a n ın d a y a z ı y a y ılm ış o ld u ; d evler insan o ğlu n u n elinden K a t (d a ğ la rın ) a k a çtılar. D o k u z y ü z y ıld a n a rtık ömür, sürüp, epey zam an h a life lik ederek ölm üştür.

Nuh Â d e m ’in— ç.na selâm olsun — y ery ü zü n e in işin den ik i bin ik i yü z elli y ıl geçince dünyaj^a geldi. B in y ıl m ille ti d o ğru y o la ça ğırd ıysa da £^ncak b ir k a ç k iş i b u n a ûnandılar. Son un da geıni j'a p tı ve m eşhur t u fa n h âdisesi oldu. G em i, M u s u l’a, y a k ın o la n C u d i d a ğın d a k a ra y a ç e k i lip tu fa n y a tıştı. G em id eki in sa n lar d ışarı çık m ca hepsi öldü, a n ca k N u h — o na selâm o lsu n — o ğu lla rın d a n Sâm , H a m ve Y â ie s ka ld ı. Sâm . p eygam berlerle A ra p la rın b ab asıd ır. H âm , Z encilerin babasıdır. Y â fe s de “ T ü rk lerin a ta s ı” dır. O sm anoğullart’m ıı s o y k ü tü ğ ü “ T ürklerinA ta sı” o la n b u .Y â f e s ’e çıkar. S â m ile H â m ’d a a tü riy e n le rin a h v a li liıufa ssa l tarihlere b ırakılıp , esas m e vzu a girişild i. N u h - ^ n a selâm o lsun — ■y a ğ m u r y a ğ d ırm a y a y a r a y a n y a d a taşm ı Y â fe s ’e vererek m isk k o k u lu ırm ak b o y la rın a gönderdi.

25-

Yâfes B u da y a d a taşım a la r a k U zak D o ğ u ’ya g itti, bun dan tü riy e n le r de d ü n y a y a y a y ılm ış oldu. Y e tm iş y ıl sonra öldü. B a z ı a n la tışa göre h a s ta lık la öldü derler. B a zı a n la tışa göre su d a bo ğu ld u derler.

Bokas

A sıl a d ı T ü rk ’tÜT. E lb is e y i b o lca giyd iğ in d en B o lc a v e y a A b a A îca y a h u t B o lca s d iy e lâ k a p ta k tıla r. B u n u n Ç in , S a k la b v e Urus a d lı o ğ u l la n d o ğ a ra k herbiri bir ü lk e y i şen len dirip a y rı birer beğ o ld u la r. İk i y ü z kiTk y ıl y a ş a y ıp ölm üştür. /

Dip T o k u y

B u b ü tü n h a n la rla b a rışçılık e ttiği için lâ k a b ı E lc e idi. B u n u n ça ğ ın d a k a ra ca d a n m isk y a ğ ı çıkarılıp , sam u r, sincap v e k a k ım derileri igtihsa li ç o ğ a la ra k b e ğlik hesabın a s a tılırd ı; (T ü rk is ta n d a ) H ata v e H a ta n da dah i henüz bu u su l ta tb ik edilm ektedir. O k v e y a y da bu n u n ça.ğın da ical; e d ild i; İra n ’d&n bun a k ılıç gelirken — kendisıü öld ü ğü içitı— oğlu n a n asip oldü. B u Ç fn ’in k ard eşi o ld u ğ u için, o Ç in ü lk esin i b u da M a çin 'i y a p tı. L a ç in ku şu n u k a y a d a n çık a rıp d oğan a vcılığ ı bun dan k a lm ıştır.; ta zı ve zağ ar da a v la tılırd ı. Ç o k a d a le tli idi. Y ü z y»l hükûrr^^t edip y ü z e lli y ıl y aşa d ı.

Kays H a n A d verilm esi, b ir k a y a lı yerde d ü n y a y geldEğindendiH B a b asın ın sa n a t öğreLimek için her y a n a gön derdiği a d a m la r bunun zam anlında geri dönerek T ü rkista n ’da m a h ir u s ta la r çoğaldı. İran’la ba'lfiştı, ora.d a n Y e z d ’de 'm ücevherle işlenen K irm a n k ılıcı a rm a ğa n gelince o d a 1ra n ’a o k ve y a y göndererek m isk y a ğ ı, sam u r ve sincap d erileri, gibi m a ld an y a s a ğ ı kald ırd ı. E lli y ıl h ü kü m sürerek y ü z seksen y ıl y a ş a y ıp ölm üştür.

Kara Han

B ö y le a d lan m ası. k a ra y a ğ ız o ld u ğ u içindir. D a sta cır H a n so y u n d an M a çin oğlu M o j o l ’u n hâs hizm etin de b u lu n d u ğu için onun o ğ lu san ırlard ı. Y ü z y ıl y a şa d ı, p u ta ta p tığ ı için ö ld ü rü lm ü ştü r.

Oğuz

Ha n

B u doğru y o ld a ( T s n n ’y ı tan ır) görü n d ü ğü için ço cu k lu ğu n d a v e li m ân âsın a — bu ad verilm iştir. T a n n ’nın b irliğ in i tan ıdığın dan,

b a b a s ı buna çıkışıp d ö vü şü n ce O ğu z’un askeri o n u ö ldürm üştür. B u iş İbrahim peygambeı:^— o na selâm o lsun — gağsada oldu, y a p ıtğ ı ö te k i işler “ O ğu zn âm e” de p ek tan ın m ıştır. Y ü z elli y ı l y a ş a y ıp ölm üştür.

Gün Han B u a c ı alm ası, gün do ğark en leri "O ğ u zn â m e ” ye bırakılm ıştır.

dünyaya

gelmesinde;ndir.

B ü tü n iş-

Kay! Han B u adı alm ası, adı geçen dedesinin dKişte görülm esindendir. P e k k u v v e tli idi. E lli y ıl h ü kü m et ederek d o k sa l y ıl y a ş a y ıp öirnüştür. S a rışın ve gü rbüz b ir erdi. H il’at verm e âdeti bun dan kald ığın d an , henüz İraıa'da buna “ K a y .r.ık ” derler.

T u rm ış H a n 3 u adı alm ası, anasının lo b u sa o la ca ğ ı sırad a a y a k ta d ururken doğu rm asından dır. B u henüz ço cu k iken b a b a sı öld ü ğü için a k ra b a la rı k a ğ a n old u derler. M u sa p eygam ber— ona selâm o lsun — çağın d a idi. C ebbârilerle vu ru şm u ş ve d iv an d a defter tu tm a v a zife sin görm üştür. Y ü z j'ild a n ço k y a ş a y ıp ölm üştür.

Boy Tem ür B u a d ı alm ası, anası, y ö rü k (göçebe) yo lcu lu ğ u n d a iken, B a y B e k a d lı ak ra b a sın ın obasın da bir dem ir s a c a ya ğ ım n y o ld a d ü şü rü ld ü ğü b ir sırada d o ğu rdu ğu içindi. Y ü z seksen y ıld a n ço k y a ş a y ıp ölm üştür. G e y ik le ri o k la a v la y ıp o y m a k h a lk ı ile yiyii3 içerdi.

B ozdoğan B u adı alm ası, b ab ası bir d ü şü n d e b ir boızdağan (d en ilen el ço m a ğın ı) , b u ld u ğu b ir sırada o sab a h d ü n y a y a geld iği içindir. B eğliğe g e çince C ebbârilerle sav a şıp kale alm ıştır. Ç o k k u v v e tli id i. D o k sa n y ıl b e ğ lik edip, y ü z d o ksan y ıl y a ş a y ıp ölm üştür. D a v u d p eygam ber— ona selâm olsun— hazretlerine inanıp ü m m et olm uştur.

K o r k u lu B ö y le anılm ası, k o rk u lu b ir zam a n d a doğd uğu için dir. H a zreti Süleym a n— ona selâm o lsu n — hizm etin de bulun m u ş v e S âm v e N e ri m an'la çağd aş o lm uştur. İk i y ü z y ıla y a k ın y a ş a y ıp , epey zam an b e ğ lik «tm iştir.

S ü îe Y * ^ ^ ^

B u adı alm ası, b ab asın ın h azrcti Süleym an— ona selâm o lsun — h iz m etinden geri dönüp gelişinde doğd uğu için dir. B e ğ liğ i sırasın d a H in c?îsfan’de;a kendisine fil gelm iş, b ir gün zincirden b o şan ara k filciVer k o v a la rk e n y etişip h o rtu m u n u ik i eliy le tu ta r a k bağlatm ıştır. Y 'lz elli y ıl y a ş a y ıp ölm ü ştü . Ç o k a d â le tli v e dindardı.

K ara

-o

O ğ la n

B u adın verilm esi,- k a ra y a ğ ız olm asın dandır. B e ğ o lu n ca U ru s ü l kesinden h araç a lıp o rd u y a bol m alzem e vererek b ah şiş v e ih san e tm iştir, E p e y zam a n b e ğ lik ederek y ü z y etm iş y aşın d a ölm üştür.

Kum aş

H an

K u m a ş y ü k lü bezirgân gelince d o ğd u ğu için b ö yle an ılm ıştır. K ır k y ıld a n ç o k b e ğ lik ederek y ü z y ıl y a ş a y ıp ölm üştür. A ğ ır k u m a şta n te ş rifa t k a fta n la r ı verirdi.

Balçtk Han B u adı alm ası, b a lç ık lı b ir b o ğazd a d o ğd u ğu gibi, b abasın m da b ir a ltın k ılıç b a lça ğ ı b u ld u ğ u işindir. B e ğ o lu p a v d a (e fsa n ev î İran şah larır.d a n ) C e m şid ’in hâzin esin i b ir m a ğ a ra d a bu lm u ştu r. E p e y zam a n beğlik: ederek ö lm ü ştü r.

K o rça k H a n

B u a d ı a lm ası, b a b a sın a iy i b ir k o l zırhlı (k o rça k ) a rm ağan g e l diği sırad a doğm uş olm asın d an d ır. B e ğ o lu n ca avda kü krem iş b ir p arsa rasgelerek k ılıç la ö ldürm üştür. E p e y zam a n b e ğlik ederek Jci'k y ıl y a ş a y ıp ölm üştür.

İCurtuImış B u adın verilm esi, am casının, d ü şm an zm dan m dan k u rtu ld u ğ u sıra d a doğd uğu için dir. K em en tle ağ a ta ra k k a z v e tu r n a y ı sü rü sü y le a v la rc;. ço k zam a n b e ğ lik ederek y ü z d o ksan y ıl y a ş a y ıp ölm üştür.

Çar Bağa 30

B u adın

verilm esi,

d ü n y a y a geldiği sırad a oban ın

k o y u n sürüsütıe-

k u rt girm işken sığır sürüsün den ( ı ) d ö rt b u ğ a (2 ) gelerek k u r tla n k a çırdığın dan dır. B u İsken d er’e y e tişip teveccü h ü n ü görm üştür. Y ü z elli y il y a ş a y ıp k ırk y ıl b e ğlik ederek ö lm üştür. .

Sevinç B u adın verilm esi, İsken der’in hizm etin den b a b a sı geld iği sırad a doğd u ğu için dir. B e ğ o lu n ca, o k a tm a d a p ek u sta ve a v c ı o ld u ğ u için, b ir o k la ik i ç il k u şu n u v u rd u ğ u m eşhurdur. B ir k a ç y ıl b e ğ lik ederek yetm iş y a ş ın d a ölm üştür.

B a y S©Y B u a d ın verilm esi, b ir tü cca rın ca riy e si olan a n a sı bu n u doğurun ca, ço cu ğ u o lm ıy a n tü cca rın b ü tü n servetin i b u n a h ab er v e rip b a y (zengin) e ttiği içindir. B e ğ o lu n ca, k a ra c a y ı e k seriya a t üzerinde b o y n u n u geri k ı ra ra k (3 ) o k la a v la d ığ ı m eşhurdur. P e k a d a le tli id i. E lli y ıl h ü k ü m et ederek y ü z y ıld a n a rtık y a ş a y ıp ölm üştür.

Çamur

Han

B u adın verilm esi, b ir ça m u rlu y erd e d o ğd u ğu için dir. O ça ğ d a S a ’ur so yu n d an K a p la n , han b u lu n u y o rd u . B u han ö lü n ce K u r t v e K a ra Ş ir a d ın d a k i ik i o ğlu geçinem ediler. Ç a m u r H a n b u n lara dedi k i: H e r k im k i m eyd an d a çevgen to pu n u v u ru p başa çık a rsa o han o lsu n K a z a en K u r t H a n b a şa ç ık a ra ra k ta h ta geçti; k ard eşi K a r a Ş ir de a t çe k ip k a n ılta ş (4) oldu. B u u su l ond an ka lm ıştır. Ç a m u r H a n d a çevgen o yn a m a d a ço k u sta idi. O tu z y ıl b e ğlik ederek seksen y ıl y a ş a y ıp ö l m üştür. ( ı ) “ N a h ır” , T ü rk çed e ya ln ız sığır (öküz, in ek v e m an da) sürüsüne denir. B u gü n D oğu illerim izd e bu şöz yaşam ak ta oldı^ğy gib i, “ n ah ırlı” güdene (sığ ırtm a ç ’a ) de “ n ah ırçı” den ilir; teşrin ievvelin son v e k a r basacağı h a fta la rı “ n ah ır- .kovan ” a d ıy la köylerd e belli ta k v im günlerinden sayılır. ' (2 ) “ Ç a r B u ğ a ” adın daki “ Ç a r” sözünü böylece farsça “ d ö rt” te n ib a re t gösterm ek yan lış olsa gerektir. T ü rk çe d e “ c a r cur e tm e k ” ,çalışıp ga y re t e t m ek m anasına geldiği gib i, “ carcı” da y ay a b a şı dem etir. K a rs ta ik i k ö y “ Ç a r c ı” v e “ C arcı-o ğ !u ” adını taşır. Y a y a dblaşan sa tıc ıy a “ ç erçi” denilm esi de bununla a lâk a lı olsa gerektir. (3 ) “ K a ğ a ç ” sözünün aslı “ ka n ğ aç” tır v e “ an n aç” g ib i v e onun tersin e olarak başın ense ta ra fı dem ektir. D oğu İllerim izd e “ bo yu n k ıra ra k geriye dönüp ba k m a ” y a “ ka n ğ rılm a ” v e eli enseye b ü km eye de “ kanğırm a, ka ğırm a ” denilir. B u ra d a bahsedilen “ ka ğacın a ” yan ı “ kağaç» ta ra fa ok atm ak, T iirk lere m ahsus olup, iglâm iyetten önceki T ü rk le r düşm anlarım bu h a rek etleriyle şaşırtıp bozguna u ğratırlard ı. K ö y lerim izd e cirit oyn anırken hâlâ bu h a re k e t ler yap ılır. (4 ) S alta n at orta klığı dem ek olan “ kağıid'aş” tab irin d eki ilk sözün “ K a ğa n ” sö zü yle ayn i k e k te n çıktığı- anlaşıf.ıyor. A . Z ek i V e lid i T ogan , bunun “ k a ğ d g a y ” şeklinde k u llan ıld ığın a da işaret e d iyo r ( “ U m um î T ü rk T arih in e G iriş ” , I. 10 7).

C âm - 1 Cem - A yin

Baş B u ğ a B u adın verilm esi, bun un d ü n y a y a geldiği sırada en b ü y ü k v e seç m e buğam n ku rb an edildiğindendir. B e ğ oğlun ca, âlem e ko rk u sala n bir ku d u z ku rtu vu ru p öldürm üştür. B ir esrim iş azgın d e v e y i de ço m a k la ' 5

h akla m ıştır. Y e tm iş y ıl b eğlik edip y ü z y ıl y a ş ıy a ra k ölm üştür.

Yum ak B u adm verilm esi, anasının k arn ıd a d o ku z a y d a n ço k ka ld ığı için anası b irk a ç a y y u m a k sara sara doğu rdu ğun dandır. B e ğ olun ca, p ek a d â letli v e ihsan sah ib i o ld u ğu n d an b ir y o k s u la b ir y ılk ı a t b a ğışlad ığ ı m eşhurdur. Y ir m i y ıl b eğlik edip y etm iş y ıld a n ço k y a ş ıy a r a k ö lm üştür.

Kızıl B u ğ a

B u adın verilm esi, babasın ın b ir k ızıl b u ğ a y ı a v la d ığ ı gün doğduğundan dır. B e ğ olun ca, o k a tm a d a p ek u sta o lduğun d an ,ziy a n k â r bir a y ıy ı o k u y la vu ru p haklarn ıştır. Ç o k a d â le tli v e din dardır. O tu z y ıl beğlik edip d o ksan y ıl y a ş ıy a r a k ölm üştür.

T u ra ç B u adın verilm esi, b ab asın ın tu ra ç (çil k u şu ) a v la y ıp eve geldiği s ı ra d a d ü n y a y a gelm esindendir. B e ğ olun ca, p ek y iğ it v e çok iy i gürz k u lla n ır olduğund an , Urus ile vu ru şu n ca onların b a şb u ğu n u bo zd oğan (den ilen ço m a k )la v u ru p ö ldürdüğü m eşhurdur. Y ir m i beş y ıl b eğlik ed ip .altm ış y ıld a n çö k y a ş ıy a ra k ölm üştür.

Çek Tem ür

B u adın verilm esi, İran p eh liv an ı bun un b a b asın a y a y sun un ca g e v şek ta lim y a y ı gibi çekerek, bu da y a y ın ı pehliva,na verin ce ka tılığın d an çekem eyip ; “ Ç ek tem ü r” der iken d ü n y a y a geld iği içindir. B e ğ olun ca. (İra n ın e fsa n evî k a h ram a n ların d a n ) N erim a n gib i k ırk k u la ç k em en t le d ü şm an ı b a ğ la y ıp b ırakıverird i. B u d a b irk aç y ıl b e ğ lik ederek yetm iş y ıld a n ço k y a ş a y ıp ö lm ü ştü r. A r k a y a b o y u n k ır a r a k dön üp o k a tm a k beğlere m ahsus iken, askerlere de m ü sa ad e ettiğinden, herkes koştururken kendi atın ın n alın ı (o k la ) v u m a ğ a başladı.

Kurt or ı B e g

B u adın verilm esi, b ab ası o k a tm a k ta iken T ürkistan d ü şm a n la rın dan, b ir esir g etirilin ce; B ir o k la beni d ahi (ö ld ü r) ku rtar, dediği s ıra d a d ü n y a y a geldiğindendir. B u n u n üzerine b u m ahbus d a serbest b ıra k ılm ıştır. îs a p eygam ber— ona selâm o lsun — çağın ı görerek. T an rın ın iz -

n iy le ölü leri d irilttiğin i ta h k îk ile ta sd ik etm iştir. Seksen y ıld a n ço k y a ş a y ıp ölm üştür. -K avgad a i o l zırhı Ckcirjak) talo m g b u lu n a n b ir p eh livan n ın ko lu n u k ılıç la kesip yere düşü rm üştür.

O rtu k B n a d m yerilm esi, o lu n ca, b in icilik te ço k ile a vla rd ı. H ü kü m ete O tu z y ıld a n ço k b eğlik

O r tu k a d lı y a y la d a d ü n y a y a geld iği için d ir B e ğ u sta o lduğund an , k a ra c a y ı a ta çiğn eterek kargı ka rşı gelen b ir â siy i de iyilikUe ita a t ettirm iştir. edip, y ü z y ı l y a ş ıy a r â k ölm üştür.

K ü ç i B eg B u adın verilm esi doğduğu gece dedesi d üşte görülüp , onun a d ı k o jıu lm a sı gerelcen, -saygı gösterip X ü ç i 'B eg detiîlm esindendir. Ç ü n k ü T ü r k le r ’de ç o cu k la r dedelerinin sa^ lığm da d o ğu n ca , dedeye “ u lu beğ” , b a b a y a da “ k ü ç ü k beğ” denildiğinden ölen b a b ala rın ın a d la rı körpe ço c u k la r a lionuluriken, b u a d la ça ğ rü m a yip :saygı gö stererek “ K ü ç ü B e g ” d erler (ı)_

T o ğ m ış B@g B ö y le adlan m ası, d ü n y a y a geld iği sırad a a y d oğm uş b u lu n m asm da n d ır. B u d a beğ olun ca, Sa iu r so yu n d an o lan v e y a n lış o la r a k S e b ü k T eğin denilen Simel T eğin ölüp , Santay v e S a ça r adlı ik i o ğlu k a ld ı. B u n l a r birbiri eriyle geçin em iyin ce, T o ğm ış B e g , b ir sırığın tepesine n işan îç in a ltın d a n b ir lîa b a k "koydu. S a c u r v u r a r a k ta lıta geçti (1 5 ), k ard eşi S a n ta y da onım atın ın başın ı çekip k a ğ ıld a ş oldu. T o gm ış B ege dah i v e z irlik v e rild i v e ik isin in de ordu b a şb u g lu ğ u n u y a p t ı. B u d a o k a tm a d a v e k a b a k a tıcılığ m d a p ek u sta o lu p d ü n y a c a tan m m ış ©Idu. Y e tm iş y ıl b e ğ lik ederek ölm üştür..

T o ğ ru l B u a d ın v e rîlra e si, n am lı b iris i b u n u n b a b a sın ın zın d an m d a iken n ih a y e t k a rd e şi ço b a n kıliğ m d a b e ğ lik ço b a n la ra k a tılıp k a rd eşin i k u rta r m a y a gelirken, y a k a la n ıp beğitı d iv a n ın a getirilirk en (egile eğile gelin c e ) " D o ğ r u lu v e r” dediği sırad a d ü n y a y a geldiği içiindir. Y e n i d o ğan b e ğ 'DgluTLun uğru n a onu k a rd e şin i d e ia p is t e n çık a rıp b a ğ ış la m ış la r( I ) t)!up,

ölü

B ugün

Etoğo

dedesinin

TCiiriVlf-~Rfg” d e n ild iğ i

İIleTİmîzde

'veya

b a b a sın ın

s ib i, y ’n e .sa5®ı

geleneğe

adım

alan

aynen

T iayet

çocu kla ra

ic a b ı “Aâı-:gü^el”

edilm ekte

“ K ü ç ü k -A ğ a ” ,

d e (âenflanektedir.

dır. B e ğ olun ca, zen berekli y a y ic a t ederek k a tı o k u dem ir örs üzerine k u rm u ştu r. K ır k y ı l b e ğ lik edip a ltm ış yrl y a^ ıy arak ölm üştür.

Boy Beg B u adın verilm esi, b abasım n S

serveti z a y i o lm u şken

üzerine g e le »

4 ü şm an so ğu k ta n k ırılıp k a ç a ra k b ü tü n m a lla rı ele geçip yen iden zen

gin liğe k a v u ş u n c a d ü n y a y a geld iği için dir. B u d a beğ olun ca, d a ğ k e çisi a v la m a d a p ek u sta o lduğund an , sü rgü n a v ı v e to k a t u su lü ( ı ) bundart ka lm ıştır. B ir k a ç y ıl b e ğ lik ederek yetm iş y ıl y a ş a y ıp ö lm ü ştü r.

Y a lv a ç lo

B ö y le adlan ışı, b u n u n Y a lv a ç a d lı yerd e cfoğduğundandır. B a b a sın d an sonra a m cası h ü k ü m e t ederek, y e tk in ça ğa getird ik ten so n ra b u n a b ırakm ıştır. B u yü zd en (ö k sü z k a ld ığ ı için ) y o k s u lla rla ö ksüzlere a cır v e esiı^erdL B ir k a ç y ıl b e ğ lik edİp elli y a ş ın d a ö lm ü ştü r.

Y a su 15

B u adın verilm esi, ta ş k ın b ir su k ıy ısm d a d ü şm an gelip p u su y a y a t tığ ı (2 ) sıra d a (şim d i) d o ğa r derken d ü n y a y a geld iği içindir. S u yu rt göçidinden geçerek düşm an ı basıp B in K jş la ’ya (3 ) g ittile r B e ğ o l d u ğ u sırad a gece düşü nde gördü k i : A rabista n ta ra fın d a n a y la güneşbirleşerek kendisine de a yd ın lık erişti. S a b a h o lu n ca, M uham m e< fia— Y ü c e T a n rı’d a n ona senâ v e selâm o lsu n — T a n rı elçiliğ i ile in sa n ları İs lâ m din ine ça ğırd ığı haberi y a y ılıp , hem en k u rb a n la r kesilip im â n g e tir di. O tu z y ıl b e ğ lik ederek, seksen y ıld a n ço k y a ş a y ıp ölm üştür.

K a ra H a n 25

B u ad, O ğu z’u n b a b a sı K a r a H a n ö ld ü k ten sonra a d ı bile u n u tu lm uşk en b u n u n d o ğd u ğu sıra d a O ğ u z'u n d üşte gö rü lü p (b u a d ı vınutulm a k ta n k u rtarın d iy e ) a n la tm a s ıy la ko n u lm u ştu r. B e ğ o lu n ca m ü s lü m a n lığ a p ek in an m ış o ld u ğu n d an K o r k u t D e d e ’y i M e d in e -i M ü n e v v e re ’y e gönderdi. O d a v a n p h a zreti peyğaaiber’ in — o n a selâm o lsun — y ü z ü n ü n n u ru n u görüp şereflen d ik ten sonra, S elm â n -i F â risî’nih— T a n rı ond an ra zı o lsun — O ğuz ka vm in e İslâm şeriatin i ö ğretm ek iç in b irlik te gel d iği “ O ğu zn âm e” de y a z ılı b u lu n m a kta d ır. Ş u h ald e b u n a h a n la r han ı den ilm esi m ü n asip tir. E lli y ıld a n ço k b e ğ lik edip, y e tm iş y a ş ın d a ö !m ü ştü ştü r.

( ı ) B asm ad a “ to k a ç resm i” yazılı. Sürgün a v ı sonundaki b ir tören o l sa gerek. (2 ) B asm ad a bu ad! “ sin ” h a rfiy le “ B a su ” yazılm ışsa da yazm ad a “ Y a su” olduğu gib i her ik i n ushsda da “ düşm anı basıp ” ibaresinde “ sad” harfi vardır. (3)

ad, H a za r doğu su nd aki “ M an gışlağ” ı h a tırlatıy o r.

T o ro k H an A n a sı b u n a gebe iken “ d o râ k y o ğ u r d u ” Jia aşyerd iğ i için b ö ylece a d ko n u lm u ştu r. B e ğ olun ca, H azreti E b a -B e k ir 'in — Y ü c e T a n rı on d an râ ■zı o lsu n — h a lifeliğin i işite re k gön derdiği elçi M e d in e -i M iin ev v e re ’y e v a rın ca hazreti Ö m er h a life olduğund an , onu n m ü b a re k m e k tu b u y la geri geldi, bun a it a a t ederek gazâ için ça lıştı. K ı r k . beş y ıl y a ş a y ıp o tu z y ı l d a n ço k b eğlik ederek, h a zreti O sm a n ’ın— Y ü c e T a n rı on d an râzı o l sun — h a lifeliğ i çağın d a ölm üştür.

Ay KııtJug B ö y le ad lan m ası, “y e n i a y k u tlu o lsun ” d e d iH eri sırad a doğd uğu İçindir. B e ğ o lu n ca K o r k u t A ta o ğ lu Ö ığ eç D ed e b u n u n la la s ı id i. O n u lia z re ti O sm an— y ü c e T a n rı on d an ra z ı o lsun — rhizmetine M e d in e -i m ü n ev ve re ’y e gön derdiği zam a n B a ğ d a d ’a erişince h azreti O sm an ’n ın şehid o ld u ğ u n u d u y a ra k K â b e y e gid ip t a v a f ederek geri döndü. Y o ld a R a k k a ’da hazreti A lt ile M u â v iy e ’nin birbirine k a rşı k o y u p s a v a ştığ m ı göre rek b ir m ü d d et bekleyip , k a v g a b ittik ten sonra hazreti A l i’den su lh m ekta b u a lıp gelm iştir. B u yü zd en ü lk eler a çan O sm a n oğ u lla n d a u lu dedele-t r i gibi D ö r t S e çk in H a life y i sevenlerden olu p Y e z id i sevm ekler. B u d a y irm i y ıl h ü kü m et edip a ltm ış y ıld a n ço k y a ş ıy a ra k , E m e v île r ç a ğ ın d a h icretin a ltm ış beşinde ölm üştür.

Çem endür B u adın verilm e si, d o ğ a ca ğ ı yere b ir ş e y döşen m eyip ebe k a d ın : ■ “ z iy a n ı y o k b u ra sı çim en dir” d ed iği sıra d a d ü n y a y a geldiğindendir. B e ğ o lu n ca a d a le t v e ih san sa h ib i v e T a n rı y o lu n d a g a z a y a ça lışır o ld u ( î ra n ’m m eşhur k a h ram a n ı) R ü ste m gibi y a b a n i a tla rı y ak ailıy a ra k b in ek a t ı gibi a lıştırıp binerdi. B ö y le c e hareket ederek: k ır k y ıl h ü k ü m et sürüp seksen y ıl y a ş ıy a ra k , (E m e v î h a life s i) A b d ü lâ ziz oğlu Ö m er çağın d a v e hicretin y ü z beşinde ■ ölm üştür.

Yasak B u a d m verilm esi, h a ra ç veren ah alid en b ir ta k ım ta rik a tle re m en su p o lan lara zulm ed en lere: “ Y a s a k o lsu n ” d iy e b u y u ru lu fk e n d ü n y a y a geldiğin den dir. B e ğ o lu n ca, a d â le tli v e y iğ it o lduğun d an , h içb ir zam a n ga za d a n geri k alm azd ı. A v la n ıp gezerken b ir k a p la n ın b ir g e y ik üzerine s ıç ra y ıp çık tığ ın ı gö rü r görm ez o ld a vu ru p k a p la n ı düşü rdü. K a p la n ın p en çesi ge y iğin böğrüne iliş ip a ğırca y a ra la d ığ ın d a n o n u d a kesip kebap etti. So n ra ge y iğ i old u ğu g ib i b iiy ü k şişe geçirip k a p la n m d a derisin i y ü z d ü rerek b irk a ç d o ğa n la b irlik te A b b a s î h a lifelerin d en M ansur’ a a rm a ğa n y o lla y ıp , o n d an gelen te ş rifa t k a fta n ı ile itib a n y ü k se ld i. B u a rm a ğ a n ı götürene de o sın ır b o y u n u n k u ş b e ğü ğ i (d o ğ an cı b a şılığ ı) verilerek şereflen d irild i. K ır k y ıld a n ço k .beğlik edip y etm iş y ıl y a ş ıy a r a k hicretin y ü z elli birinde öldü.

Tok Tem ür

B u a d ın verilm esi, T e m ü r a d lı o y m a k beğimre şölene to k gelerek y e m eği p ek o k a d a r yiy em e y in ce , . B e ğ : “^ iç in sık ılıy o rsu n ” dîjne ilt i f a t ederken ça v u şb a şım n : “ çü n k ü T em ü r to k ’' d e r dem ez d ü n y a y a geldiğindendir. B e ğ olun ca,' ço k ad aletli, gü çlü ve k e sk in o lduğund an , (ç o k m a k b u l sa y ıla n ) b ir M ıs ır k ılıc ı satın aldı. C e r to p la m a k için b ir derviş g e y ik ile o b a la ra gelirken, g e y iğ in a y a ğ ı k ır ı lıp b o ğa zla m a d a iken, bun u dervişten satın a la r a k değerinden b a şk a bir a t d a verd i. B u geyiğe dem ir do n (zırir) g iyd irip , M ıs ır kılıcım denem ek için b ir d efa çald ığı gibi, zırh la ge y iğ i ik iy e bölüp, k o lu n u n k u v v e ti ve k ılıcın ın k esk in liğ i a n la şıla ra k şöhret ka zan d ığı T ürkistan'da güneşten a yd ın o la ra k b ilin iyo r. H a life M e 'm u n ça ğın d a çok d e fa la r G ürcista n ’ a ve A n a d o lu ’ya gazâ. edip elli a ltı yıl. b e ğ lik e tm iş v * yetm iş a ltı y ıl y a ş ıy a r a k ölm üştür.

Sungur

B ö y le ad lan m ası, U rus ülkesind en b a b a sın a (a v c ı) sun gur k u şu ar m a ğa n geld iği sıra d a d oğd uğun dand ır. B e ğ o lu n ca da: ço k d efa ler su n g u r a v la y ıp ga zala rd a n geri kalm a zd ı. Ç o k kere A n a d o lu ta ra fın a akın ederek, a k ın cıla r b a şın a to p la n ıp şöhret kazan dığın dan , B a ğ d a d h a lifesin in kendisinden en d işe etm esi üzerine b u d a K ıp ç a k O vası’ na ( K a f k a s la rla U r a lla r ara sın a ) gidip , o ra d a n d a Türkîstar/da O ğu zların k u tlu y u rd u n a v a r a r a k eski o ca k ların d a yerleşti. B u sıra lard a S a lu r soyxından A ğ a İni h an iken bun dan va zge çe rek, K ın ık so y u n d an K e re k icü o ğlu T o k şu rm a k o ğu lla rın d a n L o k m a n H a n ’a y erin i verm işti. S u n g u r B e f de g id e re k o m ın ia sık ı do st o lu p b a ş buğu oldu. O tu z y ıl h ü kü m et ederek seksen y ıl y a ş a y ıp , E l-M ü s ta în -i B illâ h B a ğ d a d h a lifesi ik e a h icretin ik i y ü z elli birinde ölm üştür.

B u tg a y 30

B ö y le a n ılm ası, b u n u n “ b u lg a r” ' (d e n ile n i y i d a b ağ lan m ış deri) ü zerine d o ğu m u n d a p eltekçe o lan ebe ka d ım n : “ B u lg a y ’ı k a ld in m z ” de m eşinden ö tü rü d ü r. B e ğ o lu n ca T ürkistan ’ d a ham n hâs hizm etin de bu lu n u rd u ; o ça ğ d a B a ğ d a d h a life s i E Î- M ü k te ii-i B iIIâh idi. B u n u n b a b a sı o lan Su n gu r Beğ^i Arraflolu ülkesind en T ü rkista n ’ a. gitm eye m ecbur b ıra k tık la rın d a n h a lifeler p işm an o ld iilar. Ç ü n k ü o u çla rd a b irço k k a rış ık lık la r çık tı. Bu- h ab er T ü r k is ta n ’d a B u lg a y B e ğ ’e yetişin ce H e life y e b ir ağır arm ağan gönderdi. O n d an d a bun a tü rlü tü r lü gü zel lâ k a p la rla te ş rifa t gelip, B u lg a y B e ğ e d e ö vü n ü le ce k te ş rifa t k a fta n ıile itib a r buldu.. D oksam yıL yaşayıp- H cretİn. ik i y ü z doksan, ü çü n de ölm üştür.

Sakur B u adın verilm esi, kon uğa k a v u rm a p işirm esi için a şç ıy a : "S a c k u r ” denildiği sırad a d ü n y a y a geldiğin dendir; sonradan bu “ S a c k u r” a d ı ço k k u lla n ıld ığ ı için S a k u r’a çevrilm iştir. B u d a b ab asın ın yerine beğ olun ca, L o k m a n ’ın hâs hizm etinde bulun du ğun dan, Sâm ânoğalları’ndan N a s r o ğlu N u h ile d o stlu k , ederdi. Son ra S â m â n o ğ u lla rı â fe te u ğ ra y ıp ço cu k la rı k a lm a d ı. K u lla rın d a n G azn e beği S e b ü k T eğin p ad işa h old u ve sağlığın d a sa lta n a tı b ü y ü k oğlu S u lta n M sihm ud’a bıraktı. O d a ta h ta geçip p ek b ü y ü k şöhret v e debdebe sah ib i oldu. R a h m e tlik F ird e v s î “ Şeh n am e” y i bu S u lta n M a h m u d adına yazm ıştır. H â s ılı h an o ğu lla n n d a n v e K ın ık so y u n d an K e re k icü oğlu T o k ş u rm u k ’un o ğlu L o k m an H a n o ğlu E rtu ğ ru l oğlu D u k a k oğlu S elçu k , B uhara sınırına gelerek m ü slü m an ları h a ra ca kesen T ü rkista n kâfirlerini u z a k la ştırd ı; bunun a d aletin in iy iliğ in d en h araç veren ve verm iye n aha^li ra h a ta k a vu şm u ş oldu. S elçu k ölünce üç oğlu kaldı. B u n la rd a n A rslan babasın ın yerine han olup , İsrail v e lia h t v e M ik â il de şeh it oldu. M ik â il’in: T oğrul M u ham m ed, Çağrı v e D a v u d adlı ü ç tane o ğlu ka ld ı. B u üç kardeş ordu çekip b ab ala rın ın in tik am ın ı a lm a k isterken T o ğ ru l k a v g a d a esir düştü. Ö te k i kard eşleri han o lan a m cala rın d a n y ard ım a la r a k T o ğ ru l M u h a m m ed ’i d ü şm an elinden k u rta rd ıla r: v e G azn eli S u lta n M a h m u d ’ a v a rıp onun hizm etin e girdiler. B ir gün S u lta n M a h m u d gazâ için H in d ista n ’ a, gideceği' sırad a T o ğ ru l M u h a m m ed ’e dedi k i: “ A m ca n ız o lan han dan y a rd ım istenirse ne k a d a r akın cı gö n d ereb ilir?” T o ğ ru l M u h am m ed de dedi k i: “ K a ç t a - ’ ne o k gönderilirse herbirine bir tüm en y a n i en bin a tlı gelm esi gerektir” . B u n u n üzerine S u lta n M a h m u d a ltı tane o k gönderdi. O ra d an altm ış bin ask er geld i; T o ğ ru l M u h am m ed de bu n u n la g a z â y a çıkıp geri gelince p ek ço k hü rm et ve itib a r edildi. F a k a t S u lta n b u Sellçukoğulîarından en dişe ederek o n ları A m u Irm ağın dan H orasan’a geçirdi. S u lta n M a h m u d ölünce kard eşi S u lta n M e s ’ud ta h ta çıktı. B u da S e lçu k o ğ u lla rı ile a n la şam ayıp , b irço k a y k ırılık la rd a n sonra T o ğ ru l M u h am m ed p ad işa h o la ra k K irm a n ’i h ü k ü m et rnerkezi y a p tı. O sm an o ğu lla rı a ta ların d an S a k u r da bu'nlarla K ir m a n ’a gitti, B a ğ d a d h a lifesi E-t-\Tâyî B illa h çağın d a s e k sen y aşın d a iken öldü.

• 5

K ar a Batur B y adın verilm esi, su k ıy ısın d a düşm an b asılıp bunun b a b ası a sk e re: K a r a B a tır ’a derken dü n yaya, geldiğindendir. K a r a B a tu r u zu n öm ür sürüp ço cu k la rı v e k a rısı ölünce bu, S d ç u k o ğ u lla rm ın la la s ı (a ta b e ğ i) o ld u ğ u için, ebe k a d ın ı bun a verd iler. K a d ın bun dan gebe ka ld ı. Seksen y ıld a n ço k y a ş a y ıp öldü.

4°

T o ğ ru l

B u adın verilm esi, beli ik i k a t olm uş b ir ih tiy a r ik e n b ü k ü le b ü k ü le beğin d iv an m a gelince : “ N e b ü k ü lü y o rsu n , doğrul, erkek o ğlu n o ld u ” dediklerin den ötürü dür. M ik â il B eğ d a h i s a ğ iken hem en o gü n ü onun d a b ir o ğ lu olu p T oğ ru l M u h a m m ed a d ı verirm işti. B u T o ğ ru l M u h a m m ed K irm an'da n y ü r ü y ü p H em edan ’ı a la r a k h ü k ü m et m erkezi y a p tı. H a life E l-K a im B illâ h , D e y lem lilerd en M u ’izz ü d -D e v le o ğlu n u h a life li ğin ve ziri y ap m ıştı. K a r a B a tu r o ğlu T o ğ ru l S e lçu k o ğ u lla rı’nın e m ek lisi o ld u ğ u n d an bunu a rm a ğa n la B a ğ d a d ’a elçiliğ e gönderdiler. Y o ld a giderken D o k u z Ö lü m ırm ağ ı üzerinde azgın b îr a rslan ı orm an da v u r a ra k d erisini yü zü p içine o t d o ld u ru p h a lifey e gö tü rerek te şrifa t k a fta n ı ile görüp gö zetild iği v e itib a r b u ld u ğu m eşhurdur. H â sılı h a lifen in te şrifa t v e y ü c e ltic i lâ k a b la r ıy la H em ed an ’a geldi. K a r a B a tu r o ğ lu T o ğ ru l ih tiy arlad ığ m d a n , h a lifen in vezirin d en ald ığı ta v s iy e k â ğıd ın ı T o ğ ru l M u h a m m ed ’e göstererek M aha n san cağın ı em e k li m â lik â n e si o la r a k aldı. O ra y a giderek y ü z elli y aşın d a iken h icre tin dört y ü z ellin ci y ılın d a öldü.

A y K u tiu g 20

B u adın verilm esi, b ab asm ın y en i a y görün ce: “ A y k u tiu g o lsu n ” d iye sö y len d iği sırad a d ü n y a y a geldiğindendir. B u d a H em ed an ’a g e le rek H arzem şahltlsr o rta y a çık ın ca bu n u o n la ra e lçi gönderdiler. Y o l d a giderken b ü y ü k b ir k e rv a n ı e şk iy a la rın b astığ ın ı görüp o k la e şk iy a b aşın ı vu ru p öldürerek k e rv a n ı k u rta rd ığ ı v e H arzem şaha gidin ce de p ek ço k h ü rm et görüp g ö zetild iği m eşhurdur. B u d a seksen y ıl y a ş a y ıp H a cca giderken, A b b a s î halifelerin d en M u zta zh a r-i B illâ h ça ğ la d a h ic retin dört y ü z doksan y ılın d a .öldü. B u d a M a h a n ’da babasın ın y an m a göm .ülm üştür.

Bay Tem ür 30

B u adın verilm esi, dedelerin den o la n B a y T e m ü r’ün o ğu lla rın d a n b ir beğ b u n lara k o n u k iken doğd uğun dand ır. B u d a d e lik a n lı o ld u k tan sonra, S e lçu k o ğ u lla rın d a n İk in c i E rtoğrul’â h izm et edip, Abba-ı sî halifelerind en E t-M ü ste n c id -i B illâ h ça ğın a y etişm iştir. H arzem lilerden A rsla n şa h o ğlu S u lta n şa h ’ın y a n ın a e lçilik le giderek ço k hürm et v e itib a r görm üştür. A tıc ılık ta p ek u sta olduğund an , H a rzem şa h ’ın y a n m da a tın ı .k o ştu ru rken b o y n u n u geriye k ır a r a k ken d i bin d iği a tın n alın ı o k la v u rd u ğ u m eşhurdur. B u d a seksen y a şın d a iken h icretin beş y ü z a lt m ışınd a ölüp M a h a n ’da göm ü lm üştür..

K ız ıl B u ğ a 40

B u a d ın verilm esi, K ız ıl B u ğ a a d lı b ir y iğ it b u n lard a k o n u k iken d ü n y a y a geldiği için dir. B u d a b ü y ü y ü n ce H em eda n’a gid erek S e lçu k o ğ u lla n ’nm hâs hizm etin de bulun du . M a h a n ’da dedesinin m a likâ n esin e

sa h ip o la ra k oturu rken , Cenğiz H a n m e yd an a çıktı. H arzem şahhlar on un b ir bezirgâm nı haksız yere öldürerek m a lın ı yağ m a la d ık la rın d a n , bu ik i h ü kü m et ara sın d a k a rg a ş a lık v e k a v g a başgöstrdi. C en giz’in oğlu T u h H a n b ab asın ın b u y ru ğ u y la H arzem ’e ordu ile gelerek y a p ıla n k a v ga d a ö ld ü k ten sonra, d ü n y a k arışıp b u n ların a,rasmı dü zeltm ek im k â n sız o lduğund an , günden güne fitn e k ıv ılcım la rı ço ğa lm a k ta, y a n g ın başr gösterm ekte' idi. . B u yü zd en K ız ıl B u ğ a d a yu rd u n u b ıra k a ra k o rd u çekip H a rzem ’e g id erk en o rta lık ta k i k a rış ık lık ta n y o l b u la m ıy a ra k , çaresiz k a lıp A zerb a y can'a doğru y ü rü d ü . B u bölgelerde y erleşm ek m ü m k ü n o lm ad ığın d an ( A h la t ’ta k i) E rm enşah ülkesine doğru çe k ilip gitti. H en ü z A h la t’a v a r m a d a n b irk a ç e ş k iy a y a uğradı. B ir o k tepesine ( y a y in citm esin d iy e p a r m a ğ a ta k ıla n ) o k y ü k sü ğ ü n ü k o y a ra k n işan a lıp o k u b u y ü k s ü ğ ü n için den geçirerek a tıc ılık ta k i u stalığ ın ı gö sterd iği için, e şk iy a la r kendisne y o l verdi. O E l ve u lu su ile sağ selâ m et geçerek hicretin a ltı y ü z on y e d i y ılın d a V a n ’a y a k ın E rçek gö lü k ıjn sın d a ö ld ü ; y etm iş y ıld a n ço k y a şa m ıştı.

K aya Aîp B ö y le adlan m ası, doğd uğu sırad a k a y a lık b ir d ağ eteğinde b u lu n u r k e n d ü n y a y a geld iği içindir. B a b a s ı ölünce b u y iğ it o ld u ğ u n d an el v e u lu s u ile A h la t’a giderek Erm enşah M e lik E ş r e fin hizm etin e girdi. B u sıralard a E rciş y a n ın d a k i Subh an dağın da b ir ejderha o rta y a çık tı. O t a ra fla rd a e şk iy a la r da ço ğa lıp o rta d an k a ld ırıla m a d ığın d an E rm en şah, K a y a A lp ’i b u n ların üzerine gönderdi. O d a u lu su n d a k i yarar ü m s e le r le giderek güzelce d a v ra n ıp e şk iya b a şın ı y a k a lıy a r a k ö tek ilerini de öldürdü. G eri dön üp A h la t’a gelirken, T s:n n ’nm k u d re tiy le b ir denbire sis çö k ü p o rta lığ ı d u m an k a p la d ı; b ü y ü k b ir y ıld ırım ş a k ıy a ra k d a ğla rd a g ü rü ltü kop ardığın dan, o ejderha da şa şıra ra k y u k a rıd a n a şa ğı tekerlen ip ik i k a y a n ın a rasın a düşü p k a lm ıştır; izi henüz bellidir. K a y a A lp , A h la t’a gelince b e ğ lik istem eyip , b a şk a ca m a lik â n e v e p e k ço k hü rm etle geçinirken, C engiz o ğlu H ü leğ ü b ab asın ın in tik am ın ı a lm a k için b ü y ü k b ir o rd u ile H arzem ’e gelip, H arzem şah’ı k a çıra ra k o ü lk e y i bozup y ık tı. H arzem şah d a Ş irv a n üzerinden A h la t bölgesine gelince, E rm en şah o la n M e lik E şre fle ka rd eşi A n a d o lu ’d a S elçu ko ğ u lla n n d a n S a lta n A lâ a d d in K eykubc(d’iîi y a n ın a va rd ılar. O kış H a rzem şa h A h la t’ta k ış lıy a r a k o ra la rı ta la n a verd i. K a y a A lp d a h a s ta lığ a y a k a la n a ra k seksen beş y a şın d a iken ö lerek A h la t’ta gö m ü lm ü ştü r. B i r t a k ım la rın a göre, O sm an lIların a ta la r ı S e lç u k o ğ u lla n y la M a ha n ’ u gelin ce b ir ta k ım ı o ra d a kald ı, kard eşlerin den b irisi de a y r ıla r a k (S e lç u k lu la r la ) A h la t’a gelip y u r t v e o ca k edinerek b u ra d a y ü z yetm iş y ıld a n ço k yerleşip , z a fe r v e gan im etle geçinirlerdi. B u n u n için C eh g iz’in çıka rd ığı k a rış ık lık sırasında K a y a A lp ’la b a b a sı K ız ıl B u ğ a , E li ile b irlik te A h la t’a geldiler.

Süleyman

Ş ah

B u adın verilmesi, T aht-1 Sü leym a n tekkesinin şeyhi bunlara konuk, iken

geldiği' içindir., Babası A h la t’ta öldükten so.nra bu da

dünyaya

yarar ve y iğ it olduğundan, o karşılık 5

sırasında E l ve ulusu ile A n a d o -

lu toprağına gelip, H a lep ve T arsus’ & giderek F ır a t ırmağından geçer

ken suda boğulup şehidler mertebesine yükseldi. Cesedini sudan çıkarıp

C a ’ber kalesi önünde gömdüler ki bugün bile oraya “Türk M ezarı” de nilir. Sıtmalılar gidip bu türbe üzerinde Fatih a okuyunca, .Tanrının iz niyle dertten kurtulur. B u iş hicretin altı yüz otuz üçünde oldu. Y aşı y etmiş y ıla ermişti.

Er T o ğ r u i G a z i B u adın verilmesi, Selçu ko ğ u lla rı’ndan E r Toğrul adlı adamı bunların konuğu iken dünyaya geldiği

Sungur Teğin, G ü n D oğ du, D ü ndar ve E r Toğrul adlı dört 15

Babalarından

sonra

E r Toğrul Beğle

Sungur

Dündar

la A n a d o lu ’ya doğru

şehzadenin

içindir. Süleym an Şah’ın oğlu kaldı.

Tegin ile G ün D oğdu doğuya

Beğ

dört

yüz

göçebe

evli

giderek,

oym aklarıy

yürüdüler. K ın ık ve B o z O k boyları da

bunlara

katılıp, onlar Adana yanm da S ü r m elü -Ç u k u ru ’nda kaldı. E r Toğrul B eğ le kardeşi oym ak ve uruğlarıyla S ivas’a yakın gelince, H av:k kalesi y a 20

nında M o ğ olla r’ın Anadolu (Selçuklu)

ordusunu basıp büyük bir savaş

olduğunu gördüler. “Uğurumuz cenge uğradı, geri çekilmek uygun düş mez, hem de İslâm ordusu bozulm akta olduğu için yardım etmek gerek tir” diyerek, M oğol ordusuna hücum edip birkaçının başını kesip bir t a kımını da esir alarak T a ta r’ı kaçırdılar ve kâfirleri öylesine kırdılar ki, 25

hâşâ

huzurdan

taşaklarının

derisinden, ad

olsun

diye bir

gölgelik

yaptılar.

Er Toğrul’un da san ta y ı ile tanınmış S a v cı B eğ, G ü n d ü z B eğ ve Os-man G azi adlı üç oğlu vardı. A dı geçen kesik başlarlarla esirleri hemen Savcı Beğle birlikte K o n y a tarafında S u lta n A lâad din K e y k u b a d ’ ın divaaına göndererek, K a y ı soyundan olduğunu bildirdi. K on ya Sultanı da A nkara hududunda K aradağ’ı ya y la k

ve birkaç

uj'gun yeri de kışlak olarak yurt ve ocaklık yoluyla, bunlara mâlikâne verip, bu

husutaki ferman ile teşrifat

Savcı Beği geri gönderdi.

kE,ftanını da münasip

görerek

E r T o ğ ru l B e ğ de giderek o sınır b o y ların d a çalışıp. S ö ğ ü tç ü k b ö lge sine k a d a r o lan yerleri (K u m la rd a n ) a ça ra k su ltan h ü k m ü y le b u r a la rı da o ca k lık la rın a k a ttıla r. O sm an G a z i de, d a h a babasın ın sağlığın da, islâ m la r u ğru n a ça lışîp şöhret kazan dı. B ü tü n o y m a k h a lk ı (K a y ıla r ) giderek S ö ğ ü tç ü k ’te y erleştiler. Şey h E d e B a lı gibi nice b ilgin ler ve şeyh-

1er giderek o rad a yerleşip , b u n ların sa a d e tli sayelerin de geçin irlerdi. S o

n u n d a hicretin a ltı y ü z seksen y ılın d a y a ş ı do ksan ı geçm işken ölüp, S ö -

g ü tç ü k ’te

y ap tırm ış

old u ğu

tekkesin de

gö m ü lm ü ştü .

Yüce

T an rı

esirgenliği, üzerine olusun.

Sulta n O s m a n G a z i D o ğ u m la rın ın y a k ın la m a o la ra k hicretin a ltı y ü z elli y e d i yılın d a o ld u ğ u işitilm iştir. B u n u n d e likan lı iken eteğinin tem izliği, erliği, nice dü şler görüp Ş e y h E d e B a lı d a h a y ra y o ra ra k b u n ların iy i so n u çlar ve rip âlem e y a y ıld ığ ı m eşhur o ld u ğ u için, b u h u su sla r .tarihlere bakıldı. H â sılı ezelî d evlet (O ğ u z H a n ’a h a lef o lan G ü n H a n ’ın b ü y ü k o ğ lu K a y ı ’d an tü riyen lerin yen iden h â kim o lu şu ) o rta y a çıkıp 699 y ılı a yla rın d a Selçu ko ğ u lla rın ’dan kim se k a lm a d ı. B u ra la rd a n S u lta n A lâ a d d in F e r â m erz’in ö lüm ün den sonra A n a d o lu ’daki s a lta n a t işleri karıştı, U c b ö lge lerin d eki ga zile r de hiimmet ederek. m üslüm anlar:;.ı sS zb irliğiyle S u lta n O sm an s a lta n a t tah tın a geçti. B u n u n ad ın a hutbe okun up p ara k e sild i ve d evletlerin in güneşi günden güne y ü k se lip a yd ın la n a ra k d ü n y a y ı tu t tu. ’ ' S a ğ lığ 'iid a s a lta n a tı o ğlu Su lta n O rhan’a bırakıp , 726 y ılı a y la rın d a B ursa a lın d ık ta n sonra ölüp, o rad aki K u r şu n lu K ü n b e t’te gö m ü lm ü ş tür. M e za rı p âk olsun.

Sulta n O r h a n G a z i 680 y ılı a yla rın d a doğm uş olu p ta h ta geçişi m erhum b ab ala rın ın göçm esinden sonra 726 y ılın d a is tik lâ lle B u rsa ’da olm uştur. B u n u n çağın da o ğlu Şehzade Süleym an Paşa, R u m e li’ye geçerek M a lka ra ’ya, k a d a r fethedip, B u la y tr’ da im a ret yap ıp , T a n rı onu n m eza rını n urla doldursun, m ü b a rek tü rb esi de ordadır. S u lta n O rhan seksen bir y ıl y a ş a y ıp , hicretin y ed i y ü z a ltm ış birin de C ennet bahçelerin e göçm ü ştü r. T ü rb eleri B u r s a ’d a k i im aretlerin dedir. M eza rı p â k olsun. O tu z beş y ıl sa lta n a t sürm üştür.

Sultan M u r o d G a z i M ü b a re k d o ğu m ları 726 a yla rın d a olup, ta h ta geçişleri y ed i y ü z a lt m ış b ir a y la rın d a B u r s a ’da n asib olm u ştu r. B u n u n zam a n ın d a “ k a zask e rlik ” v e “ b eğlerb eğilik” m em uriyetlerin e ta y in le r y ap ılıp , A n a d o lu ’da Ankara v e R u m e li’de F itib e alın ıp feth ed ilm iştir. Y e tm iş d ö rt y ıl y a ş a -' y ıp o tu z y ıl s a lta n a t sürerek, hicretin y ed i y ü z d o ksan birin de K o so v a m uharebesinde şehid olu p T a n r ı’nın rahm etine k a vu ştu . B u r s a ’da y a p tırd ığ ı K a p lıca im aretin d eki m ü b a rek türbelerinde gö m ü lm ü ştü r. M e za n p â k olsun.

S u l t a n Yîldırım B a v a z i d H a n G a z i M ü b a re k d o ğu m ları y e d i y ü z a ltm ış b ir y ılı a yla rın d a olup, ta h ta geçişi y g ı de n asip oldu. A n a d o lu ’da Sivas, Karam an ve M alatya ülk esin e k a d a r fethedip, R u m e li’de de Sela n ik, B osn a ve Sem endire bölgelerini alm ıştır. İsta n b u l’u d a gelip a lm a k üzere iken T em ü r k a v g a -

sı çıktı. K ır k y ıl y a ş a y ıp on beş y il s a lta n a t sürerek, ka h ro la sı T em ü r k a v g a sın d a fe lâ k e te uğrıyarakA kşehir’de öldü. B u r s a ’d a k i im aretin in türbesind e gö m ü lm ü ştü r. M e za rı p â k olsun.

Ç el e b i S u lt a n M e h m e d Ha n G a z i 5

M ubârefc d o ğu m ları y ed i y ü z seksen b ir v e y a d o ksan b ir a yla rın d a olup, H ü n k â r b ab asın ın göçüşünden sonra sekiz y ü z a ltıd a sa lta n a ta b aşlad ı. K a h ro la s ı T e m ü r’ü n k a v g a s ı yü zü n d en ülkede b a şk a ld ıra n b ir k a ç c e lâ liy i tem izledi. Ü lk e y e o rta k çık a n kard eşlerin i de iy i d a v ra n a ra k o rtad an k a ld ırd ık ta n sonra, R u m e li v e A n a d o lu to p ra k la rın ı elegeçirerek m ü sta k il oldu. D o ğ ru su budu r k i O sm anit ocağın ı yenidien canland ırdı. K ır k beş v e y a elli beş y ıl y a ş a y ıp on d o k u z y ıl s a lta n a t sürerek, T a n rı’nın rahm etine k a v u ş tu ^ u r s a ’d a y a p tırd ığ ı im aretin türbesinde gö m ü lm üştür. M eza rı p â k olsun.

İkinci Sultan M u r a d Ha n G a z i 15

M ü b a re k d o ğu m ları 806 y ılı a y la rın d a olup, ta h ta çık ışı 824 a y la n d a n asib oldu. B ir ç o k fetihlerden sonra kırk d o ku z y ıl y a ş a y ıp , 855 a y la rın d a öldü. O tu z altı- y ıl s a lta n a t sürm üştür. Bı/rsa’d a k i im areti tü rb e sinde göm ü lüdür. M e za rı p â k olsun.

Istanbo! Fatihi Sulta n M e h m e d Han G a z i 20

M u b â re k d o ğ u m ları 833 y ılı a y la rın d a olup , ta h ta geçişleri 855 te n asib olm uştur. “ Isfa n b u l’un feth i b ü y ü k h izm ettir” y o lu n d a k i m ü barek hadîse u y m a k saad etin e ererek İsta n b u l’u alıp A y a so iy a ’y ı ca m iy e ç e v irip ,y ü k s e k s a r a y la r y ap tırd ı. E b û E y y û b - i E n sâ rî — T a n rı ond an râ - ' 21 o lsun — h azretlerin in m ü b a rek tü rbesin i y en id en yap tırıp , o rta y a çık a rdı. “ S a h n -i S e m â n iy y e ” (S e k iz S o fa ) m edreselerini y ap tı. K e fe , K a r a m an v e T rabzon k a lesin i de a hp fethederek R u m el\’nâp B o sn a v e S em endire gibi birço k v ilâ y e tle r i açtı. H â s ılı elli üç y ıl y a ş a y ıp otuz bir y ıl-s a lta n a t sürerek h icretin sekiz y ü z seksen altısın d a göçüp, İsta n b u l’ d a k i im aretin in bahçesin de y a p ıla n m ü b a re k türbelerinde göm ü lm üştür. M e za rı p â k olsun.

V el î Suttan Bayc^zıd H a n

M ü b a re k d o ğu m ları 851 y ılı a y la rın d a olup , ta h ta çık ışı 886 y ılın d a n asib oldu. H em en d u rm a d an gidip kard eşi Cerrt S u lta n ’la B ursa y a n ın d a ki Y en işeh ir o v a sın d a s a v a ş ederek C em S u lta a ’ı bozu p kaçırd ı. O d a kendi san ca ğı o lan K o n y a ’ya gelip, o ra d a n a n l a r ı y l a ç ık a ra k M ısrr’a v a rd ı.A y n ı y ıld a C em ’e m ü b a re k h ac n asip oldu. B en de o rad a ken d ileriyle gö rü ştü m ve y u k a rıd a a n la tıld ığ ı gibi, b u eserin y a z ılm asın a sebep o ld u la r.

S o n rad an ben b irk a ç y ıl o rad a (H ic a z d a ) n efsim i hapsedip ib ad etle u ğ ra şa ra k Y e m e n E llerin e gitm ek isteğiyle k ald ım . Şehzade C em S u lta n d a ça b u ca k d ön üp M ıs ır’a giderek K a y ıtb a y ’â&n ald ığı Ş a m v e H a lep a sk eriyle b irlik te 887 m u h arrem in in son ların da çıkıp b a sk m y ü r ü y ü şü ile A n a d o lu ’ya gitti. K o n y a ’y ı geçip A nkara y a n la rın a v a rm a d a n y e niden bo zu lup k a çtı. A n ta ly a ’da gem iye binip, M ıs ır’a gelm eye y o l b u la m ıy a r a k R o d o s ’ a ğeçip y a k a la n d ı. O ra d an R o d o s b e y i M ağal M a listo l i a d lı pis h erifin R o m a P a p a ’sı y a k a s ın d a k i karcŞeşinin o tu rd u ğu y e rin de y u rd u n d a y a p tırd ığ ı sağ lam b ir k a le y e k a ly o n ile g ö n d erilen Şehzade, b irk a ç y ıl b u ra d a hapsedildi. So n ra R o m a P a p a sın a v erilip , o d a ölünce yerin e k a rd in a li R o m a P a p a ’sı oldu. Fransa k ıra lı gelerek bun dan k a v g a y la şeh zadeyi aldı. K ir a lın o rd u su n d ak i güzel bir berberin zeh irli b ıça ğ ıy la şehid o ld u ğ u m eşhurdur. N u r d o lu ta b u tla rı getirilerek B u r s a ’d a k i M u ra d iy e türbesine gö m ü lm ü ştü r. M e za rı p â k o l sun. K ita b ın başın da da işaret o lu n d u ğ u gibi, M ıs ır’a geldiğim . sırada. a n a la rın a gönderm iş o ld u k la rı m anzum m ektu p tah m is (beşlem e) e d i lip h a y ırla a n ılm a k için b u r a y a yazıld ı.

la,

M e za rı p â k olsun. S uttan C e m ’in M a n zu m M e k tu b u n tah m isi T a n n ’ftın ih s a n la n hesapsızdır. Sen a n ca k işi ona bırak. H erkes b ilir k i sen in a ta la rın y ü k s e k so y lu ve şah larşah ıdır. O ğul, so y u tem iz o ld u ğ u n u gösterirse, b a b asın a d u a ederler. E y a n a,i?o d o s’a gitm eyi ş a ş ıla c a k b ir iş san m a; çü n kü T a n rı’nm ezelden ve rd iği k ısm e tte alın j'^azısı v e n asib im iz a n ca k b u im iş. T e v e k k ü l ba ğın d a gön lün ü açıp sık ın tıy ı u z a k la ştır; iy i a d k a z an ab ilm e k için “ a d ” ın ba şın d a k i “ e lif” ten b a şla y ıp bütün fa d a k â rlık la rı y a p a ra k belin i b ü k v e “ a d ” ın so nu nki “ d a l” haîj'i gibi ik i k a t eyle; S e ssizlik içersinde y a ş a y ıp n efsine h â k im o la ra k onu a y a k a ltın a alıp d ü şk ü n bir hâle getir, k i olgun laşsın . Senin a yrılığın beni ağlattı, ü ze rim d ek i h a k k m ı yü rekten h elâl et. B u ö zleyiş k ıy a m ete kald ı. B iz a n ca k sabred ip d a y an alım . G a z â eden a sk erler at, ta k ım ve y o l hazırlığın ı gö rü r; y a y a er ç a dır b u la m a zsa ağaç y a p r a k la rı a ltın d a gölgelenir. T a lih , k im in i d ü n y ad a v e kim in i ahrette m u rad a erdirip ta h t sah ib i eder. Şehzadelerin ta h t d â v a s ı eylem esi eski âd ettir; terb iy eli efendi o lan kim se, A lla h gösterm eşin, d in v e m em lekete zarar verecek iş yap m az. H a c sırasın d a K a b e ’nin e trafın d a d o laşıp M e rv e v e S e fâ d a ğ la n a - , rasm d a ib a d et için gid ip gelirken sizinle gö rü ştü k. “ N a zire ” denilen y e ni biçim de gazel y a z ıp size sundum . K â b e y e çek ilip ibad,etle u ğ ra şarak d u acın ız o ldum . G id ip H accederek, T a n rıy a şükü r, M ıs ır’a gelince; gö n ü l boş ve sonsuz sev d a ile a ca y ip düşü nceye d ald ı. N e ş a h lık s a v a ş ın a giriştik, ne de m eclis k u rd u k . Yenilm .ez olattı k ö tü n efisle uzun b o y lu çekiştik. N e fs i ö ld ü rm ek h atâ o ld u ğ u halde isteristem ez sa v a ş a ka ra r verd ik. T a n rıy a sığın arak S uriye ordusu ile

20,

23:

.35,

35,

40,,

.25

A n a d o lu ’nun üzerine y ü r ü d ü k ;. fa k a t üzüm bağın a (E n g û rî = A n k a r a ’y a ) va rd ık am a ku ru üzüm bile n asib olm ad ı! A y r ılık gecesinde k a v u şm a aYdınılığı u m a ra k gön ül (se vg ilin in ) saçb ü k lü m ü n e sarıld ı; ve san k i a v c ı ku ş belâ tu zağ ın a düşerek sağ a sola çırpradı d u rd u ; bu derde (sa b ah ın bir tü rlü a ç ılm a y ışın a ) d a y a n a m ıy a r â k horozun bağrı çatlad ı. M ıs ır’a gelm ek isterken y o l b u la m a y ın ca R o do s’a va rıld ı. Ç ü n k ü B a ly o s (R o d o s heği) sık sık gön ül a ld a tıcı m e k tu p la r y azıy o r, o ra y a çağırıyordu. H ile işlerinde k â filer şa y ta n gibi u stad ırlar. O n ların gövdesin in içi sa h te k â rlık la doludu r. M ü slü m an ın ise gönlü tem iz ve içi dışı güzel ve p ak tır. Son un da bizi M ıs ır’a gitm eye b ıra k m ıy a ra k a lık o yd u . B ö y le ce (R o d o s beği) M a ğ a l M a listo ri a çık tan a çığa verd iği sözü tu tm a d ı, v e fa sızlık etti. Y a n lış b ir tedbirden old u san m a; A lla h ın ta k d iri b ö y le im iş. D in düşm anı o lan k â fir y a la n cıd ır. O nun sözüne in an m a. E lin d ek i rpalı satm akı için p azard a d e llâ l her ne k a d a r d il dökerse de ald an m a. B iz b e iâ y a d üştük . R o d o s beğinin hilesini artık anm a, bin H ıristiyan t a bi'',! bile gelse bu derde b ir çare b ulam az. İsta n b u l’dan (O s m a n lI la r d a n ) k a çtı, M /sır’la (K ö lem en lerle d a bozuşup serk e şlik etti; F renkler ise ka n d ıra ra k gâh sözü nü tu ttu , gâh t u t m adı. D ü n y a y ı o y n a tıp tü rlü tü rlü düşünce v e hüküm lere sap lan d ı. F ıtansa onu k u rta rm a y a çalışırken, P u ly a ’ya. y a k ın b ir yerde ona y e d i k a tlı ku le yap ıld ı, k i kim se y a n a şıp götürem esin. D ü şü n ce denizine d a la ra k şaşırıp kendim izden geçtik; bazan bu k a y g ı ile göklere çıkıp bazan da yere in dik. B a k ım s ızlık ta n derim izi k a şıy a k a ş ıy a san ki so yu p, ta k a tsiz ka lan , gövdem ize kefen eyledik. K a l y o n a girerek fıçıd a k i k o k m u ş su la rı iç tik ; y iy ece ğim iz de a n ca k p e k si m etle zey tin v e şek erkam ışı idi. D en izde k ıy ı görem eden gece gündüz su yüzün de k a ld ık ; san ki T a n rı o s ıra ö a bizi denizin sah ib i etm işti. B ir yandaın a ğır v e p is k o k u la r çekilm iyo r, bir y an d a n d a sıtm an ın kızgın lığın a d a y am im ıy o rd u . T im sah gibi hep denize pençe v u ru p k ö p ü k leri geçerdik, ipin herbiri dah i se rende s a n lı y ıla n gib i duruyordu . Sa n m a ki d a ğın ık gön lü m ü zd eki düşünceleri to p la y ıp , derebild ik;. a n ca k istediğim izin dizginini elden çık a rıp y e le verd ik. B irb ir i ark a sın d a n ko p an fırtın a la rla az dah a b o ğ u la ca k tık . K a ly o n k a ra y a y a n aşıp d ış a n çıkın ca k u ley e girip hap so ld u k. Ö lü m e ç o k ta n râzı o ld u k sa da her dileği yerine getiren, d a im â d iri o la n T a n n esirgeyip sak lad ı. A şa ğ ıd a zindan (d e rin liğ iy le m eşh ur) B a b il k u y u su n d a n dah a k a ra n lık tı; P ije n k u y u s u gibi sık ın tılı o lan m ihn et köşesi de o rta d a a sılı d u ru yo rd u . C a n k u şu (ru h ) ise b u v a z iy e tte k i gö vd en in kafesin d e s ık ı la ra k tenden ka çm a d a idi. B irk a ç y ıl solgun v e p erişan h ald e ka ld ık , s o n unda bizi d üşm an P a p a ’y a .te s lim etti; h a çlıların y ü k s e k rü tb eli b ir z a b iti de gelip götürdü. Z a y ıf gö vd em iz deniz ile k a ra m n zahm etlerine a lıştı; bazan zindan da h ap sed ild i v e bazan d ü n y a m eşakk atlerin e k a tla n d ı. A r tık ö y le b ir

hale geld ik ki, C em kadehi bile içilse do lu zehir gibi geliyord u .i?o m a P a pa’sı kahrederek B o d u n (M a ca ris ta n ) ta ra fın a sa tm a k istedi, v e böylece (o ra y a hâkim bu lu n a n ) m ü slü m an lard an geçim i için p ara alıp k a z a n m ış o laca k tı. Ş im d ik i v a z iy e t ile geçm işteki işlerim iz an la tıld ı, geleceği A lla h bilir. H er n ekad ar benden istifad e ederek (m ü slü m an ülkesind e) k a rışık lık çık a rm a k istedilerse de, ben o n lard an yü zçev ird im ve b u n a razı o lm ıy a cağım ı söyledim . Y ü c e T an rı k ıy a m et gü nü benden hesap sorun ca bu h u su sta k i gü nah sızlığım a m elekler şah ittir. İslâ m din ini gözeterek o n la n n y a ld ız lı v a a d lerin e kan ıp razı olm adım . A k lı başın da o lan bir kem se h içbir zam a n m ülüm anlar;..ı aleyh in e h areket eder m i? Y a p tığ ı işlerin h ik m eti so ru lm ıya n Y a ra d a n ansızın bu k ö tü lü ğ ü iy iliğ e döndürdü. V e T an rı, P a p a ’nm, d o ğru y a in an an İbrah im P e y g a m b e ri y a k m a k için N e m ru d ’u n y a k tığ ı âteşe benziyen o fitn e o cağın ı sö n dürerek, sev d iği (İb ra h im H a lil) hürm etin e bu dertli gön lüm ü de birden bire sevin d ird i: F ra n sa K r a lı, altın üze.ngili cins a t ve değerli a rm a ğ a n la r la elçi gönderip m ektup y o llıy a r a k beni ( P a p a ’d a n ) istedi. F a k a t a ra yere a n la şm am a zlık düşerek ik i y a n a da engel o ld u ; ik i y a n d a n da ko p an lıo rk u n ç k a v g a d ü n y a y ı k a p la d ı; s a v a ş b a şla y ıp b u n la r birbirine saldırın ca bun ları y a tıştırm a k gerekti. F a k a t R o m a P a p a ':sı söylen en sözlerin hiç birisine razı o lm ad ı; a n ca k m uharebe için a la y la r d izilip s a fla r bağlan dı. P a p a ’nın askeri fe lâ k e t denizine d a lm ışçasın a kend isin i b ir tü rlü k u rtu lu ş sah ilin e a ta m ıy a ra k , denizin b ü k ü m lü ak ın tısın a benzeyen s ı k ın tıları içinde k ıv ra n ıp durdu. Y e r y er k a ça b ilen ler o ld u y sa da a rk a sın d a n ko şa n la r a tla b u n ların ardın a dü şü p k o v a la d ı. F ra n sa sa v a şa ra k P a p a ’y ı bozup bizi onun elinden ku rtard ı; v e bazen y u m u şa k d a vran ıp ■nezaket gösterdi, bazan d a ko rku verm eye başladı. A lla h ın ve rg isiy le bu y o ld a itib a rlı kim seler a rasın a k a tıld ık . G ö n ü l den ça lışa ra k , ileri gelenler v e h a lk tara f-a d a n iy ilik le an ıldık. C an d an v e gönülden ih tisas sah ib i (y ü k s e k ü stâ d la r) y o lu n a u y d u k . Ş u sav aş P a p a ’nın hilesin i bozdu. B iz de ku rtu ld u k . T a n rın ın y a rd ım ı yetişerek k u rtu lu ş ayd ın lığın a k a vu ştu k . B o ş ku ru n tu la rın sev d a sı boğazım ızı k u ru ttu ğ u için hazım o lam ıyor. Y u m u ş a k ta tlı (şe k er), fıstık ve badem i bile y iy em iy o ru m . Ö yle bir h al o ld u ki, p an zehir bile yenilse, sind irilm ez zehir o lu yo r. Y iy ip içm e çok ve iniş y o k u ş hepsinde n ezaket ve iy ilik b o llu ğu v a rsa da sık ın tılı g ü n ler hiç çekilm iyo r. T an rın ın esirgeyip k o ru m a sıy la n asib v e kısm etim iz her ne ise ona razıyız. S a v u şu p geçen (sık ın tılı) a y v e y ıl görünm ez k u v v e tin y a r d ım ıy la bir ân gibi ge liy o r; kend im izi a v u ta ra k v a k itli v a k its iz ge çird i ğim iz zam a n gece ve gü ndü z e ksik olm az. Y iy e ceğ im iz bal bile olsa, d ü ş m an yüzün den zekkum gibi acı o lu r; ağzım ızd aki a cılığı a y v a ile elm a dahi giderem ez. K a rd eşim le b ir an laşm a ve u zlaşm a m ü m kü n o laca ğım um m ayın ız. G ö n ü l T a n rı’d an m a n evî v a r lık v e zen gin lik olm asın ı dilerse de derdi-

m ’jze d erm an b u lu n a cağ ı a k la y a tk ın değildir, im kân sızdır. E y d o stlar t D u a ediniz k i b ize im k â n n asib olsun . B ü tü n d ü n y a â şık a ra k îb o ld u ğ a için bu dertlere k a tla n m a k çetin oldu. T a n rı gö zyaşım ı, a k m a k ta o ld u ğ u keder denizinde inciden dah a k ıy m e tli v e onu k ısk a n d ıra ca k k a d a r değerli etsin. İn ciy i k ısk a n d ıra ca k o lan o g ö zy aşım d a n teşb ih edinerek o n u n la K u r ’an oku3Tip zikreden lerin g ü n ah ın ı b ağışlasın . B a ya tı, T a n rı O sm a n o ğ u lla n m n sonu nu gü çlü v e ebedî etsin. C e m ’in can k ad eh in i A lla h C ennetin y ü ce b ah çesin d eki ş a ra p la do ld u rsu n ; gü n ah ların b ağışlan d ığın ı a n la ta n b u şarab ın s u n u l-

m a s ıy la onu n m eclisi bezenip donansın. *

1005 y ılın d a £ zfter C a m isi k ita p la rın d a n n ak led ilm iş b u lu n a n aslın dan alın ıp yazıld ı. G a n i o lan A lla h ın en z a y ıf k u lu o lu p Şeh id i d iye tan ın an Hüseyrn'-in e liy le ko ru n m u ş D iy a n b e k ir v ilâ y e tin in Â m id şehrinde bu k ita b ın y a zılm asa b itti. B u k ita p , 1008 y ılın d a “ K it â b ü s-S u ltâ n ijry e ” v e “ H a k a n t Ş eh n am esi” k a ra la m a s ı a ra sın d a k i n ü sh ad an istin sa h edildi. A lla h y a zan ın gü n a h la rın ı bağışlasia İ y ilik v e gü ze llik le bitti.

Son

İsimler Cetveli ( i s i ml er i n y a n ı n da k i r a k k a n ı l a r s a y f a l a r ı , p a r a n t e z i çİQdeki l er s a t ı r l a r ı gös t e r i r . Bi r i s mi n i ki v e y a ü ç şekl İ a y n ı hi zada, — i ş a r e t i y l e a y r ı l a r a k g ö s t e r i l mi ş ve. bi r s a t ı r d a iki v e y a ü ç de f a t e k e r r ü r edenl e r i ki v e y a ü ç def a g ö s t e r i l m i ş t i r ) . A Abbasî , : 392 (25, 3 1 - 3 2 ) ^ Abdül âz i z oğl u Ö m e r ( E m e v î hal i f es i ) : 3 8 9 (27). A d a n a ; 394 (18) . A d e m : 3 7 8 ( 2 ) ; 3 7 9 ( 361 ) ; 3 8 0 ( 1 . 5, 8 , - 1 7 ) ; 381 (24). A ğ a İni : 3 9 0 ( 2 3 ) . A h l a t ; 393 ( I I , 21, 2 6 , 30, 33, 36, 3 7 , 40, 4 2 ) ; 394 (3) . A k ş eh i r: 396 (2). Al â a d di n F r â m e r z : 3 95 ( I 0. - 11 ). Al â a ddi n K e y k u b a d : 39 3 ( 3 5 ) : 3 9 4 ( 2 9 ) . Al i ( hal i f e) : 3 8 9 ( 1 5 , 16) . Âmi d : 40 0 ( 1 5 ) . Amu İ r ma ğ ı : 391 (30). A n a d o l u : 3 9 0 ( 1 3, 18, 3 3 ) ; 293 ( 3 4 ) ; 3 9 4 (4-5, 17, 2 0 ) ; 39 5 (1 1, 3 1 , 3 9 ) ; 396 ( 9 ) ; 397 ( 5 ) ; 398 ( 1). A n k a r a : 3 9 4 ( 3 1 ) ; 395 ( 3 2 ) ; 3 9 7 ( 5 ) . A n t a l y a : 3 97 ( 6 ) . An u ş : 3 8 0 ( 2 1 ) . Ar abi st an : 388 ( 1 8 ) . A r a f a t Da ğ ı : 3 7 8 ( 33 ). A r a p : 381 ( 3 0 ) . A r s l a n ( S e l ç u ğ u n o ğ l u ) : 391 ( 1 6 ) . Ar s l a n ş a h : 3 9 2 ( 3 3 ) . . Ayas of va : 3 9 6 ( 2 2 ) . I. A y k u t l u g : 2 8 9 ( 9 ) . II. A y K u t l u g : 3 9 2 ( 1 8 ) . . A z e r b a y c a n : 393 (9 - 1 0 ) .

Bâbil : 380 (25) . Bâ b i l K u y u s u : 3 9 8 ( 3 9 ) . B a ğ d a d : 3 8 9 ( 1 3 ) ; 3 9 0 ( 19, 27 . 3 2 ) ; 391 . (34) ; 392 ( 9). Bal çı k Han : 384 ( 1 5 ) . Ba ş Buğa : 386 ( 1 ) . B a y a t : 3 7 8 ( 4 ’). B a y a t l ı Ma h m u d oğl u H a ş a n = Bayatı : 3 7 8 (5, 1 8 ) ; 40 0 ( 7 ) . B a y a z ı d ( İ k i n c i ) : 3 9 6 (3 1 ). B ay Beg 3 83 ( 1 9 ) . •B a y B e g : 3 8 8 ( 3 ) . B ay S oy 385 ( 9). I. B a y T e m ü r r 3 83 ( 1 8 ) ; 3 9 2 ( 2 9 ) . II. Ba y . T e m ü r : 3 92 ( 2 8 ) . Bi n K ı ş l a : 3 88 ( 1 7 ) . . Bo dun : 3 9 8 ( 2 ) . Bolcas = Bolca — Türk = A b a Al c a : 3 8 2 ( 5. 6 . 6 , 6 , 7) . B o s n a : 395 ( 4 0 ) ; 3 9 6 ( 2 6 ) . Buîavır : 395 ( 23 ). B o z Ok ( b o y ) : 3 9 4 ( 1 7 ) . B u h a r a : 391 (12). Bul ayı r : 395 (23) . B u l g a y = B u l g a y B e ğ : 3 9 0 ( 28, 35, 3 7 ) .

B u r s a : 3 95 ( 1 7, 21, 12. 17, 3 3 ) ; 3 9 7

26', 30. (14).

34);

396

(2.

C a ’b e r Ka l e s i j 3 9 4 ( 7 ) . ■Câm-ı Ce m - Ây î n : 3 79 ( 9 ) . Ce m = Ce m Su l t a n : 3 7 8 ( 23, 3 6 ) ; 3 7 9 ( 2 0 ) ; 3 9 6 ( 3 3 . 34 , 3 6 ) ; 3 9 7 (2, 1 8 ) ; 400. ( 8 ). Ce m ( I r a n e f s a n e s i n d e k i ) : 3 7 9 ( 2 ) ; 3 9 9 ( 1 ).

Cemi n H a n ı m ı ( S u l t a n Ce mi n zevc es i ) : 379 (20). Ce mş i d : 3 8 4 ( 1 8 ) . Ce ngi z = Cengi z H a n : 393 ( I , 3, 31, 4 1 ) . Cudi d a ğ ı ; 381 ( 2 7 ) .

Çağ r ı : 391 ( 1 8 ) . Ç a m u r H a n : 3 8 5 ( 1 5, 18, 21 ). Ca r B u ğ a : 3 8 4 ( 2 9 ) . Çek T e m ü r : 3 8 6 ( 2 2 ) . Çel ebi S u l t a n Me h m e d H a n Gazi : 3 9 6 Ç e me n d ü r : 3 8 9 ( 2 1 ) . (^in ( ş a h ı s ) : 3 8 2 ( 7, 1 6) . Çin ( ü l k e ) : 3 8 2 ( 1 6 ) .

(4).

D D a s t a c ı r Han : 3 82 ( 29 ■ 3 0 ) . Davud ( p e y g a m b e r ) : 383 (27) . Davud:-391 (18). De y l eml i l e r : 3 9 2 ( 7 ) . D ı y a n b e k i r : 40 0 ( 1 5 ) . Di p T a k u y = E l c e : 3 8 2 ( 1 0 , 1 1 ) . Dok uz Öl üm I r m a ğ ı : 3 9 2 ( 1 0 ) . D u k a k : .391 . ( 1 2 ) . D ü n d a r — D ü n d a r B e ğ : 3 9 4 ( 1 4. 1 6 ) .

;

Ebu B e k i r : 389 (3). Eb û E v v û b - i E n s â r î : 3 9 6 ( 2 3 ) . E d e B a b ı : 3 9 4 ( 3 9 ) ; 395 ( 6 >. Edhem : 378 (27) . El - K a i m Bi l l âh : 3 9 2 ( 7 ) . E l - M ü k t e f i - i B i l l âh : 390 (32). E l - M ü s t a î n - i B i l l â h : 390 -(26 - 27) . El - Mü s t e n c i d - i B i l l â h ; 3 9 2 ( 3 2 ) . E me v î l e r : 3 8 9 ( 1 9 ) . E r c i ş : 3 93 ( 2 2 ) . E r ç e k Göl ü : 3 93 ( 1 6 ) . Er men. ş ah Ü l k e s i : 3 93 ( 1 1 ) . E r T o ğ r u l = E r T o ğ r u l Gazi == E r T o ğ rul B e ğ ( Osmanhl arı n atası ) ; 394 ( 1 1 . 14. 16, 18. 27. 3 5 ) . E r Toğrul ( S e l ç u k ş e h z a d e s i ) : 394 (12) . E r t u ğ r u l ( D u k a k ’ın b a b a s ı ) : 391 ( 1 2 ) .

C :u u - 1 O m

Eri u£- rul ( S e l ç u k l u ) : 3 9 2 ( 3 1 ) . E - t - T â y î Bi l l âh : 391 ( 3 4 ) . E z h e r C a m i s i : 400 ( 1 2 ) . Ez h e r Ca mi s i K. üt üpanes i : 3 7 9 ( 2 3 ) .

Fırat ; 394 ( 5) . , F i l i b e : 395 ( 3 2 ) . Fi r de v s î : 391 ( 9 ) . F r a n s a : 397 ( 1 1 ) ; 26). ■ Frenk : 398 ( 20).

398

(21- 22);

399

( 16.

Ga z ne ; 39 1 ( 7 ) . Gün Doğ du ; 3 9 4 ( 1 4 , 1 5 ) . Gündüz B e ğ : 3 9 4 ( 2 7 ) . Gün H a n : 3 7 9 ( 6 ) ; 38 3 ( 4 ) . Gü r c i s t a n : 3 9 0 ( 1 2 ) . H

Hâ b i l : 3 8 0 ( 1 2 ) . H a k a n ı Ş e h n a m e s i : 40 0 ( 1 6 ) . H a l e p : 3 9 4 ( 5 ) ; 3 9 7 (3 - 4 ) . H a m : 381 ( 2 9 . 30. 3 2 ) . Hl arzem : 393 ( 4, 8 / 2 2 ) . Harzemşahhlar Ha r z e ml i l e r : 3 93 3 9 2 ( 21, 3 2 ) . H a t a : 382 ( 1 3 ) . Ha v i k : 3 9 4 ( 1 9 ) . H a v v a : 3 7 8 ( 2) ; 3 8 0 ( 6 , 8 ). He me d a n : 3 9 2 ( 6 , 13. 20, 40 ) . Hi n di s t a n : 3 8 4 (3 - 4) ; 391 ( 23 ). H o r a s a n : 39 1 ( 3 0 ) . H o t a n : 3 82 ( 1 3 ) . Hül e gü : 3 93 ( 3 1 ) .

(O i

395

(41);

396

( 19,

21,

22,

Ka y ı t b a y : 397 ( 3 ) . K e f e : 396 (25) . K e r e k i c ü : 3 9 0 ( 2 4 ) ; 391 ( I I ) . K mâ n ; 380 (24, 32) . Kı n ı k ( b o y ) : 3 9 0 ( 2 4 ) ; 391 ( M ) ; 3 9 4 (}7i. Kı pçak Ovası : 390 (20) . I. Kı zı l B u ğ a : 5 8 6 ( 1 1 ) . II. Kiüıl B u ğ a : 3 9 2 ( 3 8 ) ; 3 9 3 ( 8 , 4 2 ) . Kı zı l B u ğ a ( b i r k o n u k ) : 3 9 İ ( 3 9 ) . K i r m a n : 3 8 2 ( 2 4 ) ; 391 ( 33, 3 4 ) ; 3 9 2 ( 6 ). K i t â b ü s - S u l t â n i y y e : 40 0 ( 1 6 ) . K o n y a : 3 9 4 ( 29. 3 ! ) ; 3 9 6 ( 3 5 ) ; 3 9 7 ( 5 ) . K o r ç a k Han : 3 84 ( 2 0 ) . Ko r k u l u : 383 ( 2 9 ) . K o r k u l Dede = K o r k u t A t a : 388 ( 2 7 ) : 389 ( 1 1 ) . K o s o v a : 39 5 1 33 >. Kuma ş H a n : 384 ( I I ) . Ku r ş u n l u K ü n b e t : 39 5 ( 1 7 ) . K u r t = K u r t H a n : 385 ( 1 7 , 20». Kurtarı B e g : 386 (31). Ku r t u İ mı ş : 3 8 4 ( 2 5 ) . K ü ç i B e g : 3 87 (9, 11).

Lemek : k okman 391

381 (1 8 >. — L o k ma n Han : 3 90 ( 5, 1 1 - 12) .

(25

25';

İstanbul:

- A y in

2 8 1.

î İ b r a h i m ( p e y g a m b e r ) : 383 ' ( 2 ) ; 3 9 9 ( 1 3 ) ; İ r a n : 381 ( 1 ) ; 3 8 2 ( 1 5 , 23, 2 4 - 2 5 ) ; 383 (li). İran; 381 (1); 382 ( 1 5. 23, 24 - 2 5 » ; 38 3 ( 1 1 ) . î s a ( p e y g a m b e r ) : 38 5 ( 3 5 ) . İ s k e nde r ( M a k e d o n y a h ) : 385 (2, 5 ) . İs r ai l ( S e l ç u ğ u n o ğ l u ) : 391 (17).’ K K a b e : 3 7 8 ( 8 . 13. 3 1 ) ; 3 8 9 ( 1 4 ) ; 3 97 ( 37. 39) . Ka b i l : 3 8 0 ( 1 1 ) . Ka b i l ç o c u k l a r ı : 381 (5, 1 9) . K a f ( da ğ l a r ı ) : 381 ( 2 1 ) . K a p l a n : 385 (1 7) . K a p l ı c a i ma r e t i : 395- ( 3 5 ) . K a r a B a t u r : 391 ( 3 6 , 3 8 ) ; 3 9 2 ( 8 . 14) . Kar adağ : 394 (31) . I. K a r a H a n ( Oğ uz un b a b a s ı ) : 3 8 2 ( 2 8 ) ; 388 (24). II. K a r a H a n : 3 8 8 ( 2 3 ) . K a r a m a n : 3 95 ( 3 9 ) ; 3 9 6 ( 25 - 2 6 ) . K a r a Oğ l a n : 3 8 4 ( 7 ) . K a r a Ş i r : 3 8 5 ( 17 - 18, 2 0 ) . Kayı ( boy ) : 394 (30). K a y a A l p : 3 93 ( 1 8 , 24, 30. 36, 4 2 ) . 1. K a v ı H a n : 3 7 9 ( 7 ) : 38 2 ( 2 0 ) , !I. K a y ı H a n ; 383 (7-).

.Maçin ( ş a h ı s ) : 3 8 2 ( 3 0 ) . Maç i n ( ü l k e ) : 3 8 2 ( 1 7 ) . Mağ ai Ma l i s t o r i : 3 9 7 (7 - 8 ) ; 3 9 8 <12) . Ma h a n : 3 92 ( 1 5. 26. 37, 41 ) ; 39 3 ( 3 8 ) . Al ahmud ( Gaznel i ) : 391 ( 8 , 10. 2 J , 23. 27. 30). M a l a t v a : 395 ( 3 9 ) . M a l k a r a : 395 ( 2 3 ) . Ma n s u r ( . Abbasî h a l i f e s i ) : 3 8 9 ( 3 7 ) . ' Vi at uş al ah ~ Mu.-?alah : 381 ( 1 3 K Medi ne : 388 ( 2 7 ) ; 389 (4,12). Mehl âyi l : 3 8 0 ( 2 7 . 3 2 , 3 3 ). Me h me d = Me h me d H a n Gazi ( Fatih ) 396 (19). ıMeîik E ş r e f = E r m e n ş a h : 393 ( 21, 23, 34*. .Me'mutı : 3 9 0 ( J 2 ». Me r v e ( d a ğ ı ) : 3 7 8 ( 3 5 ) ; 3 9 7 ( 3 7 ) . M e s ’iîd ( G a z n e l i ) : 391 ( 3 1 ) . M ı s ı r : 3 7 8 ( 2 1 - 2 2 ) ; 3 7 9 ( 1 1 , 1 2 ) ; 3 9 0 ( 6. 9) ; 3 9 6 ( 3 5 ) ; 3 9 7 ( 3, 6 , 15, 4 0 ) ; 3 9 8 ( 6 , ! 1, 1 9 ) . Mi kâi î = Mi kâ i l B e ğ ( S e l ç u ğ u n oğl u ) : 391 ( 1 7, 1 7 ) ; 39 2 ( 4 ) . M o ğ o l : 3 8 2 ( 3 0 ) ; 3 9 4 <20, 2 3 ) . Mu â v i y e ; 383 ( 1 5 ). .Muhammed ; 3 7 9 ( 33 - 3 4 ) ; 3 8 0 ( 1 5 ) ; 3 8 8 (19). Mu' i zz üd - Devl e : 3 9 2 ( 7 ) . I. .Murad = Mu r a d Gazi : 3 9 5 ( 2 8 ) . II. Mu r a d = Mu r a d H a n Gaz i : 3 9 6 ( 1 4 ) . . Muradiye t ür be s i : 3 9 7 ( 1 4 ) . Mu s a i" p e y g a m b e r ) : 383 ( 1 5) . M u s u l ; 381 (27>. M u z t a z h a r - i B i l l â h ; 39 2 ( 2 5 ) . NNa s r ( 5 â mâ n l ı ) : 391 ( 6 ). Ne mr ud : 39 9 ( 1 4 ) . N e r i ma n ( İ r an de s t a n ı n da k i ) : 3 2 ) ; 386 (26) .

38 3

(31 ■

Nu h Nuh

( p e y g a m b e r ) : 381 ( 2 3 , ( S â m â n h ) : 391 ( 6).

29,

3 “! ) .

O Oğuz ( ul us ) : 3 78 (<1) ; 3 8 8 ( 3 0 ) ; 3 9 0 ( 2 1 ) . Oyuz = Oğ uz H a n : 3 7 9 ( 6 ) ; 3 8 2 ( 3 2 ) ; 3 83 ( I ) ; 3 8 8 ( 2 4 , 2 5 ) . Oğ u z n â me : 3 7 9 ( 7, 2 9 ) ; 3 83 (3, 6 ) ; 3 8 8 (31). O r h a n = Or h a n Gazi : 3 9 5 ( 1 6 , 19. 2 4 ) . Or tuk ( şahıs ) : 387 ( 4 ) . Or t u k ( y a y l a ) : 38 7 ( 5 ) . O s m a n ( h a l i f e ) : 3 8 9 ( 7, 12, 13)'. O s ma n G a z i : 3 9 4 ( 28, 3 7 ) ; 3 95 ( 3, 12 - 1 3 ). O s m a n h : 3 7 8 ( 2 2 ) ; 3 7 9 ( 2 9 ) ; 393 ( 3 8 ) ; 3 9 6 (1 0) . Os ma n o ğ u l l a r ı : 3 7 9 (5 - 6 ) ; 381 ( 3 1 ) ; 383 ( 1 7 ) ; 391 ( 3 3 ) ; 40 0 ( 7 ) .

Ö Ömer ( h a l i f e ) ' : 389 (5). Ö r g e ç Dede ( Dede K o r k u d u n (II).

Pi j e n Ku y u s u : 3 9 8 Pu l y a : 3 9 8 ( 2 2 ) .

oğl u ) :

3 89

Mü ) .

R n k k a : 3 8 9 ( 14 - 1 5 ) . R o d o s : 3 9 7 ( 7, 7, 2 2 1 ; 3 9 8 (6 - 7, 17) . R o m a P a p a ' s ı : 3 7 9 ( 1 5 ) ; 3 9 7 ( 8 , 1 0, 11 ) ; 3 9 9 ( 1, 2 0 ) . , Rûm ( T ü r k i y e ) : 378 ( 2 8 ) ; 379 (20) . R u m e l i : 395 ( 21, 32, 4 0 ) ; 3 9 6 ( 9, 2 6 ) . Rüstem ( İ r a n destanındaki ) : , 389 (25) .

Sa. cur : 3 8 7 ( 1 9 , 2 1 ) . S a f a ( d a ğ ı ) : 3 7 8 ( 13, 3 5 ) ; 3 9 7 ( 3 7 ) . S a h n - i S e m â n i y y e m e d r e s e l e r i : 3 9 6 ( 25 ). Sakl ab ( şahıs ) : 382 (7). S a k u r : 391 ( 1, 4, 3 3 ) . S a l ur ( b o y ) : 3 8 5 ( 1 6 ) ; 3 8 7 ( 1 8 ) ; 3 90 (23).. S â m : 381 ( 29, 29, 3 2 ) . S â m ( İ r a n d e s t a n ı n d a k i ) : 3 83 (31). S â m â n o ğ u l l a r ı : 391 (5, 6 ). S a n t a y : 3 8 7 ( 19, 2 2 ) . S a v c ı B e ğ : 3 9 4 ( 27, . 29, 3 4 ) . Sebük Tegi n ( S a l u r l u ) = Si nel Te g i n ( Sal ur l u ) : 3 8 7 ( 1 8 - 1 9 , 19) . S e b ü k T e g i n ( Gazne l i ) : 391 (7). Sel ani k : 3 9 5 ( 4 0 ) . S e l ç uk : 391 ( 1 2 , 1 6) . S e l ç uk oğ uUa r ı : 391 ( 29, 31, 3 9 ) ; 3 9 2 ( 8 . 31. 4 0 - 4 1 ) ; 393 ( 3 4 - 35, 3 8 ) ; 394 ( 1 2 ) ; 39 5 ( 1 0 ) . S e l ma n A ğ a : 3 7 9 ( 1 3 ) . S e l ma n - 1 F â r i s î : 3 8 8 ( 2 9 ) . Se me n d i r e : 39 5 ( 4 0 ) ; 3 9 6 ( 2 6 - 2 7 ) . Sevinç : 385 ( 4 ) . S i v a s : 3 9 4 ( 1 9 ) ; 395 ( 3 9 ) . S ö ğ ü t ç ü k : 3 9 4 ( 3 5 , 39, 41 ) - 395 ( I ) . ' S u b h a n D a ğ ı : 39 3 ( 2 2 ) . S u l t a n Dede Ö m e r Ru ş e n î : 3 7 8 ( 6 ) . Sultanşah : 392 ( 3 3 ) . S u n g u r = S u n g u r B e ğ : 3 9 0 ( 1 5, 25, 3 3 ) . Sungur- T e g i n : 3 9 4 ( 1 4 . 1 5) ,

S ur i y e : 3 9 7 ( 4 4 ) . Sus : 380 ( 2 8) . S ü l e y ma n ( p e y g a m b e r ) ; 38 3 ( 2 ). S ü l e y ma n B a ş a : 39 5 (22)' . S ü l e y ma n Ş a h : 3 8 4 ( 1 ) . S ü l e y ma n Ş a h ( Er T o ğ r u l ’un 3 9 4 (\. 1 3 ) . S ü r me l i Ç u k u r u : 3 9 4 ( 1 8 ) .

Ş a m : 3 78 (8 ) ; 397 ( 3) . Şehi di = Hü s e y i n ; 40 0 ( 1 4 , Ş e h n a m e : 391 ( 1 0 ) . Ş i r v a n : 39 3 ( 3 3 ) . Şî s : 3 8 0 ( 9, 1 4) .

(31);

384'

babası ) :

14) .

T a h t - : S ü l e j ma n t e kk e s i : 3 9 4 ( 2 ) . T a r s u s ; 39 4 ( 5) . T a t a r : 394 ( 2 4 ) . T e m ü r ( A k s a k ) : 3 95 ( 4 1 ) ; 396 (I. 7). T e m ü r ( o y m a k beği ) : 3 9 0 ( 2 ) . T o ğ m ı ş B e g : 3 87 ( 16, 20, 2 2 ) . I. T o ğ r u l : 3 8 7 ( 2 6 ) . II. T o ğ r u l : 3 9 2 ( 2 ) . T o ğ r u l = - Toğrul Muhanı nı e d : 391 ( 1 7 - 1 8 , 19, 20 - 21, 23 - 24, 25, 28, 3 2 ) ; 3 92 ( 1. 5,- 5 - 6 , 8 , 14, 15) . Tokş urmak : 390 ( 2 4 ) ; 391 (II). Tok T e m ü r : 390 ( I ) . T o r a k Han : 3 89 ( 1) . Trabzon : 396 (26). T ur aç : 385 ( 1 6 ) . T u h H a n : 393 ( 4 ) . T ur n ı ı ş H a n : 39 3 (12). T ü r k : 381 ( 3 1 , 3 1 ) ; 3 8 7 ( 1 2 ) . T ü r k i s t a n . : 3 8 2 ( 2 3 ) ; 3 8 6 (3/2); 3 9 0 (11. 21, 31, 33, 3 5 ) . T ü r k i s t a n Kâ f i r l e r i ; 391 ( 1 3 ) . T ü r k Me z ar ı : 394 ( 7 ) . U Ur u s Urus Ur u s Uzak

( îj ahıs T : 38.2 ( 7 ) . ( b o y ) : 386 (19). ül kesi : 3 8 7 (8 - 9) ; Doğ u : 3 8 2 ( 2) .

390

(16).

V' âlidesi s ul t a n — Va l i de s i ha zr e t l er i ( Svılt a n C e m’in a n a s ı ) : 3 7 9 ( 13, 2 ! ) . V a n : 39 3 ( 1 6 ) .

Y a d a l a s ı : 381 ( 3 4 ) ; 3 8 2 ( 2 ) . Y â f e s : 381 -(29, 30. 32, 3 5 ) ; 3 8 2 ( 1 ) . Y a l v a ç ( ş a Ms ) : 388 ( 9). Y a l v a ç ( v e r ) : 3 88 ( 1 0 ). Y a s a k : 389 ( 2 9 ) . Y a s u : 388 (14) . • Yeme n : 3 9 7 ( 2 ) . Yenişehir o v a s ı : 396 ( 3 4 ) . Yezd ( ş a h ı s ) : 380 (31) . Y e z d { ş ehi r ) : 381 ( I ) ; 3 8 2 ( 2 4 ) . Ye z i d : 3 8 3 ( 1 8 ) . Yı l dı r ı m B a y a z ı d Han Gaz, : 395 ( 3 7 ) .

Z ç n c j : 381

( 30ı.

İ ZAHLI OSMANLI TARÎ Hİ KRONOLOJ İ Sİ *

Büyük tarihçim iz İsm ail Hâmi Danişmed’in yıllardan beri hazırladığı ve şimdiye kadar iki cildi neşredilmiş olan bu kıy m etli eserin üçüncü cildi de yakında çıkacaktır. H er kitabın sonuna dört m ükem m el endeksle tahlilî bir fihrist ilâve olu narak, T ürkiyede ilk defa, dünya ilim kitapları çapında bir âbide vücuda getirilm iştir. A y rıca her cildin ihtiva ettiği ta rih ler arasm da gelen Sadrazam larm , Şeyhislâm ların, K aptanıderyaların izahlı cetvelleri eklenm iştir ki bu kısım başlı başına h er m ünevverin istifade edeceği bir m ehazdır. Bu m uazzam eser bir «kronoloji» olm akla beraber ihtiva ettiği h er v ak an ın izahı, doğu ve batı kaynaklarm a dayanıla rak, m ünakaşa edilmek suretiyle Osmanlı Tarihinin karanlık noktaları en mükem mel şekilde aydınlanm ıştır. B İR tN C Î C İL T 1258 - 1512 vukuatını anlatm aktadır. F ia tı 10 liradır. İK İN C İ C İLT 1512 - 1574 vukuatını ihtiva etm ektedir. Fiatı 10 liradır. Ü ÇÜ N CÜ C İL T 1574 - 1703 vukuatını ihtiva etm ektedir. F ia tı 10 liradır.

750 K uruş