Önsöz

Zerdabi, Rusya Türklerinin ilk Türkçe gazetesi olan Ekincföm sahibi ve başyazan, Azerbaycan'da ilk tiyatro ve ilk hayır cemiyetinin kuruculuğu, eğitimcilik, pedagogluk, yazarlık, fen bilimi uzmanlığı, matbaacılık ve siyaset adamlığı gibi birçok mesleği ve özelliği kendisinde toplayan şahıs olarak bilinir. Gerek bu özellikleri, gerekse savunduğu eğitim, kadın haklan, sahte din adamlanna karşı fikirlerinden ve zulme karşı mazlumun yanında olmak gibi vasıflarından, ayrıca Türk dünyasında dil birliği ve vatanseverlikle ilgili değerli görüşlerinden ötürü Zerdabi'nin hakkıyla tanıtılmasına, tüm bu fikir ve göriişlerinin ortaya konulmasına ihtiyaç vardır. Azerbaycan'da bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra Sovyet döneminde yazılan "rejime uygun bir Zerdabi" yerine, daha objektif çalışmalar yapılmaya başlanmışbr. Biz bu çalışmamızda Türk dünyası için önemli olan H. M. Zerdabi'nin hayatını, eserlerini ve fikirlerini ortaya koymaya çalıştık. Bunu yaparken ''bir aydın tipi olarak Zerdabi" üzerinde yoğunlaştık ve O'nun siyasi, sosyal ve kültürel çalışmalarını ön plana çıkardık. Y azann fen bilimleri, sağlık ve felsefeyle ilgili görüşlerini ise ana hatlanyla inceledik, çünkü bu görüşleri de ayn birer çalışma konusu olacak kadar kapsamlıdır.

Çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Azerbaycan adının ortaya çıkışı, bu coğrafyada kurulan devletler ve Türklerin bölgeye yerleşmesi hakkında bilgiler verilmiştir. Aynca girişte, çalışmamızda kullanılan kaynaklar ve çalışma metodu anlatılmışbr.

Birinci bölümde, Zerdabi'nin doğduğu yüzyılın başından itibaren ölümüne kadar geçen sürede Azerbaycan'ın siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda yaşadığı gelişmeler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

İkinci bölümde, Zerdabi'nin ailesi, çocukluğu, eğitimi, memuriyeti, öğretmenliği, tiyatro ve hayır cemiyeti çalışmaları, köy hayatı, şehir meclisindeki vekilliği ve ölümü anlatılmıştır.

Üçüncü bölümde, Zerdabi'nin eğitim, kadın, din, dil, vatan ve sosyal hayat gibi konulardaki görüşleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Son bölümde ise, Ekinci gazetesinin çıkarılması için verilen mücadele, gazetenin yazarları, ele aldığı konular, kapatılması ve Ekinci'nin Türk dünyası açısından önemi vurgulannuştır.

Bu eserin basılmasına destek veren, Azerbaycan Parlamento Muhabirleri Derneği Başkanı Elşad EYV AZLI'ya ve milletvekili Melahet İBRAHİMIGZl'na teşekkürlerimi sunarım.

Bu çalışmanın hazırlanmasında her zaman desteklerini ve teşviklerini gördüğüm hocam Prof. Dr. Abdülkadir DONUK'a çok teşekkür ederim. Desteklerinden dolayı Ağabeylerim, Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN ve Yrd. Doç. Dr. M. Hanefi BOSTAN'a, çalışmamız esnasında yardımlannı esirgemeyen ve eseri baştan sona okuyarak katkıda bulunan hocalarım, Doç Dr. Nesrin SARIAHMETOGLU, Yrd. Doç. Dr. Ali AHMETBEYOGLU ve Doç. Dr. Bella.s ULUSOYa, yayınlanmasında desteklerini esirgemeyen Cebbar TILMAZ, Mustafa KARAGÜILÜOGLU, İrfan GÜNGÖRÜR ve Sercan ARSLAN' a teşekkür ederim. Son olarak desteklerinden ve sabırlanndan dolayı Özge Hanım' a ve Alp Eren' e şükranlanmı sunanın.

Doç. Dr. Okan YEŞİLOT Üsküdar 2012