Necip Hablemitoğlu - Alman Vakıfları Bergama Dosyası

ALMAN B E R G A M A

D O S Y A S I

NECİP HABLEMİTOĞLU

ALMAN VAKIFLARI VE BERGAMA DOSYASI

pozitif

Alm an V akıfları ve B erg am a Dosyası Necip Hablemitoğlu

Genel Yaym Yönetmeni: Muharrem Kaşıtoğlu Sayfa Tasarımı: Adem Şenel Kapak Tasarımı: Yunus Karaaslan

© Pozitif Yayınlan © Necip Hablemitoğlu

ISBN : 9 7 8 -9 7 5 -6 4 6 1 -70-9

Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifikası No: 1206-34-004355

B a s k ı- C ilt: Kayhan Matbaacılık San. vc Tic. Ltd. Şti.

Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No:244 Topkapı/lstanbul Tel : 0 212 612 31 85 Sertifika No: 12156

G E N E L D A Ğ IT IM A R T I YA YIN D A Ğ IT IM Alemdar Mah. Çatalçeşme Sok. Çatalçeşme Han No: 25/2 34110 Cağaloğlu-İstanbul Tel: (0 2 1 2 ) 514 57 87 • Faks: (0212) 512 09 14 info@artidagitim .com .tr satis@artidagitim.com.tr www.artidagitim.com.tr

P O Z İT İF Y A Y IN L A R I Alemdar Mah. Çatalçeşme Sok. Çatalçeşme Han No: 25/2 34110 Cağaloğlu-İstanbul Tel: (0 212) 5 14 57 87 • Faks: (0212) 512 09 14 Tel: ( 0 2 1 2 )5 1 2 4 8 84 • Fax: (0 2 1 2 )5 1 2 09 14 www.pozitifkitap.com

ALMAN VAKIFLARI VE BERGAMA DOSYASI NECİP HABLEMİTOĞLU

pozitif

DR. N E C İP H A B L E M İT O Ğ L U (28 K a sım 1954 - 18 A ra lık 2002 )

1954 yılında A n k a ra 'd a doğan H A B L E M İT O Ğ L U , A n k a ra Atatürk L ise si'n i bitirdikten sonra, üniversite eğitim ine A n k a ra Ü n iversitesi S iy a sa l B ilgile r Fakülte si B a sın Yayın Y ü k se k O k u lu 'n d a devam ederek, 1977 yılında m ezun oldu. 1977 ve 1978 yıllarında Türkiye dışında ya şaya n T ü rkle rin sorun ların ı irdeleyen “ Dilde Fikirde işde B irlik " adlı aylık bir dergi yayınladı. Uzun y ıl­ lar çeşitli k u ru lu şla rd a basın m üşaviri ola ra k çalıştı, 1980 so n ra sın d a A n ­ kara Ü niversitesi T ü rk inkılap Tarihi E n stitü sü 'n d e A ra ştırm a Görevlisi o la ­ rak gö re v yapan H A B L E M İT O Ğ L U , y ü k se k lisa n s ve doktora ça lışm a la rın ı da burada tam am ladı.

Türkiye dışındaki T ü rk top lulu klarının yakın tarihi ile ilgili ola ra k ç a lış­ m a la r yapan H A B L E M İT O Ğ L U , Orta A vrup a ve B a lk a n la r'd a T ü rk eserleri, T ü rk azınlıkları ve şehitliklerim iz k o n u su n d a alan a ra ştırm a la rı yürüttü. Bu ça lışm a la rı çeşitli g ü n lü k gazete ve d ergilerd e yazı dizisi ola ra k yayınlandı.

1995-1996 yılları a ra sın d a B irle ş m iş M illetler Örgütü K a lkın m a P ro g ra m ı (U N D P l'n ın T İK A [Türk işbirliği ve K a lkın m a D a ir e s i) ile yürüttüğü bir p ro ­ jesinde görev a larak M old ovya'd a G agauz T ü rk le ri'n in Latin A lfa b esine g e ­ çişi ile ilgili ola ra k d a n ışm a n lık hizmeti verdi. B u ra d ak i ça lışm a la rı s ır a s ın ­ da, C u m h uriye t d önem inin başında bölgede A tatürk tarafından gö re vle n d i­ rilen öğre tm e nle rin b u lu n d u ğ u n u belirleyerek, bir sözlü tarih ça lışm a sı yaptı. B u kap sa m d a dönem in öğre tm e nle rinin b ugün yaşayan öğ re n cile ri­ nin anılarını derledi ve bunların bir kısm ını K e m a l'in Ö ğretm enleri olarak yayınladı. Ç a lışm a alanına ilişkin çok sayıda kitap ve m aka le si bulunan H A B L E M İ­ TOĞLU, üniversitedeki d ersin d e n döndükten so n ra evininin önünde s u ik a s te uğrad ığı 18 A ra lık 2002 tarihine k a d a r A n k a ra Ü n ive rsite si'n d e D oktor Öğretim Görevlisi ola ra k yirm i yıl boyunca A tatürk ilkeleri ve D e vrim Tarihi d e rsle rin i yürüttü. İlk kitabı daha 19 yaşın d ayke n yazdığı ve 1974 yılında yayınlanan; Sovyet R u sy a 'd a k i k o m ü n ist rejimin halka yönelik baskılarnı, sü rg ü n le ri ve etnik soykırım ı ele alan " Sovyet R u sy a 'd a Ö lüm K a m p ta n "dır. Bu kitabı 2004 yı­ lında "So v ye t R u sy a 'd a Devlet Terörü" adı altında yeniden yayınlanm ıştır.

Ayrıca yine 1974 yılında, II. Dünya Sa v a şı sıra sın d a Sovyet R u sya tarafından K ırım T ü rk le ri'n in kendi to p ra kların d a n zo run lu göç ettirilişini, bir an lam d a T ü rk le re yöne lik en önem li so y k ırım la rd a n birini anlatan “T ü rk sü z Kırım : Yüzbinlerin S ü rg ü n ü " kitabı yayınlanm ıştır. D iğe r kitapları, "Ç a rlık R u sya sı'n d a Türk K o n gre le ri 11905-19171, "Sefika Gaspıralı ve R u sy a 'd a Türk K a ­ dın H areketi (1893-1920), A lm a n Vakıfları B e rg a m a Dosyası, K ırım 'd a Türk Soykırım ı, Köstebek, Şeriatçı Terörün ve Batının K ısk a cın d a k i Ülke: Türki­ ye, Milli M ü cad e led e Yeşil O rdu Cem iyeti ve Gaspıralı İsm a il Bey" isim li ça ­ lışm alarıdır.

H A B L E M İT O G L U 'n u n özellikle Türkiye dışında ya şaya n T ü rk to p lu lu k la ­ rı ve K ırım T ü rk le ri k o n u su n d a y a yınla nm ış tarihi b elgelere dayalı çok sa y ı­ da m a k a le si b ulunm aktadır. A n n e ve baba tarafından Kırım T ü rk ü olan Dr. Necip H A B L E M İT O Ğ L U , K ırım T ü rk le ri'n in T ü rk çü lideri İsm a il G asp ıralı ile kızı Sefika G a sp ıralı'ya ait tarihi belgelerd en o lu şa n bir arşive de sahipti.

Ayrıca T ü rk iye 'd e ve yurt dışında faaliyet gö ste re n bölücü ve rad ikal din se l terör örgütleri ve A lm a n Vakıfları ile Avrup a B irliği uyum y a saları içinde yer alan vakıflar yasası, T ü rk iye 'nin E rm e n i m ese le si, vicdani red, T ü rkiye 'de sivil toplum o lg u su gibi so sy o -p o litik k on u la rd a çeşitli a ra ştırm a la rı b u lu ­ nan H A B L E M İT O Ğ L U , su ik a ste uğrad ığı 18 A ra lık 2002 tarihine k a d a r bit­ m eyen bir enerji ile ça lışm a alanına ilişkin T ü rk iye 'd e ve yabancı ülkelerde sem pozyum , panel gibi b ilim se l etkinliklere katılarak, sa yısız k o n fe ra n sla r verdi, çeşitli u lu sa l ve u lu sla ra ra sı televizyon, radyo p ro g ra m la rın a katıldı.

Kendisi gibi öğretim üyesi olan Prof. Dr. S e n g ü l H A B L E M İT O Ğ L U ile evli, Kanije ve U yvar adında iki kız çocuk b abası idi.

2008 yılında çalışm aların ı, k ü tü p hane sin i ve arşivini a ra ştırm a cıla ra a ç­ mak, Necip H A B L E M İT O G L U 'n u ge n ç bireylere anlatm ak, yeni a ra ştırm a la r yapm ak am acıyla ailesi ve öğre ncile rin in g irişim le ri so n u cu n d a Dr. Necip H A B L E M İT O Ğ L U T o p lu m sa l A ra ştırm a la r Derneği ku ru lm u ştu r.

H e m e n bütün ç a lışm a la rı ve ya şa m ı ile ilgili bilgi için; http://w w w .hablem itoglu.org ve http://w w w .neciphablem itoglu.com ad resle rin d e ki on-line yayınlardan yararlanılabilir. " H i ç k i m s e n i n c e s a r e t e d e m e d iğ in i yaptım , 25 yıllık h o c a y ım ü n iv e rs ite d e bir o d a m ve m a s a m yok, bu k o ş u l l a r d a aydın k a l m a m ü c a d e l e s i n i n o n u r u n u ta ş ı y o r u m . G ö r ü n m e y e n bir el b u m l a r ı k o ­

o rd in e ediyor, işin pe şini b ı r a k m a niyetim yok, T ü rk iy e ka rşıtı ç a l ı ­ ş a n l a r T ü r k iy e 'd e n u z a k la ş ın c a y a ka da r..." " B e n bir aydın o la ra k , C u m h u r i y e t aydını o l a r a k iç im s o n d e r e ­ ce rahat. Ç ü n k ü T ü r k iy e 'd e k i m s e n i n g i r m e y e c e s a r e t e d e m e d iğ i, d a h a d o ğ r u s u s ö y le yip de a y r ı n t ı la n d ı r a m a y a c a ğ ı bir b i ç im d e bu k o ­ nuyu o rta ya ç ık a rd ım . V i c d a n e n s o n d e re c e ra h a tım . H a k k ı m d a a ç ı ­ l a c a k s a d a v a l a r da hiç ö n e m li değil, ç ü n k ü b a ş t a n da s ö y le d i ğ i m g i ­ bi, b u g ü n e k a d a r farklı ö r g ü t ve t a r i k a t la r d a n h a k k ı m d a a ç ı l m ı ş d a ­ va la rın sa y ıs ı bir hayli fazla. Ve ben s ır f ü niversitede, c u m h u riy e tç i ta v r ım n eden i ile üç kez u z a k l a ş t ı r ı l m ı ş biriyim ve hali hazırda, 25 yıldır ü n ive rsite d e yim , o d a m ve m a s a m yok. Ve bu k o ş u l l a r d a ben aydın k a l m a n ı n m ü c a d e l e s i n i v e r i y o e u m ve b u n u n o n u r u n u t a ş ı y o ­ rum ." " B e n kendi a ç ı m d a n s ö y lü y o r u m , e m p e r y a l i z m e k a r ş ı o l m a k tek boyutlu değil. S a d e c e A m e r i k a 'y a k a r ş ı o l m a k yetm iyor, Ç in 'd e n İ r a n 'ın d a n A l m a n y a 's ı n a , İn g il t e r e 's in e k a d a r T ürkiy e'y i tehdit eden tü m d ış ü lk e le r e k a r ş ı t a m b a ğ ı m s ı z l ı k t a n y a n a o l m a k t ı r Kuvayi M i lliyeci. Yani s a d e c e A m e r i k a n ka rşıtı o l m a k b u n u n için y etm ez..." Dr. N e c ip H a b le m i t o ğ l u - 2 0 0 1 C o k d e ğ i l 18 A r a l ı k 2 0 0 2 'd e, 3 K a s ı m 2002 s e ç i m l e r i n d e n bir b u ç u k ay s o n r a Dr. N e c i p H a b l e m i t o ğ l u evin in ö n ü n d e a k ş a m s a ­ a t l e r i n d e a r a b a s ı n d a n in e r i n m e z biri g ö z ü n e d iğ e r i e n s e s i n e s ı ­ k ıla n iki k u r ş u n l a k a r a n l ı k t a

ö ld ü r ü ld ü . Ö n c e e n s e s i n e mi, y o k s a

g ö z ü n e m i a t e ş e d i ld i ğ i n i hiç bir z a m a n b i l e m e y e c e ğ i m i z bir s a l ­ dırı ile y a ş a m ı n a s o n verildi. B u o l a y d a n s a d e c e bir ha fta s o n r a , Dr. N e c i p H a b l e m i t o ğ l u ' n u n m ü d a h i l o l a r a k k a t ı l a c a ğ ı A l m a n V a ­ kıfları h a k k ı n d a a ç ıl a n d a v a l a r bitti. A l m a n C u m h u r b a ş k a n ı T ü r k H ü k ü m e t l e r i n e bu d a v a l a r ı n g e r e k s i z l i ğ i n i ve b u n a bir s o n v e r i l ­ m e si gerektiğin i

söyledi...

S i m d i bu kitabı o k u y a n o k u y u c u n u n s o r u m l u ğ u ç o k büyük. H e r şeyin bir n edeni var. Z a m a n akıyor, N e c ip H a b l e m i t o ğ l u g e r ç e k t e n n e den ö l d ü r ü l m ü ş t ü r ? O k u y u c u b u n u s o r g u l a m a s o r u m l u l u ğ u n u

k it a b ın ilk s a y f a s ı n d a n itib a r e n z a t e n ü s t l e n m e k t e d i r de, T ü r k D e v ­ leti n e y a p m a k t a d ı r ? Dr. N e c i p H a b l e m i t o ğ l u ' n u n ö l d ü r ü l m e s i n i n ü z e r i n d e n t a m t a m ı n a 5,5 yıl g e ç m i ş t i r . B u a c i z l i k m i d i r ? Y o k s a o l ­ m a s ı g e r e k e n bu m u d u r ? B u n u n için m i k i m s e n i n s e s i ç ı k m a m a k ­ t a d ı r ? B u ü l k e n i n hiç m i v a t a n s e v e r b ir e m n i y e t m e n s u b u , g a z e t e ce si, p a r l a m e n t e r i vs. hiç m i k i m s e s i k a l m a m ı ş t ı r ? Ö y le ya, h e r k e s n e r e d e d i r ? B u m u d u r T ü r k in s a n ı n , y ö n e t e n l e r i n ve t o p l u m s a l d ü ­ z e n i n g ü v e n c e l e r i n i n , b ü y ü k d ev le t o l m a n ı n ada le t, a h la k , e şitlik, i n ­ s a n l ı k anla yışı...

Dr. N e c i p H a b l e m i t o ğ l u bu kitabı y a z d ığ ı ve kitap ta r tış ıld ığ ı g ü n l e r d e . A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i n d e g ö r e v y a p a n ve A l m a n V a k ıf la rı ile telif adı a lt ın d a f i n a n s a l ilişki i ç in d e o l a n ve N e c i p H a b l e m i t o ğ l u ' n u b i l i m s e l o l m a m a k l a it h a m e d e n b ir P r o f e s ö r k e n d i s i n e ş ö y l e d e m e k t e d i r , " . . . v i c d a n ı n ı ö l ü m ü n d e n s o n r a o k u n a c a k k ita p y a z m a k için k u lla n , v i c d a n ı n ı ç o c u k l a r ı n a m i r a s b ı r a k a c a ğ ı n k ita p y a z m a k için k u lla n . . . " Ç o k h a klıy d ı, bu k ita p o v i c d a n ı n e s e r i v e h a la m e r a k l a o k u n u ­ yor.

G e r ç e k t e n g ö r e n g ö z l e r i n v e v a t a n s e v g i s i n i i ç s e l l e ş t i r e n b ir v i c d a n ı n ü r ü n ü o l a r a k o k u y u c u s u ile y e n i d e n b ir a r a y a geliyor...

İÇ İN D EK İLER

Ö N S Ö Z ..................................................................................... 11

BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE'DEKİ ALM AN VAKIFLARI RAPORU

..................................... 17

TÜRKİYE'DEKİ KÜ RESELLESM ECİ YA DA İŞBİRLİKÇİ NGO'LAR

............. 21

TÜRKİYE'DEKİ ALM AN VAKIFLARININ GENEL KARAKTERİSTİĞİ

........... 26

TÜRKİYE'DEKİ ALM AN VAKIFLARININ Ç ALIŞM A YÖNTEMLERİ

............. 51

TÜRKİYE VE ALMANYA: ÇATIŞAN POLİTİKALAR ................................ 54

İKİNCİ BÖLÜM ALM AN TARİH TEZİ VE "BERG AM A DOSYASI" ....................................61 ALM AN YA'N IN BERGAMA'YA İLGİSİNİN TARİHSEL VE EKONOMİK N EDENLERİ

.......................................................... 65

"TÜRKİYE ALTIN KONSEPTİ" VE BERGAM A OPERASYONUNUN ÇERÇEVESİ ................................... 69

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BERGAMA D İREN İŞİNİN YEREL D İN A M İK L E R İ.................................. 115 SEFA TAŞKIN .......................................................................... 117 BİRSEL LEM KE

........................................................................ 121

SENİH ÖZAY ............................................................................ 128 OKTAY KONYAR ........................................................................130 SOSYALİST, ANARSİST, BÖLÜCÜ VE ULUSALCI ÖRGÜTLER

................132

TEPEKÖY. PINARKÖY VE NARLICA KÖYLÜLERİ .................................135 ÇEVRECİLER

.......................................................................... 138

ALM ANYA'NIN RESMİ ÇEVRE POLİTİKASI VE ÇELİŞKİLERİ ................. 139

BERGAMA USULÜ Dl$ GÜDÜMLÜ-BİLGİSİZ SİYASAL ÇEVRECİLİK

......143

VE S O N U Ç ............................................................................... 149 NOTLAR

................................................................................. 155

EK A SİYANÜR LİÇ YÖNTEMİ KULLANILARAK YAPILAN ALTIN MADENCİLİĞİ KONUSUNDA HAZIRLANAN TÜBİTAK ve TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ RAPORLARININ TOKSİKOLOJİ YÖNÜNDEN İNCELEN M ESİ

..................215

TÜBİTAK Raporu ...................................................................... 219 SONUÇ

.................................................................................. 236

KAYNAKLAR ............................................................................ 237

EK B T.C. İZMİR 1. İDARE MAHKEMESİ BAŞKANLIĞI NA BİLİRKİŞİ RAPORU

................................................................... 239

İNCELEME VE TESPİTLER

.......................................................... 244

GENEL DEĞ ERLENDİRME

.......................................................... 263

SONUÇ

.................................................................................. 271

NOTLAR

.................................................................................273

EK C EUROGOLD OVACIK ALTIN MADENİ TÜBİTAK - YDABÇAG DEĞ ERLENDİRME RAPORU USUL VE ESASLAR

........................... 274

................................................................... 279

DEĞ ERLENDİRM E .....................................................................281 SONUÇLAR ............................................................................. 293

ÖNSÖZ

:upa Parlamentosu’nda 1998 yılında kabul edilen “Türkiye akkında Avrupa Stratejisi” başlıklı kararda (A4-0432/98), Türkiye’ye yönelik şu istemler yer alıyordu: “Özellikle Kürtlerin m aruz kaldığı zulüm, hapis ve işkenceye son verilmesi; Leyla Zana’nm serbest bırakılm ası; Kürt halkının tem silcilerini de içeren toplum güçleri arasında diyalog kurulm a­ sı; Türkiye’deki her kesime ana dilleriyle eğitim hakkı ile Kürt dilinde yayın ve kendini anlatma özgürlüğü verilmesi, TBM M ’de Kürtlerin temsil edilmesi, Siyasal Partiler Yasasını değiştirilm e­ si, seçim lerdeki %ıo barajının kaldırılm ası ve anti-terör yasa­ sının iptali; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden olağa­ nüstü halin kaldırılm ası ve köy korucuları sistem inin tasfiyesi, PKK’nın tek taraflı ateşkesinin kabul edilmesi ve Kürt hedefleri­ ne saldırının hemen durdurulması, mahkeme kararlarının, özel­ likle üç term ik santral ve BERGAMA’DAKİ EUROGOLD ŞİRKE­ TİN E İLİŞKİN DANIŞTAY K A R A R L A R IN IN UYGULANM ASI; Kuzey Kıbrıs’ta devam eden işgal durumunun ve A B ’ye aday bir diğer ülkenin (Kıbrıs Rum Kesimi) erişim sürecini engelleyici tu­ tumu nedeniyle K ıbrıs’ta siyasi çözüme gidilmesi; komşularla, özellikle Yunanistan ile ilişkilerin düzeltilmesi...”

AB ülkelerinin Türkiye’ye yönelik niyetlerini ortaya koyan bu karar belgesinin yaşam a geçirilm esi ile Türkiye’de ulus-devletin ortadan kaldırılm ası; Yugoslavya örneği bir sürece giril­ mesi kaçınılm az bir sonuç. İşte bu sonuç öngörüldüğü içindir

ki, yukarıdaki istemler ülkem ize “dayatılıyor”. Siyasal istemler arasına sokuşturulm uş ekonomik istemler (üç term ik santral ve Bergama’daki Eurogold Şirketine ilişkin (Danıştay kararlarının uygulanması) ise, en az diğerleri kadar Türkiye açısından kabul edilemez nitelik taşıyor. Türkiye’nin ulusal enerji politikalarını baltalayarak enerjide Türkiye’yi Batıya bağım lı kılm ak ve ekono­ miye nefes aldıracak altın üretim ini engellemek, A B ülkelerinin başlıca hedefi. Yoksa, başta Abdullah Öcalan hakkında verilm iş yargı kararı dahil, Türkiye’de hangi yargı kararına saygı duymuş ki bu ülkeler?!

Doğal refleksle, “ben Kıbrıs’ta işgalci değilim, Kıbrıs’ı ver­ mem” ya da “ayrı bir Kürt Devleti kurulm asına giden sürece göz göre göre katkıda bulunam am ” diyorsanız, diğer taraftan A vru­ pa Parlamentosu’nun term ik santraller ve de Bergama’da altın üretim i konusundaki istemlerine de karşı çıkm anız gerekir. Si­ yasal istemler karşısında kararlılık göstermek yetmez, aynı ka­ rarlılığı ekonomik istemlere karşı da gösterm eniz gerekir. İşte, ülkem izin yaşadığı ikilem bu noktadadır. Türkiye, siyasal konu­ larda kararlılığını sergilerken, ekonomik konularda ise tam bir teslimiyetçi politika izlemektedir?

Bir Cum huriyet Tarihçisi olarak, AB ülkelerinin neden Ber­ gam a’daki altın üretim iyle ilgilendiklerini, Avrupa Parlamen­ tosu’nun söz konusu kararını öğrendikten sonra araştırm aya başladım. Ve uzun bir araştırm a dönemi sonrasında bu kararın arkasındaki ülke ortaya çıktı: Almanya! Sonra, Bergama’da, Havran’da, Sivrihisar’da, Uşak’ta ve daha pek çok altın yatağına sahip yerleşim merkezinde, altın üretim ine karşı bölge insanla­ rını kışkırtan, örgütleyen, çevreci kuruluşlara dezenformasyon hizmeti sunan Alm an vakıfları ve örgütleri ile karşılaşm ak hiç şaşırtıcı gelmedi. Hepsi bu kadar mı? Elbette hayır! Türkiye’de Cum huriyet’e, devletin ülkesi ve ulusuyla bölünmezliğine, laik hukuk sistemine karşı nerede bir hareket, başkaldırı varsa, ora­

da mutlaka bir ya da birkaç Alm an NGO’sunun bulunduğunu sap­ tadım. Halk deyimi ile, hemen her taşın altından Alm an NGO’ları çıkmaktaydı.

A lm anya’nın kendi sınırları ve hatta AB sınırları içinde ya­ şayan Türk vatandaşlarına yönelik olarak etnik ve dinsel bölücü­ lük stratejileri geliştirdiği bilinmektedir. AB ülkelerinde yaşayan yaklaşık 3,5 milyon vatandaşım ızın önemli bir bölümünü etkile­ yen Alm anya, şimdi de, kendi ülkem iz içinde aynı senaryoları yaşam a geçirmeye çalışm aktadır. Konrad Adenauer Vakfı, Heinrich Böll Vakfı, Friedrich Ebert Vakfı gibi sözde NGO’lar, 1980’li yılların başlarından itibaren, Türk yasalarının izin verm emesi­ ne karşın, sırf gelmiş geçmiş ülke yöneticilerinin basiretsizlikle­ ri yüzünden, resmen ve alenen yıkıcı faaliyetlerini sürdürmeye devam etmektedirler.

Bu araştırm anın ortaya koyduğu en önemli sonuç, Alm an­ ya’nın, bizi bizden iyi tanıdığı gerçeğidir. Bergama’da etken güç olarak alevi inançlı üç köy halkını gösteren; üretim yapacak şirket dolayısıyla “anti-em peryalist”, “sosyalist” ve “ulusalcı” söylemle­ ri ve sloganları öneren Alm anya, tüm gücü ile 10 yıllık bir süreç­ te altın üretim ini yaptırm am ayı başarmıştır. Bergama’da altın üretim inin yapılm aması, Türkiye’deki yüzlerce altın yatağında üretim yapılm am ası demektir ki, bu ülke, bu konuda önemli me­ safeler almıştır. Türkiye ise, üstünde oturduğu zengin altın, bor gibi stratejik madenlerin fakir bekçisi konumunda, birkaç milyar dolar kredi için bağım sızlığından ödün verir duruma gelmiştir. Üretim yapam ayan-yaptırılm ayan bir Türkiye, sömürgeleşmeye doğru sürüklenmektedir. İTÜ Maden M ühendisliği Ö ğretim Üyesi Prof. Dr. Güven Önal, “Türkiye’nin bugün bilinen maden kaynaklarının top­ lam ının 2 trilyon doların üzerinde olduğunu” öne sürerken, Bergam a’da ortaokuldan terk O ktay Konyar, kendini “siyanür uzm anı” nitelendirerek “altına h ayır” kam panyası başlatabil­

mektedir. Bu konuda, gerçek bilim adam larının sessiz çığlıkla­ rı Türk kam uoyunda ve bürokrasisinde duyulm azken, A lm an­ ya’nın destek ve güdüm ündeki bir avuç kışkırtıcın ın sesi, ta Av­ rupa Parlam entosu’nda, Avrupa İnsan H akları M ahkem esi’nde yankı bulabilm ektedir. Üzerinde oturup da işletem ediğim iz maden zenginliklerinin sahibi değil, bekçisi olduğumuzun bilinciyle, Atatürk, Cumhuriyet’in ilk yıllarında şu gerçeğe işaret etmiştir: “Memleketimizi medeniyetin gerektirdiği dereceye bir an evvel yükseltm ek için, yalnız m illi sermaye kâfi gelmez. Yabancıların sermayesine ve ih­ tisasına da ihtiyacım ız vardır. Bu noktada dar bir m illiyetperver­ likten çıkıyoruz, daha geniş anlamda m illiyetperver oluyoruz...

Milletler, işgal ettikleri arazinin gerçek sahibi olmakla beraber, insanlığın vekilleri olarak da o arazide bulunurlar. O arazinin servet kaynaklarından kendileri istifade ederler ve dolayısıyla bütün insanlığı da yararlandırm akla yükümlüdürler. Bu yasaya göre, bundan aciz olan milletler, bağım sız olarak yaşam ak hakkı­ na lâyık değildir.” Bergama’da altın üretecek olan bir yabancı şir­ kete, ülke ve bölge ekonomisine doğrudan ve dolaylı sağlayacağı katkıları, istihdam olanaklarını dikkate alm adan karşı çıkanlar, kendilerine destek veren Alm anya gibi em peryalist-kapitalist bir devlete hizm et sunmayı içlerine sindirebilmektedirler. Oysa ister Türk, ister yabancı sermaye, yeraltı zenginliklerim izi ulusal eko­ nomiye kazandıracak her yatırım , işçim izin emeğini sömürmeyecekse, çevreyi kirletmeyecekse, vergi kaçırm ayacaksa, ekonomik büyüm eye katkı sağlayacaksa, saygıya değerdir. Türkiye’de reel ekonomiye değil de, örneğin İM KB’ye ı ay ya da 3 aylığına girip, yeterli kârı sağladıktan sonra -g erid e kriz bırakarak- çekip gi­ den sıcak para sahibi yabancı yatırım cıların, madenlere yatırım yapan yatırım cılardan ayrı tutulm ası gerekmektedir.

Bu araştırm ada, Alm anya’nın rolünün ve Alm an işbirlik­ çilerinin faaliyetlerinin teşhiri amaçlanmıştır. Siyanürle ilgili

iddialara gelince, bir Cum huriyet Tarihçisi olarak uzm anlık alanım ın dışında kalan bu konuda, elbette fikir belirtm ek duru­ munda değilim. Ancak, Alm anya kökenli çarpıtılm ış söylemler yerine, doğal olarak, akadem ik yetkinliği olan bilim adam ları­ nın raporlarına itibar etmenin daha doğru olacağına inanm akta­ yım . Rastlantıya bakınız ki (!) hepsi de Alm anya’da, Alm an Devleti’nin sağladığı burslarla doktora yapan; uzm anlık alanları bu konuyla tamam en ilgisiz olan birkaç işbirlikçinin tutarsız, çelişki dolu söylemleri yerine, bu söylemleri çürüten üç bilimsel raporu ekte sunmayı yeğledim. Çalışm alarım süresince yardım ve anlayışlarını eksik etm e­ yen sevgili eşim Doç. Dr. Şengül Hablemitoğlu ile sevgili kızlarım Kanije ve Uyvar’a sonsuz sevgi ve minnetlerim i sunuyorum.

Dr. Necip Hablemitoğlu Çankaya, Ankara

Birinci Bölüm

TÜRKİYE’DEKİ ALMAN VAKIFLARI RAPORU

“M em leketim izin ekonomik kaynakları, bütün dünyanın hırslarım çekecek verim ve servete maliktir.”

-K e m a l ATATÜRK

A

lmanya’daki Türkleri biliriz de, Türkiye’deki Alm anları bile­ nim iz var mıdır? Kastedilen, Alm anya’daki 2,5 milyon Türk

vatandaşına karşılık Türkiye’de yaşayan -ç o ğ u em ekli- yaklaşık 100.000 Alm an değildir: Türkiye’de her türlü etnik, dinsel-mezhepsel ajitasyonu gerçekleştiren; toplum sal-siyasal-ekonom ik ve hatta genetik alanlarda hazırlattığı projelerle her türlü espiyonaj faaliyetini sürdüren; yerel basında, yerel yönetimlerde, üniver­ sitelerde, sendikalarda, kamu kurum ve kuruluşlarında, kısaca stratejik öneme sahip birim lerde “etki ajanı” ve “A lm an sempa­ tizanı” yetiştiren; şeriatçı yapılanm alardan çevreci örgütlere, bölücü yapılanm alardan terör örgütlerine, legal derneklerden siyasal partilere kadar uzanan çizgide, Türkiye’ye, Atatürk ilke ve devrim leri ile Cum huriyetin tüm değerlerine karşı olan, ulusdevletin parçalanm asını isteyen tüm rejim karşıtlarına lojistik destek vererek bu ülkeyi alttan oyan -d e y im u ygun sa- bir avuç A lm an istihbaratçısıdır.

Türkiye’de istihbarat kuruluşları, Alm anya’nın Türkiye için­ deki “Beşinci Kol” faaliyetlerinin farkında mıdırlar? Elbette ki evet!.. Ne var ki, klasik bürokrat uzlaşm acılık anlayışı, “bu iş be­

nim boyum u aşar” mantığı, siyasal baskılar, siyasal erke güven­ sizlik, mevcut istihbarat kuruluşları arasındaki olumsuz rekabet ve koordinasyonsuzluk gibi nedenlerle önlem alınam am aktadır. Önlemden vazgeçtik, kam uoyu bilgilendirilememektedir. Bu acizlikte, hiç şüphesiz, söz konusu istihbarat kuruluşlarım ız için­ deki şeriatçı ve etnik görüntülü kadrolaşm aların payını da yadsı­ m am ak gerekmektedir.1 Türkiye’deki Alm an “Derin Devleti”nin temsilcileri, gerçek­ te Alm an Dış İstihbarat Servisi olan “Bundesnachrichtendienst” (BND) mensubu olup, bir kısm ı diplomatik dokunulm azlık kap­ samında, bir kısm ı gazeteci, akademisyen (arkeolog, dilbilimci, Türkolog, siyasetbilimci, çevrebilimci, ekonomist, sosyolog, etno­ log ve ilahiyatçı ağırlıklı), serbest araştırm acı, sendikacı kim li­ ğinde ve diğerleri de va k ıf temsilcisi olarak kesintisiz faaliyet gös­ termektedirler.2 Bu araştırm anın konusunu, sadece A lm an vakıfçıları oluşturm aktadır.3 A lm an istihbaratçılarının Türkiye’de vak ıf tem silcisi statüsünde de olsa görev yapm alarına, vakıflar m evzuatı olanak tanım am aktadır.4 Buna rağmen, Türkiye’deki Sivil Toplum Örgütleri (NGO) olgusunu çok iyi kullanan, zaaf­ ları ve mevzuat açıklarını çok iyi değerlendiren Alm an istihba­ ratçıları, Türkiye’yi tanım akla işe başlayıp, kısa sürede hemen her alanda Türkiye’yi yönlendirme aşam asına gelmişlerdir. K o­ nunun daha iyi anlaşılabilm esi için öncelikle, em peryalizm in he­ defi konum undaki ulus-devletlerde ve bu doğrultuda Türkiye’de mevcut işbirlikçi N G O ’lara yüklenen m isyonların açıklanm ası gerekmektedir.

TÜRKİYE’DEKİ KÜRESELLEŞMECİ YA DA İŞBİRLİKÇİ NGO’LAR

Küreselleşme sürecinde, uluslararası sermayenin serbest dolaşım ının önünde en büyük engeli oluşturan ulus-devletlerin zayıflatılm ası ve m üm künse yıkılm ası doğrultusunda ABD, A l­ manya, İngiltere gibi ülkeler ile AB, NGO’lara (Non-Governmental Organizations) yani hükûm etdışı sivil toplum örgütlerine aşağıdaki görev ve sorum lulukları öngörmektedirler: (a) Yerel kültürlerin yaşatılm ası kapsam ında alt kültür kim liklerinin si­ yasallaştırılm ası ve etnik karşıtlıkların belirginleştirilm esi; (b) m isyoner faaliyetlerine karşı toplumsal reaksiyonu törpüleye­ cek sürecin başlatılması ve geliştirilmesi; (c) dinsel özgürlükler kapsamında dinlerarası diyalog ve hoşgörü söylemlerinin kulla­ nılmasıyla, tarikat-cem aat ve benzeri yapılanm aların farklı hu­ kuklarının yaşam a geçirilm esi ■ e eğitim -öğretim birliğine son veren girişim lerin desteklenmesi; (d) hüküm et politikalarını ve kam uoyunu önemli ölçüde yönlendirme gücüne sahip siyasal par­ tilerin, meslek odalarının, medya kuruluşlarının, sendikaların, birliklerin, vakıfların, derneklerin, tarikat ve cemaatlerin ve ille­ gal örgütlerin, rejim-devlet aleyhine -fa rk lı siyasal kamplarda yer alsalar d a - asgari müştereklerde buluşturulm ası ve kullanıl­ ması; (e) dem okratik kitle örgütlerinin süratle NGO’laştırılm ası ve “sivil itaatsizlik” çağrıları ile kitlelerde kamu düzeni-devlet otoritesi aleyhine başkaldırı refleksinin oluşturulm ası; (f) “sivil denetim” stratejisi ile devlet kurum ve kuruluşlarının denetlen­ mesi ve hedeflenen gizli bilgilere doğrudan ulaşılması; (g) bağlı N GO ’ların baskı grubu olarak kullanılm asıyla hüküm etlerin si­ yasal, toplumsal, kültürel, hukuksal ve ekonomik politikalarının doğrudan ya da dolaylı etkilenmesi; (h) resmi ideoloji-sivil ide­

oloji ayrım ı ile mevcut sistemden hoşnut olmayan, ezildiğine, söm ürüldüğüne inanan kitlelerin toplumsal dayanışm a bağlam ın­ da yönlendirilmesi ve resmi ideolojiyi temsil eden tüm kurum ve kuruluşlara, değerlere, resmi politikalara düşmanlaştırılm ası; (i) etnik ve dinsel amaçlarla yerel yönetimlerin ön plana çıkarıl­ ması; (ı) “küresel vatandaşlık” kavram ının “etki ajanlığı” ile istis­ mar edilmesi, hedef ülkedeki etki ajanlığı potansiyelinin böylece geliştirilip güçlendirilmesi vs, vs...

Küreselleşmeci NGO’ları, ulusal düzeydeki demokratik kitle örgütlerinden ayıran en önemli kriterler ise şöyle belirlenmek­ tedir: Küreselleşmeci NGO’lar, hiçbir şekilde hüküm etten yani resmi m akam lardan yardım alm ayacaklardır. Bu bağlayıcı özel­ lik, onların devlet tarafından teslim alınm alarının ve kullanılm a­ larının önüne geçecektir. Ancak, aynı NGO’ların dış ülkelerden yardım alm alarında ve yönlendirilm elerinde-kullanılm alarında ise hiçbir sakınca bulunmam aktadır. Bir başka ifadeyle, yasal de­ mokratik kitle örgütleri (dernekler, vakıflar, meslek odaları ve birlikleri, sendikalar vd) ne kadar ulusal görüntüye ve niteliğe sahiplerse, küreselleşm eci NGO ’lar da o ölçüde ulusallık karşıtıişbirlikçi (agent) görüntü ve niteliğe sahiptirler. Diğer taraftan, küreselleşm eci NGO’lar için, gelir dağılım ındaki adaletsizlikler, ülke ekonomisinin gelişmesi, üretimde ve işgücünde verim lilik, işçi-m emur-köylü-öğrenci-esnaf-kadm hakları, sendikal müca­ dele, devletin ülkesi ve ulusuyla bölünmezliği, bilim sel aktiviteler, sömürü, sömürgeler gibi konu ve kavram lar pratikte hiçbir anlam ve değer ifade etmemektedir. Buna karşılık, küreselleşm e­ ci NGO’ların kayıtsız şartsız savundukları iki temel özgürlük var­ dır: Dinsel özgürlükler (mezhep, tarikat, cemaat ve hatta yasadı­ şı radikal dinci yapılanm alar arasındaki farklılıkları derinleştir­ me, kışkırtm a) ve etnik parçalam a-parçalanm a özgürlüğü. Laik hukuk sisteminin çökmesiyle ya da alt kültür kim liklerinin siya­ s a lla ş tırm a s ıy la ortaya çıkacak iç savaş ve bu iç savaşta ortadan

kalkacak olan başta yaşam a hakkı olmak üzere, yok olacak tüm temel insan hak ve özgürlüklerinin hesabı hiç önemli değildir. Örneğin, Yugoslavya’nın parçalanm a sürecinde yaşanan etnik te­ m izlik operasyonlarında öldürülen, tecavüz edilen, işkence gören kadınların, çocukların envanterini çıkaran, haklarını arayan ve sorum luların gerçekten izini süren kaç küreselleşm eci NGO var­ dır küreselleştiği söylenen dünyada? Keza, Irak, Çeçenistan, Kosova, Filistin ve Afganistan gibi ülkelerdeki yansım aları izleyen ve kamuoyunu bilgilendiren, gerçekten takipçi küreselleşmeci NGO’lardan söz edebiliyor muyuz? Kuzey Irak deneyimi göster­ m iştir ki, “insani yardım ” amaçlı yüzü aşkın NGO’nun neredey­ se tam am ı, ABD, Alm anya ve İngiltere gibi ülkelerin istihbarat servislerinin tam am layıcı ve kam ufle edici unsuru olarak görev üstlenmişler; bu servislere ajan, peşmerge devşirmişlerdir.5 Bu bağlam da bölgeye en ciddi insani yardım , NGO’lar arasında adı bile geçmeyen Türk “K ızılay’ından gelmiştir. Bunca yaşananlar ortadayken, küreselleşm eci NGO ’lar, eylem yerine, “insan hakla­ rı ve özgürlükleri” söylemlerini yeğlemektedirler. Kimlere karşı?

Sadece kendi devletine ya da diğer ezilen devletlere karşı, tabii kendilerini yöneten-yönlendiren em peryalist devlet ya da devlet­ lerin izin verdikleri ölçüde!.. Çelişkiler sadece bu kadar mı?!. Elbette ki hayır!.. Örgüt içi demokrasiyi (seçimle işbaşına gelmek, kaydıhayat şartıyla yöne­ timde kalm am ak, görev ve sorum lulukları paylaşmak, kişisel çı­ kar sağlam am ak vb) uygulamayan yapılanm aların NGO kabul edilemeyeceğine ilişkin genel tanım ve tutum a rağmen, tarikat ve cemaatlerin bir nevi NGO olarak (Sivil Toplum Cemaatleri) tanınm ası istenmektedir. Küreselleşmeci N GO ’lar, dinsel mürit-m ilitanlığın ya da etnik faşizm in yol açacağı sorunları değer­ lendirmek yerine, “işkenceye h ayır”, “düşünceye özgürlük” gibi temelde tüm insanların katılacakları sloganları, sadece hedef hüküm etleri köşeye sıkıştırm a aracı olarak kullanm aktadırlar.

Örnek mi? Türkiye başta olmak üzere tüm hedef ülkelerde, küreselleşmeci-işbirlikçi NGO’lar, haftalık-aylık ve yıllık insan hakla­ rı raporları hazırlayıp bunu kendi ülkesini küçük düşürecek, aşa­ ğılayacak, şikâyet edecek biçimde yayınlam aktadırlar. Bu rapor­ lar, bu örgütlerin yönetilip yönlendirildikleri ülkelerin dışişleri bakanlıklarına sunulmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’deki İnsan Hakları Derneği’nin ya da M azlum -Der’in ya da Türkiye İnsan H akları Vakfı’nın, ABD, Alm anya ya da AB ülkelerindeki insan haklan ihlâllerine ilişkin rapor hazırlam aları kesinlikle söz konu­ su değildir. Daha açık ifadeyle, insan hakları ve özgürlüklerine ilişkin konular, küreselleşm eci N GO ’larla, kendilerini yönetenyönlendiren, para aldıkları yabancı devletlerin “müdahale-baskı-şantaj” aracı olarak sürekli gündemde tutulm aktadır, yoksa gerçekten sam imi oldukları için değil.

Tüm bu fonksiyonları ile küreselleşm eci NGO ’lar, kendileri­ ni yöneten-yönlendiren ülke silahlı kuvvetlerinin, casuslarının yapam ayacakları tüm alanlarda hizm et sunmaya, dolayısıyla da kendi devletine yönelik çok yönlü vatana ihanet suçunu -h em de alen en - işlemeye devam etmektedirler. Satın alınm anın adı, “proje bedeli” olmuştur. Buna karşılık, Türkiye dahil hedef ülke­ ler, küreselleşm eci NGO’lara karşı yasal önlemleri alam az konu­ ma getirilmişlerdir. Örneğin, ilgili devlet ya da hüküm et başkanlarınm ve parlamento heyetlerinin Türkiye’ye ziyaretlerinde, söz konusu küreselleşm eci NGO’larm yöneticileri ile görüşmeleri rutin kabul edilmekte ve gezi program ının üst sıralarında yer al­ maktadır.6Bu olgu, söz konusu NGO ’lara bir nevi itibar kazandır­ m akta ve örtülü dokunulm azlık sağlam aktadır.

Bütün bu olumsuz gelişmelere karşı Türk Devleti ne yap ­ m aktadır? Ulusuna ve tarihine lâyık olmayan ya da “etki ajanı” konumundaki kim i politikacıların, kim i istihbaratçıların, kimi medya mensuplarının, kim i akademisyenlerin, kim i tarikat şeyh­ lerinin, kim i işadam larının varlığı, Türk Devleti’nin söz konusu

küreselleşmeci N GO ’lar karşısında sadece seyirci konumuna gelmesine neden olmuştur ve olmaktadır. Tipik bir örnek olmak üzere, Başbakanlığa bağlı olarak kurulan İnsan Haklan Üst Kurulu’nun küreselleşm eci benzerlerinden farklı hiçbir fonksiyonu bulunmam aktadır. Ekonomik önlemler için hükümet, milyon­ larca üyesi olan ulusal nitelikli sivil toplum kuruluşları yerine, sıradan bir dernek statüsündeki TÜ SİAD ’dan öncelikle görüş alırken, eleştirilerinin gereğini de anında yerine getirmektedir.

Kısaca, Türk Devleti, kendini savunm a m ekanizm asını çalıştıram adığm dan, kendi NGO’larını da kuram am aktadır. Özellikle kurulan devlet kaynaklı vakıfların, kamu çıkarları yerine, kim i devlet bürokratlarına hareket -d a h a doğrusu h arcam a- esnek­ liği ve serbestisi sağlaması, uluslararası literatürde GONGO ola­ rak nitelendirilen “Governmental NGO”larm artışına yol açmak­ tadır.7 Tapu-Kadastro, Adalet, Polis, MEB, Üniversiteler başta olmak üzere hemen hemen tüm kamu kurum ve kuruluşlarının katrilyonlara hükmeden GONGO’ları, kamu kaynaklarından ve halkın sırtından haksız kazanç sağlamaya devam etmektedir.

Sorun sadece bu kadarla kalsa yine kabul edilebilir boyutlarda­ dır. Daha kötüsü, sırf kamu kaynaklarını hortum lam ak amacı ile kurulan yüzlerce NGO’ya en tipik örnek, va k ıf üniversiteleri­ dir. Devlet m alına va k ıf olunam ayacağına ilişkin tarihsel ilkeye rağmen, kurulan vak ıf üniversiteleri, kim i sermaye sahiplerine ya da cemaat şeyhlerine, reklâm ın yanında, yüz binlerce m etre­ karelik bedava arsa, hatta boğaz m anzaralı orman arazisi, vergi indirim leri, cari harcam aların %45’ine varan ölçülerde devlet desteği sağlanmaktadır. Harcama faturaları biraz şişirildiğinde, vak ıf üniversitelerinin cari harcam alarının neredeyse tamam ı devletin sırtına yüklenirken, zaten maddi olanaksızlıklar içinde kıvranan devlet üniversitelerine bütçe içinde ayrılan pay da gide­ rek azalmaktadır. Özetle söylemek gerekirse, Türk Devleti’nin ne küreselleşm eci NGO’lara, ne kendi GONGO’larına ve ne de halk

deyimi ile “hortum cu” NGO ’lara karşı belirlenmiş bir politikası bulunmamaktadır. Bu acizlik görüntüsü, 21-22 Haziran 1919 ta­ rihli Am asya Genelgesi’nde ilk maddede yer alan aşağıdaki yargı­ yı hatırlara getiriyor: “... hükümet, üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum ulusumuzu yok olmuş gibi gösteriyor.”8

TÜRKİYE’DEKİ ALMAN VAKIFLARININ GENEL KARAKTERİSTİĞİ

A BD ’nin hedef ülkelerdeki küreselleşm eci N GO ’lara dolaylı parasal destek için, NED (Demokrasi M illi Fonu) üzerinden Cum ­ huriyetçi Partiye bağlı IRI (Uluslararası Cum huriyetçi Enstitü­ sü) ve Demokrat Partiye bağlı NDI (Ulusal Demokrasi Enstitüsü) ağırlıkta olmak üzere, CİPE (Uluslararası Özel Girişim ciler Mer­ kezi), ACILS (Amerikan Uluslararası İşçi Dayanışması Merkezi), Hoover Enstitüsü gibi merkezlere sahip olduğu biliniyor. NED, ABD Kongresi denetiminde oluşturulmuş resmi bir para fonu ol­ duğundan, harcam alarının gizliliği bulunmuyor. Bu fona sadece Federal Bütçeden kaynak aktarılmıyor, ilâveten uluslararası şir­ ketler ve stratejik müttefik ülkeler de destek sağlıyor. Dolayısıy­ la, Türkiye dahil hangi üçüncü dünya ülkesinin hangi işbirlikçi NGO’su bu merkezlerden hangi m iktarda nakit yardım almış, internete yüklenm iş resmi kaynaklardan kolaylıkla öğreniliyor.9 AB ülkelerinin de aynı amaçlı “birinci sınıf NGO’ları bulunu­ yor; ancak Türkiye’ye baktığım ızda, en etkin Avrupalı NGO’lar arasında, özellikle Alm anların başı çektikleri gözlemleniyor. Tür­ kiye’de faaliyet gösteren Alm an Kültür M erkezleri’nin yanı sıra, Beyrut merkezli “Morgenlaendische G esellschaft”a bağlı Orient Institut’un İstanbul Şubesi ve Goethe Enstitüsü, Alm an NGO’larının Türkiye’deki ilk sıçrama noktaları olarak kabul ediliyor.

Türkiye’de faaliyet gösteren Alm an vakıfları ve enstitüleri, gerçekte Alm an İstihbarat Servisi BND’nin kontrolünde çalışan, tüm m asrafları Federal Bütçeden karşılanan “taşeron” NGO’lardır. İşin ilginç tarafı, hemen her vakıf, -sa ğ c ı CSU ve solcu PDS dışın d a- rejime entegrasyon sorunu olmayan mevcut siyasal par­ tilerin birer yan kuruluşudur. Örneğin, Alm anya’nın en büyük partilerinden biri olan H ıristiyan Demokratik Birliği-CDU, Konrad Adenauer Vakfı’na, Yeşiller ise Heinrich Böll Vakfı’na sahip­ tir. Aynı şekilde, Sosyal Demokrat Parti-SPD’nin Friedrich Ebert Vakfı, Hür Demokrat Parti-FDP’nin Friedrich Naumann Vakfı da aynı statü içindeki vakıflar arasında yer almaktadır. Alm an Parlamentosu’nda grubu bulunan partilerin bünyesi içindeki bu vakıfların tamam ı, iktidar-m uhalefet ayrımı yapılm aksızın Fede­ ral Hükümetin “Politik Eğitim Fonu”ndan finanse edilmektedir.

Bu vakıfların yurtdışı faaliyet giderleri de tamam ıyla Federal Hü­ kümet tarafından karşılanm aktadır. Resmen Alm an Hükümeti’nden yardım alan söz konusu vakıflar, dış ülkelere “Hükûmetdışı Sivil Toplum Örgütleri” yani NGO olarak takdim edilm ekte­ dir. İşte bu vakıflar, 1984’den itibaren Türkiye’ye gelerek ve yasal boşluklardan yararlanarak, her biri birer “taşeronun taşeronu” legal Türk NGO’sunun tabelâsı ardında faaliyetlerini sürdürmek­ tedirler (Türkiye’ye geliş tarihleri şöyledir: KAV 1984, Friedrich Ebert Vakfı 1988, Heinrich Böll Vakfı 1990, Friedrich Naumann Vakfı 1991).

Söz konusu A lm an vakıflarının yıkıcı-bölücü ve espiyonaj faaliyetlerine karşı ilk kez Türk kamuoyunu bilgilendirerek uya­ ran Türkiye’nin tek Doğubilimcisi Tamer Bacınoğlu, söz konusu vakıflarla ilgili şu çok önemli değerlendirmeyi yapmaktadır: Alm an parti vakıfları, devlet finansm anlı çok özel N GO ’lardır ve Alm an dış politikasının önemli bir aracı duru­ muna gelmişlerdir. Alm an Dışişleri Bakanlığı’nm ... yayınında, ülkelerin içişlerine sorun yaratm adan karışabilm ek için ne tür

‘kamuflaj projeleri’ kullanabileceği üzerine bir dizi ‘pratik örnek’ verilmektedir. ‘Politik V akıflar’m bu bağlam da ‘diyalog program ­ ları ile yapıcı bir rol oynayacakları’ en yetkili ağızlardan itiraf edilmektedir.

A nkara ve İstanbul’da şubeleri bulunan tüm Alm an parti va­ kıflarının program ları kabaca şu üç maddeden oluşur: Birinci maddedeki etkinlikler, Kem alizm in iflas ettiğini ve sorunun ge­ çici bir hüküm et sorunu değil, ‘yapay ve uyduruk Türk ulusunu tepeden inme yöntemlerle yaşatmaya çalışan Türk devleti’ oldu­ ğunu kanıtlam ayı amaçlar. Bu çerçevede üçlü bir strateji izlenir: A- ‘Toplumun değişik katm anlarını Kürt sorunu üzerine tartış­ maya ve çözüm üretm eye alıştırm ak’ ve buna paralel olarak ‘Kürt­ çü gruplar’ ile Alm anya arasında köprü kurm ak. B- ‘Toplumun değişik katm anları ile siyasal İslam cıları bir araya getirm ek’ ve buna paralel olarak İslamcılar ile Alm an devleti arasında köprü kurmak. C- ‘A levilerin aşırı İslama karşı oluşlarını dikkate ala­ rak, A leviler ile özel görüşmek ve konuyu gerektiğinde Kürt soru­ nuna kaydırm ak’. İkinci maddedeki etkinlikler, ‘Türkiye’de yerel yönetimlere işlerlik kazandırm ak’ amacıyla Alm anya’da adı var, kendi yok ‘fe­ deral sistem’i Türkiye’ye tanıtm ayı hedefler. FDP’nin Friedrich Naumann Vakfı, ‘federalizm i tanıtm a’ çabalarını genelde Batı Anadolu’da yürütürken, Yeşillerin Heinrich Böll Vakfı federal yönetimin nim etleri’ni Doğu Anadolu konusunda gündeme getir­ mektedir. Yeşiller’in bu vakfı şu sıralar, Türkiye’nin etnik çete­ lesini tutm akla m eşgul ve hem Alm an Dışişleri Bakanı ile hem de aynı bakanlığa bağlı A lm an resmi ‘araştırm a’ enstitüleri ile ortak çalışm akta. SPD’nin Friedrich Ebert Vakfı da, daha ‘global’ bir yaklaşım la ‘Türkiye’de sivil toplum kurulabilm esi’ için çaba gösterirken, daha çok ‘ekonomi ağırlıklı diyalog arayışı’nda ol­ duğu izlenimini vermek istiyor. Türkiye’de ‘İslâmî demokrasiyle

barıştırm ak’ yolunda en kapsam lı projeler ise CDU’nun Konrad Adenauer Vakfı’nca yaşam a geçiriliyor.

V akıf ajandasının üçüncü maddesi, ‘yerli köprü-başları oluş­ turm ayı’ öngörür. Alm anya’ya davet edilen Türk akadem isyenle­ ri, aydınlar, burs verilen doktora öğrencileri, va k ıf şubelerine alı­ nan Türk elemanlar için ödenen Alm an ‘kalkındırm a yardım ı’, bazı duyumlara göre yıldan yıla katlanarak artırılm aktadır. Et­ kinlik alanlarının farklılığı, parti program larının farklılığından değil, aralarındaki görev dağılım ından kaynaklanır...

Alm anya kökenli vakıflar, ‘biz NGO’y u z’ diyor. Ancak ‘sivil toplum’, ‘küresel ekonomi’ ve ‘insan hakları’ için uğraşı verdikle­ rini iddia ederken, ‘Türk devletinin varlığı sorundur, Türk ulusu uyduruk bir yapıdır’ da diyebiliyorlar. Hepsi de ‘dost ve müttefik A lm anya’ hesabına çalışıyor. Söylev’deki ‘Her tarafta ecnebi za­ bit ve memurları ve hususi adam ları faaliyette...’ sözlerini hep am m sam alıyız.”10 Federal A lm an İktisadi İşbirliği ve K alkınm a Bakanlığı tarafından hazırlanan ve O cak 2000’de yayınlanan “Yeni T ü r­ kiye Konsepti”, A lm an vakıfların a, rutin faaliyetlerinin yan ın­ da -ö ze llik le espiyonaj a ğ ırlık lı- yeni görevler yüklem ektedir: “Köylülerde çevre bilincini geliştirm ek; köylü kadınları politi­ kaya duyarlı hale getirm ek; sistem karşıtı eleştirel ve alternatif m edyacılığı teşvik; çevre düşm anı yatırım lara özellikle turizm bölgelerinde gereksiz endüstri tesislerine, otoyollara ve baraj inşaatlarına karşı sivil itaatsizlik eylem leri organize etm ek...”11 vs, vs. A lm an V akıfları, A lm anca eğitim verecek Batı Üniversitesi’nin açılm ası için yoğun kulis faaliyeti sürdürürken, M arm a­ ra Üniversitesi gibi devlet üniversitelerinin yanı sıra, özellikle de Bahçeşehir Üniversitesi ve Bilgi Üniversitesi ile yakından ilgilenm ektedirler. İşte bu vakıflardan birkaçı ve saptanan fa­ aliyetlerinden bazıları:

KONRAD ADENAUER VAKFI

Halihazırda Dr. W ulf Schönbohm ve yardım cısı Dirk Tröndle gibi iyi derecede Türkçe ile, Türkiye’nin zaaf boyutlarındaki etnik-dinsel-ekonomik-siyasal ve toplumsal sorunlarım çok iyi bilen iki servis elemanı tarafından yönetilen bu vakıf, 1984’den bu yana ülkem izde faaliyet göstermektedir. V akıf Temsilciliği, A nkara’da müstakil bir binaya sahip olup, İstanbul’da da şube düzeyinde temsil edilmektedir. Vakıf, faaliyetlerini, Türk yasala­ rı izin verm ediğinden dolayı, Türk Demokrasi Vakfı’mn işbirliği çerçevesinde kam ufle etmeye çalışm aktadır.12 V akıf Temsilcisi Dr. W ulf Schönbohm’un ülkem izdeki etkinliği konusunda, bizzat kendi yazdığı şu satırlar, bir fikir verecek düzeydedir: “Bu yılın 6 Temmuz’unda Ardahan Subay Gazinosu’nda ak­ şam yemeğindeydim, telefonla arayıp Cum huriyet gazetesinde Türkiye’deki Alm an vakıflarının çalışm alarını kötü bir biçimde yansıtan bir makale yayım landığını bildirdiler. Bize ev sahipliği yapan Ardahan Valisi, nezaket gösterip kendi özel Cumhuriyet nüshasını bana verdi, böylece ben de bilgi sahibi olabildim.

Ardahan ilinde belediye başkanları ve belediyede ve idarede çalışanlar için iki günlük bir seminerin açılışım yapmıştım. Bu semineri uzun yıllar birlikte çalıştığım Türk ortağımız Türk Bele­ diyecilik Derneği (TBD) ile birlikte düzenlemiştik. Seminerin ko­ nuları arasında şehircilik, ihaleler, belediye başkanmm, belediye meclisinin ve belediyenin görevleri ve birbirleriyle ilişkileri vardı.

Ortağımız TBD, her yıl Türkiye’nin bütün yöre ve illerinde aşağı yukarı ıo o ’e yakın bu tür meslek eğitimi semineri düzenlemekte­ dir. TBD ve Konrad Adenauer Vakfı (KAV), iyi işleyen bir yönetim ve demokrasi için yerel düzeyde nitelikli yöneticilerin bulunması­ nın ve bağımsız yetkilerle donanmış bir yerel yönetimin varlığının önemli bir önkoşul olduğu görüşünde birleşiyorlar.

Bu ziyaret vesilesiyle Ardahan ve A rtvin il merkezleri ve il­ çelerinden sayısız memurla konuşma fırsatı da bulmuş, açık yü­ reklilikleri, ehliyetleri ve coşkuları karşısında etkilenmiştim.

Bu konuşmalar, daha sonraki çalışm alarım ız için bana bir esin kaynağı oldu. Aynı zamanda bu yöredeki doğanın güzelliği, Tür­ kiye’nin bu ücra köşesindeki insanların özel dostluk ve candanlıklarını da tanım ak fırsatını buldum.”13 W ulf Schönbohm’un yazdıkları, dev bir gerçeğin küçük bir yansımasıdır. A lm an vakıfçıları, deyim yerindeyse, ellerini kol­ larını sallayarak, Türkiye’nin hemen her yerine rahatça girebil­ mekte; faaliyet gösterebilmektedirler. Diğer yandan biliyoruz ki, Alm anların A rtvin, Ardahan ve Rize illerine olan özel ilgisinin geçmişi 1960’h yıllara dayanmaktadır. W olfgang Feuerstein adlı bir istihbaratçı akademisyen (doğubilimci) bu yıllarda bölgede çalışm ış ve sonuçta “kaybolan Laz ulusunu kurtarm ak” m isyo­ nu adına, özel bir alfabe (Lazuri Alfabe) yaratmıştır. Alm anların bölgedeki etnik çalışm aları, daha sonra giderek yoğunlaşmıştır.

Türkiye’de 47 ayrı etnik halk söyleminden yola çıkan Alm an is­ tihbaratçı akademisyenleri, kendi ülkelerinde iki Laz örgütünün yanı sıra, üniversitelerde kürsüler oluşturm uşlardır.14 Önceleri, Alm anya’da basılan Laz alfabesiyle yazılm ış kitapları valizlerine gizleyerek bölgeye getiren bu istihbaratçılar, artık Alm an vakıfla­ rı sayesinde örgütsel faaliyetlerini alenen yürütmektedirler, hem de konaklam alarını orduevlerinde yaparak, valiler tarafından ağırlanarak...

KAV’IN BASIN VE KAMUSAL İLİŞKİLERİ Dr. Schönbohm ve yardım cısı Tröndle’in ilişki kurmadığı, kuram adığı sivil toplum kuruluşu ya da resmi kurum ve kuruluş neredeyse yoktur. Örneğin, sadece Türk Belediyecilik Derneği değil, tabelâsı ardında faaliyet gösterdiği Türk Demokrasi Vak­ fı, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, A rı Hareketi, TİSK, TOSYÖV,

KA-DER ve daha yüzü aşkın sivil toplum örgütünün yanı sıra, üniversiteler ile de m üşterek etkinlikler düzenlemişlerdir.15 Vakıf, asıl gövde gösterisini 29-30 Haziran 2000’de düzen­ lediği “Türkiye’de Anayasa Reformu-Prensipler ve Sonuçlar” adını taşıyan kongrede yapmıştır. Bu kongreye, Cum hurbaşkanı Ahm et Necdet Sezer, Yargıtay Başkanı Sami Selçuk gibi kam u­ oyunun yakından takip ettiği isim ler katılm ıştır. Katılım cıların temsil düzeyi, vak ıf için adeta “aklanm a”, “prestij artırm a”, “do­ kunulm azlık sağlam a”, “ilgi odağı olma” yorum larına yol açm ış­ tır. Tıpkı bildirilerin toplandığı kitapçığın önsözünde Dr. Schönbohm ’un yazdığı gibi: “... Yeni seçilen Türkiye Cum huriyeti Cum hurbaşkanı A h ­ met Necdet Sezer, Türkiye Cum huriyeti Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Yıldırım Akbulut’un kongrenin açılışı ile ilgili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi bir takdim konuşması yapm aları konunun önemini vurgulam ış ve etkinliği düzenleyenleri ve katılanları onore etmiştir.”16 Kongrede, BND danışm anlarından Prof. Dr. Kay Hailbronner, Türkiye açısından en kritik konulardan biri olan “AB Üyesi Olarak, Egemenlik H aklarının Devri Sorunu” üzerine katılım ­ cıları Alm anya’da edinilen deneyim ler (!) çerçevesinde bilgilen­ dirm iştir.17 Alm an iç istihbarat örgütü olan “Federal Anayasayı Koruma Teşkilâtı”nm (BfV) en gözde hukukçularından Avukat Dr. Christian Rum pf ise, tebliğleri değerlendirirken şu mesajları verm eyi ihmal etmemiştir: “Temel haklar konusu herhalde Türk anayasa sistemindeki en ağır y ara d ır.... Ordunun Türk anayasa düzeni içerisindeki ro­ lü, sıkça Türkiye’nin gizli iktidarı olarak görülen Milli Güvenlik Kurulu’yla bağlantılı olarak dile getirilmiştir. Öncelikle anayasa­ nın birçok bağlam da orduyu da kattığı tespit edilm elid ir.... Milli

Güvenlik Kurulu kararlarının hukuki açıdan bağlayıcı kararlar değil, sadece hükümete ‘tavsiye’ niteliğinde olması da önemli de­ ğildir. Gerçekten, bugüne kadar Milli Güvenlik Kurulu’nun tüm tavsiyelerinin yerine getirildiğini ve 28 Şubat 1997 tarihli kökten­ ciliğe karşı mücadele hususundaki ‘tavsiyelerinin’ çok ağır bir şe­ kilde gerçekleştirilm esinin de o zamanki Erbakan hüküm etinin sonu olduğu görülmüştür. Aslında ordu Türk siyaset sisteminin Avrupalılaşm asına pek çok siyasal parti veya hüküm etten daha fazla katkıda bulunmuş olsa da, böyle egemen bir ordunun A vru­ pa’nın özgürlükçü dem okratik temel düzeniyle bağdaşamayacağı şüphesizdir. Oturum larda gözüken yaklaşım la doğal olarak Milli Güvenlik Kurulu yapısının yeniden düzenlenmesi istenmiş, ‘sivil­ lerin’ etkili egemenliği talep ed ilm iştir.... Kemal A tatürk’ün ken­ disinin ve o zam anki partisinin temel düşüncelerini bugünkü Av­ rupa’nın entegrasyon gelişmeleriyle bağdaştırm ak zorunludur.

Zira bu temel düşüncelerin, özellikle Kemalist m illiyetçiliğin ça­ ğın gereksinim lerine aykırı olan yorumu, A B ’ye entegrasyonun beraberinde getirdiği milliyetçi strüktürlerin bir kısm ının tasfi­ yesiyle çelişki arz etmektedir.”18 Dr. Rumpf, A tatürk’ün yaşadığı dönem itibariyle çağın ko­ şullarına ve gereksinim lerine tam am ıyla zıt “anti-em peryalist” bir mücadele sonrasında ülkesine bağım sızlık kazandırdığı ger­ çeğini es geçmekte ve Kem alizm in yorumunun saptırılarak AB talepleri çerçevesinde yeniden yapılm asını ima etmektedir. A n ­ cak, Türkiye’nin er geç yola gireceğinin kanıtı ve emaresi olarak “tüm Türkiye’de faaliyet gösteren İnsan H akları Derneği ilk defa işkence vakalarında belirgin bir azalm a tespit etm iş” diyerek gü­ venilir, hatta MGK’dan da güvenilir bir kaynağa (!) atıfta bulun­ maktadır.

TEHLİKENİN BOYUTU: KAV’IN ÖNEMLİ ETKİNLİKLERİ

Konrad Adenauer Vakfı Türkiye Temsilciliği, her yıl çok sa­ yıda konferans, seminer, atölye çalışm ası ve sempozyum düzen­ lemektedir. Vakfın sadece 2000 yılında saptanan 33 etkinliğine katılan davetli sayısı 3.000 olup, toplam 281 etkinliğe katılan davetli sayısı ise 23.400’dür. 2000 Yılı itibariyle üç tartışm a fo­ rumu düzenlenmiştir. Siyasal diyalog kapsam ındaki bu tartışm a forum larının her birine, kendi alanlarında sivrilm iş ıo o ’er davet­ li katılm ıştır: “Orta Ölçekli Sanayinin ve Modem Teknolojinin Bavyera Eyaletinde Teşviki konulu forumun konuşmacısı Müste­ şar Hans Spitzner, “Yüksek Teknolojilerdeki Devrim sel Gelişmeler-Silahlı Kuvvetler için Sonuçlar” konulu forumun konuşmacı­ sı Dr. Holger Mey ve “Türkiye’de İnsan H aklarına Saygı Eğitim i” konulu forumun konuşmacısı Prof. Dr. İonna Kuçuradi’dir.

Vakfa göre, “siyasi diyalogun diğer önemli bir bileşeni, siyasi müşaveredir. Bu hususta Alm an siyasetçilere, önemli siyasetçi­ ler ve şahsiyetler ile yerinde görüşme ve durum hakkında yerin­ de fikir edinme im kânı sağlanır. Bu tem asların her iki tarafın çalışm aları için çok faydalı olmakla kalmayıp, aynı zamanda önyargıların tasfiye edilmesi ve karşılıklı diyalogun sağlam laş­ tırılm asına önemli bir katkı sağladığı geçmişteki uygulam alarda görülmüştür. 2000 Yılında Avrupa Halk Partisi (EVP) m illetve­ kili Bayan Dr. Renate Sommer’in ziyareti, Bay Dr. Norbert Lamm ert’in ziyareti (M illetvekili ve Federal Parlamentoda H ıristiyan Demokrat Partisi/H ıristiyan Sosyal Birliği CDU-CSU dış siyasi sözcüsü) ve m illetvekili M anfred Grund başkanlığında Thüring Eyalet Grubunun ziyareti gerçekleşmiştir.”19 Konrad Adenauer Vakfı, 2000 yılı içinde aşağıdaki ulus­ lararası kongreleri düzenlemiştir: “Turkey on Her Way to EU-

M embership” başlıklı bir yuvarlak masa tartışm ası; “Türkiye’de Okul Reformu Sonrasında Yabancı Dil Dersi Reformu” konulu sempozyum; “Küreselleşme ve Modernleşme Sürecinde Kültürel Kim lik” konulu kongre; “Türkiye’de Anayasa Reformu-İlkeler ve Sonuçlar” konulu kongre; “Karadeniz/Ereğli’de Bölgesel Geliş­ me” konulu kongre; “Alm anya’nın Birleşmesinin ıo. Yılı” konulu et­ kinlik; “Alm an Okullarında İslâm Din Dersi” konulu kongre; “Tür­ kiye ve AB-Ulusal Egemenlik Haklarının Devri” konulu kongre; “Globalleşme-Türkiye İçin İktisadi Zorluklar ve Şanslar” konulu kongre; “Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Smırötesi İşbirliği-Strateji ve Projeleri” konulu kongre vd. Vakıf, bu etkinliklerle ulaşmak iste­ diği hedefi ise şu cümlelerle ifade etmektedir: “Partnerimiz TDV sayesinde, A nkara’daki Alm an Büyükelçiliği ile birlikte organize edilen Alm anya’nın Birleşmesinin ıo. Yılı’ konulu etkinlikte oldu­ ğu gibi geçen yıl düzenlediğimiz etkinlikler için konuşmacı olarak önemli siyasetçiler kazanılmıştır. Bahsi geçen bu etkinlik için, A l­ manya birleşmesini Türk bakış açısından inceleyen Başbakan yar­ dımcısı Mesut Yılmaz KAZAN ILABİLM İŞTİR.”20 Gerçi Vakıf, Mesut Yılm az’ın kazanılm asıyla ilgili bilinenle­ re yeni bir ekleme yapmamaktadır. A ncak önemli olan, bu etkin­ likler sayesinde önemli siyasetçilere kanca atılarak kazanılm ası hedefinin alenen ifade edilmesidir. Kaldı ki, yukarıda da ifade edilen, Federal İktisadi İşbirliği ve Kalkınm a Bakanlığınca hazır­ lanan “Alm an NGO’larının 2001 Türkiye Konsepti”nde Konrad Adenauer Vakfı’ndan “AN AP merkeziyle ve taşra bürokratlarıyla ilişki ağı kurm ası” istenilmektedir. TDV yani Türk Demokrasi Vakfı’nın Başkanm ın AN AP m illetvekili Bülent Akarcalı olduğu, keza V akıf Yönetim Kurulu’nda iki AN AP m illetvekilinin Emre Kocaoğlu ve Türkiye’de etnik hobileri ile tanınan Yılm az Karakoyunlu’nun da bulunduğu göz önüne alınacak olursa, KAV’ın Alm anya’dan gelen resm i direktiflere nasıl bağlı kalm akta duyar­ lılık gösterdiği anlaşılacaktır.

KAV, önemli politikacıların yanı sıra, gençlerin de “kazanıl­ m asına” büyük önem vermektedir. Kendi cümleleriyle işte amaç­ ları: “Gençlerin teşvik edilmesi, özellikle de gençlerin siyasi fikir oluşturm a sürecine katılım ı, Türkiye’de yoğun olarak ihm al edi­ len bir sahadır. Bu husus, Türkiye nüfusunun %70’inin 35 yaşın altında bulunduğu dikkate alındığında özellikle şaşırtıcıdır. KAV bu nedenle geçen yıl toplam üç gençlik konferansı (09.04.2000’de Gaziantep, 17.05.2000’de M ardin ve 19-21.05.2000’de Van) ve 23-25.11.2000 tarihleri arasında Kuşadası/Aydm’da gençlik günleri konulu bir forum düzenlemiştir. Özellikle ‘Türkiye’nin Geleceği, Geleceğin Türkiyesini Konuşuyor’ çalışm a konusu al­ tında düzenlenen Van’daki etkinlik, katılanlar için bir tartışm a forumu sunmuştur. Foruma katılan 140 kişi, 4 çalışm a grubuna ayrılm ış ve m uhtelif konuların ele alınm ası ile görevlendirilmiş olup, sonuçları bir komünikede toplanmıştır. En önemli sonuç, FARKLI M ENŞELERE rağmen, kültürel bir birlikte yaşam anın temeli sayılabilecek müşterek ideallerin ve fikirlerin var olduğu yönündeki tespit olmuştur.”21 Konrad Adenauer Vakfı’nın Güneydoğuya ilgisi, farklı menşelerle ilgilenmesi, Büyükelçi Dr. Rudolf Schm idt’in daha güven mektubunu sunmadan KDP Temsilcilik Resepsiyonuna katılm a­ sı; D iyarbakır’da “biji A po”, “kürdara azadı” pankartları ve slo­ ganları altında şehir içme suyu tesislerinin temelini atması gibi ayrıntılar (!) Türk istihbarat kuram larının engin hoşgörüsü (!) altında yeni yeni etkinliklerin davetiyesini çıkarm aktadır.22 KAV’ın Türkiye’ye, Türkiye’nin sorunlarına (!) ilgi yelpazesi öylesine geniştir ki, Türkiye dar gelmekte ve kim i zaman faaliyet­ ler ülke dışına taşmaktadır: “KAV’ın faaliyetleri sadece Türkiye ile sınırlı kalmamıştır. KAV, diğer partnerleri ile birlikte A lm an­ ya ve Belçika’da üç etkinlik düzenlemiştir. Bunlar m ünferit ola­ rak, Berlin’de 21-24.09.2000 tarihlerinde ‘Helsinki’den Sonra A lmanya-Türkiye İlişkileri için Gelecek Perspektifleri: Gelişmeler

ve Şartlar’ konulu uzman toplantısı; Köln’de ‘Yapısal Dönüşüm İçerisinde Bulunan Orta Ölçekli İşletmeler” konusunda Alm anTürk ekonomi toplantısı ve 09.12.2000 tarihinde Brüksel’de ‘Türkiye ve A B ’ konulu uluslar arası sempozyum. KAV’ın konsepsiyonel katkıda bulunduğu bu etkinlikte Alm anya, Belçika ve Türkiye’den gelen siyasetçiler ve karar organları, fikir alışverişi fırsatı bulmuştur.”23 KAV ayrıca, Türkiye’nin de içinde bulundu­ ğu Karadeniz Ekonomik İşbirliği Sekreteryası’na sponsor olarak da destek verm ektedir.24 Konrad Adenauer Vakfı, yerel medya ile öylesine sıkı bir ilişki kurm uştur ki, Vakıf Temsilcisi Dr. Schönbohm, çok iddialı biçimde basına “görüşmediğim yerel basın kalm adı” biçiminde demeçler vermektedir. Bu kapsam daki faaliyetlerde, Türk ve A l­ man yerel gazetecilerin katıldıkları seminerler, Türk gazetecileri­ nin “bilgi ve görgülerini’ artırm aya yönelik Alm anya ziyaretleri” ağırlıklı yer işgal etmektedir. KAV, daha önce “burnunu sokm adı­ ğı” tek alana da el atmış ve 22-23 Haziran 2000’de Kemer/Antal­ ya’da “Uluslararası İhtilafların Çözümü Konusunda Medyanın Rolü” konulu seminere Türk, Alm an ve Yunan gazetecilerinin katılım ını sağlam ıştır.25 Vakfın, destek verdiği projelerin yanı sıra, yayınları da mev­ cuttur. 2000 Yılında vak ıf yayınları arasında çıkan kitap sayısı 14’tür.26 Vakfın 2001’de gerçekleştirdiği çok sayıda etkinlik ara­ sında, 4 Nisan 2001’de A nkara’da Türk Kadınlar Konseyi Der­ neği ile müşterek düzenlenen ve A nkara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Beyza Bilgin’in konuşmacı ola­ rak katıldığı “İslam’da Kadının Rolü-Türkiye’de Kadın” konulu konferans, bu defa 11 Nisan 2001’de Ka-Der (Kadın Adayları Des­ tekleme Derneği) ile müşterek olarak İstanbul’da yinelenmiştir.

27 Nisan 2001’de TOSYÖV Başkanı Işın Çelebi - k i o da ANAP m illetvekilidir- Alm an Büyükelçisi Dr. Rudolf Schmidt ve Vakıf Temsilcisi Dr. W ulf Schönbohm’un müştereken açılışını yaptık­

ları Alternatif-Yenilenebilen Enerji Kaynaklarına ilişkin sempoz­ yum gerçekleştirilm iştir.27 3 Mayıs 2001’de ise, KAV Temsilcisi Dr. Schönbohm ile İstanbul Goethe Enstitüsü yöneticisi Dr. Rüdiger Bolz tarafından müştereken gerçekleştirilen “Konrad Adenauer Vakfı’nm 20. Tartışma Forumu”nun konusu ise, “1930’lu Yıllarda Türkiye’deki Alm an Göçm enler” olarak belirlenm iştir.28 31.05-1.06.2001’de İstanbul’da Konrad Adenauer Vakfı’nın öncülüğünde gerçekleştirilen “Alm anya ve Türkiye’de Devlet, Vatandaş ve Sivil Toplum Kuruluşları” konulu Uluslararası Kon­ grenin davetiyesinde, açılışta söz alacak konuşm acılar arasında Dr. W ulf Schönbohm’un yanı sıra, dönemin iki Bakanı, Yüksel Yalova ve Sadettin Tantan’m isim leri zikredilm iştir. Kongre’deki konuşm acılar arasında özellikle BND’nin İstanbul’daki “Kürt ve Arap” uzm anı kadrolu elemanı Gottfried Plagemann ile BND’nin Türkiye etnik ve dinsel azınlıklar uzm anı Dr. Günter Seufert dik­ kati çekerken, Alm an Federal Anayasayı Koruma Teşkilâtı BfV bağlantılı faaliyetleri ile yakından tanıdığım ız Prof. Dr. Roland Eckert, Prof. Dr. Gerd Mutz, Dr. Konrad Hummel, Christopher Kubaseck, Gisela Anna Erler de Alm an Devleti’nin resmi politi­ kalarını anlatmışlardır. Türk konuşm acılar arasında ise şu isim ­ ler özellikle dikkatleri çekmiştir: Sermaye kesim ini temsilen ABD ’den proje bazında destekli TESEV ’in Yönetim Kurulu Baş­ kanı Yılm az Argüden, uluslararası faaliyetleri ile yakından izlen­ mesi gereken A rı Hareketi’nin Başkanı Kemal Köprülü, m uhafa­ zakâr söylemleriyle tanınan Merkez Valisi Recep Yazıcıoğlu, ikin­ ci cumhuriyetçi çizgide kabul gören Ali Bayramoğlu, Prof. Dr. Burhan Şenatalar, Prof. Dr. Zafer Üskül ve Alm an vakıflarının gedikli konuşmacısı Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu vd. Vakfın son faaliyetlerinden biri ise, Heinrich Böll Vakfı’nın gedikli partne­ ri İstanbul Barosu ile 30 Haziran 2001’de İstanbul Mercure Oteli’nde gerçekleştirilen “Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Tam Üyelik Sürecinde Kıbrıs” konulu sempozyumdur. Bu sempozyum dola­

yısıyla, Türkiye’de Alman em peryalizm inin yürütücülerinden biri olan Konrad Adenauer Vakfı’na karşı, ilk kez yurtsever an­ lamda bir tepki gösterilmiştir. İstanbul Barosu’na bağlı Cum huri­ yet aydını-yurtsever avukatların oluşturduğu “Önce İlke Çağdaş Avukatlar Grubu”, yayınladığı bir bildiri ile, toplantının KAV ile işbirliği halinde yapılm asını şu cümle ile eleştirmiştir: “Konrad Adenauer Vakfı, em peryalizmin çıkarları doğrultusunda faaliyet gösteren bir kuruluştur. Bu nedenle böyle bir vakıfla işbirliğini şiddetle reddediyoruz.”29 Cum huriyet gazetesi yazarı Deniz Som ise, İstanbul Barosu’nun başta KAV olmak üzere, Alm an vakıfla­ rı ile işbirliğini eleştiren bir yazısı ile ilgili olarak yanıt hakkını kullanan Yücel Saym an’a verdiği karşı yanıtta (Deniz Som, “A zın ­ lık lar”, Cumhuriyet, 3.07.2001), adeta yurtseverliğin dersini yaz­ mıştır: “Sayın Başkan’a hak vermemek elde değil... Hele meslek et­ tiği gazetecilik ahlakı konusunda... Araştırm acı gazetecilik yap­ mak varken ne vazık ki değer yargılarım a göre davranıp ahlaksız­ ca yazılar yazabiliyorum. Emperyalizm e karşı Anadolu toprakla­ rında verilen Ulusal Kurtuluş Savaşı’mn diplomasi masasında Lozan Antlaşm ası ile taçlandırıldığı şeklinde bir değer yargısına sahip olduğum ve azınlık hakları sorununun Lozan’da çözüldü­ ğü yolunda bir ‘yanliş’ bilgiye saplandığım için seminerinizin ‘Türkiye için Çözüm Önerileri’ oturumunda ‘Türkiye’de Azınlık Sorununun Çözümü’ ya da ‘A zın lık Sorununa Çözüm Önerileri’ başlıklı tebliğleri ‘doğru’ algılayam am ış olabilirim. Özür dilerim, acaba Sayın Başkan Sayman 6 Temmuz 1999 tarihli Cum huriyet gazetesinin ikinci sayfasında yayınlanan Doğubilim ci Tamer Bacınoğlu’nun ‘Türkiye’de Alm an V akıfları’nın M arifetleri’ başlıklı m akalesini okudu mu? İşbirliği yaptığı vakfı araştırdı mı, faaliyetlerini inceledi mi, m arifetlerini biliyor mu? Özür dilerim ama Sayın Başkan Sayman, kendisini baro yöne­ timine taşıyan avukatların içinden oluşan Önce İlke Çağdaş

Avukatlar Grubu’nun adliye duvarlarına astığı duyuruyu okudu mu?

Duyuruda sempozyum izleyenlerce protesto edilirken yo­ rumu da şöyle yapıyorlardı: ‘Yeni Sevr dayatıcılarına platform hazırlanm asına barom uz aracı olmaktadır... Yüzyıllardan beri sömürge olmayı reddederek bağım sız ve özgür yaşayan Anadolu insanı onurludur. Emperyalistlerden ve işbirlikçilerinden öğrene­ ceği hiçbir şey yoktur.’ ” Konrad Adenauer Vakfı’nın tüm bu etkinlikleri gerçekleştir­ medeki niyet ve emellerini bir kenara bırakıp, sadece otel, kok­ teyl, yemek, çay gibi organizasyon m asraflarını hesaplamaya kalktığınızda bile, bu vakfın ve vakfın arkasındaki Alm an Dev­ letinin Türkiye’yi ne kadar sevdiği (!) ve düşündüğü (!) ortaya çıkacaktır... Am a daha da düşündürücü olan gerçeği, KAV’m Tür­ kiye’deki en önemli “işbirliği partneri” olan Türk Demokrasi Vakfı’nın Başkanı Bülent A karcalı’nın aşağıdaki sözlerinde bulmak mümkündür: “Son iki yıldır va k ıf Türkiye Temsilcisi olan W ulf Schönbohm, uzun yıllardır ülkem ize gelenler içinde tanıdığım en den­ geli ve sorunlarım ıza çok müspet bakabilen, ciddi siyasi geçmişi ve inandırıcılığı olan kişidir. BUNA İN A N A R A K YAZIYORUM...

Dolayısıyla sorun, BAŞK A LA RIN IN Ü LKEM İZDE NE YAPTIĞI DEĞİLDİR. KALDI Kİ GİTTİKÇE BÜTÜNLEŞEN DÜNYADA BU KAÇIN ILM AZDIR. Esas sorun, bizim niye dışarıda hiç ama hiçbir şey yapm adığımızdır. Tembelliğin mazereti yabancıya kız­ mak olmamalıdır.”30 Unutmadan ekleyelim ki, Bülent Akarcalı, yukarıda da ifade edildiği üzere, aynı zamanda TBMM üyesidir ve uzun yıllardır iktidara ortak olmuş m illiyetçi-m uhafazakâr (!) söylemli bir par­ tinin, A N A P ’ın mensubudur. Ve tabii ki, yem inini Alm an Parlamentosu’nda değil, tıpkı Mesut Yılm az, Ercan Karakaş, Gökhan

Çapoğlu, Leyla Zana, Şevki Yılm az, Sadettin Tantan, Haşan M e­ zarcı ve benzerleri gibi TBMM kürsüsünde yapmıştır...

HEINRICH BÖLL VAKFI

Alm an Yeşiller Partisi’ne bağlı Heinrich Böll Vakfı, BND’nin espiyonaj faaliyetleri kapsam ında en çok kullandığı vak ıf olarak dikkat çekmektedir. Türkiye’de son yıllarda gerçekleştirilen re­ jim karşıtı pek çok etkinliğin ardında Böll Vakfı yer almaktadır. Ülkem izde en aşırı sağdan en aşırı sola, ikinci cum huriyetçiler­ den etnik bölücülere uzanan çizgide, ortak paydası Türkiye Cum ­ huriyeti düşmanlığı olan tüm birey ve örgütleri bir araya getir­ me, ortak platform lar oluşturma çabası içinde görünen vakıf, Türk istihbarat kuruluşları nezdinde dikkat çekmemek için de, özellikle espiyonaj faaliyetleri dışında tutulan normal bir Türk vatandaşını Temsilci olarak göstermektedir.31 1988’de Berlin’de kurulan Heinrich Böll Vakfı’nm, tıpkı di­ ğer vakıflar gibi, A lm an iç politikasına karışm ası yasaktır. Hü­ küm etin öngördüğü sınırlar içinde, misyonunun gereğini yerine getirm ede ise, tıpkı diğer vakıflar gibi, oldukça özgürdür. Vakfın Alm anya faaliyetleri, iki bölümden oluşmaktadır: Gerçek A lınan­ lara yönelik faaliyetler; “yabancılar”a yönelik faaliyetler. Birinci bölüme yönelik faaliyetler, apolitik çevre projelerinden ibarettir. İkinci bölümdeki faaliyetlerin ağırlık noktasını ise Türkler oluş­ turm aktadır. Böll Vakfı, bu kapsam da, Türkiye karşıtı tüm etnik, ideolojik ve dinsel yapılanm aların (PKK, Ermeniler, Süryaniler, Pontusçular, Keldaniler, Yezidiler, Milli Görüşçüler, Kaplancılar, Fethullahçılar, Süleymancılar, Nizam -ı Alemciler, DHKP-C ve Tikkocular vd) yanı sıra, Federal Anayasayı Koruma Teşkilâtı, İçişleri ve Dışişleri Bakanlığı, Protestan ve Katolik Kilisesi A ka­ demileriyle yine bunlara bağlı haber ajansları ve diğer medya ku­

ruluşlarıyla koordineli organik ilişki içindedir. Vakfın Alm anya faaliyetlerinin finansm anı, İçişleri Bakanlığı’nın “global fonları” ve değişik bakanlıkların proje güdümlü kaynaklarından karşı­ lanm aktadır ki, 1999 yılı için -sad ece Alm anya içi faaliyetlereDevletten alınan yardım tutarı 67 milyon marktır. Böll Vakfı’nın asıl faaliyet alanı, Alm anya için stratejik öneme sahip olan, başta Türkiye olmak üzere, “arka bahçe” ülkeleridir. Yurtdışı faaliyetle­ rinin tamamı, Federal Dışişleri Bakanlığı ve Federal İstihbarat Servisi’nin (BND) “örtülü fonlarından” karşılanm aktadır.

Böll Vakfı, Türkiye’de uzm anlaştığı başlıca üç konuda fa­ aliyet göstermektedir: Birincisi, “insan haklan” konusu ki, en yoğun işbirliği yaptıkları Türk sivil toplum kuruluşları arasın­ da İstanbul Barosu, İnsan Haklan Derneği, Helsinki Yurttaşlar Derneği, KOMKAR, Düşünce Suçuna Karşı Girişim, Alternatif Toplum Merkezi, Mazlum-Der, Türkiye İnsan Hakları Vakfı vd bulunmaktadır. Bu kuruluşlarla müşterek panel, sempozyum, atölye çalışm aları ve benzeri etkinliklerde, Yücel Sayman, Hüs­ nü Öndül, Hasip Kaplan, Murat Bozlak, Şanar Yurdatapan gibi isim lerin yanı sıra, Claudia Roth, Angelika Graf, Jonathan Sugden gibi Türkiye karşıtı olarak tanınan Avrupalı parlamenterle­ re, gazetecilere vd rastlam ak genellikle olanaklıdır. Bu etkinlik­ lerin birinde, davetlilere dağıtılan “kendi devletini ihbar anketi”, içeriği itibariyle suç boyutu taşım asına rağmen, sıradan bir bel­ geym işçesine kam uoyunda tartışılm am ış; Cum huriyet Savcıları da işlem yapm am ıştır.32 Benzeri bir ihbar hattı da M azlum-Der tarafından yaşam a geçirilm iştir.33Vakıf, ayrıca kadın h aklan ile ilgili etkinliklere de ilgi göstermektedir. V akıf broşürlerinde Tür­ kiye, Mali, Sudan ve M ısır’ın yanında “kadın haklarının ezildi­ ği ülkeler” listesinde yer almaktadır. Ayrıca, vakfın İstanbul’da “Pazartesi” adlı fem inist ve ordu düşmanı bir periyodiği finanse ettiği kaydedilmektedir. Kaldı ki, Yeşiller Partisi’nin yayın orga­ nı olan “T A Z”ın “Perşembe” adlı ekinin içeriği de, aşağı yukarı

aynıdır.34 Vakıf, AB ve Kopenhag Kriterleri çerçevesinde Türki­ ye’deki insan hakları-azınlık hakları konusunu sık sık gündeme getirmektedir.35 Son olarak, İstanbul Barosu İnsan H akları Mer­ kezi A zın lık H akları Çalışma Grubu’nun Heinrich Böll Vakfı işbirliğiyle 8-9 Haziran 2001’de İstanbul’da gerçekleştirdiği etkin­ liklerden biri olan “Ulusal, Ulusalüstü ve Uluslararası Hukukta A ZIN L IK H AKLARI (Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Lozan Antlaşm ası)” konulu sempozyum, gerek zaman­ lama, gerek katılım cılar ve gerekse tebliğ konuları itibariyle ol­ dukça dikkat çekmektedir.36 Bir uzm anın bu sem pozyum la ilgili son derece önemli değerlendirmeleri şöyledir: “Sempozyumun yabancı konuşmacıları, ülkelerinin azınlık konseptlerini savunan kişilerden oluşuyor. Örneğin, Pakistan asıl­ lı İngiliz Javaid Rehman, Leeds Üniversitesi’nde öğretim görevli­ si olup, çalışma alanı, Pakistan’daki ‘etnik ve dini azm lıklar’dır.

Steven Wheatley, ulus-devletleri etno-kültürel kimliklerle parçala­ ma projesinin Anglosakson mimarlarından biri olarak tanınıyor.

Nicole Guismazenes’in ilgilendiği alan, ‘yabancılar ve ilticacılar’.

Diran Bakar, Türkiye’deki Ermeni vakıflarının avukatı.

Türkiye gibi ulus anlayışı dil temeline dayanan bir ülkede, Alm anya öncülüğünde bir ‘azınlık hakları’ sempozyumu yapıla­ bilmesi, aym azlığın ve aptallığın zirvesi olsa gerek. Zira, ‘etnik ulus’ düşüncesine Hitler dönemindeki kadar bağlı ‘çağdaş’ Fe­ deral Alm anya’nın tanıdığı ‘ulusal azm lıklar’ın toplam nüfusu toplam 100 bin kişi!.. Bu rakam ın %6o’ı, yani 60 bini Schleswig Eyaletinde oturan Danimarka kökenliler. Alm anya Danimarka kökenli yurttaşlarına ‘azınlık statüsü’nü mütekabiliyet esasına göre ve daha da önemlisi, galip güçlerin baskısıyla verdi. Geriye kalan 40 bin kişilik ‘Sorb azınlığı’ ise, istisnasız tam am ı kendisi­ ni Alm an olarak gören insanlardan oluşuyor. Bir başka deyişle Alm anya - s ır f dış dünyaya azınlık hakları dayatabilmek ama­ c ıy la - ‘Sorbları’ gösterm elik azınlık olarak pazarlıyor. Alm anya

‘Kopenhag Kriterleri’ni eksiksiz uyguladığı için, ‘Sorblar’, kendi dillerinde eğitim hakkına sahipler. Ne var ki, 40 bin kişilik ‘Sorb azınlığı’ içinde ‘Sorbça’ bilenlerin sayısı iki bin; ilkokullarda ‘Sorb dili dersi’ alan öğrencilerinki ise, sadece iki yüz civarında.

Alm anya bu harikulade ‘azınlık’ sistemini Türkiye’ye önerirken, ‘biz nasıl Sorblara, DanimarkalIlara azınlık statüsü verdiysek, siz de aynı hakları Kürtlere ve diğer azınlıklara verm elisiniz’ diyor. Not: Museviler, Çingeneler, Polonya asıllılar Alm anya’da azınlık kabul edilmiyor. Alm anya’daki üç milyona yakın Türk toplumunu azınlık olarak kabul etm ediği gibi, böyle bir azınlığın doğmaması için, A lm an İslâmî projesi uyguluyor.”37 Ayrıca, vakfın işbirliği içinde olduğu diğer dış kuruluşlar arasında, Uluslararası A f Örgütü’nün (Am nesty International) İstanbul Ofisi ve özellikle de A lm anya Şubesi,38 İstanbul Orient Enstitüsü, Konrad Adenauer Vakfı ve diğerleri (Kurdish Human Right Projects, ERNK, International Comittee of the Red Cross, International Centre for Human Rights and Democratic Development) başı çekmektedir.

Vakfın ikinci faaliyet konusu, “çevre sorunları”dır. Vakfın bu konudaki hedefi, Türkiye’de sanayileşmenin, madenciliğin ve enerji kapsam ında hidroelektrik santrallerin karşısında, bilim ­ sel ve akılcı bir çevrecilik yerine; salt tepkisel ve duygusal boyut­ larda bir çevrecilik hareketine dinam izm kazandırm ak ve oluş­ turulan bu dinam ik güçleri, Alm anya’nın çıkarları lehinde, Tür­ kiye’ye karşı koz olarak kullanm ak biçim inde özetlenebilir. Bu bağlamda, İstanbul Çevre Konseyi, Doğu Akdeniz Çevrecileri, Batı Akdeniz Çevre Platformu, Karadeniz Çevre Platformu, Kara­ deniz Ulusal Sivil Toplum Kuruluşları Forumu ile yakın ilişkiler kurulm uştur ve amaca uygun etkinlikler düzenlenmektedir. Böll Vakfı, Alm anya’nın ekonomik çıkarları doğrultusunda çifte stan­ dart esasına göre faaliyet gösteren sözde çevreci FIAN örgütü ile de paslaşm aktadır.39

Vakfın üçüncü uzm anlık konusu ise, Türkiye’deki sivil top­ lum kuruluşlarını, süratle küreselleşm eci NGO çizgisine çekmek­ tir. Örneğin, 15-16 A ralık 2000’de, İstanbul Teknik Üniversitesi Maçka Sosyal Tesislerinde gerçekleştirilen “Türkiye-AB Bütün­ leşmesinde STK’ların Rolü” konulu 8. STK Sem pozyum u’nun ilk çağrısında konumuzla ilgili şu bilgiler verilm ektedir: “Sekretaryası Tarih Vakfı tarafından yürütülen bu sempozyum da da, daha önceki yedi sempozyumda uygulanan çalışm a yöntemi izlenecek ve ilk gün uzman sunum ları, yabancı ülkelerden tec­ rübe aktarım ları ile genel tartışm alar yer alacaktır. İkinci gün ise önceden belirlenmiş konularda atölye çalışm aları gerçekleş­ tirilecektir. Sempozyumun zorunlu giderleri Heinrich Böll Vakfı’nm desteği ve katılım ıyla karşılanm aktadır, bu kuruluşa teşek­ kürlerim izi sunuyoruz.”40 Söz konusu sempozyum un Düzenleme Kurulu’nda, Böll Vakfı’nın yanı sıra, A rı Hareketi, Beyaz Nokta Vakfı, Atlanta A na Merkezli Uzay ve Teknoloji Derneği, ÇareSİZ Hareketi, Doğa ile Barış Derneği, Doğal Hayatı Koruma Derneği, Helsinki Yurttaşlar Derneği, İstanbul Avrupa Gençlik Forumu Derneği, TESEV, Tarih Vakfı, Türkiye Çocuklara Yeniden Özgür­ lük Vakfı, Türkiye İnsan H aklan Vakfı, Yeşil Adım lar Çevre ve Eğitim Derneği, 21. Yüzyıl Eğitim ve Kültür Vakfı, Yöret Vakfı gibi sivil toplum kuruluşlarının yer aldığı anlaşılm aktadır. Keza, yine aynı adreste 2-3 Haziran 2001’de toplanan “Sivil Toplum Ku­ ruluşlarında Örgütiçi Demokrasi ve G önüllülük” konulu 9. STK Sem pozyum u’nun Düzenleme Kurulu’nda ise önceki katılım cıla­ ra ilâveten M arm ara Vakfı da yer alm aktadır.41 Böll Vakfı, özetle ifade etm ek gerekirse, Alm anya’nın emper­ yalist politikalarından habersiz Türk N GO ’larm ı, “sivil itaatsiz­ lik” bağlam ında merkezi otoriteye karşı dinam ik bir güç olarak örgütlemeye çalışm aktadır.

FREIDRICH EBERT VAKFI VE DİĞERLERİ

Böll Vakfı gibi ilgi ve sorum luluk yelpazesi hayli geniş olan Alm an vakıflarından bir diğeri, SDP’ye bağlı, merkezi Bonnda bulunan Friedrich Ebert Vakfı’dır. Yurtdışı faaliyetlerinin tam a­ mı Alm an Dışişleri Bakanlığı’mn fonlarından karşılanan Ebert Vakfı’nm 1997 Bütçesi, 200 milyon m ark olarak açıklanm ıştır.42 Vakfın asli görevlerinden biri, Alm anya’daki Türklerin arasında yürütülen çalışm aların yanı sıra, Türkiye’deki faaliyetlerin bilim ­ sel sonuçlarının raporlaştırılarak Alm an Hükûm eti’ne sunulma­ sıdır. Bu raporlara bakıldığında, Ebert Vakfı’nın Alm an em perya­ lizm ine mi, yoksa Türk halkına mı hizm et sunm akta olduğu açık­ ça görülm ektedir.43 Temsilciliğini Hans Schumacher’in yaptığı Vakfın Türkiye’deki ağırlıklı faaliyet alanı, çalışm a ekonomisi ve sendikalardır: Türkiye’de iç göç, işçiler, sendikalar, toplumsal ve ekonomik değişim, sendikalarda kadın eğitimi, sendikal eğitim teknikleri, endüstri ilişkileri, işsizlik ve eksik işgücü sorunları, üniversiteler ve sendikalar arasındaki ilişkiler, sosyal demokrat istihdam politikaları, parti içi demokrasiye katkı, sivil itaatsiz­ lik, sivil toplum gibi konu başlıklarını içeren çok sayıda bilim ­ sel toplantı düzenlenm iştir.44 Ayrıca, Böll Vakfı’nın çalışm a ala­ nına girilerek, İslâmi yapılanm alara ilişkin konuların yanı sıra, NGO’lar ve üniversitelerle ortak olarak, etnik tarih, medya, dış politika ve Avrupa Birliği konularını içeren konferanslar, panel­ ler, atölye çalışm aları, yayınlar ve benzeri etkinlikler gerçekleşti­ rilmiştir. Ebert Vakfı, Türkiye’deki siyasal partiler içinde en çok CHP ile ilişki içindedir.45 Ebert Vakfı’nm bilinm eyen faaliyetleri, istihbarat niteliği ağır bastığından, bilinenlerin çok çok üzerindedir. Örneğin, 24 Haziran 2001’de, Türkiye’ye gelen Alm anya Adalet Bakanı Herta Daubler-Gmelin ile on “özel” Türk vatandaşı arasındaki “özel enformasyon” görüşmesini, Friedrich Ebert Vakfı’nm Türkiye

Temsilcisi Hans Schumacher organize etmiştir. Alm an Konsolos­ luğumun Tarabya’daki konukevinde gerçekleştirilen bu görüşme­ yi tesadüfen öğrenen Ulusal TV, konuyu özel bir program içinde kam uoyuna duyurmuştur. Davetliler arasında, İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi Başkanı Av. Eren Keskin, DİSK Genel Koordinatörü Ahm et Asena, Tarih Vakfı Genel Sekreteri Orhan Silier, TÜSES Genel Sekreteri ve CHP Beşiktaş İlçe Örgütü üye­ si Nilüfer Mete, Sosyal Demokrasi Vakfı Yöneticisi Deniz Kavukçuoğlu, KA-DER Başkanı Zülal Kılıç, Prof. Dr. Rona Aybay gibi isimler dikkat çekmiştir. Bu ayrıcalıklı (!) katılım cılardan Av. Eren Keskin’in Aydınlık dergisine yaptığı konu ile ilgili açıklam a­ ları şöyle olmuştur: “Alm an Konsolosluğu’nun Tarabya’da bir konukevi var. Çağ­ rı onlardan geldi. A lm an Adalet Bakanı bir gün sonra devlet yet­ kilileriyle görüşecekmiş. Bir gün öncesinde de sivil toplum örgüt­ leriyle görüşmek istemiş. Türkiye’nin sorunları, insan hakları ihlalleri, sınıfın hak ihlalleri ile ilgili görüşlerimizi sordular, biz de görüşlerimizi anlattık. ... Alm an Bakan özel olarak bu soruyu sormadı ama tartış­ ma bununla başladı. FP kapatıldıktan sonra Meclisteki değişik­ likler güncel olduğu için tartışıldı. Farklı görüşler ortaya kondu.

Ben de esas olarak Türkiye’de sistemin bir sorun olduğunu, Tür­ kiye’de siyasi partilerin siyasetin gerçek belirleyeni olmadığını, siyaseti gerçek belirleyenin Genelkurm ay olduğunu söyledim.

Bunun üzerine, Türkiye’deki sistem yapısı üzerine derin bir tar­ tışm a başladı.

Aydınlık — Siz bildiğim kadarıyla sol kökenli bir insansınız.

Alm anya da, şu anda başka ülkelerin içişlerine karışan emper­ yalist Avrupa’nın önemli ülkelerinden biri. Alm anya Adalet Bakanı’yla Türkiye’nin sorunlarını tartışm ayı doğru buluyor musu­ nuz?

— Doğru buluyorum. Çünkü biz insan hakları savunucula­ rı olarak herkesle görüşmekten yanayız. Bizim bu konuda hiçbir çekincem iz yok. İnsan hakları savunucularının m illiyeti olmaz.

Türkiye’de yaşanan hak ihlallerini yabancı devlet yetkililerine söylerken de Türkiye’yi korum ak gibi bir kaygım ız olamaz. Çün­ kü biz devletin hak ihlallerini yaşıyoruz.”

Söz konusu “özel toplantı’ nın organizatörü Hans Schumacher’in söyledikleri ise, A lm an ırkçılığının, siyasal megalom ani­ sinin ve diplomatik nezaketsizliğinin tipik bir örneğini oluştur­ muştur: “Toplantıya katılanlarm ‘Alm an ajanı’ olduğunu size teyit et­ memi mi istiyorsunuz?... Türkiye’deki partnerlerim iz bizim onla­ ra yardım cı olabileceğim izi düşünüyorlar. ... 200 m ilyar dolara yakın dış borçla ilişkilerinizde bir denge sağlam anız oldukça zor.

Batı, şu kadar yardım alm ak istiyorsanız, şu şartları yerine geti­ rin, diyor.”

Körber Vakfı ve Georg Ecker Enstitüsü, Türkiye’deki 47 ayrı etnik halk söylemini yaşam a geçirme amacıyla etnik farklılıkla­ rın ortaya çıkarılm ası ve mevcut farkların derinleştirilm esine yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Özellikle Tarih Vakfı’nm projelerine verilen desteğin yanı sıra, Türkiye’de kim lik ve norm ­ ların değişimi konusu, özellikle Körber Vakfı’nm ilgi alanına gir­ mektedir. Körber Vakfı, Türk-Alman ilişkilerinin geliştirilmesi yolunda, Türkiye’de lise düzeyinden itibaren Alm an sempatizanı bir nesil yaratm ak gibi geniş vizyonlu (!) bir misyona da sahip­ tir.46 Friedrich Naumann Vakfı ise, Türkiye’yi etnik ve dinsel açı­ dan param parça federal bir yapılanm aya götürecek stratejinin ta­ şeronluğunu üstlenmiştir. Yerel yönetim lerin merkezi hükümet aleyhine güçlendirilmesi, merkezden kopm ak isteyen halkların (!) kendi kaderlerini tayin hakkının ifadesi olarak yerel yönetim ­ leri kullanm ası, ormancılık, kobiler, çalışan çocuklar, dem okra­ tikleşme, insan hakları gibi konular, Naumann Vakfı’nın etkinlik

konuları arasında yer alm aktadır.47Gerek Alm anya’daki ve gerek­ se Türkiye’deki etnik bölücü yapılanm alara Alm an Devleti’nin tüm olanaklarını dolaylı olarak sunan bir başka merkez ise, Teh­ dit Altındaki H alklar Derneği’dir.48Ayrıca, Türkiye’de m isyoner­ lik faaliyeti yürüten Alm an merkezleri de mevcuttur. Örneğin, BND kadrolu rahiplerin en ünlüsü olan W olfgang Jungheim ’ın tem silciliğini yaptığı Uluslararası Katolik Barış Hareketi ve A l­ man Protestan Kilisesi Konseyi ise, ülke sınırları içinde PKK ile özdeşleştirilen Türk ve Türkiye düşmanı alevilik hareketinin ya­ nı sıra, başta Süleymancılar, fethullahçılar ve m illi görüşçüler ol­ mak üzere, “Alm an İslâm î” yaratm a projesi doğrultusunda tüm sünni ve şafi yapılanm alara lojistik destek sağlam aktadır.49 Tüm Türkiye’de faaliyet gösteren BND orijinli Alm an misyonerleri, farklı kilise gruplarını temsil ediyorlarsa da -deprem sonrası Sa­ karya’ya insani yardım amacıyla gelip, kısa bir süre sonra ruhani yardım (!) aşam asına geçen A lm an Protestan Kilisesi, TürkiyeAlm an Kiliseleri Birliği ve Federal Alm an Kilisesi buna örnek gösterilebilir- ortak olarak A lm anya’nın Türkiye’deki Büyükelçiliği’nin koruması altında bulunmaktadırlar. Ayrıca, tüm bu istihbaratçı-misyonerlerin ikâmet adresi olarak gösterdikleri evlerin her nedense tam am ı A lanya’dadır. Mardin, Urfa ve çevresinde Yezidilik, Süryanilik, A surilik, Keldanilik doğrultusunda destek çalışm alarında bulunan Alm an misyonerleri, Doğu ve Güneydoğu’nun yanı sıra, Karadeniz bölgesinde de -h e d e f kitle Kürtler, Lazlar ve A le v ile r- din değiştirtm e faaliyetlerini sürdürm ekte­ dirler. M ürted yani din değiştirm iş Türk asıllı misyonerleri ise, hedef bölgelerde iş yapan Alm an ya da işbirlikçi Türk şirketlerin­ de istihdam ederek kam uflajı sağlam aktadırlar.50 Türkiye’deki Alm an kökenli etnik bölücülüğün en önemli lo­ jistik merkezlerinden biri olarak kabul edilen Orient (Doğu) Ens­ titüsü, 1961’de Beyrut’ta kurulmuştur. Enstitü’nün tüm m asrafla­ rı Federal Hükümet (Eğitim ve Araştırm a Bakanlığı) tarafından

finanse edilmektedir. Alm anya’nın Türkiye dahil Orta Doğu’da gözü-kulağı olan ve BND’nin kadrolu elemanlarına “bilimadamı” kam uflajı sağlayan; 1987’de Lübnan’daki iç savaş nedeniyle tüm ajan kadrosunu İstanbul’a nakleden Enstitü, 1994’den itiba­ ren tekrar Beyrut’a taşınmıştır. Alm an Dışişleri Bakanlığı bün­ yesinde faaliyet gösteren Ebenhausen Bilim ve Politika Vakfı’nm yanı sıra, Volkswagen Vakfı, Fritz-Thyssen Vakfı gibi BND ile koordineli ilgili Alm an Vakıfları, söz konusu Enstitüye ek kaynak oluşturm aktadırlar. Türkiye’de Cum huriyet karşıtı tüm bölücü unsurların “entelektüel” düzeydeki yazar, sanatçı ve gazetecileri, E nstitünün İstanbul Şubesi tarafından desteklenmekte, sevk ve idare edilmektedir. Enstitü, ayrıca, Tarih V akfına amaçları doğ­ rultusunda proje desteği de sunmaktadır. Türkiye’nin etnik ve dinsel yapısını en iyi bilen yabancı istihbaratçı olarak nitelendi­ rilen Dr. Günter Seufert’in yönetimindeki Enstitü Şubesi, kimi projelerin finansm anında ve gerçekleştirilmesinde, İstanbul’da­ ki Fransız Anadolu Araştırm aları Enstitüsü ve AB organları arasındaki koordinasyonu da üstlenmektedir.51 Hamburg’daki Alm an Orient Enstitüsü, yine BND’nin doğrudan gözetiminde, Alm anya ve A B ülkelerinde yaşayan Türk vatandaşları arasın­ daki dinsel ve etnik bölücülüğün yanı sıra; Türkiye karşıtı tüm örgüt, tarikat ve cemaatlerle ilgilenmektedir.52Türkiye’deki Goethe Enstitüsü ve Alm an Kültür Merkezleri ise, Alm an istihbaratçı­ larının en önemli barındırm a-kam uflaj işlevine sahip merkezler olarak nitelendirilmektedir.53

TÜRKİYE’DEKİ ALM AN VAKIFLARININ ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ

Türkiye’ye yönelik dış tehditleri kategorize ettiğinizde, iki te­ mel yöntemin kullanıldığını görürsünüz. Örneğin, Yunanistan, İran, Suriye gibi ülkelerin düşmanlığı nettir. Dost görünm ek için arada bir zorlasalar da, buna kendileri bile inanmazlar. Tanırsı­ nız, bilirsiniz ve önlemini alırsınız. ABD gibi m üttefik ülkelerin “dostluk” anlayışları ise, sadece kendi çıkarları açısından söz ko­ nusudur. Dostluk ya da düşmanlığın nerede başlayıp ne zaman ve nerede biteceğine tek taraflı olarak kendileri karar verirler.

Ekonomik-siyasal-kültürel bir egemenliği ve sömürüyü hedef­ lediklerinden, son derecede gelişmiş yöntemlerle hareket ettik­ lerinin farkına varırsınız. Örneğin, hedef ülkeleri işgal etmek yerine, dışarıdan Bakan atam ak ya da kendi etki ajanlarını doğ­ rudan yönetime getirmek... İşte, A lm anya’nın konumu, bu iki temel kategorinin arasındadır. Hem müttefiktir, hem ucundan dostluk gösterir ama buna karşılık en kaba ve sıra dışı yöntem ­ lerle sizi önce parçalamaya ve sonra “arka bahçesi” içinde sin­ dirmeye çalışır... Düşmanlığı, doğrudan ulus-devlete ve ulusal bütünlüğümüzedir. Bu bağlam da Alm an vakıflarının yukarıda açıklanan faaliyetleri, Türkiye’deki yerli işbirlikçilerin yani etki ajanlarının temini ile güçlendirilmesi amacına yöneliktir. Tipik bir örnek olmak üzere, Alm an Büyükelçiliğinin bünyesinde mev­ cut Türkische Medien birimi, ulusal ve yerel düzeydeki Türk Bası­ nında Alm an sempatizanı ve “tetikçisi” gazetecileri araştırmak, bulmak, yetiştirm ek ve bunları gündem belirleyici olarak etkili medya kuruluşlarında desteklemekle yükümlüdür. Bu birim in yaptırdığı bilimsel araştırm alardan birinin sonucuna göre, Türk Basınında Alm anya aleyhine en çok yazı ve haber yayınlanan ga­ zete Hürriyet, Alm anya aleyhine hiç yazı ve haber yayınlanm a­

yan gazete ise Fethullahçılarm Zam an gazetesidir. Söz konusu birim in temel görevi, Alm anya karşıtı medya kuruluşlarını ve mensuplarını pasifıze ederek, Zam an gibi medya kuruluşlarının sayısını arttırm aktır. GTZ birim inin görevi ise, etnik bölücülüğü teşvik kapsam ında Güneydoğu ve Karadeniz ağırlıklı tüm pres­ tij yatırım larının takibi ile, Türkiye’deki devlet ihaleleri başta ol­ mak üzere, A lm anya’nın çıkarı olan tüm ekonomik gelişmeleri izlem ek ve gereğini yerine getirm ektir.54 Yine yukarıda örnekleri verildiği üzere, Alm an vakıfları, iş­ birliği yaptığı Türk N GO ’larına proje başına para vererek kendi yanına çekm ekte ve yönlendirm ektedir. Yapılan iş hiç şüphesiz legaldir, casusluk değildir. Proje başına para alan Türk NGO ’larının ulusal duyarlılıkları söz konusu olm adığından, yapılan işbirliği etik dışı olarak da algılanm am aktadır. Ve hiçbir Türk NGO’su da, kendisine proje hazırlatan veya sponsorluk yapan A lm an vakıfların ın Türk m evzuatına göre yasal konum da olup olm adığını sorgulam am aktadır. Bu yüzden, ulusal ya da ulusla­ rarası etkinliklerini beş yıldızlı otellerde yapm ak isteyen iddia­ lı N G O ’lardan, etkinliklerinde sadece salon tahsisi ve çay-pasta ikram ına razı (!) m ütevazi N GO ’lara kadar uzanan çizgide, A l­ man vakıfları, tüm taleplere cevap verecek ekonomik serbestiye sahiptirler. Bu ekonom ik serbestinin her y ıl yüz m ilyonlarca m ark harcanarak elde edildiğinin altını çizm ek gerekmektedir.

Bu arada, başta kobiler, kısm en çevrecilik ve kadın sorunları olm ak üzere, A lm an vakıfların ın arada bir gerçekleştirdikleri “sakıncasız” ve “zararsız” etkinliklerinin de hakkını teslim et­ m ek icap etmektedir.

Alm anya, Türk üniversitelerinde ve bürokrasisinde “etki aja­ nı” (en olumsuz halde Alman sempatizanı) yetiştirm ek için de büyük meblağlar harcamaktadır. Örneğin, Alexander von Humboldt Vakfı, Boehringer Ingelheim Fonds Vakfı, Cari Duisberg Gessellschaft e.v., Deutscher Akadem ischer Austauschdienst

e.v., Friedrich Naumann Vakfı, Fritz Thyssen Vakfı, Hanns Seidel Vakfı vd. Elbette ki bu vakıflardan burs alan Türk vatandaş­ larını potansiyel A lm an “etki ajanı” olarak kabul etmek yanlıştır.

Kesin olan gerçek şu ki, Türk bursiyerler için her yıl yüz m ilyon­ larca m ark harcayan Alm an vakıfları, ABD vakıfları kadar sonuç almada başarılı (!) değillerdir ama bu ileride başarılı olmayacak­ ları anlam ına da gelmemektedir. Şimdilerde, eski bursiyerlerle ilişkiyi koparm am ak için DAAD yani Alm an Akadem ik Değişim Servisi ha rekete geçirilm iştir. Tüm bu alandaki faaliyetler, A nka­ ra’daki Büyükelçilik (Kültür Ataşesi) ve İstanbul Başkonsoloslu­ ğu üzerinden gerçekleştirilmektedir. BND, tüm bu orta ve uzun vadeli yatırım ların meyvelerini toplama aşam asına gelmiştir. Ör­ neğin, Türk Üniversitelerinde görevli çok sayıda akademisyene, projelendirilen kritik konularda çalışm alar yaptırılm ıştır ve yap­ tırılm aya da devam edilmektedir: Türkiye’deki etnik, dinsel, eko­ nomik, siyasal, toplumsal ve kültürel farklılıklar ve değişimlerle ilgili, bir başka ifadeyle istihbarat değeri taşıyan konularda bugü­ ne kadar yüzlerce proje, Türk akadem isyenlerine yaptırılm ıştır.

Türkiye’nin güçlü ve zayıf (yum uşak karın) noktalarını ortaya koyan bu bilimsel dosyalar, bugün Alm an Devleti’nin istihbarat arşivinde temel başvuru kaynakları arasında yer almaktadır.

Kısaca, Alm anya, “proje bedeli”, “şerefiye”, “burs”, “bedava tatil”, “inceleme gezisi”, “araştırm a bedeli”, “m asraf”, “telif” gibi adlar altında Türk NGO ’larına, gazetecilere, akademisyenlere, mülki ve yerel yöneticilere, başta memur sendikacıları olmak üzere tüm sendikacılara, meslek odaları yöneticilerine, çevreci­ lere adeta para dağıtmakta; teknik deyimle “çengel atmaya” ça­ lışm aktadır. Amaç, bu ülkede en az A B D ’nin sahip olduğu kadar güçlü bir “etki ajanı” kadrosuna sahip olmaktır. BND, bu amaç doğrultusunda, İzm ir Karaburun ve A yvalık’ın yanı sıra, Alanya, Mersin ve İskenderun’da oteller kapatmakta; Türk Devleti’nin is­ tihbarat birim lerinin acizliğinden ve siyasal irade yoksunluğun­

dan istifadeyle, bu otellerde, Türkçe öğrenecek Alm an istihba­ ratçılarına dil eğitimi vermenin yanında, kendilerini anarşist, bölücü, sosyalist olarak tanım layan en m arjinal siyasal gruplar dahil tüm Türkiye Cumhuriyeti karşıtlarına bedava hizm et sun­ maktadır. Bütün bunlar, alenen ve kabaca, gözümüze adeta “soka-soka” yapılırken; ilgililer ve yetkililer, gözlerini yum m aya, ku­ laklarını tıkam aya devam etmektedirler.

TÜRKİYE VE ALMANYA: ÇATIŞAN POLİTİKALAR

Tüm bu olumsuz gelişmeler karşısında Türk Devleti’nin A l­ m anya’ya karşı uyguladığı bir strateji var mı? Kesinlikle yok!..

Türkiye, faşist A lm anya’nın em peryalist politikalarını etkisizleş­ tirecek bir stratejiye m aalesef sahip değil!.. Hiçbir konuda alın­ m ış önlemi ya da misilleme politikası bulunmam akta!.. A lm an­ ya’nın, Yugoslavya’nın parçalanm ası aşam asında -H ırvatistan ve Slovenya’nın bağım sızlıklarını kazanm aları için - Dış İstih­ barat Servisi BND’ye tahsis ettiği bütçe 12.000.000.000 (on iki milyar) DM idi. BND, bu bütçeyi kullanarak Yugoslavya’yı etnik çatışm aya sürükledi ve amacına ulaştı. Ya Türkiye için bugüne kadar harcanan m ilyarlarca mark?! Üstelik ellerinde, Türk Toplumunun m inim ize halini oluşturan, adeta toplumsal laboratuar gibi kullandıkları 2,5 milyon Türk var. Sorun, onların Türklük­ ten ve Türkiye’den koparılm ası olsa, belki bu acizliği bir dereceye kadar hoş gören “nem elazım cılar” çıkabilir. Ancak sorun, Türk Devletinin ülkesi ve m illetiyle bölünm ezliğinin, bağım sızlığının tehlikede olması!.. Türkiye’de yönetenler değişmediği sürece, bu kısır döngü bir kara yazgı biçimde tecelliye devam edecek. Tıp­ kı, tarafım dan yazılan ve geçen yıl yayınlanan “Türkiye’de Etki Ajanları-N üfuz Casusları ve Fethullahçılar Raporu” başlıklı m a­

kalede yer alan aşağıdaki satırlara rağmen hiçbir şeyin değişme­ diği gibi: “Türkiye dahilinde kontr-espiyonaj faaliyetlerini yürütm ek M İT’nın asli görevidir. Askeri alanlarda da hiç şüphesiz TSK is­ tihbarat kuruluşları faaliyet gösterme yetkisine sahiptir. Ya etki ajanları ya da nüfuz casusları için?! Türkiye’de m aalesef böyle bir misyonu olan resmi kurum yok!.. Olmadığı için de Türkiye Cum huriyeti Devleti’nin kendini savunma m ekanizması felç ol­ muş durumda!.. İşte, hedef ülkelerde etki ajanlarını en yoğun bi­ çimde kullanan ve kendi ülkesinde ise hasım ülkelerin etki ajan­ larına hayat hakkı tanım ayan örnek: Almanya!..

A lm anya’da kontr-espiyonaj, etki ajanlığı ve benzeri faaliyet­ lerle mücadeleyi üstlenen Federal Anayasayı Koruma Teşkilâtı B fV ’nin (Bundesamt für Verfassungsschutz) yanı sıra, ulusal polis örgütü ve dış istihbarat servisi BND (Bundesnachrichtendienst) arasında koordinasyonu sağlam akla yüküm lü ve geniş yetkiye sahip -E rn est Uhrlau’nun yönetim inde- ayrı bir birim daha bulunmaktadır. Alm anya’daki Türklere yönelik olarak bu istihbarat servislerinin koordineli biçimde yürüttükleri faaliyet sonrasında, Türkiye’deki siyasal-dinsel ve etnik bölünmüşlüğün küçük bir modeli oluşturulmuştur. Alm anya’da faaliyet gösteren her türlü şeriatçı-mezhepçi, nizâm-ı âlem ülkücüsü, ikinci cum­ huriyetçi, bölücü, m arksist terör örgütleri, yine Türk kim liğine, Türk Devletine, Cumhuriyete, laik hukuk sistemine, kısaca Tür­ kiye’ye karşıdırlar. Yalnız bir farkla: Kuklalaştırılm ış söz konu­ su örgütlerin tam am ı, Alm an istihbarat servislerince sımsıkı kontrol altında, Türkiye’ye karşı-sevk ve idare edilmektedirler.

Alm an istihbarat servislerinin kontr-espiyonaj ve etki ajanlığı fa­ aliyetlerine karşı kendi ülkesindeki duyarlılığı, kabul edilebilir sınırlar dışında, adeta paranoya derecesindedir. Örneğin, kendi vatandaşlarının sorunları ile ilgilenmek gibi asli görevlerini ye­ rine getiren diplom atlarımızdan yedisi, geçtiğim iz yılın başın-

t

da, iki grup halinde (önce üç, sonra dört olm ak üzere) casusluk suçlam asıyla sınır dışı edilmek istenmiştir. Türkiye, bu iş için bizzat A nkara’ya gelen Alm anya İstihbarat Servisleri Koordinatö­ rü Ernest Uhrlau’nun baskılarına -koşullu da o lsa - sonuçta bo­ yun eğmiş, diplom atlarım ız geri çekilm iştir. Resmi gerekçe her ne kadar, söz konusu diplom atlarımızın, 350 Türk vatandaşının ölümünden doğrudan sorumlu olan PKK’nm sözde komutanı Ce­ mal kod adlı Murat Karayılan’ı izleyerek casusluk (!) faaliyetinde bulunm aları ise de, gerçek gerekçenin bir m isillemeden ibaret olduğu yadsınam ayacak ölçüde açıktır: Önceki M İT Müsteşarı döneminde, M İT’i kontrol altında tutm a ve yönlendirme çaba­ larındaki başarılan bilinen BND, halihazırdaki M İT M üsteşarı döneminde - k i bu dönemde A lm anya’nın desteğindeki PKK’nm üst düzey yöneticilerine yönelik iki başarılı sınırdışı operasyo­ nu, “Yarasa Operasyonu” (Semdin Sakık ve A r if Sakık), “Safari Operasyonu” (Abdullah Öcalan) gerçekleştirilm iştir- kendileri­ ne yönelik tüm bilgi akışının kesilm esinden dolayı paniklerken, üstüne üstlük PKK’nm bir başka katili olan Cevat Soysalm ’m 21 Temmuz 1999’da Moldova’da M İT görevlilerince derdest edile­ rek Türkiye’ye getirilm esi ile tüm dünya istihbarat servislerinin önünde resmen aşağılanm ıştır. Zira, Soysal’m yakalandığına iliş­ kin açıklama, A lm anya’nın Dışişleri Bakanı Joschka Fisher’in Türkiye ziyareti sırasında -ö z e llik le - yapılmıştır. Ve Alm an Ba­ kana, cani Soysal’ın üzerinden çıkan Mönchengladbach (Eyalet Ofisi-LfV) m ahreçli 0790937 No.lu seyahat belgesi gösterilerek açıklam a istenmiştir. Ve M İT Müsteşarı, bu gelişmelere tavır olarak Alm anya’ya yapacağı planlı gezisini iptal etmiştir. İlk kez Türkiye’ye yönelik düşmanca faaliyetlerden dolayı hem de resmi bir belgenin hesabının sorulması ve tavır konulması, işte söz ko­ nusu misillemenin kaynağını oluşturmuştur. Bu konularda A l­ manya’nın tek yanlı kural tanım azlığı, diplomatik nezaketsizliği, hatta saldırganlığı yeni bir olgu değildir, tıpkı son olmayacağı

gibi. Hâlâ hatırlardadır, 1989’da Stuttgart Başkonsolosluğumuz­ da görev yapan iki, Berlin Konsolosluğumuzda görev yapan iki, Bonn’da, Nürnberg’de, Hamburg’da ve Köln’de görev yapan birer diplomatımız olm ak üzere, toplan sekiz diplomatımızın “casus” suçlaması ile Türkiye’ye dönmeleri sağlanm ıştı. Keza, 1994’de Bonn’daki Büyükelçiliğim izde iki, Berlin’de ise bir diplomatımız, yine “casusluk” suçlaması ile geri gönderilmişti.

Gelelim Türkiye’deki “Alm anya”ya. Türkiye’nin A lm an­ ya’nın ulusal bütünlüğü aleyhine hiçbir amacı ya da girişim i yok.

Alm anların irredandist-şoven ırkçılığı ise, sadece insan hakları ve işçilerim izin can güvenliği ile sınırlı olarak takip ediliyor, hep­ si o kadar. Türkiye’nin 2.500.000 vatandaşının mevcudiyetine karşın, Alm anya’da geçerli bir “etki ajanlığı” programı bile bulun­ muyor. Her ne kadar tek yanlı çalışan Güm rük Birliği Anlaşm ası dolayısıyla aksi m ümkün olmasa da, Alm an şirketlerine yönelik ihale ya da ithal kısıtlam ası söz konusu değil. Kısaca hiçbir olum­ suz Önyargım ız olmadığı gibi, olumsuz yaptırım politikam ız da yok. Türkiye’nin Alm anya’daki vatandaşlarının ulusal kim likle­ rinin korunması, huzur ve can güvenliklerinin sağlanması yo­ lunda izlemede bulunm ası sadece bir hak değil, aynı zamanda uluslararası m evzuata göre kabul edilmiş bir yüküm lülük. Tıpkı, A lm anya’nın Türkiye’de yaşayan 100.000 civarındaki etnik A l­ man vatandaşını izleme, koruma, hak ve hukukunu savunm a yü ­ kümlülüğü gibi. Türkiye Alm anya’nın bu yüküm lülüğüne saygı duyuyor. Alm anya ise asla. Alm anya; Rusya Federasyonu, ABD, Çin, İran gibi stratejik önemi olan ülkelerde görev yapan tüm dip­ lomatları gibi (Büyükelçi, Müsteşar, Başkonsolos ve tüm Konso­ loslar, her derecedeki Sekreterler, Basın-Eğitim-Kültür Ataşele­ ri), Türkiye’de görev yapan diplomatlarını da BND kadrosundan seçmektedir. Askeri ataşelerinin bile ANBvv (Amt für Fernmeldwesen Bundesvvehr) mensubu olduğu tüm ilgililerce bilinm ekte­ dir. Örneğin, bu ülkenin Ankara Büyükelçiliği’ne geçtiğim iz yılın

başında atanan Dr. Rudolf Schm idt’in ilk işi, KDP’nin İrtibat Bürosu’nda (sözde Kürdistan Büyükelçiliği) verilen izinsiz nevruz resepsiyonuna katılm ak olmuştur. Arkasından, Alm an Dışişleri M üsteşarının “artık Kürtler için federasyonun tartışm aya açılma­ sı” talebi gelmiştir. Büyükelçi, 27.6.2000’de, D iyarbakır’da 39,5 milyon DM’a mal olacak atık su arıtm a tesisinin temel atma töre­ nine, “Kürdistan” mizanseni içinde katılarak şov yapmıştır. Bir başka deyişle, bölge halkına ülkesi adına doğrudan destek mesa­ jı vermiştir. Akabinde, Alm an Kalkınm a Enstitüsü Başkanı Prof.

Dr. Peter Trevner başkanlığındaki heyetin sözde yatırım amaçlı gezisi -h em de iki ay içinde iki k e z - söz konusu olurken, bunu diğer Alm an heyetleri izlemiştir. Nedense ziyaretler, Mondros Mütarekesi ile Sevr Antlaşm ası’nda yer alan “vilâyat-ı sitte”ye yapılmaktadır, yoksa ekonomik açıdan çok daha geri olan Kas­ tamonu’ya, Bolu’ya, Yozgat’a değil. Türkiye’deki şeriatçı yapılan­ malarla doğrudan ilişki içinde bulunan BND ajanları, bir başka koldan “m isyonerlik” kisvesi altında da faaliyet sürdürm ektedir­ ler. Alm an Sefaretinin diplomatik dokunulmazlığı ile gerçekten dokunulamayan BND misyonerleri, binlerce Türk vatandaşını İslâm iyetten koparmayı başarmışlardır. Örneğin, sözde depremin yaralarını sarma gibi son derecede insancıl amaçlarla izin alarak Adapazarı’na gelip de burada psikolojik sorunları devam eden depremzedelere din değiştirme telkinatı yapan BND bağlantılı üç örgüt, “Alm an Protestan Kilisesi”, “Federal Alm an Kilisesi” ve “Türkiye-Alm an Kiliseleri Birliği”, yıkıcı faaliyetlerini el’an sür­ dürmektedirler. Türkiye, bugüne kadar hiçbir Alm an diplomatı­ nı ve görevlisini sınır dışı etme irade ve kararlılığını göstereme­ miştir. Bu, nasıl bir sorum suzluk ve onursuzluktur?

Kaydedilen o ki, BND’nin kontrolünde Türkiye’de etki aja­ nı bulan-yetiştiren, sevk ve idare eden “Humboldt Vakfı”, “Konrad Adenauer Vakfı”, “H einrich Böll V akfı” gibi vakıfların yanı sıra, gazeteci, araştırm acı, arkeolog, sosyolog, işadam ı, çevreci

vb kim liğinde -y ü zle rce d e ğ il- binlerce BND ajanı Türkiye’de, Türkiye aleyhine faaliyet yürütm ektedir. A m a Türkiye, m isille­ me politikası uygulam am aktadır; daha doğru deyişle, -k a ra r m ekanizm alarına yuvalanan A lm an etki ajanlarının engellem e­ s iy le - uygulayam am aktadır. Hatta o kadar ki, İçişleri Bakanlığı’nın 24.3.2000 tarihinde yürürlüğe koyduğu, Türkiye’ye giril­ mesine izin verilm eyecek 56 kişilik sakıncalılar listesinde, Yeni Zelanda’dan Rom anya’ya kadar pek çok ülkeden isim bulunur­ ken bir tek A lm an’m ismine rastlanılm am aktadır. Bunun adı, vatanseverlik ya da devlet adam lılığı değildir. Bağım sızlığın, bağım sız dış politikanın olm azsa olmaz türünden en önemli il­ kesinin biri ulusal güç kaynaklarını harekete geçirm ekse, en az onun kadar önem li olan bir diğeri m isillem e yapm aktır. Hem ulusal güç kaynaklarını harekete geçirem eyeceksiniz ve hem de m isillem e politikalarını üretip yürürlüğe koyam ayacaksınız.

Bunun adı, olsa olsa manda zihniyetli m aşalıktır, etki ajanlığı­ dır ya da gafilliktir.55 Türkiye’deki Alm anya’nın gücünü ifade etmek için, yukarıda verilen bilgiler son derecede yetersiz ve yüzeysel kalmaktadır. A l­ manya tehlikesini görmek, sahip olduğu bilgi ve kadro gücünün Türkiye’nin çıkarları aleyhine nasıl kullanılabileceğini anlam ak için, öncelikle “FIAN Örgütü-Bergama Dosyası”nın sayfalarını açm anız gerekecektir. Bu dosya bilinmeden, hasım Alm anya’yı tanım ak, anlam ak ve Alm anya’ya karşı sağlıklı politikalar üret­ mek tek kelime ile olanaksızdır. Alm an em peryalizmi adına, em peryalist karşıtı söylemlerin nasıl ifade edildiği; Türk ulusal­ cılarının, antiemperyalist kesimlerin, çevrecilerin, alevi kökenli protest karakterli Türk köylülerinin nasıl kullanıldığı, tüm belge ve ayrıntıları ile ikinci bölümdeki dosya içinde yer alacaktır.

İkinci Bölüm

ALMAN TARİH TEZİ VE “ BERGAMA DOSYASI”

“Eğer ‘yabancı düşmanlığı’ndan çok pahalıya elde edilen bağımsızlığa gölge düşürebilecek her şeyden nefret etmek an­ lamı çıkarılırsa, evet bizim yabancı düşmanı olduğumuz söyle­ nebilir... Yabancı girişimlerinin, yabancı amaçlarının içimizde uyandırdığı kaygılar, bütünüyle ortadan kalkmış değildir. Eğer bazen ihtiyatlı hareket ediyorsak, aşırı derecede kuşkulu davra­ nıyorsak, bu bize çok pahalıya mal olan özgürlüğümüzü kaybet­ mek korkusundandır.”

-K e m a l ATATÜRK

A

lmanya, gerek Avrupa’daki ve gerekse Türkiye’deki Türkler üzerinde gerçekleştirdiği etnik ve dinsel-mezhepsel bölü­

cülüğe ilişkin yürüttüğü “topraküstü” faaliyetlerinin yanı sıra, Türkiye’nin “toprakaltı” konulan ile de yakından ilgilenm ekte­ dir. Toprakaltı faaliyetlerinin en bilinenleri, arkeoloji ile ilişkili olanlarıdır. 1860’lardan bu yana Osmanlı ve müteakiben Türki­ ye topraklarında sürdürülen arkeoloji çalışm aları, Alm an ırkçı­ lığı lehine yorumlanan bazı iddialara dayanak teşkil etmiştir.56 Tıpkı, Truva’da, Bergama’da, Hattuşa’da ve Zeugm a’da olduğu gibi. Dünyanın en sapkın faşist söylemcileri arasında yer alan Alm an ırkbilimcileri-arkeologları, üstün ve saf Alm an ırkının ta­ rihinin Aryenlere dayandığını iddia etmektedirler. Onlara göre, dolikisefal kafatasına sahip Aryenlerin, yani Alm anların büyük büyük atalarının (!) varlığı, Anadolu’nun bir Alm an vatanı oldu­

ğunu ispatlamaktadır. Bu sapkın söyleme -b u n a teori bile denem ez- göre, Hititler de Aryenlerden gelmektedir. “A ryen Nesil”ler A nkara’nın, “Aryen Pala”lar Çorum-Afyon arasının, “A ryen Selukid”ler de Zeugm a’nın asıl sahipleridir. İşin ilginç tarafı, Kürtler ve Urartuların devamı (!) Erm enilerin de Aryenlere dayandığını iddia eden Prof. Dr. Jörg Wagner, F. Hans Günther gibi Alm an arkeologlar (!), kendilerinin daha farklı olarak A ryenlerin en saf ve asil boyundan geldiklerine inanm aktadırlar. Böylece, Türki­ ye’deki “47 ayrı etnik h alk”ın mevcudiyetini ispatlam a gayreti içine giren Alm anya, PKK’ya verdiği desteğin meşruluğunu ırk akrabalığı ile sağlam a almaktadır. Ne var ki, küçük mü küçük bir ayrıntı, dikkatlerden kaçmaktadır: Teoriye göre, Aryen ırkı, uzun kafalı, uzun boylu, mavi gözlü ve sarışın bir tipolojiye sa­ hiptir. Simsiyah saçlı, kara gözlü Ermenilerle, benzer tipolojiye sahip Kürtler arasındaki birliktelik, ideal Aryen tipolojisine hiç mi hiç uym am aktadır. Bu tu h af Alm an söylemcilerine göre, Osm anlı Devleti’nin kurucularından Orhan Gazi de Aryen ırkına sa­ hiptir (mavi gözlü, sarışın, uzun kafalı ve uzun boylu) ama ne hik­ m etse dedesi, babası, kardeşleri ve çocukları brakisefal kafatası­ na sahip Türklerdir. Bu söylemciler arasında yer alan M anfred Korfmann, bizzat geliştirdiği tezi (!) ile faşist Yunan arkeologları bile çileden çıkaracak varsayım larda bulunmaktadır. Ona göre, Truva uygarlığının Helen uygarlığı ile bir ilgisi bulunm am akta­ dır. Çünkü Troya uygarlığı, özgün bir A ryen uygarlığıdır ve buna göre Anadolu, Avrupa’nın ayrılık kabul etmez bir etnik uzantı­ sıdır (tabii ki işgalci (!) Türklere bırakılam ayacak kadar önemli bir parçasıdır). Bu tezin (!) bir adım sonrası, “Alm anların büyük büyük dedelerinin esas vatanı Anadolu’dur” söylemidir. Bu iddia­ lar sonucu, Alm an ırkçılarının gözünde, Türkiye “arka bahçe” ol­ maktan çıkmış, büyük Alm an evinin bir “zim m er”i olmuştur. Ve tabii bu bölümün altındaki tüm tarihsel kalıntılar ve doğal zen­ ginlikler de... Bu megalomani, kabul edilemez bir çifte standart­

la, A lm anya’nın Türkiye’ye yönelik konu ile ilgili tüm politikaları­ na da yansım ıştır. Doğubilimci Tamer Bacınoğlu’nun deyimiyle: “Anadolu’nun ‘A ryen’ yurdu olduğunu belgeleyecek kazılara de­ vam. Döviz sağlayacak madenciliğe, toprağın ‘A ryen’ katm anları­ nı ıslatacak barajlara hayır!..” İşte Ilısu Barajı, Birecik Barajı ve GAP kapsam ındaki diğer barajlara karşı artık kanıksadığım ız A l­ man tepkisi ve engelleme girişim lerinin altında yatan -s a lt PKK desteği dışın d aki- nedenler!..

ALMANYA’NIN BERGAMA’YA İLGİSİNİN TARİHSEL VE EKONOMİK NEDENLERİ

A lm anların Bergama’ya olan ilgisi, 1865 yılına kadar uzan­ maktadır. Bu yıldan başlayarak 1871 yılm a kadar devam eden izinsiz kazılar sırasında çıkarılan tarihsel buluntular, yine izin­ siz olarak Osmanlı sınırlarından çıkarılarak, Berlin’de sergilen­ miştir. Arkeolojik hırsızlıkta sınır tanım ayan Alm anya, bu defa Bergama’daki kültür hâzinelerinin “ruhu”nu oluşturan Zeus Sunağı’na göz dikmiştir. 1877’de başlayan kazılarda elde edilen tüm buluntular, -Z eu s Sunağı d a h il- num aralanarak takip eden y ir­ mi yıllık süreçte Berlin’e kaçırılm ıştır. Mesleki etik kurallarını ih­ lâl eden çok sayıda hırsız arkeologdan söz edilmektedir; ancak, Bergama’daki tarihsel eser hırsızlığı ve kaçakçılığında tüm bu suçları işleyen-işleten bizzat A lm an Devleti’nin kendisidir, tıpkı Osmanlı ve M ısır’daki tarihsel hâzineleri yağm alayıp Londra’ya kaçırtan İngiltere gibi.

Alm anya Bergama’yı o kadar yağm alam ıştır ki, sadece Ze­ us Sunağı’nı sergileyebilm ek için ayrı bir müze yapm ak gereği doğmuştur. İşte, Pergamon M üzesi’nin 1910’da başlayan inşası, ancak 1930’da tam am lanabilm iştir. Bu müzeyi her yıl ziyaret edenlerin sayısı, Bergama’yı ziyaret eden turistlerden onlarca kat daha fazladır. Pergamon M üzesi’nden elde edilen yıllık geli-

rin net m iktarı bilinm emekle birlikte, 250-300 milyon DM civa­ rında olduğu tahinin edilmektedir. 1930’dan günümüze bu geliri hesapladığınızda -b e ş yıllık savaş dönemini çıkararak- (250 m il­ yon DM x 65 yıl) toplam m iktarın BergamalIlardan, dolayısıyla Türkiye’den çalınan m iktar anlam ına geldiğini saptarsınız. So­ run, sadece Zeus Sunağı ve binlerce parçadan oluşan - k i fiziki mekân yetersizliği nedeniyle depolarda m uhafaza edilen Berga­ ma’dan kaçırılm ış binlerce tarihi eserin varlığından müze yetki­ lileri ve rehberler söz etm ektedirler- Bergama’ya ait hâzinenin gasp edilm iş olması değildir; en az onun kadar, Bergamalılara, dolayısıyla Türkiye’ye, Türk Ulusu’na ait bu hazine üzerinden ka­ zanılan servetten asıl sahiplerine en küçük bir pay verilm emesi­ dir. ABD bile, yıllar önce Türkiye’den kaçırılan Karun Hazi-nesi’ni asıl sahiplerine iade ederken, Alm anya, yüz yılı aşkın bir süre önce işlenmiş hırsızlık ve kaçakçılık suçunu, hâlâ ikrar ile üstlenm eyi ve sürdürmeyi yanına kâr kabul etmektedir. İnsan hakları, kültürel haklar, azınlık hakları, telif hakları ve benzeri hakların sözcülüğünü yaparak her fırsatta Türkiye’yi uluslarara­ sı platformda sorgulayan, köşeye sıkıştıran, yaptırım uygulan­ m asını talep eden Alm anya, konu Zeus Sunağı ve diğer hazineler olduğunda -h a lk deyimi ile - körleri ve sağırları oynamaktadır.

A m a diğer taraftan da, Hitler Dönemi’nde sistem atik biçimde öl­ dürülen m ilyonlarca Yahudi kurbanın yakınlarına m ilyarlarca dolar tazm inat ödemeye devam etmektedir. Tüm bu açılardan A l­ manya, BergamalIlar ve tüm Türk ulusu için sabıkası tescilli bir hırsız devlettir. Hiç şüphesiz, çaldıklarını asıl sahiplerine özür dileyerek ve tazm inatını ödeyerek iade etmediği sürece de öyle kalacaktır. Gerçek ortada olduğu halde, özellikle Bergamalılar açısından yüz kızartıcı geçmişine, sürüp giden borcuna rağmen Alm anya, yine Bergamalıları kendi çıkarları doğrultusunda kul­ lanabilir mi, yönlendirebilir mi? Yanıtı merak ediyorsanız, önce “Bergama Dosyası”nı incelemek zorundasınız...

ALMANYA VE ALTIN POLİTİKASININ ÇERÇEVESİ

“Bergama Dosyası”, A lm anya’nın Türkiye’de -tü m kaynak ve deneyim leri ile - neler yapmaya muktedir olduğunu gösteren bilgi ve belgeleri içeren bir çalışmadır. A lm anya’nın Bergama’da asıl ilgilendiği konu, artık alışılageldiği üzere etnik, dinsel-mezhepsel ya da arkeolojik değil, biraz farklı olarak bu defa “altın” konusudur. Bergama’da altın üretim i yapılm akta mıdır? Yanıtı çok net, hayır!.. O halde sorulması gereken soru şudur: Alm anya, neden tüm kaynakları ve olanca kuvvetiyle Bergama’ya özel bir ilgi göstermeye devam etmektedir? İşte bu sorunun tek başına yanıtı bile, Türkiye’ye yönelik Alm an em peryalizm inin farklı bo­ yutlarını teşhire yeterlidir. Ancak, esas yanıtı, Haziran 1997’nin ilk haftasında Bergama’yı “denetleyen” Alm an Yeşiller Partisi’nin Hassen Örgütü sözcülerinden BfV bağlantılı M illetvekili Reimer Hamman şu cümlelerle vermiştir: “Bugün Alm anya’da 90.000 ton altın stoku bulunuyor. Bunun yanında 17 yıldır da altın fiyatları sürekli düşüyor. Her ülkenin haddinden fazla altın stoku var. Dünya piyasasında altın tükense, Alm anya’nın altını yeter. Degussa firm ası aynı zamanda altın ticareti yapan firm a­ dır. Siyanür pazarı da bunların elinde. Yani reel anlam da altın fiyatı düştükçe, madenlerin işletilmesine de gerek yok...”57 Reimer Ham m an’ın söyledikleri yüzde yüz doğru olmak­ la birlikte eksiktir. Hamman, şecaat arz ederken, gerçekte 100 bin tonun üzerinde olan Alm an altın stokunun nasıl oluştuğunu söylememektedir. Oysa, ekonomi ve madencilikle ilgili herkesin bildiği gerçek şudur: Alm anya’nın İmparatorluk dönemine ait altın stokları, I. Dünya Savaşı sonunda “harp tam iratı borcu” kapsam ında itilaf devletleri tarafından paylaşılmıştır, bir başka ifadeyle sıfırlanm ıştır. Bu nedenle, bugünkü stokun kaynağını Hitler döneminde aram ak gerekir. Nazi Alm anyası, II. Dünya

Savaşı döneminde işgal ettiği tüm ülkelerin altın stoklarına el koyarken, m ilyonlarca savaş esiri işçinin yanı sıra, öldürülmek üzere fırınlara ve toplama kam plarına yollanan m ilyonlarca Ya­ hudi’nin sahip olduğu tüm ziynet eşyalarını -a ltın dişleri d a h ilgasp etmiştir. Kısaca, Alm anların övündüğü bu altın stokunda kan, gözyaşı, acı, ölüm, bir başka ifadeyle m ilyonlarca insanın ahi vardır. Diğer yandan, A lm anya’da altın madeni bulunmadığı gibi, dış ülkelerde altın üretim i yapan A lm an firm ası da bulun­ mam aktadır.58 1998 Yılı itibariyle dünyada üretilen altın m ikta­ rının 2.600 ton olduğu ve rezervlerin hiç eksilm eyeceği varsayıl­ sa, Alm anya’nın sahip olduğu altın stoku m iktarına ulaşabilm ek için tüm dünya ülkelerinin -h iç tüketm eksizin - yaklaşık 40 yıl altın üretim i yapm ası gerekecektir. Kaldı ki, dünya altın rezervi­ nin 43 bin tondan ibaret olması, Alm anya’nın bu alanda Takipsiz­ liğini ortaya koym aktadır. Alm an altın stokunun kaynağı orta­ dayken, bu ülke, büyük bir onursuzlukla ve vurdum duym azlıkla, altın ticareti üzerinden böylece çok büyük kazançlar sağlam akta­ dır. Ham m an’ın dediği gibi, altın üretim i demek, arz-talep den­ gelerinin altüst olması ve fiyatların düşmesi demektir. Fiyatların düşmesi, Alm anya’nın zararına, yükselm esi ise yararınadır. Şu halde Alm anya’nın çıkarı, altın üretim ini dünyanın her yerinde engellemektir.

A ncak Alm anya’nın, gücünün yetm eyeceği, ABD, Kanada, Avustralya, Güney A frika gibi büyük altın üreticisi ülkelere ya da küçük ölçekli altın üreticisi İtalya, Fransa, İspanya, hatta Yuna­ nistan gibi AB üyesi ve İsveç, Finlandiya gibi Avrupa ülkelerini engellemesi, kesinlikle söz konusu değildir.59 İşte, ulusal çıkarla­ rının hesabında, ekonomik ve siyasal dengeleri gözeten A lm an­ ya, altın üretim inin artm am ası yolunda, “diş geçirebileceği” dört ülkeyi gözüne kestirmiştir: Türkiye, Peru, Gana ve Hindistan.

Alm anya, bu dört ülkede iki önemli avantaja sahiptir: Birincisi, bu ülkelerin yönetiminde, medyasında, bürokrasisinde, sivil top­

lum örgütlerinde harekete geçirebileceği yeterli sayıda “etki ajanı”na sahiptir (kaldı ki, gelir dağılım ında ciddi bozukluklar olan bu dört ülkede, karar tercihini Alm anya’dan yana yapacak etki ajanı bulm ak hiç de sorun değildir). İkincisi, bu dört ülkenin dış müdahale yolu ile kullanılm aya müsait etnik, dinsel-mezhepsel farklılıkları çok iyi bilinmektedir. A lm anya’nın bu avantajlarla birlikte kullanacağı güncel müdahale gerekçeleri de, hemen her­ kesin kabul edebileceği “tarihsel mirasa sahip çıkm ak” söylemi ile “eylemsel çevrecilik”tir.

TÜRKİYE’NİN ALTIN POTANSİYELİ VE RAKAMSAL GERÇEKLER

Tüm gelişmiş ülkelerde, vazgeçilm ez sektörlerin başında m adencilik gelmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte, çevreci­ liğin olm azsa olmaz koşullarını bağdaştıran bu ülkeler, yeraltı zenginliklerini ulusal ekonomilerine kazandırm akta bir an bile duraksam am aktadırlar. Gelişmiş ülkelerin insanları, bulunan bir madenin yerin altında kaldığı sürece herhangi bir katma de­ ğer yaratam ayacağının ve ülke ekonomisine fayda sağlayamaya­ cağının bilincindedirler. Bu ülkelerin en radikal çevrecileri bile, bir madenin ekonomik olarak üretim inde kullanılacak yöntem­ lerin çevre sorunlarına yol açmayacağı konusunda bilimsel ve­ rilerle ikna edildiklerinde, toplumsal yararı ön plana çıkararak engelleme bir yana, bu madenin ekonominin hizm etine sunul­ m asına toplumsal denetleyici işlevleriyle destek olmaktadırlar.

Konumuz altın olduğundan, çevrecilik bilincinin ve duyarlılığı­ nın en çok geliştiği iki ülkeyi örnek vermek olanaklıdır. Örneğin, ABD ’de faaliyet gösteren 144 altın madeni ile Kanada’da faaliyet gösteren 102 altın madeninde üretim i durduran hiçbir çevreci eylem söz konusu olmamıştır. Keza, kom şularım ız Yunanistan, Bulgaristan, Rusya Federasyonu ve Erm enistan başta olmak üze­

re, Avrupa’daki 16, tüm dünyadaki 661 işleyen altın madeninden çevreci eylemlere muhatap olarak kapatılan ya da üretim den alıkonan maden sayısı, hiçbir zaman bir elin parm aklarını geçm e­ miştir. Son derecede geri ve yetersiz teknoloji ile işletilen Roman­ ya’daki Baia Mare madeni bile, 30 Ocak 2000’de atık havuzunun aşırı yağışlar sonucu tasm asıyla ortaya çıkan çevre felâketinin ardından kısa bir süre sonra önlemlerini tam am layarak üretime açılmıştır.

Gelelim Türkiye’ye!.. Dünyada altın üretimine karşı en yoğun, en uzun süreli, en gürültülü, en organize, en renkli, en anarşist, en dıştan yönetilen, en anti-em peryalist, en etnik, en mezhepçi, en sosyalist, en ulusalcı tepkiler gösterilen tek ülke, Türkiye!.. Ve bu tepkinin simgesi de Bergama!..

Bu anormalliğin trajikom ik bir yönü de, Türkiye’de altın üre­ tim inin hiç söz konusu olmayışı!.. Üretilmeyen altın için kitlesel kıyam etler koparılan bir ülkenin, araştırm ayan, sessiz, duyar­ sız insanlarıyız hepimiz. Oysa biliyoruz ki, dünyanın ilk bakır, kurşun ve demir maden işletm esi ile ilk m etalurjik uygulaması Anadolu’da yapılmıştır. Dünyada ilk altın para Anadolu’da teda­ vüle sokulmuştur.60 Ve Cumhuriyete kadar da tüm madenler gibi, altın m adenlerinin işletme hakkı da yabancı şirketlere ve­ rilm iştir.61Atatürk, dünyanın da bildiği yeraltındaki altın zengin­ liğim izi ulusal ekonomiye kazandırm ak amacıyla, 1933 yılında “Altın Aram a ve İşletme İdaresi”ni kurdurmuştur. Ancak, O ’nun aram ızdan ayrılm asından sonra, ilke ve devrim lerinin unutturulması çabalan kapsamında, bu kurum da işlev kaybına uğratı­ larak kuruluş amacından uzaklaştırılm ıştır. Bugün, Türkiye’de işletilen bir tek altın madenimiz m aalesef bulunmamaktadır.

Oysa, tüm dünya gibi bizler de biliyoruz ki, altın üzerinde oturuyoruz; ancak üretim ini siyasal irade ve kararlılıktan, ulusal duygu ve bilinçten yoksun yöneticiler yüzünden beceremiyoruz, ayrıca engelleniyoruz. Maden Tetkik Aram a Enstitüsü’nün verile­

rine göre, Türkiye’nin bilinen ve envanteri yapılm ış altın rezervi 575 tondur. Türkiye’nin altın oluşumuna son derecede elverişli jeolojisi nedeniyle, günümüzde ortaya konulmuş olan işletilebilir altın rezervinin çok üstünde bir rezerv beklenmektedir. Türkiye altın potansiyelinin tahm in edilmesi amacıyla yapılan bir araş­ tırm anın sonucunda, tahmini altın potansiyelim izin 6.500 tona çıkabileceği hesaplanmıştır.62 Ne var ki, Türkiye’de altın potansi­ yelinin ortaya konulabilmesi için 8 milyar dolar arama yatırımı (risk sermayesi) ve 12 milyar dolar işletme yatırım ı yapılm ası ge­ rekecektir. Bu ağır yükü tek başına karşılam a olanağı bulunma­ yan Türkiye’ye, bu amaçla aram anın yanı sıra azami 10 yıllık ve­ rimli işletme süresini göz önüne alarak, üretime dönük yatırım yapmak üzere gelecek yabancı yatırım cıların, borsaya sıcak pa­ rayla aylık, üç aylık girip kârını elde ettikten sonra çekilmesiyle ekonomik krizlere neden olan yabancı yatırım cılardan (vurguncu-spekülatörlerden) ayrı tutulması kaçınılm azdır. İşte Türkiye, altın üzerinde oturan Türkiye, basiretsiz yöneticileri yüzünden, her yıl yurtdışm dan tonlarca altın ithal etmektedir. 1998 Yılı iti­ bariyle dünya mücevher tüketim inde 137 tonla altıncı sırada bu­ lunan Türkiye, halkının gerek tasarruf aracı ve gerekse süs takı­ sı olarak talep ettiği altını karşılayabilm ek için, örneğin 1994’de 48 ton altın ithal ederken, Merkez Bankası’nın verilerine göre 2000 yılında bu m iktar 205 ton 300 kilogram a yükselm iştir. Bu rakamlar, resmi rakam lar olup, yurda illegal yollardan sokulan altınlar buna dahil değildir. Böylece Türkiye, sırf altın gereksini­ mini karşılam ak için, yok canından 2 m ilyar doların üzerinde harcam aktadır, hem de her yıl. Türkiye, resmi altın ithalatının yan dan çoğunu Alm anya’dan yapmaktadır. Diğer taraftan, ulus­ lararası altın kaçakçıları da düşük ayarlı altından vazgeçerek Su­ riye’den yönlerini Alm anya’ya çevirmişlerdir. Uluslararası altın kaçakçısı şebekelerin yanı sıra, Alm anya’daki Türk işçilerinden yasadışı biçimde tasarruf toplayan şeriatçı kuruluşlar da, topla­

dıklarının bir bölümünü A lm anya’da altına çevirerek illegal yol­ lardan Türkiye’ye sokmaktadırlar. Tüm bu olgular dikkate alındı­ ğında, A lm anya’nın sadece Türkiye’ye altın satışından elde ettiği para m iktarı 2 m ilyar dolara yaklaşm aktadır. Bu, Alm anya için bile küçüm senemeyecek, vazgeçilemeyecek bir rakamdır. “Berga­ ma Dosyası”nın özü, bu parasal gerçeklere dayanmaktadır...

ALMANYA VE BERGAMA’NIN STRATEJİK ÖNEMİ

Zeus Sunağı’nm iadesinin istendiği dönemde Bergama’yı, “Pergamon M üzesi’nden ibaret sayan ve yok farz eden Alm anya, 1989’da, dünya basınında yer alan O vacık’ta zengin altm yatak­ larının bulunduğuna ilişkin haberlerle Bergama’yı hatırlamıştır.

Altını M TA ya da Etibank (yeni adıyla Eti Holding) bulmuş olsa, Alm anya için önemli değildir. Zira, Türkiye’ye yönelik sürdürü­ len uzun vadeli kültür erozyonu sürecinde, ulusal kim lik, ulusal çıkarlar ve tam bağım sızlık gibi kavram ların içi boşaltıldığın­ dan, 1938 sonrası itibariyle, kendi yer altı zenginliklerini işlete­ cek siyasal irade ve kararlılık zaafiyeti ortaya çıkmıştır. Ancak, bu defa hesaplar karışm ıştır, altını bulan şirket, Avustralya kö­ kenli uluslararası sermayeli Eurogold şirketidir. Kaldı ki, A lm an­ ya’nın bu şirket aleyhine üretim yaptırm am a doğrultusunda Ber­ gamalIları etkilemeye yönelik bir kam uoyu oluşturm a çabasına girm esi de -B ergam a’nın ruhu Zeus Sunağı’nı çalan ve iadeye de yanaşm ayan bir ülkenin yüzsüzlüğünü gündeme getireceği için - m üm kün görünmemektedir. En nihayetinde, O vacık’tan azami 10 yıllık bir süre zarfında çıkarılacak toplam değerli m a­ den m iktarının, sadece 24 ton altm ve 24 ton gümüşten ibaret olması, yani dünyadaki arz-talep dengesini altüst edecek bir ka­ pasite ifade etmemesi, A lm anya’nın başlangıçta işi ağırdan alm a­ sına yol açmıştır.

Ne var ki, 1990’a gelindiğinde, Türkiye’de altm aram a faali­ yeti gösteren Türk m adencilik şirketleri ile birlikte, yabancı ser­ mayeli maden şirketlerinin de buldukları zengin altın yatakları­ nı açıklam aları, Alm anya’nın bir konsept dahilinde engelleyici olarak devreye girm esini sağlam ıştır. İşte A lm anya’yı paniğe sevk eden bulgular: Örneğin, yabancı sermayeli şirketlerden Cominco, 1990 yılında A rtvin Cerattepe’de altın ve bakır madeni bulmuştur. Aynı şirket, kısa aralıklarla bulduğu A rtvin, Çanak­ kale ve Fatsa’daki altın yataklarını kam uoyuna açıklanmıştır.

Yine bir başka yabancı sermayeli şirket olan Tüprag, Uşak-Kışladağı’nda, son yıllarda dünyada keşfedilen en büyük altın yatağı­ nı bulduklarını açıklamıştır. Peş peşe açıklanan altm yatakların­ dan Güm üşhane-M astra’daki yatakta, 12 ton altm, 8 ton gümüş; A rtvin Cerattepe’de 30,3 ton altm, 1050 ton gümüş; Havran-Küçükdere’de 7,5 ton altın, 17 ton gümüş; Sivrihisar-Kaym az’da 6,2 ton altm, 3 ton gümüş; İzm ir-Efem çukuru’nda 30 ton altm; Uşak Kışladağı’nda ise 150 ton altının varlığının Türk ekonomisi açı­ sından gerçek sonuçları şöyledir: Türkiye’de mevcut işletilebilir yedi altm yatağının parasal getirisi, 300 $/ons üzerinden toplam 2,75 m ilyar $’dır. Üretim harcam aları, vergi ve fonlar ise 1,8 m il­ yar $ tutarında bir m iktar oluşturmaktadır. Bu yedi madenin ül­ ke ekonomisine dolaylı katkısı (ülke altın madenciliği için hesap­ lanan 4,2 basit çarpan ile) 11 m ilyar $ olarak hesaplanmaktadır. Üstelik, bu yedi maden işletmesi için bölge halkından 1.450 işçi istihdam edilirken, dolaylı istihdam da 21.000 işsize iş kapısı ya­ ratacaktır. Öte yandan, Türkiye’nin sahip olduğu - o da şimdilik sapta­ n a n - 6.500 ton altın potansiyelinin bugünkü değeri (300 $/ons) üzerinden 70 m ilyar dolardır. Bu potansiyelin ülke ekonomisine yaratacağı katm a değer ise 300 m ilyar dolar civarında gerçekleşe­ cektir. Yine bu potansiyelin yaratacağı doğrudan istihdam 6.500 kişi ve dolaylı istihdam ise 105.300 kişi olarak tahm in edilmek­

tedir. İşsizliğin toplumsal patlam alara yol açm asından korkuldu­ ğu, 300 milyon dolarlık IMF kredi dilim inin açılması için ulusal bağım sızlığım ızdan ağır ödünler verdiğim iz bu dönemde, sahip olduğumuz altın potansiyelini değerlendiremeyen, dahası değer biçilemeyen stratejik bor m adenlerinin yabancılara satılmasını -pardon, ucuza kapatılm asını- gündeme getiren yöneticiler, yurtseverliğin neresindedirler?! İşte Alm anya’nın da, ABD ve diğer AB ülkeleri gibi, güçlü bir ekonomiye sahip, ulus-devlet özelliğini sürdüren bir Türkiye ar­ zulamadığı bilinmektedir. Türkiye’ye karşı giderek geliştirilerek uygulanan “kontrol edilebilir istikrarsızlık stratejileri”, zaten baş­ ka bir yoruma gerek bırakm am aktadır. Ancak Alm anya, diğer müttefik ülkelerden biraz daha farklı olarak, her yıl Türkiye’ye legal ve illegal yollardan ihraç ettiği yaklaşık 2 m ilyar dolarlık al­ tın gelirinden m ahrum olmamak isterken, diğer taraftan da ulus­ lararası piyasaya altın arzını bir nebze engelleyerek, fiyatların daha da düşmesinin önüne geçm eyi amaçlamaktadır.

A ncak hiç sorulmayan soru şu: Alm anya, neden U-şak’ı, A rtvin ’i ya da Gümüşhane’yi değil de, üretim i engelleme provo­ kasyonları için Bergama’yı seçmiştir? Bu sorunun üç yanıtı bu­ lunmaktadır: Birincisi, yerli-yabancı şirketlerden elini en çabuk tutanı, Bergam a-Ovacık’daki altın yatağını keşfeden Eurogold olmuştur. 1991’de ÇED raporu hazırlanm ış, 1994’de de Çevre Ba­ kanlığının “olumlu görüşü” alınmıştır. 1996’da gerekli izinler alınmış; 1997’de ise inşaat tam am landıktan bir yıl sonra test ça­ lışmasına geçilmiştir. Şirketin bu aşam alarda yaptığı 110 milyon dolarlık yatırım, A lm anlar açısından “kararlı tehdit” olarak algı­ lanmıştır. İkincisi, salt çevrecilik söylemleriyle kitleler provoke edilecektir ki, Bergam alılar açısından “siyanür zehiri” korkusu, “Zeus Sunağı” iade beklentisinin önüne çıkacak ve söz konusu beklentinin gündemden düşürülmesiyle, Alm anya rahatlayacak­ tır. Üçüncüsü ve en önemlisi, Tübingen Üniversitesi bağlantılı

BND danışm anlarının raporları doğrultusunda, planlanan halk direnişine öncülük etmeye uygun, üstelik Ovacık maden saha­ sına m ücavir üç A levi Türkmen köyünün mevcudiyetidir. Eğer planlanan engelleme taktikleri başarıya ulaşacak olursa, hiçbir maden şirketi yatırım a cesaret edemeyecek ve böylece sorun, A lm anya’nın çıkarları ve beklentileri doğrultusunda “çözüm le­ necektir”... Şimdi, Alm an istihbaratçıları, bağlantılı akadem is­ yenleri, çevrecileri, gazetecileri, yerli işbirlikçileri, şarlatanları, pijamalı-çıplak ayakh-yüzleri boyalı köylüleri, entel anarşistleri, ulusalcıları, sosyalistleri, dış manipülasyondan habersiz samimi Türk çevrecileri, yerel yönetimleri, tıpçıları, meslek kuruluşları, medyacıları, legal ve illegal örgütleri, hatta savcı ve hakim leri ile Bergama’da sergilenen trajikom ik belgeselde bir yolculuğa çıkıyo­ ruz. Başrolde oynayanlar, Alm an istihbaratçıları; karakter rolle­ rinde birkaç yerli işbirlikçi, ve figüranlar da, söz konusu üç köy halkıyla birlikte senaryonun A lm anya’da yazıldığını bilmeyen yerli destekçiler... Gözlerini kapatıp kulaklarını tıkayanlar, istih­ barat raporlarını dikkate almayanlar, inisiyatif ve yetki kullan­ maktan kaçınanlar, Türkiye’nin çıkarlarını umursamayanlar, kı­ saca bizleri yöneten siyasilerim iz de her zam anki gibi seyirci!...

“TÜRKİYE ALTIN KONSEPTİ” VE BERGAMA OPERASYONUNUN ÇERÇEVESİ

Federal Alm an İktisadi İşbirliği ve Kalkınm a Bakanlığı tara­ fından hazırlanan ve Ocak 1990’da yayınlanan “Türkiye’de Altm Konsepti’ nde şu talim atlar dikkat çekmektedir: a) Eurogold Şirketi’nce Bergam a-Ovacık’ta bulunduğu açık­ lanan altm yatağı, Alm anya açısından göz ardı edilmemesi gere­ ken çok önemli bir gelişme olarak algılanm alıdır. Yakında, altın aram a faaliyeti sürdüren diğer yabancı şirketlerin yeni yeni altm

yataklarını açıklam aları beklenmektedir. Böylece Türkiye, Ber­ gam a’dan Truva’ya kadar uzanan Ege hattm daki onlarca altın yatağı ile tüm ülkedeki yüzlerce altın yatağının peş peşe bulun­ m asına ilişkin açıklam alarla olumlu yönde sarsılacaktır. Aynı sarsıntı, kaçınılm az bir biçimde ve olumsuz yönde Alm an ekono­ m isinde de kendini hissettirecektir. Bölgede ekonomik ve siya­ sal istikrarsızlığını koruyan ve sürdüren bir Türkiye, Alm anya açısından yaşam sal önem taşım aktadır. Mevcut statükoyu değiş­ tirebilecek tüm gelişmeler “tehdit” ve “risk” olarak algılanm alı ve önlem senaryoları hazırlanarak en pratik ve rasyonel biçimde uygulamaya konulmalıdır. b)

Türkiye’de altın aram ayı ve üretm eyi baştan durdurm ak

için radikal çevreciliğin tüm söylem ve eylemleri yaşam a geçiri­ lecektir. Bu iş için FIAN görevlendirilmiştir. ... Heinrich Böll ve Gustav Stresemann vakıflarına da her türlü lojistik destek faali­ yeti yürütülecektir. ... Üniversitelerin Kimya, Çevre ve Maden M ühendisliği bölümlerinden Türkiye’de alan çalışm ası yapabile­ cek deneyim li akadem isyenler talep edilecektir A nkara’daki GTZ Ofisi’ne bilgi verm ek kaydıyla, programda olmayan ek harcam a­ lar, İzm ir’deki Konsolosluğumuzdan nakit olarak karşılanacak­ tır. Türkiye’ye gidecek delegasyonların güvenlik önlemlerinden de -havaalanında karşılam adan başlanarak yine havaalanında yolcu edilinceye k a d a r- yine İzm ir’deki Konsolosluğumuz so­ rum lu olacaktır (beklenmeyen sorunların çözümünde başvuru­ lacak yetkili diplom atların adları ve telefonları, FIAN tarafın­ dan ayrıca yayınlanacak delegasyon yönergesinde yer alacaktır).

Delegasyonlar, alan çalışm ası yapacakları bölgede, kendilerine gösterilen oteller dışında, başka bir yerde konaklam ayacaklardır. Delegasyonların, bulundukları hedef bölgede, aynı saatler içinde yerli personelin illegal eylem yapmamasına, özellikle de güvenlik görevlileriyle karşı karşıya kalm m am asm a özel dikkat gösterilecektir.... Yerli elemanlara ödemelerin lim itini FIAN be-

lirleyecektir. Alm anya’ya davet edilecek yerel yöneticilerin, yerel liderlerin, yerel medya mensuplarının ve yerel çevreçilerin tüm yol ve ağırlam a m asrafları Bakanlığım ıza ait olacaktır. c)

Pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye’deki nasyonalistlerin

fundam entalistlerin ve merkez sağda yer alanların çevreciliğe karşı ilgi ve duyarlılıkları bulunmam aktadır. Kitlesel eylem le­ rin gerçekleştirilm esi için Bergama’da öncelikle üç Tahtacı-Alevi-Çepni köyü, merkez üssü olarak kullanılacaktır. Ekteki ön araştırm a raporunun belirttiği saptam alar çerçevesinde, Türki­ ye’de sistemin uysal vatandaşları olan Sünniler yerine, protest özellikleri nedeniyle sistemin dışladığı Alevileri kullanm ak, ras­ yonel bir tercih olacaktır. ... Dağ köyleri kapsam ında kabul edi­ len Tepeköy, Narlıca ve Pınarköy, ovadaki Sünni köyleri ile karşı­ laştırıldığında ekonomik açıdan daha yoksuldur, boş zamanları daha çoktur. Önce bu köylerdeki yerel yöneticilerin harcam a prosedürüne uygun biçimde kazanılm ası gerekmektedir. ... BfV ve BND’nin A levi Uzm anları’ndan oluşturulan bir Danışm anlar Grubu, FIAN bünyesinde operasyon süresince görevlendirilecek­ tir. ... Zeu sA ltarı tartışm alarına asla yol açılm ayacaktır ve bu ko­ nuya girilm eyecektir. ... Operasyonun tüm evrelerinde asıl olan bilgilendirm e değil, ajitasyon ve provokasyondur. ... Operasyon süresince kullanılacak tüm sloganların, çevreciliğe, yabancı ser­ mayeye karşı duyarlılığı fazla olan sosyalist, anarşist, nasyonal sol kesim in rahatça sahipleneceği söylemlerden seçilmesi gerek­ lidir. ... Anti-em peryalizm ve yabancı sermaye düşmanlığı bu söy­ lemlerin merkezinde yer almalıdır. ... A lm anya’da akredite tüm sol örgütlerden L fV talim atları doğrultusunda destek verm ele­ ri, Türkiye’deki bağlantılarını harekete geçirmeleri istenmiştir.

Brüksel’deki DHKP-C örgütü de operasyona destek verm eyi ka­ bul etmiştir.63

FIAN ÖRGÜTÜ VE ULUSLARARASI ETKİNLİKLERİ

FIAN (Food First Information and Action Netvvork) yani “Önce Gıda Danışma ve Eylem A ğı”, 1986’da kurulm uş bir örgüt­ tür. Merkezi Heidelberg’de bulunan FIA N ’ın Başkam Petra Sauerland, Genel Sekreteri de Dr. Rolf Künnem ann’dır. Birleşmiş M illetler Örgütü’ne akredite olan FIA N ’ın, 45 ülkede bağlantı­ ları mevcuttur.64 BND’nin yurtdışı faaliyetlerinde kullandığı en önemli bağlantılı NGO olan FIAN, Alm an Devleti’nin kendisine öngördüğü tüm alanlarda hizm et sunmaktadır: Uluslararası iha­ lelerde Alm an firm alarına rakip firm aların olumsuz ya da zayıf yönlerini saptam ak ve kam uoyu oluşturm ak; yine Alm an firm a­ larının kazanam adığı uluslararası ihalelerin -b araj, nükleer san­ tral, otoyol v d - uygulanm asını engellemek ya da geciktirmek; üçüncü dünya ülkelerinde altın üretim inin önüne geçmek!..

FIAN, yerine göre kendini “insan hakları örgütü”, yerine göre “azınlık hakları örgütü”, yerine göre “çevreci örgüt”, yerine göre “m isyoner örgütü”, yerine göre de “gıda örgütü” olarak tanım la­ maktadır.

FIAN, “Alm an Devleti’nin sabık ‘kalkınm a uzm anları’ tara­ fından 1986 yılında kuruldu ve o günkü işlevi, Güney Am erika ülkelerinde Katolik ‘barış ve insan hakları hareketi’ ile birlikte ‘yerli halkların kültürel hakları’ söylemiyle askeri cuntalara kar­ şı halk direnişlerini kırm aktı. FIAN daha sonraki yıllarda ‘K ızıl­ derili halk gruplarının özgürlüğü’ için mücadele vermeye başla­ dı. Özellikle Brezilya’da yürüttüğü ‘azınlık’ merkezli kam panya­ larında bölgede faaliyet gösteren A lm an ve Am erikan Katolik misyon örgütleriyle işbirliği yaptı. FIA N ’ın 1990’lardan sonraki hedefi, özenle seçilmiş ülkelerde, kurulm ası planlanan baraj in­ şaatlarını önlemek ve bu kapsam da ilgili ülkelerde ‘köylü hare­ ketleri’ organize etmekti. En ‘başarılı’ kam panyalarından biri,

Hindistan’ın M aharaştra Eyaletinde kurulm ası planlanan Narmada Barajını sabote etmek amacıyla yürüttüğü ‘Narm ada’yı kurtarın!’ aksiyonu oldu. Bu aksiyonun en çarpıcı yanı, aslı as­ tarı olmayan raporlarla köylüleri, ‘baraj inşaatının onlar için bir felâket olacağına’ inandırm alarıydı. Em peryalist ‘çevrecilik’ her şeye olduğu gibi, baraj düşm anlığına da bir kılıf uydurmasını bil­ mişti. Örgütün teorisyenlerinden YVindfuhr, ‘biz Batılılar’ diyor­ du, ‘teknolojik gelişmenin ne büyük bir felâket olduğunu bizzat yaşadık. Teknoloji, bir yandan refah seviyesini yükseltirken, bir yandan da bölgesel kültürleri ve geleneksel yaşam tarzlarını yok ederek insanları kendi kendine yabancılaştırıyor.’ FIAN aynı ge­ rekçeyle Çin Halk Cum huriyeti’nde inşasına başlanan ve dünya­ nın en büyük barajı olarak bilinen ‘ Üç Boğaz Barajı’na karşı en pahalı ‘aksiyon planı’nı uygulamaya koydu. ‘Çinlilerin bu baraj planı, teknoloji hayranlığının en sapkın örneklerinden biri’ydi.

Baraj inşa edildiği takdirde, ‘m ilyonlarca insan yerinden yurdun­ dan edilecek, en az yedi etnik kültür yok olacak’tı. ‘Çin’in ezilen halklarının ihtiyacı baraj, yol, elektrik, değil, hakları’ydı. Örgü­ tün Genel Sekreteri Rolf Künneman Çin devlet yetkililerine bu konuda ‘kurs verm eyi’ teklif etmiş, fakat Çin tarafından olumlu yanıt alınam am ıştı. FIAN örgütü, son üç yıldır sadece Türkiye ile ilgileniyor. En önemli hedefleri, GAP projesi ve Ilısu Barajı. Örgüt ‘teknisyenlerinden Frank Brassel, -a r tık Türkiye’de de ta­ n ın a n - Nazi kökenli Alm an ‘Tehdit A ltındaki Halklar Derneği’ ve Katolik Barış Hareketi ile birlikte Avrupa kamuoyunu ‘Kema­ list diktatörlüğün baraj provokasyonuna karşı duyarlı olmaya’ çağırıyor. Türkiye Cum huriyeti’nin bir başka ‘provokasyonu ise, Atatürk barajının muhtemel bir hava saldırısına karşı dayanık­ lı inşa edilm esi’ymiş. Brassel, ‘bu da gösteriyor ki, Türk devleti savaş istiyor’ diyor. ‘Zeugm a’ kam panyalarının arkasında da FIAN örgütünü buluyoruz. FIA N ’m organize ettiği bir başka ‘köylü hareketi’, Eurogold’un Bergama’da altın aram alarına karşı yürü­

tülüyor. FIAN, bu ‘organizasyon’ için 1990’da Birsel Lemke’yi gö­ revlendirdi. Alm an yeşillerinden bir politikacıyla evli Lemke’nin ilginç bir kariyeri var.”65 F IA N ’m Türkiye’ye yönelik hayli dikkat çekici iddiaları var: Örneğin, soyu tükenm e tehlikesi ile karşı karşıya bulunan Van kedilerinin, “özgün ve ulusal Kürt kedileri” oldukları gerekçe­ siyle Türk Silahlı Kuvvetleri’nin planlı ve bilinçli soykırım ına m aruz bırakıldıkları iddiası, bunlardan sadece biridir. F IA N ’m raporlarında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden Türkiye Kürdistan’ı olarak bahsedilirken, D iyarbakır için de “Kürdistan’ın Baş­ kenti” tanım lam ası yapılmaktadır. Aynı şekilde, bu örgütün 28 Nisan 2000 tarihli “urgent action” bildirisinde, Ilısu Barajı’nın bölge güvenliğini tehdit ettiğinden söz edilm ektedir.56 FIAN, Türkiye’deki ayrılıkçı-bölücü etnik örgütlere destek konusun­ da, “Tehdit Altındaki Halklar Derneği”nin yanı sıra, 1990’larm başında Avrupa Konseyi’ne akreditasyonu gerçekleşip NGO (!) olarak kabul görmeye başlayan “Avrupa Halk Grupları Federatif Birliği-FUEV” ile de işbirliği halindedir.67 Hiç şüphe yok ki, FIAN, A lm an Devleti’nden bağım sız bir örgüt değildir. Örgüt, Heidelberg’deki adresini yayınlam am aya özel bir önem göstermektedir. Bağışlar için web sitesinde göste­ rilen de bir adres değil, F rankfurt’taki posta çeki hesap numa­ rasıdır.68 FIA N ’ın 1994 ve 1995 yıllarına ait bilançosu, bir süre internetteki web sitesinde gösterilmiş, ancak kısa bir süre sonra kaldırılm ıştır.59Alm anya’da her NGO ’nun Genel Kurul öncesi ha­ zırlam ak zorunda olduğu bilançoda, karşılıklarının belirtilm esi zorunlu gelir ve gider kalemleri yer almaktadır. Buna göre, FIAN, 1994 ve 1995 yılları için “şirket bağışları”, “sponsor gelirleri”, “ev ve benzeri yerlerden bağış toplam a”, “vasiyet bağışları”, “jü ­ bile bağışları”, “hurda bağışları”, “araç-gereç, donanım bağışla­ rı”, “lisans gelirleri”, “kira gelirleri”, “serm aye/kâr payı”, “işletme gelirleri”, “resmi bağışlar” vd karşılığında “o ” (sıfır) rakam ına

yer vermiştir. Bir başka ifadeyle, F IA N ’ın norm al bir NGO bilan­ çosunda olması gereken zorunlu gelir kalem leri yoktur. Ne var ki, FIAN, tıpkı diğer Alm an vakıfları gibi, en önemli gelirinin Fe­ deral Bütçeden ayrılan pay olduğunu; ekonomik açıdan Federal Alm an İktisadi İşbirliği ve Kalkınm a Bakanlığı’na bağlı bulundu­ ğunu; yurtdışı giderlerinin önemli bir bölümünün de BND örtü­ lü fonlarından karşılandığını bilançosunda şeffaflıkla belirtm ek yerine, hiç karşılık göstermemeyi yeğlemektedir. Yine aynı bilan­ çolara baktığınızda, örgütün hizm et ve danışm anlık kalem lerin­ de hiç harcam a gösterm ediğini fark edersiniz. Ve tabii GTZ ile BND’nin, servis ve uzm anlık hizm etlerini, para karşılığı FIA N ’a sunm asını elbette ki bekleyem ezsiniz. Her iki yıla ait bilançoda A KTİFLER (varlıklar) kısm ında yer alan “arazi/bina”, “diğer teç­ hizat”, “hisse senetleri/ortaklıklar”, “alacaklar”, “banka alacakla­ rı”, “yıl sonu alacakları” kalemlerinde, genel toplamda olduğu gi­ bi “o ” (sıfır) rakam ı yer almaktadır. Keza, PASİFLER (kaynaklar) kısm ında sermayeye ilişkin kalemlerden “özel varlıklar”, “ihtiyat akçesi”, “dönemin net geliri”, “banka taahhütleri”, “diğer taahhüt­ ler”, “şüpheli alacaklar karşılığı”, “yıl sonu ayarlam aları” ve ge­ nel toplam “o” (sıfır) olarak gösterilmiştir. Halk deyimi ile “bir dikili ağacı” bile bulunmayan FIAN, nasıl olur da 45 civarında ülkede şube ve koordinatörlük açabilir, uluslararası eylem kam ­ panyaları organize edebilir, toplam olarak on binlerce işbirlikçiyerli personele kendi ülkeleri aleyhine çalışm aları karşılığında maddi-manevi çıkar sağlayabilir, işbirlikçi-yerli N GO ’lara proje destek bedeli altında para dağıtabilir?! İşte Alm an usulü sözde “Hükûmetdışı Sivil Toplum Kuruluşu” yani NGO (!) statüsünde FIAN!..

FIAN’IN BERGAMA’DAKİ EYLEM PLANLARI VE İLK GİRİŞİMLER

FIA N ’m Türkiye’deki en önemli bağlantısı olan Birsel Lemke (Romey) (Altun), Alm anya’da 1975-85 yılları arasında bulun­ muş bir Turizm işletmecisidir. Alm anya’da Yeşiller Partisi’ne bağlı bir parlamenterle evli olan Lemke, 1987-90 yılları arasında Türkiye’deki Yeşiller Partisi’nde yönetim kurulu üyeliği yapm ış­ tır. Daha sonra Bergama’daki güdümlü çevrecilik faaliyetlerinde bir süre kader birliği edeceği Av. Senih Özay’a, ilk olarak 14 Mart 1989’da vekâlet veren Lemke, nedendir bilinm ez, 2.2.1990’da ay­ nı avukata, bu defa Münih Başkonsolosluğumuz üzerinden ikin­ ci bir vekâletnam e göndermiştir.70 Hamburg ve Beyrut merkezli Orient Enstitülerinin faaliyetlerinden etkilenip etkilenm ediği bi­ linmemekle birlikte, Lemke, Ören’de açtığı turizm tesisine “Club Orient” adını vermiştir. Böylece, Alm an çevrecilerine (!), güveni­ lir bir konaklam a merkezi sağlandıktan sonradır ki, altın karşıtı eylemlerin organize edilmesi kolaylaşmıştır.71 Birsel Lemke’nin önderliğinde 1990’da kurulan “Yurttaş Girişim i HAYIR” organizasyonu, Bergama’daki tüm çabalarına rağmen halktan destek bulam ayınca, bir diğer altın yatağının bulunduğu Havran’a yönelmiştir. Dernekler yasasına göre kuru­ lup kurulm adığı hakkında farklı bilgiler alm an bu örgütün ve yandaşlarının ilk dönem faaliyetleri hakkında, yerel basında şu bilgiler yayınlanm ıştır: “1992’nin yaz aylarında Bergama’ya uğrayan Avukat Cem Saçaklıoğlu, halk sağlığı uzm anı eşi Feride Saçaklıoğlu ile birlikte, siyanürlü altın olayını ve halktaki hareketliliği yerinde görmüş, elde ettiği belgeler ve izlenim lerini içeren bir raporu, Kasım 1992’de ÇHA’ya sunmuştur İzm ir Çevre Hareketi o sıralar yeni yeni oluşmaktaydı. Konuyu hemen gündemlerine aldılar. Gale-

ria olayı ile birlikte siyanürlü altın, ÇHA’nm ilk ilgilendiği sorun­ lardan biri haline geldi. Konunun ÇH Adaki yürütm e görevini Avukat Senih Özay üstlendi. 1992de halktan yeterli destek göre­ meyen ÇH A ve Özay, 1994’e kadar H avranlılara destek oldu, ora­ da siyanürlü altına karşı mücadele etti ve katkıda bulundu.”72 Gerçekten de, BergamalIların bu güdümlü direniş oluşumu­ na yüz verm edikleri bu yıllarda, Türkiye’deki Alm an vakıflarının tüm lojistik desteğini arkasına alan “Yurttaş Girişim i H ayır” orga­ nizasyonu, sadece yerel basında değil, ulusal basında da adından söz ettirm eye başlamıştır. Sadece demagojiye dayalı provokatif nitelikli açıklamalar, söz konusu vakıfların da bağlantılarını dev­ reye sokm alarıyla, Türkiye’de yeni yeni gelişmeye başlayan çevre­ cilik hareketinin genç öncüleri üzerinde kalıcı olumsuz etkiler ya­ ratmıştır. “Yabancı Sermayeye H ayır!”, “Siyanürlü Altınla Ölmek İstem iyoruz!”, “Em peryalist Eurogold Defol!”, “Doğayı Öldüren Siyanürlü Altına Sen de Karşı Çık!” türünden sloganlar, Türki­ ye’deki sosyalist ve de ulusalcı kesim leri etkilerken, Köln merkez­ li illegal sol örgütlerin Türkiye’deki bağlantılarına ulaştırdıkları talim atlar da, direniş cephesinin genişlemesine ve m ilitanlaşm a­ sına yol açmıştır. Bölgedeki alevi kökenli köylülerin de kışkırtıl­ ması ve direnişe “kazanılm ası” ile, Alm anya’nın Bergama için öngördüğü ilk aşam a tam am lanm ıştır. Bir başka ifadeyle, sorgu­ layan, irdeleyen, araştıran bilimsel yaklaşım gündemden düşürülürken; yerine ucuz sloganlar, sivil itaatsizlik çığırtkanlığı, kamu düzenine karşı başkaldırı ve düzeysiz şovm enliğin, şarlatanlığın her türü ikâme edilm iştir (konumuz, bu eylemlerin arkasındaki Alm anya’yı teşhir etm ek olduğundan, işbirlikçi-yerli personelin bilinen eylemleri bu araştırm a içinde yer almayacaktır).

F IA N ’m üçüncü dünya ülkelerindeki eylem kam panyaların­ da kullandığı tüm taktikler, Bergama’da da yinelenmiştir. Örne­ ğin, konu, sansasyonel bir biçimde işlenerek yargıya götürülm üş­ tür.73 Dava aşam asında düzenlenen kitlesel eylemler ve basın

kam panyaları ile gerek İzm ir İdare M ahkemesi’nin ve gerekse D anıştay’ın etkilenm esi amaçlanm ıştır. Aksine karar verecek yargıçların ancak “halk düşmanı”, “çevre düşmanı” olabileceği­ ne ilişkin söylemler, “psikolojik baskı” yaratm aya yönelik olarak, kesintisiz biçimde ve her etkinlikte yinelenmiştir. Alm an dostla­ rının bir sonraki aşam adaki görevi, uluslararası alana açılmak olmuştur. FIA N ’ın sahip olduğu örgütsel ağ üzerinden hareket eden yerli işbirlikçi-personel, Bergama hakkında hazırlam ış ol­ dukları raporu, ilk olarak 1992’nin yaz aylarında Avrupa Parlamentosu’na götürmüşlerdir. Raporu bekleyen Avrupa Parlamentosu’ndaki Yeşiller Grubu, bu raporu bir başvuru metni haline dönüştürerek Parlamento Başkanlığı’na sunmuştur: “Avrupa Parlamentosu ... Türkiye Cum huriyeti Hükümetini siyanürlü kim yevi maddelerin maden çıkarım ında kullanılm asını yasak­ lamaya ve yüzyıllarca eski kültür bitkileri ve orm anlarla kaplı değerli bir bölgenin yok edilmesini engellemeye çağırır. Türkiye Cum huriyeti Hükümetine Akdeniz’i ve insanlığın ortak kültür kaynağı olan antik şehirleri korum akla yüküm lü olduğunu hatır­ latır.”74 Avrupa Parlamentosu’na üye ülkelerden İtalya, İspanya, İsveç gibi doğrudan siyanür kullanarak ve hem de uzun yıllar­ dan bu yana altm üretim i yapan ülkeleri kınam ayan AP, hangi yüzle henüz altm üretim ine bile başlayam ayan Türkiye’yi kına­ yacaktır? İtalya ya da İspanya gibi ülkelerin Akdeniz’le ilgisi yok mudur, ya da topraklarında antik şehirler bulunm am akta mıdır? Üstelik, başvuru metnini hazırlayan Yeşiller Grubu’nun uzm anı Ali Yurttagül, sadece Türk İstihbaratı’nm değil, yurtdışm daki yurtsever Türklerin de hoş anm adıkları bir isimdir. Ne acıdır ki, başvuru m etnine esas olan raporda, bölgenin özellikleri ve tesis­ lerle ilgili düzmece iddialara yer verilerek -yabancı şirketin de d e ğ il- doğrudan Türkiye’nin kınanm ası istenmiştir. Söz konusu başvuru metni A P ’de değerlendirmeye alınm amıştır. Ancak, bu noktada FIAN, devreye girerek yandaşlarının moralini yükselt­

mek amacıyla başka bir organizasyon gerçekleştirmiştir. Avrupa Parlamentosu üyesi Maro Burno, M idilli adasının büyükkent belediye başkanı ve ı ı belediye başkanını yanm a alarak bir tek­ neyle Ege’ye açılmıştır. M izansenin diğer ucunda yer alan döne­ min Bergama, Ayvalık, Burhaniye, Gömeç Belediye Başkanları da başka bir tekneyle aynı anda Ege’ye açılm ışlarsa da, şansları yaver gitmemiş; Yunan hücumbotunun engellemesi nedeniyle hedeflenen tarihsel (!) buluşma gerçekleşememiştir. Bunun ü ze­ rine telsizle geçilen bir metin, taraflarca kabul edilerek im zalan­ mıştır. Yunan tarafı ise, bu telsiz diyalogunda Türk belediye başkanlarm a bir jest yaparak şu daveti yapm ışlardır: “Bu konu bizi de yakından ilgilendiriyor, eğer direnişleriniz sonuç vermez ve siyanürle altın aram a çalışm aları başlarsa, GELİN BİZE İLTİCA EDİN, bu savaşı birlikte yürütelim .”75 Bu trajikom ik diyalogun kahram anlan, siyanürün arama aşam asında değil de, üretim aşam asında kullanıldığını bilm e­ yecek kadar eğitim siz ve ilgisizdirler. Am a onlardan çok daha bilgisiz ve kom ik olanı, bu tarihsel (!) buluşm anın Türkiye’deki organizatörü Tempo dergisinin muhabiridir: “M idilli ve çevresin­ deki küçük adalar da bölgeye çok yakın olduğu için, siyanürün felâkete yol açabilecek etkileri Yunanistan’ı da yakından ilgilen­ diriyordu.” Önce düşünmek gerekir: Türkiye’nin en büyük ve en ciddi bilim kurum u olan TÜBİTAK-YDABÇAG ve İzm ir ı. İdare M ahkemesi’nin tayin ettiği üç yetkin bilim adam ının raporlarına göre, Ovacık altın işletm esinin atık havuzunun sızdırm azlık veri­ leri ortada. Diyelim ki, yanıldılar. Havuz sızdırıyor ve bu sızıntı ile zehirli sular, Ovacık ile kıyı arasındaki onlarca kilom etrelik mesafeyi hiç dağılm adan kat ediyor, sonra Ege Denizi’nde -tıp k ı bir sıcak su akıntısı g ib i- hiç dağılm adan ta M idilli adasına ve çevresindeki adalara kadar gidiyor ve burada da felâketlere (!) yol açıyor. Bu nasıl bir mantık ve nasıl bir kurgudur ki, kamuoyu böylesine üstün (!) zekâ (!) ürünü senaryolarla yönlendiriliyor?

İşte, F IA N ’m başarısında böyle yerli gazetecilerin katkısını da yadsım am ak gerekmektedir...

BERGAMA’DAKİ BND BAĞLANTILI ALMAN AKADEMİSYENLERİ

1990’dan itibaren altm karşıtı eylemleri organize etmek üzere, Bergama ve Havran’a yüzlerce A lm an görevlinin “turist” olarak geldikleri, ama arada hobi (!) olarak da çevrecilerle görüş­ meler yaptıkları, altınsız bir çevre uğruna karşılıksız (!) para yar­ dımı yaptıkları bilinm ektedir. İlk defa kim liğini ve misyonunu gizlemeden bölgeye gelen A lm an görevlisi Prof. Dr. Friedhelm Korte’dir. Münih Teknik Üniversitesi öğretim üyesi olan Korte, ilk olarak 1993 M ayısının ikinci haftasında Körfez Belediyeler Birliği’nin davetlisi olarak Havran’a gelmiş ve yerli personelin eşliğinde basın toplantısı düzenleyerek siyanürlü üretim e karşı olduğunu belirtmiştir. Korte, üretim deki sakıncaları bilim sel de­ lillerle ortaya koym ak yerine, yaptığı köy ziyaretinin sonuçlarını şu cümlelerle değerlendirmiştir: “Siyanürün kullanılacağı bölge­ yi nasıl bir tehlikenin beklediğini tahm in ediyorum. Raporumu Avrupa Parlamentosu’na göndererek dikkatleri Türkiye’deki çev­ re katliam ına çevireceğim .... Durum AB prosedürüne tamamen aykırıdır. H ALKIN İSTEMEDİĞİ BİR ŞEY Y A PILA M AZ.”76 AB ülkelerindeki siyanürlü altın üretim inin mevcudiyetini bilm esi­ ne rağmen açıkça yalan söyleyen ve tezini sadece kişisel tahm i­ nine dayandıran Prof. Dr. Korte, bir yıl sonrasında bu defa Ber­ gam a Belediyesi’nin davetlisi olarak, “incelemelerde” bulunm ak üzere bölgeye gelmiştir. İncelemeyi Ovacık altın yatağı üzerinde helikopter turu atarak “havadan yapan” Korte, yere indiğinde bu incelemenin bilimsel (!) verilerini kam uoyuna duyurmuştur.

26.08.1994 tarihli Hürriyet gazetesinin haberine göre:

“Miinih Üniversitesi Ekoloji ve Kimya Bölüm Başkam Prof.

Dr. Friedhelm Korte, çokuluslu şirketlerin Avrupa’da ve gelişmiş ülkelerde yasak olan siyanürle altın ayrıştırm a yöntemini Tür­ kiye’de uygulam asının önüne geçilmesini istedi. Bergama’da bu yöntemle açılm ak istenen altın madeninin durumunu incelemek için gelen Prof. Dr. Korte, ‘Türk hüküm eti bu konuda uyanık ol­ m alı’ dedi. Havran’da siyanür yöntemiyle altın çıkarm a ruhsatı verilm esini, düzenlediği raporla son anda önleyen Avrupa Par­ lamentosu Çevre Danışmanı Korte ... helikopterle altın madeni ruhsatı çıkarılacak Ovacık bölgesini dolaştı. ıo o Yıldır uygula­ nan siyanür yöntem inin gelişmiş ülkelerin tam am ında yasaklan­ dığım hatırlatan Prof. Dr. Korte, bu yasağı dünyanın tüm ülke­ lerini kapsayacak şekilde genişletm eyi am açladığını söyledi. ı Gram altın elde etmek için ı ton kayanın un haline getirildiğini ve bu işlemler sırasında 4 bin ton siyanür kullanıldığım anlatan Prof. Dr. K o rte ... ‘siyanürün Türk insanına bir şey yapmadığı ko­ nusunda bilim sel bir gerçek mi var?’ dedi.”

Küçücük bir haber metnindeki çarpıtılm ış bilgilere gelince: A) Siyanürle altın ayrıştırm a yöntemi hangi Avrupa ülkesinde ve gelişmiş ülkede yasak, ad verilmiyor. B) Siyanürle altın ayrıştır­ ma yönteminin uygulandığı Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada gibi gelişmiş ülkelerin hangisinde çevre felâketi yaşandı da, bir tek kişi bu siyanür nedeniyle öldü, bunun örneği de verilmiyor. C) Ovacık altın yatağında 1 ton kayanın un haline getirilmesiyle 1 gram değil, 10 gram altın elde edilecektir, bunun için de ayrış­ tırm a sürecinde, 1 ton kayaya karşı -id d ia ettiği gibi 4 bin ton değil (herhalde 4 ton denilmek, isteniyor)- sadece 750 gram sod­ yum siyanür kullanılacaktır (şu satırların yazıldığı 4.7.2001 ta­ rihi itibariyle 1 ons yani 31,1 gram külçe altının fiyatı 274 dolar, 1 gram külçe altının fiyatı ise yaklaşık 8,8 dolar, 1 ton sodyum siyanürün fiyatı da 1.300 dolardır). Prof. Dr. Korte’nin hesabına göre 8,8 dolar değerindeki 1 gram altını üretm ek için, 4 ton sod­

yum siyanürün karşılığı olan 5.200 dolarlık siyanür sarf edile­ cektir. Bu m antıksız ve hatta zeka özürlü hesaba, işletmeyle ilgili diğer m aliyetleri de eklediğinizde ortaya korkunç bir rakam çı­ kacaktır. Halk deyimi ile kargaların bile güleceği bu hesabı, A l­ m anların Türkiye’deki işbirlikçi-yerli elemanları “bilim sel veri” olarak kabul etmişler ve hemen her etkinlikte kullanm ışlardır.

Geçim ini ve refah standardını “profesyonel” bir biçimde A lm an­ ya’ya bağlam ış olan işbirlikçi-yerli elemanları bir dereceye kadar anlam ak olanaklı. Ya Prof. Dr. Korte’ye ne demeli? Bilimsel etik kavram ı nerede, bilim bu kadar ayağa düşer mi, türünden sorula­ rın yanıtını arıyorsanız, bunu Prof. Dr. Korte’nin bir yıllık süreç­ teki akıl alm az yükselişinde bulabilirsiniz. M adencilik ve çevre konularındaki akadem ik özgeçmişine baktığınızda vasatın da altında yaym a sahip olan Korte, Havran’da çıplak altın yatağını gözle kontrol edip “çevre katliam ını yerinde gördüm” cümlesiyle başlayan raporu sonrasında, A lm an Devleti’nin koruyucu kanat­ ları altına girm iş ve bir yıl içinde hem Avrupa Parlamentosu’nun Çevre D anışm anlığına ve hem de kendi üniversitesinin Bölüm Başkanlığı’na getirilmiştir.77 Prof. Dr. Korte, Ağustos 1994 tarihli ziyaretinin üzerinden bir ay bile geçmeden, 4,09.1994’de, yerli işbirlikçi-personelin Ören’de düzenlediği siyanürlü altın ve çevre konulu bir toplan­ tıya konuşmacı olarak katılm ıştır. Yanında A lm an ve İsveçli gözlemcilerle birlikte Türkiye’de gövde gösterisi yapmaya ahşan Korte, Şubat 1995’de yeni raporunu yandaşlarına göndermiştir.

Raporun, birbirinden tutarsız, ilgisiz ve kopuk bilgilerine göre, Korte, O vacık’taki tesisi yerinde incelemeye değer bulm am ış ve sadece proje üzerinde çalıştıktan sonra şu hükme varm ıştır: “Ka­ nadalı INCO firm asının projesine göre yapılacak arıtma tesisi çok önemli riskler taşım aktadır. Zehirden arındırm a m ekaniz­ masının ne denli etkili olduğu b ilinm iyor.... Sistemin iyi işleme­ siyle bir litredeki siyanür m iktarı 10 m iligrama düşebilecektir,

oysa Avrupa standartlarında en çok litrede 0,1 m ikrogram, ya­ ni 10.000 kat daha az siyanüre izin verilmektedir. Eurogold da kendi raporlarında arıtm a sonucu litrede ı m iligram siyanür ka­ lacağını açıklam ıştı. Bu bile Avrupa’da izin verilenin ı.o o o katı demektir. Çevreye atılacak kükürtdioksit ve nitrat m iktarı da Avrupa ve Dünya Sağlık Örgütü standartlarının çok üzerinde olacaktır.... Teknik ve kim yasal açıdan çok önemli itirazlar orta­ da dururken, bu arıtm a tesislerine dayanarak Bergama’da altın madenciliği yapılabilir m i?”78 Prof. Dr. Korte’nin FIA N ’m kendisine yüklediği misyonu bir kenara bırakarak, yukarıda toplam birkaç satırlık açıklamasında mevcut çelişkileri ve fahiş rakam hatalarını ortaya çıkarm ak için konunun ille de uzm anı olmak gerekmemektedir: A) “Zehirden arındırm a m ekanizm asının ne denli etkili olduğu bilinm iyor” de­ dikten sonra, ortaya attığı ı litredeki ıo m iligram siyanür hesa­ bını nereden çıkarm ıştır? Zehirden arındırm a m ekanizmasının etkisini bizzat ölçme, her fırsatta Türkiye’ye gelen Korte için niye söz konusu olmamıştır, izin istemiş de verilm em iş midir? B) Kor­ te, TÜ BİTAK raporu gibi yerinde yapılan bir araştırm aya daya­ lı verilere sahip olmadan, kıyaslam ayı hangi bilim sel ölçütlerle yapm aktadır? C) ABD ve Kanada’da içme suyu için kabul edilebi­ lir seviye, 0,2 m iligram iken, Avrupa standartlarında bu m iktar o ,ı’e inmektedir. Eurogold’un resmi onaylı raporlarına göre ise, seviye Korte’nin “salladığı” gibi ıo m iligram değil, 0,2 m iligram ­ dır. Üstelik, Eurogold’un atık havuzuna atacağı atık sudur, içme suyu değil! D) Tezini güçlendirmek için kafasına göre rakam uy­ duran bu Alm an “bilim adamı”, oran hesabını yapm aktan bile aciz bir görüntü vermiştir. A cıdır ki, Türkiye’de hiçbir samimi ve gerçek çevreci, çıkıp da bu çelişkilerden ve açıklardan dolayı Prof. Dr. Korte’ye hesap sormamış, konuyu Türkiye’nin günde­ minde tartışm aya açmamıştır.

Daha sonra Prof. Dr. Friedhelm Korte, dönemin Bergama Belediye Başkam Sefa Taşkın’a gönderdiği bir kınam a mektubu ile gündeme gelmiştir. Basma da verilen bu mektupta Korte, “Ovacık-Bergama’da planlanan altm işletmesi projesinin gerçek­ leşme safhasına geldiğini basından öğrendim. Bu benim için an­ laşılm az, akıl alm az bir durum dur” demektedir.79 Korte, 1997’nin M art ayı başında Bergama’ya gelerek direniş cephesini “denetle­ m iş” ve izlenim lerini Basma yansıtm ıştır: “Bugün Avrupa’nın belirli bölgelerinde de altm var. Am a böyle bir yöntemle altın üretm ek Orta Avrupa’da denenmez bile. Her şeyden önce halk ini­ siyatifi buna hayır der. Şu anda söylenebilecek şey, yaşam alanı­ na kısıtlam a geleceğidir. Çok az bir altm kazanm ak için tonlarca taş, toprak yerinden edilecek. Büyük m iktarlarda su kaynakları kullanılacak. Eurogold çalışm alara başlarsa, bölge insanlarının yaşam kalitesi çok düşecek. Her şeyden önce, siyanür havaya ka­ rışacak en büyük zehirlerden birisi ve bölgede yaşayan insanlar bunu teneffüs edecekler. Avrupa’da böyle bir şey düşünülemez bile. Bu proje için siyanür tankerlerinin taşınacağı yollar bile tra­ fiğe kapatılmalı. Havuzdaki siyanürün kontrol altında tutulm a­ sı imkânsız. Ne Bergama’da, ne de başka bir yerde böyle bir şey görmedim. Siyanür zehrini etkisiz hale getirm ek çok pahalıdır.

Bunu Eurogold dahil kim se ödeyemez.”80 Korte, devletinin m aaşa bağladığı işbirlikçi-yerli personel gi­ bi, Türk kamuoyunu da basit yalanlarla kandırabileceğini, provoke edebileceğini düşünmektedir. Yukarıda söylediklerinin içinde sadece bir tek konuda haklıdır, o da Orta Avrupa’da siyanürlü altm üretim inin yapılmadığıdır. Nedeni de, Orta Avrupa’da altm bulunmamasıdır. Fransa, İtalya, İspanya, Finlandiya, İsveç, bu mantıkla Orta Avrupa ülkesi sayılm adıklarm dan olacak, altm üretim inde siyanür kullanm aya devam etmektedirler. Ancak, Korte’nin ahlaksal açıdan esas gizlediği gerçek şudur: Dünya­ da siyanür üretim i yapan üç ülkenin biri Alm anya’dır. Degussa

Firması, dünyadaki toplam siyanür üretim inin 1/3’ünü, yani yaklaşık 500.000 tonunu, A lm anyada Giessendeki tesislerden üretmekte ve altın üreten firm alara adrese teslim sevkiyatı yap­ maktadır. Korte’nin diğer Alm an sahte çevrecileri ve de FIA N ’m yöneticileri gibi bu gerçeği bilm emesine olanak yoktur. Kaldı ki, A vrupada ve Türkiye’de siyanür, tankerlerle taşınmam aktadır; çünkü Avrupa Birliği standartlarına göre, siyanür tabletler halin­ de (Konya’nın kelle şekerleri -to p a k la n - büyüklüğünde) üretil­ mektedir. Degussa Firması, A lm anya’da ürettiği siyanür tablet­ lerini, belirlenmiş standartlara göre özel m akinelerle açılabilen kaim plastik poşetlere, onları da tahta kutulara yerleştirm ekte ve sevkiyatı da çelik konteynerlerle yapmaktadır, tankerlerle de­ ğil. Hiçbir Alm an “çevrecisi”, akademisyeni, gazetecisi ya da p o­ litikacısı, kendi ülkelerinde siyanür üretim inin yasaklanm ası, en azından Türkiye’ye siyanür satılmam ası doğrultusunda her­ hangi bir eylem kampanyası yürütmem ektedir. Çünkü, siyanür ihracından Alm an Devleti’nin önemli ekonomik çıkarları söz ko­ nusudur.

Bilim adamlığı kisvesini, ahlakdışı bir biçimde kendi devleti­ nin çıkarları doğrultusunda, Türk kam uoyunu yanlış yönlendir­ mek için kullanan Prof. Dr. Friedhelm Korte, daha sonra, 26-27 Haziran 1997 tarihleri arasında İstanbul Teknik Üniversitesi M a­ den Fakültesi tarafından düzenlenen bir sempozyum a katılm ış­ tır. Bu sempozyum a, Korte’den başka, Prof. Dr. Paul Müller ve Prof. Dr. W. Klein de tebliğle iştirak etmişlerdir. Sempozyumun sonunda, A lm an akademisyenlere dört Türk akademisyeninin de katılım ıyla bir yuvarlak m asa toplantısı gerçekleştirilmiştir.

Prof. Dr. Paul M üller’in Başkanlığında gerçekleştirilen bu yu­ varlak masa toplantısında alm an karar, kendilerini izleyen sem ­ pozyum katılım cılarına karşı okunmuş ve üst üste iki kez karşı bilimsel görüşlerinin olup olmadığı sorulmuştur. Düşünme ve değerlendirme süresi verilm ediği için karşı görüş belirten olma­

mıştır. Böylece, toplantı kararı, dem okratik (!) bir biçimde sem­ pozyum kararı olarak “Bergama Deklarasyonu” başlığı altında ilân edilmiştir: “Bilimin şu anki durumuna göre, teknoloji, doğa ve kültür alanındaki son verilerin ışığında Bergama yöresinde yapılm ası planlanan altın işletmesi kabul edilemez.”81 Bu sem­ pozyum ve deklarasyon, A lm anya’nın, küçük çevreci grupların, küçük radikal örgütlerin, köylü gruplarının, kim i kasaba politi­ kacılarının yanı sıra, üniversiteleri de etkileyebileceğinin bir gös­ tergesi olarak değerlendirilmiştir.

21 Temmuz 1999’da ise, Ören’de düzenlenen ve kendileri dı­ şındakilere kapalı sempozyum sonucunda yayınladıkları dekla­ rasyona göre, Prof. Dr. Friedhelm Korte’nin yanı sıra, Steve D’Esposito (ABD Mineral Policy Çenter Genel Başkanı), Wolfgang Kreissl-Dörfler (Avrupa Parlamentosu M illetvekili), YVolfgang von Nostitz (Avrupa Parlamentosu eski M illetvekili, Münihli Avukat), merkezi M ünih’te bulunan “Pergamon und Adram ytteion Ges.” Genel Başkanı sıfatıyla Birsel Lemke, Pergamon Derne­ ği Genel Başkam sıfatıyla Sefa Taşkın, Prof. Dr. Ümit Erdem ve Av. Senih Özay katılm ışlardır. Söz konusu deklarasyonu, Alm an Prof. Dr. Paul Müller ve Prof. Dr. İsmail Duman, sempozyum a katılm adıkları halde imzalam ışlardır. Sempozyumun sonuç bö­ lümünde, Türk vatandaşı katılım cıların “tam bağım sızlık”, “sos­ yalizm ”, “anarşizm ” ya da “anti-em peryalizm ” konusundaki iki­ yüzlülüklerini ortaya koyan şu bölüme yer vermişlerdir: “Çeşitli politik ve ideolojik kutuplaşmalar, Türkiye ile Avru­ pa’nın bütünleşmesine bugüne dek ne yazık ki engel oluşturm uş­ tur. Bizler, en azından ortak çevre standartları oluşturarak bu ayrılığın daha fazla sürmesine engel olmak üzere, Avrupa Parlamentosu’nun Türk Ege’sinde altın çıkarılm ası ile ilgili 1994 ta­ rihli (B4-0410/94) kararm a nihayet uyulm ası yönünde çaba sarf etmek durumundayız. Böylece bizler, A m erikalı dostlarım ızı da aram ıza alarak, bu bölgenin (Anadolu’nun) Dünya Kültür M irası

olarak korunm asına katkı sağlayacağım ıza olan inançla, gelecek­ te de Türk ve A lm an bilim adam ları olarak birlikte çalışacağım ı­ zı beyan ederiz. ... Bu deklarasyon, özel bir toplantı niteliğinde düşünülen bir buluşm anın ürünü olup, çevre ve ahlâk açısından daha tem iz ve daha dem okratik bir dünya için çağrıdır. Sem­ pozyum eski Yunancada şölen demektir. Biz de topraklarım ızı korum asını ve ulusal bağım sızlık onurumuzu beslem esini dile­ diğim iz bu bilgi ziyafetinin adını Conventus ’gg koyduk. Antik çağda, ünlü düşünür ve bilim adam larm ın Adram ytteionda, ya­ ni bu bölgede, insanlığı ilgilendiren tüm sorunları görüştükleri ve dünya barışı için yaptıkları periodik toplantılara conventus deniyordu. O nların kaldıkları yerden biz devam edelim dedik.

21 Temmuz 1999 / Ö ren-Adram ytteion.”82 Hiç şüphesiz, katı­ lım cıların kim likleri ve geçm işleri, bu sem pozyum un bilim sel (!) düzeyi ile ilgili bir fik ir verm eye yeterli olm aktadır. Kaldı ki, A lm an katılım cılarından A vrupa Parlamentosu M illetveki­ li W olfgang Kreissl-D örfler, ve Avrupa Parlam entosu eski M il­ letvekili W olfgang von Nostitz, A lm anya’daki Türklerin çok yakından tanıdığı iki isimdir. Federal A nayasayı Korum a Teşki­ lâtı adına, A FİD (Anadolu Federe İslam Devleti-bilinen adıyla Kaplancılar), IM GT (İslam Toplumu M illi Görüş Teşkilâtı) ve İKM B (İslâm Kültür M erkezleri Birliği) arasındaki koordinas­ yonu sağlayan, sorgulam alara katılan iki nitelikli ve üst düzey istihbaratçıdır. 1990’dan günüm üze, Bergam a’ya yüzlerce BND görevlisinin geldiği; ikili görüşm eler dışında, özellikle Basınla karşılaşm am aya özen gösterdikleri, “sivil itaatsizlik” kapsam ın­ daki eylem lerin de bu görevlilerin Bergam a’dan ayrılm alarının hemen akabinde cereyan ettiği bilinm ektedir. İstihbaratçıla­ rının güvenlik duyarlılığını bir kenara bırakarak ilk defa, “bi­ lim sel görünüşlü” bir sem pozyum a katılm alarını, A lm anya’nın giderek m ütecavizliğini arttırdığının ve arttırm aya da devam edeceğinin bir işareti olarak değerlendirm ek gerekir.

FIAN yönetiminde, 27.10.2000 tarihinde Berlin’de bir top­ lantı daha yapılır: Berlin Deklarasyonu. A rtık, FIAN, hareketin önderi olduğunu saklam am aktadır. Toplantıya yine bildik isim ­ ler katılır: Petra Sauerland (FIAN Başkanı), Prof. Dr. F. Korte, Prof. Dr. P. M üller ve Prof. Dr. İsmail Duman. Bu toplantıda A l­ man Çevre Bakanı Gila Altm an da hazır bulunur. Konu yine ay­ nıdır: Gana, Peru, Yeni Gine gibi üçüncü dünya ülkelerinde altın madenciliğinin engellenmesi.83

AVRUPA PARLAMENTOSU VE İŞBİRLİKÇİLERİN ÇIKARDIĞI KARAR

Bergama ve Havran’daki siyanürlü altın üretim i konusunu Avrupa Parlamentosu gündemine ilk taşıyan kişi, Yunanlı Millet­ vekili Aleksandr Alavanos olmuştur. A ncak üye ülkelerdeki siya­ nürlü altın üretim inin dikkate alınması, dolayısıyla bir çelişkiye ve çifte standarda neden olunmaması gerekçesi ile karar tasarısı dondurulmuştur. Tasarının bir an önce AP kararm a dönüştürül­ mesi için Yunanlı M illetvekili’ne destek veren, lobi faaliyeti y ü ­ rüten sadece FIAN olmamıştır. Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkın ve Bergama köylülerinin avukatları adına Senih Özay da en az FIAN kadar etkili olunca, karar tasarısı, Parlamento’nun “acil konular gündeminde” ele alınarak kabul edilmiştir. Bu ka­ rar, yaptırım gücü olmayan Avrupa Parlamentosu’nun ilkesizliği­ nin, etki altında rahatça haksız kararlar verebildiğinin tipik bir kanıtı olmuştur. 17 Kasım 1994 tarih ve 11 (e) B4-0410-94 sayılı kararın bazı bölümleri: “... A) Şöyle ki; Edremit Körfezi’nde ve Bergama civarında altın madenciliğini amaçlayan iki şirket, Eurogold ve Tüprag, halihazırda gerekli maden ruhsatlarını alm ış ve etraflarındaki zeytinlikleri satın almış olup kısa bir süre içinde madencilik fa­

aliyetlerine başlam ak üzerededirler. B) Şöyle ki; gıda konularını savunmayı da üstlenm iş olan uluslararası insan hakları organi­ zasyonu FIAN, Edremit bölgesinin altın madenciliği sonucu her an oluşabilecek im hasının önlenmesi için acil bir işlem yapılm a­ sı çağrısında bulunmuştur. C) Şöyle ki; yukarıda adı geçen şirket­ ler, tahminen yedi ton altın ve 15 ton güm üş olarak belirlenen altın ve gümüş rezervlerine ulaşm ak için 22,3 hektarlık zeytinlik ve orman ile 1,56 metreküp kayayı tahrip etme hazırlıkları için­ dedirler. ... 1) Avrupa Parlamentosu, Türk Hüküm eti’ni maden­ cilikte siyanür içeren maddelerin kullanılm asını yasaklam aya ve asırlık ürün ve orm anları bulunan değerli bölgelerin tahribi­ ni önlemeye çağırır. 2) Avrupa Parlamentosu Akdeniz ve tarihi alanlarını korum anın üye ülkeler ve Türkiye üzerine düşen bir görev olduğunu vurgular. 3) Avrupa Parlamentosu üye ülkeleri, özellikle Federal A lm an Cum huriyeti’ni, tüm bir yöreye ekolojik ve sağlık tahribatı yapacak nitelikte ve olumsuz geçmişi bulunan zehirli bir madde olan siyanürün Alm an şirketleri tarafından kullanım ını yasaklam aya ve A lm an şirketleri ve bankalarını, Avrupa Birliği (AB) dışında dahi olsa, Alm an ve AB standartları­ na uym aları için zorlamaya çağırır. 4) Avrupa Parlamentosu Ko­ misyonu, Bergama-Edremit bölgesi, Midilli (Lesbos) Adası, Ege ve Akdeniz üzerinde siyanür içeren maddeler kullanm ak üzere planlanan altın m adenciliğinin ekolojik etkisini incelemeye çağı­ rır ve Komisyonu ve üye ülkeleri her an olabilecek bir ekolojik faciayı geçiştirm ek üzere önlemler alm aya çağırır. 5) Avrupa Par­ lamentosu bu kararı Konsey’e, Komisyon’a, üye ülkelerin hükü­ metleri ve parlam entolarına ve Türk Hükümeti’ne iletmek üzere Parlamento Başkanına talim at verir.”

Avrupa Parlamentosu, Alm anya’nın siyanür üretim i ve dış­ satımı konusunda bir karar almaya ya da en azından kınamaya cesaret edememiş; siyanürleme yöntemiyle altın üreten Fransa, İspanya ve İtalya ve o tarihlerde, Türkiye gibi, altın üretimine

hazırlanan Yunanistan’daki altın m adenciliğini dikkate bile al­ mamış; sadece ve sadece, Avrupa’da hiç altın üretmeyen nadir ülkelerden biri olan Türkiye’ye yüklenm iştir. İşte Avrupa’nın “ta­ rafsızlığı” ve Parlamentosunun “hak, adalet ve eşitlik” anlayışı!..

Am a daha acısı, Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkın’ın karar sonrası söyledikleri: “Çok sevinçliyiz. Bu büyük bir haber. Çev­ reye duyarlılığın zaferi. Karar Bergama’da bayram havası yarat­ mıştır.”84 Yaklaşık iki yıl sonra, bu defa Avrupa Parlamentosu’ndaki Yeşiller Grubu, ikinci bir karar için Parlamento Başkanlığı’na ka­ rar tasarısı vermiştir: “Bu, madene verilen onayın geri çekilm esi­ ni, doğanın ve tarihi kültür m irasının telâfisi m ümkün olmaya­ cak şekilde tahrip edilmesinin durdurulm asını istiyoruz. Avru­ palI firm aların dış ülkelerdeki çalışm alarında çevre koşullarına uymaya zorlanm alarını talep ediyoruz. Alm an Dresdner Bank’ın Eurogold’un çalışm alarını finanse etmemesini takdir etmekte ve diğer bankaları da bu örnek tutum a katılm aya çağırm aktayız.

Komisyondan, Edremit Körfezi için de yeniden bir rapor hazırlat­ m asını ve Türkiye’de 600’ü bulan altın madeni bölgelerinin doğa için doğuracağı sonuçları incelemesini istiyoruz.”

Karar tasarısının Avrupa Parlamentosu Başkanlığı’na su­ nulm asına gösterilen anlam lı (!) tepkiler, 27. 12. 1996 tarihli Cum huriyet gazetesinde haber olarak yer almıştır: “Avrupa Parlamentosu’nun Bergama’daki siyanürlü altın mücadelesini görü­ şecek olması, yörede sevinçle karşılandı. Yöredeki muhtarlar, Türkiye’nin de Bergama’nın değerini bilm esini istediler. CHP ve ÖDP’nin Bergama ilçe başkanları da Avrupa Parlamentosu’nda bulunan tüm sosyal demokrat ve sosyalist üyelerin karar tasarı­ sını desteklemeleri için konuyu genel m erkezlerine ileteceklerini açıkladılar. Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkın da ‘Avrupa Topluluğu’na katılm ak isteyen Türkiye, Avrupa Parlamentosu’nun sesini duym alıdır’ dedi.” İçlerinden bir yurtsever çıkıp

da dürüstçe dem emiştir ki, “şu Avrupa Parlamentosu yeşilleri ne kadar önyargılı ve bilgisiz. Ovacık altm madeni, antik kente de, denize de, Bergama’ya da hayli uzak. Ege Denizi’nden 12 km içe­ ride. Bergama’nın da 15 km dışında ve alt kotlarında. Bölgedeki onlarca birbirine benzeyen, büyük bölümü kayalık, geriye kalan­ ları da 3. ve 6. dereceden tarım arazisini içeren sadece küçük ölçekli bir tepeden ibaret. Ovadaki tarım toprakları ile de hiçbir ilgisi yok. Hangi tarih-kültür mirasını telâfisi mümkün olmaya­ cak ölçüde tahrip edebilir?”

Elbette ki, Avrupa Parlamentosu’na doğrudan eleştiri yönelt­ mek doğru değildir. İçinde ağırlıklı olarak, Türkiye’de ulus-devlet bütünlüğünü, etnik ve dinsel ayrılıkları derinleştirerek ortadan kaldırm a çabasındaki A B ülkelerinin tem silcilerini barındırm ak­ tadır. Bir başka ifadeyle, AP m illetvekilleri, kendi devletlerinin iç ve dış politikalarının gereğini yerine getirmektedirler. Hepsi de kendi açılarından kendi ülkelerinin yurtseverleridirler. Ya Se­ fa Taşkın? İşte, Bergama konusunun ısıtılarak yeniden Avrupa Parlamentosu gündemine sokulm aya çalışılm ası ile ilgili bir ha­ ber (Cumhuriyet, 14.02.1997): “Avrupa Parlamentosu’nun gündeme aldığı siyanürlü altm konusuyla ilgili toplantıya katılm ak için Brüksel’e giden Berga­ ma Belediye Başkanı Sefa Taşkın’ın görüşmelerini sürdürdüğü bildirildi. Taşkın’ın önceki gün, Avrupa Parlamentosu’nun Yeşil­ ler Grubu’nda bir konuşma yaparak, Bergama’da altın madenine karşı köylülerin sürdürdüğü mücadeleyle ilgili bilgi verdiği belir­ tildi. Bu arada AP Yeşiller Grubu’nun toplantısında şu kararların alındığı bildirildi: ‘Belçika Parlamenteri ve AP Çevre Komisyonu Başkanı Lannoye’nin önerisi doğrultusunda; Eurogold firm asına ortak olan ve onun arkasında bulunan firm aların Avrupa’da ne tür yatı­ rım lar yaptıkları araştırılacak. Eğer bu yatırım lar için Avrupa Parlamentosu’nun desteklediği projeler var ise, bu projeler dur­

durulacak. Alm an Parlamenter Kreissler D orfler’in önerisiyle, daha önce Avrupa ortak şartlarının Avrupa ülkelerinin dışında da uygulanması için bir karar alındı. Bu karar Eurogold’a destek veren Degussa ve M etelgeselschaft şirketlerine iletilecek. Bu şir­ ketlerin çifte standart uygulam am aları istenecek. İsviçreli Parla­ menter Garthon’un verdiği karar tasarısına göre, Bergamadaki altın madenini işletmek isteyen Eurogold Madenciliğin hangi uluslararası anlaşm alara aykırı davrandığı araştırılacak. Alm an Parlamenter Ulm ann’ın önerisiyle, Eurogold Madenciliğin Ege Denizini kirletmesi söz konusudur. Ege Denizinin tehdit altında olması, Yunanistan Avrupa Birliği’ne üye olduğu için Avrupa Parlamentosu’nu ilgilendirmektedir. Bunun için Eurogold Şirketi, Avrupa Parlamentosu Başvuru Komisyonu’na şik'ıyet edilecek ve Bergama için siyanürlü madeni çalıştırm am ası istenilecek.’

Yeşiller Grubu ve ayrıca İsviçreli Parlamenter G arthon’un önerisiyle, AVRUPA PARLAM EN TERLERİN İN BERGAMA’DA­ Kİ YÖRE H ALKIN IN EYLEM LERİN E KATILM ASI DA KA­ RARLAŞTIRILD I. Yine Alm an Parlamenter Ulmann’m önerisiy­ le, Bergama’daki ortak kültür zenginliklerinin korunm ası için AP Kültür Komisyonu devreye girecek. Yeşiller Partisi Grup Başkanı’nın önerisiyle, Bergama’daki altın madeni konusu, A P ’nin TBMM ile birlikte oluşturduğu karm a komisyonda konuşulacak.

Yeşiller Grubu’nun aldığı ortak kararda ise, Avrupa Parlamentosu’na Bergama’da madenle ilgili çalışm aların durdurulm ası için karar tasarısı sunulması öngörüldü. Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkın’m, bu kararları desteklemeleri için Avrupalı Parla­ menterlerle görüşmeler yaptığı öğrenildi.”

Yorum, zaten kendi içinde...

1998 yılında, Avrupa Parlam entosu’nun A4-0432/98 otu­ rum unda Bergama altın madeni hakkında bir karar daha alın­ m ıştır. Konu bu sefer, “Türkiye ile İlişkiler” başlıklı kararın “Politik Konular” bölümünde, Türk hüküm etine yapılan siyasi

öneriler (belki de baskılar dem ek daha doğrudur) arasına sıkış­ tırılm ıştır: “16. Özellikle Kürtlerin m aruz kaldığı zulüm, hapis ve işken­ ceye son verilmesi; 20. Leyla Zana’nm serbest bırakılması; 21. Kürt halkının temsilcilerini de içeren toplum güçleri ara­ sında diyalog kurulması: - Türkiye’deki her kesime ana dilleriyle eğitim hakkı ile Kürt dilinde yayın ve kendini ifade özgürlüğü verilmesi; - TBM M ’de Kürtlerin tem sil edilmesi, Siyasi Partiler Kanunu’nun değiştirilm esi, seçimlerdeki % ıo eşiğinin kaldırılm ası ve anti-terör kanununun iptali; - Doğu ve Güneydoğu bölgelerinden olağanüstü halin kaldı­ rılm ası ve köy korucuları sistem inin tasfiyesi; 22. PKK’nın tek taraflı ateşkesinin kabul edilmesi ve Kürt hedeflerine saldırıların hemen durdurulması; 23. Mahkeme kararlarının, özellikle üç term ik santral ve Bergama bölgesindeki EUROGOLD şirketine ilişkin Danıştay ka­ rarlarının uygulanması; 24. Kuzey Kıbrıs’ta devam eden işgal durumunun ve A B ’ye aday bir diğer ülkenin (Güney Kıbrıs) erişim sürecini engelleyici tutumu nedeniyle K ıbrıs’ta siyasi çözüm e gidilmesi; 25. Komşuları, özellikle Yunanistan ile ilişkilerini düzeltm e­ si...”

Avrupa Birliği’ne aday ülke olm ak için çabalayan “Türkiye ile Avrupa Konseyi arasındaki ilişkilerin daha da geliştirilm esi” amacıyla “Türkiye Hakkında Avrupa Stratejisi” olarak adlandı­ rılmış olan bu karar, siyanürleme yöntemiyle altın madenciliği yapan Fransa, İtalya ve İspanya ile önümüzdeki yıl üretim e ge­ çecek Yunanistan’ın Avrupa Birliği üyesi olduklarını unutarak,

Avrupa Parlamento-su’nun Türkiye’ye bakışını net bir şekilde ortaya koymuştur.

BERGAMA’DAKİ ALMAN PROVOKATÖRLER VE DIŞ MÜDAHALELER

Alm anya’nın Bergama’ya olan ilgisi, 1995’in Nisan ayında tam bir değişim göstermiştir. Bergama’daki direnişçileri (!) şöyle bir geçerken ziyaret eden Alm an turistlerinin (!) yanı sıra, üst düzey Alm anlardan oluşan grupların ziyaretleri de söz konusu olmaya başlamıştır. Bu değişimin ve daha fazla önemsemenin ilk işaretini veren, Birlik 90/Yeşiller Partisi’nin m illetvekilleri Cem Özdemir, Elisabeth Altm an (Berlin Deklarasyonu toplantısı­ na katılan Alm an Çevre bakam Altm an olmasın sakın!) ve Halo Saibold olmuştur. Alm an Parlamentosu’na bir önerge veren m il­ letvekilleri, Bergama’da siyanürle altın çıkarılm ası girişim inin durdurulm ası için bir yaptırım kararı alınm asını istemişlerdir: “Belirtilen yöntemle Ege’de planlanan altın çıkarm a işlemi, eko­ lojik ve sosyal bir felâkete neden olabilir. Bu konudan kârlı çıkan banka ve kuruluşlar 600 bin insanın hayatını büyük bir tehlike­ ye sokuyorlar. Siyanür, bölge topraklarını ve sularını zehirleye­ bilir; böylece turizm hareketliliğini de tehlikeye sokabilir. A yrı­ ca Ege Denizi’nin de kirlenmesi olasıdır. Yasalarım ız ve Avrupa Parlamentosu’nun kararı gereği... Türkiye’de bu projeye yıllardır karşı çıkan insanlara tam desteğimizi sürdürmeliyiz.”85 Dresdner Bank’ın açacağı krediyi bu önerge ile engelleyen Alm anlar, kararın hemen ertesinde, Bergama’da destek mesajlı bir gövde gösterisi yapm ak üzere, FIAN Genel Başkanı Petra Sauerland Başkanlığı’nda bir heyeti göndermişlerdir. Heyette, BfV kontenjanından Parlamentoya sokulan Birlik 90/Yeşiller Parti­ si’nin iki m illetvekili Karin Hagemann ve Reimer Hamann ile

UNESCO M AB Programı Başkan Yardım cısı ve M AB Alm anya Komitesi Başkanı Prof. Dr. Michael Suscow da yer almıştır. Yak­ laşık iki hafta boyunca, Ovacık Altın Madeni dışında, Bergama köyleri dahil tüm Ege ve Kuzey M arm ara Bölgesini gezen, çevre­ ci kuruluşlarla yönlendirme toplantıları düzenleyen heyet, bası­ na da demeçler vermiştir. Prof. Dr. Suscow, Cum huriyet’e verdiği özel demeçte, “Bergama dünyanın önemli kültürel merkezlerin­ den biri olmasının yanı sıra, tarım sal potansiyeli, özellikle zey­ tin üretim i bakım ından gelecek yaşam için çok önem kazanan bir bölge olacaktır. Böyle bir bölgede siyanürlü yöntemle altın üretmek, 8-10 yıllık bir etkinlik için bu bölgeyi gözden çıkarm ak cinayet olur. Türkiyede bu şekilde altın üretm ek isteyen firm a­ ların A lm anya’daki finans kuruluşlarından kredi alam am aları için lobi faaliyeti yapacağız” demiştir.86 Diğer iki m illetvekilinin demeçlerinde ise “tehdit”, “eksik bilgi” ve “kışkırtm a” unsurları bir arada kullanılm ıştır: “Yıllar öncesine Alm anya’da nükleer santral kurulm asına karşı çıkm ak için kam uoyu oluşturduk. Elde ettiğim iz başarının sonucunda A lm anya’da nükleer santral kurulmuyor. Yeşiller Par­ tisi olarak Bergama’da siyanürlü altın çıkarılm asına engel olmak için de mücadele edeceğiz. Her y ıl Türkiye’ye gelen m ilyonlarca A lm an turistin de bu olaya karşı tepki göstereceğine inanıyoruz.

Bergama altını Alm an Bankası Dresdner Bank’a ve ham metal üreten Degussa’ya aktarılacaktır. Bergama altınıyla A lm an eko­ nomisi güçlenecek. Türkiye’ye ise bu kazancın kırıntıları kala­ cak. Altın çıkarılm asını onaylayan Alm anya, BergamalIlara da iltica hakkı vermelidir.?87 Hagemann ve Hamann, altın çıkarılm ası halinde, Alm an tu­ ristlerinin Türkiye’ye gelmeyeceğini, bunun da Türk turizm ini ve ekonomisini etkileyeceğini söyleyerek “tehdit” sopası gösterm iş­ lerdir. Gerçekten de, uzun yıllardır Alm anya’da, turizm rezervas­ yonlarının başladığı M art ayından, sona erdiği Haziran ortaları­

na kadar, tüm Alm an televizyonlarında, Türkiye’de insan hakla­ rı ihlâllerine ilişkin görüntüler (öğrenci olayları, kanlı mitingler, bombalama öncesi ve sonrası, terör nedeniyle boşaltılm ış köyler, örgüt cenazeleri, hapishane eylemleri vd), orman yangınları, tu ­ ristlere yönelik tecavüz ve kapkaççılık olayları, düşünce özgürlü­ ğüne getirilen sınırlam alar kapsam ında, Alm anya ile bağlantılı bölücü, şeriatçı işbirlikçilerden alm an ve ağır itham larla ağır hakaretler içeren röportajlar, arşivlerden çıkarılarak tekrar tek­ rar gösterilmekte ve Türkiye’ye gidebilecek Alm an tüketicisinin olumsuz etkilenm esi amaçlanm aktadır. Rezervasyonların bitm e­ si ile bu tür görüntülü haberler de adeta bıçak gibi kesilmektedir. İşte iki Alm an m illetvekili, Türkiye’yi, bu m ekanizm anın daha etkili işletilm esi ile tehdit etmektedirler. Hagemann ve Hamann, Degussa firm asının siyanür ürettiği ve bu yolla Türkiye’den gelir sağladığı gerçeğini ise, bu firm ayı sadece ham metal üreten bir kuruluş gibi göstermek suretiyle gizlemektedirler. Yabancı düş­ m anlığının ve ırkçılığın giderek kökleştiği, insanların sırf Alm an olmadığı için diri diri yakıldığı Alm anya’da, Alm an kamuoyunu korkutm anın kestirm e yolu, “iltica” akınm dan bahsetmektir. İş­ te bu iki m illetvekili, kendi kamuoyunu arkalarına alm ak için bu yola da başvurm akta sakınca görmemektedirler.

FIAN, A ralık 1996 itibariyle, tüm dünyaya Bergama için “A cil Aksiyon” çağrısı yapm ıştır.88 Takip eden ay içinde de, FIAN Genel Sekreteri Rolf Künnemann imzasıyla dönemin Türkiye Cum huriyeti Adalet Bakanı Şevket Kazan’a bir mektup gönderil­ miştir. 9 Ocak 1997 tarihli mektupta yazılanlar ve talepler şun­ lardır:

•

“FIAN, bir insanın kendisini besleme hakkı için oluştu­ rulmuş uluslararası insan hakları organizasyonudur. F IA N ’m BM’de danışma statüsü vardır. ... Biz Türkiye’nin Batı kıyısının Bergama bölgesindeki durum la çok ilgileniyoruz. Bu bölgedeki insanlar, siyanürlü altın madenine karşı barışçıl bir biçimde bir

direnç göstermekte ve Eurogold şirketinin bundan vazgeçm esini talep etmektedir. ... Bergama’daki yerel işçiler siyanürle kirleti­ len atık materyali depolamak için havuzlar kazm ayı reddettikle­ rinden, Eurogold Doğu Anadolu’dan işçiler tu tm u ştu r.... Bu böl­ gedeki belediye başkanları, bölgedeki “saatli bomba” gibi konuy­ la çok daha fazla ilgilidirler. Yaşamını tarım dan ve turizm den sağlayan vatandaşlarının geçimlerinden kuşku duym aktadırlar ve Bergama’daki altm madenini reddetmektedirler. ... Biz size Türkiye’deki yüksek mahkeme (Danıştay) kararını açıklam adan önce, Eurogold’un üretim ini tarafsız olarak, engellemenizde ıs­ rar ediyoruz.”89 FIAN Genel Sekreteri Künnemann, 29 O cak 1997 tarihli mektubunda da, dönemin İzm ir Valisi Kutlu A ktaş’tan, m ahke­ me kararı sonuçlanıncaya kadar Eurogold’un faaliyetlerine son vermesi için yetkisini kullanm asını istemiştir. Basma da dağı­ tılan mektupta, sonucun olumsuz olması durumunda, Berga­ ma’nın korunması için FIA N ’ın Avrupa’daki üç büyük kuruluş ile müşterek çalışm alar yürüteceği de belirtilm iştir.90 F IA N ’ın mektuplarının kam uoyunda tartışıldığı sıralarda, Birlik 90/Yeşiller Partisi M illetvekili ve A lm an Parlamentosu Turizm Komisyonu Başkanı Halo Saibold, yaklaşık altı aylığına İzm ir’e gelmiş ve deyim yerindeyse, ayağının tozuyla bir basın toplantısı düzenleyerek, “Alm an turizm şirketlerinin Bergama yöresine turist göndermeme eğiliminde olduklarını” söyleyerek Türkiye’yi üstü kapalı tehdit etmiştir.91 Halo

Saibold’un

incelem elerini (!) sürdürdüğü

Şubat

1997’nin sonlarına doğru, F IA N ’m en etkili ideologlarından bi­ ri olarak kabul edilen AvusturyalI gazeteci Petra Holzer, siya­ nürlü altına karşı mücadele ile ilgili “H AYIR” adlı bir belgesel hazırlam ak üzere Bergam a’ya gelm iştir. Holzer, daha sonra izle­ nim lerini 28 Şubat 1997’de bir basın toplantısı ile m eslektaşla­ rına aktarm ıştır. Maden sahasında çekim yapm asına izin veril­

m ediğini, kendisinin de madene karşı olan çevredeki köylerin sakinleriyle görüştüğünü kaydeden Holzer, çekeceği belgeselin başta İstanbul Film Festivali olm ak üzere, pek çok Avrupa TV istasyonunda yayınlanacağını öne sürm üştür.92 Petra Holzer, daha sonra bu belgeseli takviye etm ek üzere, “Bergam a ve ıo Y ıllık Direniş H areketi” başlıklı bir m akale yayınlam ıştır.93 Holzer’in bölgeden ayrılm ası üzerine, İzm ir ve Ören arasında ade­ ta m ekik dokuyan ve geçerken de sürekli Bergam a’ya uğrayan A lm an Parlam enter Halo Saibold, 18 M art 1997’de, Türkiye’ye turizm yoluyla zarar verecek bir kam panyanın ilk sinyalini ver­ miştir. Haber, 19.03.1997 tarih li Cum huriyet gazetesinde aynen şöyle yer alm ıştır: “Bergam a köylülerinin siyanürlü altına karşı yedi yıld ır sür­ dürdükleri m ücadeleye A vrupa’dan destek geldi. Avrupa Parla­ mentosu Turizm Kom isyonu Başkanı A lm an M illetvekili Halo Saibold, Türk turizm cilerine, Bergama halkını desteklem eleri çağrısında bulundu. A lm an M illetvekili Saibold, ‘A n tik Berga­ m a’da A ltın M adeni’ başlıklı basın açıklam asında, ‘Turizm sek­ törü göreve’ çağrısında bulunarak şöyle dedi: ‘Son zam anlarda Türkiye’de durum un gerginleşm esi üzerine, Türk turizm inin, Ege’nin kuzeyindeki antik kentlerin korunm ası ve oradaki h al­ kın yedi yıld ır sürdürdüğü m ücadelesini desteklem ek için ağır­ lığını koym ası gerekir. Yöre insanları çevrelerinin tahrip olm a­ m ası için mücadele verip, kurtuluşu, tarım , zeytin, pam uk ve turizm de gösteriyorlar. Siyanürlü altının çıkarılm asıyla bölge tahrip edilecek. Bu yöre insanlarının var olma kaynakları ve antik Bergam a gibi kültür m irası yok olup gidecek.’ Saibold, alı­ nan haberlere göre Türk hüküm etinin özel tim ler ile yöre h alkı­ nın m ücadelesini kırm ak istediğini de belirttiği basın açıklam a­ sında, Eurogold şirketinin Bergam a’da m ahkem e kararlarını beklem eden çalışm alara başladığını söyledi. Saibold, biz ulusla­ rarası FIA N ile birlikte, yöre halkının ulusal m ücadelesini des­

tekliyor ve İzm ir V alisi’nden Eurogold’un m ahkem e sonuçlanın­ caya kadar çalışm asını durdurm asını talep ediyoruz.”

Bu basın açıklam ası ile Saibold, Türk Hükûm eti’ne ve ka­ muoyuna, özellikle de “direnişçilere” para yardım ı yapmayan turizm cilere resmen gözdağı verirken, “özel tim ” iftirası ile de kamuoyunu kışkırtm aktan geri durmamıştır. “A lm an Derin Dev­ le tin in yetkili ve özel görevli parlam enterinin bu tehditlerinin “boş sözlerden” ibaret olmadığı, kısa bir süre sonra anlaşılm ıştır.

BND’nin “yarı resmi yayın organı” konumundaki Der Spiegel, 14 Nisan 1997 tarihli sayısında Saibold’un açıklam asını teyit eden bir haber yayınlam ıştır. Bu m akalenin Türk Basınındaki yansı­ ması şöyle olmuştur: “Der Spiegel, ‘Altın ya da Turizm’ başlıklı haberinde, altın madeni çalışm aya başladığında, A lm anya’daki birçok uluslararası turizm şirketinin, Türkiye’ye turist gönder­ m eyeceğini bildirdi. Der Spiegel’deki haberde, ‘siyanürlü altın madeni’nin Alm anya ile Türkiye arasındaki ilişkilerde yeni bir anlaşm azlık konusu oluşturduğuna değinilerek, antik Bergama kenti yakınlarında çok uluslu Eurogold şirketinin siyanür kulla­ narak altın çıkarm a projesini A nkara Hükümeti’nin desteklediği belirtildi. Altın, dünyanın en tehlikeli zehri olan siyanür ile çıka­ rılacağı için, Alm anya’nın en büyük turizm şirketi olan T U I’nin Yönetim Kurulu Başkanı Kari Born’un, Bergama ve Efes’e yapı­ lacak turları iptal edeceklerini söylediği kaydedilen haberde, şöyle denildi: ‘TU I’nin yönetim kurulu başkanı, Türkiye’nin Tu­ rizm Bakanı Bahattin Yücel’e yazdığı mektubunda, eğer bu proje derhal durdurulm azsa, yolcularım ızı, ortaya çıkabilecek sonuç­ lardan korum ak zorundayız, dedi. TU I’nin bu konuda bu kadar duyarlı davranm ası, Alm an Parlamenter ve Turizm Komisyonu Başkanı Halo Saibold’un inisiyatifine dayanıyor. Bergama Bele­ diye Başkanı Sefa Taşkın da çok uluslu Eurogold şirketinin pro­ jesine karşı. M ayıs sonunda tanınm ış çevre örgütleri ve Aşağı Saksonya Çevre Bakanı Monika Griefahn, Bergama’ya dayanış­

ma seyahatine katılacaklar. Griefahn, siyanürlü altıncılara karşı projeleri destekliyor.’ ”94 Alm anya’nın Türkiye’yi “köşeye sıkıştırarak” altın üretim i­ ni kökten yasaklam aya mecbur etme stratejisi çerçevesinde, bir sonraki adım, Alm an Seyahat Acenteleri Birliği Başkanı Gerd Hesselmann’m, dönemin Turizm Bakanı Bahattin Yücel’e bir mektup göndererek, “Bergama’da siyanürlü altın madeni işletil­ mesi durumunda Türkiye’de turizm sektörünün büyük darbe alacağını” bildirmesi olmuştur. Hesselmann’ın Türk Devleti’ni hedef alan şantaj mektubu, 13.05.1997 tarihli Cum huriyet gaze­ tesinde haber olarak yer almıştır: “Hesselman, Yücel’e gönderdi­ ği mektupta bir yıl önce Frankfurt Türk Başkonsolosluğu’ndan doğayı korum ak amacıyla altın madenlerinin işletilm eyeceğine ve bu projenin durdurulduğuna ilişkin yazılı bir bilgi aldıklarını anımsatarak, Konsolosluğun enformasyon bölümü, bize bu bilgi­ leri sizin Bakanlığınız ile yaptığı direkt görüşmelere dayanarak verm işti, dedi. Hesselmann, mektubunda şöyle dedi: ‘Biz bu pro­ jenin süratle ilerlemesini çok tehlikeli buluyoruz. Planlanan altın işletmesinde kullanılacak siyanür, doğrudan kültür mirası olan tarihi ve turistik Bergama ile Truva’yı büyük bir tehlike altına sokacaktır. Aynı şekilde dram atik olarak bu zehir, çevreyi m ah­ vedeceğinden turistlerin sağlığı da tehlike altına girebilecektir.’ Özellikle turizm sektörü ve kuruluşlarının bakış açısından proje­ nin düşündürücü olduğuna dikkat çeken Hesselmann, Bergama ve yöresinin turizm ve tarım la geçindiğini, altın çıkarılm asıyla tahrip olmuş bölgeye turist akışının azalacağını söyledi. Berga­ ma Belediyesi’nden yapılan açıklam ada ise, Alm an Seyahat Acen­ teleri Birliği’nin, Alm anya’nın en büyük turizm kuruluşu olduğu­ na dikkat çekilirken, bu kuruluşun, Alm anya’daki tur operatör­ lerine seyahat edilecek yerlere ilişkin katalog hazırladığı, turist uçaklarının program larını belirlediği vurgulandı. Kuruluşun verdiği kararların çok önemsendiği de belirtildi.”

Türkiye’deki kim i küreselleşm eci NGO yöneticilerinin, kimi belediye başkanlarınm , kim i gazeteci ya da akademisyenlerin, Türk Devleti’nin ulusal çıkarlarına karşı, ilintili oldukları dış ülkelere hizm et yarışına girmeleri; her fırsatta kendi devletini ihbar etme, aşağılam a ve hatta ihanet etme eylemini kesintisiz biçimde sürdürmeleri, hiç kim senin yadsıyam ayacağı bir olgu­ dur. İşte, milletvekilinden, turizm cisine, belediye başkanına, diplomatına ya da akademisyenine, sadece Alm an Devleti’nin politikalarına koşulsuz katkı sağlayan Alm anların sahip olduğu, “tek yürek-tek yum ruk” ulusçuluk anlayışı!.. Hepsi bu kadar mı, hayır!.. Türkiye’deki Alm anlar için m ütecavizliğin artık sınırı kalmamıştır. Dur, diyecek bir T ürkyetkilisi olmadığından, bu de­ fa devreye İzm ir’deki Alm an Konsolosluğu girmiştir. Dönemin Başkonsolosu M anfred Unger’in konutunda verilen resepsiyona, Bergama operasyonunda görev alan tüm A lm an diplomatlarının yanı sıra, Alm an Parlamenter Halo Saibold, Alm an Parlamenter Cem Özdemir, Birsel Lemke, Senih Özay gibi çok sayıda davetli katılm ıştır. Resepsiyon öncesi, Saibold’un, daha önce defalarca söylediği konuları ve Türk Devleti’ne yönelik tehditler içeren m e­ sajları basın önünde bir kere daha gündeme getirm esi dikkat çek­ miştir.95Am a asıl dikkat çeken, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühen­ dislik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. M. Yılm az Savaşçm ’ın NPQ 1999 Özel Sayısı’nda yazdığı “Çevre Y alan lan ” başlıklı bir makale olmuştur. İşbirlikçi-yerli personelin tüm m asraflarını karşılayan ve talim atları veren İzm ir’deki A lm an Konsolosluğu, bu m akale ile ilgili bugüne kadar en küçük bir tekzip gönderme­ miştir. Nedeni, m akalenin küçük bir yayın organında yayınlan­ mış olması nedeniyle kam uoyuna mal olmayacağı yolundaki kanı olsa gerekir. İşte Savaşçın’ın yazdıklarından ortaya çıkan sakil ve sakıncalı tablo: “... Yerine gelen yeni Alm anya Başkonosolosu, medyatik dav­ ranışları ile farklı bir görünüm sundu. Kendisi insan hakları ko­

nusunu ilgilendiren bazı davaların devam lı izleyicilerinden iken, İzm ir’e gelen Alm an politikacılarla tartışıp A lm anya’nın Türkiye politikasını eleştirmem izden hiç hoşlanmıyordu. Politikacı m isa­ fir bizim le hem fikir olsa bile bu böyle idi.

Yeşillerden iki parlamenter, Cem Özdem ir ve Halo Saibold ... birer gün ara ile İzm ir’e geldiler. Önce Cem Özdem ir geldi.

Am a Alm an Parlamentosu’nun H ırizm Komisyonu’nda aktif, ortaokul mezunu Bayan Saibold’un ününü, daha gelmeden ga­ zetelerden öğrendik. A ltın madeni işletirlerse, ne Truva’ya, ne Bergama’ya, ne de Efes’e turist gönderm eyiz’ diye, henüz ülkeye ayak basm adan meydan okuyarak, bazı gazetelerim izde hemen baş tacı oluverdi. Türk-Alman İşadam ları ve Akadem isyenleri Derneği olarak Cem Özdem ir’e bir yemek verdik ve ertesi gün dernek yönetim kurulu üyesi olarak, Başkonsolosun evinde veri­ lecek kokteyle ben de davetliyim ve Saibold hanımefendiye ‘halo’ yani Alm anca ‘merhaba’ diyebileceğim. Diplomatik ortamlarda, pot kırmadan, çok diplomatik sözler söyleyebildiğimi, eski A l­ man diplomatlardan duymuştum. Nitekim bir gün önceki yemek­ te Sn. Özdem ir ile iki yetişkin insana yakışır biçimde, karşılıklı düşüncelerim izi dile getirdik.

‘Sn. Özdemir, m eslektaşınız altın madenciliği konusunda bu kadar uzm an mı veya danışm anları mı var da kendinden bu ka­ dar emin, tehdit eder gibi konuşuyor. Haydi Truva sakinleri Batı­ dan gelen entrikalara alışık, ya Efeslilerin günahı ne?’

‘Ben kim yacı değilim ve teknik konularda size yanıt vere­ mem ama turizm ambargosuna da karşıyım . Hiçbir faydası ol­ maz ve ilişkileri de zedeler.’

‘Sayın Özdemir, bu konuda tavır takınm adan önce, lütfen partinizin görüşüne yakın bir A lm an maden m ühendisinin ve­ ya m ineralogun görüşünü alın. A m a dürüst yan ıtın ız için teşek­ kürler. Biliyorsunuz bizim bir atasözüm üz vardır: A kıllı düş­

man, aptal dosta yeğlenir. Oysa, buradaki karşıtlarım ız, ikisi de değiller.’

Ertesi gün akşam kokteyle gitmek üzere evden çıkmadan yarım saat önce, konsolosluktan telefonla arayarak, başkonsolo­ sun, benim kokteyle gelmemi istemediğini ve daveti geri aldığını bildirdiler. Bir gün tüm bu olup bitenleri yazm ayı zaten düşünü­ yordum. Başkonsolos bu davranışı ile bana yazacağım yazının altın sayfalarını hediye etti. Birkaç gün sonra kendisinden bir faks aldım, faksta, ‘Sayın Savaşçın, sizi telefonda bulamıyorum.

Lütfen bir randevu alıp ofisime gelirseniz, size bu davranışım ın gerekçesini anlatm ak isterim ’ diyordu. Hani neredeyse, buranın, benim ülkem olduğunu unutmuş gibi, bir davet daha lütfediliyor. Üstelik ben bu isteğini yerine getirm eyince, bana söylemek iste­ diği şeyleri derneğimizin yönetim kurulundaki diğer arkadaşla­ ra açıklamış: ‘Kokteyl davetlilerinin çoğu çevreci, yani altın işletmesine karşı kişilerdi. Aynı kişiler, Savaşçm ’m firm anın gizli çalışanı olduğunu söylüyorlar. Kokteyl sırasında kendisine saldırırlar, dö­ verler diye korktum ve gelmemesini ilettim .’

Ne derler, tencere yuvarlanmış, kokteyl çetesi kapağını bul­ muş. Başkonsolosluk davetlileri eli maşalılar. Kader utansın.”

Cem Özdemir ve Halo Saibold, 28.05.1997 günü, dönemin İzm ir Valisi Kutlu A ktaş’ı m akam ında ziyaret edip, Eurogold’un faaliyetlerinin durdurulm asıyla ilgili olarak hesap sormuşlar­ dır.96 Özdemir ve Saibold, 30.05.1997 günü de Bergama Belediye Başkam ’nm davetlisi olarak Bergama’da ve çevre köylerde adeta gövde gösterisi yapmışlardır.97 2 Haziran 1997’de Eurogold’un A l­ m anya’nın baskı ve şantaj girişim lerine karşı tepki mahiyetinde bir basın toplantısı düzenleyeceğini öğrenen ikili, aynı gün İz­ m ir’deki Alm an Kültür Merkezi’nde alternatif bir Basın Toplan­ tısı düzenleyerek iddia ve tehditlerini yinelem işlerdir.98 Bir süre

daha İzm ir ve Ören’de kalan Halo Saibold, Temmuz ayı içinde Türkiye’den ayrılırken, yanm a Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkm ’m Çek Cum huriyeti’nde altm yatağı saptanan Kasperske Hory Kasabası Belediye Başkanı’na hitaben yazılm ış mektubunu da -b izza t iletmek kaydıyla- alm ıştır." Yine bu yoğun ziyaret döneminde, işverenlerine güçlerini göstermek isteyen işbirlikçiyerli personel, kışkırttığı bazı köylü vatandaşlarım ızla Eurogold maden sahasına girerek tahribata neden olmuşlardır.10 Haziran 1997 itibariyle FIAN Başkanı Petra Sauerland Başkanlığındaki bir heyetin bölgede faaliyetlerde bulunması, Prof. Dr F. Korte’nin de Bergama’ya geleceğinin açıklanm ası ile, Bergama dış odaklı “direnişi”, yeniden Türkiye’nin gündemine oturm uştur.101 A lm an müdahalelerinin en üzüntü verici ve kabul edilemez olanı, hiç şüphesiz ki, Berlin Müze M üdürü Prof. Dr. W olf Dieter Heilmayer’den gelmiştir. Heilmayer, dönemin Çevre Bakanı İm­ ren Aykut’a gönderdiği bir mektupla, Ovacık’taki altm m adeni­ nin kapatılm asını ve madene saldırıp araç ve ekipm anları ateşe veren protestocuların serbest bırakılm asını “rica etm iştir”. Mek­ tupla ilgili basında yer alan haberlerden biri şöyledir: “Berlin Mü­ zesi Müdürü Prof. W olf Dieter Heilmayer, Çevre Bakam İmren Aykut’a gönderdiği mektupta, Danıştay kararının uygulanarak siyanürlü altm madeninin en kısa sürede kapatılm asını istedi.

1995 Yılında Zeus Sunağı’nın iade edilmesi için Berlin Müzesi’nde düzenlenen eylem sırasında Belediye Başkanı Sefa Taşkın ile tartışan ve polis çağırarak Türk göstericileri dışarı attıran Prof Heilmayer, Çevre Bakanı İmren Aykut’a gönderdiği mek­ tupta, A lm an kam uoyunun Danıştay kararının uygulanm asını beklediğini belirterek şöyle dedi: ‘Bergama’daki altm madeni ile ilgili gelişmelerden dolayı derin bir üzüntü içindeyim. A nka­ ra’daki yüksek mahkeme, yürütm eyi durdurma kararı vermiştir.

A ncak karar uygulanm adığı için madende çalışm alar devam et­ mektedir. Danıştay, Eurogold’un siyanürle insan haklarını tehli­

keye soktuğunu belirtmektedir. Sizden mahkeme kararının uy­ gulanm asını ve protesto haklarını kullandıkları için tutuklanan insanların salıverilm esini rica ediyorum. Alm an kamuoyu, Ber­ gam a’daki gelişmeleri endişe il izliyor.’ ”102 Bu mektubun basında yer alması ile, ne Sefa Taşkın ve yan­ daşlarından, ne de dönemin Çevre Bakam ’ndan herhangi bir tepki gelmemiştir. Zeus Sunağı’nın bulunduğu Berlin Müzesi’nin Müdürü, Türkiye’den çevre, kültür ve insan hakları konusunda en son talepte bulunacak kişidir. Alm an arkeologlar tarafından parça parça sökülerek, bir başka ifadeyle çalınarak Berlin’e kaçı­ rılan Zeus Sunağı’nın geride kalan temelleri, otlar bürümüş bir halde, yapısına kavuşm ayı beklemektedir. En büyük hırsız devle­ tin, çalıntı hazine ü-zerinde Müdürlüğü’nü yapan; kendi devleti ile işbirliği yaptığını bilm esine rağmen, dem okratik bir biçimde sunağın iadesini isteyen Sefa Taşkın ve arkadaşlarına kaba kuv­ vet uygulatarak dışarı attıran bir Müze Müdürü, kalkacak ve hiç kariyeri ile ilgisi olmayan bir alanda, Türkiye’yi bir “Muz Cum hu­ riyeti” yerine koyup yargıyı dışlayan istemlerde bulunabilecek!..

Ve Sefa Taşkın başta olmak üzere, mektubun muhatabı dönemin Çevre Bakanı dahil hiç kimse, bu haddini bilm eze haddini bildir­ meyecek!.. İşte Türkiye’nin içinde bulunduğu aciz görüntü, ulu­ sal onursuzluk ve gurursuzluk!.. Ve işte Bergama Dosyası’nm bir başka yönü!..

Temmuz 1997 içinde, A lm anya’nın kararlılığının bir göster­ gesi olarak, Alm an Seyahat Acenteleri Birliği’ne bağlı tur iptal­ lerinde hissedilir bir yoğunluk yaşanm ıştır.103 Buna karşılık, direniş eylemlerine katılan dağ köylerine Alm an turistlerinin yoğun ilgisi başlam ıştır.1047 Ekim 1997’de Bergama’nın yeni ziya­ retçileri, Nürnberg Valisi Peter Oertling ve beraberindeki Heyet olmuştur. Bu ziyaretle ilgili tipik bir haber: “Vali Peter Oertling, İçişleri Senatörü Dagm ar Pohl Laukamp, Nürnberg Milli Eğitim Müdürü Dr. Peter Vendt, emekliler, öğretmenler, bankacılar, eko­

nomist, mühendis ve işletmecilerden oluşan heyet, Bergama’nın Ovacık Köyündeki maden sahasını gezdi. Çam köy’e geçen heyeti karşılayan köylülerin, ‘Atalarım ızın 900 yıldır m ezarları burada. Şimdi ise bir avuç altın için topraklarım ızdan olacağız’ sözleri Vali O ertling’i oldukça duygulandırdı. Türkiye’nin güzel bir ül­ ke olduğunu ve dünyanın önemli kültür m irasları arasında olan beldenin 24 ton altın için heba edilmemesi gerektiğini söyleyen Oertling, ‘A lm anya’da halkın kazandığı bir davanın hala sürünce­ mede bırakılm ası mümkün olmazdı. Şirketin dava sonucuna rağ­ men çalışm asına izin verilm ez’ dedi. Köylülerle görüşmesinin ar­ dından Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkm ’ı heyet ile birlikte ziyaret eden Vali Oertling, maden ile ilgili bilgi aldı ve şunları söyledi: İnsanları mutsuz edecek çalışm aların yapılm am ası ge­ rekiyor.”105 Bu ziyaretin bir ay sonrasında, bu defa Alm an ARD Televizyonu’ndan üç kişilik bir ekip Bergama’ya çekim yapm ak üzere gelmiştir. Belediye Başkanı Sefa Taşkın, Av. Senih Özay ve köylülerle röportajlar yapan ekibin hazırladığı bölüm, 15.11.1997 günü A RD Televizyonunun reytingi en yüksek haber program ­ larından biri olan “Avrupa M agazin”de yayınlanm ıştır. Bu prog­ ramda en dikkat çeken yön, Av. Senih Özay’m, yargı kararının uygulanm am ası durumunda A lm an Anayasası’nın 20. maddesi uyarınca “sivil itaatsizlik” haklarını kullanacaklarını açıklaması olmuştur. Bir hukukçunun bilerek bu vurguyu yapması, Alm an devletine ve kam uoyuna yönelik olup, işbirliğinin boyutunu orta­ ya koym ası açısından tipik bir örnek oluşturm uştur.106 1998’de Alm anya’dan Bergama’ya resmi heyet ziyaretleri adeta bıçak gibi kesilmiştir. Sadece Claudia Roth, 31 Temmuz 1998’deki bir etkinliğe katılm ıştır.107 FIAN Başkanı Petra Sauerland, Temmuz 2000’de İzm ir’e gelerek, özellikle akadem isyenler­ le ikili tem aslarda bulunmuştur. 12 Temmuz’da Sefa Taşkın’m, Senih Ö zay’m, Savaş Dilek’in ve daha birkaç akadem isyenin ko­ nuşmacı olduğu bir panele katılm ıştır.108 Sauerland, Prof. Dr. F.

Korte ile birlikte, Bergama’ya dikkat çekm ek için başlatılan 40 kişilik köylü yürüyüşü katılım cılarına bir telgrafla başarı dilekle­ rini iletm iştir.109 Bu arada, Alm an istihbaratçıları, özellikle “Pontus Bölgesi” diye adlandırdıkları Doğu Karadeniz başta olmak üzere, Doğu ve Batı Akdeniz Çevre Örgütleri ile Bergama’daki oluşum arasında karşılıklı bilgi ve deneyim alışverişi sağlanm a­ sı için yoğun bir çaba içine girmişlerdir. Sefa Taşkm ’m Belediye Başkanlığı’na yeniden seçilememesi, A lm anya açısından çok önemli bir kayıp olmuştur. Böylece, gerek tüzel kişilik olarak ve gerekse olanakları açısından Alm anya’nın yararlandığı Bergama Belediyesi, Taşkın sonrasında halkın belediyesi olmuştur. Bu örnek bile, Türkiye’deki Alm an vakıflarının, yerel yönetimlere, yerel medyaya, çevreci oluşum lara ve Sivil Toplum Örgütleri’ne niçin yüz m ilyonlarca mark akıttığını açıklam aya yeterlidir.

Peki, Alm anya, Bergama olayında bırakın istihbaratçılarını, FIA N ’ı kullandığını kabul etme dürüstlüğünü göstermekte m i­ dir? Tek kelime ile hayır!.. İşte, tipik bir örnek: Dönemin İzmir Başkonsolosu M anfred Unger, 25. 04. 1997 tarih ve Wİ 402.00 referans yazısı ile, FIAN diye bir örgütün varlığı hakkında bilgi sahibi olm adıklarını bildirm ektedir.110 A lm anya’nın bölgedeki işbirlikçi-yerli personelinin tüm giderlerini karşılayan; FIAN yöneticileri başta olm ak üzere, farklı kim liklerle bölgeye gelen BND elem anlarının havaalanında karşılanm asından, ikâmetine ve güvenliğine ve de yolcu edilmesine kadar tüm aşam alardan so­ rumlu İzm ir Başkonsolosu, rezidansında verdiği resepsiyonların kam uoyuna mal olduğunu da bilm esine rağmen, ilişkiyi reddet­ mek bir yana, FI A N ’m varlığını reddetmektedir. Bir başka ifadey­ le, devletinin yüksek çıkarları uğruna yalan söylemektedir. Ya bizimkiler?!. Örneğin, Hikmet Çetinkaya, 3.07.2001 tarihli Cum ­ huriyet gazetesindeki köşesinde, FIAN Vakfı’na arka çıkm akta­ dır. Fethullah Gülen’in arkasındaki ABD ’yi gören Çetinkaya’nın, FIA N ’m arkasındaki Alm an “derin devleti”ni görmemesi olanak­

lı mı? Ya da FIAN ve İzm ir’deki Başkonsolosluk üzerinden da­ ğıtılan yüz m ilyonlarca m arkın kaynağını fark etmemesi? 2000 Yılının başında, Alm anya’da yasadışı silah kaçakçılığından elde edilen kom isyonlardan Kohl’un partisi CDU’ya aktarılan rüşve­ tin akıbeti ile ilgili skandalin patladığı dönemde, bu kara para­ nın, nereye harcandığı merak konusu olmuştur. Alm anya’nın kaderine on yılı aşkın bir süre Başbakan olarak hükmeden Kohl, siyasal yaşam ını sona erdiren bu skandalla ilgili olarak, kara pa­ raların İspanya, Portekiz ve Türkiye’ye gönderildiğini açıklam ış­ tır. Bu paraların PKK’ya gitmediği bilinmektedir, çünkü PKK’ya yapılan yardım lar, Federal Bütçeden ve BND üzerinden karşılan­ maktadır. Kaldı ki, bir önceki Alm an Büyükelçisi, Türkiye’deki Alm an NGO’ları ile bazı Türk NGO ’larm a oldukça iyi destek sağladıklarını belirtirken, Bergama’nın adından bahsetmemeye özel bir dikkat göstermiştir.

Üçüncü Bölüm

BERGAMA DİRENİŞİNİN YEREL DİNAMİKLERİ

“Milletler, işgal ettikleri arazinin gerçek sahibi olmakla beraber, insanlığın vekilleri olarak da o arazide bulunurlar. O arazinin servet kaynaklarından kendileri istifade ederler ve do­ layısıyla bütün insanlığı da yararlandırmakla yükümlüdürler.

Bu yasaya göre, bundan aciz olan milletler, bağım sız olarak ya­ şamak hakkına lâyık değildir.”

-K e m a l ATATÜRK

B

ergama’da ve hatta tüm Türkiye’de altın üretim ine engel olan bu organizasyonda, sadece dört kişi ve bir de bunlar

tarafından yönlendirilen ya da kısmen yönetilen üç köy halkı ile, “bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olan” kim i çevreciler yer almıştır. Bu araştırm anın konusu, A lm anya’nın çıkarları için Türkiye’de neler yapabileceğini, Bergama örneğinde gözler önü­ ne sermektir. Dolayısıyla, Türk vatandaşlarınca Bergama’da ve Türkiye çapında gerçekleştirilen eylemler, kam uoyu oluşturma çabaları, konu dışı tutulmuştur. Ancak, Alm anya’nın çıkarları ve istemleri doğrultusunda bilerek ya da bilm eyerek işbirliği gö­ rüntüsü veren yerel dinam iklerin de kısaca tanıtılm asında yarar bulunmaktadır.

SEFA TAŞKIN

Alm anya, ziyaretlerin tek taraflı olmaması ve yandaşları­ nın dolaylı yoldan ödüllendirilm esi için kabul program ları yap­ mayı da ihmal etmemiştir. Örneğin, Temmuz 1995’de Bergama

Belediye Başkanı Sefa Taşkın ve Belediye Meclisi Üyelerinin de aralarında bulunduğu 150 kişilik bir grup, Böblingen’de yapılan Kardeş Kentler Olimpiyatı’na katıldıktan sonra, Berlin’de, hem Dresdner Bank’ın ve hem de Zeus Sunağı’nm bulunduğu Pergamon Müzesi önünde eylem gerçekleştirmiştir. Grup, Alm an dev­ letinin çıkarlarına uygun düşen Dresdner Bank eyleminde hiçbir güçlükle karşılaşm azken, Alm an devletinin çıkarlarına ters dü­ şen Pergamon Müzesi önündeki eylemde tatsız olaylar yaşam ış­ tır.111 Sefa Taşkın, aynı yılın Ekim ayında bir kere daha eylem yapmak üzere Alm anya’ya gitm iştir.112 Halo Saibold’un Bergam a’yı ziyaretinin hemen akabinde, Belediye Başkanı Sefa Taşkın, F IA N ’m düzenlediği toplantılara katılm ak üzere A lm anya ve Belçika’ya gitm iştir. 11 Şubat 1997’de 500 kişi tarafından havaalanından yolcu edilen Taşkın’ın, ulus­ lararası ilişkileri ve ziyaret amacı hakkında 12.2.1997 tarihli Yeni A sır gazetesinde şu haber yayınlanm ıştır: “Taşkın, İngil­ tere’de M ine Watch, A m erika Birleşik D evletleri’nde M ineral Poliçe, A lm anya’da ZIBB, FIA N ve Yeşiller Partisi’nin kendileri­ ne danışm anlık yaptığını ve destek verdiğini söyledi. 17 Kasım 1994 tarihinde A vrupa Parlam entosu’nun kabul ettiği bir karar­ la A vrupa’da, Türkiye dahil her yerde siyanürle altın çıkarılm a­ sının engellenm esinin sağlandığını hatırlatan Taşkın, sözlerini şöyle sürdürdü: ‘M art ayının başında A P ’de Yeşiller Partisi’nin bu konuyla ilgili verdiği yeni bir karar tasarısı onaylanacak.

Bu konuyla ilgili olarak A P ’de Yeşiller Partisi’nin düzenlediği toplantıya katılıp, Bergam a’daki olayları anlatıp destek isteyece­ ğim. A vrupa’da eylem lerim iz dikkatle takip ediliyor. Daha son­ ra ayın 13 unde ZIBB ve ayın 14 unde FIAN isim li A lm an çevre kuruluşlarının düzenlediği toplantılara katılacağım . Bu ku ru ­ luşlar Eurogold’u yakından izliyor. Çünkü Eurogold’un A lm an ortağı, çevreye zarar verdiği için A lm anya’da m ahkûm olmuş bir kuruluş.’ ”113

Sefa Taşkın’m Avrupa Parlamentosu m illetvekilleri ile yaptı­ ğı destek arayışına ilişkin görüşmeler ve Yeşiller Grubu’nda yap­ tığı konuşma, yukarıda da yer aldığı üzere Basm a yansım ıştır.114 Sefa Taşkın, Brüksel’e Yeşiller Grubu Başkanı A lm an Parlamen­ ter Claudia Roth’un davetlisi olarak gitmiştir. Toplantıda, adı ka­ yıtlarda hiç geçmemesine rağmen, FIAN bağlantılı Birsel Lemke de hazır bulunmuştur. Yeşiller Grubu, toplantı sonrasında, 1997 Haziranında Bergama’ya bir dayanışma gezisi düzenleyecekleri­ ni duyurmuştur.115 Taşkın, daha sonra Alm anya’ya dönerek Hessen Eyaleti’nin Giessen Kentinde hem ZIBB örgütünün hem de FIA N ’ın ayrı ayrı düzenlediği iki toplantıya katılmıştır. İşte, bu etkinliklere ilişkin bir gazete haberi: “Bergama Belediye Başkanı Sefa Taşkının, Ovacık köyündeki altm madenini siyanürlü yön­ tem ile işletmek isteyen Eurogold firm asına karşı çıkan bölge halkına destek aram ak amacıyla başlattığı Avrupa turunun am a­ cına ulaştığı bildirildi. Bergama Belediyesi’nden yapılan açıkla­ mada, Sefa Taşkın’ın önceki gün Alm anya’nın Hessen eyaletinin Giessen Kentinde, ZIBB örgütünün düzenlediği toplantıya katıla­ rak, Bergama köylülerinin siyanürlü altına karşı verdiği mücade­ leyi anlattığı ve destek istediği belirtildi. Açıklam ada, Taşkının FIAN örgütü tarafından dün düzenlenen toplantıda ise Giessen Belediye Başkanı M anfred Mutz, Hessen Eyaleti Yeşiller Partisi Başkanı Rheimar Hamann ile parlamenter K arin Hagemann ve Yabancılar Meclisi Başkanı Sadullah Güleç ile bir araya geldiği, ‘mücadeleye uluslararası desteğin konuşulduğu’ ifade edildi. Eu­ rogold’un ortaklarından M etelgessellschaft ve Eurogold’a siya­ nür satacak olan Degussa şirketlerinin m erkezinin Giessen’de bulunduğuna dikkat çekilen açıklamada, bu kentte söz konusu şirketlere karşı dayanışm a gerçekleştirmenin önemine işaret edildi. Giessen Belediye Başkanı ile parlamenterlerin gönülleri­ nin Bergam alılar ile olduğu, Alm an kam uoyunun desteğini sağ­ lam ak için gerekli her şeyi yapma ve dayanışm a amacıyla Berga­

ma’ya yapılacak seyahate katılm a sözü verdikleri kaydedildi. Ber­ gama Belediye Başkanı Sefa Taşkın’ın ise, tem asları sırasında, Avrupa’da siyanürlü altının yasak olduğunu, Avrupa standartları ne ise, Türkiye’de de bunun uygulanması gerektiğini, bütün A vru­ palIları dayanışm a için Bergama’ya davet ettiği bildirildi.”116 Giessen Toplantılarından sonra Sefa Taşkın, Aachen Kenti­ ne giderek, Belediye Başkanı M argred Orstein’in ev sahipliğinde, FIAN Başkanı Petra Sauerland, Çevre ve 3. Dünya Forumu (Dritte Welt Forum) Başkanı Christina Löhrer, Alm an Yabancılar Meclisi Üyesi ve Türkiyeli Göçmen Dernekleri Yöneticisi Cengiz Uluğ’un katıldıkları bir toplantıda Bergama’ya müdahale talebin­ de bulunmuştur. Aachen Belediye Başkanı Orstein, bütün Türk ve yabancı kuruluşları harekete geçirme sözü verm iştir.117 Sefa Taşkın, Essen Kentinde ise, yine F IA N ’in düzenlediği “Altına Hücum” konulu toplantıya konuşmacı olarak katılm ıştır.

Alm anya’nın önde gelen on çevre kuruluşunun da katıldığı top­ lantıda, “Bergama’ya bilgi yardım ı için bir merkez kurulm ası”, “Bergama ile dayanışm anın gerçekleştirilm esi” ve “Bergama’ya gelinmesi” doğrultusunda üç önemli karar alınmıştır. Toplantı­ da A kafrik Örgütü’nü temsilen konuşan madencilik uzm anı (!)

Thomas Siepelmeyer ve Thomas Rüde, hiç görmedikleri Berga­ ma hakkında, hiçbir kaynak ve veriye dayanm aksızın, Türkiye’ye yönelik suçlam alarda bulunmuşlardır. Yeşiller Partisi’ne men­ sup Alm an Parlamenteri Cem Özdemir de, 48 m illetvekili olan Yeşiller Grubu’nu bilgilendireceğini ve Alm an Parlamentosu’na konu ile ilgili bir soru önergesi hazırlayacağını açıklam ıştır.118 Sefa Taşkın, Essen’deki toplantı sonrasında Münih’e geçmiş ve burada Prof. Dr. Friedhelm Korte ve Münih Belediye Başkanıyla görüşmeler yaptıktan sonra, Münih Turizm Fuarı’na katılm ıştır.

Yukarıda, Belediye Başkanı Sefa Taşkm ’m yurtdışı faaliyet­ lerinden bazıları, o da çok küçük kesitlerle, verilm iştir. Acaba Taşkın, A lm an çıkarlarını birinci derecede ilgilendiren bir konu

için değil de, diyelim ki, Solingen kurbanı Türkler için ya da Ber­ gama Belediye Başkam ’nın yapm ası gereken asli görevi yerine getirm ek için, yani sadece Zeus Sunağı’nı geri istemek için git­ m iş olsaydı, bir kasaba belediye başkanı olarak yine tüm kapılar kendisine açılır, belli bir program dahilinde toplantılar düzenle­ nir miydi?!

Haziran 1997’nin ilk günlerinde, FIAN Başkanı Petra Sauerland ve beraberindeki Heyet, Bergama’ya gelerek Belediye Başka­ nı Sefa Taşkın’ı ziyaret etmişler, ardından da maden işletmesini dışarıdan “inceleyerek” basm a çeşitli açıklam alarda bulunmuş­ lardır.119FIAN Heyeti, eylem yapan köylüleri de bilgilendirdikten sonra, 5 Haziran’da Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsam ında Bergama Kermesi’nin açılışına katılm ışlardır.120 Sefa Taşkın, Belediye Başkanlığı görevinden ayrıldıktan sonra, Bergama’daki direniş organizasyonu da önemli bir güç ve imaj kaybına uğramıştır. Sefa Taşkın, artık Alm anya’ya davet edilmemektedir.

BİRSEL LEMKE

Araştırm anın başında adından söz edilen Birsel Lemke, Alm anya’nın Türkiye’deki altın aram a ve üretm e faaliyetleri­ ni engelleme program ının Türkiye ayağında yer alan bir diğer önemli isimdir. Direnişe katkılarını yani içinde yer aldığı eylem­ leri anlatm ak yerine, kendisini tanım ak için sadece bir belgenin çevirisini kullanm ak yeterli olacaktır. Birsel Lemke’nin adı, 5 Ekim 2000’de İsveç’te “A lternatif Nobel Ödülü” olarak lanse edilen “Right Livelihood Awards” (Yaşamı Sürdürme-Beslenme Hakkı Ödülü) paylaşanlar arasında geçmiştir. 2 Milyon kronluk (yaklaşık 200 bin dolar) ödülü, Birsel Lemke, EtiyopyalI akade­ misyen Tevvolde Gebre Egziabher, EndonezyalI hukukçu Münir

ve ABD ’li bilim adamı Wes Jackson paylaşm ışlardır.121 1980’de Stockholm’de Alm an kökenli bir İsveçli olan Jakob von Uexkull tarafından kurulan “The Right Livelihood Award Foundation”, Birsel Lemke’yi “siyanürlü altın üretim ine verdiği savaşım dan” dolayı ödüle lâyık bulduğunu açıklamıştır. Ödüller, 8 A ralık 2000’de İsveç Parlamentosu’nun bir salonunda düzenlenen tö­ renle, sahiplerine verilm iştir.122 Lemke, ödül alırken yaptığı ko­ nuşma ile, Bergama’daki uluslararası tezgâhın ilişkiler örgüsünü -farkın da olm ayarak- deşifre etmiştir: “... Ve tüm teşekkürlerim çok saygı duyduğum ve bugün bu­ rada bizim ile birlikte olan Profesör Friedhelm Korte içindir ve aynı zamanda profesörler İsmail Duman, Şevki Filiz, Ümit Er­ dem, Paul Müller ve bir önceki ödülü kazanan Profesör Michael Suscow içindir. Ayrıca, Türk gazeteciliğinin duayeni, M üşerref Hekimoğlu’na ve Türkiye içinde ve dışında pek çok cesur gaze­ teciye -özellikle Alm an Televizyonu NDR’den Sayın Halil Gülbeyaz’a - candan teşekkürlerim i sunarım. FIAN Alm anya’dan arkadaşım Petra Sauerland’a, W ashington’dan Maden Politika­ ları Merkezi Başkanı Steve d’Esposito’ya ve ayrıca Avrupa Parlam entosu’ndan çok iyi arkadaşım Ali Yurttagül’e -k e za aynı şe­ kilde o da burada bizim le b irlikted ir- teşekkür ederim. Ayrıca özellikle verdiği destekten dolayı çok eski arkadaşım ve Alm an Parlamentosu eski üyesi Halo Saibold’a, ve Alm anya’nın Hessen Eyaleti Parlamentosu eski üyesi Karin Hagemann’a ve ayrıca Ege Bölgesinin cesur belediye başkanlarm a - k i bunlar arasında Gömeç eski belediye başkam Şefik Birdar, Güre’den Kâmil Saka, ve özellikle Bergama eski belediye başkanı Sefa Taşkın (Bergama Klasik Çağda Pergamon olarak anılır) vardır, fakat aynı zam an­ da Küçükdere Köyü M uhtarı Ahm et Dinç ve Bergama köylüleri­ nin sözcüsü ve burada bizim ile birlikte olan Oktay Konyar’a da özellikle teşekkür etm ek isterim. Ayrıca bugün bana eşlik eden sadık dostlarım Avukat Wolfgang von Nostitz ve Türkiye’de ‘köy-

Kilerin savunucusu’ olarak ünlü ve bu unvanı lâyıkıyla hak eden Avukat Senih Ö zay’a da çok teşekkür ederim. Ankara’daki Danış­ tay hâkim lerine ve İzm ir’deki hâkim lere de saygılarım ı ve teşek­ kürlerim i sunarım. ... Ve tabii ki hepsi benim le birlikte seyahat eden ve bu savaşın sürdüğü tüm yıllar boyunca yanım dan hiç ayrılm ayan, sabırları zorlayan denemelere karşı direnen, çeşitli fedakârlıklar yapm ak zorunda kalarak yanım da dim dik ayakta duran eşime, beş çocuğum, kız ve erkek torunlarım a, sütannem Ursula Lohm ar’a, kayınpederim M anfred Lemke’ye ve eski arka­ daşım Feza Lochner’e de teşekkür ederim. ... Edremit Körfezi’nin 13 belediye başkanı, Avrupa ülkeleri­ nin altın madenciliği projelerinin doğal varlıkları yok edeceğini ileri sürerek 300.000 yurttaşı için Alm anya’ya korunm a müraca­ atında bulundu. Bu kampanya, basın tarafından iyi karşılanan ve bu sorunun hemen bir gecede uluslararası çapta bilinm esine yol açan bir kam panya olmuştur. Bunun da ötesinde, 1993 yılı Mayıs ayında, Yunan adası Midilli, Edremit Koyu ve ayrıca Ber­ gam a’dan yurttaşlar, çocuklar ve belediye başkanlarm ı taşıyan bir Yunan ve Türk gemisinin açık denizlerde sembolik bir şekilde karşılaşm asını sağladık. Bu olay aracılığıyla, altın madenciliği­ nin yalnızca bir Türk sorunu olmadığını vurguladık ve iki halk arasındaki arkadaşlığı ve dayanışm ayı gösterm eyi hedefledik.

Bergamalı köylüler, gösterilerde giysilerini çıkartarak koştular.

‘EUROGOLD bizi sıyırıp soym adan önce biz kendim iz soyuna­ cağız’ sloganını taşıdılar. Her zaman gösterilerde ve kam panya­ larda başı çeken kadınlar, eşleri altın madenciliği şirketlerini kovuncaya kadar eşlerinden uzak durdular. Köylüler maden ala­ nını işgal ettiler ve büyük çapta bir piknik düzenlediler...

Yunanistan’da A risto’nun doğum yeri olan Olympia’da da altın madenciliği projeleri planlanmaktadır. Ve burada da insan­ lar bu plana karşı savaş veriyorlar. En sıcak tebriklerden birini Olympia’dan arkadaşım Eleni’den aldım. Eleni, bana yalnızca

şu cüm leyi gönderdi: ‘Her şeye rağmen yine de Ege Bölgesinde tanrılar olduğuna inanıyorum .’ Bu da bana Ege Bölgesi’nde Kral Midas’ın öyküsünü hatırlattı. Kral Midas, tanrılardan kendisine dokunduğu her şeyi altına dönüştürme gücü istedi ve bu şekilde ekmeği ve kızı bile altına dönüştü. Sayın bayanlar ve baylar, en başından beri söylediğim gibi: Ben, Türkiye’nin bir çocuğuyum .

Benim bir parçam Ege kıyılarından gelir. Bir kökenim de Doğu Türkiye’deki Ararat Dağı’ndandır.”123 Bu ödül töreni ile ilgili olarak, Anadolu Ajansı’nın basınyayın organlarına geçtiği 6 Ekim 2000 (15.57) tarihli haberde, Bergama eski Belediye Başkanı Sefa Taşkm ’ın değerlendirmeleri­ ne yer verilm iştir: “Yazılı açıklam a yapan Taşkın, Birsel A. Lemke’nin, Bergama köylülerinin siyanürlü yöntemle altın üretim ine karşı mücadelesini uluslararası platform a taşıyan kişilerden biri olarak çalıştığını ve Pergamon Derneği üyesi olduğunu kaydet­ ti. Taşkın şöyle devam etti: ‘1980 yılından buyana her yıl İsveç Parlamentosu’nca verilen Yaşama Hakkı Ödülü aynı zamanda Alternatif Nobel Ödülü olarak anılıyor. Bergama çevre hareketi­ ne büyük katkısı olan Birsel A. Lemke’nin böyle bir ödül alması, Bergama’nın sesinin nerelerden duyulduğunun kanıtıdır. Sevgili Birsel Lemke, 10 yıl boyunca Bergama köylülerinin Avrupa ve dünyada görünmez elçisi olmuştur. On yıldan bu yana tüm var­ lığıyla Bergama’yı yaşayan Birsel’in bu ödülü alması, siyanürle altına karşı savaşım ın dünyaca kutsandığının da kanıtıdır.”

Törene, İsveç Büyükelçisinin davetiyle, Oktay Konyar ve Av. Senih Özay da katılm ıştır. Ancak, Lemke beş yıldızlı otelde ağırlanırken, Konyar ve Özay’ın bir pansiyon odasında konak­ lam ak zorunda bırakılm aları; ardından da, Lemke’nin payına düşen 50.000 doları alm ayarak ödül veren vakfa iade kararını açıklaması, “dava arkadaşları” arasında iplerin kopmasına ne­ den olmuştur. Hürriyet gazetesi bu haberi, “Para Hopdediks’e Değil, Zengin İsveç’e Gitti” başlığı ile yayınlarken, Senih Özay da

Lemke’nin bu para ödülünün bir bölümünü Bergamalı köylülerle paylaşması gerektiğini söylemiştir.124Oktay Konyar’ın sert açıkla­ m alarının yayınlandığı gazete haberleri, Bergama’daki direnişe dam gasını vuran sözde üç çevrecinin arasındaki ilişkilerin tü­ müyle çıkar esasına dayandığım ortaya koymuştur: “Stockholm ’de İsveç Parlamentosu tarafından verilen ve alternatif Nobel ödülü olarak kabul edilen ‘Right Livelihood Awards’ vakfının 50 bin dolar değerindeki çevre ödülünü alan Birsel Lemke’ye Bergamalı köylüler ateş püskürdü.

Bergamalı köylülerin lideri Oktay Konyar, Birsel Lemke’nin 50 bin dolar para ödülünü tekrar vakfa bıraktığını açıklam ası­ nın pek inandırıcı olmadığını söyledi. Alm anya’da yaşayan Bir­ sel Lemke’nin BergamalIları kullandığını söyleyen Konyar şöyle dedi: ‘Birsel Lemke bu ödülü kendi dünyasını kapsayan bilimsel çalışm asıyla aldığına inanıyor. Bilimsel çalışm asının Bergamalı köylülerin halk hareketi ile Türkiye sınırlarını aşarak, dünyaya ulaştığına ve bu ödülü ona getirdiğine inanmıyor. İsveç’de ödülü­ nü alırken de sürekli bunu empoze etti. O Am erika’daki Kızılde­ rilileri ve dünyanın diğer yerlerinde çevrecileri koruduğu için bu ödülün kendisine verildiğine inanıyor. Oysa, Boğaz Köprüsü’ne çıktığım ızda Birsel Lemke yanım ızda yoktu. En azından İsveç Parlamentosu beni neden ödül töreni için İsveç’e davet etti? O zaman bir Kızılderili oraya davet ederdi. Bayan Lemke böyle dü­ şünmeli.’

Türkiye’nin Stockholm Büyükelçisi Selim Kuneralp, alter­ natif Nobel ödülü olarak adlandırılan ‘Right Livelihood Avvards’ ödülünü alan Birsel Lemke’ye rezidansında yemek verdiğini, ancak köylülerin lideri Oktay Konyar’m, Stockholm ’deki Türk örgütleriyle yapacağı sohbet toplantısı nedeniyle katılam ayacağı­ nın Lemke tarafından kendisine iletildiğini kaydetti.

Konyar, bu davetten haberi olup olmadığının sorulması üze­ rine, ‘Bu davetten hiç haberim olmadı. Sayın Büyükelçimizin böy­ le bir daveti bizi ve mücadelemizi onurlandırmış olurdu. Ancak böyle bir davet bana iletilmedi. İletilseydi m uhakkak giderdim.

Bu da Birsel Lemke’nin bizi olayın ne kadarı dışında tuttuğunu gösteriyor. Yazıklar olsun. Birsel Lemke, BergamalIları güzelce kullandı,’ dedi.

Oktay Konyar, İsveç’de kaldıkları süre içinde Lemke’nin Stockholm’ün tarihi semtindeki lüks otel sınıfındaki Gamla Stan Oteli’nde gecesi bin beş yüz krondan kalırken, kendisinin ve Ber­ gamalI köylülerin hukuki davasını yürüten avukat Senih Ozay’m insan onuruna yakışm ayacak ve müşterek tuvaleti olan iki kişi­ nin kalabileceği bir pansiyonda yer bulunarak yatırıldıklarını belirtti.

Konyar, İsveç’e geldiklerinde kalacak yerlerinin belli olma­ dığını, İsveç Türk İşçi dernekleri Federasyonu (İTİDF) Başkanı Osman Özkanat’m girişim leri ile bodrum katında olan bir odada kaldıklarım da kaydetti. Konyar, Stockholm’deki ilk günlerinde yaşadıkları kötü durumu en yakından İTİDF Başkanı Osman Özkanat’m bildiğini kaydetti. Konyar, Lemke’nin Büyükelçi’nin yemeğine Alm an eşi ve kayınvalidesini götürm esini hala unuta­ m adıklarım söyledi.

Bergamalı köylülerin lideri Oktay Konyar, 50 bin dolarlık pa­ ra ödülünü alan Birsel Lemke’nin Stockholm’de davetten davete koşarken kendileriyle ilgilenilm ediğini de belirterek, ‘Avukat Se­ nih Özay ile birlikte Stockholm’deki Türklerin evlerinde kaldık.

Böyle bir ilginin olacağım bilseydim İsveç’e gitm ezdim ’ dedi. İTİDF Başkanı Osman Özkanat da 50 bin dolar çevre ödülü­ nü alan Birsel Lemke’nin Stockholm’e gelmeden önce kendisin­ den yatacak yer konusunda yardım istediğini söyledi. Özkanat şu görüşlere yer verdi:

‘50 Bin doları alan Birsel Lemke, bu insanlarla birlikte bir davaya baş koymuş, ancak gelecek kişilerin sorumluluğunu bana yıkm asına bir anlam veremedim. Ben bu insanların ortada kaldı­ ğını görünce ücretsiz olarak bir pansiyonda ağırladım. Sonra da bu insanların hak ettikleri biçimde uygun bir otele yerleştirilm e­ si için Birsel Lem ke’ye mesaj yolladım .’

Bergamah köylülerin lideri Oktay Konyar, İsveç’e davetin ön­ ce Lemke’den, sonra da İsveç Parlamentosu’ndan geldiğini belir­ terek şöyle dedi: ‘İlk önce Birsel hanım kendi im kânları ile bizi oraya götüreceğini söyledi. Sonra parlamentonun daveti geldi.

Bu arada nelerin olduğunu anlayamadık. Birsel Lemke İsveç’e geldiğimizde yaptığım ız uçak ve yolculuk m asraflarının ödeme­ sinin yapılacağını söyledi. A ncak İsveç’te bir ödeme yapılm adan döndük. Ne zaman Hürriyet gazetesinde “Hopdediks Para İsti­ yor” başlıklı haberi çıktı. Birsel Lemke hemen param ızı yolladı.’

Oktay Konyar, Stockholm ’de kendilerine yatacak yer dahi bul­ makta zorlanan Birsel Lemke’nin aldığı 50 bin dolar para ödülü­ nü, ödülü veren ‘Doğru Yaşam Vakfı’na geri verildiği yönündeki açıklam asını pek inandırıcı bulm adığı gibi bir anlam da verem e­ diğini kaydederek, ‘neden versin ki’ diye konuştu.”125 İşte yukarıdaki örnekler çerçevesinde, bir tarafta ülke eko­ nomisi için m ilyarlarca dolar, binlerce işsizim iz için iş kapısı an­ lam ına gelen altın üretim ine engel olacak kadar “cöm ert”; ama 50 bin doların paylaşımına gelindiğinde birbirlerini yerlere vura­ cak, onurlarıyla oynayacak kadar “cim ri”leşen çevreciler!.. Bun­ lar çevreci mi, sosyalist mi, ulusalcı mı, anarşist mi, Alm ancı mı, mezhepçi mi, köylüden yana mı, diye sorabilirsiniz ve tartışabi­ lirsiniz. Ancak, Türkiye’den yana olm adıklarını tartışam azsınız, çünkü bilirsiniz...

SENİH ÖZAY

Bergama ile ilgili hemen her platformda ya da etkinlikte “köylülerin avukatı” kim liğiyle ön plana çıkarılan Senih Özay’ı ayrıca tanıtm aya gerek bulunmam aktadır. Türkçesi, mesleki bil­ gi ve tecrübesi, konulara hâkim iyeti hakkında, TMMOB İzm ir İl Koordinasyon Kurulu’nca düzenlenen “Mühendislik M im ar­ lık Haftası E tkinlikleri” içinde yer alan 17.10.2000 günlü “Tür­ kiye’nin %13’ü Siyanürlü Altın M adenciliği ve İnsan” konulu Fo­ rumda yaptığı bir konuşma, belirgin ipuçları vermektedir: “Bugüne kadar neler olup bittiğini anlatalım mı? Şimdi: Ber­ gam a’da, Gümüşhane’de, A rtvin ’de, Efem Çukuru’nda, bir yerler­ de, çok yerde siyanürle altın işletmek isteyen firm alar var, A nka­ ra’dan izinleri kapmışlar.

Bu konuda hem hukuk başlamış, sivil itaatsizlikler yapıyor­ lar, hukuk yapıyoruz, davalar açm ışız, gürültü etmişiz, bilim adam ları ikiye bölünmüş: a) İyi bilim adamları, b) kötü bilim adam ları diye... İyi bilim adamları, ‘Risk var, halkın yanındayız, doğanın ya­ nındayız’ demişler. Kötü bilim adamları, ‘Bir nane olmaz, çıksın buradan [altın], niye çıkm asın ki? Dağın altında niye dursun’ de­ mişler. ... Sonra tazm inat davaları açılır, korksunlar diye. Korkuyor, ödleri kopuyor bu bakanların, valilerin tazm inat davaları açılır diye. Yani hukuk elinden geleni yapar, galiba. Çünkü ‘ben yaşlan­ dım, şekerim var’ diye, konuşma yaptım, ‘benim kolesterolüm var şekerim var, lipitim var. Benden alın bunu’ dedim, aldılar.

Haaa bu yetmez, yetm ez çünkü ‘sivil itaatsizlik’ gerekir, sivil ita­ atsizlik. Patronu burada [Oktay Konyar’ı gösteriyor]. Yani sivil itaatsizlik ama, bence onun sizden yardım a ihtiyacı var. O çok şey bilm ek zorunda. Daha çok hukuka uygun kanunların sınırın­

da eylemler üzerinde çok daha fazla şey bilm ek gerekir. O yü z­ den hepinizden ben bir şey bekliyorum. Söyleyemiyorum, ben de onun avukatıyım ya! Şimdi demek ki önümüzdeki mücadelede, a) Hukuk, b) İtaat­ sizlik, sivil itaatsizlik süreci başlıyor. Ha bu süreçte Sefa Taşkın, Oktay Konyar, Senih Özay... profesörler ne yaparlar bilmiyorum, ama korkularım dan da söz edelim. Basın bunu yazm a sakın!

Korkularım şu: l) A çtığım ız yeni bir davada hakim ler (3 ha­ kim karar verebiliyor), hakim ler diyebilirler ki ‘Daha evvel ver­ dik, taa dam ştaylara gittik, kesinleşti, biz biraderim bir daha de­ neyip aynı kararı verelim ’ deyip soğuma, ürkme, yılm a, bıkm a gibi nanelere girebilirler. Öyledir. 2) Diyelim ki bıkm adılar hala, halen daha yılm adılar, iyiler, 3 tane bilim adamı arıyorlar. A rar­ lar, ‘ne var ne yok, doğru mu bu işler’ diye iyiler 3 bilim adamına yazı yollarlar, bilmem nerden 3 profesör bulurlar. Ya bu profesör­ ler şey derlerse ‘yahu ne güzel kuyu kazmışlar, ne güzel duvar açmışlar, bir de cihaz getirmişler, bu iş olur abicim derlerse, biz bu davayı kaybederiz ya da daha bir şey? Her yeri açmış adam ­ lar. Şimdi ben başka bir şeyden bahsetm ek irtiyorum. Yani yar­ gıç refleksini açan, bilim adam larının cesaretini neydi çeken?...

Bilim adam larından beklentim iz var, bütün bunlar için vallahi, billahi size çok ihtiyaç var. Yani köylülerle el ele tutuşm anıza, el ele örgütleri kurm anıza, az sayıda gelm işsiniz bugün ama yarın çok sayıda gelmenize, çok destek verir enize ihtiyaç var, ben bu­ nu söylerim. Aaa korkarım devlet, tankı ile tüfeği ile madeni zor­ la çalıştırabilir. Çok günah, çok yazık şeyler olabilir korkarım, onun için de ne yapacak bir şekilde bazıları bana, sana da, ona da değil, bana da ‘Devletin tankı ile, orda siyanürün baca gazından dumanları çıkartm am asını sağlayıcı, psikiyatrisi gibi formüller bana da öğretin, yani bir vali ile nasıl oynanır, bir kaym akam la nasıl? Jandarm a komutanı ile nasıl karısı, kayınpederi, damadı, gelini, ne bileyim ben, yani aklınıza gelebilecek bütün dansların yapılm asını öneriyorum. Teşekkür ederim.”126

İşte Türk ekonomisinin ve bölge ekonomisinin dünü, bugü­ nü ve geleceği ile oynayanlardan bir diğeri: Maden ocağında siya­ nürü sanki fabrika gibi bacadan tüttüren (!) ve hakim, bilim ada­ mı, vali, kaymakam , jandarm a komutanı ile nasıl oynanacağının (!) ipuçlarını veren yetkin (!) çevre avukatı Senih Özay’ın sadece bu konuşması bile, hakkında bir fikir verm eye yeterlidir...

OKTAY KONYAR

Oktay Konyar’ın eğitimi ve uzm anlık alanı hakkında bilgi ver­ mek yerine, Senih Ö zay’ın kendisinden daha eğitimli olduğunu söylemek yeterlidir. Eylemlerde peşinden gelen köylüleri çıplak ayakla, bir sonraki aşamada sadece iç çam aşırları ile, bir sonraki aşam ada da yüzlerini boyatıp çam aşırları ile yürüten agresif bir köylü önderi (!) imajı çizmeye çalışan Oktay Konyar, Bergama direnişinin kim lerin elinde yönetildiğini gösteren tipik örnekler­ den biridir. Bergama Dosyası’nda ona daha fazla yer ayırm anın gereksiz olduğu kanısı ile, sadece iki ayrı toplantıda yaptığı ko­ nuşma metninden bazı alıntılar yapmak, hakkında fikir edin­ mek açısından fazlasıyla yeterlidir. İşte, yukarıda Senih Özay’ın konuşma yaptığı “Türkiye’nin %13’ü Siyanürlü Altın Madenciliği ve İnsan” konulu Forumda, Oktay Konyar’ın söyledikleri: “... Bergama’yı çok büyütmeyin. Bergama’da bir şeyyok. Em­ peryalizm e karşı topraklarını savunan yurttaşların temel görev­ lerini görüyoruz burada. ... Şimdi ülkede insan hakları ihlalleri yar, demokrasinin önünden engeller kalkm adı, Güneydoğu’da savaş devam ediyor. ... Öyle polisten, jandarm adan korkarsanız, 2911 sayılı yasayı ‘aman bunlarla ilgilenmeyeyim, sıra bana ge­ lirse’ derseniz, bunu başaram azsınız. Polis sizden daha akıllı, bunun eğitim ini görüyor. Gözünüze baktığı zaman sizin nereye kaçacağınızı, ne kadar kalacağınızı biliyor.”127

Aynı şekilde, 7-9 Kasım 1997de Uludağ Üniversitesi’nde ger­ çekleştirilen “Sivil İtaatsizlik” konulu Disiplinlerarası Kolokyum ­ da, Oktay Konyar’m söyledikleri: kendi ülkesinin topraklarını sürekli bombalayan, parti­ lerin kirlendiği, yargının ciddi anlamda sıkıntıda olduğu, hukuk kurallarının hiçe sayıldığı bir ülkede, sivil itaatsizlik bir yaşam b içim id ir.... Şimdi o yurttaş hareketi böyle bir gün sokağa çıkm akla ol­ maz. Çok güzel örnekler verdiniz, katılıyorum onlara, biraz daha çoğaltm ak istiyorum. Bir proje olmalıdır ve projenin bir askeri kanadı olmalıdır, bir de sekreteryası olm alıdır 9687, 9/ıo’u sağcı olan bir kenttir Bergama. ...

Bergama bir mevzidir, Bergama mevzisi kırılırsa her yerde iş bitecektir. ... Am a sağcı kirliliği anlam az. Sağ düşünen insan Türkiye’deki çetelerle işbirliği yapan genel başkanm ı her gece ya­ nağından öpüyor, her gece alkışlıyor onu.

Sivil itaatsizlik bir proje dem iştim biraz evvel, bu gizlilik il­ kelerini içine alan. ... Komitelerimiz ciddi bir karar aldı, kararı gizli yapıyoruz, yapacağız ve bir tek kişi karar alacak, herkes ka­ rarı uygulayacak. Önemli olan, eylem anm a kadar gidecek süreyi değerlendirmek, yakalanm am ak. Bizde en büyük rahatsızlık ya­ kalanm am ak. Çünkü düşünün, bir madenin etrafında sekiz köy var diyelim. Sekiz tane köyde o kadar polis o kadar da jandarm a var ve çoğu da sivil. Halk ikiye bölünmüş, madencide çocukları çalışan halk kesim i var, işçileri var, oradan ekonomik gelir sağlı­ yorlar. İş bulm ak çok zor bu bölgede, tarım işlerinin dışında. O insanları, öyle bir hale getirelim ki, bu mücadelede hain olan ke­ narda kalsın. Yani madenciyle işbirliği yapan, parayı seçen, polis­ le beraber olan kenarda kalsın, halk öne çıksın diye düşündük.

Ve bir sabah dedik ki eylem var, toplanacağız. İlk ciddi pra­ tiğim izi yapıyoruz, yol kapatmadan sonra. Büyük bir sahaya

toplandık. Kadınlara dedik ki, siz dışarıda kaim , erkeler girsin içeriye. Am a türü değişik bir eylem, yapılm ası çok zor bir eylem.

Bir başarırsak, ondan sonra bütün eylemlerin arkası gelir diye düşündük. Halkı topladık. Dedik ki: ‘Hazır m ısınız?’ ‘H azırız ne isterseniz yaparız, öl de ölelim.’ H alk böyle söylüyor, çok da kes­ kin. ‘A rkadaşlar soyunacağız!’ dedim. ‘Bir kilotla kalacağız, soka­ ğa çıkacağız’ dedim, ‘hep beraber. Ve’ dedim, ‘bildiri dağıtacağız.

Doğayı ve çevreyi kirleten, insanı onursuz kılan bir davranışa tepki gösterelim’ dedim. Halk durdu, tık yok kim sede. Yani köylü hayatında böyle bir şey yapmamış. Birisi isyan etti. ‘Başkan’ de­ di, ‘biz’ dedi ‘karım ızın yanında soyunm ayız’ dedi. ‘Yani sen bizi soyma, başka bir şey yapalım biz’ dedi. Başladım, çıktım masaya soyundum ben. Beş, on, yedi, yirm i, beş yüze yakın soyunduk, bir üç katı da bekliyor orada. Kadınlar dışarıda bekliyor, ne yapı­ yorlar içerde diye. Neyse karar aldık, çıkacağız, dışarıda ilk kez çıplak eylem yapacağız. Bizim bir Bayram Bey orada, benden ev­ vel kapıyı açtı çıktı, karısı da bekliyormuş orda. Onu bir çıplak gördü: ‘Tüü lan’ dedi ona, aynen böyle.”128 Ayrıca yorum a hiç gerek yok!..

SOSYALİST, ANARŞİST, BÖLÜCÜ VE ULUSALCI ÖRGÜTLER

Türkiye, A B ’ye ya da küreselleşmeye entegrasyon adı altında, Osmanlı döneminin kapitülasyonlarından çok daha ağır koşullar taşıyan sözleşmelere imza atmaktadır. Tek taraflı işletilen Gümrük Birliği Anlaşm ası nedeniyle, ithalatı, dolayısıyla dış ticaret açığı gi­ derek büyüyen Türkiye’de, birkaç yüz milyon dolarlık kredi için IMF, Dünya Bankası gibi uluslararası finans kuruluşlarının her istediği, bürokrat atamaları dahil, yapılmaktadır. MAI Sözleşme­ si, Uluslararası Tahkim, Şeker Yasası, Tütün Yasası, Endüstri Ya­

sası, Hazine Arazilerinin Yabancı Devletlere Satışına İlişkin Yasa derken, Türkiye’nin bugününe ve geleceğine resmen ambargo ko­ nulmaktadır. Tepkilere baktığınızda, kapitalizme, emperyalizmin her türlüsüne, tam bağımsızlığımıza göz diken tüm yabancılara, emekçilerin alın terini gasp eden uluslararası sermayeye ve onun yerli işbirlikçilerine -h iç değilse ideolojik söylem lerinde- karşı ol­ ması gereken sosyalist örgütler, nedense hiçbir ciddi tepki verm e­ mekte; susarak bu gidişi seyretmektedirler. Ülke elden giderken, onlar sadece iki konu da değil, slogan üzerinde yoğunlaşmış gö­ rünmektedirler: “Bergama’da Siyanürlü Altına Hayır!” ve “F Tipi Cezaevleri Kapatılsın, Tutsaklara Özgürlük!”

Neden, diye sorduğunuzda, Avrupa’daki tüm sosyalist Türk örgütlerinin Alm anya tarafından nasıl korunup kollandığını ve yönlendirildiğini bilm ediğinizi ortaya koyarsınız. DHKP-C, TİKKO, Dev-Sol, TKP-M L gibi yasadışı sol örgütlere ve PKK uzantısı E RN K ’ya tüm eyalet merkezlerinde büro açma izni veren A lm an­ ya’nın bu örgütlerden başlıca isteği, Türkiye’ye karşı kontrollü kullanım a uym alarıdır. Dolayısıyla, Türk Ordusu’na en ağır ha­ karetleri yapan; Türkiye’deki halkların (!) bağım sızlığını isteyen, bir başka ifadeyle ulus-devletin yıkılm asıyla Türkiye’nin yerinde en az 47 devletin kurulm asını talep eden; Avrupa’daki hapisha­ ne gerçeğini bilmelerine rağmen, örgütsel eğitim in yapıldığı il­ kel koğuş sistemini savunan ve m ahkûm ları “tutsak-savaş esiri” olarak niteleyen; çıkarları doğrultusunda kapitalist-em peryalist devletlerle ve şeriatçı yapılanm alarla işbirliğine giden, kısaca var­ lığını sürdürmek için ideolojisinin ruhunu satan bu örgütlerin ga­ zetelerinde, dergilerinde, internet sitelerinde ortak olarak “Ber­ gama Direnişi”ne ilişkin haber ve yazıları görürsünüz.129 Türki­ ye’yi satacaklar, ama Bergama’ya sahip (!) çıkacaklar!.. Görünen çelişki değildir; onlar sadece, beslendikleri ortak kaynağın, yani patronları Alm anya’nın talim atının gereğini yerine getirm ekte­ dirler...

Diğer taraftan, Bergama’daki A lm an oyununa gelen legal Türk örgütleri arasında, CHP, KESK, SES, TMMOB, Türk Tabip­ ler Birliği Merkez Konseyi ve diğer demokratik kitle örgütlerinin olduğu görülmektedir. Bergama olayının arkasındaki A lm an­ ya’yı fark etmeyen ulusalcı Atatürkçü Düşünce Derneği bile oyu­ na getirilmiştir. İdeolojik yapısı ve eylemleri ortada olan Oktay Konyar, Türkiye’nin en önemli ve en örgütlü ulusalcı sivil toplum örgütü olan Atatürkçü Düşünce Derneği’ni Bergama’ya davet et­ miştir. İdeolojik açıdan taban tabana zıt olmalarına karşın, Der­ nek Genel Başkanı Av. Halil İbrahim Şahin ve beraberindekiler, bilgiye dayanmayan bir sempati ile bu ziyarete uymuşlardır. Her­ kesi ve her şeyi “kullanm a” stratejisinin uygulanm ası sonucun­ da, 16 Nisan 2001’de internetteki tartışm a gruplarına aşağıdaki haber geçilmiştir: “Atatürkçü Düşünce Derneği (ADD) ulusal bağım sızlık hare­ ketine katkısı nedeniyle Bergama’da heykeli dikilecek Hopdediks lâkaplı Bayram Kuzu’nun ailesine plaket verdi ve bir Atatürk Pos­ teri arm ağan etti. ADD Genel Başkanı Halil İbrahim Şahin, geçen Cuma günü Bergama’yı ziyaret ederek, kısa süre önce yaşam ını yitiren Hopdediks Bayram Kuzu’nun anısına heykel yapımı için de düğmeye bastı. Bergama’da siyanürlü altın madenine karşı çı­ kan ve 11 yıldır eylemlerini sürdüren köylülerin simgesi Bayram Çavuş (Bayram Kuzu) heykelinin Narlıca ile Pmarköy arasındaki 10 dönümlük yam açta yapılm asına karar verildi. Bergama Çevre Yürütm e Kurulu Başkanı Oktay Konyar, binlerce köylünün uzun soluklu mücadelesinde kaybettikleri Bayram Kuzu’nun heykeli­ nin yanm a küçük ölçekli bir müze ile kütüphane yapacaklarını belirtti, ‘çevre mücadelesi adına bize verilen ödüller de burada sergilenecek’ diye konuştu. Şahin ile yöneticiler, geçen Cuma saat 14.00’de Narlıca kö­ yünde, Oktay Konyar ve köylülerle bir araya geldi. Şahin hem Oktay Konyar’ı hem de Hopdediks Bayram Kuzu’nun eşi Emine

Kuzu’yu ödüllendirdi. Hopdediks heykeli için ilk yardım yapılır­ ken, köylülerin önderi Oktay Konyar, ‘ADD bu ziyaretle heykelin yapımına da start verm iş oldu. Gönüllülük esasıyla yapacağım ı­ zı açıkladığım ız ve Bergama halkının direnişinin sergileneceği anıtın çevre düzenlemesini de Peyzaj M imarları Odası yapacak. Önümüzdeki günlerde yarışm anın şartnam esi ve jürisinin ilân edileceği heykeli toplumdan gelen yoğun destek ile kısa sürede bi­ tirm ek istiyoruz’ dedi. Bergama Çevre Yürütm e Kurulu Başkanı Asteriks lâkaplı Oktay Konyar, yıllar önce yöresi için direnmeye başlayan Bergama köylülerinin, yurdun birçok yerindeki çevre hareketlerine örnek olduğu için mutluluk duyduklarını söyledi.

Son olarak Bartın’da çizgili pijamasını giyerek santral eylem in­ de köylülerine önderlik eden Fahrettin Küçükaltay’m yöresine sahip çıkışm a dikkat çeken Konyar, şunları söyledi: ‘Bergama direnişinin, bir ulusal bağım sızlık direnişi olduğu net biçimde ortaya çıktı. Yurttaşların son dönemlerde meydana çıkması sade­ ce ekonomik nedenlere bağlı değil. Ulusal bağım sızlık istemleri, halkın yaşadıkları yörelerin göz göre göre uluslararası sermaye­ ye peşkeş çekilip yitirilm esine karşı çıkıştır.’ ” Kısaca, anti-em peryalizm adına, tam bağım sızlık adına, farkına varm adan A lm an em peryalizmini savunur duruma düş­ mek, hayli aşağılayıcı ve yüz kızartıcı bir sonuçtur. Em peryaliz­ min iyisi ya da kötüsü yoktur; ABD kötü, Alm anya iyidir, demek yanılgıların en kötüsüdür...

TEPEKÖY, PINARKÖY VE NARLICA KÖYLÜLERİ

Federal Alm an İktisadi İşbirliği ve Kalkınm a Bakanlığı’nca hazırlanan 1990’da yayınlanan “Türkiye’de A ltın Konsepti”nde adı geçen üç köy, Tepeköy, Pmarköy ve Narlıca’dır. Orman kö­

yü kapsam ında değerlendirilen bu köyler, ekonomik açıdan ova köylerine göre daha dezavantajlı durumdadırlar. Buna karşılık, inançları itibariyle bin yılı aşkın bir süreden bu yana, Türklüğün tüm geleneksel kültür öğelerini ve reflekslerini dipdiri, canlı bir biçimde sürdürmektedirler. Örneğin, içlerinde İslamiyeti A rap­ laşm ak biçiminde algılayan, Arapçayı Türkçeden üstün tutan, şe­ riatçı yapılanm alarda yer alan, laik hukuk devletine karşı gelen, kadım horlayan ve eşit görmeyen bir tek A levi Türk’e rastlam ak olanaksızdır. Buna karşılık haksızlığa, zorbalığa, zulme, ayrım ­ cılığa ve eşitsizliğe başkaldırıcı, sonuna kadar mücâdele edici reflekslere sahiptirler. İşte, Tübingen uzm anları, bu konsept da­ hilinde devreye girdiklerinde, direniş için ilk hedef seçtikleri ey­ lem alanı, bu üç köy olmuştur.

Bin küsur yıl önce, Araplar arasındaki kan davasının ya da görüş ayrılıklarının, bin küsur yıl sonra da Cum huriyet Türki­ ye’sinde hâlâ "alevi”, “sünni”, “şafi” biçim inde devam etmekte olması, bu sakil sıfatların insanım ızı belirleyici ve toplumu par­ çalayıcı biçimde kullanılm ası, hiç şüphesiz A tatürk’ün öngördü­ ğü ulus-devlet olgusunun önünde bir risk ve tehdit oluşturm ak­ tadır. Alm anya, bu risk ve tehdidi Türklere ve Türkiye’ye karşı en gelişmiş tekniklerle kullanan ülkedir. Kendi ülkesinde, Tür­ kiye düşmanı Nakşibendilere, Süleymancılara, Fethullahçılara, Nurculara, kısaca tüm şeriatçılara sınırsız destek veren Alm an devleti, Bergama’da kitleleri provoke etmek, eylem yaptırm ak söz konusu olduğunda, alevi inançlı Türk köylülerini “kullanm a” ikiyüzlülüğüne tevessül edebileceğini göstermiştir.

Ne var ki, Bergama’da, kendilerine anlatılan çarpıtılm ış bilgi­ lere inanan, inandırılan bu köylülerim iz, tüm eylemlerinde Türk Bayrağı ile ön plana çıkmışlardır. Alm anya’daki Alm an destekli şeriatçılar, yeşil cihat bayrakları altında eylem yaparlarken; Ber­ gam a’da ise, A lm anya tarafından yönlendirildiklerinin farkında olmayan kadın-erkek onurlu köylüler, toprağına ve çevresine ve

de ülkesine sahip çıkm ak için başka bir bayrak ya da ideolojik gö­ rüntünün altına asla ve asla girmemişlerdir. Tüm sıkıntıyı, cefa­ yı, maddi-manevi fedakârlığı onlar göğüslerken, birileri onların sırtından önemli rantlar elde etmiştir. Söz konusu direnişte dev­ letin en son suçlayacağı kesim, alevi inançlı Türk köylüleridir.

Alm an işbirlikçi-yerli personelini etkisiz hale getiremeyen, soru­ na kalıcı ve yasal çözüm üretemeyen, siyasal kararsızlık ve bece­ riksizlik sergileyen, asli görevi olduğu halde halkın korkularım gideremeyen, Türkiye’ye bu yüzden zaman ve gelir kaybettiren yöneticilerdir, sorumlu olan. Hiçbir devlet sorum lusu kalkıp da bu köylere gitmemiş; “sizleri yanlış bilgilendiriyorlar, sizi kullan­ mak istiyorlar, sorunun doğrusunu en yetkin kaynaklardan gös­ termek, sizi ikna etm ek devletin görevidir” biçim inde açıklama getirmemiş; kısaca onlara saygı ve önem gösterm eyerek provoka­ törlerin eline terk etmiştir. İşte, tipik bir eylemci, yanlış bilgi ile koşullandırıldığını, yanlış yönlendirildiğini, A lm anya’nın çıkarları uğruna fedakâr­ lığa zorlandığını fark etmeyecek kadar eğitim siz ama samimi, ama onurlu bir yaşlı, Hüseyin Doğan’ın anlattıkları: “... Edrem it’ten sonra Zeytinli beldesine ulaşan köylüler ge­ ce için hazırlık yaparken, gün boyu elindeki kırm ızı tespihi ile yürüyen, grubun en yaşlısı olan 78 yaşındaki Hüseyin Doğan’a ömrünün son günlerinde neden siyanürle mücadele ettiğini soru­ yorum. Yol boyunca her fırsatta köyünde bıraktığı 55 yıllık hayat arkadaşına telefon ettiğini söyleyen Hüseyin Doğan, ‘Benim ba­ bam Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlere esir düşmüş. Ben, 1,5 yaşım da yetim kaldım. O zaman babamı esir alanlar, şimdi kö­ yüm ün topraklarını dolayısıyla beni esir alm ak istiyorlar. Dört çocuğum, 44 torunum var. A llah bilir ama belki de birkaç günlük ömrüm kaldı. Siyanür beni etkilemez. Beni öldüremez. A m a ge­ ride bıraktığım çocuklarım ı, torunlarım ı? Onların hayatlarının zehirlenmemesi için hayatta olduğum müddetçe zehirle Mücade­

le edeceğim. Bu yürüyüş beni gençleştirecek. Eurogold’a karşı da­ ha fazla mücadele etmemi sağlayacak’ diyor.”130 Şimdi de, Musa Ağacık’m röportajından bazı alıntılar: Merhaba ana, adınız?

— Ovacık köyünden Şahsenem Dikmenoğlu. Yaş 74.

— Siyanürlü altına neden karşısınız ana?

— Seyanürle altın çıkarsa çocuklar sakat doğuyormuş. Sa­ kat olacağına gelinler, oğlanlar hiç evlenmesinler.

— Öyleyse O vacıklılar neden siyanürcü şirketten yanalar?

— Hepsi fakir fukara. Para saçıyor gâvur, para.

— Ya siz dostum?

— Ben devlet memuruyum, adımı veremem. Am a Berga­ ma’daki çevre sorunu sadece siyanürlü altın madeni değil. Ova­ cık köyü yakınındaki Pirina Zeytinyağı Fabrikası, Dikili ve Ber­ gama’yı kokudan bunaltıyor. Bölgedeki zeytin fabrikaları, Berga­ ma’ya hayat veren Bakırçay’ı kirletiyor. Bergama çöplüğü ise ayrı çevre felâketi. Çevreciler ise sadece altın madeninde siyanürü görüyor.’ ”131

ÇEVRECİLER

Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de farklı çevreci anla­ yışlar ve örgütler bulunmaktadır. Bilgiye dayalı, bilimsel ölçütler­ de yapılan çevrecilik, hiç şüphesiz her ülkede en gerekli ve saygın olanıdır. Bir de, amatör heveslerle ya da gösteri amaçlı yapılan çevrecilik faaliyetleri vardır ki, örneklerine yine tüm ülkelerde rastlam ak olanaklıdır. Buna bir de ideolojiyle karışık militan çevrecilik faaliyetlerini eklemek gerekmektedir, zira, özellikle Avrupa’daki komünist partilerde ve legal-illegal komünist-sosyalist örgütlerde, Sovyetler Birliği’nin çökmesinden sonra yaşanan

ideolojik boşluk, bu kesim in çevrecilik hareketine yönelmesinde önemli bir etken olmuştur. Bu kategorilerin dışında, gelişmiş ül­ kelerin başvurduğu, çifte standarda dayalı bir başka emperyalist çevrecilik yaklaşım ı da söz konusudur. Bu yaklaşım , kontrol edi­ lebilir istikrarsızlık politikalarının uygulandığı üçüncü dünya ül­ kelerinde, ekonomik güçlenmenin önüne geçmede bir nevi engel­ leyici işlevi görmektedir, ki Bergama olayı, tümüyle bu kategori içinde yer almaktadır.

ALMANYA’NIN RESMİ ÇEVRE POLİTİKASI VE ÇELİŞKİLERİ

Alm anya’nın resmi çevre politikası, “tem iz çevre”, “sağlıklı yaşam ”, “beslenme hakkı” gibi evrensel nitelikteki değerlere ko­ şulsuz sahip çıkan çevreci örgütler yerine; bu değerlere sahip çıkıyor görünen ama devletten finanse edildiği için de devletin talim atları dışında hareket yeteneği olmayan çevreci örgütleri öngörmektedir. FIAN, bu güdümlü ama NGO görünümlü devlet kuruluşlarından sadece biridir. Çelişkilere ve çifte standarda ge­ lince, sadece dört tipik örnek: a)

Alm anya, altın üretim i yapmayan, üstelik altm üreten şi

keti de bulunmayan nadir gelişmiş ülkelerden biridir. Sahip oldu­ ğu altm stokları nedeniyle dünya altm ticaretinin yaklaşık yarısı­ nı elinde tutan ve bu işten önemli gelir elde eden Alm anya, yine altm üzerinden dolaylı bir gelir kaynağına daha sahiptir: Siyanür üretimi!.. Dünyada üç büyük firm a siyanür üretmektedir: ABD ’li DuPont, İngiliz ICI ve de Alm an Degussa. Dünyada siyanür üre­ tim i toplam 1,5 milyon ton olup, bunun 1/3’ünü Degussa firm ası üretmektedir. Bir yandan Gana, Peru, Türkiye gibi az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde altm üretim ini engellemek için “siyanürlü altına h ayır” kam panyaları sürdüren Alm anya, diğer yandan tüm dünyaya siyanür satm akta hiçbir sakınca görme­

mektedir. Başta FIAN olm ak üzere, hiçbir Alm an çevre örgütü, siyanürün Alm anya’daki üretim inin ve ihracının yasaklanm ası için kam panya yürütmem ektedir. Çünkü önemli olan dünyanın doğasını korum ak değil, Alm anya’nın çıkarlarını kollamaktır.

Bergama’daki işbirlikçi-yerli personele gelince, onlar da Alm an siyanürü karşıtı hiçbir eylem ve söyleme girmemektedirler. b) Alm anya, dünyadaki en önemli silah üreticisi ve satıcısı ülkelerden biridir. Aynı şekilde, silah sanayiinde AR-GE faali­ yetlerine en fazla pay ayıran, dolayısıyla dünya silah üretim ve satışında ABD ile rekabete giren bir Alm anya’nın, tıpkı diğer si­ lah üretim inden para kazanan ülkeler için de geçerli olduğu gi­ bi, “insan hakları” ya da “çevre hakları” gibi söylemleri sam imi ve inandırıcı değildir. Leopard tanklarının toprağı sürmeye ve çiçek sulamaya; biyolojik silahların ise doğal hayatı korumaya yönelik olarak üretildiğini hiçbir aklı başında insan hakları savu­ nucusu ve çevreci kabul edemez. Saddam’ın Halepçe’de kullandı­ ğı kim yasallar ve Güneydoğu’da binlerce Mehmetçiğin canını ya da vücutlarının bir bölümünü yitirm esine neden olan mayınlar, Alm anya’nın insan hakları ve çevrecilik anlayışının belleklerden silinm eyecek izleridir. c) Alm anya’nın resmi çevrecilik söylemleri ve politikaları çerçevesinde, nükleer enerji sakıncalıdır, hatta dünyanın ve in­ sanlığın geleceği açısından tehlikelidir. Nitekim, 2021 yılı itiba­ riyle Alm anya’da toplam 19 nükleer santraldeki üretim e son ve­ rilecektir. ABD ’de ise nükleer santrallerin faaliyet süresi 60 yıla çıkarılm ıştır. İsveç’te ise, yıllar önce yapılan bir halkoylam ası ile nükleer santrallerin kapatılm ası kararlaştırılm ışken, İsveç Dev­ leti, kendi ekonomik gerçeklikleri açısından nükleer santraller için öngörülen faaliyet süresini 40 yıl olarak belirlemiştir. Üste­ lik, İsveç Devleti, 40 yılın sonunda kapatılan santrallerin sahibi olan şirketlere ayrıca tazm inat da ödeyecektir. Her güçlü ülke, kendi enerji politikalarını, kendisi belirlemektedir. Ancak Türki­

ye’nin de yer aldığı gelişmekte olan ya da azgelişmiş ülkelerde, enerji politikalarının belirlenmesinde dış baskı ve müdahaleler kaçınılm az olmakta; Alm anya, ABD gibi ülkeler, kendi ülkele­ rinde uydukları standartların tam aksine dayatm alarda bulun­ maktadırlar, tıpkı nükleer santraller konusunda olduğu gibi. Örneğin, kendi ülkesinde nükleer santrallere karşı olan Alm an Devleti, tüm dünyada nükleer santral üreten A lm an firm alarına (Siemens, RWE, VIAG, VEBA, Energie Baden-Wuerttemberg vd) hiçbir kısıtlam a ya da yasak getirmemektedir. Aksine fınansal so­ runlarına çözüm getirmekte, siyasal ve lojistik destek sağlam ak­ tadır. Bu çifte standart değil de nedir? Bir başka çelişki, A lm an­ ya’nın uzun yıllardan bu yana nükleer atıklarını, sırf maliyetin yüksekliğinden dolayı, Kuzey Buz Denizi’ne, Tuna ırm ağına ve Karadeniz’e boşaltm ış olmasıdır. Çevre için son derecede tehlike­ li radyasyon yüklü bu atıkları, bir ara Türkiye’ye “yakıt” olarak -İsp a rta Çimento Fabrikasına- gönderen ama skandal ortaya çıktığında aynen geri alan Alm anya, daha sonra bunları uzun y ıl­ lar boyunca, A frika’daki ülkelere -prosedüre aykırı o larak- ilkel yöntemlerle gömdürmüştür. Bundan sonra da söz konusu atık­ lar, bedeli karşılığında Rusya Federasyonu’nda gömülecektir.

1987-89 Yılları arasında Kuzey Buz Denizi’ne ve nehirlere gizlice nükleer atıkları boşaltan Alm an Nukem Şirketi, suçlu bulunm a­ sına rağmen, faaliyetlerini el’an sürdürmektedir. d)

Türkiye’deki altm üretimini engellemek için tüm kaynakla

rını seferber eden Almanya, diğer taraftan, altm üretimine devam eden üçüncü dünya ülkelerindeki yatırımlara, “Alm an Kalkınma Örgütü” (DEG) vasıtasıyla katkıda bulunmaktadır. DEG’in ortak olduğu siyanürlü üretim yapan altm madenleri için, Alm an çev­ recilerinin bir baskısı söz konusu değildir. Daha açık bir ifadeyle, eğer siyanürle altm üreten bir yatırıma DEG ortaksa, sorun yok.

Am a DEG’in yani Alm anya’nın ortaklığı yoksa, FIAN devreye girmekte ve salt çevrecilik söylemleriyle adeta “kıyametleri ko­

parm aktadır”. Alm anya’nın yaptığı, sadece ilkesizlik ya da fırsat­ çılık değil, düpedüz ahlâksızlıktır. Dünyada 800 civarındaki faal maden işletmesinden 553’ünde siyanürle altın üretim i teknolojisi kullanılmaktadır. Dünyanın altın üretim inin %57’sini elinde bu­ lunduran ABD, Kanada, Avustralya ve Güney A frika’da “Bergama örneği” engellemeler hiçbir zaman söz konusu olmamıştır, çünkü Alm anya’nın müdahalesi yoktur. ABD ’de 1999’da işletmeye alman 18 altın madeni ile toplam altın madeni sayısı 144’e, Kanada’da ise 22 yeni madenin işletmeye alınmasıyla toplam altın madeni sayısı 102’ye ulaşmıştır. Bu iki ülkede Black Hills, Strathcona gibi dünya­ ca ünlü ulusal parkların içinde bile altın madenleri mevcuttur ve standart siyanürlü yöntemle altın üretimini sürdürmektedir. Avru­ pa’da ise toplam 16 altın madeni üretimi sürdürmektedir. FIAN, bu üretimi yapan İtalya, Fransa, İspanya, Finlandiya ve İsveç gibi ülkelere çevrecilik (!) senaryoları yazıp uygulamamaktadır. FIAN, sadece Yunanistan’daki altın işletmelerinde üretimi engelleme amacıyla, o da sadece Yunan çevrecilerine yönelik olarak internet ortamında bilgi desteği yapmaktadır (bkz. http://antigoldgreece. tripod.com ve http://www.fian.de/frames.htm). Keza, Türkiye’de Eurogold firm asını hedef haline getiren Almanya, aynı firm anın Gana, Şili, Brezilya, Yeni Zelanda, Avustralya, Fransa, ABD, Ka­ nada gibi ülkelerdeki yatırımlarına ve hatta Yunanistan’ın kuzey­ doğusunda Türkiye sınırına yakın Perama altın madenine hiç ses çıkarmamaktadır. Türkiye’de olduğu gibi istihbaratçılarını, ajan provokatörlerini seferber etmemektedir. Görüldüğü gibi Almanya, halk deyimi ile “gözüne kestirdiği” ya da “dişine uygun” ülkelerde çevrecilik (!) yapmaktadır, ki Türkiye de bu tür ülkelerin başında gelmektedir. Tıpkı, on binlerce insanımızın ölümünden sorumlu Abdullah Öcalan’ın idamı konusunda olduğu gibi. Yılda ortalama 8o’in üzerinde idamın infaz edildiği ABD ya da 1.500’ün üzerinde idamın infaz edildiği Çin Halk Cumhuriyeti’ne Alm anya’nın aksi bir dayatması söz konusu değildir.

Doğubilimci Tamer Bacmoğlu, Alm an usulü çevreciliği ve kendi içindeki çelişkileri, Dünya gazetesindeki köşesinde şöyle yorum lam aktadır: A lm an Yeşilleri ile A lm an sömürgeciliği arasındaki m a­ nevi bağları W illiam H. Rollins belgeledi. ‘Çevrecilik’, bir yan­ dan ‘kutsal Alm an vatam ’m ‘yabancı tehlikeler’e (İngiliz sığırı, Mc Donalds, Shell) karşı müdafaa ederken; dost/düşman bir dizi ülkeye müdahale aracı olarak da rüştünü ispatlamış durumda.

Rollins buna, ‘çevrecilik şovenizm i’ adım veriyor ve ‘çevreci şo­ venizm, saldırgan ulusun yabancı bir topluma müdahalesini m a­ zur gösteren em peryalist bir kültür stratejisidir’ diyor.

Pasaklı çevrecilik. Alm an orm anlarında konserve toplama­ yı ‘solculuk’ diye satadursun, ‘yabancı toplumlara müdahale, çok daha politik ve kirli yollara sapabiliyor. Mesela, Berlin Hükümeti’nin Yeşil kanadı, D iyarbakır’a ‘su arıtma tesisi’ hediye ederek, aklı sıra ‘Kürt sağlığın a A nkara’nın ‘duyarsızlığı’nı borazanla du­ yuruyor. Yeşil Parti’ye ait Alm an Dışişleri Bakanlığı fınansm anlı Heinrich Böll Vakfı, ‘çevreci ve fem inist’ Türk (Almancası: Tür­ kiye’deki kadınlar!) kadınlarına konserve toplatm ak yerine, her sayısında MGK’ya ve Ordu’ya küfredilen bir dergi (Pazartesi) ya­ yınlatıyor. M anzara bayağı garip! Alm an sistemine -arzu lan an ­ dan da fa z la - entegre olmuş Yeşil Parti, Türkiye’de sistem karşıtı gruplarla halvet halinde. ‘Gelişmiş toplum’un çevrecisi konserve kutularıyla savaşırken, ‘gelişmekte olan’ınki devletle boğuşuyor.

Bu kom ik durumun nükleer enerji ve baraj inşaatları boyutunu da ele alm akta fayda var.”132

BERGAMA USULÜ DIŞ GÜDÜMLÜ-BİLGİSİZ SİYASAL ÇEVRECİLİK

FIAN ideologlarından AvusturyalI gazeteci Petra Holzer, “Bergama ve ıo Yıllık Direniş Hareketi başlıklı makalesinde,

Bergama’daki direniş hareketinin, “çevre korum acılığı” dışın­ da pek çok özneyi içerdiğini ortaya koymuştur: “Tüm süreç bo­ yunca, olaylara ve gelişmelere çevre boyutu açısından bakm ak Bergama’daki insanların gündemini kısıtlam am ıştır, ki onların ihtiyacı da bunun tam aksiydi. Onların ortaya koyduğu sorunsal, kam usal yaşam ın tüm boyutlarını ilgilendiriyordu; konunun ma­ denler, tehlikeli atıklar, nükleer santraller veya eğitim ya da sağ­ lık alanıyla ilgili olması bu açıdan fark etmez. Temelde sorun, toplumsal iletişim eksikliği ve karar verm e m ekanizm alarının şeffaf olmayışıdır.”133 Bergama usulü dış güdüm lü-bilgisiz siyasal çevrecilik hare­ keti, Holzer’in de belirttiği gibi, salt “siyanürlü altm üretim ini engellem eyi” hedeflememektedir. Kaldı ki, yukarıda yer alan bil­ giler ışığında, varsayalım Ovacık altm madeni Bergama’da değil de, Güneydoğu’da olsaydı, ne değişirdi? Yanıt verm ek için aka­ demisyen ya da kâhin olmaya gerek yoktur; “siyanür” gerekçesi biraz geri plana itilir, yerine “dinsel”, “etnik”, “dil” faktörleri ön plana çıkarılarak, ayrılıkçı bir siyasal yapılanm anın tüm öğ°leri harekete geçirilirdi. Bergama’da bile “mezhep” faktörünı kulla­ nan A lm anya’nın, Güneydoğu Anadolu’da takınabileceği mütecavizliği ve pervasızlığı tahm in etm ek hiç de zor olmasa gerekir.

Bergama’daki “çevrecilik hareketi”nin temel amacı, sadece Bergama’da değil, tüm Türkiye’de altm üretim ine engel olmak­ tır. Üretim aşam asında siyanürün en gelişmiş teknolojik ortam ­ da kullanılm ası ve bozundurulm ası, uygulanan prosesler, test sonuçlan vd bu hareket için sadece ayrıntıdır ve hiçbir önemi bu­ lunmamaktadır. Burada kullanılan siyanür, kam uoyunda “fare zehiri” ile birlikte en çok bilinen zehirli madde olması dolayısıy­ la, kitlelerde korku yaratm ada “gerekçe” ve “koz” olma önemine sahiptir, hepsi o kadar. Hareketin işbirlikçi-yerli personel kanadı için Eurogold’un çokuluslu bir şirket olması da önemli değildir.

Türk ya da yabancı, önemli olan altm üretim i yaptırmam aktır, çünkü böyle talim at almışlardır.

Bergama köylülerinin avukatı sıfatıyla ünlenen Senih Özay, internetteki sitesinde, “suyla da altın çıkarm aya hayır!” dem ekte­ dir. Konuyla ilgili hiçbir bilim sel yetkinliği olmamasına karşın, kayalar çözülünce içindeki “arsenik” zehirinin sulara karışıp doğayı kirleteceğini iddia eden Özay ve sitesinde yer verdikleri, böylece ne denli “istem ezük”çü kafa yapısına sahip olduklarını koym aktadırlar.134 Gerçekte Özay gibilerin sayısı hiç de az değildir. Örneğin, Semra Somersan, Türkiye’de Çevre ve Siyaset adlı kitabında, salt çevrecilik ve m arksizm -etnik faşizm gözlüğünden şu saptamayı yapmaktadır: “Koalisyonun kurulm asının ardından Olağanüstü Ü lke’ye giden Demirel ve İnönü, ‘size iş getireceğiz. Fabrika açacağız’ sö­ zünü verdiler Kürtlere. ... Fabrika demek pis hava, kirli toprak, kirli su, ölü balık de­ mek. Kaldı ki fabrika merkezden ne kadar uzak olursa olsun, o kadar daha kirli, daha zehirli, daha pis üretim yapacak demek...

M arksistler ise emek sömürüsü sona erdiğinde, doğa sömürüsü­ nün de sona ereceğini belirtiyorlar. Am a galiba bunu artık şöyle nitelemek gerek: Devrime kadar ‘söm ürülecek’ doğa kalm ışsa eğer...”135 Salt çevrecilik uğruna, fabrika olmayacak, madencilik yapıl­ mayacak, var olan sanayi de ortadan kaldırılacak. Peki insanlar nasıl geçimlerini sürdürecek, nasıl devletini ve bağım sızlığını koruyacak, nasıl em peryalistlerin oyunlarına direnecek ve nasıl parçalanm aktan, sömürgeleşmekten kurtulacak? İşte, bu soru­ lar beni ilgilendirmiyor, ben Bergama’da ve Türkiye’de altın üret­ tirmem diyen kafa yapısıdır ki, altın konusunda Türkiye’ye tam ı ı yıl kaybettirm iş ve bizi IM F’ye, Dünya Bankası’na avuç açtıra­ cak konuma getirm ekte -ken di çap ınd a- rol oynamıştır. Bu kafa yapısını daha iyi tanımak; çevrecilik konusundaki yetersizlik ve

sam im iyetsizliklerini anlam ak için, hiç girm edikleri konuların ve verm edikleri bilgilerin ortaya koiiuV.rnsı gerekir: — Türkiye’de M urgul’da, Ergani Maden’de, Şırnak’da, Trak­ ya’da, ama özellikle de açık madenciliğin yapıldığı tüm sahalar­ da, çevre kirliliği ve tahribi çok büyük boyutlardadır. Yatağan’da insanlarım ızın sokağa çıkm alarını engelleyecek ölçüde kirlilik mevcuttur. Sanayi tesislerinin büyük bölümü, arıtma tesisleri olm aksızın ya da m aliyet gerekçesiyle çalıştırılm aksam üretim ­ lerine devam etmektedirler. Zehirli atıkların nehirlere, derelere, denize verilm esiyle yaşanan çevre felâketlerini (balık ölümleri, kanser vakalarındaki anormal artışlar vb) tüm kam uoyu medya­ dan izlemektedir. Ne var ki, tüm çevrecilikleri sadece altın üreti­ m ini engellemekten ibaret olan bu kesim, yurt geneli söz konusu olduğunda körleri ve sağırları oynamaktadır. Bu nasıl çevrecilik­ tir?

— Bergama’daki salt altın karşıtı çevreciler, Eti Holding’e ait Kütahya-Gümüşköy madeninde siyanürleme yöntemiyle gümüş üretildiğini ve hiçbir çevre sorunuyla karşılaşm adığını bilmek­ tedirler ama köylülere kesinlikle anlatmamaktadırlar. 1987’den bu yana üretim faaliyetini sürdüren Gümiişköy işletmesinde, bugüne kadar kullanılan sodyum siyanür m iktarı 10.000 tonun üzerindedir. İçerdiği ağır metaller, Ovacık Altın Madeni ile kar­ şılaştırıldığında, 20 ila 1.000 kat daha fazla olan işletmede, kul­ lanılm akta olan siyanürü bozundurm a tesislerinin teknolojik açı­ dan -TÜ BİTAK ’ın ekte sunulan Ovacık A ltın Madeni Raporu ile karşılaştırıldığında- oldukça geri bulunmasına, eksik yalıtım a ve arıtm anın yapılm amasına karşın, çevre sorunu olm aksızın üretim e kesintisiz devam edilmektedir.

— Türkiye, her yıl 2.500 ton sodyum siyanür ithal etm ekte­ dir. Bunun yarısı, Eti Holding’in Kütahya-Gümüşköy madenin­ de tüketilm ektedir. Geriye kalan diğer yarısı ise metal işleme ve kaplamada, galvanizlemede, kuyum culukta ve mücevhercilikte,

fotoğrafçılıkta, boya sanayiinde ve çivit imalinde, ilaç sanayiinde ve tarım kim yasallarında, başta buzdolabı olm ak üzere, hemen tüm beyaz eşya sanayiinde kullanılm aktadır. Ayrıca tekstil, plas­ tik, naylon ve izolasyon sanayinde yüz binlerce ton organik siya­ nürler kullanılm aktadır. Tüm bu sektörlerde kullanılan sodyum siyanürle ilgili olarak, her fabrika, imalathane, haddehane ya da dükkânda bir bozundurm a ve a-rıtma işleminden hangi çevreci söz edebilir? Tüm atıklar, kanalizasyon üzerinden çevreye bıra­ kılm aktadır. Sodyum siyanürü kullanan büyük-küçük işletm ele­ rin neredeyse tam am ı, meskûn mahallerde bulunmaktadır. İçi­ ce yaşadığım ız riskleri hiç dikkate alm ayacaksınız, sonra kalkıp tüm teknolojik önlemleri aldığım en yetkin TÜ BİTAK raporuyla ortaya koyan bir işletm edeki üretim i engelleyeceksiniz. İşte Ber­ gam a’daki altın karşıtları bu ikilem i yaşamaktadırlar.

—

TBM M ’de m illetvekilleri Erol Al ve Haşan Özgöbek’i

açıklam aları, TÜ BİTAK ’ın raporlarıyla da birebir örtüşm ektedir. Buna göre, “siyanür, çıkarılan madendeki altın ve gümüşün diğer madenlerden ayrılm ası için kullanılıyor. Maden, siyanür tanklarına konuluyor ve orada sıvılaşıyor. Sonra sıvı, karbon süzgeçlerden geçiriliyor. O sıvının içindeki altın ve gümüş kar­ bona tutunuyor. Diğer madenler ise atık havuzuna gidiyor. Atık havuzuna giden kısımdaki siyanür de kim yasal işlemle azot ve hidrojene ayrışıyor. A tık suda litrede 0,2 m iligram siyanür kalı­ yor ki, bu tutar bir insanın normal besin maddelerinden aldığı siyanürün bile altında kalıyor.” Her iki m illetvekilinin ne kadar doğruyu söylediğini internet üzerinden kontrol etmek, hiç kim ­ se için bir sorun oluşturm amaktadır. Örneğin, Türkiye’de içme suyunun lim iti -siyan ü r için - bir litrede 0,05 m g’dır. 100 gram işlenmemiş acı bademdeki siyanür oranı ise 297 mg’dır. Ülkem iz­ de çekirdekli işlenen meyve sularında 1 litrede 1,03-15,84 mg, fındık ve badem ezmesinde 1 kilogram da 50 mg, 1 kilogram tu z­ da 20 mg siyanür doğal halde bulunmaktadır. Günlük olarak tü­

kettiğim iz besinlerde izin verilen siyanür m iktarı ı m g/kg’dır. Si­ yanür, günlük hayatta sürekli karşılaştığım ız karbon ve azotun basit bileşiğidir. Organizm ada birikmemektedir. Ayrıca, kanser yapıcı özelliği bulunmamaktadır. Arsenikle ilişkisi bulunmadığı gibi, doğada da kalıcı değildir. Güneş ışığı, bitkiler ve bakteriler tarafından doğal olarak da bozundurulm aktadır. İnsan için ze­ hirli dozu, 50-100 mg olarak kabul edilm ektedir (1-3 m g/kg vü ­ cut ağırlığı/gün). Çevrecilik, yaşanılan çevreyi, toprağın altı ve üstüyle, at­ mosferi ve deniziyle, dünya ölçeğinde sevmek, korum ak ve sahip çıkmaktır. Çevreciliğe global ve hüm anist yaklaşım , ulusalcılık­ la birlikte ele alınmalıdır. Ulusalcılığı içermeyen bir çevrecilik, Bergama’daki Alm an güdümlü kullanılm a örneğinde olduğu gi­ bi, kendi ülkesine ve toplumuna ihanet sonucuna kadar gidebilir. Çevrecilik sadece sevgi, duyarlılık, sorum luluk ya da refleksle de açıklanam az. Bilime dayanmayan bir çevrecilik de, kullanıl­ mayı, güdülenm eyi kaçınılm az bir biçimde beraberinde getirir.

Türkiye’de, tüm bu çevresel sorunlarda, görüşlerine başvurula­ bilecek çok sayıda uluslararası düzeyde isim yapmış bilimadamı mevcuttur. Ayrıca, çevreciler ya da çevreyle ilgilenenler için, istenilen tüm doğru bilgilere ulaşma ve teyidini alma, internet üzerinden hiç de güç bir olay değildir. Alm anya, yetkin Türk aka­ demisyenleri yerine, konuyla ilgili bilgi ya da yeterliliği olmayan, ancak kişisel çıkarları gereği her türlü işbirliğine hazır bendeleri­ ni muhatap almaktadır, çünkü onlar kamuoyunu bilgilendirm e değil, “korkutma” hizm etini (!) ve işlevini görmektedirler. Türki­ ye çevrecileri, bilgiye ulaşm anın tüm yolları açıkken, Oktay Konyar’dan, Sefa Taşkm ’dan, Birsel Lemke’den ve Senih Özay’dan bilgi alm a konumuna düşmemelidirler...

VE SONUÇ..

A

lman Vakıfları ve Bergama Dosyası, aynı hataları tekrar tek­ rar yaşam ak istemeyen Türk Devleti için, yapılan hataları,

ihmalleri, uluslararası baskı ve tacizleri, işbirlikçilerin çalışma yöntemlerini, nereye kadar gidebileceklerini, hangi zararlara yol açabileceklerini ortaya koyan bir araştırm a olmuştur.

Friedrich Ebert Vakfı’nm Türkiye Temsilcisi Hans Schumacher, “200 m ilyar dolara yakın dış borçla ilişkilerinizde bir den­ ge sağlam anız oldukça zor” derken, Türk Devleti’nin acizliğinin, suskunluğunun yorumunu yapmıştır. Alm anyadaki 2,5 milyon Türk vatandaşını, kendi devletine, diline, kültürüne ve ulusuna düşman eden; etnik ve mezhepsel yönden param parça etmeye ça­ lışan Alm anya’ya karşı hiçbir tepki gösteremedik, önlem alam a­ dık, savunma stratejisi geliştirem edik. Şimdi, Türkiye’deler. Ber­ gam a’da, Truva’da, Zeugm a’da, Diyarbakır’da, Van’da, Çorum da, A lanya’da; Şırnak’da, A rtvin ’de, Çam lı Hemşin’de, kısaca her yerdeler. Türkiye’yi karıştırıyorlar. Alm anya’nın desteğinde, PKK’cı olarak, TİKKO’cu olarak askerim ize ve ulusal güvenliğimize-bütünlüğüm üze tetik çekenlerle, Bergama’da A lm an çıkarlarının tetikçiliğini yapanlar arasında ne fark var?

Hans Schumacherlerin yanılgısını gösterme zam anı çoktan gelmiştir. Türk ulusunun onur ve gururu kadar ekonomisini, bü­ tünlüğünü, bağım sızlığını ilgilendiren stratejiler geliştirilm eli­ dir. Atatürk, Türkiye Cum huriyeti’ni kurarken ekonomik açıdan bitik bir görüntüm üz vardı ama itibarım ız da vardı. Çünkü, dış

politikada m isilleme stratejileri uygulanıyordu. Bugün de m isille­ me stratejilerini yaşam a geçirme hakkına ve hukukuna sahibiz.

Tek eksiğim iz, ulusal gurur ve onura sahip, ulusal çıkarlarım ızı gözeten, ulusal kaynaklarını kullanan, üreten, üretim in önünü açan, ulusa lâyık yöneticiler!..

Sorunun çözümüne katkıda bulunacak bazı somut öneriler: ı. Bugüne kadar A lm anyadan sınır dışı edilen ya da ayrılm a­ ya mecbur bırakılan diplom atlarımıza uygulanan prosedür çer­ çevesinde, a) Bergama’daki Alm an ajitasyon ve espiyonaj faaliyet­ lerinden doğrudan sorumlu Mr. Storh ve Konsoloslukta görevli tüm diplomatlar; b) Güneydoğu ve Doğu Karadeniz Bölgelerinde faaliyet gösteren GTZ personeli; c) Siyasal Kürtçülük faaliyetleri­ ni ajite ettikleri gerekçesiyle 2000 yılının başında Alm an İstihba­ rat Kuruluşları Koordinatörü Ernest Uhrlau’nun A nkara ziyare­ tinde pazarlık konusu yapılan altı diplomat; A nkara’daki Alm an m edyasının OHAL Bölgesinde faaliyet gösteren tüm temsilci ve muhabirleri, acilen ve öncelikle sınır dışı edilmelidir.

2. Aynı şekilde, Türk yasalarına göre Türkiye’de faaliyet göstermemesi gereken tüm Alm an vakıflarının tem silcilik ya da bürolarının acilen kapatılm ası, tem silcilerinin ikâmetlerinin yeniden değerlendirilmesi ve işbirlikçilerinin saptanması açısın­ dan geniş kapsam lı bir soruşturm a başlatılm ası gerekmektedir.

Alm an vakıfları ile Bakanlar Kurulu’ndan izin alm aksızın işbirli­ ği yapan dernek, sendika, meslek odası, vak ıf gibi legal kuruluş­ lar hakkında yasaların gereği yapılmalıdır. Aynı şekilde, yasaya rağmen Alm anya’dan yardım alan bir siyasal partinin durumu, Anayasa Mahkemesi’nin önüne getirilmelidir. Dinsel ve etnik ge­ rekçelerle, Alm anya’dan proje bazında destek alan NGO’lar da sürekli gözetim altında tutulmalıdır.

3. Bergama, Havran, Sivrihisar, Eşme, A rtvin gibi yüksek altın rezervine sahip yerleşim merkezlerinde halkla ya da deşifre

olmuş işbirlikçi-yerli personel ile bire bir görüşme yapan Alm an turistler (!) saptanarak bölgeden uzaklaştırılm alıdır. Bu merkez­ lerde, Türkiyede altın konusunu bilen, BND faaliyetleri konusun­ da uzm an personel görevlendirilmelidir. Jandarm a ve ilgili istih­ barat birim leri arasında eşgüdüm sağlanmalıdır.

4. Altın üretim i yapılacak bölgelere Alm anya’dan yapılacak resmi heyet ziyaretleri (parlamenterler, turizmciler, çevreciler, akademisyenler) ile ilgili olarak, bölge halkı ve yerel medya ön­ ceden bilgilendirilmelidir. Deşifre etme faaliyetleri, ziyaret döne­ mi boyunca sürdürülmelidir. Aynı şekilde, Türkiye’den de parla­ menterler, sendikacılar, çevreciler, medya mensupları, resmi bir program dahilinde, saptanan merkezlere (örneğin, Alm an hapis­ hanelerindeki Türk m ahkûm larının infaz koşullarını yerinde in­ celemek gibi) götürülmelidirler.

5. Sırf benzerlerine ibret olması açısından, Bergama’da bu­ güne kadar kamuoyunu yanlış yönlendiren ve direnişin simgesi haline gelen dört Türk vatandaşı, sürekli mercek altında tutulm a­ lıdır. Oktay Konyar gibi, legal olmayan “Bergama Çevre Kurulu Başkanı” gibi sıfatları kullananlar ya da sivil itaatsizlik içinde askeri kanattan söz edenler hakkında derhal yasal işlemler baş­ latılmalıdır.

6. Zeus Sunağı BergamalIlara iade edilinceye kadar, Türki­ ye’de Alm an arkeologlarının kazı yapm alarına kesinlikle izin ve­ rilmemelidir. Ayrıca, Zeus Sunağı ile birlikte, Berlin’deki Pergamon Müzesi’nde teşhir edilen ya da edilmeyen tüm Bergama’nın tarihsel varlıkların iadesi için uluslararası adalet m ekanizmaları çalıştınlm alıdır.Ö zellikleBergam alılarınuluslararasım ahkem elerde açacakları -g a sp ve tazm inat davaları d a h il- tüm davalara lojistik destek verilmelidir.

7. Alm anya’daki insan hakları ve çevre ihlalleri ile ilgili Tür­ kiye’de bir bilgi ve dokümantasyon merkezi kurulm alıdır. A lm an­

ya’da Türklere yönelik ırkçı saldırılardan, bölücü ve şeriatçı yapı­ lanm alara verilen desteklere kadar tüm bilgi ve belgeler, medya­ nın ve Türk akadem isyenlerinin istifadesine açık tutulmalıdır.

Solingen kundaklam asının, Yahudi soykırım ının yıldönümü et­ kinlikleri, daha kapsam lı ve düzenli bir biçimde kam uoyu önüne getirilmelidir.

8. Yüksek Öğretim Kurumu, tüm üniversitelerde, Alm an destekli projelere onay koşulu getirmelidir. Sosyal, dinsel, top­ lumsal, etnik ve ekonomik istihbarat açısından anlam ifade eden ortak projelere ve tezlere izin verilmemelidir.

9. ATATÜRK’ün 1933’de kurdurduğu “ALTIN A R A M A VE İŞLETM E İDARESİ”, yeniden tesis edilmelidir. Çevre Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım Ba­ kanlığı gibi çok sayıda bakanlık ve bağlı birim lerinden ayrı ayrı ruhsat almayı gerektiren bürokratik işlemler, anlam sız zaman kayıplarına neden olmaktadır. Sorum luluğun ve yetkinin tek bir merkezde toplanması ve denetimin de bu merkezden sürdürül­ mesi kaçınılm az bir gereklilik olmuştur. Atatürk’ün 1933’de fark ettiği bu gerekliliğin, günümüzde süratle uygulamaya konulması şart olmuştur. Tüm yetki ve sorum luluğun uzm an bir kurum da olması, politikacıların kişisel ya da partisel çıkar hesapları ile olası engellemelerinin de önüne geçecektir. Böyle bir kurum , ay­ nı zam anda tüm çevresel denetimin yanı sıra, işletmenin işçi sağ­ lığı ve iş güvenliği koşullarım da denetleyebilmelidir. Türkiye’de altın üretim i yapacak yerli ve yabancı şirketler, üretim lerinin her aşam asında, Valiliklere bağlı kurulan Çevre Komisyonları ile çevreci kuruluşların denetimlerine izin verm eyi peşinen ka­ bul ve taahhüt etmelidirler. Türkiye, benzer önlemleri, Bor gibi stratejik madenler için de almalıdır. İşte, Atatürk’ün uzun yıllar öncesine ait başka öngörüleri:

— Memleketim izin ekonomik kaynaklan, bütün dünyanın hırslarını çekecek verim ve servete maliktir.

— Ekonomik alanda düşünür ve konuşurken sanılm asın ki dış sermayeye karşıyız; hayır, bizim memleketimiz geniştir. Çok emek ve sermayeye ihtiyacım ız vardır. Kanunlarım ıza uy­ m ak şartıyla dış sermayelere gerekli olan tem inatı vermeğe her zaman hazırız. Yabancı sermaye, çalışm alarım ıza eklensin ve bi­ zim ile onlar için yararlı sonuçlar versin.

— Memleketimizi medeniyetin gerektirdiği dereceye bir an evvel yükseltm ek için, yalnız milli sermaye kâfi gelmez. Yabancı­ ların sermayesine ve ihtisasına da ihtiyacım ız vardır. Bu nokta­ da dar bir m illiyetperverlikten çıkıyoruz, daha geniş m illiyetper­ ver oluyoruz.

— Benliğimize, mevcudiyetimize hiçbir zarar verm eksizin haricin sermayesi memlekete girebilir.

Kısaca, ister Türk, ister yabancı sermaye, yeraltı zenginlik­ lerim izi ulusal ekonomiye kazandıracak her yatırım , işçim izin emeğini sömürmeyecekse, çevreyi kirletmeyecekse, vergi kaçır­ mayacaksa, ülke ekonomisine katkı sağlayacaksa, saygıya değer­ dir. Türkiye’deki altın olayına, Alm anya perspektifinden olduğu kadar, Atatürk’ün perspektifinden bakm akta yarar bulunm akta­ dır.

N O TL A R

ı.

Türk istihbarat birimleri arasında yıllardır var olduğu bi­ linen “Çerkezci”, “Gürcücü”, “Arnavutçu” vb kadrolaşma hareketi, 12 Eylül 1980 sonrasında Fethullahçılarm ve Nakşibendilerin de devreye girmesiyle daha da sakil bir çeşitlilik kazanmıştır. Son polis eyleminde atılan slogan­ lar, İstanbul Emniyet Müdürü ve Valisi arasında yaşanan gerginlikle ortaya çıkan belgeler, bu olgunun hâlâ var ol­ duğunu ortaya koyan somut gelişmelerdir. Tipik ve güncel bir örnek olmak üzere bkz. Zübeyr Kındıra, Fethullah’ın Copları (İstanbul: Su Yayını, 2000). Türkiye’de yürütülen Alman ve ABD orijinli espiyonaj faaliyetlerinin üzerine gi­ dilmemesi de, istihbarat birimlerindeki bu etnik ve dinsel zaafiyetin bir sonucudur. Görünen acizliğin sorumluluk almama, inisiyatif kullanmama boyutu ayrı bir araştırma konusudur. Ayrıca ilgili diğer bilgiler için internet üzerin­ den bkz. http://www.hablemitoglu.cib.net.

2.

Almanya’nın birbirleriyle koordinasyonlu biçimde faaliyet gösteren, genel emniyet hizmet sınıfından ayrı üç grupta kümelenen farklı istihbarat örgütleri bulunmaktadır: BaşbakanlığabağlıFederalİstihbaratServisi(Bundesnachrichtendienst-BND); İçişleri Bakanlığı’na bağlı Federal Anaya­ sayı Koruma Teşkilâtı (Bundesamt für VerfassungsschutzBfV) ile 16 ayrı Anayasayı Koruma Eyalet Teşkilâtı (Landesamt für Verfassungsschutz-LfV) ve ayrıca Enformasyon Teknolojisi Güvenliği Federal Teşkilâtı (Bundesamt für Sicherheit in der Informationstechnik-BSI); Savunma Ba-

kanlığı’na bağlı Federal Silâhlı Kuvvetler İstihbarat Teşki­ lâtı (Amt für Nachrichtenvvesen der Bundeswehr-ANBw), Federal Silâhlı Kuvvetler Radyo İzleme Teşkilâtı (Amt für Fernmeldvvesen Bundeswehr-AFMBw), Askeri Güvenlik Servisi (Militaerischer Abschirmdienst-MAD). Federal Hükümetçe yayınlanan 27.6.1973 tarihli İşbirliği Tüzüğü ile tüm bu örgütlerin işbirliği esasları belirlenmiş olup, bir de yetkili koordinatörlük tesis edilmiştir. Almanya’nın Federal İstihbarat Servisi olan BND (Bundesnachrichtendienst), doğrudan Başbakanlığa bağlıdır ve Almanya dışı Espiyonaj, K/Espiyonaj faaliyetlerini yürütmekle yüküm­ lüdür. BND, Almanya’nın dış ülkelerdeki güç ve imajı ile doğru orantılı kadroya, ekipmana ve bütçeye sahip pres­ tijli bir istihbarat servisidir. II. Dünya Savaşı sonrasında CIA tarafından yeniden yapılandırılan BND, özellikle Sovyetler Birliği ve Doğu Almanya’ya karşı faaliyet gösterdiği “Soğuk Savaş” döneminde, 7.600 personele sahip, anti-komünist karakterde ancak Almanya’nın kısmen müttefik işgali altında bulunması nedeniyle bağımlı bir statüye sa­ hiptir. ABD tarafından Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı üyelerine yönelik espiyonaj-ajitasyon-propaganda amacıy­ la Alman topraklarında konuşlandırılan “Hür Avrupa Rad­ yosu”, “Özgürlük Radyosu”, “Sovyetler Birliği’ni Öğrenme Enstitüsü” gibi kuruluşlar, BND için deneyim kazanılan “staj yeri” olarak önem taşımıştır. Bugün, çok iyi yetişmiş 6.300 kadrolu personele ve mükemmel ötesi teknolojik ola­ naklara sahip bulunmaktadır. 2000’li yıllarda personel sa­ yısını 4.500’e çekmeyi planlayan BND’nin Almanya dışın­ da 1.500 kadrolu personeli mevcuttur. Personelinin yakla­ şık 1/10’unu askeri istihbaratçılar oluşturmaktadır (askeri haberalma, izleme, ANBw-AFMBw ve MAD ile koordi­ nasyonu sağlamak üzere). Toplam kadrolu personelinin yarısına yakın sözleşmeli personel de çalıştıran BND’nin merkezi Münih-Pullach’tadır. Batılı istihbarat servisleri­

nin yanı sıra ve onlardan farklı olarak, İran, Irak, Libya ve Çin Halk Cumhuriyeti istihbarat servisleri ile de ikili istih­ barat antlaşmalarına (eğitim ve bilgi değişimi dahil) taraf olarak büyük güç ve etkinlik kazanan BND, dünyanın he­ men her tarafındaki istasyonlarından online olarak gelen durum raporlarım, değerlendirmek ile birlikte, GÜNDE 2 KEZ, Başbakanlık, Dışişleri, İçişleri ve diğer ilgili depart­ manlara iletmekle yükümlüdür. BND, Sovyetler Birliği da­ ğılıncaya kadar, gerek bu ülkede ve gerekse Doğu Alman­ ya’da, Romanya’da, Yugoslavya’da, Polonya’da, Türkiye’de ağırlıklı espiyonaj faaliyetleri gösterirken; Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra faaliyetlerini globalleştirmiştir. Ancak, bölgesel faaliyetlere de özel bir önem verilmiş­ tir. Doğu Almanya’nın koparılması ve iki Almanya’nın bir­ leştirilmesi; Slovenya’nın ve Hırvatistan’ın bağımsızlığım ilân etmesi; Arnavutluk, Bosna ve Kosova’daki gelişmeler, Türkiye’deki etnik ve dinsel ayrılıkların derinleştirilmesi, BND’nin rüştünü ispat ettiği bölgesel faaliyetler kapsamın­ dadır. BND, ayrıca, Belçika sınırındaki Hoefen’de çok iyi kamufle edilmiş bir telekomünikasyon istasyonu çalıştır­ maktadır. Ayrıca, telekomünikasyon istatistikleri için özel bir birim oluşturmuştur. BND’nin toplanan tüm verileri kaydettiği yüksek kapasiteli ve çok gelişmiş bir bilgisayar sistemi bulunmaktadır. BND, müttefiki olmasına rağmen, ABD’yi ve tüm Atlantik ötesini izleyen güçlü bir istasyonu, Schlesvvig-Holstein’in batı kıyısında kurmuş ve işletmekte­ dir. Bu tesis, ABD’nin tüm dünyadaki telefon, faks, e-mail dahil elektronik haberleşmeyi ve elektronik arşiv belgeleri­ ni -hem de gizli belgelerin şifrelerini çözerek- izleyen ve bu doğrultuda sürekli kendini geliştiren “Echelon Ağı”m kullanan Ulusal Güvenlik Ajansı’na (NSA) muadil olarak inşa edilmiştir. İngiltere’nin AB ülkesi olmasına rağmen NSA’ya lojistik destek vermesinden rahatsız olan Alman­ ya, benzeri bir istasyonun Fransa’da da kurulması için bu

ülkeye telkinin yanı sıra, teknik yardımda da bulunmakta­ dır. Yine Schleswig-Holstein’daki Husom’da bir bilgi topla­ ma merkezi ve arşivi yer almaktadır. Aynı şekilde, Alman diplomatların yanı sıra, Federal Hükümetten maaş alarak yurtdışına görevlendirilen görevlilerin tümü, BND “hizmetiçi akademisi”nde gidecekleri ülke ile ilgili eğitime tabi tu­ tulmaktadır. Ayrıca, Almanya’nın yurtdışındaki sefaretle­ rinde görev yapan genellikle 2., 3. ve 4. sekreterlerin; ataşe­ lerin ve müsteşarların tamamının, hedef ülkelerde ise Bü­ yükelçilerin de BND’nin kadrolu-bağlantılı elemanları ara­ sından atanmasına dikkat edilmektedir. 1970’li yıllardan bu yana Türkiye’de görev yapan Alman Büyükelçilerinin tamamının bağlantılı BND elemanı oldukları; Türkiye’de görev yapan Alman gazetecilerin ise doğrudan sözleşmeli BND elemanı oldukları kaydedilmektedir. BND, kuruluşu ve tüm kadrosu itibariyle ırkçı eski-yeni Nazilerden oluş­ maktadır. Zamanın Almanya Başbakanı Konrad Adenauer’in, BND’nin başına, Hitler’in Doğu Cephesi İstihbarat Şefi General Reinhard Gehlen’i getirmesi ile başlayan ırk­ çı gelenek, bugün de ödünsüz sürdürülmektedir. Örneğin, en son atanan Almanya Büyükelçisi Dr. Rudolf Schmidt, daha Türk Dışişleri Bakam İsmail Cem’i ziyaret bile etme­ den, -tabiri caizse- ayağının tozu ile, 21 Mart 2000’de, sözde Kürdistan Devleti’nin lideri Barzani’nin temsilcisi tarafından Ankara’da verilen skandal resepsiyona katıl­ mıştır. Aynı diplomatik nezaketsizlik, hiç şüphesiz Rusya Federasyonu, ABD, İngiltere, İsveç dahil pek çok ülke için de söz konusudur. İstihbaratçı diplomatlara en tipik bir ör­ nek olarak, görev süresi içinde HADEP yöneticileri ile sıkı ilişkileriyle dikkat çeken ve Şubat 2000’in son haftasında Türkiye’deki görevi sona eren Fransa’nın Ankara’daki Bü­ yükelçisi Jean Claude Cosserand, doğrudan Fransa İstih­ barat Örgütü Başkanlığı’na getirilmiştir. Geniş bilgi için bkz. Dr. Necip Hablemitoğlu, “Türkiye (MİT) ve Almanya

(BND/BfV) Arasındaki Yüzyıllık Güç Kavgası”, http:// www.hablemitoglu.cjb.net.

3.

Bu vakıflar arasında Konrad Adenauer Vakfı, Körber Vak­ fı, Alexander von Humboldt Vakfı, Friedrich Ebert Vakfı, Friedrich Naumann Vakfı, Heinrich Böll Vakfı, Hans Seidel Vakfı özellikle dikkat çekenleridir. Ayrıca, Alman Orient Enstitüsü, Goethe Enstitüsü, Alman Kültür Merkezi, Georg Eckert Enstitüsü, Fian Örgütü de mutlaka izlenme­ si gereken Alman merkezleri arasındadır. Alman “derin devleti”ni en iyi tanıyan Türk akademisyenlerinden Dr. Yavuz Dedegil, BND ve Alman vakıfları arasındaki orga­ nik ilişkiyi şu cümlelerle değerlendirmektedir: “Eyaletler ve özellikle federal düzeyde ise, kamuoyunu yönlendirme daha büyük boyutlardadır. Prof. Dr. Schmith-Eenboom, Undercover isimli kitabında, bütün Alman medyası ile devlet istihbarat teşkilâtı arasındaki geniş ilişkileri sıra­ lamıştır. Alman İstihbarat Teşkilâtı (BND), medya içinde doğrudan elemanlara sahip olduğu gibi, ‘Dpa’ veya ‘Reuter’ gibi enternasyonal çalışan haber ajansları ile organik bağlar içindedir. İstihbarat teşkilâtı kendi içinde ‘haber fabrikaları’ kurmuştur ve istediği haberleri değiştirmekte veya kendisi üretmektedir. Bu meyanda Alman siyasi par­ tilerinin ‘kendi vakıfları’nm da, birinci derecede federal yönetim tarafından finanse edildiği ve devletin ‘sivil top­ lum örgütleri’ni oluşturdukları da bilinmelidir.” Dr. Dedegil’in Ankara’da 16-17 Aralık 2000’de gerçekleştirilen “AB ve Türkiye Sempozyumu”na sunduğu “Almanya’da Kamuo­ yu Oluşumu ve Yabancılaşma” başlıklı tebliğden.

4.

Türkiye, Vakıflar mevzuatı kesinlikle izin vermemesine rağmen, gelmiş geçmiş hükümetlerin siyasal irade ve ka­ rarlılık gösterememeleri nedeniyle, Alman vakıflarının espiyonaj ve ajitasyon faaliyetlerine göz yummak konu­ mundadır. Aynı şekilde, Alman ya da ABD vakıf veya res­ mi kurum lan ile birebir parasal ilişki ve işbirliği içinde

olan Türk dernek ve vakıflarının da yerine getirmeleri gereken zorunlu prosedürlere uymadıkları bilinmektedir.

Siyasal irade ve kararlılık yokluğu, yabancı istihbaratçı­ ları ve yerli işbirlikçilerini giderek pervasızlaştırmaktadır: Tam bağımsızlık kavramının içi boşaltılırken, ulusal egemenlik ilkesi ise, giderek Berlin’e veya YVashington’a ya da Brüksel’e koşulsuz teslimiyet ilkesine dönüştürül­ mektedir. Yabancı vakıfların ve yerli işbirlikçileri küreselleşmeci NGO’ların yarattığı bu rahatsızlık, 8. Beş Yıllık Plan’da da ifadesini bulmuştur ancak nedense gereği bir türlü yapılmamaktadır. Sorumlulardan eski İçişleri Baka­ nı Sadettin Tantan, sadece bir tek girişimde bulunmuştur; o da yabancı istihbarat servisi elemanlarına ya da sahte NGO’larına değil, şahsıma. Konuyla ilgili bir makalemden dolayı 25.000.000.000 TL manevi tazminat davası açar­ ken, Basın Savcılığı vasıtasıyla da İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanmamı sağlamıştır. Dava konusu makale için bkz. Dr. Necip Hablemitoğlu, “Etki AjanlarıNüfuz Casusları ve Fethullahçılar Raporu”, Yeni Hayat, 6:70, Ağustos 2000, s. 13-29. Ayrıca internet üzerinden bkz. http://www.hablemitoglu.cjb.net.

5.

1990’h yılların başında, Kuzey Irak’ta bir Kürt Devleti’nin oluşumu için faaliyet gösteren sözde “insani yardım” amaçlı NGO’ların sayısı ıo o ’ü geçmekteydi (Zaho, Duhok, Erbil Süleymaniye vd). Birleşmiş Milletlerin ve AB’nin in­ sani yardımları, Kızılhaç üzerinden değil de söz konusu NGO’lar üzerinden ulaştırılmaktaydı. Çatışmaların şid­ detlenmesiyle, bütün bu NGO’lar sessizce bölgeden çeki­ lirken, bölgede en güçlü kadroya sahip olan CIA de, söz konusu elemanlarının dışında, yaklaşık 7.500 yerli ajanını Türkiye üzerinden bir operasyon gerçekleştirerek Guam adasına nakletmiştir. Halen Batılı istihbarat servislerinin sevk ve yönetimindeki bu NGO’larm büyük bölümü tekrar geri dönerek “insani yardım” faaliyetlerini sürdürmeye

başlamışlardır. Konunun en acı olan tarafı, bu NGO’ların içyüzlerinin bilinmesine rağmen, bir tek istihbaratçıya yö­ nelik bir tek saldırı bile söz konusu olmazken; Türk Kızılayının görevlileri, peşmergelerin vahşi saldırısına uğramış­ tır. Türk Kızılaymın bu bölgede “insani yardım” faaliyeti göstermesini istemeyen söz konusu NGO’lar, işkence ile vahşice öldürülen Türk Kızılayı mensupları için en küçük tepki göstermemişlerdir.

6.

Örnek oluşturacak tipik bir haber: “Alman Cumhurbaşka­ nı Johannes Rau, dün insan hakları örgütleri ile bir top­ lantı yaptı. Toplantıya, Mazlum-Der Genel Başkanı Yılmaz Ensaroğlu, İHD Genel Başkanı Hüsnü Öndül, TİHV Genel Başkanı Yavuz Önen, ÇHD Genel Başkanı Ali Ersin Gür, TİHAK Başkanı Nevzat Helvacı, Avukat Yusuf Alataş ve İn­ san Hakları Eğitimi Ulusal Komitesi Başkanı Prof. Dr. İonna Kuçuradi katıldı. Türkiye’deki insan hakları, düşünce özgürlüğü, idam cezasının kaldırılması, demokratikleşme, yargı reformu ve işkence konularının gündeme geldiği top­ lantıda Alman Cumhurbaşkanı Rau, insan haklarından so­ rumlu Devlet Bakanı M. Ali İrtemçelik’in geçtiğimiz yıl Ka­ sım ayında NGO’larla yaptığı toplantının devamının gelip gelmediğini sordu. Türkiye’de NGO’larla siyasi irade ara­ sında bir kopukluk olduğu ve NGO’ların düşüncelerinin kaale alınmadığı tespitini yapan Rau’nun, ‘siyasi iradenin NGO’ların düşüncelerini dikkate alması gerekir’ dediği be­ lirtildi. Türkiye’deki insan hakları sorunlarının çözümlen­ mesinde asıl görevin Türkiye’nin iç kamuoyuna düştüğü­ nü belirten Mazlum-Der Genel Başkanı Yılmaz Ensaroğlu, bu bağlamda DIŞ DİNAMİKLERİN de önemli olduğunu kaydetti. Ensaroğlu, AB üyesi ülkelerin, Türkiye’nin insan hakları ihlallerine ilkeli ve KUŞATICI yaklaşmalarını, seçi­ ci davranmamalarını, insan haklarının uluslararası çıkar­ lara feda edilmemesini istedi. İnsan hakları alanındaki adımlarda ulusal ve uluslararası demokratik kamuoyuna

güvendiklerini belirten İHD Genel Başkam Hüsnü Öndül ise, bu faktörün insan hakları standardının gelişmesinin önünü açacağını ifade etti.” (Zaman, 8 Nisan 2000).

7.

Gönüllü kuruluşların (NGO’ların) kazandıkları prestij, sahip oldukları cazibe, bürokrasinin katı kurallarından uzak olan esneklik ve hareket kabiliyeti, zaman zaman hükümetleri, daha doğrusu kamu otoritesini de NGO’lar kurmaya yöneltiyor. Bunlara, yine İngilizce’de, azıcık şaka yollu, “GovernmentalNon-governmentalOrganization” ve­ ya “Goveramental NGO”, daha da kısaltılarak “GONGO” deniyor. GONGO’lar; gönüllü kuruluş kavramını, dernek ve vakıf kavramını zedeleyen, zaman zaman belli ölçüde kamu gücünün devredildiği, ama, bürokratik kurallara uy­ madan at oynatılan kuruluşlardır. Bkz. “Gongoları Ayıkla­ yalım”, Çevre, 86, Mart 2001, s. 1.

8.

Ayrıntılı bilgi için bkz. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara, 1961, s. 22-23; Tayyib Gökbilgin, Milli Mücadele Başlarken, Ankara, 1959, s. 146-148. “Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 200i-2005”de mev­ zuat ve uygulamadaki boşluklara dikkat çekilmektedir: “(1972) Özellikle uluslararası bağışçıların ve teknik yar­ dım sağlayanların, yardımlarını belirli şartlara bağlama­ ları, idari kontrol sağlama ve yönlendirme gayretleri Sivil Toplum Organizasyonlarının inisiyatif kullanmalarını et­ kileyebilmektedir. Bu durum, ülke çıkarlarının gözetilme­ si ve milli politikaların gösterdiği hedefler doğrultusunda faaliyette bulunmalarının sağlanması açısından STO’ların demokratik bir şekilde yapılanmalarını, idari ve mali açıdan şeffaf olmalarım gerektirmektedir. (1974) Ulusal ve uluslararası kaynakların harekete geçirilerek kalkınma çabalarının güçlendirilmesi amacıyla, STO’ların milli poli­ tika hedefleri istikametinde faaliyet göstermeleri sağlana­ caktır. (1978) STO’ların katkı yaptıkları kesimlere, kendi üyelerine ve devlete yönelik olarak demokratik, şeffaf ve

sorumlu bir çerçevede faaliyetlerini sürdürmesi sağlana­ caktır. (1979) Sivil Toplum Organizasyonlarıyla ilgili gerek­ li yasal düzenlemeler yapılacaktır” (s. 203).

9.

CIA bağlantılı merkezlerden sadece NEDden “proje be­ deli” adı altında para alan Türk STK’larından TE-SEV, TÜSES, TUSİAD, Ka-Der, Türk Parlamenterler Birliği, TESAV, Türk Demokrasi Vakfı en tanınmışları. El altından verilen yardımların (!) kanıtlanması mümkün olmamak­ la birlikte, resmen verilenler bellidir. Örneğin, Doğu Ergil’in TOSAV’ına Türk-Kürt sorunu çözüm çalışmaları için 92.000 ABD doları ile 6.250 pound, Gökhan Çapoğlu’nun ANSAV’ına parti örgütlenmesi için 189.604 dolar, Stratejik Araştırmalar Vakfı’na 190.193 dolar, Bülent Akarcalı’nın Türk Demokrasi Vakfı’na 106.100 dolar, Liberal Düşün­ ce Topluluğu’na 111.500 dolar, Türk Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’na 1.111.000 dolar verilmiştir. IRIden “proje bedeli” alanlar arasında ise ARI Grubu 278.500 dolar ile dikkat çekmektedir. NDI’nin diğer Türk STK’larına verdi­ ği 824.900 doların yanı sıra, Yeni FORUM dergisine veri­ len bedel 150 bin dolar ve ayrıca 11.766 dolardır... Söz konu­ su merkezler hakkında derli toplu bilgi için bkz. Mustafa Yıldırım, “Şifre Çözücü: Project Democracy 1”, Müdafaa-i Hukuk, 32: Mart-Nisan 2001, s. 23-39; 33: Mayıs 2001, s. 39-56; Attila İlhan, “Çok Veren Maldan mı?”, Cumhuri­ yet, 26.1.2001. Ve bu yardım (!) merkezlerinin internetteki web sayfaları.

10. “Ülkemizdeki Alman vakıflarının programını en özlü ifa­ de eden kişi sanırım Steinbachdır. 15 Eylül 1998 günü Ka­ tolik Kilisesine bağlı Lingen Akademisi’nin çağrısı üzerine verdiği ‘İslâmın Avrupa İçin Önemi’ konferansında şöyle demiştir: ‘Sorun, Atatürk’ün bir Paşa fermanıyla yarattığı yapay bir ürün Türk devleti ve Türk ulusudur. Sorun, Ke­ malizm ve Kemalizmin ulusçuluk ve laiklik ilkeleridir. So­ run, uyduruk, zorlama ve yapay Türk ulusudur. Böyle bir

ulus yoktur. Olmadığım, Türkiye’de yaşayan Kürt/Türk, Müslüman/Laik, Alevi/Devlet çatışmalarında görmekte­ yiz. Bu uyduruk ulusu Atatürk nasıl kurdu? Önce Ermenileri yok ettiler, sonra da Rumları. Kürtleri şu güne kadar neden yok etmediler, bilinemez...’ Alman devletinin finan­ se ettiği Steinbach’ın enstitüsünün Türkiye’de bağlantısı olmadığı Alman vakfı ya da ‘araştırma kurumu’ yoktur. Örneğin, Steinbach’m elemanlarından ‘Alevilik ve Kürtlük uzmanı’ Heidi Wedel, hem SPD’nin Friedrich Ebert Vakfı ile yakın ilişkidedir, hem de Amnesty International adına Türkiye raporları hazırlar. Alman Doğu Enstitüsü’nün İs­ tanbul şubesi bünyesinde ‘Gazi Mahallesi Araştırması’m da yapmıştır. Bu enstitü, Türkiye’de çalışan tüm Alman va­ kıflarıma ‘bilimsel’ yol göstericilik görevini üstlenmiştir.”

Geniş bilgi için bkz. Tamer Bacınoğlu, “Türkiye’de Alman Vakıflarının Marifetleri”, Cumhuriyet, 6 Temmuz 1999.

11.

“Konseptin mesajı açık: ‘Lider sultası altındaki partilerle Türkiye’de sivil toplum inşa edilemez. Örgütlenme taban­ dan başlatılmalı; yerel düzlemde örgütlenmelere gidilme­ li, özellikle köylü hareketlerine öncelik tanınmalıdır. Türk halkı bu konularda tecrübesiz olduğu için, Alman NGO’lar teorik, parasal ve lojistik yardım sunmalıdırlar.’ ” Argun Erbay, “Alman NGO’larının 2001 Türkiye Programı”, Ay­ dınlık, 21 Ocak 2001.

12. Konrad Adenauer Vakfı ile en yoğun ilişki içinde olan Türk Demokrasi Vakfı’nın yönetiminde, Bülent Akarcalı, Yılmaz Karakoyunlu, Emre Kocaoğlu gibi ANAP mensubu milletvekilleri yer almaktadır. Aynı binadaki bu iki vakıf arasmdakikoordinasyonu, Proje Koordinatörü Zuhal Yeşil­ yurt sağlamaktadır. Vakfın AB projeleri başta olmak üzere diğer enternasyonal faaliyetlerini ise Kamil B. Raif ve Jülide Mollaoğlu yürütmektedir. Konrad Adenauer Vakfı’nın adresi: Ahmet Rasim Sok. No. 27 06550 Çankaya-Ankara.

Vakfın telefonları: (312) 440.40.80, Fax: (312) 440.32.48

ve 441.27.82, e-posta: kas@konrad.org.tr, kasvvulfdominet.in.com.tr. Vakfın İstanbul Bürosu ise Yeni Çarşı Cad. No. 52 Beyoğlu adresinde faaliyet göstermektedir. Vakıf Bürosunun telefonları: (212) 249.54.36-91, 292.96.24.

Fax: (212) 292.96.25.

13. Wulf Schönbohm, “Alman-Türk Dostluğunu Güçlendir­ me”, Cumhuriyet, 23.7.1999. Dr. Wulf Schönbohm, 1941’de Doğu Almanya’da Bad Saarow’da (Berlin) doğdu. Sovyetler Birliği’nden Batı Almanya’ya geçtikten sonra, üç yıl Or­ duda teğmen olarak görev yapan Schönbohm, kendisini Batı’ya geçiren BfV-BND ekseninde ve kontrolünde “aşırı solcu” kimlikle öğrencilik hareketlerinde rol aldı. Mastır ve doktorasını Bonn Üniversitesi’nde yapan Schönbohm, daha sonra “sosyal demokrat” kimlikle CDU’da ve Konrad Adenauer Vakfı’nm bir departmanında yönetici olarak ça­ lıştı. Anayasayı Koruma Eyalet Teşkilâtı’nın (LfV) Stutgart Ofisi’nde de çalışan Dr. Wulf Schönbohm, 1997’den bu yana Türkiye’de KAV temsilcisi olarak görev yapmakta­ dır. Schönbohm, Dr. Günter Seufert ile birlikte, Türkiye’de ikâmeti acilen gözden geçirilecekler arasında yer almakta­ dır.

14. ABD, Feuerstein’ı Dr. Neal Acherson’un Black Sea adlı ki­ tabıyla tanıdı. Kitabın 7. Bölümü şu cümlelerle başlamak­ taydı: “Laz memleketine ulaşmak için 75 km kadar Trab­ zon’un doğusuna gitmek gerekir. Fırtına nehrinin mavi yeşil akan suları köpürerek taşların üzerine dökülür, Ardeşen’den önce bir köprü görünür. Pontus Alplerinin zirvele­ rinden gelen bu su Kaçkar Dağından çıkar. Bu Laz adıdır, Lazlar ve Hemşinliler Türk değildir. ... Karaormanların Schopflock köyünde yaşayan VVolfgang Feuerstein adında bir Alman Akademisyen, 1960’larda Lazların memleketi­ ne gitti. Bir millet yaratmak istiyordu.” BND, bir millet yaratma (!) çabası sergileyen VVolfgang Feuerstein’a bir de “Güney Kafkas Dilleri ve Kültürleri Derneği” kurdurmuş-

tur (1992). Laz alfabesi ile basılan kitap ve dergiler de, mev­ cut iki dernekte olduğu gibi, BND bütçesinden finanse edil­ mektedir. Aynı şekilde, Pontus amacına yönelik faaliyet yürüten örgütlerin ve web sitelerinin yarısından çoğu A l­ manya’da bulunmaktadır. Ayrıca bkz. Ali İhsan Aksamaz, Dil-Tarih-Kültür-Gelenekleriyle Lazlar (İstanbul: Sorun Yayını, 2000). Feuerstein, Tübingen Üniversitesi Orientalisches Seminar’ın “Sprachen des Christlichen Orients” (Hıristiyan Doğu’nun Dilleri) Bölümünden mezundur ve halihazırda Hemşin’de mevcut “Ermenice (!) konuşan on iki köy” üzerinde çalışmaktadır.

15. Çok sayıdaki müşterek etkinliklerden rastgele seçilmiş birkaçı: KAV-Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ile birlikte 1998’den bu yana her yıl düzenlenen “Yerel Gazetecilik Ödülü” yarışmasının (birinciye 2000 DM) yanı sıra, her yıl bölge bölge “Yerel Gazetecilik Meslekiçi Eğitim Semi­ nerleri” düzenlenmektedir. Örneğin, 1997’de Çorum’da düzenlenen seminere, Amasya, Ardahan, Artvin, Bartın, Bayburt, Bolu, Çankırı, Erzurum, Erzincan, Giresun, Gü­ müşhane, Karabük, Kars, Kastamonu, Kırıkkale, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Sivas, Tokat, Trabzon, Yozgat ve Zonguldak illerinden gelen yerel gazete sahipleri katılmış­ lardır. 9-10 Temmuz 1998’de İsparta’da gerçekleştirilen ve Akdeniz-Ege bölgesindeki yerel gazetecilerin katıldığı “6. Yerel Medya Meslekiçi Eğitim Semineri”, katılımcılar açısından rekor düzeyde olmuştur. 7. Seminer, 10 Ekim 1998’de Elazığ’da (9 ilden 70’e yakın gazeteci katılımı ile) gerçekleştirilmiştir. 25 Haziran 1999’da ise Kütahya’da “12.

Yerel Televizyonculukta Meslekiçi Eğitim Semineri” düzen­ lenmiştir. Oldukça eski bir kuruluş mazisine (10 Haziran 1946) sahip olan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin KAV ile işbirliğinin tarihçesi, ancak 1997 yılına dayanmaktadır.

Bu işbirliğini kanıtlayan 14 kitap yayınlanmıştır. KAV, 22­ 23 Haziran 2000’de, yine Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ve

Alman-Tiirk Vakfı ile müştereken Antalya’da “İhtilâfların Azaltılmasında Medyanın Rolü” konulu bir seminer düzen­ lemiştir. Bu seminere, BND Türkiye ve Balkan uzmanla­ rından Jean Pierre Froehly, Alman Dış Politika Kurumu adına konuşmacı olarak katılmıştır. Deutsche VVelle’deki Türkiye karşıtı yazılarından tanıdığımız Dieter VVeirich’in ve KAV Türkiye Temsilcisi Dr. Wulf Schönbohm’un yanı sıra, Yunanistan’dan akademisyen ve gazeteciler de konuş­ macılar arasında yer almışlardır (Türkiye’den Zaman ga­ zetesi Danışma Kurulu üyesi Şükrü Elekdağ, Alpay Şahin, Nail Güreli vd).

KAV, Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Medya İzleme Grubu ile müştereken hazırlanan “Türkiye’de Medya ve Se­ çimler” başlıklı araştırma sonuçlarını 1999’da kitap olarak bastırmıştır. Aynı şekilde istihbarı değer ve önem taşıyan “Media Scape Türkiye 98” Raporu, Kültür-İletişim Harita­ sı da KAV katkıları ile ortaya çıkarılmıştır (tıpkı gizlilikle yürütülen Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Gen Haritası­ nın çıkarılma çalışmaları gibi). TİSK ile müştereken yapı­ lan “AB ve Türkiye’de Sosyal Diyalog, Ekonomik ve Sosyal Konseyler Semineri” ise 14-15 Haziran 1996’da Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Türk Belediyecilik Derneği ile de çok sayıda işbirliği yapılmıştır: “Yerel Yönetimlerin Ekonomik İşlevleri” konulu sempozyuma sunulan tebliğler, 1993’de kitap haline dönüştürülmüştür. Aynı şekilde, Türk Beledi­ yecilik Derneği ile 27 Kasım 1998’de Ankara Sheraton Oteli’nde “Yerel Yönetimler ve Organize Sanayi Bölgeleri” ko­ nulu bir panel gerçekleştirilmiştir. Türk Demokrasi Vakfı ile “Demokrasi Eğitimi Projesi” dahilinde çok sayıda kon­ ferans, panel ve sempozyum düzenlenmiştir. Aynı şekil­ de, “Türk Alman Parlamenterler Semineri”, “Türk Alman Gazeteciler Diyaliz Programı” kapsamında çok sayıda et­ kinlik gerçekleştirilmiştir. Farklı konularda da etkinlikler düzenlenmiştir. Örneğin, 18 Aralık 1997’de “Türkiye’de ve

Almanya’da Sosyal Güvenlik Sistemleri Reformu” toplan­ tısı gibi. Almanya’da da gerçekleştirilen etkinlikler de söz konusudur (Berlin’de düzenlenen “Türkiye-AB” konulu top­ lantı gibi). Keza, merkezi Almanya Hessen’de bulunan ve fi­ nansmanı Federal Bütçeden sağlanan Türkiye Araştırma­ lar Merkezi ile KAV’ın 21 Haziran 1999’da gerçekleştirdiği “Almanya’daki Türk Gençliği”" toplantısı, Alman Kültürevi’nde yapılmıştır. Ayrıca, 1995’den bu yana yine Türk De­ mokrasi Vakfı ile birlikte yürütülen ve halen devam etmek­ te olan projeler bulunmaktadır: Örneğin, “Demokrasi ve İnsanı Kalkındırma Projesi” (DİKAP), turizm etkisindeki kırsal bölgeler, büyük kentlerdeki gecekondular, dağ köy­ leri ve sosyo-ekonomik yapıları güdümlü olarak değişime tabi tutulan yörelerde, bir başka ifadeyle en çok ajitasyona ve provokasyona açık bölgelerde uygulanmaktadır. Aynı şekilde, insan hakları, demokratikleşme, işkence gibi söy­ lemlerle Türkiye Cumhuriyeti’nin üniter yapısını ve laik hukuk sistemini ortadan kaldırmaya çalışan örgüt ve tarikat-cemaatlere “göz kırpan” bir diğer proje de “Demokrasi ve İnsan Haklarını Güçlendirme Halk Eğitimi Projesi”dir (DİHGHEP). Bu projede 100 öğretim elemanının çalıştırıl­ ması (legal çıkar sağlanması) öngörülmektedir.

16. Türkiye’de Anayasa Reformu Prensipler ve Sonuçlar (An­ kara: Konrad Adenauer Vakfı Yayını, 2001), s. 5.

17.

A.g.e., s. 57-70.

18. Dr. Christian Rumpfın, tüm Alman ırkçı kamu görevlile­ ri (istihbaratçılar, diplomatlar, hukukçular, sendikacılar, misyonerler, gazeteciler vd) gibi, ülkelerinde yaşamakta olan 2,5 milyonluk Türk Toplumunun, başta parçalanmış aileler, çocuk yardımı, seçme-seçilme, Türkçe eğitim ve öğ­ retim hakları gibi temel insan hak ve özgürlüklerine geti­ rilen kısıtlamalara hiç atıfta bulunmadığı görülmektedir.

Bkz. a.g.e., s. 129-43.

19. Yıl 2000 - Konrad Adenauer Vakfının Türkiye’deki Faali­ yetleri, s. 3.

20. A.g.e., s. 4. Mesut Yılmaz, Konrad Adenauer tarafından 25 Haziran 1997’de Almanya’ya, Bonn’a götürülmüştür. Me­ sut Yılmaz’m Alman vakıfları tarafından kaç kere Alman­ ya’ya davet edildiği bilinmemekle birlikte, Almanya’da vakıflarca ağırlanan ilk ve tek parti lideri olduğu kesin.

Kendisi, aynı zamanda Alman parlamenterlerin rahatça ziyaret edebildikleri bir isim. Tıpkı, aşağıdaki haberde ol­ duğu gibi: “Madam Roth Memnun Kaldı. Türkiye’ye her seyahatinde yaptığı açıklamalarla tepkilere yol açan A l­ man Yeşiller Milletvekili Claudia Roth, dün Mesut Yılmaz ile yaptığı görüşmeden memnun ayrıldı. Roth, Başbakan­ lıktaki görüşmeyi, ‘yoğun, ayrıntılı ve açık sözlü’ şeklinde tanımlayarak, ‘azınlıklar’ konusunun da konuşulduğunu söyledi. Yılmaz’ın daha önce ‘AB’ye giden yol Diyarba­ kır’dan geçer’ sözlerine atıfta bulunan ve bu çerçevede ‘Kürtlerin kültürel haklarını da’ konuştuklarını belirten Roth, ‘Yılmaz, bana Kürtçe TV ve radyo yayınlarının yapıl­ masına karşı olmadığını söyledi’ dedi. Görüşmede, idam cezası konusunun da ele alındığını anlatan Roth, ‘Yılmaz, Türkiye’de siyasi yetkililerin ölüm cezası kaldırılmadan AB’ye üyeliğinin mümkün olmayacağının bilincinde oldu­ ğunu söyledi’ dedi. Bu çerçevede insan haklarını da ele aldıklarını belirten Roth, Yılmaz’ın af konusunda, ‘A f top­ lumsal barış açısından fevkalâde önemlidir’ yorumunda bulunduğunu aktardı.” (Hürriyet, 23 Kasım 2000). Kaldı ki, Mesut Yılmaz’ın Almanya’nın Türkiye’deki etnik ve din­ sel farklılıklara yönelik emperyalist politikalarının yanı sıra, Alman politikacılarının bu yoldaki saldırgan tavır ve söylemlerini eleştiren ya da Almanya’daki Türk Toplumuna uygulanan ayrımcı ve baskıcı uygulamalara karşı çıkan söylemleri hiç olmuş mudur? Arşiv taramasında böyle bir bulguya rastlanamamıştır. Tıpkı, Claudia Roth’un “Sömür­

ge Valisi” edasıyla yaptığı şu açıklamalarına Başbakan Yardımcısı olarak tepki vermemesi gibi: “Kiirtlerin Kürtçe yayın hakları olduğuna inanıyorum. Herkesin anadilini konuşması hakkıdır. Kürtlerin kültürlerinin garanti altı­ na alınmasını talep ediyorum. Bugün Diyarbakır’da çok güzel bir hava var. Kürt güneşi parlıyor. Bu güneşin barış getirmesini umuyorum. Bu güneşten bir parça hapiste bu­ lunan arkadaşım Leyla Zana’ya gönderiyorum. Çıkarılan af sadece belli bir kesimi değil, hapiste bulunan Kürtleri ve Leyla Zana’yı da kapsamalıdır. Olağanüstü Hal tekrar uzatıldı. Bunu iyi bir gelişme olarak değerlendirmiyorum.

Türkiye aynı zamanda etnik ve azınlık gruplarının insan hakları konusunda önemli rol oynamaktadır. ... Diyarba­ kır Belediye Başkanı Feridun Çelik’in iyi bir yönetici ve iyi bir büyükelçi olabileceğine inanıyorum.” Yılmaz, Claudia Roth’un beraberinde bulunan Alman Parlamenteri Monika Brudlewsky’nin şu mütecaviz, cüretkâr ve gerçekdışı açıklamalarına karşı da tepki göstermemiştir: “Türkiye’de­ ki Hıristiyanların kendi okullarının, hastanelerinin bulun­ madığını; bu nedenle başka ülkelere göç ettiklerini, sayıla­ rının azaldığını duyduk. Neden bu ülkeyi terk ettiklerinin düşünülmesi gerekir. Biz, Almanya’da cami yapılmasına izin veriyoruz. Sizden de Hıristiyanlar için aynı hakları rica ediyoruz. Hıristiyanlar düşüncelerini özgürce ifade edemedikleri, kendi okullarında eğitim göremedikleri, ka­ muda çalışamadıkları sürece Avrupa’ya giden yolda önem­ li bir adım eksik kalacak.” (Yeni Binyıl, 28.11.2000.)

21. A.g.e., s. 3. Almanya’nın Türkiye’deki etnik farklılıklara gösterdiği derin ve anlamlı (!) ilginin en önemli kanıtı için bkz. Peter Alford Andrews - Rüdiger Benninghaus, Ethnic Groups in the Republic of Turkey. (Wiesbaden: 1989). Ayrı­ ca Tübingen Üniversitesi’nin pafta pafta etnik haritaları da görülmeye değer.

22. 28.6.2000 Tarihli Hürriyet gazetesinde yayınlanan ha­ ber (yorumsuz): “Alman Elçi’ye Apo’lu Slogan. Diyarba­ kır’da tamamı Alman Kalkınma Bankası’ndan sağlanan finansmanla projelendirilen 39.5 milyon marklık Atıksu Arıtma Tesisleri’nin temel atma töreni, HADEP’in mitingi­ ne dönüştü. Almanya’nın Ankara Büyükelçisi Dr. Rudolf Schmidt’in eşi Utto’yla birlikte katıldığı temel atma töre­ ninde, ‘A po’ya özgürlük’ sloganı atıldı. Nüfusu 1 milyonu bulan Diyarbakır’da altyapı sorunlarının giderilmesi ama­ cıyla Almanya tarafından finansmanı sağlanan Atıksu Arıtma Tesisi’nin temel atma törenine katılan davetliler, HADEP bayrakları ve sarı, kırmızı, yeşil renkli flamalar eşliğinde zafer işaretleri yaparak halay çekti. Tören alanın­ da ‘Çözüm idam değil, demokratik cumhuriyet’, ‘Anadilde eğitim’, ‘İdama hayır, tutsaklara özgürlük’, ‘Sorunumuz ekonomik değil, siyasidir’, ‘OHAL ve koruculuk kaldırıl­ sın’, ‘Yaşasın demokratik cumhuriyet’ pankartları açıldı.

Törende bir konuşma yapan Büyükelçi Dr. Rudolf Schmidt, Güneydoğu’da şiddetin etkisini yitirmeye başladığını belir­ terek, barış için tüm engellerin kalkması gerektiğini söyle­ di. Daha sonra kürsüye gelen HADEP’li Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkam Feridun Çelik, dürüst ve şeffaf bir anlayışla hizmet yürütmelerine rağmen, sayısız engellerle karşılaştıklarını ileri sürdü, ‘Türkiye’de hiçbir belediyenin maruz kalmadığı ön yargılı tutum ve davranışlarla karşı karşıyayız’ dedi. Yapılan konuşmalardan sonra havai fişek­ ler atıldı, havaya güvercin uçuruldu.” Tabii ki, Dr. Schmidt bu konuşmasında, Almanya’da bulunan 100.000’den fazla PKK mensubuna kendi sınırları içinde ve dışında verilen lojistik destekleri; ERNK’ya sağladıkları diplomatik ayrı­ calıkları; göz yumdukları sığınmacı, narkotik madde, be­ yaz kadın ticaretini ve haraç toplama eylemlerini ve ben­ zeri düşmanlık örneklerini elbette ki sıralayamazdı. Ya da PKK’nın Türk güvenlik kuvvetlerine karşı kullandığı, her­

halde barışa katkı (!) için imal edilen Alman mayınları ile hayatını ya da organlarını kaybeden binlerce şehidimizi ve gazimizi de anamazdı...

23. Yıl 2000... s. 5.

24. Yıl 2000... s. 5. Görüleceği üzere, Almanya, “arka bahçesi” olarak nitelendirdiği bölgedeki tüm siyasal-ekonomik or­ ganizasyonlara bir şekilde dahil olmanın yolunu bulmak­ tadır. Üye olamamasına karşın Almanya, DEİK içinde Tür­ kiye’den daha fazla yönlendirme gücüne sahip bulunmak­ tadır.

25. Yıl 2000... s. 6. Ayrıca bkz. dpn. 15.

26. 1. Yerel Gazetecilik Yarışması “Ödül ve Mansiyonlar” (Türkçe); 2. Yerel Gazetecilik Yarışmasında “Ödül ve Man­ siyonlar”, (Türkçe); Almanya ve Türkiye’de Yerel Gazete­ cilik (Türkçe); Mutlu Binark-Barış Kılıçbay, Tüketim Top­ lumu Bağlamında Türkiye’de Örtünme Pratiği (Türkçe); Hüsnü Erkan, Türkiye İçin Sosyal Piyasa Ekonomisi (Türk­ çe); Türkiye ve Almanya’da İslam Din Dersi Tartışmaları (Türkçe); İonna Kuçuradi, Türkiye’de İnsan Haklarına Saygı İçin Eğitim (Türkçe); Kemal M. Öke-Ünal Mütercim­ ler, Globalleşme ve Türkiye (Türkçe); Özelleştirme ve Ma­ li Gücün Güçlendirilmesi - 21. Yüzyılda Yerel Yönetimler (Almanca-Türkçe); XIV. Alman-Türk Gazeteciler Semineri-Türkiye ve Almanya’da Gazetecilikte Etik (AlmancaTürkçe); Paul-Josef Raue-Wolf Schneider, Gazeteciliğin El Kitabı (Türkçe); Hermann Schlapp, Gazeteciliğe Giriş (Türkçe); Türkiye ve Avrupa’da Gençlik (Türkçe) ve Türki­ ye’de Anayasa Reformu-Prensipler ve Sonuçlar (Türkçe).

Konrad Adenauer Vakfı’nın 1999’da yayınladığı kitaplar­ dan en ilginç olanı World, İslam and Democracy. İngilizce yayınlanan bu kitapta, Fethullahçılara yakın söylemleriy­ le dikkati çeken isimlerden Prof. Dr. Mehmet Aydın, Prof.

Dr. Şerif Mardin, Dr. Nilüfer Narlı’nm yanı sıra, Konrad Adenauer Vakfı’nın Mısır Temsilcisi Dr. Thomas Scheben

ile Hannover Üniversitesi’nden Prof. Dr. Peter Antes ve de tabii ki Prof. Dr. İonna Kuçuradi’nin bulunması, kesinlikle şaşırtıcı gelmemektedir. Vakfın, 2001 yılı içinde çıkardığı kitapların en ilginci ise, Küreselleşme ve Modernleşme Sü­ recinde Kültürel Kimlik. (Ankara: KAV Yayını), 127 s.

27. İstanbul Taksim’de Armada Oteli’nde gerçekleştirilen bu etkinlikte, Büyükelçi Dr. Rudolf Schmidt ve Dr. Wulf Schönbohm’dan başka, iki Alman konuşmacı tebliğ suna­ rak katılmıştır (Stefan Kohler ve Gerd Ketelhake). Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı adına da Müsteşar Doç. Dr. Halil Yurdakul Yiğitgüden tebliğ sunmuştur.

28. Söz konusu etkinlik, İstanbul’daki Goethe Enstitüsü’nün Galipdede Cad. No. 85 Tünel-Beyoğlu adresindeki eski merkezinde gerçekleştirilmiştir. İki katılımcıdan biri Prof. Dr. Mete Tuncay (Bilgi Üniversitesi), diğeri Prof. Dr. Norman Stone’dur (Bilkent Üniversitesi).

29. Bu etkinlik de İstanbul-Taksim Armada Oteli’nde gerçek­ leştirilmiştir. Toplantının düzenleyicileri arasında KAV’ın yanı sıra, Türk Demokrasi Vakfı, Arı Hareketi ve Ulusla­ rarası Kongre de bulunmaktadır. ABD “derin devlet”inin üçüncü dünya ülkelerine yönelik faaliyetlerde kullandığı “Demokrasi İçin Ulusal Fon”a (NED) bağlı National Democracy Institute tarafından desteklenen Türk Demokra­ si Vakfı ve TESEV’in yanı sıra, “Uluslararası Cumhuriyete çi Enstitü” (IRI) tarafından proje bazında desteklenen Arı Hareketi, söz konusu etkinliği KAV ile düzenlemekle, ulus­ lararası hareket alanlarını ve vizyonlarını (!) genişletmiş olmaktadırlar. Bu toplantının katılımcıları arasında yer alan TESEV’in Yönetim Kurulu Başkanı Yılmaz Argüderi’in, ünlü RAND Şirketi’ne bağlı RGS (The Rand Graduate School)’da doktora yaptığı öne sürülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Yıldırım, “Şifre Çözücü: Project Democracy (4)”, Müdafaa-i Hukuk, 33: Mayıs 2001, s. 50-51. İstanbul Barosu yönetiminin Konrad Adenauer Vakü ile

işbirliği yapmasına tepki gösteren Önce İlke Çağdaş Avu­ katlar Grubu’nun açıklaması aynen şöyledir: “İstanbul Ba­ rosu Başkanlığı’na... 30.6.2001 tarihinde ‘Türkiye’nin Av­ rupa Birliği’ne Tam Üyelik Sürecinde Kıbrıs Konusu’ adını verdiğiniz toplantıyı Konrad Adenauer Vakfı ile müşterek düzenlediğiniz anlaşılmaktadır. Aşağıda sıraladığımız ne­ denlerle bu toplantının iptal edilmesini talep ediyoruz: 1.

Konrad Adenauer Vakfı, emperyalizmin çıkarları doğrul­ tusunda faaliyet gösteren bir kuruluştur. Bu nedenle böyle bir vakıfla işbirliğini şiddetle reddediyoruz. 2. Konuşmacı­ ların tamamı belli bir görüşün sahibidirler. Konuşmacılar arasında Türkiye’nin çıkarları doğrultusunda görüş bildi­ recek konuşmacı yoktur. BU NEDENLE; Kıbrıs konusun­ da bir toplantı yapılacak ise bu toplantıyı İstanbul Baro­ su tek başına düzenlemelidir. İşin mali boyutu, Baromuz mensubu avukatlar tarafından kolaylıkla çözülür. Kıbrıs konusunda toplantı yapılacaksa, tespit ettiğiniz isimlerin dışında KKTC Cumhurbaşkanı Sayın Rauf Denktaş ve UHH Başkanı Sayın Taner Etkin, Prof. Dr. Erol Manisalı, Prof. Dr. Reşat Özkan gibi Türk tezini savunan uzmanlar da çağrılmalıdır. Baromuzun bu tür toplantıları Hukuk Fakültesi kampüsünde yapmasının daha anlamlı ve ekono­ mik olacağı da unutulmamalıdır.”

30. Bülent Akarcalı, “Batıyla İlişkilerimiz”, Cumhuriyet, 4.8.1999. Bülent Akarcalı, bu açıklamayı Atatürk döne­ minde yapmış olsaydı, hiç şüphesiz -b u doğrultudaki icra­ atlarıyla birlikte- derdest edilerek İstiklâl Mahkemesi’ne sevk edilirdi. Ne var ki, Atatürk döneminin koşulları ile gü­ nümüz koşulları bir değil. İnsanlar, kurumlar, kavramlar, değerler genel olarak sürekli değişim halinde. Bu bağlam­ da demokrasi ve hoşgörü kavramı ne kadar değişip gelişse de, aile kavramı gibi, vatan kavramı gibi, devlete sadakat kavramı gibi, ulusal onur ve gurur gibi, bayrağa saygı gi­ bi, tam bağımsızlık gibi kavramlar hiç değişmiyor. Tıpkı

ABD’de, Almanya’da, İngiltere’de olduğu gibi. Değişirse de, ancak Bülent Akarcalı gibi olunuyor... Akarcalı’nın KAV ile ilişkisi hakkında küçük bir bilgi: “Bülent Akarcalı dostumuz, Bilgi Üniversitesi’ne bir grup Alman parlamen­ ter getirdi. ‘Konrad Adenauer Vakfı’ tarafından gönderil­ mişler. Merkez Sağ’ın biri ülke çapında, diğeri yalnızca güneyde söz sahibi CDU (Hıristiyan Demokrat Birliği) ve CSU (Hıristiyan Sosyal Birlik) çıkışlılar. Aralarından bazı­ ları da Doğu Almanya kökenli” Halit Kakınç, “Türkiye...

Almanya...”, Star, 1.05.2000.

31. Genel Merkezi Berlin’de bulunan Heinrich Böll Vakfı’nın İstanbul Temsilcisi olarak gösterilen Figen Uğur, vakfın sa­ dece sekreterya işlerine bakmaktadır. Adresi: İnönü Cad. Hacıhanım Sok. 10/12 Gümüşsüyü Taksim-İstanbul. Tele­ fonları: (212) 249.15.54 ve 293.05.45. e-posta: hbsist@superonline.de 32. Rüşvetin belgesi olur da Türkiye Cumhuriyeti’ne ihanet belgesi olmaz mı? Elbette olur. Heinrich Böll Vakfi’nın sponsorluğunda gerçekleştirilen bir panelde dağıtılan ti­ pik bir belgeden rasgele alıntılar: “Araştırmanız sırasında insan haklarının bozulması konu­ sunda bilgi toplarken, askeri veya polis birliğinin hangi bö­ lümünün bu işle ilgisi olduğunu sorunuz. Biz suçlu, suçun mahiyeti, hangi tarihte işlendiği, suçun nerede işlendiği ve kurbanın adı hakkında bilgi toplamağa çalışıyoruz.

Eğer doğrudan bir birliği tespit edemezseniz, birliğe işaret edebilecek başka bilgiler toplamağa çalışınız. Örneğin: Ne tip silahlar kullanıldı? Askeri birlik operasyonunu hangi şehirden yürüttü? Üssü neredeydi? Askerler hangi yoldan ilerlediler? Üniformaları nasıldı? Onların üniformaları­ nın üzerindeki rütbeler ve araçlarının üzerindeki işaretler nelerdi?

Bilgilerinizi şu adrese gönderiniz: Officer for Turkey, De­ partment of Democracy, Human Rights and Labor, United States Department of State, YVashington, DC 20520.”

Bu belgede, Türk vatandaşlarından Türk Silahlı Kuvvet­ leri ve Polis Teşkilâtı mensupları hakkında -muhbirlik değil- resmen casusluk yapmaları istenilmektedir. Kim tarafından? Sözde dost ve müttefik ABD tarafından. Türk insanını ülkesi ve devleti aleyhine casusluğa azmettiren bu Türkçe belge, gizli yöntemlerle mi dağıtılmaktadır?

Hayır!.. Tam aksine halka açık mekânlarda, izinli toplan­ tılarda, tarikat ve cemaat mekânlarında, kamu kurum ve kuruluşlarında, legal dernek ve siyasal partilerde, kısaca hemen her yerde. Sorumluları hakkında MİT, Emniyet ya da Cumhuriyet Savcılıklarınca başlatılmış ya da hâlâ sür­ dürülmekte olan -b ilin en - resmi bir takibat söz konusu mudur? Kesinlikle hayır!..

Bu belge, şu gerçeği ortaya koymuştur: Türkiye, çok acıdır ama bir casus cennetidir. ABD, Almanya, İngiltere, İran ve benzeri ülkelerin casusları, Türkiye söz konusu oldu­ ğunda, almış oldukları eğitimlerindeki “gizlilik” gibi tek­ nik düzeydeki temel hususları bir kenara bırakarak, per­ vasızca “icra-i faaliyet” gösterebilmektedirler. Anlaşılan, casus-etki ajanı bulmak için klasik yöntemlere, örneğin, Fulbright, Konrad Adenauer, Heinrich Böll, Georgetown, Hoover, Tubingen gibi vakıf, enstitü, üniversitelerde özel seçime ve eğitime gerek kalmamıştır. Çünkü, ülke yöneti­ minde mevcut yerli işbirlikçilerinin sağladıkları “dokunul­ mazlık” sayesinde casusluk mesleği, tekniğe ihtiyaç duyul­ mayacak yöntemlerle adeta arabeskleştirilerek dejenere edilmiştir, tabiri caizse ayağa düşürülmüştür. Nasıl mı?

Gönüllü casus aday adaylarının irtibat kurabilecekleri ad­ res ve telefonlar verilerek!.. İşte, Washingtonda telefonla ulaşabileceğiniz iyi derecede Türkçe bilen resmi görevlinin adı Mauerau Greenwood. Kendisiyle görüşmek, pardon

Türk Silahlı Kuvvetlerini ve Türk Polisini şikâyet etmek için önce 600 Pennsylvannia Avenue. SE, 5. Washington DC 20003 adresindeki “Amnesty International USA” bina­ sına giderek 5. kattaki odasında yüz yüze konuşabilirsiniz. İsterseniz, (202) 544.02.00 noju telefondan dahili 222 nu­ maralı telefonu isteyerek bizzat bir ön görüşme ile rande­ vu da alabilirsiniz. Diyelim ki, Türkiye’desiniz. Ve yol pa­ ranız yok, ABD sefaretinden vize alabilmek için deklare edebileceğiniz bir mal beyanına da sahip değilsiniz. İşte bu durumda, çaresiz olduğunuzu hiç düşünmeyin, çünkü Greenvvood ile ön görüşmeyi yaptıktan itibaren CIA’nın “müşfik kanatları” tarafından şefkatle (!) sarıldığınızı ve tüm kapıların -D elta ve TYVA’ya ait uçak kapıları dahil- si­ ze açıldığını görürsünüz.

Her neyse, biz yine söz konusu belgemize dönelim. Diye­ lim ki, ABD’ye gitraek için şartlarınız uygun değil. Üstelik ille de Türkiye Cumhuriyeti’ne ihanet etmek ya da en azın­ dan devletinizi gammazlamak istiyorsunuz. Belge, size bu olanağı da hazır altm tepsi içinde sunuyor. Hem de İngiliz­ ce bilmenize bile gerek yok. Türkçe ihbar mektubunuzun formu bile hazır:

MEKTUP ÖRNEĞİ (BURAYA TARİH KOYUN) Sayın Madeleine Albright Dışişleri Bakanı Amerika Birleşik Devletleri Dış İşleri Bakanlığı Vaşington, DC 20520 Sayın Bakan Albright, Dış Operasyonlara Ödenek Ayrılması hakkındaki kanu­ nun 570 ci maddesi olan Leahy Kanunu ile ilgili olarak bir güvenlik birliği tarafından insan haklarına aykırı hareket

edildiği dikkatimizi çekmiş bulunuyor. Bu kanıt konusun­ da size bilgi vermek istiyor ve burada adı geçen birliğe Leahy Kanununun uygulanıp uygulanmaması gerektiğine ka­ rar vermek amacıyla bir tahkikat başlatılmasına gereğini arz ediyoruz.

(BELİRLİ GÜVENLİK BİRLİĞİNİN İNSAN HAKLARI­ NA AYKIRI DAVRANMASI HAKKINDA DETAYLI BİL­ GİYİ YAZIN) Bu konuyu gözden geçireceğiniz için çok teşekkür ediyoruz. (İMZALAYIN).

Dört sayfalık bu ihanete azmettirici belgenin alenen dağı­ tıldığı ilk yer, İstanbul Barosu’nca düzenlenen uluslarara­ sı bir toplantı. Toplantının davetlilerine bakıldığında, hiç­ birinin bu belgenin içeriğine ters düşmeyecek isimlerden oluştuğu görülüyor: Anne Burley (Amnesty International USA Avrupa Seksiyonu Başkanı), Yücel Sayman (yorum­ suz), Akın Birdal (yorumsuz), Yılmaz Ensaroğlu (yorum­ suz), P. Dankert (Avrupa Parlamentosu Türkiye Delegas­ yonu Başkanı), Derek Evans (AI-USA Avrupa Seksiyonu Sekreteri), Şanar Yurdatapan (yorumsuz), Helsinki Yurt­ taşlar Derneği, HADEP, İHD, Mazlum-Der gibi kuruluşla­ rın Güneydoğu şube yöneticileri, Almanya Dış İstihbarat Servisi BND’nin kontrolünde Türkiye’de etnik ve dinsel bölücülükle doğrudan ilgili espiyonaj ve provokasyon fa­ aliyetlerini sürdüren, Türkiye’nin Güney Doğusunda “Kürdistan’ı ve de başkenti olarak da Diyarbakır’ı “defacto” pozisyonunda kabul ve ilân eden Konrad Adenauer Vakfı ile Heinrich Böll Vakfı temsilcileri-uzmanlan ve daha pek çokları!.. Türkiye, bu haliyle -pardon vurdumduymazlığıy­ la - dünyanın özgürlükleri en sınırsız ülkesidir. Türkiye, Cumhuriyeti özgürlükler adına yıkmaya çalışanların, sa­ vunmaya çalışanlardan daha özgür ve güçlü olduğu garip

bir ülkedir. Dünyanın hiçbir demokratik ülkesi, ABD ve AB ülkeleri dahil, kamu güvenliği gerekçesiyle kayıtlara geçmiş, sürekli izlemede tutulan bireylerine sınırsız özgür­ lük tanımazlar. IRA taraftarı olduğundan kuşku duyulan birinin sözde özgür ve özerk BBC’den konuşma yapması mümkün değildir, hatta dolaylı haber olarak bile verilme­ si olanaksızdır. ABD’de “sol” damgası vurulan aydınların maruz kaldıkları baskılar (taciz ölçüsünde izleme, kamu görevi ve askerlik yaptırmamak, pasaport sınırlamaları vd) artık hiç kimsenin meçhulü değildir. Keza, kamu dü­ zeninin korunması, Almanya’da Anayasa dokunulmazlığı ölçüsündedir; rejim karşıtı Bader-Meinhoff çetesi üyeleri türünden insanların yaşama hakkına sahip olması bile söz konusu edilemez ve kimse Alman Devleti’ni imaen bile olsa suçlayamaz. Ayrıntılı bilgi için bkz. Dr. Necip Hable­ mitoğlu, “Siyasal Gerekçeleri ve ABD Örneği Çerçevesinde Ulusal Andıç Raporu”, Yeni Hayat, 74: Aralık 2000, s. 20­ 39; http://www.hablemitoglu.cib.net.

33. Heinrich Böll Vakfı’nın en önemli partneri Mazlum-Der, anlaşılan yukarıdaki örnekten aldığı esinle, kendi ihbar hattı projesini yaşama geçirmiştir. (212).534.22.47 nolu te­ lefon, ihbarlara tahsis edilmiştir (ihbarlarda kullanılacak e-posta adresi ise şöyle: ihlalihbarhatti@hotmail.com).

Dernekte oluşturulan “Hak İhlallerini İzleme Komitesi”, 16 Mart-15 Mayıs tarihleri arasında, ihlal ihbar hattına yapılan 155 başvurunun, 90’ının “inanç özgürlüğü” yani üniversitelerdeki türban yasağı uygulaması ile ilgili oldu­ ğunu saptamıştır. İhbarların dağılımına bakıldığında, en az şikâyet başvurusunun yapıldığı bölge, sadece 4 adet ih­ barla Güneydoğu Anadolu Bölgesidir. Oysa, Almanya’daki ırkçılığı, insan hakları ihlâllerini gündeme getiren, eleşti­ rip yargılayan, uluslararası baskı talep eden bir tek Alman vakfı ya da derneği görülemez. Türkiye’ye insan hakları dersi vermeye gelen Alman vakıflarının yok saydığı gerçek-

lerden bazıları, hem de Almanya’da yaşayan bir Cumhuri­ yet aydınının kaleminden:

Irkçılığı göğüslemek, AB’de-

ki yurttaşlarımızın günlük hayatının ayrılmaz bir parçası­ dır. Bu gerçeği diri diri yakılarak öğrendiler. İkinci sınıf konumundadırlar. Çağdaş toplumda olması gereken en temel yurttaşlık hakları yoktur. Irkçılık Avrupa merkezli, Batı kaynaklıdır. Irkçılığın Avrupa ülkelerindeki bugünkü biçimi yabancı düşmanlığıdır. Gelişmekte olan ülkelerden çalışmak için Avrupa’ya gelen emekçilere karşı sistemli ola­ rak yürütülmektedir. Irkçılık en yaygın biçimiyle Alman­ ya’dadır ve esas olarak yurttaşlarımızı hedef almaktadır. ... Almanya’da tespit edebildiğimiz kadarıyla 15 adet aşırı sağcı ve NAZİ partisi, ayrıca da birçok mahalli dazlak gru­ bu vardır. Bu partilerin 1993’te üye sayıları 100 bin civa­ rında idi ve bir o kadar satan yayın organları vardı. Bugün bu örgütlerin üye sayıları oldukça artmış durumda. Ordu ve polis içinde çok sayıda kayıtsız üye ve taraftarları var. ... Almanya’da 1983-1986 arası dört yılda, yıllık ırkçı sal­ dırı ortalaması 119’dur. 1990-1993 arası yıllık saldırı orta­ laması ise 1580’dir. Yani Büyük Almanya ile birlikte yurt­ taşlarımıza yönelik saldırılar on misli artmıştır. ... Irkçı saldırılara dönersek, 1999’a göre 2000’de Türklere yönelik saldırılarda %20 artış oldu.... Sık sık yurttaşlarımıza ait iş­ yerleri kundaklanmaktadır. Duvarlarda ‘Türkler defolun’, ‘yabancılar defolun’ gibi sloganlar her tarafta görülebilir.

Yaygın bir saldırı biçimi de tehdit ve aşağılamayı içeren mektuplardır. Bu mektuplarda, kapitalist-emperyalizmin biçimlendirdiği insan müsveddelerinin sefilliği görülür.

Gençlerin sık sık uğradığı diskoteklerin önünde nöbet tu­ tanlar, ‘kara kafaları’ geri çevirir. ... Avrupa medyasının yabancı ve Türklerle ilgili bütün haberlerine ırkçılık çok ince ve sinsi bir şekilde gizlenmiştir. Örneğin, istenmeyen bir olaya karışmış Türk kökenli bir gencin haberi öncelikle kökenine vurgu yapılarak veriliyor. Oysa gençlerin birço­

ğu Alman pasaportu taşıyor. Medyada çok yoğun olarak ülkemiz aleyhinde yayın yapılıyor. İnsan hakları, etnik sorunlar, Ermeni sözde soykırımı, Kürt sorunu, inançlara baskı yapılması vb g ib i.... Aydınlık’ta haberi yayınlandı, 7 Alman gazetesinde sadece dört gün içinde ülkemiz ve yurt­ taşlarımız aleyhinde 65 haber ve yorum çıkmış. İçeriğin­ de, Türkiye’ye karşı insan hakları sopası sallanıyor, ordu ve 28 Şubat hedef alınıyor, Türklerin İslâmî en iyi Alman­ ya’da yaşadığı yazılıyor. ... Almanya’nın geleneksel politik güçlerini oluşturan Birlik Partilerinin (CDU ve CSU’nun) yürüttükleri ‘yönetici’ veya ‘hakim-üst kültür’ (Leit Kültür) tartışması da, ırkçılığın derinlere inen köklerine işaret et­ mektedir. ‘Alman İslâmî’, ‘Kürt politikası’, ‘Ermeni Soykırı­ mı tasarıları’ ve her türlü kültürel-etnik farklılıkları kaşı­ maları, mülteci solu ajanlaştırıp Türkiye aleyhine çeşitli bi­ çimlerde yönlendirilmeleri, ırkçılığı besleyen etmenlerdir.

Bu politikaları irdelediğimizde, ırkçılığın öyle münferit saldırılardan ibaret olmayıp, ulusal devlet bilincimiz, ulu­ sal kültürümüz ve dilimizi hedef alan Almanya ve Batı’nın geleneksel politikasından kaynaklanan derin köklere sa­ hip olduğunu görürüz.... Yeşiller ve Sosyal Demokratların ‘çok kültürlü toplum’ (multikültürel) projesiyle üst kültür kavramı birbirini tamamlıyor. ‘Her kültür ve farklılığa say­ gı göstermek’ gibi lanse edilen bu kavram, ezilen dünya­ nın etnik ve dinsel farklılıklarının kurcalandığı bir proje olarak hayata geçmektedir. Bu teorinin şampiyonluğunu yapan Yeşiller, Yugoslavya’nın parçalanmasının mimarla­ rından olan Fischer gibi politikacılar çıkarttı. Alman med­ yası ve bu politikayı savunan çevrelerde, özellikle Atatürk ve ulus devletle ilgili her türlü kavram saldırıya uğrayıp aşağılanmaktadır. Daniel C. Bendit ve Claudia Roth gibi ül­ kemize ve sorunlarına tam bir sömürge valisi ve misyoner gibi yaklaşanların bu teorilerin baş savunucuları olması, durumu yeterince açıklamaktadır. ‘Multikültür’ kavramı,

vatandaşlarımızın ulusal kültür bilincini parçalarken, ‘üst kültür’ kampanyası, bunun yerine Avrupa’nın emperyalist kültürünü pompalıyor.” Geniş bilgi için bkz. Ali Mercan, “Avrupa’da Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı”, Teori, Şubat 2001, s. 57-66.

34. Heinrich Böll Vakfı, bir diğer vazgeçilmez partneri İstan­ bul Barosu’nun Kadın Hakları Uygulama Merkezi, Ame­ rikan Başkonsolosluğu Basın Kültür Merkezi ve British Council ile 11-13 Mart 2000’de “Kadına Yönelik Cinsel Şiddete Karşılaştırmalı Hukukun Yaklaşımı” konulu bir sempozyum düzenlemiştir. 29-30 Nisan 2000 tarihleri arasında yine Böll Vakfı ile Ege Kadın Dayanışma Vakfı, “Kadına Yönelik Şiddet ve Toplumsal Boyutları: Önlenme­ si ve Yükümlülükler” konulu bir başka etkinlik gerçekleş­ tirmişlerdir. Bu iki etkinlik, Böll Vakfı’nın sayıca az olan yarar getirici etkinlikleri arasındadır.

35. Heinrich Böll Vakfı ve İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi’nin işbirliği ile 24-25 Haziran 2000’de İstanbul Tak­ sim Dorint Park Plaza Oteli’nde gerçekleştirilen “Kopen­ hag Kriterleri: Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği’nin Ortak Paydası mı?” konulu sempozyuma, konuşmacı olarak Ka­ ren Fogg (Avrupa Birliği Türkiye Büyükelçisi), Uluç Gürkan, Yücel Sayman, Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, Prof. Dr. Baskın Oran’ın yanı sıra, AB ülkelerinden yedi konuşma­ cı katılmıştır. Sempozyumun ikinci gününde, esas dikkat çeken “AZINLIK HAKLARI: Kültürel Haklar mı, Siyasal Haklar mı?” konulu oturumun başkanlığını, herhalde il­ gisi nedeniyle olacak, Abdullah Öcalan’ın avukatlarından Hasip Kaplan yapmıştır.

36. İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi’nin yine Heinrich Böll Vakfı işbirliğiyle gerçekleştirdiği etkinliklerden biri olan “Ulusal, Ulusalüstü ve Uluslararası Hukukta Azın­ lık Hakları” sempozyumu, 8-9 Haziran 2001’de İstanbul Taksim Dorint Park Plaza Oteli’nde yapılmıştır. Açılış ko-

nuşmalarını İbrahim Kaboğlu, Karen Fogg ve Volkan Vu­ ral’ın yaptığı sempozyumda, altı oturumda (İnsan Hakla­ rı, Demokrasi ve İnsan Hakları-Uluslararası Hukukta ve Ulusalüstü Hukukta Azınlık Hakları-Lozan Antlaşması ve Diğer Uluslararası Belgeler Işığında Türkiye’deki Mev­ zuat ve Uygulama-Ulusal Çözümler-Türkiye İçin Çözüm Önerileri-Genel Değerlendirme) 20 tebliğ sunulmuştur.

Konuşmacı ve oturum başkanları arasında, Alman millet­ vekili Cem Özdemir, İonna Kuçuradi, Tank Ziya Ekinci, Zafer Üskül, Yücel Sayman gibi isimlerin yanı sıra, yedi yabancı davetli de yer almıştır. Katılımcılardan Cem Özdemir’in Alman “derin devleti”nin hizmetinde gerçekleştirdi­ ği eylem ve söylemler, Sayın Ersan Bayhan’ın makalesiyle deşifre edilerek kamuoyuna da mal olmuştur. Bu arada, Sempozyum davetiyesinde, katkıları için İngiliz Konsolosluğu’na teşekkür edilmiştir. Böylece, İstanbul Barosu yönetimi, BND’den MI6’ya uluslararası bir açılım (!) sergi­ lemiştir. Bu sempozyum, İstanbul Barosu’na kayıtlı Cum­ huriyet aydım-yurtsever avukatlar tarafından aşağıdaki açıklamayla kınanmış ve protesto edilmiştir: “DUYURU. Bizler, İstanbul Barosu’na kayıtlı avukatlar olarak, İstan­ bul Barosu’nun 8-9 Haziran 2001 tarihinde düzenlediği A zınlık Hakları’ sempozyumunu protesto ediyoruz. Çün­ kü: Ülkemize Sevr Planlarının dayatıcısı vakıflarla işbir­ liği yapılmaktadır. İngiltere Konsolosluğunun katkıları alınmaktadır. Karen Fogg gibi, Viladimir Goati gibi, Slobodan Milocic gibi, Cem Özdemir gibi, insan haklan adı altında yeni Sevr dayatıcılarına platform hazırlanmasına Baromuz aracı olmaktadır. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lo­ zan’da çözüme ulaştırılan sorunlar, yeniden Sevr amaçları doğrultusunda gündeme getirilmekte, alt kimlikler tahrik edilerek etnik çatışma ortamı yaratılmak istenmektedir.

Rengine, ırkına, dinine bakılmaksızın tüm insanların kar­ deşçe yaşama ve insan haklarından yararlanma kutsal

mücadelesini emperyalist saptırma ile Azınlık Hakları adı altında daraltmaya ve kardeşçe yaşamı bozmaya yönelik girişimlere İstanbul Barosu hizmet edemez. Yüzyıllardan beri sömürge olmayı reddederek bağımsız ve özgür yaşa­ yan Anadolu insanı onurludur; emperyalistlerden ve iş­ birlikçilerinden öğreneceği hiçbir şey yoktur. İstanbul Barosu’nun ezici çoğunluğu, Cumhuriyet’in kazanımlarını koruma azmiyle aynı düşünceleri paylaşmaktadır. Önce İlke Çağdaş Avukatlar Grubu.? Yine bu grup tarafından, üyeleri bilgilendirmek amacıyla dağıtımı yapılan yazarı belirsiz bir makalede, Alman Birlik 90/Yeşiller Partisi’ne doğrudan bağlı Heinrich Böll Vakfı’nm Kürtçülere olan özel ilgisi ile ilgili olarak şu önemli bilgiler verilmektedir: “... Yeşil Alman vakfının en ilginç faaliyeti ise, ‘insan ve azınlık hakları’ alanında gözlemleniyor. Alman devleti, bu hassas konuyla uğraşma görevini, öteden beri Yeşil vakfa havale etmiş durumda. ‘Kürt sorunu’nun yanı sıra vakfın en çok ilgi gösterdiği ‘etnik azınlık’ Tibetliler. Almanya’nın Tibet’e duyduğu ilgi, en az Kürtlere duyduğu ilgi kadar es­ ki ve derin. 1941’de Himmler’in talimatıyla kurulan Hedin Enstitüsü, sekiz bin Tibetli’nin kafatasını inceledikten son­ ra, ‘bu %70 mongolid, %30 europoid millet, hem bizim, hem de Japonya’nın desteğinde Rusya ve Çin’e karşı kuru­ lacak Moğol İmparatorluğu’nu idare edecek kabiliyettedir’ sonucuna varmıştı. Nazi kurmaylarının planlarında Kürt­ lere de aynı rol biçilmişti. ‘Türklerden çok, Cermenlere yakın bu halkın Türklere ve Araplara duyduğu tiksintiye yakın nefretten yararlanmalıyız. Bağımsız bir Kürdistan, Yakın Doğu’da muhteşem bir köprübaşı olmaya namzet­ tir’ deniliyordu. Yeşil vakfın aynı anda hem Tibet, hem de Kürt ‘sorunu’yla ilgilenmesi, Almanya’da bir şeylerin hiç değişmediğini gösteriyor.?

37. Heinrich Böll Vakfı’nm “sahibi” Yeşiller Partisi’nin 29 Ocak 1999’da Bonn’da bir basın toplantısı ile açıkladığı

“Türk-Kürt Çatışmasına Çözüm Konsepti, Sevr’in "Kürt Sorunu”nu düzenleyen 62, 63 ve 64. maddelerinin sadece geniş bir özetinden ibaret. Konsept özetle diyor ki: “Türki­ ye, birbirinden etnik, linguistik ve dinsel sınırlarla ayrıl­ mış farklı halk gruplarını içeren ve bu nedenle homojen olmayan bir nüfusu barındırmaktadır.” Yeşil Sevr grubu­ nun talepleri şunlar: “Demokratikleşme, merkezi devletin kaldırılması, etnik grupların dil kimliğinin güvenceye alınması, Türk/Kürt toplumlarmın barışması.” Bakalım Yeşiller “demokratikleşme”den neyi anlıyorlar: “... Bölücü­ lük propagandası gibi düşünce suçları kaldırılacak, etnik partilerin kurulmasına izin verilecek. Partiler Yasası’nm partileri Kemalist ilkelere sadık kalmaya mecbur eden hü­ kümleri kaldırılacaktır.” Merkezi devletin kaldırılması çer­ çevesinde ise, “Kürtlere ve diğer etnik azınlıklara yerel ve kültürel özerklik verilmesi” talebi başta geliyor. “Dil kimli­ ğinin güvenceye alınması” talebinin birinci maddesi, “baş­ ta Kürtler olmak üzere diğer etnik azınlıkların çocukları­ na kendi ana dillerinde eğitim verilmeye başlanması” olu­ yor. Bütün bunların ardından “Kürtlerle Türklerin barış­ ması” safhası başlıyor, zira “yıllar boyu süren savaş sadece Kürtlerle Türkler arasında değil, bizzat Kürtler arasında da derin bir kin ve nefret doğurmuş”muş ve “Güney Afri­ ka örnek alınmalı”ymış (Ersan Bayhan). Kısaca, Heinrich Böll Vakfı, bağlı olduğu partinin konseptinin gereklerini yerine getirirken, yerli işbirlikçileri de Türk Devleti’nin ül­ kesi ve milletiyle bölünmezliği ilkesini yok etme, bir başka ifadeyle, vatanı satma yarışındadırlar.

38. Türkiye Cumhuriyeti karşıtı tüm küreselleşmeci NGO’ların sevk ve idare edildiği merkezlerden biri olan Uluslara­ rası A f Örgütü’nün İstanbul adresi: Muradiye Bayırı Sok. 50/1 Teşvikiye. Tel: (212) 258.43.67 Fax: (212) 258.44.59 ve e-posta: “amnesty@superonline.com”. Uluslararası A f Örgütü’nün Almanya Şubesi, kendi ülkesindeki Türkler

başta olmak üzere yabancıların sorunları ve onlara yöne­ lik insan hakları ihlâlleriyle uğraşmak yerine, temel ilgi alanı olarak Türkiye’ye odaklanmıştır. En çok Heinrich Böll Vakfı ile paslaşan BND kontrolü altındaki Şube, 2001 İnsan Hakları Ödülü’nü, Av. Eren Keskin’e vermiştir. Ödül açıklamasının Türkçe çevirisi aynen şöyledir: “Bonn, 28 Mayıs 2001. Uluslararası A f Örgülü Almanya Şubesinin (Amnesty International Deutschland) ilk kez 1998 yılında verdiği İnsan Hakları Ödülü, bu yıl 27 Mayıs Pazar günü avukat ve insan hakları savunucusu Eren Keskin’e verildi.

Gözaltında tecavüz ve cinsel tacize uğrayan kadınlara hu­ kuki yardım sunan bir projenin kurucularından biri olan Eren Keskin, aynı zamanda Eylül 1998’den bu yana İnsan Hakları Derneği’nin İstanbul Şubesinde Başkanlık görevi­ ni yürütmektedir. İnsan Hakları 2001 ödülü ile Uluslarara­ sı A f Örgütü Almanya Seksiyonu (AI-Almanya), Av. Eren Keskin’in insan hakları mücadelesindeki büyük kişisel çabalarını ve katkılarını takdir etmek istemektedir. AI-A1manya tarafından ikinci kez verilen bu ödül, ‘işkencesiz bir dünya’ adlı uluslararası kampanyanın çerçevesinde yer alıyor ve insan hakları ihlallerinden sorumlu olanların ce­ zasız kalmalarına karşı verilen mücadelenin önemini vur­ guluyor. A f Örgütünün İnsan Hakları Ödülü, bütün dünya­ daki binlerce insan hakları savunucusunun büyük kişisel çabalarını ve çoğu kez hayati tehlikeler altında verdikleri insan haklarından yana mücadeleyi sembolik olarak onur­ landırmayı amaçlıyor. Uluslararası A f Örgütü, ödül aday­ larını belirlerken, cinsiyet, bölge, tanınmıştık ve faaliyet alanlarının içeriğini dikkate alırken, adayın şu anki koru­ ma gerekliliğini de bir kriter olarak belirlemiştir. Adayın kimden ya da kimlerden koruma gerekliliği, üstü kapalı bir mesaj olarak geçiştirilirken, sembolik onurlandırma­ nın parasal bedelinden de bahsedilmemiştir. Örneğin, A l­ man FIAN Örgütünce her yıl verilen çevrecilik ödülünün

alt sının 150.000 marktır. Ödülle ilgili geniş bilgi için bkz. http://www.amnesty.de. Şubeden bizzat bilgi almak iste­ yenler için telefon: 0.0.49.228.983.73.306.

39. Merkezi Almanya-Heidelberg’de bulunan ve Birleşmiş Mil­ letler Örgütü’ne akredite olması nedeniyle BND tarafın­ dan ekonomik “taşeron” olarak kullanılan FIAN kuruluşu hakkında ikinci bölümde geniş bilgi verilecektir. FIAN, Bergama’da altm üretimini engelleme programında Böll Vakfı’m partner olarak kullanmaktadır.

40. “Türkiye-AB Bütünleşmesinde STK’ların Rolü” konulu 8.

STK Sempozyumu’nun organizasyonunu, “Düzenleme Ku­ rulu” adına Tarih Vakfı üstlenmiştir.

41. Heinrich Böll Vakfı’nın katkılarıyla düzenlenen STK Sem­ pozyumlarının birincisi 16-17 Aralık 1994 tarihinde ger­ çekleştirilmiştir. İkincisi “Küçülen Dünyamızda Büyüyen Sivil Toplum” konu başlığı ile 23-24 Haziran 1995’de; üçüncüsü “Sivil Toplum Kuruluşları Arasındaki İletişim So­ runları ve Çözümleri” konu başlığı ile 7-9 Aralık 1995’de; dördüncüsü “Sivil Toplum Kuruluşları ve Yasal Çerçeve” konu başlığı ile 4-6 Nisan 1996’da; beşincisi “Sivil Toplum Kuruluşları ve Etik” konu başlığı ile 1-2 Temmuz 1999’da; altıncısı “17 Ağustos Depreminden STK’lar Olarak Neler Öğrendik?” konu başlığı ile 12-13 Kasım 1999’da; yedincisi “Sivil Toplum Kuruluşları ve Devlet” konu başlığı ile 2-4 Haziran 2000 ve dokuzuncusu da “Sivil Toplum Kuruluş­ larında Örgüt İçi Demokrasi ve Gönüllülük” konu başlığı ile 2-3 Haziran 2001’de gerçekleştirilmiştir. Sonuncu sem­ pozyumun sekreteryasım “Türkiye Çocuklara Yeniden Öz­ gürlük Vakfı” üstlenmiştir.

42. Genel Merkezi Bonn’da olan Friedrich Ebert Vakfı’nın İs­ tanbul Temsilcisi Jörg Lange olup, adresi şöyledir: Aşariye Cad. Orhan İş Ham, No. 33, Kat: 5, Beşiktaş. Farklı bir diğer adres de şu: Serencebey Yokuşu, Mehmet Ali Bey Sokak, No. 10/5, Beşiktaş. Tel: (212) 258.70.01, Fax: (212) 258.70.91, e-posta: fesist@superonline.com.

43. Alman Hükümetinin en büyük ortağı SDP’nin kendisine bağlı olan Friedrich Ebert Vakfı’na hazırlattığı ve Alman arşivlerine “devlet raporu” olarak geçen “Almanyada İs­ lâmî Örgütler” başlıklı rapora göre: “DİTİB-Diyanet İşle­ ri Türk İslâm Birliği” en büyük Türk İslâm örgütüdür ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kontrolündedir. Eğer Alman­ ya’da bir caminin lokalinde Atatürk resmi varsa, o cami DİTİB’e bağlıdır. DİTİB’in imamları maaşlarını Türkiye Cumhuriyeti’nden almakta, anadili Türkçe olmayan Müslümanlara yardım edememektedirler. DİTİB’in varlığı, diğer Müslümanların aleyhinedir. DİTİB’le ilişkilerde me­ safeli olunmalıdır. İslâmi örgütler bir güç faktörüdür. Al­ man Devleti, adı istihbarat raporlarında adı geçen İGMG ve Süleymancı örgütlerle diyalog kurmalıdır. Diyalog, ör­ gütlerin merkezleriyle değil, yerel şubeleriyle kurulmalı­ dır. Haklarında istihbarat kaynaklı uyarılar var diye Milli Görüşçülerle diyaloga girmemek hatadır. Bu tür örgütlerle diyaloga girmemek, Alman tarafı için “bumerang”a dönü­ şebilir. Yerel yönetimler, İslâmi örgütlerin ihtiyaçları konu­ sunda işbirliği yapmalıdır. Raporda ilginç tespitlerde bulu­ nulmaktadır. Nitekim, “İslama bu kadar önem verilmesi, Almanya’nın yeni entegrasyon politikası karşısında Türk ulusal kimliğinin yarattığı endişeden kaynaklanmaktadır.

Vatandaşlıkyasası reformuna göre Alman yurttaşlığına ge­ çişin kolaylaşacağı düşünüldüğünde, bu yeni vatandaşlar dini kimliklerine önem verilerek ulusal kimliklerinden uzaklaştırılacaklardır. Böylece bu kişiler karşısında Tür­ kiye Cumhuriyeti’nin söz söyleme hakkı kaybolacaktır.

Ayrıca, dini talepleri karşılanan Müslümanlar devlete kar­ şı daha sadık olacaklardır” görüşü savunulmaktadır. Ra­ porda, Nurculuk, Süleymancılık ve Milli Görüş gibi tüm irticai oluşumlar övülürken, Almanya’daki vatandaşları­ mızın Türk kimliğinden uzaklaşması amacıyla din eksen­ li alternatif entegrasyon modeli öngörülmektedir. Buna

göre, Müslümanların giysilerine karışılmayacak; kurban kesimi, İslâmi mezarlık, İslâmi defin, cami yapımı, ezan, İslâmi okul, Almanca din dersi gibi haklar tanınacaktır.

Modelde ayrıca İslamcı şeriatçı örgütlere imam nikâhı kıy­ ma hakkı verilmesi ve bu nikâhın Alman resmi makamla­ rınca da tanınması yer almaktadır. Rapora göre bu uygu­ lamalarla, Alman Hükümetinin entegrasyon modelindeki temel hedefler şöyle olacaktır: Müslüman Türkler ulusal kimlik ve kültürlerinden uzaklaştırılmalıdır. Bu insanla­ ra temel sorunlarının dini ihtiyaçları ve talepleri olduğu aşılanmalı ve gündemde tutulmalıdır. Müslümanlar ana­ yasal hakları sağlandığı gerekçesiyle sevindirilmeli, Türki­ ye’den mümkün olduğunca uzaklaştırılmalıdır. Nitekim, Alman Hükümetinin tanıması ve teşvikiyle Milli Görüş Münih İslâm Merkezine bağlı “İslâmi İlkokul” kurulmuş­ tur. Bu modelin yürürlüğe girmesiyle İslâmi anaokulu da kurulabilecektir. Alman Hükümetinin, söz konusu rapor­ da belirtilen hususların bir kısmını uzun süredir uygula­ maya çalıştığı, Almanya’nın neden bu ülkede din dersi verme yetkisini Milli Görüş yanlısı İslâm Federasyonu’na verdiği daha net olarak anlaşılmaktadır. Raporun tam an­ lamıyla uygulamaya konulmasıyla irtica için Almanya’nın ideal ülke olacağı sanılmaktadır.

44. Ebert Vakfı’nın rasgele seçilmiş etkinliklerinden birkaçı: “Gündelik Yaşamın Müzelere Yansıması Sempozyumu” (16 Aralık 1995); “Önde Gelen Sivil Toplum Kuruluşları Araştırması” (Ocak 1997); “Türkiye’de İç Göç: Sorun Alan­ ları ve Araştırma Metotları Sempozyumu” (6-8 Haziran 1997); “Sendikal Eğitim Teknikleri Atölye Çalışması” (11­ 12 Haziran 1998); “Sendikalarda Kadın Eğitimi Atölyesi” (22-23 Haziran 1998); “Sendikalarda Uzmanlık Grubu Eği­ timleri Atölye Çalışması” (17-18 Eylül 1998); “Yazılı Malze­ melerin Sendikal Eğitimde Kullanılması Olanakları Atöl­ ye Çalışması” (1 Ekim 1998); “Yeni Teknolojilerin Sendikal

Eğitimde Kullanılma Olanakları Atölye Çalışması” (2-3 Ekim 1998); “90’larda Türkiyede Endüstri İlişkileri Araş­ tırma Projesi” (Mart-Ekim 1998); “Türkiye’de İşsizlik ve Eksik İşgücü Araştırma Projesi” (Nisan-Ekim 1999); “Üni­ versiteler ve Sendikalar Sempozyumu” (24-25 Eylül 1999); “Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bibliyografyası Araştırma Projesi” (Başlangıç 15 Mayıs 2000); Ankara Üniversitesi Ataum Merkezi ile Dr. Emil Mintchev, Prof.

Dr. Peter Ludlovv, Prof. Dr. Jörg Becker, Dr. A. Atilla Do­ ğan gibi akademisyenlere verdirilen konferanslar; TÜSES (Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı) ile ortak düzenlenen “Sosyal Demokrat İstihdam Politikala­ rı” etkinlikleri (Ekim 1997) vd.

45. CHP yönetimlerinde bulunan kişilerce kurulan vakıfların da Friedrich Ebert gibi Alman vakıflarıyla eğitim prog­ ramları düzenledikleri görülüyor. CHP Gençliğinin sosyal demokrasi eğitiminin sonunda, Ebert Vakfı’na katkıları ne­ deniyle bir de plaket veriliyor (Cumhuriyet 6 Ekim 2000).

Aralık 2000’de CHP’nin Alman Sosyal Demokratlarıyla birlikte bir dostluk derneği kurma girişimlerinin Bakanlar Kurulu’nun onayından geçmediği gazetelerde yer alıyor.

SODEV adlı vakfın tanıtım metninde şu ilginç açıklama yer alıyor: “Ayrıca, uluslararası planda Alman Friedrich Ebert vakfıyla da önemli çalışmalar yürütülmektedir.” Ay­ rıntılı bilgi için bkz. Mustafa Yıldırım, “Şifre Çözücü: Project Democracy”, Müdafaa-i Hukuk, 32: Mart-Nisan 2001, s. 29 ve dpn. 20.

46. Merkezi Hamburg’da bulunan Körber Vakfı’nın Başkan­ lığını Dr. Wolf Schmidt, Konrad Adenauer Vakfı’nın ajan­ dasına göre de İstanbul temsilciliğini Esther Karay-Dinç yapmaktadır. Genel Merkez adresi: Kurt A. Körber, Chausse 10 21033 Hamburg-Deutschland, Tel: 040.72502457, Eposta: turkei@stiftung.koerber.de. Diğer vakıflar gibi bu vakfın da internette sitesi bulunmaktadır. Vakfın Türki­

ye’deki faaliyetleri için bkz. http://www.stiftung.koerber. de/tuerkei. Körber Vakfı’nın doğrudan ya da müştereken gerçekleştirdiği etkinliklerden bazıları: “2. Uluslararası Tarih Kongresi” (8-10 Haziran 1995); “Türkiye’de Kimlik ve Normların Değişimi Sempozyumu” (27 Eylül 1995); “Bi­ lanço: 1923-1998 Uluslararası Kongre” (1998); “Liseliler Tarih Bilinci-Anket” (1995) ve ayrıca Hamburg, Bonn gibi farklı şehirlerde yapılan, “Yerel Tarih”, “Uluslararası İlişki­ ler”, “Almanya ve Türkiye’de Sivil Toplumun Geleceği” gibi çeşitli konu başlıkları altındaki yarışmalar, atölye çalışma­ ları vd.

47. Konrad Adenauer Vakfı’nın ajandasına göre, Friedrich Naumann Vakfı’nın Ankara Temsilciliğini Dr. Wilhelm Hummen yapmaktadır. Vakfın adresi: Kuşkondu Sok. 7/8 Çankaya/Ankara. Tel: (312) 440.47.04, Fax: 438.18.88, e-posta: fnst@ada.net.tr. Vakfın etkinliklerinden bazıla­ rı: Ari Grubu, Doğu-Batı Enstitüsü ile birlikte 8 Haziran 2000’de İstanbul’da The Marmara Oteli’nde gerçekleştiri­ len “Building a Secure Eurasia for the 21. Gentry” konulu sempozyum; 18 Ekim 2000’de Akdeniz Belediyeler Birliği ile “Yerel Yönetimlerin Değişen Rolü” konulu sempozyum; 19-21 Nisan 1996’da Bursa’da “Doğal Kaynak Kullanımın­ da Alternatif Yöntemler ve Yeni Yaklaşımlar” konulu sem­ pozyum; 1996’da Ankara’da “Rekabetin Korunması Hak­ kında Kanunun Kobilere Etkisi” konulu seminer; 1996’da Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Y.O. ile gerçekleş­ tirilen “Türkiye’de Çalışan Çocuklar Sorunu ve Çözüm Yol­ ları” konulu toplantının tebliğlerinin kitap olarak yayını; AB’nin katkısıyla, Antalya Barosu ile müşterek yürütülen “Demokratikleşme Bilincinin Artırılması, Modern Demok­ ratik Devletin ve AB İnsan Haklan Standartları Kavramla­ rının Tanıtılması” projesi vd.

48. Merkezi Almanya-Göttingen’de bulunan “Tehdit Altında­ ki Halklar Derneği”, BND’nin örtülü fonlarından finanse

edilen ve kadrolu elemanlarından oluşan bir örgüt olup, rüştünü Yugoslavya’da ispatlamıştır. Tilman Zülch, Tessa Hoffmann, Klaus Peter Volkman gibi azılı Türk düşmanı Alman istihbaratçılarını bünyesinde barındıran bu örgüt, Türk Silâhlı Kuvvetleri aleyhine, PKK-ERNK başta olmak üzere tüm bölücü etnik yapılanmaların lojistik desteklen­ mesinden ve aralarındaki koordinasyondan doğrudan so­ rumludur.

49. “KatolikveprotestonkiliseleriAlmanya’da,ruhanikonularm çok uzağında, devlet politikasının bütün konularında aktif rol oynar ve kamuoyunu çok etkileyen bir altyapıya sahiptir. Bu kiliseler, kendi bünyelerinde kurdukları aka­ demi ve seminerlerde iç, dış ve ekonomik politikaların her alanında çalışmalar yaparlar. Bu seminerlerde Alman­ ya’nın yakın geleceğe ilişkin politikalarının temelleri atı­ lır, ideolojileri geliştirilir, literatürü oluşturulur ve hatta görevlendirilecek kişiler tespit edilerek ilerideki görevleri­ ne hazırlanır. Çocuk bahçelerinden başlayıp, okul, hasta­ ne, yetim ve bakımevleri, huzurevleri işleten kiliseler, bü­ tün bu kuruluşlarına dağıttıkları özel yayın organlarına da sahiptirler ve bu kuruluşların da kamuoyu monopolü­ ne sahip oldukları söylenebilir. Kiliseler bu monopollerini garantiye almak için yukarıda sayılan kuruluşlarda, değil başka dilden, başka mezhepten dahi insan çalıştırmazlar. Örneğin, tamamen devlet veya hastalık sigortaları tarafın­ dan işletilen bir hastanede, Alman vatandaşı olsa bile, bir Türk doktor veya bahçıvan çalışamaz. Kılcal damar gibi topluma yayılan bu enformasyon ağma ek olarak, kiliseler küçük ‘haber ajansları’na da sahiptirler. Almanya’daki ha­ ber ajanslarının %50’si kiliselerin malı olup, diğer haber ajanslarından ucuz oldukları için, hemen bütün Alman medyasmca kullanılır.” Dr. Yavuz Dedegil, “Almanya’da Kamuoyu Oluşumu ve Yabancılaşma”, Teori, Ocak 2001, s. 73-76. Alman kiliseleri, gerek Almanya’daki Türk Top­

lumu ve gerekse Türkiye’ye yönelik devlet politikalarının oluşturulmasında ve yaşama geçirilmesinde aktif biçimde rol oynamaktadırlar. Amaç, Türk Toplumunu ulusal kim­ likten koparmak ve Türkiye’yi parçalamak olduğunda, kiliseler hiçbir ayrım yapmamaktadırlar. Kaplancılardan Süleymancılara, Nakşibendilerden Fethullahçılara kadar tüm köktendinci yapılanmalara lojistik destek sağlayan kiliselerin son girişimlerinden biri, geçtiğimiz yıl, TCK 312. maddeye göre bir yıllık hapis cezası kesinleşen Necmeddin Erbakan için kampanya başlatmalarıdır. Örneğin, Uluslararası Katolik Barış Hareketi Almanya Sorumlusu Rahip Wolfgang Jungheim, 1.8.2000 tarihli bir basın bil­ dirisi ile, Erbakan’m yanı sıra, aynı yurtseverlik (!) çizgi­ sinde yer alan dava arkadaşları Akın Birdal, Leyla Zana, Tayyip Erdoğan ve İsmail Beşikçi’ye özgürlük talep etmiş; ardından Heinrich Böll Vakfi’nın sponsorluğunda düzenle­ nen “Düşünce Özgürlüğü İçin 2. İstanbul Buluşmasının ka­ tılımcısı olarak, 20.11.2000’deErbakan’ıAnkara-Balgat’taki evinde ziyaret etmiştir. Son bir gelişme olarak, BND ve Kiliseler, Fethullahçılara lojistik destek konusunda görüş birliğine varmışlardır. Buna göre, Fethullahçıların Alman­ ya ve AB sınırları içinde örgütlenmelerine, himmet parası toplamalarına, şirketleşmelerine ve okul açmalarına izin verilecek; karşılığında da Fethullahçılar, Balkanlar’da, Türkiye’de, Kafkasya’da ve Orta Asya’da Alman dilinde eği­ tim veren okullar açacaklardır.

50. Geniş bilgi için bkz. Attilâ İlhan, “Manzara-i Umumiye”, Cumhuriyet, 12.7.2000. Ayrıca, kamuoyuna mal olan çe­ şitli istihbarat raporlarında da bu konuda ayrıntılı bilgiler mevcuttur. Bu arada, din derslerinin Milli Görüşçülere ve­ rilmesine ilişkin yargı kararından sonra, Alman Protestan Kilisesi Konseyi Başkanı Manfred Kock, 27 Şubat 2000 ta­ rihli basın açıklamasıyla “İslâm dininden ayrı bir cemaat olan Alevilere, Alman okullarında kendi dinlerini öğren­

me ve öğretme hakkı”nın verilmesini istemiştir. Tabii, iki şartın yerine getirilmesi kaydıyla: “Türkiye’ye mesafeli olmak; dersin Almanca verilmesini kabul etmek.” Dikkat çeken bir başka önemli konu, Türkiye’deki misyonerlerin faaliyetlerine, şeriatçı çevrelerin kesinlikle hiçbir biçimde tepki göstermemesidir. Mürtedlerin sayısının yüz binlerle ifade edilmesine karşın, başta Fethullahçılar olmak üzere Nakşibendiler, Süleymancılar ve diğer tarikat-cemaat ve radikal gruplar, “dinler arası hoşgörü, diyalog ve uzlaşma” ’ söylemleri çerçevesinde tepki vermeyerek, hangi dış odak­ lara tabi olduklarının işaretini vermektedirler. Misyonerle­ rin Türkiye’deki faaliyetlerini ortaya koyan mükemmel bir çalışma için bkz. Ergün Poyraz, Dünden Bugüne Hıristi­ yanlığın ve Yahudiliğin Analizi: Misyonerler Arasında Altı Ay. (Ankara: Turna Yay. 2001), 382. s.

51. Merkezi Beyrut’ta bulunan Orient Enstitüsü’nün İstanbul Şubesi, Susam Sok. No. 16-18, Cihangir adresinde faali­ yet göstermektedir. Tel: (212) 292.60.67, (212) 252.19.83, Fax: (212) 249.63.59, e-posta: oli@sim.net.tr ve internet adresi: http://www.sim.net.tr~oli olup, Şube Müdürü ise deneyimli bir istihbaratçı olduğu ifade edilen Dr. Günter Seufert’tir. Enstitü’nün asli görevlerinden biri de, ileriki yıllarda Türkiye’de diplomat, gazeteci, arkeolog ya da va­ k ıf temsilcisi olarak görev yapacak genç istihbaratçıları “araştırma görevlisi” kimliği altında yetiştirmektir. Yakın­ da Türkiye’deki görev süresi bitecek olan Dr. Seufert’in ye­ rine, asistanı Christopher Kubaseck’in getirileceği öne sü­ rülmektedir. Enstitü’nün, BND’nin örtülü fonlarının yanı sıra, AB fonlarından da karşılanan projelerle hedef kişile­ re “para dağıttığı” bilinmektedir. Örneğin, “MHP ve Ülkü Ocakları” konulu araştırmasından dolayı CNN muhabiri Kemal Çan’a, “Futbol ve Milliyetçilik” konulu araştırma­ sından dolayı Birikim dergisi yazarı Tanıl Bora’ya, “Mer­ kez Sağ” konulu araştırmasından dolayı Tansu Çiller’in

eski danışmanı Şükrü Karaca’ya, “Deprem Sonrasında Devlet ve Siviller, Sarsıntı” konulu araştırmasından dolayı Ümit Kıvanç’a ödeme yapıldı. Etyen Mahçupyan bu konu­ da şöyle diyor: “Ödeme yapılmasının bir mahzuru olduğu­ nu sanmıyorum. Her yer bilgi aldığı zaman bir şey ödeye­ cek yani. Bedava kimse bir şey yapmayacak muhakkak ki.” Ödemeler hakkında bilgi için bkz. “Avrupa’dan Para Alan Gazeteciler”, Aydınlık, 13.2.2000. Enstitü’nün İstanbul Şu­ besi, ortak amaçlar doğrultusunda AB organları ve özellik­ le de Dr. Paul Dumont’un yönetimindeki Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü ile yoğun bir ilişki sürdürmekte­ dir. Ersen Bayhan, Enstitü’nün İstanbul Şubesini şu cümle­ lerle değerlendirmektedir: “Alman Devleti: Türkiye’de ırk merkezli etnik çatışmalar yaşandığını ispatlasın diye, İs­ tanbul Susam Sokakta (No: 16-18 D. 8) ‘bilimsel bir araştır­ ma kurumu’na milyonlarca mark akıtıyor. İstanbul Susam Sokakta meskûn Alman Doğu Enstitüsü’nün 1998 projesi olan ‘Milliyetçilikle Avrupa Entegrasyonunun Gerilim Ala­ nında Türkiye’ projesi, kimi altışar aylık, kimi birer yıllık en az on beş ‘araştırma’ yapılmasını ve şu konuların araştı­ rılmasını öngörüyor: a) Sünni örgütlerin resmi ideolojiye bakışları, b) Türk kökenli Alevilerin TC’nin ulus anlayışı­ na karşı tavırları, c) Kürt kökenli Alevilerin resmi ideolo­ jiye bakışları, d) Gelir durumu yüksek Kürtlerin devletin Kürtlerin geleneksel yerleşim bölgelerinde takip ettiği Kürt düşmanı uygulamalara karşı tavırları, e) Sendikalar ve meslek grupları gibi fonksiyonel örgütlenmelerde, etnik ayrım sürecinin yoğunluğu, f) Sosyal Demokrat kesimde birbiriyle çatışan zıt etnik mensubiyetler, g) Resmi ideolo­ jiyi reddeden Alevi/Sünni, Türk/Kürt gruplarında alterna­ tif ulus tasarımları, h) TC’nin resmi ideolojisi ve gelenek­ sel ulus tasarımı gibi tartışmaları teşvik yolları. Örneğin Avrupa’dan bilim adamları davet edilebilir ya da yerli ay­ dınlar Avrupa’ya seminerlere çağrılabilir....” İştebölücülü-

ğün resmi belgesi ve de kaynağı!.. On binlerce şehidimizin ve yüz milyarlarca dolar terör kaybının, yaşadığımız ve ya­ şayacağımız tüm olumsuzlukların baş sorumlusu olan A l­ manya’nın sözde akademik faaliyet gösteren kuruluşu!..

52. Merkezi Hamburg’da bulunan Orient Enstitüsü, BND’nin “think thank” işlevi gören bir yan kuruluşudur ve doğru­ dan “Alman Denizaşırı Enstitüsü’ne bağlıdır, tıpkı A s­ ya Araştırmalar Enstitüsü gibi. Görevi, kendi alanında Alman Devleti’nin politikalar oluşturmasına yardımcı olmak; raporlar hazırlamak, brifing hizmeti sunmaktır.

Başkanı Udo Steinbach, ağırlıklı olarak Türkiye’deki etnik ve dinsel bölünme sorunlarıyla uğraşırken, laboratuar ola­ rak da Almanya’daki Türk Toplumunu kullanmaktadır: DİTİB’in etkisizleştirilmesi; Kaplancılar dahil en marjinal İslâmi cemaatlerin bile teşvik ile güçlendirilmesi ancak birbirlerine düşürülmesi; mezhep-tarikat-cemaat farklı­ lıklarının belirginleştirilmesi; din derslerinin Türkiye’nin kontrolünden çıkarılarak en büyük İslâmi örgüt olan “İs­ lam Toplumu Milli Görüş Teşkilâtı”na (IMGT) verilmesi ve son aşamada bu derslerin Almanca verilmesinin sağ­ lanması; aynı şekilde Aleviliğin ayrı din dersi olarak okul programlarında yer alması; T ürk Müslümanlığı kavramın­ dan Alman Müslümanlığı kavramına geçilmesi ve bunun için de Almanya’daki Türk Toplumunun, Türkiye’den, siyasal-dinsel ve etnik gerekçelerle kesin biçimde koparıl­ ması; bu amaca uygun olarak minare inşaatlarına ve ezan okunmasına izin verilmesi ve tesettürün teşvik edilmesi vs, vs... Sünni ve Şafi kökenli vatandaşlarımız üzerinde oy­ nanan ve önemli ölçüde sonuç alınan bu oyunlara siyaset­ çilerimizin ‘şeriatçılar, Türk İslam sentezcileri, merkez sağ d ah il- hiçbirinden tepki gelmemiş; Türk Devleti de karşı strateji geliştirememiştir. Hamburg’daki Orient Enstitüsü ile İstanbul’daki Beyrut merkezli Şubenin eşzamanlı ve eş­ güdümlü çalıştığı ortadadır. Şimdilerde aynı oyun, Alevi

kökenli vatandaşlarımız üzerinde oynanmaktadır. Önce Aleviler Türk kimliğinden koparılıp PKK benzeri bölücü yapılanmalarla özdeşleştirilecek; sonra da -h a lk deyimi ile 72 parçaya- bölünecek: Ege Alevileri-Doğu Alevileri, Kürt Alevileri-Türk Alevileri, Tahtacılar-Kızılbaşlar, Zaza Alevileri-Arap Aleviler, Alili Aleviler-Alisiz Aleviler vs, vs’ Bu sonu olmayan bölücülüğün yorumunu, bir Cumhuriyet aydını olan Ayşe Demir şöyle yapmaktadır: “Etnik parselle­ mede dünya şampiyonluğuna oynayan Alman derin devle­ ti, insanımızı ‘farklı dinsel kimlikli öbekler’e ayırmakla ne­ yi amaçlıyor? Oyunun bir yüzü Alman iç politikasına yöne­ lik, diğeryüzüTürkiye’ye. ‘Türkiye Kürtlerinin etnik uyanı­ şında Almanya üs görevi görmüştür’ diyen Udo Steinbach, benzer teşhisi Türkiye Aleviliği için de yapıyor: ‘Türkiye’de 90’h yıllarda yükselişe geçen Alevi rönesansınm merkezi Almanya olmuştur.’ Hedef sadece Almanya Türk toplumunu yamalı bohçaya döndürmek değil. Türkiye’deki ulusal devlet için de aynı senaryo öngörülmüş. ‘Merkezi devleti kaldırıp farklı kültürlere otonomi vermediği taktirde, Tür­ kiye ikinci bir Yugoslavya olacaktır’ tehdidini savuran Dietrich Jung’a göre, ‘Türkiye’nin birliği şu an için, şiddetle ayakta tutulan ulus üstü bir kimlikle korunabiliyor. Şiddet faktörü ortadan kalkar kalkmaz, Türkiye değişik uluslara bölünecektir.’ ‘A levilik dersi, Alman İslamı’ bahane. Adı ister Milli Görüş olsun, ister AABF, ister İslam Konseyi” Bu örgütler birer taşerondan ibaret. Almanya’nın derdi, Türk ulus-devletiyle. Almanya Türk toplumu ise -A lm an­ ya’da kalmaya devam ettiği sürece Türkiye’de oynanması öngörülen oyunlar için bir laboratuar işlevi görecektir.”

Almanya’nın Alevilere yönelik din dersi ve benzeri bölücü kışkırtmalarına tepki veren tek siyasetçi, Doğu Perinçek olmuştur, hem de tutarlı bir değerlendirmeyle: “ Laiklik, ulus devlet programının bir parçasıydı. Ulusal piyasanın ideolojisi, ancak laiklik olabilirdi. Demokratik devrimler

çağında, Sünnilik, Alevilik vb değil, ulus vardı ve özgür yurttaş vardı. Artık emperyalist hakimiyet sisteminde, laiklik değil, 72 cemaate 72 çeşit, ama hepsi de Almanca cemaat ideolojisi vardır. Artık tarihsel olgular arasındaki iç bağlantıları araştıran toplumbilimi değil, dinsel menkı­ beler ve hurafeler vardır. Kerbelâ’nın 72 çeşit bilimdışı yo­ rumunu yapabilirsiniz, ancak Kerbelâ’nın ne olduğunu öğ­ renmeniz önlenmektedir. Küreselleşme sürecinde, Alman Devleti Muaviyeleşir ve Yezidleşirken; Ali, Fatma, Haşan ve Hüseyinler de Almanlaştırılıyor. ‘Varsın Almanlaşsın, doğal özümlemenin ne zararı var’ diyenler oluyor. Güzel ama bugün Amerikanlaşmak ve Almanlaşmak, emperya­ list sistemin itaatli kullarına dönüştürülmek anlamına geliyor. Avrupa devletlerinin bu süreci adım adım yürüt­ tüklerini günlük temaslarda bile görmek mümkündür. Bir gün Almanya’nın Offenburg şehrinde bir Alevi genci, bana ‘Cumhuriyet Devrimi bana ne verdi ki” diye öfkeyle sor­ muştu. Dede soyundanmış. Kendisine ‘Cumhuriyet, seni dede olmaktan kurtardı, daha ne istiyorsun’ diye cevap vermiştim. Cumhuriyeti, emperyalizmle savaşarak kur­ muştuk. Ve emperyalizm, Cumhuriyetle savaşarak bizi kubaştırmak istiyor. Emevi sultanlarının Kerbelâsı tarihe karışırken, başımıza Alman Reich’ının Kerbelâsı geldi.”

53. Alman Kültür Merkezi, Yeniçarşı Cad. N0.52 Beyoğlu-İstanbul adresinde faaliyet sürdürmektedir. Binanın ilk üç katı Goethe Enstitüsü’ne (Temsilci Kurt Scharf) tahsis edilmiştir. Ayrıca, Enstitüye ait Kütüphane, Avusturya Bölge Merkezi, Avusturya Liseliler Vakfı, İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı, İstanbul Batı Üniversitesi İrtibat Bürosu, Konrad Adenauer Vakfı Bürosu da aynı binada bu­ lunmaktadır. Tel: 0212.249.54.63 (santral). Ankara’daki Alman Kültür Merkezi ve Goethe Enstitüsü (Temsilci Dr. Kristin Völker) de, Atatürk Bulvarı No: 131 Kızılay adresin­ deki müstakil binada faaliyet sürdürmektedir. İzmir’deki

Goethe Enstitüsü’nün adresi ise Gaziosman Paşa Bulvarı No. 13 olarak gösterilmekte dir. Tel: (232) 484.16.36.

54. Alman Kalkınma İşbirliği Kurumu (GTZ), Filistin Sok. 21/2 Gaziosmanpaşa-Ankara adresinde faaliyet göster­ mektedir. Tel: (312)447.46.64, Fax: (312)447.46.63.

55. http://www.hablemitoplu.cib.net.

56. Geniş bilgi için bkz. Dr. Necip Hablemitoğlu, “Kemal’in Askerleri-Vahdettin’in Politikacıları”, Müdafai Hukuk, Ekim 2000, 27:13-19; Yeni Hayat, Kasım 2000,74: 26-30; USİAD-BİLDİREN, Aralık 2000, 7: 34-39; Kırım, 32: 3-7.

Ayrıca bkz. Tamer Bacınoğlu, “Almanya’dan-Düşler ve Ger­ çek”, Dünya, 23 Mart-29 Mart 2001 (Almanya Baskısı).

57. “Alman Çevreciler Bergama’da”, Cumhuriyet, 4.6.1997, s. 15.

58. 1997-98 Yılları itibariyle altın üretiminde ilk on beşe gi­ ren uluslararası sermayeli firmalar ve bağlı oldukları ülke­ ler şöyledir (üretim sırasıyla): Anglo Gold (Güney Afrika), Newmont Gold (ABD), Gold Gields (Güney Afrika), Barrick Gold (Kanada), Placer Dome (Kanada), Rio Tinto (İngilte­ re), Homestake (ABD), Freeport McMoRan (ABD), Ashanti Goldfıelds (Gana), Normandy (Avustralya), Harmony (Gü­ ney Afrika), Battle Mountain Gold (ABD), Kinross (ABD), Great Central Mines (Avustralya), Avgold (Güney Afrika). Üretimde birinciliği koruyan Anglo Gold firmasının 1997 yılı üretimi 226 ton, 1998 yılı üretimi de 239 tondur. Dün­ yadaki toplam altın üretimi 2.600 ton olup, bunun %57’si dört sanayileşmiş ülkede, ABD, Kanada, Avustralya ve Gü­ ney Afrika’da yapılmaktadır. Bu ülkeleri sırayla Çin, Endo­ nezya, Rusya, Peru, Özbekistan, Gana, Papua Yeni Gine, Brezilya, Şili, Filipinler, Zimbabve, Meksika, Mali, Kırgı­ zistan, Kolombiya ve Arjantin izlemektedir. Bkz. Gold Fields Mineral Services Ltd., Gold Survey, 1999.

59. Yunanistan, Avrupa’nın en çok altın üreten ülkesi olma iddiasıyla 2001 yılı içinde Olympias madenini işletmeye

alacaktır. Skouries, Perama ve Sappes madenlerindeki üretime hazırlık çalışmaları ise devam etmektedir. Avru­ pa’nın dünya altın üretimindeki payı sadece %1’dir. Avru­ pa’nın altm üretimi, 1988’de 34 ton olarak saptanmıştır. İtalya’da Sardunya Adası’ndaki Furtei, İspanyadaki El Valle madenlerine büyük rakamlarda yatırımlar yapılmıştır.

Almanya’nın tüm bu ülkelerin altın madenlerine yönelik engelleyici politikaları söz konusu değildir. Geniş bilgi için bkz. “Dünyada ve Türkiye’de Altın Madenciliği”, GözlemAltın, 2000, s. 5-12.

60. Dünyada ilk altm para, MÖ 700 yıllarında Salihli Sart yö­ resinde hüküm süren Lidya Kralı Krezüs tarafından bastı­ rılmıştır.

61. I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi’nin açılmasıyla bir­ likte faaliyeti durdurulan Kartaldağı-Astyra madeni, Ana­ dolu’da yabancıların işlettiği son altm madenidir.

62. Prof. Dr. Ayhan Erler (ODTÜ), 1997 yılında yaptığı bir araştırma sonucunda bu potansiyeli ortaya koymuştur.

Beş yıl önce işletilebilir altm rezervimiz, 60 ton civarında gösterilmekteydi. Bugün 575 ton olarak ifade edilen altm rezervimizin 245 tonluk kısmını, işlenebilirliği söz konu­ su olan yataklar oluşturmaktadır. Aramaların sürmesi halinde, beş yıl sonra Türkiye’nin işletilebilir altm rezer­ vinin 1.000 ton metal altm rezervinin üzerine çıkması hesaplanmaktadır. Türk ekonomisine nefes aldıracak bu stratejik kaynak, Devlet Planlama Teşkilâtı’nca hazırlanan Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005’de maalesef eskiden olduğu gibi yok sayılmış; konu “Madencilik” alt başlığı altında genel ifadelerle ade­ ta geçiştirilmiştir (bkz. s. 117-18). Konuyla ilgili detaylar, sadece “Değerli Metaller Çalışma Grubu Raporu”nda yer almıştır. Altm rezervi ile ilgili bilgilere, “Türkiye’de Altın Madenciliği Sempozyumu” ve “Türkiye Madenciliğinin Önemi, Sektörün Sorunları ve Gelecekte Politikalar Sem­

pozyumu” gibi bilimsel etkinliklere sunulan tebliğlerden ulaşmak mümkündür. Ayrıca bkz. Dr. Vedat Oygür, “Dün­ ya Altm Madenciliği ve Türkiye’nin Altın Potansiyeli”, Je­ oloji Müh. Dergisi, 1996, 49: 55-62. Şubat 2000 itibariyle, mevcut altın ruhsatı sayısı 28’dir. Bu ruhsatların 5 adedi Türk şirketlerine (Eti Holding, Esan-Eczacıbaşı, Çanakka­ le Maden, Or Maden ve Yurttaşlar) aittir.

63. Konseptin matbu nüshası ve çevirisi, İsveç’te yaşayan Prof. Dr. Metin Deliorman tarafından ülkemizdeki tüm ilgili birimlere gönderilmişse de, kontr-espiyonaj kapsa­ mında Alman istihbaratçılarına karşı alınmış -izlem e dı­ şında- somut bir tedbire tesadüf edilememiştir. Konsept metninde adı geçen GTZ, bir proje grubu olup, bir fınans grubu olan KfW ile, Türkiye ve Almanya arasında, 105 mil­ yon Marklık kısmı hibe edilen toplam 291 milyon Marklık “mali ve teknik işbirliği” kapsamında, 1997 yılından itiba­ ren devlet kurumlan ve başta Diyarbakır, Şırnak olmak üzere belediyelerin altyapı projeleri için çok aktif olarak çalışmaktadırlar. Proje çalışmalarını hibe krediler ile sağ­ layan bu gruplar, görünürde Türkiye’de büyük eksikliğin bulunduğu altyapı projeleri konusunda Türk Devleti’nin dahi sahip olmadığı ölçüde teknik ve sosyal envanter bilgi­ sine sahip olmuşlardır. Bu Alman işbirliği grupları, halen Türkiye’de ilgili bakanlıkları, sanayi odaları ve belediye­ ler/belediye birlikleri için “hibe kredilerle” yeniden yapı­ landırma, veri toplama ve projelendirme çalışmaları yap­ maktadırlar. Son zamanlarda KfW ’nin Diyarbakır, Şırnak ve Erzincan’da altyapı yatırım potansiyelinin incelenmesi­ ne yönelik sosyal ve mali güç envanteri üzerinde yoğunlaş­ tığı bilinmektedir.

64. FIAN Örgütü’nün internetteki web sitesinde, Avusturya, Belçika, Brezilya, Almanya, Honduras, Meksika, Norveç, Filipinler, İsveç, İsviçre, Hindistan (iki ayrı eyalette) mev­ cut şubelerin posta ve e-posta adresleri, telefon ve faksla­

rı verilmektedir. Örgütün koordinatörlükleri ise, Hindis­ tan’da (iki ayrı eyalette), Gana’da, İtalya’da, Nepal’de, İsviç­ re ve İtalya’da bulunmaktadır. Koordinatörlüklerin posta, e-posta, telefon ve fakslarına, internetteki http://www. fian.org/fianworldwide.htm adresinden ulaşabilirsiniz.

65. Argun Arbay, “Alman FIAN Örgütü ve Türkiye’deki Mari­ fetleri”, Aydınlık, 10 Aralık 2000. FIAN’ın web sitesinin girişinde, örgütün amaçları masum (!) bir biçimde ifade edilmektedir: “Yıllardır sizin gibi bireylerin destekleme­ siyle, Önce Gıda, bütün insanların kendilerini beslemeleri için köktenci bir biçimde mücadele etmiştir. FIAN- Önce Gıda Danışma ve Eylem Ağı, uluslararası bir insan hakla­ rı organizasyonudur. ... Önce Gıda, temel bir insan hakkı olan gıdanın arttırılması için bir slogandır. Bu insan hak­ kı, Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nde tanınmaktadır. Bu Sözleşmeyi 130’dan fazla devlet onaylamakla birlikte, herkesin yeterli gıdaya eriş­ mesini sağlamak için yapılacak daha çok iş vardır. Danış­ ma, uluslararası toplum tarafından dikkat çekmeyen gıda hakkı ihlallerine ilişkin bilgi sağlar. Bu amaç için FIAN, bütün dünyada bir araştırmacılar ağı oluşturmuştur. FIAN aynı zamanda genel olarak kamu için ve gıda hakkı ihlal edilenler için insan hakları yasasına ilişkin bilgi sağ­ lar. Eylem, FIAN’ın rutin işinin merkezini oluşturur, ki bu da gıda hakkının ihlallerine ilişkin eylemlerdir.... Ağ, FIAN ’ın başarısının ön koşuludur. Organizasyon üç kıtadaki yerel gruplar ve 45’i aşkın üye ülkeden oluşmaktadır. ...

FIAN Uluslararası Sekreteryası, insanın kendini besleme hakkına ilişkin izleme, değerlendirme ve baskı yapmayı kolaylaştırmak için insan hakları mekanizmaları geliştir­ mede, hükümet kuruluşları ve Birleşmiş Milletler ile çalı­ şır.” http://www.foodfirst.org/fian/fhome.htm.

66. “Urgent Action 3/2000” bildirisinin gönderildiği üç isim­ den birini Türk kamuoyu çok iyi tanımaktadır: Sözde Kürt

uygarlığının sular altında kalmasını istemediği için İngiliz firmasının baraj konsorsiyumundan çekilmesini sağlayan ve banka kredisini önleyen İngiltere Başbakanı Tony Blair. Ayrıca, İngiltere ve Almanya’nın ilgili bürokratlarından iki kişinin adres ve faksları da belirtilmiş ve bildirinin ço­ ğaltılarak söz konusu adreslere gönderilmesi istenilmiştir.

Bildirinin ilk cümlesi şöyle başlamaktadır: “Güney Doğu Anadolu’da, Türkiye’nin Kürt bölümünde yaşayan 15.000 insan, hidroelektrik güç projesinin uygulanmasıyla tehdit edilmektedir.” FIAN’ın Türkiye’ye yönelik kayıtsız şartsız sapık husumetini ortaya koyan bu bildiriyi, internetteki http://www.fian.0rg/englishversi0n/e-ua-3-2000.htm ad­ resinden indirebilirsiniz. Bu acil eylem kampanyası, kısmi sonuç alındıktan sonra, öngörüldüğü üzere 28 Haziran 2000 tarihinde sonlandırılmıştır. Almanya’nın Türkiye’ye yönelik mütecaviz, cüretkâr, kabul edilemez etnik politi­ kaları hakkında en mükemmel değerlendirmelerden biri için bkz. Tamer Bacınoğlu, “The Human Rights of Globalisation: The Question of Minority Rights”, Journal of In­ ternational Affairs, V. III-N0.4, Aralık 1998-Şubat 1999.

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nca İngilizce ya­ yınlanan söz konusu periyodikte yer alan bu makaleyi, in­ ternette http://www.mfa.g0v.tr/grupa/percept/iii4/bacin. htm adresinden indirebilirsiniz.

67. Almanya’nın PKK ve ERNK’ya sağladığı siyasal, askeri, diplomatik ve ekonomik desteğin yanı sıra, Nakşibendi Kürtçüleri örgütlemek için Bonn’da kurdurduğu ve kuru­ cuları arasında Federal Alman Parlamento üyelerinin de bulunduğu “Şeyh Said V akfin ın amaçları şöyle sıralanmış­ tır: “Almanya’da yaşayan tüm Müslümanlara dini, sosyal ve kültürel hizmetler sağlamak. Kürt halkı ile Alman halkı ve Avrupa’daki halklar arasında diyalogu geliştirmek. Kürdistan’daki savaş kurbanlarına destek sağlamak. Alman­ ya’daki Kürtlerin yaşam standardının yükselmesi için ça­

ba harcamak. Kürt çocukları ve gençleri için gençlik örgüt­ leri kurmak vd.” Kaldı ki, söz konusu vakfın başkanı olan ve Apo’nun Bonn temsilcisi olarak bilinen Ali Homam Ghazi’nin, vakıf kuruluşundan önce Öcalan ile ikili pek çok görüşme yaptığı da biliniyor. Özetle; yukarıda resmi belgelere dayanarak verdiğimiz bilgilerle, “sivil toplum” ve “insan haklan” için uğraş verdiklerini iddia eden bu vakıf­ ların Türkiye’ye bakış açıları tüm çıplaklığı ile ortaya çıkı­ yor. Ve bu amaçla hizmet eden vakıflar ne yazık ki, “dost ve miittetik Almanya” hesabına çalışıyor. İnsanın akima şu soru geliyor: “Almanya neyin peşinde?” Yavuz Onur­ sal, “Alman Vakıfların Türkiye’deki Oyunları”, Yeni Asır, 7.08.1999, s. 10.

68. Bağışlar için hesap numarası şöyle belirtilmiştir: “Postgiro Frankfurt, Swift: PBNKDEFF, Account No. 201 080-601, BLZ No. 500 100 601. FIAN’m web sitesinde Almanya için mevcut tek adres ise şöyle gösterilmiştir: E-mail: fian@home.ins.de. Dvenvegstr. 31, D-44625 Herne-Germany.

69. Bilançoların yayınlandığı web sitesinin adresi için bkz. http://www.dsk.de/rds/04336022.

70. 14 Mart 1989 tarihli vekâletname Burhaniye Noteri’nden (03101 No.), 2.2.1990 Tarihli vekâletname de, Konsolos­ luk onayı (No. 551) ile Münih Başkonsolosluğumuzdan çıkarılmıştır. Son vekâletnamede, Lemke’nin Federal A l­ manya’da geçici ikâmet ettiği belirtilmekte ve Türkiye Kal­ kınma Bankası (eski Turizm Bankası) ile tüm resmi işlem­ lerde Av. Senih Özay ile Av. Melih Bapuçcuoğlu’na (daha sonra milletvekili olmuştur) yetki verilmektedir.

71. Merkezi İsveç’te bulunan, FIAN bağlantılı “The Right Livelihood” Örgütü’nün internetteki web sitesinde Birsel Lemke’nin biyografisi verilmektedir. Özetle: “Birsel Lem­ ke 1950 yılında doğdu. Ankara Üniversitesi ve ABD’de poli­ tika bilimi okudu.... 1990’da altın madenciliği projelerine karşı ‘Yurttaş Girişimi HAYIR’ı kurdu. Bu girişimin ana

nedeni, TÜPRAG ve EUROGOLD un Edremit Körfezi’nde ve Bergama’da altın madeni pilot projelerini açıklamaları­ dır. Daha açık bir ifade ile Ege kıyılarında Truva’dan Berga­ ma’ya kadar 62 maden projesi ve tüm Türkiye’de 560 pro­ jedir. ... Lemke, muazzam klasik tarım ve turistik tesislere sahip güzel anayurdunu, bu ekolojik açıdan barbar tekno­ lojiden korumaya karar verdi. Münih Teknik Üniversitesi Ekoloji Kimyası Profesörü olan Friedhelm Korte, bilimsel temelde bu teknolojiyi “felâket dolu ve kabul edilemez” ola­ rak tanımlamıştır. Lemke, ilk projenin bulunduğu yerdeki çiftçileri projeye karşı çıkmaya ikna ederek işe başladı. Da­ ha sonra bölgenin 13 belediye başkanmı projeye karşı çık­ maya ikna etti. Belediye başkanlarım Almanya’ya götürdü (Dresdner Bank projeye destek vermek üzereydi) ve ken­ dilerine Ren Biyosferini göstererek kendi belediyelerinin de gelebileceği durumu gösterdi. Hasse Parlamentosu’nda politik destek buldular ve Dresdner Bank kredi vermekten vazgeçti. Belediye başkanları, madencilik faaliyetleri so­ nucu topraklarının yaşanamaz hale geleceğini belirterek bölgelerindeki 300.000 kişinin Almanya’ya sığınmayı is­ tediklerini İstanbul’da Alman Konsolosluğu’na bildirme­ lerinden sonra Almanya ve Türkiye’den de politik destek gelmeye başladı. HAYIR, Avrupa Parlamentosu’nda da destek buldu. Kampanya, ‘Zeytin Altındır’ gibi sloganlar kullanarak ve çok eskilerde insanların başına gelen felâ­ ketleri anlatan mitolojik hikâyelerden yararlanarak Türki­ ye’de çevre duyarlığını artırma konusunda başarılı oldu.

HAYIR, 1994 yılında Çevre Bakanı’nı ve EUROGOLD’u mahkemeye verdi. 1997 Yılında Danıştay, Lemke’yi haklı buldu ve Türkiye’de siyanürlü altm madenciliği yapılması­ nı yasakladı.” Ayrıntılar için bkz. http://www.rightliveliho0d.se/2000/press1_3html.

72. Mert Kutluğ, “Ege Sorunları-Dosya 4: Bergama Direnişi”, Yeni Asır, 6.12.1996.

73. Açılan davalarda mutlaka adı geçen Av. Senih Özay, konu­ ya ilgisini -avukatlık sorumluluğunu fazlasıyla aşan - şu cümlelerle açıklamıştır: “Şu anda Edremit Körfezi civa­ rındaki Gömeç, Burhaniye, Edremit ve Havran belediye başkanları ile köylüler ve turizmcilerin içinde bulunduğu 100 kişi bana vekâletname verdi. Bu sayının hafta sonu­ na kadar bini bulacağını sanıyorum. İzmir Barosu Çevre Komisyonu olarak Bergama için hazırladığımız raporları, Edremit bölgesi için Balıkesir Barosu ile işbirliği içinde yeniden hazırladık. Bu raporlar, Avrupa Parlamentosu’na yapılacak başvuruya eklendi. Şaşılacak bir şekilde hukuk mücadelesi yürüteceğiz. Miting, panel, konser, kokteyl, ye­ mek gibi her türlü yöntem denenecektir.” “Siyanürlü Altın Avrupa Parlamentosunda”, Cumhuriyet, 13.04.1993. Daha sonra açılan yüzlerce davayı üstlenen Av. Özay, Haziran 2001’in sonlarında “Eyvallah Final İlgilisine? Kamuoyu­ na” başlıklı bir yazı ile tüm davalardan çekildiğini açıkla­ mıştır. Bkz. http://www.cmo.org.tr/bergama.htm.

74. Cumhuriyet, 13.04.1993.

75. “Tempo Türkiye ve Yunanistan’ı Buluşturdu”, Tempo, 20: Mayıs 1993.

76. “Siyanürden Kurtuluş Yok”, Yeni Asır, 19 Mayıs 1993; “A l­ man Uzmandan Siyanürle Altın Aramaya Hayır”, Cumhu­ riyet, 21 Mayıs 1993.

77. “Altıncılara Kanmayın”, Hürriyet-Ege, 26.08.1994.

78. “Hukuk Savaşıyla Birlikte Avrupa’dan Büyük Destek”, Yeni Asır, 6.12.1996.

79. “Siyanürle Altına Almanya’dan

Tepki”, Cumhuriyet,

11.12.1996.

80. “Eurogold Başaramaz”, Gazete Ege, 3.03.1997.

81. Hayrettin Ökçesiz (ed.) Sivil İtaatsizlik, Disiplinlerarası Kolokyum, 1998, s. 24-5.

82. Bkz. http://www.korte-goldmining.de

83. F IA N ’ın bütün toplantılarına katılan Prof. Dr. İsm ail Duman’ın İT Ü web sitesinde yayımlanan özgeçmişinde wolfram (şelit) ve bakır konusunda uzman olduğu ve bütün bilimsel ve teknik çalışm alarını, araştırm alarım , uluslara­ rası yayınlarını bu konularda yaptığı görülmektedir. Üni­ versitede, altın madenciliğine ilişkin bilimsel araştırma ve projeler yapmadığı halde, “Ben, Güney Afrika’da, Avus­ tralya’da ve A BD ’deki yaklaşık 35 altın madenini gezdim” diyebilmektedir (Bilim ve Ütopya, 1998 Şubat, sayı 44, s.

35). Öte yandan, ülkemizde yoğun çalışma yapan Alman vakıflarının “yerli köprübaşları” oluşturdukları ve yurtdı­ şı gezileri düzenledikleri de uzmanlar tarafından belirtil­ mektedir (Taner Bacınoğlu, “Türkiye’de Alm an Vakıfları­ nın Marifetleri”, Cumhuriyet, 06.07.1999). Prof. Duman,

21.04.2001 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazısında, Yunanistan’daki bir altm madeni aleyhine çı­ kan mahkeme kararında ve Çek Parlamentosu’nun bir al­ tm madeni aleyhine aldığı kararda etkisi olduğunu belirt­ miştir. F IA N ’ın Berlin Deklarasyonu’nda bilimsel uzman olarak adı geçen Prof. Duman, Yunanistan ve Çek Cumhuriyeti’ndeki F IA N çalışm alarına katıldığını da kendi kale­ miyle böylece kabul etmektedir.

84. “Yunanistan İstedi, Avrupa Uyardı”, Yeni Asır, 19.11.1994.

85. Yeşiller Partisi’ne bağlı üç milletvekilinin önergeden ama­ cı, Eurogold Şirketi’ne Dresdner Bank’ın vereceği krediyi önlemektir. Nitekim, başarılı da olmuşlardır. Önerge ha­ beri için bkz. “Bergama Almanya Parlamentosunda”, Yeni Asır, 11.04.1995.

86. “Siyanürlü Altm Çıkarm ak, Cinayettir”, Cumhuriyet, 19.04.1995­ 87. “Bergama Altını Alm anlara Yarar”, Yeni Asır, 14.04.1995.

88. “Bergamalıya Batı Desteği”, Gazete Ege, 18.12.1996.

89. Bu mektup, Adalet Bakam’nın yanı sıra, dönemin Çevre Bakam’na, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakam’na, Bergama

Kaymakamı’na ve Eurogold Şirketi’nin Genel Müdürü’ne bilgi için gönderilmiştir.

90. “FIAN: İzmir Valiliği Yetkisini Kullansın”, Milliyet, 30 . 01 . 1997 .

91. “Devlere Kafa Tutan Belediye Başkanı”, Yeni Asır, 3.08.1995­ 92. “Bergama Direnişi Belgesel Oluyor”, Yeni Asır, 1.03.1997.

93. Petra Holzer, “Bergama ve 10 Yıllık Direniş Hareketi”, Cogito, 5:1998, s. 275-86.

94. “Altm ya da Turizm”, Cumhuriyet, 18.04.1997. Bu arada 13 Nisan 1997 tarihli gazetelerde, FIAN’ın “Asıl Altm Zeytin­ dir” başlıklı gezi kapsamında Bergama’nın yanı sıra İda Dağı, Truva ve Efes’in de gezileceğine ilişkin haberler ya­ yınlanmıştır. Halo Saibold, 13 Nisan 1997 Pazar günü yapı­ lan “Bergama’da Siyanürlü Altına Karşı Büyük Yürüyüş”e katılmıştır.

95. “Eurogold Pes Etti”, Gazete Ege, 29.05.1997.

96. “Alman Milletvekilleri Bergama’yı Savundu”, Yeni Asır, 29 . 05 . 1997.

97. “Bu Şirkete Güvenmeyin”, Yeni Asır, 31.05.1997.

98. “Yaklaşık bir haftadır İzmir ve Bergama’da Almanya’nın tek Türk Milletvekili Cem Özdemir ile incelemeler yapan Saibold, Bergama’daki gelişmeler hakkında uzun süredir bilgi aldığını söyleyerek, ‘Bergama halkının 7 yıllık direni­ şini takdirle karşılıyorum. Ege Bölgesi’nde 60 yerde yapı­ lan altm araması tamamen durdurulmalıdır’ dedi. Alman turizm şirketlerinin yöreye turist göndermeme eğiliminde olduklarını belirten Saibold, ‘turizm için çok önemli bu bölge, umarım Danıştay’ın kararı uygulanır da zarar gör­ mez. Alman Seyahat Acenteleri’ne bağlı TUI ve birkaç fir­ ma turları durdurdu’ diye konuştu.” Bkz. “Yeşiller: Altm Araştırmaları Turizmi Etkiler”, Yeni Asır, 3.06.1997.

99. “Bergama Belediye Başkam Sefa Taşkın, siyanürle altın çıkarılmak istenen Çek Cumhuriyeti’nin Almanya sınırın­ daki Kasperske Hory Kasabası Belediye Başkanı’na daya­ nışma mektubu yazarak mücadelelerinde destek olacağını bildirdi. Kasperske Hory’de siyanür kullanılmak istenme­ si, Çek Cumhuriyeti ve Almanya’da tepkiyle karşılandı.

Alman Parlamenter ve Turizm Komisyonu Başkanı Halo Saibold, Almanlar için önemli bir turizm merkezi olan Kas­ perske Hory Belediye Başkanım ziyaret ederek dayanışma içinde olacaklarını söyledi. Çek Cumhuriyeti’ne giden Sai­ bold, siyanürlü altın madenine karşı çıkan Kasperske Hory Belediye Başkanı’na Taşkın’ın dayanışma mektubunu ver­ di.” Bkz. “Çeklerle Dayanışma”, Gazete Ege, 30.07.1997.

100. Ovacık Altın Madenine saldırılar Nisan ve Temmuz 1997’de gerçekleştirilmiş, araçlar ateşe verilmiştir. Bu saldırılar, “sivil itaatsizlik” kavramı ile varılmak istenen hedefi göste­ ren tipik örnekler olarak değerlendirilebilir. Eylemlerden amaç, kamu düzenini sekteye uğratmak, mülkiyete güven duygusunu zedelemektir. Eylemcilerin başında bulunan isimlerden biri olan Oktay Konyar, bu tür eylemler için ge­ rekli “askeri kanat” oluşumundan sık sık söz etmektedir.

101. “Alman Çevreciler Bergama’da”, Cumhuriyet, 4.06.1997.

102. “Berlin’den Sürpriz Destek”, Yeni Asır, 19.07.1997.

103. “Eurogold, Turizme de Darbe Vurmaya Başladı”, Gazete Ege, 30.07.1997.

104. “Bergama Köylerine Turistler de Geliyor”, Yeni Asır, 19.07.1997. Ne var ki bu turistlerin bir bölümü, 1990’lardan itibaren bölgede sık sık ortaya çıkan Alman görevlileri (istihbaratçılar, diplomatlar, gazeteciler) olup, geri kalanla­ rı da Ören’deki bir motelden servis araçlarıyla gönderilen Alman turistleri oluşturmaktadır.

105. “Siyanüre Hayır”, Gazete Ege, 6.10.1997.

106. “Bergama Alman Televizyonunda”, Yeni Asır, 17.11.1997.

107. Claudia Roth, Peru, T\ınus, Almanya, Rusya, Kolombiya, Fransa, İngiltere ve Filistin’den gelen gençlerin katıldığı “Dünya Gençleri Bergama Buluşması 98”de bir konuşma yapmak üzere davet edilmiştir. Bkz. “Bergama, Çevreci Di­ renişlerin Merkezi Oldu”, Yeni Asır, 6.07.1998.

108. Sauerland, Öğretim Elemanları Sendikası İzmir Şubesi ve Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Bölümü’nce düzenle­ nen “Türkiye’de Siyanürle Altın Madenciliği” konulu pane­ le katılmıştır.

109. “BergamalIlara Yol Boyu Destek”, Radikal, 17.11.2000.

110. Dönemin İzmir Başkonsolosu Manfred Unger’in resmi ya­ zısı arşivimde mevcuttur.

111. “Devlere Kafa Tutan Belediye Başkanı”, Yeni Asır, 3.08.1995­ 112. Mert, İlkutluğ, “Bergama Direnişi”, Yeni Asır, 6.12.1996.

113. “Bergama Avrupa’da”, Yeni Asır, 12.02.1997.

114. “BergamalIlara Avrupa Desteği”, Cumhuriyet, 14.02.1997.

115. Birsel Lemke’yi, Sefa Taşkın ve Claudia Roth ile birlikte gösteren fotoğraf, Sabah gazetesinin 13.02.1997 tarihli nüshasında yer almıştır.

116. “Bergama’ya, Avrupalı Çevreciden L/estek Geliyor”, Yeni Asır, 16.02.1997.

117. “Alman Belediye Başkanı Taşkın’a Destek Verdi”, Yeni Asır, 15.02.1997.

118. “Alman Çevreciler de Bergama’nın Yanında”, Gazete Ege, 17.02.1997.

119. “Sauerland ve Hamann, daha sonra ziyaret ettikleri Berga­ ma Belediye Başkanı Sefa Taşkın’ı siyanürlü altına karşı verdikleri mücadeleden dolayı kutladı. Başkan Taşkın’ın, ‘Danıştay bizi haklı buldu. Eurogold’un artık kovulmasını istiyoruz’ şeklindeki sözlerine Reimer Hamann, ‘Alman­ ya’da böyle bir şirketi, bir günde yerle bir ederler. Türk hü­

kümeti, bu konuda ağırlığını bir an önce koymalı’ şeklinde cevap verdi.” Bkz. “Bergama’ya Destek Yağıyor”, Gazete Ege, 5.06.1997.

120. “Alman Çevreciler Bergama’da”, Cumhuriyet, 4.06.1997.

121. Geniş bilgi

için

bkz: http://www.rightlivelihood.

se. Bu ödülü 1980-1998 tarihlerinde alanlar için bkz. http: ///www.rightlivelihood.se/recipients.html.

122. Törene, İsveç Parlamento Başkanı Brigitta Dahi ve Türki­ ye’nin Stockholm Büyükelçisi Selim Kuneralp de katılmış­ tır. Bkz. Hürriyet, 9.12.2000.

123. Birsel Lemke’nin konuşmasının İngilizce metni, arşivim­ de mevcuttur.

124. “Para Hopdediks’e Değil, Zengin İsveç’e Gitti”, Hürriyet, 15.12.2000. Birsel Lemke, Türkiye Otelciler Birliği yayın organı olan Hotel dergisinin muhabirinin kendisiyle yap­ tığı röportajda, daha sonra yapacağı ödül feragati ile çeliş­ kili şu öneride bulunmuştur: “Bakın, eğer bu konuda bir şey yapmayacaksak biz turizmciler kazançlarımızı Berga­ malIlara verelim. Çünkü onlar bizim için de uğraşmış olu­ yorlar. Bir turizm bölgesini, turizm merkezini çabalarıyla kurtarmış oluyorlar. Bergama köylüleri eğer Türkiye’nin en büyük üçüncü endüstrisini kurtarıyorsa, o zaman bi­ zim de kazançlarımızı onlara vermemiz lâzım değil mi?”

Cengiz Yücel, “Siyanürlü Altına Karşı Direnişte Otelciler de Var”, Hotel, 7: Aralık 1997, s. 108-110.

125. “Hopdediks Ateş Püskürdü”, Hürriyet, 17.12.2000; “Ber­ gama Köylülerinin, 11 yıldır Ovacık Altın madenine karşı yaptığı eylemlere destek verenin, alternatif Nobel ödülü alan Birsel Lemke olduğu ortaya çıktı. Maden karşıtı es­ ki Belediye Başkanı Sefa Taşkın ile Asteriks lâkaplı eski CHP İlçe Başkanı Oktay Konyar’ın, İzmir Barosu avukat­ larından Senih Özay’m, köylülerin eylem ve mahkeme kararlarında Birsel Lemke tarafından yönlendirildikleri

belirtildi. Alman uyruklu bir yabancıyla evli olan, hem Türk hem de Alman vatandaşı olarak çift kimlik taşıyan Birsel Lemke’nin, internet sitesindeki kendi tanıtımından itiraflarını alıntı yapan BergamalIlar ise, bu kişinin poli­ tik bir çevreci olduğunu ve Türkiye aleyhine çalıştığını belirterek, ülkenin gelişmesine engel biri olarak nitelendir­ diler. Bergamalılar, daha sonra sözlerini şöyle sürdürdü­ ler: ‘Duyduğumuz üzere bu kadına Alternatif Nobel Çevre Ödüllü olarak 200 bin dolar para ödülü verilmiştir. İsveç Çevre Bakanlığı’ndan alacağı ödül törenine de Oktay Kon­ yar ile İzmir Barosu’ndan Senih Özay’ı İsveç’e çağırmıştır.

Bundan şu anlaşılıyor ki; Bergama’daki tüm eylemlerin sorumlusu bu kadındır. Madem kendisi bu kadar çevre­ ci, 12 yıldır siyanür kullanılan Kütahya’daki Gümüşköy gümüş tesislerine niye karşı çıkmadı, tepki göstermedi” Madem çevreci, niçin dünyanın en çok siyanür üreten ülkesi Almanya’da yaşıyor ve karşı çıkmıyor, eylemlerde bulunmuyor? Niçin zavallı köylülerimizi politik amaçları uğruna kullanıp, duruyor. Siz, Türkiye’nin gelişmesini is­ temeyen Türk düşmanı mısınız?’ Birsel Lemke’nin, 1990 yılında altın madenciliğine karşı çıkmak için internet site­ sinde ‘Yurttaş Girişimi Hayır’ı kurduğu ifade edildi. Öte yandan, Bergama’da, Birsel Lemke’nin kazandığı ‘Doğru Geçim Ödülü’nü, Lemke’ye avukatı Senih Özay ve çevre ha­ reketi lideri Oktay Konyar’ın kazandırdığı’ konuşuluyor.

Bergamalılar, ‘Lemke’nin kazandığı ödül, 1980 yılında İsveç-Alman uyruklu pul koleksiyoncusu Jakob von Uexkull tarafından tesis edilmiş. Lemke’ye ödülü veren jüride, iki FIAN temsilcisi ile bir Greenpeace temsilcisi bulunuyor. Ödül, İsveç Parlamentosu tarafından verilmiyor. Sadece parlamento binasındaki bir odada ödül töreni yapılıyor.

Bunun yanında, Afrika’da açlara yardımın yanı sıra, Hıris­ tiyanlık propagandası için kurulan ve masraflarını Alman devletinin karşıladığı FIAN adlı örgüte, Bergama’da ve

Ören’de toplantılar yaparak, eylemler düzenliyor’ dediler.”

Bkz. “Bergama Eylemlerini Birsel Lemke’nin Yönettiği Or­ taya Çıktı”, Gözlem, 11.12.2000.

126. Bu konuşmanın bant kayıtları arşivimde mevcuttur.

127. Bu konuşmanın bant kayıtları arşivimde mevcuttur.

128. Hayrettin Ökçesiz (ed.), Sivil İtaatsizlik, 1998, Demokrasi Kitaplığı, s. 14-23.

129. Söz konusu sitelerden birkaç örnek: http://www.ozgurluk. org /dhkc/pub/bergama.html http://\vww.geocities.com/CapitolHill/Senate/bergmetin. htm, http://www.normalbooks.com/text/bergama/ bergamaa2.html 130. Soner Kılınç, “Yol Hikayesi 2: İda Köylüleri Selamladı”, Milliyet EGE, 24.12.2000.

131. Musa Ağacık, “Musa Bergamalı Köylülere Sordu”, Star, 1.06.2001; Usiad-BİLDİREN, 10: Haziran 2001, s. 23.

132. Tamer Bacınoğlu, “Yeşil Devletin Tarihinden”, Dünya (Al­ manya Baskısı), 2-8 Mart 2001.

133. Petra Holzer, “Bergama ve 10 Yıllık Direniş Hareketi”, Cogito, 15:1998, s. 283.

134. Geniş bilgi için bkz. http://www.cepecevre.com/cgi-bin/ product.asp?product=l43 135. Semra Somersan, Olağan Ülkeden Olağanüstü Ülkeye - Türkiye’de Çevre ve Siyaset, (İstanbul: Metis Yay. 1993), s. 122-23.

EK A

SİYANÜR LİÇ YÖNTEMİ KULLANILARAK YAPILAN ALTIN MADENCİLİĞİ KONUSUNDA HAZIRLANAN TÜBİTAK ve TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ RAPORLARININ TOKSİKOLOJİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ Prof. Dr. A li Esat Karakaya Türk Toksikoloji D erneği Başkam H aziran 2001, Ankara

GİRİŞ

Ülkemizde altm üretim tesislerinin “siyanür liçi” yöntemiyle işletilm esi konusu 1992 yılından beri kam uoyunda yoğun olarak tartışılm aktadır. Hukuki ve toplumsal gelişmelerin ardından 1999 yılında Başbakanlık M üsteşarlığının TÜ BİTAK Başkanlı­ ğın dan talebi doğrultusunda, TÜBİTAK-YDABÇAG koordinas­ yonunda konularının uzm anı 11 bilim adamı tarafından “EURO­ GOLD Ovacık A ltm Madeni Değerlendirme Raporu” (bundan sonra TÜ BİTAK Raporu olarak adlandırılacaktır) hazırlanm ış­ tır. Bu raporda, O vacık A ltm Madeninde Eurogold firm ası ta­ rafından yapılan yatırım ın taşıdığı risklerin kabul edilir olup olmadığının tespiti amaçlanmıştır. Bilimsel metodoloji kullanı­ larak hazırlanan rapor sonucunda tesiste dünyada altm maden­ ciliği için öngörülüp uygulanm akta olan en uygun teknolojinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu tespitin ışığında tesiste insan

ve çevre sağlığını tehdit ettikleri öne sürülen risklerin tümüyle giderildiği ya da kabul edilebilir lim itlerin çok altına çekildiği, bunun sonucu olarak inceleme konusu tesisin ve aynı koşullarda­ ki benzerlerinin, çevreye uyumlu ve duyarlı birer iktisadi faali­ yet olarak, işletm eye geçirilm elerinin sürdürülebilir kalkınm a kavram ı çerçevesinde ülkem iz m enfaatleri yönünden uygun ve yararlı olacağı sonucuna varılm ıştır.1 TÜ BİTAK Raporu’nun ardından 2001 yılında Türk Tabiple­ ri Birliği tarafından Prof. Dr. Zuhal Amato Okuyan ve Dr. Ümit Şahin’e “Türk Tabipleri Birliği, Siyanür Liçi Yöntemiyle Yapılan Altm M adenciliğinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri, ve Bergam a-Ovacık Altm M adeninin Yaratacağı Risklerin Değerlendi­ rilm esi Raporu” (bundan sonra TTB Raporu olarak adlandırıla­ caktır) isimli rapor hazırlatılm ıştır. TTB Raporu’nun giriş bölü­ münde, raporda; Ovacık tesisinin insan ve çevre sağlığı yönün­ den taşıyabileceği risklerin değerlendirildiği ve bilimsel ve etik ilkeler yönünden çok ciddi sorunlar taşıdığı iddiasıyla TÜBİTAK Raporunun eleştirisinin yapıldığı ifade edilmektedir.2 Birbiriyle çelişen sonuçlara varan iki raporun incelenmesin­ den önce, konunun anlaşılabilm esi için, günümüzde kim yasal maddelerin güvenli kullanım ı ile ilgili bilim sel ilkelerin özetlen­ mesi gerekir.

A ltm m adenciliğinde siyanür kullanılm ası konusu 1997 yı­ lında Türk Toksikoloji Derneği’nin düzenlediği 2. Ulusal Toksikoloji Kongresi’nde “A ltm Madenciliğinde Siyanür Kullanılm ası” isimli bir panelde tartışılm ıştır. Bu konu ile ilgili olarak Türk Toksikoloji Derneği’nce yayınlanm ış bulunan kitabın 1-35. say­ falarında yer alan ve Prof. Dr. Ali Esat Karakaya ile Prof. Dr. Se­ ma Burgaz’a ait makaleler kim yasalların toksikolojik risk değer­ lendirmesi ile ilgili temel prensipleri kapsam aktadır. TÜBİTAK raporunda da kaynak olarak kullanılan bu m akaleler ekte bilgi olarak sunulmuştur (Ek 1).

Bugün kirlilik olarak m aruz kaldığım ız binlerce kim yasalın yanı sıra 80.000 kim yasal madde, ilaç aktif maddesi (4.000), ilaç yardım cı maddesi (2.000), kozm etik (3.000), gıda katkı mad­ desi (2.600), tarım ilacı (1.500), endüstri kim yasalı (48.000) gibi çeşitli amaçlarla kullanılm aktadır. Yukarıda belirtilen kim yasal­ ların tümü alm an doza bağım lı olarak zehir etkisi gösterir. Bu toksikoloji bilim inin 400 yıl öncesinden beri bilinen temel yasa­ sıdır.3 16. yüzyılda Paracelsus tarafından “Her madde zehirdir, zehir ile zehir olmayanı ayıran dozdur” şeklinde ifade edilen bu gerçek, bugün de modern toksikolojinin temelini oluşturur. Bu­ nu basit bir örnek ile açıklarsak, insanların her gün kullandığı sofra tuzu (sodyum klorür) dahi, doza bağım lı olarak zehirdir.

Sodyum klorür bir kerede yüksek m iktarda (300-400 gram) alınırsa kandaki sodyum iyonu konsantrasyonunun artması so­ nucunda ölüme neden olur (akut toksik etki). Sodyum klorürün günlük alım m iktarı birkaç misline çıkartılırsa yıllar içinde hi­ pertansiyon riski artar (kronik toksik etki).

Bugün ilaçtan, gıda katkısına, tarım ilacından, endüstriyel kim yasallara kadar binlerce kim yasalın güvenli kullanılm ası, toksikoloji bilim inin metodolojisi uygulanarak bu maddelerin za­ rarsızlık lim itlerinin tespit edilmesi ile m ümkün olmaktadır. Ko­ nuyu günlük hayatta toplumun tüm bireylerinin m aruz kaldığı gıda katkıları ve kontam inantları örneği ile inceleyelim. Bugün gıda endüstrisinde binlerce kim yasal çeşitli amaçlarla gıdalara katılm aktadır. Yine yüzlerce kim yasal kirlilik (kontaminant) gı­ dalara bulaşmaktadır. Bu kim yasal kirlilikler içerisinde Ovacık altın madeninin işletmesi sırasında insan sağlığı için risk teşkil edeceği iddia edilen arsenik, kadm iyum , krom, kurşun, cıva gibi metallerin tümünün yanı sıra, diğer başka metaller de gıdalarda kirlilik olarak mevcuttur. Yine altın madenciliğinde tartışm anın odağında olan siyanür, meyve suları, çekirdekli reçeller ve nugatlarda doğal olarak bulunmaktadır. Önemli olan bu maddelerin

gıdalardaki m iktarlarıdır. Bu m iktarların bilimsel metodoloji ile saptanan ADI (Günlük Alınm asına İzin Verilen Miktar) değeri­ ni aşmaması gerekir. 16 Kasım 1997 tarihli Resmi Gazete’de ya­ yınlanan ve çoğunlukla Avrupa Topluluğu mevzuatından alm an “Türk Gıda Kodeksi Yönetm eliği” ile gıdalardaki 4.000 katkı ve kontaminantm izin verilen m iktarları belirlenm iştir.4Bu m iktar­ lar ADI değerleri ve gıdaların tüketim kalıpları dikkate alınarak hesaplanmıştır. Bu kalıntı lim itleri belirtilen kontam inantlar içerisinde, bilinen en kuvvetli kanser yapıcı benzo(a)piren ve aflatoksin B; gibi maddeler de vardır. Örneğin aflatoksin B; m gıdalarda izin verilen m iktarı 0,005 m g/kg dır. Diğer bir deyiş­ le bir kilogram gıdada 0,005 mg düzeyinden daha az m iktarda Aflatoksin Bı bulunuyorsa bu gıda tüketilebilir.

Yukarıda belirtilen bilimsel gerçeklerden aşağıdaki sonuçla­ ra ulaşılır: 1. Belirli dozlar aşıldığında insan ve çevre sağlığını tehdit etme potansiyeline sahip çok sayıda kim yasala her an m aruz ka­ lıyoruz. Bu kim yasallara m aruz kalınm am ası pratik olarak müm­ kün değildir.

2. Toksikoloji bilim inin metodolojisi kullanılarak bu kim ya­ salların hangi m iktarlarının insan sağlığına zarar verdiği sap­ tanm aktadır. Bu rakam lar karar verici organlarca yasal düzen­ lemelere yansıtılm akta ve bu lim itlerin altındaki değerler bütün dünyada güvenli olarak kabul edilmektedir.

Bir kim yasal toksikolojik risk değerlendirilmesi yapılacaksa öncelikle modern bilim in tartışm asız olarak kabul ettiği yuka­ rıdaki evrensel doğruların akıldan çıkartılm am ası gerekir. Bu bilginin ışığında, herhangi bir aktivitede kim yasalların insan ve çevre sağlığına zarar verm esi söz konusu olduğunda, ulaşılm ası gereken ilk bilgi söz konusu kim yasalların ortam daki konsant­ rasyonlarıdır.

Yukarıdaki genel yaklaşım ı siyanür liçi yöntemi ile altm madenciliği yapılm asında kullanılan ve/veya işlem sırasında ortaya çıkan kim yasallara uyguladığım ızda konunun aydınlatıl­ m asındaki en önemli param etrenin işlem sırasında ve sonunda söz konusu kim yasalların ortam daki konsantrasyonlarının b e­ lirlenmesi olduğu açıklıkla anlaşılacaktır. Diğer bir deyişle TTB Raporu’nda insan sağlığı üzerindeki etkileri anlatılan siyanür, arsenik, kadm iyum , krom, kurşun ve cıva gibi kim yasalların or­ tam daki varlıkları değil, m iktarları önemlidir.

Yukarıda açıklananlar, günüm üz biliminde alternatifi ol­ mayan doğrulardır. Karşı çıkılm ası bilim in inkarı anlam ına gel­ mektedir. Bu temel doğru yönünden incelendiğinde TÜBİTAK Raporu ve TTB Raporu birbirinden tam am ıyla zıt iki yaklaşım ın ürünüdür. Bu iki farklı yaklaşım aşağıda irdelenecektir.

TÜ BİTAK Raporu Kim yasalların kullanıldığı veya işlem sırasında ortama ve­ rildiği faaliyetler kendi hallerine bırakılırsa ortam daki kim yasal konsantrasyonlarının lim it değerleri aşabileceği açıktır. Bu tip işletmelerde arıtm a ve diğer mühendislik uygulam alarıyla kim ­ yasal konsantrasyonlarının insan ve çevre sağlığına zarar ver­ meyecek düzeylere indirilm esi gerekir. TÜ BİTAK Raporu’nda temel yaklaştın, işletmede olabileceği varsayılan çeşitli risklerin m ühendislik uygulam alarıyla giderilip giderilm ediğinin irdelenmesidir. Bu kapsam da başlıca; 1. Siyanürlü atıkların arıtılm ası için kullanılan INCO So2/ hava işleminin etkinliği araştırılm ış ve arıtm a işlemi sonucunda atık barajındaki siyanür konsantrasyonunun 0,5 ppm (mg/lt) dü­ zeyinin altına indirildiği saptanmıştır.

2. Cevherdeki toplam ağır metal içeriğinin benzer maden yataklarına oranla son derece düşük olduğu, cevherin tampon-

lam a (alkali) özelliğinin yüksek olduğu, bu özellikler nedeniyle deneme üretiminde, atık havuzunda sıvı fazda saptanmış olan ağır metal konsantrasyonlarının çok düşük seviyede kaldığı tes­ pit edilmiştir.

3.

Deprem ve arıza anında oluşabilecek çevresel riskler de

ğerlendirilmiş ve bu risklerin ihmal edilecek düzeyde olduğu sap­ tanm ıştır.

Sonuç olarak; tesiste dünyada altın madenciliği için öngörü­ lüp uygulanm akta olan en uygun teknolojinin kullanıldığı sonu­ cuna varılm ıştır. Bu tespitin ışığında tesiste insan ve çevre sağlı­ ğını tehdit ettikleri öne sürülen risklerin tümüyle giderildiği ya da kabul edilebilir lim itlerin çok altına çekildiği belirtilm iştir. Özetle; çoğunluğu konularında uluslararası düzeyde tanın­ mış bilim adam larından oluşan komisyon, bilimsel metodoloji­ yi uygulayarak elde ettiği verileri değerlendirmiş ve karar verici organlara yol gösterici ve kamuoyunu aydınlatıcı net bir sonuca varmıştır.

TÜBİTAK Raporu’nda belirtilen atık barajı kim yasal mad­ de konsantrasyonlarının gerçeği yansıtm adığı iddia edilebilir.

A ncak bu iddianın doğru olup olmadığının saptanması son de­ rece kolaydır. Başta siyanür olmak üzere söz konusu metal kirle­ ticilerin tümü analitik yöntemlerle kolay ve düşük hata sınırları içinde ölçülebilen maddelerdir. İşletme sırasında bağım sız kuru­ luşlar tarafından bu değerler rutin olarak izlenir, değerler ulusla­ rarası düzeylerin, hatta bu değerlerden daha da düşük olan proje öngörülerinin üzerinde ise, işletmeye kapatılma dahil çeşitli yap­ tırım lar uygulanabilir. Gelişmiş tüm Dünya ülkelerinde uygula­ nan yöntem de budur. Bu yönüyle TÜ BİTAK Raporu, TTB Rapo­ ru’nda eleştiri konusu edilen ve “ya bunlar doğru değilse” m ahi­ yetindeki spekülasyonlara ve suçlam alara tümüyle kapalıdır.

TTB Raporu TTB Raporu, TÜ BİTAK raporunun aksine bilimsel metodo­ loji uygulanm adan yazdm ış ve spekülasyonlar üzerine kurulmuş bir rapordur ve bilimsel olma iddiasında olmasına karşın herhan­ gi bir bilim sel geçerliliği yoktur. Raporda ilk dikkati çeken, kim ­ yasalların insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkilerini konu alan bir rapor olmasına karşın, TÜ BİTAK Raporu’na yapılan atıfların dışında insan sağlığı ve çevre konusunda tek bir bilim sel kaynak kullanılm adan yazılm ış olmasıdır.

Türk Tabipleri Birliği, bir sivil toplum örgütü olarak çeşit­ li nedenlerden dolayı Bergama’da altın madeni işletm eciliğine karşı çıkabilir. Bunlar arasında bu faaliyete karşı çıkan bir grup yöre halkını desteklemek olabilir. Çoğunluğunun her konuda tepkisiz olduğu bir toplumda, yanlış bilgilendirm enin sonucu da olsa bir grup yöre halkının son derece yaratıcı yöntemlerle görüşlerini ortaya koym aları sempatik bir tavırdır ve Türk Tabip­ leri Birliği gibi toplumun her sorununa duyarlı anayasal bir ku­ ruluşun bu harekete destek olması saygı ile karşılanabilir. Yine işletmenin yabancı sermayeye ait olması, madenciliğin genelde toprak kazım -nakil işlem lerini içerdiği için ekonomik yararın göz ardı edilmesi durumunda her yöre için pek de arzu edilm e­ yen bir ekonomik faaliyet olması, ülkem izin bu faaliyetten elde edeceği ekonomik yararın fazla olmayacağı gibi varsayım lar da karşı çıkm a sebebi olarak ileri sürülebilir. Bunların hepsi ayrı başlıklarda tartışm a konusudur. A ncak, rapor insan ve çevre sağ­ lığını tehdit eden kim yasallara dayandırılacaksa, toksikoloji ve çevre bilim inin temel doğruları kullanılm ak zorundadır. Bunun yerine toksikolojinin temel yasaları çarpıtılarak rapora bilimsel bir hava verilm eye çalışılırsa bu, bilim adına kabul edilemez bir davranıştır. TTB Raporu’nun bilim le çelişen yaklaşım ı aşağıda açıklanm ıştır.

TTB Raporu Uzmanlar Tarafından Hazırlanmamıştır.

TTB raporunun özü, işletmede kullanılacak olan siyanür ve işlem sırasında toprakta serbest kalm a olasılığı bulunan m etal­ lerin insan ve çevre sağlığı üzerine olumsuz etkileri üzerine ku­ rulmuştur. Raporda sık sık uzm anlığın önemi vurgulanm ıştır.

Bu yönüyle dahi rapor, konuda uzm an olmayan kişileri raporu okuyanlara uzm an gösterme yanıltm ası ile başlamaktadır.

Kim yasal maddelerin insan sağlığı ve çevredeki olumsuz et­ kilerini inceleyen bilim dalı toksikolojidir. Toksikoloji gelişmiş bir uzm anlık dalıdır. Evrensel param etreler kullanılarak incele­ necek olursa açıklıkla görülecektir ki toksikoloji ülkem izde de bu gelişmeden payını alm ış ve dünya standartlarını yakalam ış bir bilim alanıdır. Çevreden m aruz kalınabilecek kim yasal mad­ delerin insan ve çevre sağlığı üzerindeki etkilerinin değerlendi­ rilm esi dünyanın gelişmiş ülkelerinde toksikologlar tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde de aynı yöntemin uygulanması gere­ kir. Toksikoloji yaklaşım ı olmayanların böyle bir değerlendirme­ de düşebilecekleri yanlışlar, TTB raporundan örnekler verilerek bu yazının ilerdeki bölümlerinde açıklanacaktır. Türk Tabipleri Birliği üyeleri içinde de toksikologlar mevcuttur. TTB Raporu’nu hazırlayan Prof. Zuhal Amato Okuyan ve Dr. Ümit Şahın toksikolog değildir. Halk Sağlığı uzmanıdırlar. Doğaldır ki toksikoloji yalnızca üniversitelerin toksikoloji bölümlerinde çalışanların uğ­ raşabildiği bir bilim alanı değildir. Dünyada da örnekleri görül­ düğü gibi bilim alanları arasındaki esnek sınırlar gereği çeşitli disiplinlerden bilim insanları da toksikoloji konusunda çalışabi­ lirler ve yaptıkları çalışm alar ölçüsünde de toksikolojinin belli konularında uzmanlaşabilirler. A ncak bilim in her konusunda olduğu gibi toksikolojide de uzm an olmanın koşulu bu alanda çalışm alar yapm ak ve çalışm aların ürünü olarak da yayın faali­ yetlerinde bulunmaktır. Prof. Zuhal Am ato Okuyan ve Dr. Ümit

Şahin’in toksikoloji konusunda yayınlanm ış tek bir makaleleri yoktur.

“Web of Science” ve “Pubmed” veri tabanları ile yapılan in­ celeme, söz konusu yazarların kendi alanları olan Halk Sağlığı alanında da son derece zayıf bir akadem ik performansa sahip olduklarını göstermiştir. Yazarlar arasında akadem ik kim liği olan yazar olarak Prof. Zuhal Am ato Okuyan’ın akademik per­ formansı incelendiğinde Türkiye’deki bilgisayarlı tomografi sayılarını konu alan tek bir uluslararası yayım olduğu (ne ilk isim ne de sorumlu yazar) ve bu yayının hiç sitasyon almadığı görülmüştür. Bu akadem ik perform ans bugün yürürlükte olan m evzuatta (29 Haziran 2001 tarihli Üniversitelerarası Kurul Ka­ rarı) doçentlik için dahi yetersiz olan bir düzeydir. Bir raporun inceleme sürecinde yazarların akadem ik perform anslarının in­ celenmesi konuya yabancı olanlar için yadırganabilir, ancak ra­ porda ulaşılan sonuçların güvenilirliğinin anlaşılabilm esi için, raporun hangi bilgi birikim inin eseri olduğunun bilinmesinde yarar vardır. Bu yaklaşım gelişmiş ülkelerde bilim sel raporların değerlendirilmesinde uygulam anın ilk basam ağını oluşturur.

Hele TTB Raporu’nda olduğu gibi yazarlar bilimsellikten ve uz­ m anlıktan sıklıkla söz ediyorsa, bu inceleme kaçınılm az hale ge­ lir. Türk Tabipleri Birliği gibi anayasal bir meslek örgütü halk sağlığını ve ülke ekonomisini ilgilendiren bir konuda kendi adım koyacağı bir rapor hazırlatacaksa bunu konunun uzm anlarına hazırlatm ası gerekirdi. Toksikoloji konusunda uzm an olmayan­ ların, yapmağa çalıştıkları toksikolojik risk değerlendirmesinde genellikle düştükleri yanlış doz faktörüne dikkat etmemeleridir.

TTB Raporu’nda olduğu gibi, kim yasal maddelerin adlarından yola çıkarak ulaşılan literatür bilgisini, bilgi birikim i ve deneyim süzgecinden geçirmeden, yanlış yorum lam alarla, doz faktörünü dikkate almadan, kıyaslam alar yapmadan arda arda sıralayarak toksikolojik risk değerlendirilmesi yapıldığını düşünmek büyük bir yanılgıdır.

TTB Raporunda Bilimsel Gerçekler Çarpıtılmıştır.

TTB Raporu’nun daha başlangıcında TÜ BİTAK Raporu’nun bilimsel olmadığı ve taraflı olduğu iddiasıyla suçlanırken, toksikolojinin temel doğrulan ya bilgisizlikten ya da amaçlı olarak çarpıtılm ıştır. TTB Raporu’nda sıkça başvurulan bu yöntemin anlaşılm ası için aşağıda verilen örnek ayrıntılı olarak incelene­ cektir.

TTB Raporu’nun 16. sayfasında aynen şu satırlar yer alm ak­ tadır: “TÜ BİTAK Raporu’nda ... eşik değer kavram ının içeriğini bütünüyle altüst eden, insan sağlığı konusunda en ufak bir bilgi­ si olan herkesi dehşete düşüren şu gibi cümlelere yer verilm ek­ tedir. ‘ABD Kamu Sağlığı Dairesi, hiçbir olumsuz sağlık etkisi olm aksızın her gün sürekli alınabilecek siyanür m iktarını 0,05 mg/kg vücut ağırlığı olarak belirlemiştir. Bir örnekle açıklamak gerekirse, sudaki siyanürün tam am ının serbest siyanür olduğu­ nu varsayarak 70 kg ağırlığında bir kişi hayatı boyunca her gün Ovacık atık havuzundaki sudan bir defada 3,5 litre içse bile olum­ suz bir etkisi olmayacaktır.’ Kuşkusuz yukarıda verilen gibi bir eşik değer bu tür toksik maddeler için her gün alınabilecek (ne­ redeyse tavsiye edilen!) bir m iktar değil, kesinlikle aşılmaması gereken en üst madde konsantrasyonunu ifade eden yukarıdaki cümle, kavram ı bütünüyle deforme etmekte ve yanıltm a amacı gütmektedir.”

TTB Raporu’ndan olduğu gibi alınan yukarıdaki cümle bu ra­ porda sıklıkla kullanılan bir yöntemi sergilemektir. Bu yöntem; Önce temel bir kavram ın çarpıtılm ası, daha sonra da “insan sağ­ lığı konusunda en ufak bir bilgisi olan herkesi dehşete düşüren” gibi saldırgan ifadelerle konuya yabancı olanları sağlıkçı olma ve akadem ik unvan taşım a gibi faktörleri de kullanarak ikna etm e­ ye çalışm akla karakterizedir. Konuyu incelemeye başlayalım .

ı. TÜ BİTAK Raporu’nun Prof. Dr. Fehim Üçışık tarafından hazırlanan ve söz konusu raporda Ek ı olarak nitelenen bölümün­ de, bir kaynaktan alındığı tahm in edilen “ABD Kamu Sağlığı Dairesi, hiçbir olumsuz sağlık etkisi olm aksızın her gün sürekli alınabilecek siyanür m iktarını 0,05 mg/kg vücut ağırlığı olarak belirlemiştir. Bir örnekle açıklam ak gerekirse, sudaki siyanürün tam am ının serbest siyanür olduğunu varsayarak 70 kg ağırlığın­ da bir kişi hayatı boyunca her gün Ovacık atık havuzundaki su­ dan bir defada 3,5 litre içse bile olumsuz bir etkisi olm ayacaktır” ifadesi yer almaktadır. Bu ifadenin eleştirilecek tek yanı alınan kaynağın bildirilm em iş olmasıdır. Dünya Sağlık Örgütü’nün si­ yanür için belirlediği ADI (Accceptable Daily Intake-günlük alın­ m asına izin verilen miktar) değerinin 0,05 m g/kg olduğu dikka­ te alındığında bu ifade tümüyle doğru bir anlatımdır. Aşağıda bilimsel olarak kanıtlanacağı gibi doğruluğu bu kadar kesin bir ifade için TTB Raporu yazarlarının “insan sağlığı konusunda en ufak bir bilgisi olan herkesi dehşete düşüren” ve “kavram ı bütü­ nüyle deforme etmekte ve yanıltm a amacı gütm ektedir” gibi ifa­ deler kullanm aları, TTB Raporu’nun yanıltıcı niteliğini ortaya koym aktadır.

2.

Yukarıda belirtildiği gibi Siyanür’ün AD I değeri 0,05 mg/

kg dır. Bu Dünya Sağlık Örgütü bünyesinde oluşturulan ve JEC FA (Joint FAO/VVHO Expert Comm ittee on Food Additives) ola­ rak adlandırılan uzm anlar komitesince 1965 yılında tespit edil­ miş, bugün de geçerliliğini koruyan bir değerdir.5 İlgili komite bu değeri saptarken bu konuda yapılan bilimsel araştırm aları değer­ lendirmiş ve aşağıdaki hesaplama ile sonuca ulaşmıştır.

ADI değerlerinin hesaplanması, toksisite test sonuçlarının ve eğer varsa epidemiyolojik verilerin değerlendirilmesi ile ya­ pılır. Toksisite testleri ulusal veya uluslararası nitelikteki akredite laboratuarlarda yapılır. En az iki tür deney hayvanı grubu, test edilecek kim yasala yaşam sürelerinin önemli bir bölümünü

(%70-80’inden az olm am ak üzere) kapsayacak şekilde m aruz bı­ rakılır. Olası tüm toksik etkiler ve doz-cevap ilişkisi bir protokol dahilinde incelenir. Bu testler sonunda NOAEL (Non Observed Adversed Effect Level-Hiçbir Ters Etki Görülm eyen Doz Seviye­ si) saptanır. NOAEL değeri deney hayvanlarından elde edilen bir değer olduğu için, insanda kullanılm az bu değer Emniyet Faktörü (SF) olan ıo o ’e bölünerek ADI değerine ulaşılır. Diğer bir deyişle deney hayvanlarında hiçbir etki göstermeyen dozun yüzde biri insanda güvenli doz olarak kabul edilir. Bugüne ka­ dar günlük hayatta aldığım ız binlerce maddenin ADI değerleri saptanm ıştır ve bunlar güvenilir değerlerdir. Sağlıklı gıda mad­ deleri, üretim ve tüketim koşullarını belirleyen “gıda kodeksleri” ve çevre korunm ası ile ilgili yasal düzenlemelerde bu değerlere başvurulur.6 Siyanürün NOAEL değerinin saptanması için siyanürle ilgi­ li yapılan çok sayıdaki kronik toksisite çalışm ası incelenmiş ve NOAEL değeri 10,8 mg/kg/gün olarak saptanmıştır.7'8 Diğer bir deyişle deney hayvanlarına, ortalam a yaşam sürelerinin en az %70-80’i boyunca her gün aksatmadan HCN verilm iş, tüm or­ ganları toksisite yönünden incelenmiş ve 10,8 mg/kg/gün doz ve aşağısında hiçbir toksik etki gözlenmemiştir. Doz 30 mg/kg/ gün’e yükseltildiğinde vücut ağırlığında ve tiroksin seviyesinde azalm a ve myelin dejenerasyonu gözlenmiştir. NOAELden ADI değerine geçmek için, NOAEL değeri emniyet faktörü olan ıo o ’e bölünür.

ADI = 10,8 / Emniyet Faktörü (100) = 0,1 mg/kg/gün A ncak deney sırasındaki veriliş yolu ile gerçek hayattaki alım senaryoları arasında farklar olabileceği düşünülerek insana fazladan bir koruma getirmek amacıyla Değişim Faktörü (MF) kullanılm ış ve sonuçta AD I değeri = 0,05 mg/kg olarak belirlen­ miştir.

Bu hesaplam adan anlaşılacağı gibi deney hayvanları yaşam sürelerinin tam am ına yakın sürede her gün aldıkları 10,8 mg/kg dozda herhangi bir toksik etki göstermemişlerdir. Buna karşın, bu değer insanda uygulanm am ış çok geniş bir emniyet faktörü kullanılarak bu değerin 200’de biri insanlar için güvenli kabul edilmiştir. Siyanür gıdalarda çok sık bulunan bir madde olm ası­ na ve bu değerin tespitinden günümüze dek 35 yıl geçmiş olması­ na karşın insanlarda siyanürün ADI değerinin değiştirilm esini gerektirecek bir bulguya rastlanm am ıştır. Yukarıda açıklanan tarzda uluslararası bir bilim sel kom isyonun bilim sel verileri kullanarak ortaya çıkardığı ve uluslararası bazda kabul görmüş bir standart değerini, hiçbir bilim sel veriye dayanmadan, kişisel bazda tartışm aya açabilm ek için bilgisizlikten kaynaklanan bir cesaret sahibi olm ak gerekir. TTB Raporu’nda da yapılan budur.

Doğaldır ki kim yasal m addelerin ADI değerleri zam an içinde de­ ğişm ez değildir. Bilimsel gelişmelere göre, eğer gerek görülürse, uzm anlar komitesi vakit geçirmeden toplanır, söz konusu madde için ADI değerini düşürme, bazı durum larda da arttırm a yönün­ de kararlar alır.

Siyanürün ADI değerinin 0,05 m g/kg olduğunu dikkate alır­ sak, 70 kg’lık bir insanın günde 70 x 0,05 = 3,5 mg m iktarında si­ yanürü alm ası halinde herhangi bir sağlık sorunu ile karşılaşm a­ yacağını söyleyebiliriz. Atıkbarajm daki siyanür konsantrasyonu­ nun 1 mg/lt (1 ppm) olması durum unda TÜ BİTAK Raporu’nda yer alan ifadenin doğru olduğu anlaşılacaktır. Tabii ki bu, TTB raporu yazarlarının anlatmaya çalıştığı gibi, insanlara atık su barajından su içmeyi öneren bir ifade değildir. Toksikolojik risk değerlendirmesinin bölümleri olan risk algılam a ve risk iletişi­ minde, konunun kavranm asına yardım cı olm ak üzere kullanılan kıyaslam a yöntemine bir örnektir.

3.

Yukarıdaki açıklamadan sonra TTB Raporu’nda yer alan ifa

delerin yanlışlarını ve çarpıtmalarını incelemeye devam edelim.

TTB Rapor’unda, TÜ BİTAK Raporu’nda yer alan ve incele­ me konumuz olan ifadeye atıfla bunun “eşik değer kavram ının içeriğini tümüyle altüst ettiği” iddia edilmiştir. Konunun ya­ bancısı olanlar tarafından bir uzm an görüşü gibi algılanan bu 6 kelim elik ifade dahi yazarların konu hakkındaki yüzeysel ve tem elsiz bilgilerini ortaya koymaktadır. Şöyle ki; TÜ BİTAK Ra­ poru’nda yer alan ifade ADI değeri ile ilgilidir. Toksikolojide eşik (threshold) doz ve Eşik Sınır Değer (Threshold Lim it Value-TLV) gibi tanım lar vardır ancak bunlardan ilki yukarıda açıklanan NOAEL benzeri bir dozu, İkincisi ise işyerlerinde kullanılan za­ rarlı kim yasalların çalışm a ortam ındaki izin verilen en yüksek m iktarını belirler. Yazarlar kulaktan dolma bilgi ile ADI tanım ı­ na kendilerince bir isim uydurmuşlardır.

TTB Raporu, yazarlarının “Risk Kavram ına Halk Sağlığı Alanında Çalışanlar Nasıl Bakm akta” gibi iddialı bir başlık al­ tında bir oradan, bir buradan kaynak göstermeden aldıkları cümlelerden oluşan bir bölüm de içerm ektedir (sayfa 22-23). Bir cümleden onunla alakasız olan İkincisine atlayan söylenenleri, literatür bilgisi ve/veya örneklerle açıklam ayan bu metin, yazar­ ların konulan çarpıtm a üslubunu yansıtm aktadır. Örneğin “Öte yandan tehlikesiz olarak bilinen birçok maddenin sağlık üze­ rinde zararlı etkisi olabileceği de unutulm am alıdır” denilerek, raporu okuyanlarda “demek bir madde için zararsız da denilse inanm ayalım ” etkisi yaratılm aya çalışılm aktadır. Bazı kim yasal­ ların toksisitesi hakkındaki bilgilerim izde eksiklikler vardır. Bu eksikliklerin tam am lanm ası için de toksikologlar tarafından sü­ rekli araştırm alar yapılmaktadır. Ancak bunu anlatm ak için aka­ demisyen kim liğinde olan bir kişinin seçtiği ifade 15 kelimelik anlam sız bir cümle olmamalıdır.

TTB Raporu’nun 22-27. sayfalarında “Siyanür ve Diğer Kim ­ yasal A tıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri” başlığı altında si­ yanür, arsenik, kadm iyum , krom, kurşun, civanın toksik etkileri­

ne ait literatür bilgisi kaynak gösterilmeden art arda sıralanm ış­ tır. Bu literatür bilgisi bir uzm an tarafından sistem atik olarak ele alınıp yorum lanm adığı için raporu okuyan ve konuya yabancı olanlar için bir dehşet senaryosu çağrışım ı yapm aktadır. Bunu siyanür örneği ile açıklam aya çalışalım . Siyanür kullanım ı dışın­ da, altm madenciliği diğer madencilik faaliyetleri ile benzer risk­ leri taşır. Diğer bir deyişle altın madenciliğinde siyanür kullanılmasaydı bu faaliyet kamuoyu gündemine girm eyecek, çevre ve insan sağlığı yönünden konuya ilgi, diğer m adenlere gösterilen düzeyde olacak idi. O halde başlangıçta konunun siyanür odaklı incelenmesi ardından metaller yönünden değerlendirilmesi ya­ rarlı olacaktır.

Siyanür, toksisitesi yıllarca önce tam am ıyla aydınlatılm ış bir maddedir. Siyanürün toksisitesi akut toksisite ile sınırlıdır.

Kronik toksisitesi ise pratikte toksikologlarca ihm al edilebilecek düzeyde olarak değerlendirilmektedir. Siyanür’ün kronik toksisitesinin, toksikologlar tarafından pratikte ihm al edilir düzeyde kabul edilm esinin nedeni, siyanürün kronik etki gösterebilmesi için gerekli olan ve her gün alınm ası gereken dozunun, bir defa­ da ölüme neden akut doza çok yakın olmasıdır. Diğer bir deyişle akut etkiler gözlenmeden, kronik etkilerin gelişme olasılığı pra­ tik olarak son derece zordur. Bu özelliği nedeniyle de siyanür, toksisitesi henüz tam olarak aydınlatılm am ış olan ve önemli kro­ nik toksisiteye sahip, bazı endüstriyel kim yasallara kıyasla risk yönetimi çok daha kolay olan bir kimyasaldır.

Erişkin bir insan, bir defada 200-300 mg potasyum veya sodyum siyanürü ağız yoluyla alırsa birkaç dakika içinde ölür (akut toksisite). Yine solunan havada 100 ppm (112 mg/m3) kon­ santrasyonunda siyanür mevcut ise bu havanın bir saat solunm a­ sı durumunda, 300 ppm (330 mg/m3) konsantrasyonunda siya­ nür mevcut ise bu havanın birkaç dakika solunması durumunda bu havayı soluyan insan ölür.9 Deney hayvanlarından elde edi­

len sonuçlarla göre, bir değerlendirme yapılırsa; (Akut toksisite verilerinin aksine siyanür için insanda kronik toksisite ile ilgili bir veri yoktur) siyanüre günde vücut ağırlığı başına ıo m g’dan (anyon olarak) fazla m iktarlarda uzun süreler m aruz kalınırsa vücut ağırlığında ve tiroksin seviyesinde azalm a ve myelin deje­ nerasyonu ile karakterize kronik toksisite gözlenme olasılığı var­ dır.8A ncak yukarıda izah edildiği gibi kronik toksisite belirtileri görülm eden bu durum un gerçekleşmesi pratik olarak son derece zordur.

A ltm madenciliğinde siyanür kullanım ın yarattığı sağlık ris­ ki araştırılacaksa öncelikle, incelenen işletmenin uyguladığı tek­ noloji sonunda ortam daki siyanür konsantrasyonunun toksisite riski yaratacak değerlere ulaşılıp, ulaşılam adığının belirlenmesi gerekir. Ardından elde edilen değerler uluslararası standartlarla karşılaştırılarak bir sonuca varılır. TÜ BİTAK Raporu böyle bir yaklaşım ın ürünüdür. TTB Raporu’nda ise uygulanan teknoloji ve ortam daki kim yasal konsantrasyonları hiç dikkate alınm a­ dan akut veya kronik toksisiteye yol açacak siyanür konsantras­ yonlarının ortamda her an mevcut olduğu varsayılm ıştır.

Günümüzde kim yasal madde kullanım ında risk yönetimi kavram ına yabancı olanlar belli bir dozda bile olsa, bir insanı öldürme potansiyelinde olan bir kim yasalın kullanım ına karşı çıkabilirler. A ncak daha önce ayrıntılı olarak açıklandığı gibi m o­ dern yaşam da bir kim yasal denizinin içine yaşıyoruz. Kullandı­ ğım ız her kim yasal belirli dozlarda insanı öldürme potansiyeli taşır. Bununla ilgili binlerce örnek verm ek mümkündür. Çok yay­ gın kullanılan bir ilaçtan yola çıkarak konuyu açıklayalım.

Parasetamol, dünyada en fazla kullanılan ağrı kesici ilaçlar arasındadır. Ülkem izde de 128 adet değişik preparatı mevcuttur.

Bu ilaç erişkinlerde günde 2 gram a kadar olan kullanım da son derece güvenli bir ilaçtır. Ancak doz 10 gramı aştığında karaci­ ğer hasarına bağlı ölüm olayı görülebilir. Parasetamol’ün yüksek

dozda alım ına bağlı olarak hastane başvurusu sayısı İngiltere yılda 40.000’e, ölüm vakası ise 100-150’ye kadar yükselmiştir.

Daha sonra her paketteki tablet sayısının azaltılm ası ve gerekli uyarıcı etiketlemeyle bu zehirlenme sayıları süratle düşürülm üş­ tür.10 1960’ların başlarında A B D ’de yılda 140 civarında aspirin zehirlenmesine bağlı çocuk ölümü görülürken, 1987 yılında bu sebebe bağlı çocuk ölümü görülmemiştir.11A kut aspirin zehirlen­ mesinde hedef kitle olan çocuklara yönelik zor açılan ambalaj kapağı uygulam ası bu başarıyı getirmiştir.

Yukarıda verilen örnek ile anlatılmaya çalışılan, günlük ha­ yatım ıza girm iş birçok kim yasalın dahi rasgele ve amacı dışında kullanım da toksisite oluşturabileceği gerçeğidir. Risk değerlendi­ rilmesi sonucunda kabul edilebilir bir risk taşıdığı belirlenen bir kim yasalın, kaza sonucu zehirlenmeye neden olabilir korkusu ile gerekli koruyucu ve akılcı bilimsel önlemleri alm ak yerine kulla­ nım ının yasaklanm ası, günümüz bilim inin kabul edemeyeceği bir davranıştır. Eğer bu yaklaşım benim senseydi bugün kullan­ dığım ız ilaç, tarım ilacı ve endüstriyel kim yasalların önemli bir bölümünü kullanm am am ız gerekirdi. Bu da bugün modem dün­ yanın ulaştığı yaşam kalitesinin çok altında bir yaşam kalitesi ve bugün 70’leri aşan ortalam a yaşam beklentisinin çok altında bir ortalam a yaşam süresi anlam ına gelirdi. Hele bilgi noksanlığı sebebiyle dünyadan kopuk olarak yasaklam aların ülke bazında yapılması, söz konusu ülkeyi dünya standartlarından koparır ve ekonomisini dünya ile rekabet edemez hale getirir.

Dünyada kaynakları sonsuz olan hiçbir ülke yoktur. Karar verici organların kaynakları verim li kullanm alarının ön şartı kararlarını bilimsel verilerle yapılan değerlendirmelere dayan­ dırmalarıdır. Kimyasal kullanım ında risk değerlendirmesi bu yönden son derece önemlidir. Rasgele bir yaklaşım la önemli bir riskin göz ardı edilmesi toplum sağlığına ve çevreye önemli zarar­ lar vereceği gibi, kabul edilebilir düzeyde bir riskin abartılarak

yanlış yönlendirmeler yapılm ası, kaynakların yanlış kullanılm a­ sına ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır. K aynakların sınırlı olduğu dikkate alındığında bu ekonomik kayıplar güçsüz bir eko­ nomik yapıyı beslemektedir. Güçsüz bir ekonomik yapıda sağlık hizm etlerine ve çevreye gerekli yatırım ların yapılam adığı da dikkate alındığında kim yasalların değerlendirilmesindeki bilim dışı uygulam alar öncelikleri şaşırtarak kaynakları tüketm ekte, bu da halk sağlığı ve çevrenin korunm asında olumsuz bir etken olarak karşım ıza çıkmaktadır. O halde günüm üz teknolojisinden yararlanılarak risklerin azaltılm ası ve teknolojik uygulam alara karşın, riskleri kabul edilemez düzeyde olanların yasaklanm ası önümüzdeki tek alternatiftir.

Yukarıda verilen bilgiler ve değerlendirmeler ışığında Eu­ rogold Ovacık Altın M adeni’nde siyanür kullanılm asını toksikolojik risk yönünden inceleyelim ve TTB raporundaki bilim dışı saptam aları vurgulam aya devam edelim.

Ovacık Altın Madeni A tık Havuzundaki Siyanür Konsantras­ yonu: Projede atık havuzuna verilen atık sudaki siyanür konsant­ rasyonu ı ppm = m g/lt olarak öngörülmüştür. Yapılan deneme üretim inin sonunda da bu değerin 0,5 ppm düzeyinde gerçekleş­ tiği saptanmıştır. Bu konsantrasyonun toksikoloji bilim i yönün­ den ne anlam a geldiğini açıklayalım .

Doğum dan ölüme kadar her insanın her gün kullandığı mad­ deleri kapsadığı için gıda kodeksleri her ülkede insan sağlığını korum ak amacıyla en titiz hazırlanan sağlık dokümanlarıdır.

Bu doküm anların arkasında günüm üz bilim ve teknolojisi ile yapılan on binlerce bilim sel çalışm a yatm aktadır. Ülkem izde de Dünya ülkeleri ile uyumlu ve 1997 yılında yürürlüğe giren “Türk Gıda Kodeksi Yönetm eliği” mevcuttur.4 Bu yönetmelikte, gıdalar­ da bulunm asına izin verilen siyanür lim it değerleri meyve suları için, 1 m g/kg = 1 ppm (Ovacık atık havuzu siyanür konsantras­ yonunun 2 katı), çekirdekli m eyve konserveleri için, 5 m g/kg

(Ovacık havuzu konsantrasyonunun ıo katı), nugatlar ve badem ezmeleri için 50 m g/kg (Ovacık atık havuzu konsantrasyonunun 100 katı), içme suyu için ise 0,05 m g/kg (Ovacık atık havuzu kon­ santrasyonunun onda biri) olarak belirlenmiştir. Bu konudaki doküman ekte sunulmuştur (Ek 2).

Dünya standartları ile uyum lu bu gıda lim it değerleri ile Ovacık havuz suyu siyanür değerleri karşılaştırılarak yapılan yukarıdaki kıyaslam a dikkate alınırsa, TTB Raporu’nda ileri sürülen iddiaların geçerliliği kolaylıkla değerlendirilebilir. Bu konuda ciddiye alınabilecek tek bir iddia olabilir. O da atık ha­ vuzu siyanür konsantrasyonlarının gerçeği yansıtm adığı, üreti­ ci firm anın herkesi kandırdığı iddiasıdır. Bu iddianın da doğru olup olmadığı kolaylıkla anlaşılabilir. Daha önce belirtildiği gibi siyanür analitik yöntemlerle ölçümü en kolay olan kim yasallar arasındadır. Bu ölçümler yaptırılarak konu üzerindeki tartışm a­ lar sonlandırılabilir.

Ciddiye alınm ası gereken bir diğer iddia da siyanürün daha konsantre hatta saf halde bulunduğu taşım a ve depolama gibi safhalarda karşılaşılabilecek kaza riskidir. Tehlikeli maddelerin taşınm ası, depolanması ile ilgili uluslararası düzenlemeler ülke­ mizde uygulanm akta ve siyanür ve diğer çok sayıda tehlikeli kim ­ yasalın, bu arada akaryakıt gibi parlayıcı ve patlayıcı maddelerin taşınm ası ve depolanması bu yasal düzenlemeler çerçevesinde yapılmaktadır.

Her faaliyette, ihm aller ölçüsünde artan ve alm an korunma önlemlerinin etkinliği ölçüsünde de azalan bir kaza riski vardır.

Bir işletmede insan sağlığını ve çevreyi tehdit eden kaza riskleri­ nin araştırılm ası ihtim aliyet risk değerlendirmesi adı verilen bir yöntemle yapılm aktadır. Gelişmiş ülkelerde çok yaygın olan bu uygulam a henüz ülkem izde bilinm emekte ya da bilinse de ilgi gösterilmemektedir. Dünyada ihtim aliyet risk değerlendirmesi çalışm aları bağım sız risk değerlendirme şirketlerine yaptırıl­

maktadır. Eurogold Ovacık Maden İşletmesi kaza riskinin boyu­ tunun belirlenmesi için bir bağım sız değerlendirme kuruluşuna iki çalışma yaptırmıştır. Çalışm alardan biri işletmede siyanür kullanım ının yarattığı riskin değerlendirilmesi,12 diğeri ise atık havuzunun oluşturduğu riskin değerlendirilmesi13 çalışm aları­ dır. Bu iki çalışm ada da en kötü senaryolarda riskler sayısal ra­ kam lar ile ifade edilerek hesaplanmış ve ihmal edilebilir düzey­ de oldukları sonucuna varılm ıştır.

TTB Raporu’nda her biri birer önemli toksik madde olan ar­ senik, kadm iyum , krom, kurşun, cıva gibi m etallerin cevherde altın ile birlikte bulunduğu ve işlem sırasında topraktan serbest hale geleceği bunun da çevre ve insan sağlığı için risk oluşturaca­ ğı ifade edilmiştir. Sözü edilen toksik kim yasalların yaratacağı riski belirlerken de yukarıda defalarca vurgulandığı gibi işe, ön­ celikle işlem sırasında ve sonunda bu metallerin ortamdaki kon­ santrasyonlarının ne olduğunun tespitinden başlam ak gerekir.

Bu metaller de çevrede sürekli m aruz kaldığım ız maddelerdir.

Söz konusu metallerle ilgili işyerlerinde çalışanlar konunun dı­ şında bırakılırsa genel popülasyon için başlıca m aruziyet kayna­ ğı gıdalar ve çevre kirliliğidir. Yine “Türk Gıda Kodeksi Yönetm e­ liğ in d e çok çeşitli gıdalar için bu m etallerin ADI değerleri ve tü ­ ketim kalıpları dikkate alınarak lim it değerleri tespit edilmiştir.

Uzun bir liste olduğu için bu yazı metninde yer alm ayan değerler ekte sunulmuştur (Ek 3).

TÜ BİTAK Raporu’nda çevre, çevre kimyası, cevher hazırla­ ma ve hidrojeoloji uzm anlarının raporlarında (TÜBİTAK Rapo­ ru Ekler 2, 3, 4, 6) bilimsel verilere dayanılarak; Ovacık altın cevherindeki toplam ağır metal içeriğinin benzer maden yatak­ larına oranla son derece düşük olduğu, cevherin tamponlama (alkali) özelliğinin yüksek olduğu, bu özellikler nedeniyle de atık havuzundaki sıvı fazda metal konsantrasyonlarının çok düşük seviyede kalacağı bildirilm iştir. Raporda ayrıca deneme üretim i

sonunda atık havuzunda yapılan ölçümlerin bu öngörüleri doğru­ ladığı ifade edilmektedir.

1999 yılındaki TÜ BİTAK raporunun ardından işletmede deneme üretim inin sürdürüldüğü dikkate alınarak Normandy M adencilik Şirketi’nden siyanür ve m etallere ait günlük çevresel değerler talep edilm iş ve ekte sunulan analiz raporları tarafım a gönderilm iştir (Ek 4). Bağım sız bir laboratuar ve Sağlık Bakan­ lığı İzm ir Bölge H ıfzısıhha Enstitüsü Müdürlüğü, Çevre Sağlığı Bölümü A tık Su Laboratuarı tarafından yapılan analiz sonuçları incelendiğinde, 2001 Haziran ayının çeşitli tarihlerinde yapılan analizlerde atık su siyanür konsantrasyonlarının 0,19-0,41 mg/ İt arasında değiştiği saptanmıştır. A tık havuzu serbest metal kon­ santrasyonları ise arsenik için 0,005-0,016 m g/lt m ertebesinde­ dir. A tık havuzunda antimon konsantrasyonu ise <0,5 mg/lt ola­ rak saptanmıştır, kadm iyum, krom, bakır, kurşun, cıva, nikel, çinko metalleri konsantrasyonları tayin lim iti ola** 0,001 mg/ lt’nin altındadır. Bu rakam ların TÜ BİTAK Raporu’ndaki saptam al?r,° uyumlu olduğu anlaşılm aktadır. Yazının başında belir­ tilen kıyaslam a yöntemini, m etaller için de tatbik edebiliriz. Bu amaçla ekte sunulan (Ek 3) gıda maddelerindeki izin verilen me­ tal kalıntı lim itlerini atık barajı değerleri ile kıyasladığım ızda söz konusu değerlerin toksikolojik yönden önemsiz olduğu kolaylıkla anlaşılacaktır. Tesisteki çevresel ölçümlerin bir izleme programı çerçevesinde rutin olarak yapılm ası ve sonuçların değerlendiril­ mesi, bu konuda yapılan spekülatif tartışm aları önleyecektir.

SONUÇ Siyanür liç yöntemi kullanılarak yapılan altm madenciliği konusunda hazırlanan TÜ BİTAK ve Türk Tabipleri Birliği Rapor­ ları Toksikoloji yönünden incelendiğinde aşağıdaki hususlar sap­ tanmıştır. ı.

TÜ BİTAK Raporu’nda insan ve çevre sağlığı için risk teşkil eden zararlı kim yasallar için uluslararası kuruluş­ larca konulmuş bulunan ve toksikoloji çalışm alarının ürünü olan standart değerler dikkate alınarak, Ovacık Altın Madeni’ndeki risklerin arıtma ve diğer mühendis­ lik uygulam alarından sonra kabul edilir düzeye indiri­ lip indirilm ediği araştırılm ıştır. Uluslararası Standard değerlerin doğruluğunu tartışm a konusu yapmadan, or­ tam da mevcut zararlı kim yasal konsantrasyonlarından yola çıkılarak ve bilim sel metodoloji kullanılarak yapı­ lan değerlendirme bilimsel ve akılcı bir yaklaşım dır.

Ulaşılan sonuçlar toksikoloji bilim inin temel ilkeleri ile uyumludur.

2.

TTB Raporu, TÜ BİTAK raporunun aksine bilim sel m e­ todoloji uygulanm adan yazılm ış, spekülasyonlar üzeri­ ne kurulm uş bir rapordur ve bilimsel olma iddiasında olmasına karşın herhangi bir bilim sel geçerliliği yok­ tur. Raporun konunun uzm anlarınca yazılm am ası, ra­ porun hazırlanm asında bilim sel metodolojinin kullanıl­ maması, raporda toksikoloji bilim inin temel gerçekleri çarpıtılarak okuyanların yönlendirilmeye çalışılması dikkati çekmektedir. Raporun bu yapısına ait örnekler bu yazının önceki sayfalarında ayrıntılı olarak açıklan­ mıştır.

K A Y N A K LA R

ı.

EUROGOLD Ovacık A ltın Madeni. TÜBİTAK-YDABÇAG Değerlendirme Raporu. Ekim 1999.

2.

Türk Tabipleri Birliği, Siyanür Liçi Yöntemiyle Yapılan A ltm M adenciliğinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri ve Bergam a-Ovacık A ltm Madeninin Yaratacağı Riskle­ rin Değerlendirilmesi Raporu. M art 2001.

3.

Klaassen, C. D. (ed.); Casarett & Doull’s Toxicology: The Basic Science of Poisons, 5. Baskı, McGraw-Hill, New York (1966).

4.

Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği. TC Resmi Gazete. 16 Kasım 1997.

5.

UN Food and Agricultural Organization Web Sayfası http://apps.fao.org/CodexSystem/pestdes/pest_ref/pife 45.htm

6.

Benford, D.; The Acceptable Daily Intake: A Tool for Ensuring Food Safety, International Life Science Institute-Europe, ILSI pres, Brussels, (2000).

7.

Agency for Toxic Substances and Disease Registry web Sayfası (Public Health Statement, Cyanide), http: // www. atsdr. cdc. gov /ToxProfiles/phs88i2.html.

8.

US Environm ental Protection Agency web Sayfası (IRIS Substance file-Cyanide free), http ://www. epa. gov/ngispgm3 /iris/subst/oc>3i.htm.

9.

Ellenhorn, M.J., Barceloux D .G.; Medical Toxicology: Diagnosis and Treatment of Human Poisoning, Elseveir Science Pub. Co., New York, p. 830 (1988).

10. Anonim; UK reduces paracetamol pack sizes, SCR IP No. 2262/63, (1997).

11.

Klaassen, G.; Principles of Toxicology, “the Pharmacological Basis of Therapeutics” G. A. Godman, ve diğ. (edl.) içinde, s. 49-61. Pergamon Pres, New York (1990).

12. Report on Probabilistic Risk Assessm ent Ovacık Mine Cyanide Cycle; Turkey, Golder Associates (UK) Ltd., December 1998.

13. Report on Probabilistic Risk Assessm ent Ovacık Mine Tailings Dam; Turkey, Golder Associates (UK) Ltd., December 1998.

EKLER

1.

“Kimyasal Bileşiklerin Risk Değerlendirmesi. Altın Ma­ denciliğinde Siyanür Kullanım ı” isimli Türk Toksikoloji Derneği yayınının risk ile ilgili bölümleri.

2.

16 Kasım 1997 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan “Türk Gıda Kodeksi Yönetm eliği”nde yer alan gıdalar­ daki siyanür lim itleri tablosu.

3.

16 Kasım 1997 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan “Türk Gıda Kodeksi Yönetm eliği’nde yer alan gıdalarda­ ki metal kalıntı lim itleri tablosu.

4.

Ovacık Altın Madeni Haziran 2001 günlük çevresel öl­ çüm değerleri.

EK B T.C. İZMİR ı. İDARE MAHKEMESİ BAŞKANLIĞI’NA BİLİRKİŞİ RAPORU

Esas No.

: 1994/644

Davacı

: Senih Özay ve Birsel Lemke

D avalı

: T.C. Çevre Bakanlığı, A nkara

Dava Konusu

: Bergam a ilçesi O vacık ve Çam köy köyleri çevresinde Eurogold M adencilik A.Ş. tarafından yapılacak altın işletm eciliğine izin veren T.C. Çevre Bakanlığı işlem inin iptali istemi.

1. GİRİŞ

1.1. Dava Konusu Bakanlık İşlemi 1983 yılında yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 10. Maddesi, yatırım projelerinden kaynaklanacak olası çevresel etkileri değerlendirmek için bir çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporu hazırlanm asını gerektirmektedir. Buna uygun ola­ rak, Eurogold Madencilik A.Ş. (Eurogold), Dokuz Eylül Üniversi­ tesi Çevre Mühendisliği Bölümü koordinatörlüğünde hazırlanan bir ÇED raporunu 1991 yılında T.C. Çevre Bakanlığı’na sunmuş­ tur.

Söz konusu ÇED raporu, Bakanlık tarafından kapsam lı bir incelemeye alınm ış ve bu incelemelerde 1993 yılında yayın­ lanan ÇED Yönetm eliği hüküm leri de dikkate alınm ıştır.1 Bu in­ celeme ve değerlendirmelerin neticesinde, T.C. Çevre Bakanlığı, 19.10.1994 tarih ve B.19.0.ÇED.0.12.00.02/00665-1121-6137 sayı­ lı yazının ekinde yer alan taahhütnam e şartlarının yerine geti­ rilmesi kaydıyla, anılan faaliyetin gerçekleşmesinde bir sakınca görmemiştir.

1.2. Bilirkişi Heyeti Yukarıda dosya numarası, tarafları ve konusu yazılı dava için İzm ir 1. İdare M ahkemesi tarafından resen seçilen Bilirkişi Heye­ ti, Orta Doğu Teknik Üniversitesi M ühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ümit Atalay, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mü­ hendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Coşkun Yurteri ile Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Koray H aktanır’dan oluşmuştur.

1.3. Tespiti İstenen Hususlar İzm ir 1. İdare Mahkemesi Naip Üyelerinden Sayın Abdullah Berber (26706) tarafından Bilirkişi Heyeti’ne yazılan 26.10.1995 tarihli yazıda, bilirkişilerden, dava konusu izin işleminin toplum sağlığı, doğal bitki örtüsü, tarihi ve kültürel zenginlikler, zeytin­ lik ve diğer tarım ürünleri yönünden kam u yararına ve bu konu­ lardaki yasal düzenlemelere uygun olup olmadığının saptanması hususunun dava konusu yer ve çevresinin incelenmesi ile dava dosyasındaki bilgi ve belgelerden yararlanm ak suretiyle tespit edilmesi istenmiştir.

1.4. Keşif Yukarıda konusu yazılı tespit işi için görevlendirilen bilirki­ şi heyeti olarak önceden belirlenen 23.11.1995 günü, Mahkeme Heyeti’ne ilaveten davalı ve davacı tem silcileri ile birlikte, altın madeninin bulunduğu ve işleneceği sahaya gidilmiştir. Burada Eurogold’a ait büroda yapılan toplantıda, şirket yetkilileri maket ve haritalar üzerinde cevherin çıkarılm asından nihai ürün eldesine kadar yapılacak olan tüm işlemler hakkında bilgi vererek, gerek Bilirkişi Heyeti ve gerekse davacılar vekili Avukat Sayın Senih Özay ile Bergama Belediye Başkanlığı Sayın Sefa Taşkın tarafından yöneltilen soruları yanıtlam ışlardır. Bilahare araziye çıkılarak, ruhsatlı sahanın durumu, topografyası ve vejetasyon yapısı gözden geçirilm iştir. Ayrıca, madenin yerleşim bölgeleri­ ne olan uzaklığı ile atık depolama sahası, tarım alanları ve zey­ tinliklerin konumu hakkında gözlem yapılmıştır. Bu gözlemleri takiben, dava ile ilgili dosya ve ekli belgeler teslim alınarak A n ­ kara’ya dönülmüştür.

1.5. Dava Dosyası Bilirkişilere verilen dava dosyasında, çok çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanm ış raporlar, değişik toplantı ve panellerde kayıt edilm iş video kasetleri ile m ahkeme kanalıyla yaptırılm ış iki adet tespit bulunmaktadır. Bergama Belediye Baş­ kanı Sayın Sefa Taşkın’m talebi üzerine Bergama Sulh Hukuk Hakimliği tarafından, dava konusu altın madeninin doğal çev­ re ve zeytinlik alanlarına etkileri konusunda, yaptırılan birinci tespit, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Kadir Mendilcioğlu, Ege Üniversitesi Zi­ raat Fakültesi Toprak Bölümü öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Hü­ seyin Tuncay ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ersin Onoğur’dan oluşan Bilirki­

şi Heyeti tarafından gerçekleştirilm iştir. Bu Bilirkişi Heyeti’nin hazırlam ış olduğu 23.05.1995 tarihli raporda, dava konusu altın madeninden kaynaklanabilecek toz em isyonlarına ağırlık verile­ rek, “Ovacık altın madeni işletmesi gerek doğal çevre ve gerekse bölge tarım sal üretim inde önemli olan zeytin yetiştiriciliğine za­ rar verebilecektir” sonucuna varılm ıştır.

Eurogold’un talebi üzerine Bergama Asliye Hukuk M ahke­ mesi tarafından aynı konuda yaptırılan ikinci tespit, Dokuz Eylül Üniversitesi M ühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Haşan Mordoğan, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bitkileri Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Esen Çelen ile Dokuz Eylül Üniversitesi M ühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Hikmet Toprak’tan oluşan Bilirkişi Heyeti tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu Bilirki­ şi Heyeti’nin hazırlam ış olduğu 12.07.1995 tarihli raporda ise da­ va konusu arazide “... İzleme-Denetleme Kurulu’nun etkin dene­ tim i çerçevesinde yapılacak altın çıkarm a ve işlemesinin çevreye ve zeytin ağaçlarına zarar verm eyeceği” sonucuna varılm ıştır.

Görüldüğü gibi, iki ayrı Bilirkişi Heyeti tarafından hazırlanan raporlarda birbiriyle çelişen kanaatlere varılm ıştır. Dava dosyası ekinde yer alan diğer yazılı ve görsel belgelerde de bu tür çelişkili beyan ve ifadeler mevcuttur.2

1.6. ÇED Raporu Genel olarak bir ÇED raporunun amacı, önerilen bir yatırım projesinin çevre üzerindeki olası etkilerini değerlendirmek ve ta­ nımlamaktır. Bu bağlamda, esas olarak proje sahasının çevresel özellikleri belirlenir ve daha sonra projenin olası etkileri nitelen­ dirilerek, bu etkileri en aza indirme yöntemleri tanımlanır.

Proje sahası ve çevresinin halihazırdaki durumu ile ilgili ve­ rilerin, mevcut çevresel kaynakların kalitesini değiştirebilecek

olan herhangi bir proje faaliyetinden önce elde edilmesi genel bir prensiptir. Bu nedenle, mevcut durumunun belirlenmesine yönelik çalışm alar, genellikle fizibilite aşam ası ile aynı zamanda başlar.

Olası çevresel etkilerin değerlendirmesine yönelik çalışm a­ lar ise planlanan projenin tanım lanm ası (fizibilite raporu) ve mevcut çevresel özelliklerin belirlenmesine ilişkin araştırm ala­ rın tam am lanm asını takiben yürütülür. Bu tür etki değerlendir­ mesi çalışm alarında aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır.

M ekansal Sınırlar: Bu bağlam da, projeden doğrudan etkile­ necek yakın çevre (açık ocak, cevher işleme tesisi, atık havuzu alanı, yollar vb) ve dolaylı olarak etkilenebilecek alanların net bir biçimde tanım lanm ası gerekmektedir.

Zam an Sınırları: Tüm dünyada kabul gören çevresel etki de­ ğerlendirmesi esaslarına göre, yatırım projelerinin olası çevresel etkileri ile bu etkilerin süresi değişik proje aşam aları için ayrı ayrı incelenmelidir. Buna göre, madencilik faaliyetleri, “işletme öncesi”, “işletm e” ve “işletme sonrası” olm ak üzere üç değişik pro­ je aşam asında irdelenmelidir. Çevresel Kaynaklar: Önerilen proje kapsamındaki faaliyetlerin gerek biyo-fıziksel (hava, su ve toprak) kaynakları ve gerekse sosyo­ ekonomik çevre üzerindeki tüm olası etkileri irdelenmelidir.

Ovacık altm madeni projesi için Dokuz Eylül Üniversitesi ta­ rafından hazırlanan ve Eurogold tarafından Bakanlığa sunulan ÇED raporu, ülkem izde bu konuda yürütülen ilk çalışm a olup; genel hatları itibarıyla, yukarıda belirtilen özellikleri yansıtm ak­ tadır. Gerek ÇED raporunda önerilen koruma tedbirleri ve gerek­ se söz konusu raporun incelenmesi aşam asında Bakanlık tarafın­ dan talep edilen ilave önlemler (örneğin kim yasal arıtma), Ova­ cık altm madeninin çıkarılm ası ve işletilmesiyle ilgili 18.10.1994 tarihli taahhütnam e ile teminat altına alınmıştır.

2 . İNCELEME VE TESPİTLER Yerinde yapılan inceleme ve gözlemlere ek olarak A nkara’da gerçekleştirilen çalışm alarda, dava dosyasındaki belgeler ve ko­ nuya ilişkin literatür bilgileri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu arada, gerek konunun önemi ve gerekse bilirkişiler tarafından münferiten incelenmesi gereken yazılı ve görsel belgelerin çok­ luğu, Sayın M ahkem eniz’den iki kere mehil istenm esine neden olmuştur.

Bilirkişi raporumuzun bu bölümünde, öncelikle projenin gerçekleştirileceği alanın konumu, doğal yapısı ve bugünkü ya­ rarlanma şekli ile ilgili bilgiler verilm iştir (Bölüm 2.1). Daha sonraki kısım larda ise Ovacık altm madeni projesinin yaratabi­ leceği çevresel etkiler irdelenmektedir. Bu değerlendirmeler, Bö­ lüm 1.6’da anlatıldığı gibi, “işletme öncesi”, “işletm e” ve “işletme sonrası” aşam aları için ayrı ayrı yapılm ıştır (Bölüm 2.2, Bölüm 2.3 ve Bölüm 2.4). Planlanan projenin sosyoekonomik etkileri ise Bölüm 2.5’de irdelenmiştir.

2.1.

A lanın

Konumu,

Doğal Yapısı ve

Bugünkü Ya

rarlanma Şekli Planlanan altm madeni, İzm ir’in Bergama ilçesi’ne 10 km m esafede ve Bergam a-Dikili Devlet Karayolu üzerinde bulunan Ovacık Köyü mevkiinde bulunmaktadır. Köyün hemen kuzeydo­ ğu sırtlarında yer alan maden alanı, 843 bin tonu açık işletme, 900 bin tonu kapalı işletme ile eldesi öngörülen bir cevher rezer­ vine sahip bulunmaktadır. Maden alanının denizden yüksekliği ortalam a olarak 40 m, doruk noktada ise 110 m olarak tanım lan­ maktadır. A lanın batı yam acı %28’lik dik bir eğim le vadiye inen bir sırt niteliğinde olup, doğu yam açları %12’lik bir eğim le önün­ deki ovaya alçalm aktadır. Sahanın güney yam açları ise %25’lik dik bir eğimle Mardal Deresi’ne inmektedir.

Bakırçay havzası toprakları genel olarak alüvyal nitelikli­ dir. Volkanik kayaların aşınma ürünü olarak oluşan bu mater­ yal, taşınım ve birikim sonucu (kuzeyden güneye doğru) bölgede yaygın olarak gözlenen kireçsiz kahverengi topraklan (Haploxeralf, vertic xereochrept) kapsam aktadır. Proje sahasının toprak özellikleri, Ovacık çevresinde açılan 5 adet profil çukuru ile in­ celenmiştir. Bu verilere göre, Ovacık Köyü toprakları, arazi kul­ lanım yetenek sınıflam ası bakım ından daha çok III., IV. ve VI. sınıflara dahildir. Eğimi %3~5 arasında değişen III. sınıf toprak­ larda, erozyon sınıfı 1 ile 3 arasındadır. İnkaya ve Ayı kayasının kuzeybatı eteklerinde yer alan %20 eğim li VI. sınıf alanlar ise erozyona eğilim li sığ alanlardan oluşmaktadır. Altın zenginleş­ tirm e tesisi ile atık barajı şeddesinin yer alacağı toprak alanları III. sınıf olup, baraj sahası yam açlara doğru çıkıldıkça IV., V. ve VI. sınıf toprak özellikleri göstermektedir. Köy Hizmetleri G e­ nel Müdürlüğü’nün talebi üzerine, proje sahasında kalan 12.400 m2’lik yağışa bağım lı II. sınıf tarım arazisinin tarım dışı amaçla kullanılm ayacağı taahhüt edilmektedir. H alihazırda, Eurogold tarafından ruhsatı alınm ış olan maden sahasında tarım sal bir faaliyet yapılmamaktadır.

Vejetasyon ve fauna olarak, proje sahasında endemik tür bu­ lunmayıp, koruma altına alınm ış veya tehlikede bulunan herhan­ gi bir biyolojik tür yoktur. İzm ir Orman Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yapılan gözlemlerle teyit edilen yazısına göre, maden sahasında bozuk evsafta kızılçam ağaçları bulunm akta olup, bu sahada fıstık çam ı yoktur.

2.2. İşletme Öncesi Aşam ası 2.2.1. Olası Etkiler Sahanın hazırlanm ası, proje birim lerinin inşaatı ve gerekli tesislerin montajı gibi faaliyetleri kapsayan işletme öncesi döne­

mi, altın ve diğer madenlere ilişkin yatırımlarda genellikle 9-12 ay süren bir zaman almaktadır. Maden ve cevher işleme tesisi tam ka­ pasite ile üretime geçmeden önceki döneme tekabül eden bu süre zarfında, yapılacak başlıca faaliyetler aşağıda verilmiştir.

• Üretim öncesi bitkisel toprak tabakasının sıyrılm ası • A tık barajının inşaatı • Cevher işleme tesisinin kurulm ası • Yardımcı birim lerin inşaatı • Ulaşım ve nakliye yollarının inşaatı • Enerji ve su temini sistemlerinin kurulm ası Bu tür faaliyetlerin biyo-fiziksel çevre üzerine yaratabilece­ ği başlıca etkiler, toprak ve biyota kaybına ilaveten toz yayılım ı ve gürültüdür.

2.2.2. Değerlendirme Planlanan Ovacık altın madeni projesinin gerçekleşeceği alanlar daha çok III. ve VI. sınıf topraklar olup, bu bölgede halen herhangi bir tarım sal faaliyet yapılm amaktadır. Bu koşullar al­ tında, projenin yol açacağı toprak kaybı ile ilgili etkiler, daha çok bir arazi kullanım planlaması sorunu niteliğindedir.

Biyota kaybı açısından bakıldığında, proje faaliyetlerinin gerçekleşeceği toplam 100 hektarlık (ha) alan, doğal bitki örtüsü ve hayvan varlığı bakım ından, Batı ve Güney Anadolu sahillerin­ de birçok örneği bulunan alanlardan farklı bir yapıya sahip olma­ yıp, bugünkü haliyle ender türde kuş ve hayvanların yaşadığı ve üzerinde yöreye özgü bitkilerin yetiştiği bir alan değildir. Proje sahasında yapılacak ağaç kesim leri Orman Bakanlığı kontrolün­ de yürütülecek, kesilen ağaçların yerine dikim yapılacaktır. Bu koşullar altında, projenin neden olacağı biyota kaybının kabul edilebilir boyutlarda kalm ası beklenmektedir.

İşletme öncesi faaliyetlerden kaynaklanacak toz yayılım ı ve gürültü kirliliğine karşı alınacak önlemler ÇED raporunda belir­ tilm iş ve taahhütnam e ile tem inat altına alınm ıştır. Bu tedbirle­ rin uygulanm ası durumunda, toz yayılım ı ve gürültü kirliliğinin önemli çevresel etkiler yaratm ası beklenmemektedir. Benzer şekilde, işletme öncesi faaliyetlerden kaynaklanabilecek evsel ve diğer atık suların önemli sayılabilecek boyutlarda su kirliliği problemleri yaratmayacağı kabul edilmektedir.

2.3. İşletme Aşaması

2.3.1. Olası Etkiler Cevher çıkarım ı (açık ocak ve yeraltı işletmeciliği) ve hidrom etalurjik altm ekstraksiyonu (siyanür liçi) ve atıkların bertarafı gibi faaliyetleri kapsayan işletme dönemi, Ovacık altm madeni projesi için 8 yıl olarak planlanmıştır. Cevher ilk üç yıl boyunca açık ocak işletmesinden elde edilecek, üç yılın sonunda ise yeral­ tı işletm eciliğine geçilecektir. Söz konusu 8 yıllık işletme dönemi içerisinde yapılacak başlıca faaliyetler aşağıda verilm iştir.

• Madencilik faaliyetleri (açık ocak ve yeraltı işletmeciliği) - Delme ve patlatma - Yükleme -T aşım a • Cevher işleme (hidrom etalurjik altın ekstraksiyonu) - Kırma, öğütme ve eleme - Liç ve karbon adsorpsiyonu - Sıyırm a ve elektrolizle kazanım • H idrometallurjik atıkların bertarafı - Kimyasal arıtma

-

Depolama ve doğal bozundurma (atık barajı) Yukarıdaki faaliyetlerin gerçekleştirileceği konvansiyonel

siyanür liçi prosesine dayalı Ovacık altın madeni projesinin iş­ letme aşam asında doğabilecek başlıca çevresel etkiler aşağıda sıralanmıştır.

A çık Ocak İşletm eciliği - Dekapaj ve üretim sırasında yapılan delme ve patlatm anın ve iş m akinelerinin oluşturduğu toz, gürültü ve titreşimler.

- A razi ve biyota kaybı (bkz. işletme öncesi etkiler) - Görsel etkiler (bkz. işletme sonrası etkiler) - Yüzey ve yeraltı suyu üzerine olabilecek etkiler - Yan (artık) kayaçlarm bertarafı ile ilgili etkiler Yeraltı işletmeciliği - Yüzey ve yeraltı suyu üzerine olabilecek etkiler - Tasmanlar (bkz. işletme sonrası etkiler) - Yan kayaçlann bertarafı ile ilgili etkiler

*■ ■

Cevher işleme (hidrom etallurjik altın ekstraksiyonu) - Kırm a, öğütme ve eleme işlemlerinden kaynaklanan toz ve gürültü - NaCN taşınım , depolanma ve kullanım ı - HCN gazı oluşumu - kalsinasyon/ergitme ve karbon rejenerasyon fırınlarının hava emisyonları Hidrometalurjik atıkların bertarafı - Liç tankı atıklarında bulunan kirleticilerin (bakiye siyanür ve çözünmüş iyonlar) taşınım ı - Siyanür bozunm ası sırasında oluşabilecek HCN gazına bağ­ lı etkiler

Planlanan projenin işletme aşam asında doğabilecek biyo-fiziksel etkileri (hava kalitesi, su kalitesi, gürültü, biyolojik etkiler vb), yukarıda sıralanan olası etki gruplarını göz önüne alm ak su­ retiyle, irdelemek mümkündür.

2.3.2. Hava Kalitesi Üzerindeki Etkiler • Eurogold tarafından taahhüt edilen kontrol ve izleme yön­ tem lerinin değerlendirilmesi ve kötüm ser varsayım lara daya­ nan detaylı matem atiksel modelleme çalışm alarından elde edi­ len tahm inler göz önüne alındığında, açık ocak işletmesinden ve hidrom etalurjik tesisten kaynaklanacak toz em isyonlarının, planlanan madenin yakın çevresindeki hava kalitesine önemli bir etkisi olması beklenmemektedir.

• Hidrom etallurjiktesiste yapılacak olan altın özütleme (ekstraksiyon) işlemi için pH değeri 10,5-11,0 civarında olmalıdır. Bu pH değerinde HCN gazı oluşumu ihm al edilebilecek boyuttadır.

• Yanıcı, paHfeyıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin kullanılaca­ ğı çalışm a alanlarında alınm ası gerekli önlemler ilgili m evzuatta verilen sınır değerler (yaklaşık 11 ppm) ve HCN gazının yayılm ay­ la ilgili olarak yapılan kötüm ser tahm inler dikkate alındığında, toplam siyanür derişim i 1 ppm’nin altında olan atık barajından doğal bozunm a neticesi sıyrılacak olan HCN gazının projenin iş­ letme ve işletme sonrası aşam alarında herhangi bir etki yaratm a­ yacağı sonucuna varılm ıştır.

• Gerek iş m akinelerinde kullanılan yakıtın ve gerekse kalsinasyon/ergitme ve karbon rejenerasyon fırınlarında kullanıla­ cak sıvılaştırılm ış petrol gazının (LPG) neden olacağı hava ka­ litesi etkileri, yasal lim itlerin ve kabul edilebilir sınırların çok altında kalacaktır. Dolayısıyla, bu kirleticilerin taşınarak çevre­ deki biyo-fiziksel veya sosyo-kültürel zenginliklere herhangi bir zarar verm esi söz konusu değildir.

2.3.3. Su Kalitesi Üzerindeki Etkiler • Planlanan proje, sıfır deşarj prensibine uygun olarak ka­ palı devre çalışacak ve prosesten kaynaklanacak tüm evsel ve endüstriyel atık sular arıtıldıktan sonra atık barajında toplana­ caktır. Bu nedenle, yüzey suları herhangi bir doğrudan çevresel etkiye m aruz kalmayacaktır.

• Yeraltı suyu kirliliği açısından, taahhüt altına alm an teknik şartnam e esaslarına göre inşa edilecek atık barajı için tahm in edilen sızıntı hızları oldukça düşüktür. Ayrıca, toprak tarafından tutulm a ve gözenek veya yeraltı sularıyla seyrelme gibi faktörler, olası sızıntılarının tutulm ası ve derişim lerinin azaltılm ası için yeterli bir kapasite sağlayacaktır. Tüm bunlara ek olarak, muh­ temel sızıntıların mümkün olan en kısa sürede belirlenebilmesi amacıyla, barajın mansap kısm ında en az 5 adet izleme kuyusu açılacaktır. Bu tedbirler göz önüne alındığında, işletme aşam a­ sında ve onu takip eden beş yıllık izleme süresi içerisinde, yeraltı sularının kalitesi üzerinde önemli bir etki olması çok uzak bir ihtimaldir.

• Açık ocak işletmesinden çıkan yan kayaçlar, atık barajına ait gövdenin inşaatında kullanılm ak suretiyle b ertaraf edilecek­ tir. Yeraltı işletmesinden çıkan yan kayaçlar ise yeraltında oluşa­ cak boşluklara geri doldurulacaktır. Bu kayaçların asit drenajı oluşturma potansiyelleri incelenerek, herhangi bir olumsuz su kalitesi etkisi (özellikle yer altında) oluşumunun önüne geçilm e­ lidir.

2.3.4. Gürültü ve Titreşim Etkileri • ÇED raporu ve taahhütnamede belirlenen koşulların ye­ rine getirilmesi durumunda, işletme faaliyetlerinden kaynakla­ nacak gürültü ve titreşim in yönetm elikler açısından kabul edi­ lebilir seviyelerde olacağı tahm in edilmektedir. Ancak, Türk

Standardı TS-2606 (Toplumsal Yaşam Yönünden Gürültünün Değerlendirilmesi) kapsam ında öngörülen değerler esas alındı­ ğında, gürültü seviyelerinin, zam an zaman bireysel şikayetlere yol açabilecek boyutlara ulaşabileceği tahm in edilmektedir. Bu­ nunla birlikte, gürültü kaynağı olan faaliyetlerin gündüz saatleri içinde yer alması ve patlatm aların her gün aynı saatte yapılması dolayısıyla, bu tür şikayetlerin yoğun bir kam uoyu tepkisine se­ bep olması beklenmemektedir.

• Saha sınırları dahilindeki gürültü seviyeleri açısından, kul­ lanılacak iş m akinelerinin yaratacağı ses basınç seviyesi (SBS) değerlerinin, Gürültü Kontrol Yönetm eliği Tablo 2’de belirtilen iş sahası sınır değerlerini aşm a ihtim ali vardır. Bu nedenle, yu ­ karıda adı geçen Yönetm elik Madde ı ı ’de öngörüldüğü üzere Eu­ rogold’un sahada çalışan işçilere 1475 sayılı Kanun ile belirlenen koruyucu teçhizatı sağlam ası gerekmektedir.

2.3.5. Biyolojik Etkiler • Raporun ilgili kısım larında açıklanan muhtemel biyofiziksel etkiler (atık su ve atık bertarafı, hava kalitesi üzerindeki etkiler, gürültü etkileri vb) ve taahhüt altına alm an kontrol yön­ temleri dikkate alındığında, planlanan altın madeninin işletme aşam asında yapılacak faaliyetlerin, işletme öncesi inşaat işlerin­ den etkilenecek 100 ha’lık alan haricinde, proje sahası ve yakın çevresindeki flora ve vejetasyona herhangi bir ters etki yaratm a­ sı beklenmemektedir.

• Evsel ve endüstriyel atık sular proje sahası dışına deşarj edilmeyeceği için, kirlenmiş sulara bağlı olarak bitki örtüsü ve toprak verim liliği kaybı veya bozulm ası söz konusu değildir. Ben­ zer şekilde, proje faaliyetlerinden kaynaklanacak hava kalitesi etkilerinin (örneğin toz yayılımı) proje sahası dışındaki alanları etkilemesi m ümkün değildir. Bu bakımdan, proje sahası civarın­

da yer alan tarım sal araziler ve zeytinliklerin bu tür olumsuz et­ kilerden etkilenm esi olasılığı yoktur.

• Fauna açısından, işletme faaliyetlerinin, inşaat işlerinden etkilenecek olan ıo o ha’lık alanın dışında, doğal hayat üzerine herhangi bir ters etki yaratması (örneğin, habitat kaybı nedeniy­ le üreme hızlarının düşmesi ve buna bağlı popülasyon azalması) beklenmemektedir. Bütün proje alanı, yüksek bir çit ile çevrilm iş durumdadır. Bu önlem, bölgedeki hayvanların proje sahasına girm elerini önleyecek ve buna bağlı olarak, işletm eye bağlı olası riskleri azaltacaktır. Kuşların, atık havuzundan etkilenm elerini en aza indirm ek amacıyla ses ve benzeri standart korkutma yön­ temleri uygulanacaktır.

2.4. İşletme Sonrası Aşaması 2.4.1. Olası Etkiler Maden çıkarım ı ve zenginleştirilm esine yönelik işletme aşa­ masının bitmesini takip eden işletme sonrası dönemde yapılacak başlıca faaliyetler aşağıda verilmiştir.

•

A razi ıslahı çalışmaları

- Binaların ve yapıların sökülmesi - Yüzey tahribatlarının ıslahı - Yeşillendirme •

İzleme ve denetleme

Bu faaliyetler neticesinde oluşabilecek başlıca çevresel etki­ ler aşağıda verilm iştir.

• Görsel etkiler • Kaya mekaniğine bağlı olarak oluşabilecek tasmanlar.

• Yeraltı suyu üzerine olabilecek etkiler • Atık barajından kaynaklanabilecek etkiler.

2.4.2. Görsel Etkiler Ovacık altın madeni ile ilgili işletme faaliyetlerinin sona er­ mesinden sonra, proje sahasının ıslah ve rehabilite edilerek yeşillendirilm esi ve yeniden kullanım a açılması planlanmaktadır.

Ancak, bu rehabilitasyon sürecine ait teknik ve m ali detayların, işletme sonrası aşam ada ortaya çıkabilecek diğer etkileri de dik­ kate alan bir proje kapsam ında irdelenmesi gerekmektedir. Bu amaçla, işletme öncesi aşam adan başlam ak koşulu ile tüm ayrın­ tıları net bir biçimde ortaya koyan bir teknik çalışm a hazırlatıl­ ması gerekmektedir.

2.4.3. Tasmanlar Planlanan proje kapsamında, yeraltı işletm eciliği sırasında oluşacak boşluklar, yan kayaçların kırılarak geri doldurulması suretiyle b ertaraf edilecektir. Bu koşullar altında, önemli boyut­ ta bir tasman etkisi oluşması beklenmemektedir. Bununla birlik­ te, tasm anlar konusunun işletme aşam ası sırasında yapılacak ka­ ya m ekaniği testleri yardım ıyla irdelenmesinde yarar vardır.

2.4.4. Yeraltı Suyu Üzerine Olabilecek Etkiler Ovacık altın madeni ile ilgili faaliyetlerin sona ermesinden sonra, proje sahasında yaklaşık 80 m derinliğinde iki adet açık ocak yeri kalacaktır. İşletme sonrası aşamada, yeraltı suyunun doğal halini alm ası ile bu çukurlarda göllenme olması beklen­ mektedir. Bu durumda, iki muhtemel etki söz konusudur: İlk etki daha önceden sözü edilen asit drenajı konusudur. Bu ba­ kım dan, Bölüm 2.3.3’te önerildiği gibi, maden üretim i sırasında açığa çıkacak yan kayaçların asit nötralleştirm e kapasitelerinin tayin edilmesi ve bu testlerin sonuçlarına göre önlemler geliştiril­ mesi yerinde olacaktır.

M adencilik faaliyetleri nedeniyle yeraltı suları üzerine olu­ şabilecek bir diğer etki de çukur alanlarda negatif kot oluşması nedeniyle bölgede yer alan doğal alanlar ve tarım sal arazilerin orijinal yeraltı su seviyeleri olumsuz yönde etkilenmesidir. A n ­ cak, dava dosyasındaki belgelerde ayrıntılı topoğrafik ve hidrojeolojik haritaların bulunm am ası sebebiyle bu konuyu daha fazla irdelemek m ümkün değildir. Bu bakım dan, bölgede ayrıntılı bir hidrojeolojik etüt yaptırılm ası (eğer şimdiye kadar yapılm amış ise) ve yeraltı su seviyelerinin ve etkileşim durum larının ortaya konması gerekmektedir.

2.4.5. Atık Barajından Kaynaklanabilecek Etkiler

Sızıntı Ovacık için önerilen tip atık barajlarında kullanılan astarla­ ma sistemleri, bütün atıkların (katı ve sıvı) tamam en tutulm ası­ nı sağlam ak üzere tasarlanırlar. Bu koşullar altında, sızıntı iki şekilde oluşabilir; (i) astarın kendi geçirgenliği nedeniyle süzüle­ rek ve (ii) astardaki delik ve kusurlardan sızarak.

Seçilecek malzemeye de bağlı olarak, plastik astarların ge­ çirgenliği genelde çok azdır. Bir örnek olarak, laboratuar test so­ nuçlarına göre, 1 mm kalınlığındaki düşük yoğunluklu polietilen (VLDPE) astarların, 3x10 -13 cm/s’ye eşdeğer bir geçirgenliği vardır. Bu nedenle, astarda olabilecek sızıntılar, ancak, moleküler düzeyde veya su buharı aktarım ı yoluyla olabilir. Bu koşullar altında, plastik astardan geçen toplam debi 1-2 m3/yıl m ertebe­ sinde olmaktadır.

Yırtıklardan, astar deliklerinden veya ek yerlerinden kaynak­ lanabilecek olan ikinci tip sızıntılar daha önemli m iktarlarda ola­ bilir. Bu nedenle astarlam a işlemi, uzman bir şirket tarafından yapılm alı ve inşaat şartnam elerine kapsam lı kalite kontrol ve ga­

ranti opsiyonları dahil edilmelidir. Böylelikle, ek yerlerindeki ku­ sur, y ırtık veya deliklerin oluşma ihtim alinin önemli m iktarda azalacağı tahm in edilmektedir. Ayrıca, astarın altındaki yastık kısm ının (kil ve toprak) iyice sıkıştırılm ası suretiyle, yüzeyinin çıkıntılı kaya ve benzeri maddeler olm aksızın düzgünleştirilm e­ si ve buna bağlı olarak, plastik astar ile altındaki kil ve toprak tabakaların arasındaki tem asın iyileştirilm esi sağlanmalıdır.

Genelde, plastik astardaki bir açıklıktan geçen sızıntı hac­ mi (i) açıklığın boyutlarına (ii) astarın üzerindeki ve altındaki materyalin geçirgenliğine ve (iii) astar üzerindeki toplam basınç yüksekliğine bağlıdır. Am erika Birleşik Devletleri Çevre Koru­ ma Örgütü (UŞEPA) tarafından önerilen yönteme göre, delik ve yırtıklardan kaynaklanan sızıntıların yaratacağı olası etkiler, ıo m m2’lik standart delik boyutu ve 4,047 m2’ de 1 olan sızıntı fre­ kansına göre değerlendirilir. Buna göre, her bir delikten geçen toplam sızıntı (Qh) aşağıdaki denklem yardım ıyla bulunabilir.3 Qh = 0,21 [hw0’9 x a0’1 x K 0'74] Burada, hw : A star üzerindeki ortalam a basınç yüksekliği, m a

: Delik alanı, m2 (10-5 m2)

K. : A lttaki toprak tabakasının geçirgenliği, m/s. olarak tanım lanm ıştır. En olumsuz koşulları yansıtan bir yaklaşım la, plastik astarın altındaki kil ve toprak astar katm anı­ nın geçirgenliği 5 x 10 -7 cm/s olarak kabul edilip, astar üzerinde­ ki atıklardan kaynaklanacak ek geçirim sizlik ihm al edilirse ve astar üzerindeki ortalam a basınç yüksekliği 0,35 m olarak alınır­ sa, USEPA tarafından tanım lanan her bir delik boyunca toplam sızıntı m iktarı yaklaşık 0,59 m3/yıl olarak hesaplanabilir. Tüm atık barajı tabanı boyunca (toplam 160.000 m2’lik bir alan için) bu değer, yaklaşık 23 m3/yıl değerinde sızıntı hızına karşılık gel­ mektedir. Toprak astar tabakasının geçirgenliğinin 1x 10 -9 cm/s

olarak alınm ası halinde ise her bir delikteki sızıntı hızı, yılda yak­ laşık 0,18 m 3’e düşmektedir ki bu da tüm havuz tabanı boyunca, 7 m3/yıl değerinde bir sızıntı hızına karşılık gelmektedir.

Yine kötüm ser kabuller ile, atık barajının yan yüzeylerinde­ ki astar üzerinde ortalam a 1 cm’lik su bulunduğu varsayılırsa ve toprak geçirgenliği 5 x 10 -9 m/s olarak alınırsa, her bir delik için yıllık sızıntı hızı 0,013 m3 veya 100.000 m2’lik toplam yanal ala­ na sahip olan bir yüzey için ek sızıntı m iktarı 0,31 m 3/yıl olarak hesaplanabilir.

Görüldüğü gibi, olabilecek en olumsuz koşulları yansıtan yaklaşım larla hesaplanan sızıntı hızları bile atık barajından önemli m iktarda bir sızıntı olmayacağını göstermektedir.

Toprak Tarafından Tutulma Barajdan sızma olması halinde atıklar, alttaki toprak kat­ m anlarından geçerken hem topraktaki gözenek suyu hem de alandan geçen yeraltı suları ile karışarak seyrelecektir. Genelde, toprağın nem oram, “tarla kapasitesi” (özgül su tutm a ağırlığı olarak da tanım lanan tarla kapasitesi, yerçekim inin yarattığı sü­ zülmeye karşı, toprak tarafından tutulan suyun hacm inin, topra­ ğın toplam hacm ine oranıdır) değerinden fazla olmadığı sürece, sızıntı taşınım ı görülmez. Diğer bir deyişle, havuzdan sızan atık­ lar, toprağın tarla kapasitesi asılana kadar, toprağın gözenekleri içinde saklı kalacaklardır. Örneğin, baraj tabanının altında bulunan toprağın tarla ka­ pasitesi, hacim/hacim bazında %25 ise toprağın 1 m 3’ünde 250 kg su tutulacak demektir. Ortalam a hacim ağırlığının 1,850 kg/ m3 olduğu varsayılırsa, tarla kapasitesi nem oranı, ağırlıkça yak­ laşık %13,5’dir ve alttaki toprak katm anının nem m iktarı ağırlık­ ça %13,5 değerini aşmadıkça, sızıntı gözlenmeyecektir. Yüksek buharlaşma hızına bağlı olarak oldukça kuru olan bölge toprak­

larının doğal nem oranı ağırlıkça %ıo kabul edilirse, sızıntı sula­ rının taşınm asından önce, ı m3 toprağın %3 £ (yaklaşık 65 kg) oranında fazla su depo edebileceği sonucuna varılacaktır. Önceki kısım da tahm in edilen sızıntı hızları dikkate alındı­ ğında, bu tür bir depolama hacm inin aşılabilm esi için en az 30­ 40 yıl m ertebesinde sürelerin geçmesi gerekmektedir.

Gözenek Suyunda Seyrelme Sahanın altındaki topraktan ve ana kayanın suya doygun­ suz kısım larından geçen sızıntı, bu m ateryallerin doğal nemi ile karışarak seyrelecektir. Bir örnek olarak, baraj tabanının altın­ da (160.000 m2) ortalam a 5 m ’lik bir suya doygunsuz katm anın bulunduğu varsayılırsa ve bu katm anın doğal nemi % ıo olarak alınırsa, gözenek suyunun hacm i 148.000 m3 olarak bulunur.

Hidrolik geçirgenliği 5 x 10 -7 cm/s (7,11 m3/yıl) olan toprak için tahm in edilen toplam sızıntı hızının, 50 yıllık bir süre boyunca devam etmesi durumunda, ortam da doğal olarak bulunan top­ rak gözenek suyu ile karışarak 100 kattan fazla seyrelecektir.

Yeraltı Suyunda Seyrelme Yeraltı suyu ek bir seyrelme sağlayacaktır. Yeraltı suyu ile karışm a anındaki ek seyrelme katsayısını çok bilinen denklem ­ ler yardım ıyla (örneğin, Darcy Kanunu) tahm in etmek müm­ kündür. Önceki örneklerde kullanılan kötüm ser varsayım ların temel alınm ası ve alandaki yeraltı suyu konturlarına bağlı olan hidrolik eğim in yaklaşık % 9-ıo m ertebesinde olduğunun kabul edilmesi durumunda değişik derinlikler ve toprak geçirim lilik katsayıları için hesaplanan seyrelm e değerleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Değişik Toprak D erinlikleri için Yeraltı Suyu Seyrelm e Fak­ törleri Ktoprak (cm/s)

ım

5m

10 m

20 m

50 m

5 x 1 0 -7

18

87

173

344

859

1 x 10 -9

41

198

396

791

1975

Seyrelm e Faktörü = (Qyeraltı suyu + Qsızıntı)/Qsızıntı

Bir başka ifade ile, geçirim liliğin 5x10 -7 cm/s olması duru­ munda, tahm in edilen toplam sızıntıya bağlı olarak, sızıntı içe­ risinde taşm an kirleticilerin konsantrasyonu, yeraltı suyunun üstten 10 m’lik kısm ında başlangıçtaki değerine oranla 173 kat seyrelecektir.

Rehabilitasyon Aşamasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Islah faaliyetlerinin başlıca amacı, maden sahasını gelecek­ teki arazi kullanım ının çevresel kaygılar ile kısıtlanm adığı bir konuma getirmektir. Bu nedenle, atık barajının ıslahı sırasında yüzey drenajının kontrol edilmesine yönelik önlemler alınm alı ve yüzey akışının havuzda birikm em esi için diversiyon hendek­ leri oluşturulm alı ve bu hendeklerin gelecekte sürekli denetlene­ rek tem iz tutulm ası sağlanmalıdır. Ayrıca, yapılacak ıslah çalış­ m alarının bir parçası olarak, baraj çevresinde (özellikle mecra kısmında) kaya ve toprak dolgulama hendekleri oluşturulm alı ve bu hendeklerin gelecekte sürekli denetlenerek tem iz tutulması sağlanmalıdır. Ayrıca, yapılacak ıslah çalışm alarının bir parçası olarak, baraj çevresinde (özellikle mecra kısmında) kaya ve top­ rak dolgulama yapılmalıdır. İşletmenin kapatılm ası sırasında ka­ lıcı bir taşm a savağı kanalı yapılarak, bütün yüzey akışı sahanın

hemen batısındaki geçici drenaja yönlendirilmelidir. Taşma sava­ ğı, sel sularını taşıyacak, erozyonu en aza indirecek, göllenmeyi engelleyecek ve atık havuzunun taşm asını önleyecek şekilde ta­ sarlanmalı ve inşa edilmelidir.

Değerlendirme Önceki kısım larda tartışıldığı gibi, sızıntı hızları çok düşük­ tür. Ayrıca, toprak tarafından tutulm anın yanı sıra gözenek suyu ve yeraltı sularıyla seyrelme, atık barajı sızıntılarının taşınım ınm azaltılm ası için ek bir kapasite sağlayacaktır. Ek bir önlem olarak, barajın mansap kısım larına, olası sızıntıların mümkün olan en kısa sürede belirlenebilmesi amacıyla 5 adet izleme ku­ yusu açılacaktır. Bu tedbirlere bağlı olarak, işletme aşamasında ve izleme-denetleme program ının devam edeceği süre zarfında yeraltı sularının kalitesi üzerinde önemli bir etki yaratılm ası bek­ lenmemektedir.

Daha uzun süreler içerisinde barajda kullanılacak astarla­ ma sistem inin zayıflam ası ve boyut küçülmesi nedeniyle doğal hallerine göre hareketlilikleri daha arttırılm ış olan bazı ağır m e­ tal iyonlarının sızma ve taşınm a potansiyelinin artm ası ve buna bağlı olarak bazı sorunların doğabilmesi ihtim ali vardır. Bu ola­ sılığa karşı alınacak en iyi önlem, ilk 5 yıl süre ile Eurogold ta­ rafından finanse edilecek olan izleme-denetleme programının, ÇED raporunda da önerildiği gibi, yerel ve merkezi idareler tara­ fından en az 10 yıl süre ile periyodik olarak sürdürülmesidir.

2.5. Sosyo-Ekonomik Etkiler Milli Ekonomiye Katkılar Genellikle, bir ülke sınırları içindeki maden yataklarının milli serveti yansıttığı düşünülür. Bu madenler, ancak çıkartıl­ dıklarında gerçek maddi zenginliğe dönüştürülebilir ve net milli

üretim e katkıda bulunur. Genel olarak, Ovacık projesi türünden madencilik faaliyetleri sadece bir milli servet kaynağı olmakla kalmayıp, aynı zamanda, yabancı yatırım ı daha fazla maden ara­ mak ve ilave madencilik işlemlerine yatırım yapm ak için teşvik etmekte ve teknolojik bilgi ile teknik insan gücüne katkıda bu­ lunmaktadır. A rtan istihdam, ülkelerin kendilerine yetebilirlik düzeylerindeki artış ve ticaret dengesindeki gelişmeler, bu tip projelerin ülkeye olan diğer katkıları arasındadır. Bu bağlamda, madencilik, kaynak yaratan ve katm a değeri en yüksek sektörler­ den birisidir. Ayrıca, kısa vadede görülen etkilerine ilave olarak, madencilik ürünlerinin milli gelire kalıcı bir nitelik arz eden et­ kileri de vardır.

Halen, Türkiye yıllık olarak ıo o ila 150 ton arasında altm ithalatı yapmaktadır. Altm , mücevher üretim inin yanı sıra, daha düşük m iktarlarda olmakla birlikte, resmi para ve madalya yapı­ mı ile dişçilik ve başta elektronik sanayi olmak üzere çeşitli en­ düstriyel amaçlar için de kullanılm aktadır. Tasarruf ve yatırım amaçlı altın külçelerin saklanm asıyla birlikte, Türkiye’nin yıllık toplam altm ihtiyacı 150 ila 160 ton olarak tahm in edilmektedir.

Türkiye’de altm üretim i olmadığından, bu ihtiyacın karşılanm a­ sı için kullanılan tek yöntem, yılda 20 ila 30 ton olarak tahm in edilen yerli altm artıklarının ve mücevherlerin geri kazanımıdır.

Buna göre, yılda 100 tondan fazla altm, ithal edilm ek durum un­ dadır. A ltm fiyatı ons başına 400 ABD doları olarak kabul edilir­ se, 100 tonluk ithal altının değeri 1,3 m ilyar ABD doları olacak­ tır. Bu ithal değerin yaklaşık %75’i, doğrudan ihracat ve işlenen ürünlerin yabancılar tarafından satın alınm ası ile geri kazanıl­ m akla birlikte milli ekonomiden önemli ölçüde yabancı paranın çekilm esi söz konusudur.

Yukarıdaki genel değerlendirmelere ek olarak, Ovacık pro­ jesinin ülkeye olduğu kadar bölgeye de doğrudan ve dolaylı fay­ daları olacaktır. Projenin Devlet’e olan başlıca yararları, doğru­

dan ve dolaylı vergiler ve Devlet Hakkı ödemeleri ile olacaktır. Ücretlerden alınan vergiler, yerel satın alm alar ve ithalat güm ­ rük vergilerinin getirisi hariç tutulm ak üzere, projenin toplam tüzel vergileri ve Devlet Hakkı ödemeleri, 1995 birim fiyatları ile yaklaşık 40 milyon ABD doları olacaktır. Üretilmiş olan altının ihracatından ülkeye 320 milyon ABD doları tutarında döviz gir­ disi sağlanacaktır. Projenin yatırım maliyeti ise 35 milyon ABD doları olarak tahm in edilmektedir.

Ovacık, Türkiye’de geliştirilm e veya izin aşam asında en ön safhada olan birkaç altın madeni projesinden biridir. Bu proje­ ler, hayata geçirildiklerinde Türkiye, Avrupa ve A sya’nın önemli altın üreticilerinden biri olacaktır.

Projenin Bölge için Önemi Bölgesel ve yerel faydalar arasında, istihdam , değişik hizm et­ ler için yerli müteahhit kullanılm ası ile çeşitli m al ve servislerin satın alınm ası sayılabilir. Proje inşaat aşam asında 340 kişiye, iş­ letme süresinde ise 240 kişiye istihdam olanağı sağlayacaktır.

Bunların önemli bir bölümü bölgeden sağlanacaktır. Ayrıca, m a­ dencilikte bir doğrudan istihdam im kanının 5 çarpanı olduğu kabul edilir; diğer bir deyişle, bir doğrudan istihdam ın, çoğunlu­ ğu yerel olmak üzere beş ek iş olanağı yarattığı kabul edilebilir.

Projenin sağlayacağı iş olanakları, vasıfsız işçiden yöneticilik ko­ numuna kadar değişecek olup, sağlanacak ücret seviyesi ile istih­ dam a bağlı diğer faydaların, yasalarla öngörülen standartların üstünde olması beklenmektedir.

GENEL DEĞERLENDİRME

Genelde, planlanan herhangi bir projenin biyo-fiziksel ve sosyo-ekonom ik çevre üzerinde yaratabileceği olumsuz etkilerin ortadan kaldırılm ası veya kabul edilebilir seviyelerde tutulabil­ mesi üç değişik unsura bağlıdır: (i) Planlanan projenin saha ve teknoloji seçimi gibi özel ni­ telikleri. (ii) Planlanan proje için gerçekleştirilen ÇED sürecinin ni­ telikleri. (iii) Planlanan projenin tüm aşam alarında (işletme öncesi, işletme ve işletme sonrası) yürütülecek olan izleme ve denetleme çalışm alarının nitelikleri.

Bu üç değişik unsuru, Ovacık altın madeni projesi için irdele­ diğim izde karşım ıza çıkan tablo aşağıda özetlenmiştir.

3.1. Planlanan Projenin Nitelikleri Planlanan herhangi bir yatırım faaliyeti için uygun bir proje geliştirilip geliştirilm ediği hususu ileride oluşabilecek çevresel etkiler açısından büyük önem taşım aktadır. Bu kapsamda, plan­ lanan projenin alternatifler açısından bir değerlendirmesi yapıl­ malı ve koruma ve kontrol yöntem lerinin ne ölçüde gerçekleştiri­ lebileceği hususu dikkate alınmalıdır.

3.1.1. Teknolojik Değerlendirme Bilindiği üzere, madencilik faaliyetleri yer seçimi açısından alternatiflere tabi değildir. Bir başka ifade ile, maden yerinin de­ ğiştirilm esi olanağı yoktur ve madencilik faaliyetleri cevherin bu­ lunduğu yerde gerçekleşmek zorundadır.

Teknoloji alternatifleri açısından ise dava dosyasındaki bel­ gelerin incelenmesi neticesinde, madencilik faaliyetleri (açık ocak ve yeraltı işletmeciliği) kapsam ında yapılacak olan delme, patlatma ve taşım a işlemlerinde uygun ve ileri teknolojilerin kul­ lanılacağı kanaatine varılm ıştır.

Cevher işleme aşam asında, altın siyanür liçi yöntemiyle özütlenecektir. Siyanür bileşiklerinin zehirlilik etkileri nedeniy­ le bu konu çok sorgulanm ış bir konudur. Ovacık altın projesinin çektiği tepkilerin temelinde de siyanürün yarattığı psikolojik et­ ki yatm aktadır. Bununla birlikte, O vacık’takine benzeyen cevher tipleri için en uygun altın ekstraksiyonu yöntem inin siyanür liçi yöntemi olduğu yadsınam az bir gerçektir.

Bu yöntem, halen dünya çapında en yaygın olarak kullanı­ lan yöntem olup, siyanürün altın ve gümüş gibi kıym etli m etal­ lerin liç işleminde kullanılan tek kim yasal olduğu rahatlıkla söy­ lenebilir.4 Ovacık altın projesinde, atıkların bertarafı için kimyasal arıtma ve doğal bozundurma yöntemleri birlikte kullanılacaktır.

Esasen, Ovacık’ta kurulması önerilen hidrometalurjik tesisten çıkacak atıklardaki siyanür ve ağır metallerin geçirimsiz bir atık barajı yoluyla bertaraf edilmesi mümkündür. Bununla birlikte, Ba­ kanlık, proje sahasının 1. derece deprem kuşağında olması ve yöre halkının duyarlılığı gibi faktörleri dikkate almış ve doğal bozundurmaya ek bir tedbir olarak kimyasal arıtımı şart koşmuştur.

Ovacık projesinde, hidrom etalurjik tesisten çıkacak atıkla­ rın kim yasal arıtım ı için, bu konuda bilinen bir teknoloji olan IN-

CO S0 2/Hava yöntemi kullanılacaktır. Taahhütname koşulları­ na göre, arıtm a tesisinden çıkan siyanür konsantrasyonu sürekli olarak ölçülecek ve atık barajına atılacak siyanür derişim inin en fazla ı ppm olmasına müsaade edilecektir. Benzer şekilde, atık barajındaki maksim um ağır metal konsantrasyonları da teminat altına alınm ıştır.5 İzleme-denetleme komisyonunun taahhütna­ mede verilen lim itlerin aşıldığını tespit etmesi halinde, firm aya bir defaya mahsus olm ak üzere ve siyanür için 24 saati aşm am ak kaydıyla süre tanınacak, belirlenen bu sürenin sonunda lim itler yine sağlanam az ise hidrom etalurjik tesisin faaliyeti durdurula­ caktır.

Taahütname koşullarına göre, kim yasal arıtım dan geçirilen atıklar, geçirim siz bir atık barajında m uhafaza edilecektir. DSİ kontrollüğünde inşa edilecek atık barajının gerek tabanının ve gerekse yan duvarlarının geçirim sizliği uygun teknolojiler kul­ lanm ak suretiyle sağlanacaktır. A tık barajının çevresi drene edi­ lerek yağış sularının baraja girm esi önlenecek ve barajdan dışarı­ ya kesinlikle deşarj yapılm ayacaktır. Bu koşulları sağlayabilmek için, gerek baraj gövdesi inşaatı ve gerekse astarlam a sistemi ap­ likasyonunda, zemin em niyetini ve çevre güvenliğini en yüksek derecede sağlayacak olan en gelişmiş standartların uygulanm ası mecburiyeti vardır.

3.1.2. Taahhütlerin Yerine Getirilebilirliği Yukarıda anlatıldığı şekilde, Ovacık altın madeni projesi­ nin çevresel açıdan yüksek bir perform ans göstermesini temin edebilm ek amacıyla, potansiyel olarak sorun yaratabilecek tüm hususlar teminat altına alınm aya çalışılm ıştır. Teknolojik açıdan bakıldığında, bu taahhütlerin tüm ü yerine getirilebilecek nitelik­ tedir. Bu nedenle, gereken titizliğin gösterilmesi durumunda ta­ ahhütlerin işlerlik kazanm am aları için hiçbir sebep yoktur. Bu

durumda geriye iki husus kalm aktadır: firm anın iyi niyeti ve izleme-denetleme program ının etkinliği.

Eurogold’un bağlı bulunduğu firm alar, tüm dünyada Ovacık’a benzer nitelikte çok sayıda altın projesinin sahibi ve işlet­ mecisi konumunda bulunan uluslararası şirketler olup, altm madenleri konusunda dünyanın önde gelen kuruluşları arasında yer almaktadırlar. Çevre koruması açısından pozitif bir imaja sa­ hip olabilmek bu tür firm alar için büyük önem taşım aktadır. Bu bağlam da, Ovacık’ta neden olunacak çevresel bir problem, pro­ je sahiplerinin uluslararası görüntüsünü zedeleyecek, daha da önemlisi onları, çevre konusuna çok fazla önem veren uluslara­ rası finansm an kuruluşları karşısında güç durum da bırakacak­ tır. Bu koşullar altında, firm anın bilerek bir çevre sorununa yol açması uzak bir ihtimaldir. Çevresel risklerin m inim um düzeyde tutulabilm esi açısın­ dan büyük Önem taşıyan izleme-denetleme konusu ise Bölüm 3.3’te tartışılm ıştır.

3.2. Çevresel Etkilerin Kestirimi Planlanan bir projenin yol açabileceği potansiyel çevresel etkilerin tam ve doğru olarak tespit edilmesi, bu etkilerin yarata­ cağı sağlık ve çevre risklerini kabul edilebilir düzeylerde tutabil­ mek açısından çok önemlidir. Çevresel etkilerin önceden kestiri­ mi için tüm dünyada başvurulan en etkili planlama enstrüm anı ÇED sürecidir.

Bölüm ı.ö .’da anlatıldığı gibi, Ovacık altm madeni projesi için Dokuz Eylül Üniversitesi tarafından bir ÇED raporu hazır­ lanmıştır. Bu ÇED çalışm ası ülkem izde bu konuda gerçekleşti­ rilen ilk araştırm a olup, karar vericilerin önüne amaca uygun bir rapor getirebilm ek için gayret sarf edilmiştir. Bu bağlamda, planlanan projenin olası çevresel etkilerinin ve bu etkileri en aza

indirmeye yönelik koruma ve kontrol yöntem lerinin belirlenebil­ mesi için arazi incelemeleri ve matem atiksel model tahm inlerin­ den yararlanılm ıştır.

Söz konusu ÇED raporu, T.C. Çevre Bakanlığı tarafından yaklaşık üç yıl süren çok kapsam lı bir inceleme ve değerlendir­ meye tabi tutulmuştur. Bu amaçla yapılan başlıca çalışm alar aşa­ ğıda özetlenmiştir: (i) Proje sahasında müteaddit defalar incelemeler yapılmış veyöre halkının görüşlerini alm ak üzere resmi ve gayri resmi top­ lantılar düzenlenmiştir. (ii) Konuyla ilgili birçok kurum ve kuruluşla toplantılar ya­ pılm ış ve bu toplantılarda planlanan projede kullanılacak tekno­ loji ve alınm ası gereken önlemler ayrıntılı olarak tartışılm ıştır. (iii) Planlanan projede kullanılacak teknoloji ve alınm ası ge­ reken önlemler ile ilgili olarak TÜ BİTAK ve üniversitelerin görüş­ lerine başvurulm uştur. (iv) Yurt dışındaki ilgili kuruluşlara müracaat edilerek, kul­ lanılm ası planlanan teknolojinin ülkelerinde kullanılıp kullanıl­ madığı ve kullanılıyorsa bu konuda hangi önlemlerin alındığı sorulmuştur. (v) Dışişleri Bakanlığı’na başvurularak, siyanür ve ağır m e­ tallerin bertarafı ile ilgili olarak yurt dışında yapılan uygulam a­ lar hakkında bilgi temin edilmiştir. (vi) USEPAile temasa geçilerek, bu kuruluştan uzm anlar ge­ tirtilm iştir (Ağustos 1992’de iki uzm an ve yine Eylül 1994’de iki uzman). Bu uzm anlar planlanan altın madeni sahasını yerinde incelemiş ve Bakanlığa özellikle siyanür liçi konusunda bilgi ver­ mişlerdir. (vii) Konu ile ilgili olarak düzenlenen çok sayıdaki panel, sempozyum ve benzeri bilim sel toplantılara iştirak edilerek bilgi ve görüş alış verişinde bulunulmuştur.

(viii) Maden Tetkik ve Aram a Genel Müdürlüğü (MTA) ta­ rafından kurulm uş bulunan siyanürle altın zenginleştirm e tesi­ si incelenerek, yetkililerden kullanılan teknoloji hakkında bilgi alınmıştır. (ix) Kütahya Gümüşköy yakınlarında kurulu bulunan ve ha­ len siyanür liçi yöntem inin uygulanm akta olduğu Etibank ıoo.

Yıl gümüş tesisleri yerinde incelenerek yetkililerden bilgi alın­ mıştır. (x) Eurogold tarafından hazırlatılan atık barajı projesinin, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından kontrol ve tas­ dik edilmesi istenmiştir. Bu konuda yapılan girişimler sonucu, tam geçirimsizlik hedefleyen bir baraj tasarım ı projesi yapılmış ve söz konusu proje DSİ tarafından tasdik edilmiştir. Eurogold ve DSİ arasında bir protokol yapılması sağlanarak, barajın inşaatı ile ilgili kontrollük ve kapanması sırasındaki rehabilitasyon hizmetle­ rinin DSİ tarafından yerine getirilmesi karara bağlanmıştır. (xi) Eurogold firm asından siyanür ve ağır m etaller konusun­ da ilave çalışm alar yaptırm ası talep edilmiştir. Bu amaçla, Avust­ ralya menşeli bir m üşavirlik firm asına matem atiksel model ça­ lışm aları yaptırılarak, siyanür ve ağır m etallerin hareketliliği, taşım ını ve yeraltı sularında beklenebilecek konsantrasyonları hesap edilmiştir. (xii) Siyanür liçi atıklarının bertaraf edilmesine ilişkin ola­ rak, doğal bozunm a ve kim yasal arıtm a alternatifleri m ukayese­ li olarak irdelenmiş ve bu yöntem lerin teknik ve ekonomik uy­ gunluklarının yanı sıra çevresel açıdan güvenilirlikleri üzerinde önemle durulmuştur.

Yukarıdan da anlaşılacağı üzere, Bakanlık dava konusu altın madeninin çevresel etkilerinin irdelenmesi hususuna gereken has­ sasiyetle yaklaşmış ve projenin “sürdürülebilir kalkınma” ilkelerine göre çevre ile uyumlu bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için alınması

icap eden tüm önlemleri ortaya koymuştur. Bütün bu çalışmaların neticesinde belirlenen ve mühendislik kapsamına girebilecek tüm koruma ve kontrol tedbirleri teminat altına alınmıştır.

3.3. İzleme ve Denetleme Herhangi bir yatırım faaliyetinden kaynaklanabilecek çevre­ sel etkilerin kontrol altında tutulabilmesi için gerekli bir diğer unsur da etkin bir izleme-denetleme program ının oluşturulm a­ sıdır. Bir başka ifade ile, proje faaliyetlerinden etkilenebilecek sa­ ha içerisindeki çevre kalitesi, düzenli aralıklar ile alınacak hava, su ve toprak örneklerinin analiz edilmesi suretiyle izlenmelidir. Öngörülen kontrol tedbirlerinin işlerliğinin takibi ve ilave birta­ kım önlemlere gerek olup olmadığının anlaşılm ası ancak bu şe­ kilde mümkündür.

Bakanlık ve Eurogold arasında imza edilen 18.10.1994 tarih ­ li taahhütnam eye göre, Ovacık altın madeni projesinin çevresel performansı, İzm ir Valiliği başkanlığında kurulacak bir kom is­ yon tarafından denetlenecektir. Bu izlem e-denetlem e kom isyo­ nu en çok 11 kişiden teşekkül edecek olup, Çevre İl Müdürlüğü, Sağlık İl Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, DSİ Bölge Müdürlüğü ve Orman Bölge Müdürlüğü temsilcileri komisyonun tabii üyele­ ri olacaktır. Bu komisyon, taahhütnam e kapsam ında olmak kay­ dı ile, gerekli görülen her türlü ölçüm ve analizi yapmaya ve yap­ tırm aya yetkilidir.

Taahhütnamenin geçerli olduğu 5 yıllık izleme süresi boyun­ ca yapılacak tüm ölçüm ve analizler için gerekli olan finansm an ile her tür araç ve teknik ekipman Eurogold tarafından karşıla­ nacaktır. Bu koşullar altında, etkin bir izleme-denetleme progra­ mının uygulanam am ası ve dolayısıyla çevresel değerlerin göz ar­ dı edilm esinin geçerli hiçbir mazereti olmayacaktır. Bu konuda merkezi ve yerel idarelere büyük sorum luluk düşmektedir.

SO N U Ç

Yukarıda sıralanan bulgu ve bilgilerin ışığında, tespiti iste­ nen hususlara ilişkin görüşlerim iz aşağıda sunulmuştur. (i) Raporun önceki bölümlerinde sunulan tasarım ilkelerine göre, Ovacık projesinde su dengesi, tesis dışına deşarjı gerektir­ meyecek şekilde, “sıfır deşarj” prensibi ile kurulmuştur. Benzer şekilde, tüm diğer çevresel etkilerin yasal lim itleri sağlayacak şekilde en alt seviyede tutulm ası hedeflenerek, ilgili kontrol ve izleme yöntemleri teminat altm a alınmıştır. (ii) Bölüm 3.2’de özetlenen çalışm alardan da anlaşılacağı üzere, T.C. Çevre Bakanlığı dava konusu altm madeninin çev­ resel etkilerinin irdelenmesi ve kontrol edilmesi hususlarına ve projenin “sürdürülebilir kalkınm a” ilkelerine göre çevre ile uyumlu bir şekilde gerçekleştirilm esi konusuna gereken titizliği göstermiştir. Buna uygun olarak, alınm ası gereken tüm mühen­ dislik önlemleri taahhüde bağlanmıştır. (iii) Projeyle ilgili taahhütnam enin bir fizibilite raporu ni­ teliğinde olması beklenmemelidir. Bu nedenle, bazı önlemlerin gerçekleştirilm esine yönelik olarak, işletme döneminde ilave bazı çalışm aların (hidrojeolojik etüt, rehabilitasyon projesi, asit nötralleştirm e etüdü ve tasman konusu için kaya mekaniği test­ leri) yapılm asında yarar vardır (bkz. Bölüm 2.4.2, Bölüm 2.4.3 ve Bölüm 2.4.4).

Bu görüşlerim iz doğrultusunda, Bilirkişi Heyetimiz, gerek duyulan ve yukarıda işaret edilen ilave çalışm aların işletme döneminde yerine getirileceğine; Eurogold M adencilik A.Ş. fir­ masının insan ve çevre sağlığı hususlarında 18.10.1994 tarihli taahhütnamede öngörülen koşullara titizlikle uyacağına ve ge­ rek işletme ve gerekse işletme sonrası dönemleri kapsayan izle­ me ve denetim sorum luluklarının merkezi ve yerel otoritelerce harfiyen yerine getirileceğine olan güvene bağlı kalarak, dava ko­ nusu izin işleminin toplum sağlığı, doğal bitki örtüsü, tarihi ve kültürel zenginlikler, zeytinlik ve diğer tarım ürünleri üzerinde kamu yararı ve mevcut yasal düzenlemeler açısından bir sakınca yaratm ayacağı kanaatine varm ıştır. Gereği için bilgilerinize arz ederiz. 09.02.1996.

Prof. Dr. Ümit Atalay Orta Doğu Teknik Üniversitesi Müh. Fak. Maden Müh. Bl. Prof. Dr. Coşkun Yurteri Orta Doğu Teknik Üniversitesi Müh. Fak. Çevre Müh. Bl. Prof. Dr. Koray Haktanır Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü

NOTLAR

ı.

7 Şubat 1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi Gazete.

2.

Bilindiği üzere, ülkem iz gündem ine 1990’li yılların başında girm iş olan altın madeni projeleri, zenginleştirm e aşam asın­ da kullanılan sodyum siyanür (NaCN) nedeni ile kam uoyu ve basında geniş bir yer bulm uştur. Bu geniş ilgi, bir yandan ko­ nuya verilen önem ve hassasiyetin artm asına sebep olurken, diğer taraftan konu hakkın da sınırlı bilgi sahibi olan pek çok kişi, kurum ve kuruluşun tartışm alara etkin olarak katılm ası­ na yol açmıştır.

3.

J.P. Giraud ve R. Bonaparte, “L eakage Through Liners Constructed w ith Geo-m em branes - Part II Com posite Liners (Jeom embran A starlarda Sızıntı - K ısım II Kom pozit A starlar”, Geotext. and Geomemb., 8, 71-111,1989.

4

Tüm dünyada, siyanürün yerine kullanılabilecek uygun alter­ natifler bulm ak am acıyla çok sayıda araştırm a yapılm akta­ dır. Bununla birlikte liç işlem inde siyanürün yerini alabilecek alternatif kim yasalların (tiyoüre ve brom) geliştirilm esine yönelik çalışm alar henüz laboratuar ve pilot çalışm a aşam a­ sındadır. Ö zellikle tiyoürenin kullanım ı büyük ölçüde ilgi görm üş olm asına rağm en, ticari ölçekte yaygın endüstriyel uygulam aya geçilm esinden önce, daha fazla sayıda çalışm a­ ya ihtiyaç duyulm aktadır.

5

Cu = 5 mg/L; Pb = 2 mg/L; Zn = 5 mg/L; Cd = 1 mg/L; Fe = 10 mg/L; Cr = 3mg/L; Sb = 5mg/L; A s = sm g/L ve Hg = 0,1 mg/L.

EK C

EUROGOLD OVACIK ALTIN MADENİ TÜBİTAK - YDABÇAG DEĞERLENDİRME RAPORU

Prof. Dr. Naci GÖRÜ R (TÜ BİTAK Proje Yürütücüsü) Prof. Dr. Derin ORH ON (Üniversite Temsilcisi, Çevre Uzmanı) Prof. Dr. Olcay TÜ N A Y (Çevre K im yası Uzmanı) Doç. Dr. Işık KABD AŞLI (Çevre Kim yası Uzmanı) Prof. Dr. M ehm et CAN BAZO Ğ LU (Cevher H azırlam a Uzmanı) Prof. Dr. Haşan YA ZICIG İL (Hidrojeoloji Uzmanı) Prof. Dr. M ahir VARD AR (M ühendislik Jeolojisi ve Jeoteknik Uzmanı) Prof. Dr. Haluk EYİD O Ğ A N (Sismoloji uzmanı) Prof. Dr. Aykut B A R K A (N eotektonik ve Deprem Uzmanı) Prof. Dr. H. Fehim Ü ÇIŞIK (Çevre Hukuku Uzmanı) Öğr. Gör. Dr. Süleym an ÖVEZ (Çevre Ekolojisi Uzmanı)

Bu Rapor, Başbakanlık M üsteşarlığı’m n TÜ B İTA K B aşkanlığına hitaben 08.03.1999 tarihli yazılı talim atı doğrultusunda YD ABÇAG ko­ ordinasyonunda oluşturulan uzm anlar heyetinin hazırlam ış olduğu in­ celeme raporlarının genel sonuçlarını derlemektedir.

Ekim 1999, İSTAN BU L

EUROGOLD OVACIK ALTIN MADENİ TÜBİTAK - YDABÇAG KOMİSYON DEĞERLENDİRME RAPORU

1. KONU 2. KAPSAM 3. USUL V E E SA SLAR 4. DEĞERLEN D İRM E 4.1. Çalışm anın Hukuki Yönü 4.2. Tesiste Siyanür 4.3. Kullanılan Teknolojinin G eçerliliği 4.4. Siyanürün O vacık A ltın Madeni İşletm esi Sağlığına M uhte­ mel Etkileri 4.5. A tık Havuzu 4.6. A ğ ır M etal Kirliliği 4.7. M adenden A sitli Su Kaynaklanm a Olasılığı 4.8. A tıkların Yasal Tanım ı 4.9. Sürekli ve Düzenli İşletme Sırasında Oluşabilecek Çevresel Risklerin Değerlendirilm esi 4.9.1. M aden O cağından Toz Em isyonu/Erozyon Etkisi 4.9.2. Gürültü ve Titreşim 4.9.3. Prosesten Kaynaklanan Toz Em isyonları 4.9.4. Prosesteki Siyanür Liç Ünitesinin G eçirim li Zem in Ü zerin­ deki Etkisi 4.9.5. A tık H avuzundan Oluşabilecek Toz Em isyonları 4.9.6. A tık H avuzunun İnsan Yaşam ına ve Faunaya Etkisi 4.10. Bir A fet ve A rıza A nında O luşabilecek Çevresel Risklerin De­ ğerlendirilm esi

4.10.1. Tesisin 1. Derece Deprem Kuşağı İçinde Yer A lm asının A lı­ nan Tedbirler D oğrultusunda İnsan Sağlığı ve Çevre Ü zerindeki E tki­ leri 4.10.2. A tık H avuzunun Yeraltı Suyuna ve Ç evreye Etkisi 4.10.3. A tık H avuzunun Floraya Etkisi 5. SON UÇLAR EKLER Ek 1-9. Uzm an Raporları EK 10. Teknik ve Bilim sel D oküm an Listesi E K 11. Envirom ental Sem inar - Presentation to Delegation of Scientific and Technical Council o f Turkey (TÜ BİTAK)

EUROGOLD OVACIK ALTIN MADENİ TÜBİTAK -YDABÇAG KOMİSYON DEĞERLENDİRME RAPORU

ı. KONU Bu raporda özetlenen çalışm anın konusu, B aşbakanlık M üs­ teşarlığının TÜ B İTA K B aşkanlığı’na hitaben 08.03.1999 tarih ve B.0.2.O.M ÜS.O.13.00.00-585 sayılı yazılı talim atı doğrultusunda, O va­ cık Altm M adeni’nde söz konusu yatırım ın taşıdığı risklerin kabul edi­ lir olup olm adığının tespitidir.

2. KA PSA M Başbakanlık M üsteşarlığı tarafından, D anıştay K ararın d a belirti­ len risklerin kabul edilir olup olm adığının, ilave tedbirler ile risklerin giderilip giderilm ediğinin tespiti talep edilm ektedir.

Ovacık A ltın M adeni’nde altın üretim tesislerinin “siyanür liçi” yöntem iyle işletilm esi konusunda Çevre B akanlığı’nın verdiği “olumlu görüş” yargı sürecinde iptal edilm iştir. Danıştay, 1992-93 dönem indeki verilere göre hazırlanan ÇED R aporu’ndaki genel saptam alardan hare­ ket ederek siyanür m addesinin insan ve çevre sağlığı açısından olum ­ suz etkiler yaratm a riski taşıdığı gerekçesiyle bu kararını verm iştir. Şirket, ÇED Raporu ve Çevre B akanlığı’na verdiği Taahhütnam e’deki esaslara sadık kalarak ve ilaveten, geçen süre içerisinde ilave tedbirler alm ak suretiyle bir tesis inşa ettiğini belirterek D anıştay Kararı’nda öngörülen riskleri giderdiğini ifade etm ektedir.

Başbakanlık, m evcut tesisin işletilm esi halinde D an ıştay’ın belirt­ tiği insan ve çevre sağlığını tehdit eden risklerin, iddia edildiği gibi şir­ ket tarafından giderilip giderilm ediğinin tespitini talep etm iştir.

D anıştay’ın M ayıs 1997 tarih ve 1997/2312 sayılı kararında belir­ tilen riskler bu çalışm aya esas teşkil etmek üzere aşağıdaki gibi özetle­ nebilir: • Projenin, bölgedeki yüksek erozyon potansiyeline ve orm anlara etkisi ve bunların toplum sağlığına katkısı; • Siyanür liç ünitesinin geçirim li zem in üzerindeki etkisi; • Maden işletm e tesislerinin 1. Derece deprem kuşağı içinde yer alm asının alınan tedbirler m uvacehesinde insan sağlığı ve çevre ü zerin­ deki etkilerinin tespiti; • Bir sızıntı durum unda yeraltı suyuna karışacak zehirli atıkların yöre halkının sağlığını etkilem e potansiyelinin tespiti; • pH’ın düşm esi durum unda, atm osfere karışacağı ifade edilen HCN gazının insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisinin irdelenmesi; • Toprak katm anları tarafından çok m iktarda u zaklaştırılsa da zam an içerisinde hidroliz nedeniyle siyanürün yeniden su ortam ına karışm ası olasılığının insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisinin irde­ lenmesi; • Tesisten ağır m etallerin sızm a ihtim ali ile bu sızıntının çevre ve insan sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkisinin irdelenm esi, • A tık barajı astarından olabilecek sızıntılardan yeraltı suyu ü zerin­ deki etkilerin insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisinin irdelenmesi; • Tesislerden toprağa, suya ya da atm osfere bir sızıntı durum unda insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkisinin irdelenmesi; • Mevcut tesislerde yapılacak olan denetim le olası risklerin gideril­ me etkinliğinin irdelenmesi; • ÇED ve bilirkişi raporlarında sözü edilen risklerin, alm an tedbir­ ler ışığında insan sağlığı ve çevre açısından değerlendirilm esi; • İşletm ecinin iyi niyeti ve önlem lerin titizce denetlenm esinden bağım sız olarak risk yönetim inin değerlendirilm esi. Bu çerçevede Da­ n ıştay’ın kararm a m esnet teşkil eden, husus ve görüşler, • Siyanürün toprağa, suya ve havaya k arıştığı zam an her türlü can­ lı açısından zararlı olması,

• A tık havuzuna verilen atıkların, geçirim siz olarak planlanan ve bu atık barajından oluşabilecek sızıntılar nedeniyle su kaynaklarına ve diğer kullanım alanlarına ulaşm ası olasılığı bulunm ası, • Risk nedeniyle bölgedeki flora ve faunanın bozulm a tehdidi altın­ da kalm ası, • Şirketin iyi niyetine ve devletin yapacağı denetim e bağlı olarak risk faktörünün azalm ayacağı; şeklinde ifade edilm iştir.

3.

U SU L V E E SA SL A R

Çalışm a, TÜBİTAK-YDABÇAG koordinasyonunda, konularında uzm an elem anların görüşleri alınarak, TÜ B İT A K kanalı ile B aşbakan­ lığa iletilecek olan bir rapor hazırlanm asını öngörm ektedir. İşbu rapor bu am açla düzenlenm iştir.

Rapor, YD A BÇAG ’ı tem silen Prof. Dr. Naci G örür’ün yürütücülüğünde üniversite tem silcisi olarak seçilen Prof. Dr. Derin Orhon (İTÜ), Çevre Bakanlığı tem silcisi Kim yager Haydar Hazer ve Enerji ve Tabii K aynaklar Bakanlığı tem silcisi, Yük. Müh. Necati Yıldız tarafından, se­ çilm iş olan uzm anların inceleme, görüş ve kanaatlerini yansıtan kişisel raporları esas alınarak yapılan değerlendirm eler sonucunda m üştere­ ken hazırlanm ıştır. Çalışm ada çevre alanında Prof. Dr. Derin Orhon, çevre kim yası alanında Prof. Dr. Olcay Tünay ve Doç. Dr. Işık K apdaşlı (İTÜ), çevre ekolojisi alanında Öğr. Gör. Dr. Süleym an Övez (İTÜ), çevre hukuku alanında Prof. Dr. H. Fehim Ü çışık (M arm ara Ü.), cevher hazırlam a ala­ nında Prof. Dr. M ehm et Canbazoğlu (Sivas Cum huriyet Üniversitesi), hidrojeoloji alanında Prof. Dr. Haşan Yazıcıgil (ODTÜ), m ühendislik jeolojisi ve jeoteknik alanında Prof. Dr. M ahir Vardar (İTÜ), jeofiziksismoloji alanında Prof. Dr. Haluk Eyidoğan (İTÜ) ve neotektonik ala­ nında Prof. Dr. Aykut Barka’nın (İTÜ) uzm anlıklarından yararlanılm ış olup, bu uzm anların hazırlam ış oldukları kişisel raporlar ekte sunul­ m aktadır (EK 1-9). Çalışm a TÜ BİTAK tarafından konu ile ilgili tem in edilen çok k ap ­ sam lı bilgi ve belgelerden yararlanılarak başlatılm ıştır. Çalışm a süre­

since geniş bir doküm antasyon tem in edilm iş olup değerlendirm eler bu doküm anlarda m evcut olan bilim sel verilerden yararlanm ak sureti ile yapılm ıştır. Çalışm ada kullanılan tekn ik ve bilim sel doküm anların lis­ tesi rapora eklenm iştir (Ek ıo). Çalışm a sırasında, 04 Ağustos 1999 tarihinde uzm anlar grubu T Ü B İTAK tem silcisi Prof. Dr. Naci G örü r’ün başkanlığında inceleme konusu O vacık A ltm Madeni tesislerinde ve civarında incelem eler yapa­ rak tesislerin Çevre B akanlığı’na verilen taahhütler çerçevesinde inşa edildiğini ve ilave olarak m etal duraylam a, hipoklorid ünitesi, yeni bir gözlem kuyusunun tam am landığını ve atık havuz stabilite attırm a pro­ jesin in yapıldığını tespit etm iştir. Çalışm anın yürütücüsü Prof. Dr. Naci Görür ve kom isyonun üniver­ site temsilcisi Prof. Dr. Derin Orhon, konu ile ilgili olarak ABD ’de 20-24 Ağustos 1999 tarihleri arasında çalışm a konusu doğrultusunda temas ve incelemelerde bulunmuşlardır. Bu kapsamda, Dr. Robert VValline, Dr. Terry Mudder, Dr. Karen Hagelstein, Dr. Dirk van Zyl ve Tom W illiam s ile bir çalışm a grubu toplantısı yapılm ış ve konunun değişik yönleri bu grup ile birlikte ayrıntılı olarak tartışılm ış ve değerlendirilmiştir. Bu toplan­ tıda yer alanlar altm cevheri işlenmesi konusunda dünyanın en saygın uzm anları arasındadır. Toplantıya ait rapor ilişiktedir (Ek 11).

Bu program kapsam ında dünyanın en eski altm üretim tesisle­ rinden biri olan South Dakota eyaletindeki Hom estake M ining Compan y’nin Lead A ltm Madeni ziyaret edilm iş ve karşılaştırm alı inceleme ve değerlendirme im kanı sağlanm ıştır.

Program ın son aşam asında, altm m adenciliğinin ve incelem e ko­ nusu O vacık A ltm M adeni’nin tekn ik ve idari yönleri A B D ’de konunun kurum sal ayağını oluşturan United States Environm ental Protection Agency (EPA) uzm anlarından Carol Cox Russell ve State of Colorado, Division of M inerals and G eology uzm anlarından Dr. H arry H. Posey ile tartışılm ıştır.

Yapılan ayrıntılı inceleme ve değerlendirm eler sonucunda kom is­ yonun bilim sel verilere dayanarak geliştirdiği görüş ve kanaat çalışm a sonuçlan olarak aşağıda özetlenm iştir.

4. DEĞERLENDİRME 4.1. Çalışmanın Hukuki Yönü Çalışm aya temel teşkil eden M ayıs 1997 tarih ve 19972312 sayılı D anıştay kararı, 1982 Anayasası ve yürürlükteki Çevre M evzuatı çerçe­ vesinde bir iktisadi faaliyet olan altın m adeni üretim inde siyanür ku lla­ nılm ası dolayısıyla çevre korunm ası ve özellikle insan hayatı yönünden sakıncalar içerdiği kanaatine dayalı olarak verilm iş ve karara m esnet olarak, yukarıda rapor kapsam ı bölüm ünde verilm iş olan risk unsurla­ rı sıralanm ıştır. İncelem e konusu altın üretim yöntem inin dünyada 100 yılı aşkın süredir, teknolojilerde ileri ve çevre konusunda duyarlı ülkelerde de uy­ gu lanm akta olduğu göz önüne alındığında bu yargı kararı anılan yönte­ mi m utlak olarak yasaklayan bir karar olarak değil, fakat uygulam ayı özelde sorgulayan bir karar olarak değerlendirilm elidir. Bu durum da, tesisin idari yargı sürecinin başlatıldığı tarihten bu yana yapılan çalış­ m alar ve alınan önlem ler ile bu riskleri b ertara f edecek şekilde değişti­ rilip iyileştirildiği, bu nedenlerle m adenin çalıştırılabilm esi için değer­ lendirilebilir nitelikte olduğu görülm ektedir (Ek 1).

4.2. Tesiste Siyanür Kullanım ı Tesis ile ilgili olarak öne sürülen sakıncaların başında tesiste siya­ nür kullanım ı gelmektedir. Siyanür toksik bir madde olm asına karşın altın m adenciliği dışında da dünyada ve ülkem izde birçok değişik alan­ larda çok daha büyük m iktarlarda kullanılm aktadır.

A ltın m adenciliğinde kullanılan yöntem sadece üreticinin seçim i­ ne bağlı olarak değil, cevherin özelliklerine bağlı olarak belirlenm ekte­ dir. O vacık A ltın Madeni ile aynı özelliği gösteren m adenlerde siyanürlü yöntem lerin kullanılm ası söz konusudur. D ünyada halen işler vaziyette olan altın m adenlerinin büyü k çoğunluğunda (%80’inden fazlasında) cevher özelliği dolayısıyla siyanür yöntem leri kullanılm aktadır D olayı­ sıyla siyanür kullanıldığı için altın m adenciliğinin yasaklanm ası söz konusu olamaz; ancak, bu çalışm ada da vurgulanacağı gibi kullanılan siyanürden oluşabilecek çevresel etkilerin ve riskin kabul edilebilir öl­ çülerin altında olup olm adığı tartışm a konusu olm alıdır (Ek 2).

4.3. Kullanılan Teknolojinin Geçerliliği Altın m adenciliğinde diğer m adencilik alanlarında da olduğu gibi siyanürü değişik yöntem ler ile kullanm ak m üm kündür. O vacık Altm M adeni İşletm esi tank liçi yöntem i ile tasarlanm ış ve bu şekilde inşa edilm iştir. Tank liçi yöntem i siyanürden yararlanan en gelişm iş yöntem olarak değerlendirilm ekte olup, örneğin benzer şekilde siyanür ku lla­ nan yığın liçi (heap leach) yöntem ine oranla önem li çevresel üstünlük­ ler taşım aktadır. Bu durum da O vacık A ltın M adeni İşletm esi’nin üre­ tim prosesi halen dünyada kullanılan en gelişm iş (state of the art) tek­ nolojiyi yansıtm aktadır (Ek3).

4.4.

Siyanürün

O vacık

A ltm

Madeni

işletm esi’nde

Ç evre­

ye ve İnsan Sağlığına Muhtemel Etkileri Dünyada ve özellikle ABD, Kanada gibi gelişm iş ülkelerdeki altm m adenciliği uygulam alarında siyanür kullanım ı artık önem li bir çev­ resel risk unsuru olarak görülm em ektedir. Yapılan gözlem ve değerlen­ dirm eler bu tesisler ve civarında son yıllarda siyanür kullanım ından kaynaklanan hiçbir vaka ya da çevre sorunu kaydedilm ediğini göster­ mektedir.

Siyanürün muhtemel etkilerini tesis bünyesinde ya da atık havu­ zunda bu konuda alınm ış önlem ler çerçevesinde değerlendirm ek gere­ kir. Dünyada halen işletm ede olan birçok tesiste siyanürlü atıklar, tesis içinde herhangi bir arıtım a tabi tutulm adan atık havuzunda toplanm ak­ tadır. Oysa, O vacık A ltm Madeni İşletm esi’nde siyanürlü atıklar INCO S 0 2/hava prosesine dayalı bir arıtm adan geçerek atık havuzuna veril­ m ektedir. Mevcut verilere göre arıtm a öncesi atıkların 150 ppm ’in biraz altında siyanür (CN-) içerm esi söz konusudur. M evcut arıtm a sistemi ile atıklardaki siyanür düzeyi, yü ksek pH koşullarında siyanata (CNO~) dönüşmekte ve 1 ppm ’in altına düşm ektedir. Tesiste atık havuzundaki siyanür ile ilgili olarak taahhüt edilen m aksim um değer 1 ppm ’dir.

Tesis bünyesinde daha önceden yapılm ış olan çalışm alarda arıtm a sonrası siyanür konsantrasyonunun 0,5 ppm düzeyinin altına indirilebildiği gözlenmiştir.

INCO S 0 2/hava arıtm a sistem i aynı tü r perform ansı sağlayarak yaygın bir biçim de benzer tesislerde kullanılan bir prosestir. Bu tesis­ lerdeki veriler yukarıda sözü edilen arıtm a verim ini doğrular nitelik­ tedir.

Bu değerlendirm enin en önem li yanı siyanür (CN_) ile siyanatın (CNO ) tam am en ayrı özellikler gösteren iki ayrı bileşen olduğu gerçeği­ dir. Siyanür toksik bir madde olm asına karşın, siyanat toksik etkileri ih­ m al edilebilen ve bu nedenle dünyadaki su kalite stan d artlan bünyesin­ de kontrol dışı bırakılm ış bir bileşendir. Nitekim ABD ve Türkiye’deki geçerli yüzeysel su kalite standartlarında siyanat kısıtlam asına ilişkin hiçbir hüküm yer alm am aktadır.

O halde, O vacık A ltın Madeni İşletm esi çıkışında, atıkları yü ksek pH koşullarında 0,5 ppm dolayında (1 ppm ’in altında) siyanür içeren atıklar olarak değerlendirm ek söz konusudur. Bu düzeydeki siyanür içe­ riği aşağıdaki bölüm lerde de ayrıntılı olarak belirtilebileceği gibi, insan sağlığı ve çevre korum a açısından kabul edilebilir sınırların çok altında ve önem senm eyecek düzeyde çevre riski taşım aktadır (Ek 2 ,3 ve 4).

4.5. A tık Havuzu Ovacık A ltın Madeni İşletm esinden kaynaklanan atıklar, maden alanı içinde, üretim tesisi civarında uygun hacim de planlanm ış bir atık havuzunda toplanacaktır. M adencilik faaliyetlerinin, cevherin çıkarıl­ dığı bölgede yapılm ası tekn ik ve ekonom ik gereklilik olduğundan, tesi­ sin yer seçim i am aca uygun ve doğru bir seçim idir. Aynı koşullar atık havuzu için de geçerli olup genelde tüm maden işletm elerinde olduğu gibi O vacık A ltm M adeni atık havuzu da ocak yakınında uygun bir k o ­ numda inşa edilm iştir.

A tık havuzu, oturduğu zem inde uygun koşulların bulunm asına rağmen tam geçirim sizliği sağlam ak üzere tasarlanm ış ve inşa edilm iş­ tir. Bu am açla atık havuzunun iç yü zeyi alttan üste doğru 50 cm k alın ­ lığında kil, 1,5 mm kalınlığında yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) jeom em bran, tekrar 20 cm kil ve 20 cm kalınlığında bir çakıl filtre ya­ tağı ile kaplanm ıştır. D ünyadaki benzer uygulam alarda birçok yerde,

örneğin Kanada’da, atık havuzları iç yüzeyde geçirim sizliği tem in eden ek bir yü zey olm aksızın kullanılm akta ve uygun çevre koşullarını sağ­ lam aktadır. A B D ’deki yönetm elikler çoğunlukla geçirim sizliği koşul olarak talep etm ektedir; bunun için genelde bir k il tabakası üzerine bir jeom em bran tabakası uygulam ası yeterli olm aktadır. O vacık A ltın Ma­ deni İşletm esi’nde kullanıldığı gibi üçlü kil-jeom em bran-kil düzenlem e­ si benzeri hemen hem en hiç görülm eyen bir uygulam adır ve bu şekliyle diğer ülkelerdeki m evcut uygulam alara kıyasla çok daha üst düzeyde bir geçirim sizlik sağlam aktadır (Ek 2, 3 ve 5).

4.6. A ğır M etal Kirliliği Ovacık Tesislerinde işlenen cevher, benzeri her maden yatağında olduğu gibi altın içeriği yanında değişik ağır m etalleri ve m etal sülfürle­ ri içerm ektedir. Bu çerçevede O vacık cevherinin 3 önem li özelliğini b e­ lirtm ek gerekir. (1) Cevherdeki toplam ağır m etal içeriği benzer maden yataklarına oranla son derece düşüktür. Bu içerik herhangi bir metal kaplam a tesisi atık suyu ile karşılaştırıldığında bile önem siz sayılabilir.

(2) Mevcut bilgiler cevherin çok yü ksek bir tam ponlam a (alkali) özelliği olduğunu gösterm ektedir. Bu özellikteki bir ortam da m etal bileşenleri­ nin çözünebilirliği ve sızm ası ihtim ali ihm al edilebilecek ölçüde düşük gözükm ektedir. (3) Cevherin sülfür içeriği benzer maden yataklarına oranla yok denebilecek ölçüde düşüktür (<% 0,1). Böylelikle proses içinde sülfatlı bileşenlerin önem li düzeylerde oluşm a olasılığı bulunm a­ maktadır.

Cevherin tesiste işlenm esi ile birlikte, atıkların arıtılm ası aşam a­ sında, özellikle, m etal stabilitesini etkileyebilecek iki işlem gerçekleştirilm ektedir: (1) Kireç ilavesi ile pH’ın 9,5-10 m ertebesi üzerine çekile­ rek m etal hidroksitlerin katı fazdaki stabiliteleri arttırılm aktadır. (2) Proses bünyesinde çok kararlı olan çift m etal hidroksit/tuz kom pleks­ lerinin oluşm ası sağlanm aktadır. Bu şekilde cevher işlenip atık haline geldiğinde, tesis içinde alm an koruyucu önlem ler ile metal içeriği daha kararlı ve çözünebilm e/sızm a olasılığı daha düşük bir nitelik kazan ­ m aktadır. Bu özellik atık havuzunda depolanan atıkların genel k arakte­ rini yansıtm aktadır. Ön işletm e aşam asında deneme üretim i sırasında

yapılm ış olan ölçümler, yukarıda ifade edilen genel esasları doğrular m ahiyette olup sıvı fazda saptanm ış olan ağır m etal konsantrasyonları­ nın çok düşük seviyede kaldığı belirlenm iştir. (Ek 2, 3 ve 4).

4.7. M adenden A sitli Su K aynaklanm a Olasılığı M aden işletm eciliğinin en önem li sorunlarından biri asitli suların (acid m ine drainage) akarak çevreye karışm asıdır. Yüksek sülfür içe­ rikli cevherlerin çıkartılm ası aşam asında oluşan artık kayalar çevrede depolandığında yeterli tam pon kapasitesine sahip olm am aları halinde, yağış sularının etkisiyle önem li ölçüde dem ir sülfat oluşum u ve asit üre­ tim i söz konusu olm aktadır. Bu tü r sular çevrede önem li olum suz etki­ ler yaratabilm ektedir.

O vacık A ltın Madeni İşletm esi’nde kısıtlı m iktarda artık kaya çı­ kacağı ve bunun da havuz haznesinin m em ba ve m ansap şeddelerinde dolgu m alzem esi olarak kullanılacağı ifade edilm ektedir. A rtık kayalar­ dan, bir yandan sülfür içeriklerinin asitli su oluşum u için kabul edil­ m ekte olan >% o,5 sülfür lim itinin çok altında olm ası, öte yandan çok yüksek tam pon kapasitesi içerm iş olm aları göz önüne alındığında, ya­ ğış etkisiyle asitli su oluşum u olasılığı bulunm adığı ya da bu olasılığın ihm al edilebilir düzeyde kalacağı öngörülm ektedir (Ek 4 ve 6).

4.8. A tık ların Yasal Tanım ı A tıkların yaratabileceği etkiler ve bunlarla ilgili olarak alınm ası gereken önlem ler büyük ölçüde yasal tanım lara bağlı olarak belirlen­ mektedir. A B D ’de insan sağlığı ve çevrenin korunm ası am acıyla tehlike­ li atıklardan kaynaklanan problem lerin çözümü için Kaynak Korum a ve Geri Kazanm a Yasası (Resource Conservatlon And Recovery ActRCRA) oluşturulm uştur. M adencilikten kaynaklanan atıklar 1980 y ı­ lından bu yana Bevill Regulations olarak bilinen düzenlem e ile bu yasa kapsam ının dışına alınm ıştır (Ek 2).

Türkiye’de m etalik cevherlerin ekstraksiyonu, 1995 tarih ve 22387 sayılı Resmi G azete’de yayın lanan “Tehlikeli A tıkların Kontrolü Yönet­ m e liğ in d e tehlikeli atık üretilm esine neden olan aktiviteler arasında yer alm aktadır.*

A ncak, bu kategoriye altın m adenciliği dahil edilm em iş, altın cev­ herinin ekstraksiyonundan kaynaklanan atıkların özellikleri ve b erta­ raf yollan tanım lanm am ıştır.

ABD ’de tehlikeli nitelik taşım ayan atıkların çevreye verilm e koşul­ larını belirleyen Ulusal Kirletici Deşarj Elim inasyon Sistemi (National Pollutant Discharge Elimination System) yürürlülükte olup bu sistem yardım ıyla değişik faaliyetlerden kaynaklanan atıkların çevreye verilme koşulları ve faaliyet sahiplerinin bu koşullara uym a yüküm lülükleri belir­ lenmiştir. Altın madenciliği bu sistem bünyesinde Cevher Madenciliği ve İşlenmesi Noktasal Kaynak Kategorisi (Ore M ining and Dressing Point Source Category - 40 CFR Part 440) altında J alt kategorisinde yer almak­ tadır. Bu alt kategorideki düzenleme ile altın madenciliğinden kaynakla­ nan atık suların ağır metaller, toplam askı maddesi ve pH koşullarım sağ­ lam ak suretiyle çevreye verilm elerine izin verilm ektedir (Ek 2).

O vacık Maden İşletm esinde aynı param etreler bazında deneme iş­ letm esi sırasında fiilen saptandığı ifade edilen ve bilim sel verilerle de doğrulanan değerler 40 CFR Part 440,440.102 ve 440.103 ait kategori­ lerinde belirlenen lim it değerlerin belli em niyetle altında kalm aktadır.

Aynı düzenlem ede siyanür liçinden gelen atık sular için genellikle sıfır deşarj öngörülm ektedir. O vacık Madeni atıkları için de bu sistem e uy­ gun biçim de sıfır deşarj düzeni uygulanm aktadır.

Bir atığın tehlikeli atık niteliği taşım ası arıtm a, stabilizasyon ve de­ polam a aşam alarında göz önüne alınm ası gereken özel koşulları belir­ ler. A ltın madenciliğinden kaynaklanan atıklar, örneğin A B D ’de tehlike­ li atık olarak m ütalâa edilm em ektedir. Bununla birlikte O vacık Maden İşletm esi’nde atıklar için alınm ış olan arıtm a, stabilizasyon ve depola­ ma usulleri benzer bir tehlikeli atık için alınm ası söz konusu olabilecek önlem lerin tüm ünden daha fazlasını içerm ektedir (Ek 2).

4.9. Sürekli ve D üzenli İşletm e Sırasında Oluşabilecek Çevresel Risklerin Değerlendirilm esi Tesisin düzenli ve sürekli işletilm esi sırasında çevresel risk oluştu­ rabilecek faaliyet ve unsurlar aşağıda değerlendirilm iştir.

4.9.1. Maden Ocağından Toz Emisyonu/Erozyon Etkisi

Altm madenciliği, ocak işletmesi bakımından Türkiye’de çok uygu­ laması olan bir taş ocağından farksızdır. Tesisin işletilmesi sırasında kayaların patlatılması, parçalanması, kazılması ve taşınması ile ortaya çıkacak olan emisyon ve partikül oluşumu kullanılan teknolojik usuller ve sulama ile minimize edilmektedir. Doğal bir taş ocağı olarak işletile­ cek olan açık ocak işletmesi madenin 8 yıllık aktif üretim ömrünün ilk üç yılında faaliyet gösterecek olması nedeniyle üretimin az bir kısmını teşkil edecektir. Üretimin büyük bölümü yeraltı ocaklarında devam edeceği için erozyon ve hava kirlenmesi problemi iki yıllık açık ocak işletmesi sonun­ da söz konusu olmayacaktır (Ek 2, 3 ve 7).

4.9.2. Gürültü ve Titreşim

Maden işletimi sırasında doğabilecek temel sorun patlatmalar sıra­ sında oluşabilecek gürültü düzeyleridir. Maden üretiminin, düzenli ve civarda oturan nüfusun bilgilendirilerek yapılması halinde, ocak işlet­ meciliğinin kaçınılmaz bir parçası olan bu sorun minimize edilecektir.

Deneme üretimi sırasında oluşan patlatma gürültüsünün kabul edilebi­ lir standartların altında kaldığı anlaşılmıştır (Ek 2, 3 ve 7).

4.9.3. Prosesten Kaynaklanan Toz Emisyonları

Tesis içinde üretime uygun boyutlara küçültülen kaya ve parçala­ rın kırma, eleme ve işleme işlemlerinden kaynaklanacak partikül ve emisyonlar daha önemlidir. Burada uygulanan kapalı devre sistemler ve ıslatma işlemleri dolayısıyla tesis içinde böyle bir problemin oluşma­ sı mümkün görülmemektedir (Ek 2,3 ve 7).

4.9.4. Prosesteki Siyanür Liç Ünitesinin Geçirimli Zemin Üzerindeki Etkisi

Bu hususa sadece Danıştay kararında zikredildiği için değinilmiş olup, aslında düzenli ve sürekli işletme koşullarında kapalı bir hacim

içinde ve gerekli çevresel önlem ler alınm ak suretiyle yürütülen bu iş­ lem in zem ine ve dolayısı ile çevreye bir tem ası olam az. Herhangi bir arızada bu sistem otom atik olarak durdurulacağından, tesis dışına bir etkinin intikal etm esi söz konusu olm ayacaktır (Ek 2 ve 6).

4.9.5. Atık Havuzundan Oluşabilecek Toz Emisyonları Depolanm ak üzere havuza gönderilen yaklaşık %40 su içerikli maddeler, boşalm a sırasında sürüklenm e yoluyla tozlanm a ve em isyon yaratm azlar. Dökülm e sırasında zam anla su birikintilerinin etrafında oluşabilecek irice daneli plajların gerektiğinde ıslatılarak tozlanm aları önlenebilir. Bu yönden incelendiğinde, atık havuzundan atıkların boşatılm ası ve yüzeyin kurum ası gibi nedenlerle yüzeyden fiziksel olarak toz ve emisyon oluşm ası m üm kün değildir (Ek 2, 3 ve 7).

4.9.6. Atık Havuzunun İnsan Yaşamına ve Faunaya Etkisi Arıtılm ış olarak atık havuzuna gönderilen su, insan ve faunaya doğrudan zarar verebilecek nitelikte değildir. Bu nedenle işletm e sıra­ sında atık havuzunun insan yaşam ına ve faunaya etkisi, ancak insan ya da faunanın havuza girm esi ile m üm kün olabilir. Ayrıca atık havuzun­ dan bir deşarj yapılm adığı için havuz alanı dışında da olum suz etkiler oluşam az. Havuza giriş, etrafının bir çitle çevrilm esi ve insanlar için ge­ rekli ikaz ve işaret levhalarının bulundurulm ası ile basitçe önlenebilir.

H alihazırda böyle bir çit havuzun etrafını çevirm ekte olup, insanların ve kara hayvanlarının havuz bölgesine girm esi önlenm iştir. Ayrıca, in­ sanların maden sahasına izinsiz olarak girm elerini önleyecek benzeri tedbirler rutin olarak alınm aktadır (Ek 7).

Olası asit yağm urlarına (pH ’ın düşmesine) bağlı olarak atık havu­ zundan kaynaklanabilecek HCN em isyonları teorik olarak insan sağlı­ ğını etkileyebilir. A n cak atık havuzu öncesi proses ve arıtm a aşam asın­ da atıkların pH ’ı yükseltilm ekte ve siyanür konsantrasyonu 1 ppm ’in altına düşürülm ektedir. Yüksek pH sayesinde bu önlem ler ile hem tesis içinde kapalı hacim lerdeki sağlık koşulları açısından 10 ppm ’lik HCN li­ m iti sağlanm akta hem de atık havuzunda oluşabilecek HCN em isyonla­

rı ihm al edilebilir boyutlara düşürülm ektedir. Ayrıca, atık havuzu etra­ fında pH ’ı kontrol altında tutabilecek önlem ler alınm ış bulunm aktadır.

Dünyadaki benzeri hiçbir tesiste atık havuzu üzerindeki HCN em isyo­ nunu kısıtlayan ya da dikkate alan bir düzenlem e bulunm am aktadır (Ek 2 ve 7).

4.10.

Bir Afet ve Arıza Anında Oluşabilecek Çevrese Risklerin Değerlendirilmesi

4.10.1.

Tesisin 1. Derece Deprem Kuşağı İçinde Yer Alma­ sının Alman Tedbirler Doğrultusunda İnsan Sağlığı ve Çev­ re Üzerindeki Etkileri O vacık A ltm M adeni çevresinde yapılm ış olan jeolojik ve jeo fi­ zik araştırm alar Bergam a Grabeni’nin iki ayrı fay sistem i tarafından kontrol edildiğini ortaya koym uştur. Bu faylar birbirine paralel tipik bir norm al fay sistem i özelliği gösterm ektedir. Bunların çoğunun en az Holosen’den beri a k tif olm adığı ve dolayısıyla m adendeki atık barajını tehlikeye sokacak önemli bir deprem oluşturm a potansiyellerinin bu­ lunm adığı anlaşılm ıştır (Ek 8).

A tık havuzunun deprem esnasında insan sağlığına olası etkisi an­ cak ağır hasar görerek niteliğini kaybetm esi ya da yıkılm ası ile m üm ­ kün olabilir. A tık havuzu Türkiye’de benzer tüm yapı ve barajlarda bek­ lenen em niyet düzeyinin çok üzerinde, deprem sırasında 0,6 g yer ivm e­ sine dayanabilecek sağlam lıkta inşa ed ilm iştir (EK 5 ve 8).

H avuzun etkilenm esi ancak bu düzeyin üstündeki katastrofık bir depremin etkisi ile olabilir. Bu durum da tesis civarındaki ve bölgedeki tüm binaların, insan ve canlı hayatının ciddi bir tehdit altında olacağı ve tüm yapıların önemli derecede hasar göreceği ya da yıkılm ış olabi­ leceği göz önüne alınırsa (bölgedeki en dayanıklı yapılar 1998 Türkiye İnşaat Yapım ı Deprem Yönetm eliği’ne göre 0,4 g yer ivm esine dayana­ cak şekilde yapılm aktadır) atık h avuzundaki hasarın dolaylı etkisi olası depremin can lılar üzerindeki doğrudan etkisi yanında ihm al edilecek düzeyde kalacaktır. Kaldı ki havuz 8 y ıllık işletm e süresi sonunda uy­ gun bir plan dahilinde kapatılacak ve özel önlem lerle m uhafaza edilm iş bir toprak parçasından farksız niteliğe dönüşecektir (Ek 2 ,8 ve 9).

4.10.2. A tık H avuzunun Yeraltı Suyuna ve Çevreye Etkisi A tık havuzunun zem ininin geçirim li özelliği göz önüne alınarak havuzun iç yüzeyi, alttan üste doğru, 50 cm kalınlığında kil, 1,5 mm kalınlığında yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) jeom em bran, tekrar 20 cm k il ve 20 cm kalınlığında çakıl döşeli bir filtre yatağıyla kaplan­ m ıştır. Bu şekilde projelendirilen taban sızdırm azlık önlem leri DSİ ta ­ rafından onaylanm ış ve D Sİ’nin kontrolü altında inşa edilm iştir.

Tabanda sızdırm azlığın sağlanm ası için kullanılan kil astarın hid­ rolik iletkenliği (geçirgenliği) 7 x 1 0 -8 cm/s, 1,5 m m kalın lığındaki plas­ tik astarın hidrolik iletkenliği ise en fazla 1x10 -10 cm/s’dir. Bu durum ­ da, kom pozit sistem in eşdeğer hidrolik iletkenlik katsayısı 2 ,8 x lo -8 cm/s olup, genelde “geçirim siz” sınır olarak kabul edilen 1 x 10 -7 cm/s değerinden yaklaşık 3,5 kat daha küçüktür (Ek 6).

A tık havuzunda Sağlık B akanlığı (1997) içme suyu lim itleri açısın­ dan k ritik olarak değerlendirilebilecek siyanür, arsenik ve antim onun yeraltı suyu kalitesine olası etkilerini belirlem ek am acıyla bu proje kapsam ında yapılan m odel çalışm aları, en olum suz koşulların birlikte oluştuğu varsayım larla bile atık havuzundan 1.500 m uzaklıkta içme suyu kuyu ların ın bulunduğu yerde bu m addelerin konsantrasyonları­ nın 1000 y ıl sonra dahi Sağlık B akanlığı içme suyu lim itlerinin altında kalacağını gösterm ektedir.

D olayısıyla, atık havuzu tabanında norm al koşullarda oluşabile­ cek herhangi bir sızıntı sonucunda bile, yöre halkı tarafından ku llanıla­ bilecek yeraltı suyu kalitesinin içme ve kullanm a açısından etkilenm e riski bulunm am aktadır.

Bütün bunlara rağmen, bir sızdırm a anında m eydana gelebilecek, olayların yaratabileceği çevresel riskler aşağıda irdelenm iştir (Ek 2, 3, 4 ve 6).

INCO arıtm a ve Ferrik Sülfat Sistem leri ile siyanür siyanata ve m e­ tal iyonları da m etal tuzların a çevrilerek stabil hale getirilm ektedir. Siyanatlarm siyanüre geri dönüşüm ü m üm kün olm adığı için bir hidroliz olam ayacaktır. A tık havuzuna siyanürün <1 m g /1 olarak boşaltılm ası

ve doğal bozunm a prosesi ile kısa sürede tam am en ayrışm ası ile ser­ best siyanürün toksik etkisi ortadan kalkm aktadır.

Siyanürün yeraltı suyuna sızm a ile karışm ası durum unda (kil ve jeom em bran katm anlarını geçm esi durum unda) yeraltı suyunda oluşa­ cak seyrelm e ve akifer m alzem esi tarafından tutulm ası ile siyanür kon­ santrasyonu etkisiz değerlerin altında kalacaktır. Ayrıca, atık havuzu m ansabında yer alan 6 adet kuyuda yeraltı suyu kalitesinin sürekli izle­ niyor olm ası ve bu kuyulara yerleştirilen pom pa düzenekleri ile herhan­ gi bir sızıntı durum unda kuyu lara ulaşan kirli suyun pom palanarak tutulabilm esi ek bir em niyet sağlam aktadır (Ek 6).

Bölgedeki toprağın yapısında bulunan ağır m etallerin yeraltı suyu­ na sızm a yolu ile geçmesi sonucunda lim it değerlerin üzerine çıkm ası söz konusu ise bu doğal çevrenin bir sonucudur. Yapılan inceleme ve alınan örneklerde yapılan ölçüm lerde ağır m etallerin yeraltı suyunda içme suyu standartlarında olm ası gereken lim itlerin altındadır. A tık ha­ vuzuna boşaltılan atıkta toprağın doğal yapısında (cevherin) bulunan ağır m etallerden başka bir m etal ilavesi olm am aktadır.

A tık havuzundan sızm a sonucu ağır m etallerin yeraltı suyuna geç­ m esi ile doğabilecek risk, pH’ın yü ksek (alkali) olm ası ve kayaçların alkali karakter gösterm esi göz önüne alındığında, sızm a anında sıvı or­ tam la taşınabilecek konsantrasyonlar bakım ından önem siz görülm ek­ tedir. Başka bir bakış açısıyla, cevher aynı ağır m etal içeriğiyle bölgede doğal yapının bir parçası olarak bulunm aktadır. Bu durum un doğal bir yeraltı suyu kirliliği yaratm am ış olm ası ayrı bir güvencedir.

Cevher işlendiğinde çözünebilir m etal içeriği, yüksek pH ortam ın­ da stabil m etal hidroksitler oluşturm aktadır. D olayısıyla, atık havuzu­ nun sızm aya ilişkin em niyeti doğal yapıya oranla çok daha fazladır (Ek

5)A tık havuzundan yeraltı suyuna sızm a ancak atık havuzunda pH’ın çeşitli nedenlerle düşm esi durum unda (fazla yağış ile seyrelm e gibi) m etallerin çözünm esiyle önem kazanabilir. Bu durum atık havu­ zunun etrafına kurulan kostik hattı ve içine yerleştirilen pH probu ile kontrol edilm ektedir.

A tık havuzu içinde pH>9,5 olacak şekilde kontrol ünitesince kont­ rol edilm esiyle çözünm e önleneceğinden böyle b ir durum un yaratacağı çevresel riskten endişe edilm em esi gerekir (Ek 2 ve 4).

4.10.3. Atık Havuzunun Floraya Etkisi Bölgenin bir tarım üretim sahası olm ası dolayısıyla ekonom ik de­ ğeri olan m eyve ve sebzelerin üretilm esi sırasında havuz suyunun sızın­ tı ile tarım alanlarına ulaşm ası durum unda dahi sulam a ile ilgili bir kısıtlam a olm am ası dolayısıyla bir problem teşkil etm em ektedir.

Yukarıda bahsedilen riskler, incelendiğinde bölge flora ve faunası bu risklerden önem li olarak etkilenm eyecektir (Ek 7).

SONUÇLAR

Yukarıda özetlenen inceleme ve değerlendirmelerin ışığında, • İnceleme konusu tesiste, gelişmiş ülkelerde halen çalışmakta olan benzeri altın madeni işletmelerinde olduğu gibi, siyanür kullanı­ mının bir çevre sorunu yaratmadığı, siyanürün toprağa, suya ve havaya karışması olasılığının ihmal edilir düzeyde olduğu ve bu olasılıkta her türlü canlıyı etkileme riskinin kabul edilebilir düzeyin çok altında ol­ duğu, • Atık havuzunun tamamen geçirimsiz ve sıfır deşarj prensibine göre tasarlanıp gerçekleştirilmiş olmasının, dünyada kabul edilen en uygun teknoloji (best achievable technology) düzeyinin üstünde emni­ yet sağladığı, herhangi bir afet ve arıza anında bu atık barajından olu­ şabilecek sızıntıların, prosesin teknik özelliklerine ve atık barajındaki kimyasal dengeye göre su kaynakları, kullanım alanları, flora ve fauna üzerinde yaratabilecekleri riskin (olumsuz etkinin) kabul edilebilir sı­ nırların çok altında kaldığı, • Tesisin güvenilirliğinin, işleticinin iyi niyetinden ya da uygulana­ cak olan denetim sisteminden bağımsız olarak cevherin, kullanılan pro­ sesin ve alınmış olan önlemlerin temel bir sonucu olduğu, hususundaki bilimsel veriler doğrultusunda, (ı) İlgili Danıştay kararında insan ve çevre sağlığını tehdit ettiği öne sürülen risklerin tümüyle giderildiği ya da kabul edilebilir limitle­ rin çok altına çekildiği, (2)

Tesisin mevcut özellikleri ile, gerek üretim teknolojisi gerekse

sağlanmış olan çevresel koşullar açısından dünyada altın madenciliği için öngörülüp uygulanmakla olan en uygun teknoloji düzeyini ya da daha iyisini yansıttığı,

(3)

Bu şekilde inceleme konusu tesisin, ve aynı koşullarda benzer

lerinin, çevre uyumlu ve duyarlı birer iktisadi faaliyet olarak, işletmeye geçirilmelerinin, sürdürülebilir kalkınma kavramı çerçevesinde ülke­ miz menfaatleri açısından uygun ve yararlı olacağı, ortak görüş ve kana­ ati, gereği için saygıyla arz olunur.

Prof. Dr. N a ci GÖRÜR (T Ü B İT A K P roje Yürütücüsü, S edim entoloji Uzmanı) Prof. Dr. D erin O R H O N (Ü niversite Tem silcisi, Ç evre Uzmanı)

Prof. Dr. O lcay TÜ N A Y (Çevre K im yası Uzmanı)

D oç. Dr. Işık K A B D A Ş L I (Çevre Kim yası Uzmanı)

Prof. Dr. M ehm et C A N B A Z O Ğ L U (Cevher H azırlam a Uzmanı) Prof. Dr. H aşan YAZICIG İL (H idrojeoloji Uzmanı) Prof. Dr. M ahir VARDAR (M ühendislik Jeolojisi ve Jeotekn ik Uzmanı)

Prof. Dr. H aluk E Y İD O Ğ A N (Sism oloji uzm anı)

Prof. Dr. A y k u t B A R K A (N eotektonik ve D eprem Uzmanı)

Prof. Dr. H. Fehim ÜÇIŞIK (Çevre H ukuku Uzmanı) Öğr. Gör. Dr. Süleym an Ö V E Z (Çevre E ko lo jisi Uzmanı)

ALMAN VAKIFLARI B E R G A M A

D O S Y A S I

m

NECİP HABLEMİTOĞLU

Aralık 2002’de “faili meçhul” bir cinayete kurban giden değerli araştırmacı, Cumhuriyet Tarihçisi Dr. Necip Hablemitoğlu bu kitabında Alman Vakıflarının Türkiye’deki faaliyetlerine, yapısına ve bağlantılarına mercek tutuyor. Bu vakıfları Bergama’da altın madeni işletilmesinin önüne geçm eye iten dinamikleri inceliyor. S öz konusu vakıflarla işbirliği yapan Türk aydınlarının tutumunu eleştiriyor ve bu kişilerin eylemlerinin ne tür amaçlara hizmet ettiğini gözler önüne seriyor.

Sivil Toplum Kuruluşlarının ve bireylerin Avrupa kökenli kurum ve kuruluşlarla olan ilişkilerinin ne tür riskler içerebileceği konusunda kamuoyunu aydınlatıyor, düşündürüyor...